ZASTOSOWANIA

66

„Stadtmarketing”,

czyli promowanie

miast, jest obecnie na

ustach nie tylko

mieszkańców,

ale także turystów

i inwestorów

Iluminacja

– sposób na

świetlną promocję miast cz.II

Jak wykazuje praktyka, oświetlenie jest

efektywnym, ekonomicznym i szybkim

środkiem na zmniejszenie przestępczości,

promocję turystyki, wspomaganie lokal-

nej przedsiębiorczości i tworzenie lokal-

nych społeczności. Wiele miast inwestuje

więc w iluminacje najatrakcyjniejszych

obiektów, a w celu ograniczenia kosz-

tów eksploatacji korzysta z możliwości

zaprojektowania oświetlenia w sekwencji

uroczystej, świątecznej i codziennej.

Aby efektywnie funkcjonować po za-

padnięciu zmroku, musimy wspierać się

światłem sztucznym. Spróbujmy zasta-

nowić się, jak powinny wyglądać główne

zadania stawiane przed oświetleniem

w nocnej przestrzeni zurbanizowanej

oraz jakie cele powinny być postawione

przed iluminacjami w miastach.

Światło sztuczne spełnia dwie pod-

stawowe funkcje. Po pierwsze wzbu-

dza poczucie bezpieczeństwa. Drugim

elementem jest możliwość właściwego

odczytywania przestrzeni. Dodatkowo

tak zwane „światło miejsca” pobudza lu-

dzi do odkrywania czegoś nowego, swo-

istej magii miejsca, zaspokajając w ten

sposób naturalną psychiczną potrzebę

Fot. 1. Iluminacja kompleksu zabytkowych budynków na Wzgórzu Tumskim w Płocku (dawne opactwo benedyktyńskie, wieża szlachecka, wieża zegarowa oraz Katedra – iluminowana

panorama najstarszej części miasta widziana od strony dzielnicy Radziwie. Oprawy uliczne wzdłuż bulwaru wyznaczją wyraziste krawędzie na „mapie poznawczej „ Płocka.

ZASTOSOWANIA

67

poznawania tego, co nowe i nieznane,

która drzemie w większości z nas. Światło

jest więc bezpośrednio związane z za-

spokajaniem elementarnych potrzeb, ale

także potrzeb wyższego rzędu – estetycz-

nych. Ma to związek z tzw. wewnętrzną

mapą poznawczą zakodowaną w umyśle

każdego z nas. Ta mapa poznawcza to

zapisana i uporządkowana umysłowa

reprezentacja środowiska, w którym się

poruszamy zarówno za dnia jak i nocą.

Dzięki niej odnajdujemy cele podróży

i orientujemy się w przestrzeni.

Składa się ona z:

miejsc – stanowią je punkty prze-

strzenne o określonych nazwach

i funkcjach,

cech przestrzennych – określają one kie-

runki i odległości pomiędzy miejscami,

planów działania – czyli aktywności

mentalnej, która przekłada się na

motorykę naszego poruszania się

w przestrzeni.

Š

Š

Š

Fot. 3. Bazylika Katedralna na Wzgórzu Tumskim w Płocku.

Fot. 2. Współcześnie człowiek zastąpił ogień profesjonalnymi oprawami oświetleniowymi, aby w ten sposób

połączyć dwa punkty docelowe w ciągach komunikacyjnych funkcjonujących na indywidualnej mapie
poznawczej każdego z nas.

ZASTOSOWANIA

68

Budowa wewnętrznej mapy poznawczej

jest ściśle zindywidualizowana. Opiera się

na tych cechach środowiska fizycznego,

które są ważne dla danej jednostki. Jej

nadrzędnym celem jest uczytelnienie

danego środowiska. Chodzi o to, by do-

prowadzić do takiego przetworzenia

płynących ze środowiska danych, aby

łatwo się go nauczyć i zapamiętać.

