W pustyni i w puszczy - Motyw przyrody

Przyroda to niezwykle ważny element powieści Sienkiewicza. Autor opisuje przyrodę afrykańską z
niezwykłą dokładnością. Badacze twórczości polskiego Noblisty doszukali się na kartach książki
ponad 150 nazw różnych gatunków roślin i mniej więcej tyle samo nazw gatunków zwierząt -
wszystkie autentyczne.

Przyroda odgrywa istotną rolę w życiu i przygodach bohaterów powieści. Staś zabija
najgroźniejszego przedstawiciela fauny afrykańskiej – lwa, by ratować życie swoje i swej małej
towarzyszki. Nel karmi wielkiego afrykańskiego słonia, który został uwięziony w rozpadlinie
skalnej. Dzieci ratują zwierzę z pułapki, ucząc się przy tym odpowiedzialności za drugą istotę.
Najwierniejszym przyjacielem dzieci jest pies Saba – mastif angielski. Pies w wielu
okolicznościach pomaga parze małych przyjaciół – ostrzega przed niebezpieczeństwem, ratuje z
opresji, bawi się, rozśmiesza, ale także otacza opieką i broni.

Czasem przyroda staje po stronie człowieka, częściej jest przeciwko niemu. Wśród rozłożystych
drzew dzieci znajdują schronienie, ale burza piaskowa o mały włos ich nie zabija. Doskonale
charakter przyrody afrykańskiej oddają słowa Stasia: „No! Widzieliśmy coś takiego, czego nie
widziały nigdy oczy żadnego Europejczyka. I wiesz co myślę – że jeśli dojdziemy szczęśliwie do
oceanu, to nikt nam nie uwierzy, gdy powiem, że są w Afryce słonie wodne”.

Afryka przedstawiona przez polskiego noblistę to kontynent egzotyczny i jednocześnie
niebezpieczny. Czytelnik odkrywa na kartach powieści lokalne zwyczaje, poznaje nieznaną
przyrodę, odwiedza egzotyczne miasta i kraje, których nazwy brzmią baśniowo – Port-Said,
Chartum, Omdurman, Egipt, Sudan, El-Fajum. Dokładne opisy różnych tradycyjnych zachowań
plemion afrykańskich zawdzięczamy niezwykle żmudnej pracy Sienkiewicza, który podczas pobytu
w Afryce robił niezwykle dokładne notatki na temat wyglądu, zachowań, mentalności rdzennych
mieszkańców Czarnego Lądu. Ale trzeba pamiętać, że poza wspaniałymi krajobrazami,
niezwykłymi roślinami, wręcz magicznymi postaciami, Afryka to jeden z najbardziej
niebezpiecznych kontynentów tego świata. Tropikalne choroby, których opisy odnajdujemy w
powieści są śmiertelnym niebezpieczeństwem nie tylko dla przybyłych, ale także dla tubylców (opis
febry, na którą zachorowała Nel, czy tajemniczej gorączki, która pochłonęła życie wielu
Murzynów).