Do takich wniosków doszedł bostoń-

ski architekt Kevin Lynch, który w latach

pięćdziesiątych XX wieku badał sposoby

orientowania się w przestrzeni miejskiej

jej użytkowników. Według Lyncha ist-

nieje pięć kategorii przestrzennych od-

nośników stanowiących drogowskazy

w procesie tworzenia własnych „map

poznawczych”: ciągi komunikacyjne,

formy zamknięte o różnych kształtach

(dystrykty lub dzielnice), krawędzie (linie

rozgraniczające), punkty węzłowe oraz

jednostkowe architektoniczne punkty

orientacyjne. W czasie konstrukcji naszej

nocnej „mapy poznawczej” to iluminacje

stają się dla poszczególnych jej kategorii

jednym z czynników dominujących.

Ciągi komunikacyjne

Są to wyznaczone drogi prowadzące

do określonego celu. Bez względu na

kręgi kulturowe w chwili, gdy ludzkość

zaczęła kontrolować i świadomie używać

pierwszego sztucznego źródła światła,

jakim był ogień, utożsamiano go ze swo-

istego rodzaju bezpieczną przestrzenią

oświetloną światłem ogniska. Kolejnym

krokiem była możliwość przenoszenia

światła za pomocą pochodni czy wy-

znaczanie stałych punktów świetlnych

wzdłuż drogi łączącej dwa miejsca do-

celowe. W dzisiejszych czasach zastąpi-

liśmy ogień profesjonalnymi oprawami

oświetleniowymi i elektrycznymi źró-

dłami światła, jednak pierwotna funkcja

pozostała bez zmian. W ten sposób na

naszej mapie ciągów komunikacyjnych

łączymy dwa punkty docelowe, których

nocnym wyznacznikiem są oprawy dro-

gowe lub parkowe. (Fot.2)

Formy zamknięte o różnych
kształtach - rejony

Rejony to grupy lub pojedyncze formy

organizujące przestrzeń. Jest to swoiste-

go rodzaju „miejska tkanka”. To z rejo-

nów utworzona jest zwarta zabudowa

tworząca zaprojektowane lub wynikowe

układy przestrzenne: dzielnice, osiedla,

kwartały. Każdy z nich stanowi zazwy-

czaj łatwo rozpoznawalną całość. Jest

to efekt jednorodności łączącej funkcje

danej zamkniętej formy architektonicz-

nej. Tę odrębność i wyrazistość widać

zwłaszcza na przykładzie różnic funkcji

dzielnic przemysłowych w zestawieniu

np. z blokowiskami, kampusami studenc-

Fot. 4. Odwach – dawna strażnica wojsk carskich, miejsce ataku wojsk powstańczych w 1863r.

obecnie siedziba PTTK i Grób Nieznanego Żołnierza w Płocku. Dzięki iluminacji wyróżniono ważny
historycznie budynek oraz miejsce pamięci narodowej.

Fot. 5. luminacja amfi teatru w Płocku – kreowanie zainteresowania konkretnym obiektem za pomocą światła.

Fot. 6. Portal nad głównym wejściem do Bazyliki Katedralnej w Płocku

– wyeksponowanie atrakcyjnego detalu architektonicznego za pomocą światła.

ZASTOSOWANIA

69

kimi lub szeroko rozumianym „starym

miastem”.

Formy te poprzez różnice w sposobie

zagospodarowania przestrzeni, różnią

się zarówno w ciągu dnia jak i w nocy.

Zależnie od udziału zieleni, wysokości

budynków, ich kolorystyki zmienia się

odbite od nich światło naturalne. „Światło

miejsca” pory nocnej rejonu może być

przedmiotem świadomej kreacji. Od-

powiednio zaprojektowane w warstwie

kolorystycznej, wzajemnym rozmiesz-

czeniu, zrytmizowaniu opraw, ich pozy-

cji w stosunku do podłoża, oświetleniu

wewnętrznych ciągów komunikacyjnych,

hierarchizuje swą przestrzeń wewnętrz-

ną, tworzy klimat świetlny rejonu.

Krawędzie

Krawędź to przerwa pomiędzy dwoma

obszarami lub etapami drogi wydziela-

jąca je komunikacyjnie, funkcjonalnie

lub świetlnie. Jest to łatwo dostrzegal-

ne miejsce zmiany sposobu organizacji

przestrzeni. To bardzo wyraźna grani-

ca między np. silnie zurbanizowanym

centrum miasta z nabrzeżem rzeki, czy

dzielnicy biurowców z dzielnicą typowej

zabudowy mieszkaniowej.(Fot.2)

Punkty węzłowe

To charakterystyczne przestrzenie

urbanistyczne ułatwiające proces zapa-

miętywania i orientacji. Takimi punktami

są np. miejsca przecinania się ciągów ko-

munikacyjnych. Do ich zapamiętania po-

trzebny jest jednoznaczny impuls, który

wyróżni go w sposób szczególny. Takimi

jednoznacznymi wyróżnikami w porze

nocnej może być inny kolor, poziom,

intensywność lub rodzaj zastosowane-

go oświetlenia. Przykładem punktów

węzłowych, zapamiętywanych niejako

automatycznie są centralne place miast

bądź rynek miasta.(Fot.12)

Jednostkowe architektoniczne
punkty orientacyjne

Cechą główną, zawartych w tej kate-

gorii obiektów, jest ich bardzo duża roz-

poznawalność. Zwykle właśnie w takich

punktach znajdują się charakterystyczne

Fot. 8. luminacja południowej ściany Bazyliki Katedralnej w Płocku oraz parku na Wzgórzu Tumskim.

Fot. 9. Alejki na Wzgórz Tumskim dzięki odpowiednio dobranemu oświetleniu tworzą atmosferę pełną

tajemniczości i romantyzmu.

Fot. 7. Pokazanie obiektu w odmienny sposób

niż za dnia - kamera pruska w Płocku,
obecnie delegatura Urzędu Wojewódzkiego.

ZASTOSOWANIA

70

czy znaczące obiekty. W przypadku

nocnego obrazu jednostkowego

punktu orientacyjnego za pomocą

światła sztucznego możemy zmieniać

obraz dzienny obiektu malując światłem

elewację obiektu.

Zwiedzając różne miasta mamy możli-

wość porównania wrażeń, jakie one na

nas wywołują, które z nich tkwią dłużej

w naszej pamięci, a o których przypomi-

namy sobie dopiero przy oglądaniu pa-

miątkowych zdjęć. Światło jest idealnym

narzędziem, które użyte w odpowiedni

sposób wywołuje znacząco silne odczu-

cia. Do widoku bryły budynku w dzień

człowiek dość szybko się przyzwyczaja.

Nocna iluminacja może natomiast stwo-

rzyć niezapomniany obraz. Swoją grą

światła i cienia, jasności i koloru, dodat-

kowo może podkreślić ciekawą architek-

turę hotelu, a mniej ciekawą uatrakcyjnić.

Światło daje możliwość uwypuklenia

rzeczy najbardziej interesujących. Cień

daje możliwość schowania tego, czego

nie chcemy pokazać. Istnieją trzy typy

oświetlenia iluminacyjnego:

zalewowe - cały budynek oświetlany

jest równomiernie przy stworzeniu

minimalnych ilości cieni i miejsc nie-

oświetlonych,

mieszane - stosowane jest tu zarówno

ogólne oświetlenie budynku, jak i ak-

centy świetlne na ciekawe elementy

architektoniczne,

akcentowe - całe oświetlenie stworzo-

ne jest za pomocą akcentów świetl-

nych, występuje tu duża gra światła

i cienia.

Analizując wpływ iluminacji na ludzi

i otoczenie zostały także określone naj-

ważniejsze cele iluminacji obiektów ar-

chitektonicznych.

1.

Zwiększenie atrakcyjności obiektu

iluminacji, czyli wyróżnienie go spo-

Š

Š

Š

śród sąsiadujących, tonących w mro-

ku budowli o mniejszym znaczeniu.

(Fot.4)

2.

Kierowanie uwagi na wybrane obiek-

ty. (Fot.5)

3.

Pokazanie innego wyglądu obiektu,

czyli pokazanie obiektu w całkowicie

odmienny sposób, niż ma to miejsce

za dnia. (Fot.7)

4.

Wyeksponowanie atrakcyjnych detali

architektonicznych i ukrycie mniej

interesujących szczegółów, co z kolei

sprzyja wytworzeniu atmosfery ta-

jemniczości, uruchomieniu wyobraźni

i doznaniu wrażenia piękna. (Fot.6)

5.

Uruchomienie wyobraźni obserwa-

torów. (Fot.8)

6.

Wytworzenie romantycznej, pełnej ta-

jemniczości atmosfery wokół obiektu

iluminacji. (Fot.9)

7.

Upiększenie wyglądu miasta, dziel-

Fot.11. Most im. Legionów Marszałka Józefa Piłsudskiego w Płocku. Iluminacja obiektu promująca miasto

i zwiększająca atrakcyjność turystyczną lansowana hasłem „najdłuższa iluminacja w Europie”.

Fot. 10. Dydaktyka za pomocą światła – iluminacja

pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego
pierwszego honorowego obywatela miasta Płocka
po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.

ZASTOSOWANIA

71

nicy, danego kompleksu budynków,

ulicy wieczorem i w nocy. (Fot.1)

8.

Podkreślenie tożsamości miejsca po-

przez kreowanie nastroju indywidu-

alnego charakteru poszczególnych

zespołów, obiektów. (Fot.3)

9.

Dydaktyka za pomocą światła poprzez

ukierunkowanie uwagi na obiekty

i elementy o szczególnej wartości.

(Fot.10)

10

. Poprawa orientacji przestrzennej

w porze nocnej, ułatwia poruszanie

się po mieście niezależnie od tego czy

jest subtelne czy wyraźne, oświetlenie

stanowi wysoce efektywną formę re-

klamy przyciągającą turystów i firmy.

(Fot.14)

11

. Podkreślenie symboliki wiary w przy-

padku iluminowania budowli sakral-

nych. (Fot.13)

12

. Stworzenie niecodziennego wyglądu

danej okolicy np. podczas obchodów

świąt i ważnych uroczystości, podczas

festynów i wystąpień publicznych.

Oświetlenie zmienia postrzeganie

przez ludzi otoczenia miejskiego przez

tworzenie nowej atmosfery – ciepłej

i przytulnej w spokojnych dzielnicach

lub ożywionej w miejscach rozrywki.

Światło jak spektakl, dzięki uniwer-

salności i dynamice, może zmienić

środowisko miejskie w spektakular-

ne wydarzenie, które bawi, ożywia i

urzeka.

13

.

Wydłużenie okresu użytkowania

obiektu przez przyciągnięcie turystów

i klientów, czyli wzrost atrakcyjności

turystycznej określonego obszaru

miasta, przedłużenie aktywności „ży-

cia” miasta po zmroku. Wykreowanie

swoistego „szlaku wędrówki” wzdłuż

ko-

l e j -

n y c h

interesują-

co podświe-

tlonych budowli.

(Fot.11)

14

. Poprawa bezpieczeń-

stwa obiektu i jego otocze-

nia, czyli większa łatwość w utrzyma-

niu czystości budynku i terenu doń

przyległego. Dobrze oświetlone śro-

dowisko miejskie stanowi skuteczny

środek odstraszający przestępców

i wandali, pozwalając czuć się bez-

pieczniej i skłania ludzi do wyjścia z

domów i korzystania z wieczornych

rozrywek. (Fot.12)

15

. Stanowi reklamę firmy, której obiekt

– siedziba jest iluminowana, czyli

wyeksponowanie charakterystycz-

nych znaków handlowych i nazw

firmowych (reklama) w przypadku

iluminowania budowli użyteczności

publicznej.

W obecnych czasach tempo, w jakim żyją

i pracują mieszkańcy większości dużych

miast nie daje możliwości na dokładną

obserwację otaczających budynków, ulic,

p a r -

ków. Skut-

kuje to tym,

że wrażenia

powstają głównie

poprzez obserwacje

brył i kolorystyki obiek-

tów przy jednoczesnym

pominięciu wielu pięknych i

ważnych detali architektonicz-

nych. Wpływ na taką sytuację ma

również zalewowe oświetlenie dzienne

eksponujące obiekty jednakowo i jedno-

stajnie dając dzienny obraz miast, który

na krótko pozostaje w pamięci. Dzięki

specjalnym funkcjom i efektom wizual-

nym iluminacje zapalane po zachodzie

słońca potrafią zmieniać i kreować nowy

krajobraz dzielnic lub całych miast, dając

często zaskakujące efekty różniące się

od znanego obrazu dziennego. Obiekty

podświetlone nocą za pomocą światła

sztucznego ukazują piękno architektury

Fot.13. Kościół św. Bartłomieja w Płocku (płocka Fara) – najstarszy kościół parafi alny miasta, jeden z

jego cenniejszych zabytków, tzw. matka parafi i Płocka.

Fot.12. Stary Rynek w Płocku - dobrze oświetlone środowisko miejskie w połączeniu z monitoringiem

stanowi skuteczny środek odstraszający przestępów i wandali, pozwalając czuć się bezpieczniej
i skłania ludzi do wyjścia z domów i korzystania z wieczornych rozrywek. To także przykład
punktu węzłowego na „mapie poznawczej” Płocka.

ZASTOSOWANIA

72

niezauważane za dnia, co powoduje

oderwanie wzroku turystów i miesz-

kańców miast od wystaw sklepowych.

Oświetlenie jest również ważnym czyn-

nikiem „humanizacji” miasta i poprawy

jakości życia poprzez zwiększenie bez-

pieczeństwa iluminowanych obiektów

i ich otoczenia. Upiększanie dzielnic i

miast umożliwia mieszkańcom nie tyl-

ko poprawę bezpieczeństwa, ale rów-

nież daje im poczucie przynależności

do społeczności lokalnej. Oświetlenie

nocne pozwala także tworzyć nastroje

obserwatorów, wywołując stany podzi-

wu, zaciekawienia i lęku lub niepokoju

związane z refleksją. Realizacje oświe-

tlenia iluminacyjnego z ostatnich lat

świadczą o zmianie nastawienia do

sposobu oświetlenia zewnętrznego.

Oświetlenie to ma spełniać nie tylko

funkcje czysto użytkowe, ale również

kreować atrakcyjny nocny wizerunek

miast. Coraz częściej pamięta się też o

dziedzictwie kulturowym i iluminuje

obiekty zabytkowe, tworząc niezwykle

atrakcyjne nocne panoramy miast.

Tekst - Konrad Kozłowski

Foto - Patryk Maślankowski

Bibliografia

[1]

W.

Żagan.

Iluminacja obiektów.
Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, 2003 r.

[2]

G.

Czora,

Świetlna mapa poznawcza, [w:]
Serwis internetowy „Światło i oświetlenie”
www.swiatlo.tak.pl.

[3]

J.

Ratajczak,

Cele iluminacji na przykładzie miasta Poznania,
w:] konferencja.21.edu.pl

Fot.15. Galeria handlowa „Wisła „ w Płocku z wyeksponowanymi iluminacjami znaków handlowych

i nazw fi rmowych.

Fot.14. Iluminacja wież charakterystycznych budynków ułatwia poruszanie się po mieście.

Wieża zegarowa w Płocku.