Kpt. dr inż. Jan Zych
2. Brygada Lotnictwa Taktycznego
Cybernetyczny1 aspekt przetwarzania informacji
Dematerializacja działań Przestrzeń
informacyjna
Pole walki współczesnych i przyszłych
działań zbrojnych i niezbrojnych staje się Zapis informacji w ujęciu techniki cyfro-
coraz  lżejsze . W stosunku do wojen daw- wej można przedstawić jako zapis  jedynki
niejszych dematerializuje się przynajmniej i  zera . Taki zapis można uznać za reprezen-
w tym sensie, że prawie wszystko, co my, tację najprostszych rozstrzygnięć między
wojskowi, chcemy wiedzieć o tym, co na  tak i  nie , gdzie na poziomie elementar-
tym polu się dzieje i może dziać, sprowa- nym opisuje się przestrzeń wszystkich dostęp-
dza się do coraz sprawniejszego i coraz nych możliwości. Przestrzeń wyrażoną za
 gęstszego upakowania informacji. To dy- pomocą takiej notacji można nazwać prze-
namicznie rozwijajÄ…ce siÄ™ zjawisko zapew- strzeniÄ… informacyjnÄ…. Ale nie jest to jedyny
nia coraz lepszą sterowalność wszelkimi sposób zapisu informacji. Dzisiaj już wiemy,
procesami charakterystycznymi dla cywili- że taki zapis jest mocno niedoskonały. Znacz-
zacji określanej przez Tofflera jako cywili- nie wydajniejsze mechanizmy zapisu i prze-
zacja trzeciej fali2. twarzania informacji wykształciły systemy
Nasze postrzeganie wielu podstawowych biologiczne.
kategorii świata, w którym działaniom stara- W literaturze przedmiotu bardzo rzadko są
my się nadawać cechy racjonalności, zdeter- odwołania do badań podstawowych nad pro-
minowane zostało przez wszechobecną tech- cesami przetwarzania informacji. Twórcy cy-
nikÄ™ komputerowÄ… i komputerowo przetwa- bernetyki, Wiener3, oraz teorii informacji,
rzane informacje. Technologia cyfrowa za- Shannon4, zaprezentowali koncepcje tak uni-
czyna dominować również w wielu docieka- wersalne i dojrzałe, że na wiele lat zdomino-
niach określanych w nauce jako badania pod- wały one poglądy na procesy przetwarzania
stawowe. informacji.
W artykule zestawiłem procesy przetwarza-
nia informacji w klasycznych komputerach Klasyfikacja systemów
elektronicznych z tym, co natura wypracowa- przetwarzania informacji
Å‚a w tej dziedzinie przez miliardy lat w wyni-
ku ewolucji. To zestawienie pozwala na wy- PrzedstawiÄ™ najnowsze na gruncie cyber-
snucie wniosków dotyczących sterowania na netyki trendy w przetwarzaniu informacji.
współczesnym i przyszłym polu walki, czyli W klasyfikacji wyróżniam dwa podstawowe
dotyczących zagadnienia, które jest również systemy przetwarzania informacji  technicz-
omawiane w artykule. ne komputerowe i biologiczne.
1
Cybernetyka  nauka o sterowaniu. Dział wiedzy zajmujący się układami charakteryzującymi się znacznym
stopniem samosterowności, np. maszyny cybernetyczne, organizmy i społeczności. U podstaw kształtowania się
cybernetyki było dopatrywanie się podobieństw pomiędzy procesami sterowniczymi w maszynach i organizmach.
Za: Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna, strona: http://wiem.onet.pl.
2
A. Toffler: Trzecia fala. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1997, s. 508.
3
N.Wierner: Cybernetyka, czyli sterowanie i komunikacja w zwierzęciu i maszynie. PWN, Warszawa 1971.
4
C. Shannon: The Mathematical Theory of Communication. University of Illinois Press 1945.
10 GRUDZIEC
2003
System przetwarzania informacji powinien Analiza działania przerzutnika RS pozwa-
być rozpatrywany poprzez sposób kodowania la zauważyć, że stan jego wyjść nie zawsze
informacji oraz zdefiniowanie sprzęgu (inter- jest określony przez stany logiczne jego wejść.
fejsu) z elementami wykonawczymi. Warto Jest to istotna cecha tego układu pamiętające-
zwrócić uwagę na to, że elementy wykonaw- go. Takiej własności nie ma na przykład poje-
cze działają zwykle automatycznie. Struktura dyncza bramka logiczna, w której stan logicz-
takich systemów, funkcje i wzajemne relacje ny wyjścia jest zawsze jednoznacznie okre-
między poszczególnymi elementami są naj- ślony przez stany logiczne wejść. W przerzut-
częściej pochodną celu, jakiemu dany system niku RS stan wyjścia (a precyzyjniej: kombi-
ma służyć. nacja stanów logicznych na wyjściach) zale-
ży od przebiegu w czasie zmian stanów lo-
Techniczne systemy komputerowe gicznych na wejściach.
BiorÄ…c pod uwagÄ™ przebiegi czasowe i ta-
Celem systemów technicznych jest rozwią- blice stanów przedstawione na rys. 1 i rys. 2,
zywanie zadań o charakterze matematycznym. łatwo zauważyć, że na wyjściu przerzutnika
Te zadania i sposób ich rozwiązania zakodo- RS możliwe jest wystąpienie trzech kombi-
wane są w algorytmach. Procesy obliczenio- nacji stanów logicznych:
we w technicznych systemach komputerowych stan logiczny niski (L) na wyjściu Q i stan
oparte są zazwyczaj na mechanizmach wyko- logiczny wysoki (H) na wyjściu Q,
nywania algorytmów  zaszytych w progra- stan logiczny wysoki (H) na wyjściu Q i stan
mach i zapisanych w pamięci komputera. Do logiczny niski (L) na wyjściu Q,
tego celu służą odpowiednio adresowane ko- ten sam stan logiczny na obu wyjściach
mórki pamięci. przerzutnika, w zależności od typu bramki
W technicznych systemach komputerowych (NAND lub NOR):
stosuje się zapis pojedynczy. Oczywiście, aby  stan wysoki na wyjściach przerzutnika
zapewnić bezpieczeństwo przetwarzania da- zbudowanego z bramek NAND (tak jest
nych, określanych jako krytyczne dla reali- wtedy, gdy na oba wejścia tego przerzut-
zowanego procesu obliczeniowego, wielokrot- nika podajemy stan logiczny niski),
nie stosuje się zapis redundancyjny (nadmia-  stan niski na wyjściach przerzutnika zbu-
rowy), ale nie jest to immanentnÄ… cechÄ… tych dowanego z bramek NOR (tak jest wte-
systemów. Tego typu redundancja stanowi dy, gdy na oba wejścia tego przerzutnika
sztuczny zabieg. Dla właściwego wykonania podajemy stan logiczny wysoki).
algorytmów i rozwiązywania zadań o charak- Należy zauważyć, że poprzez odpowiednie
terze matematycznym wystarcza zapis poje- sterowanie wejść przerzutnika (oczywiście
dynczy. inne dla przerzutnika zbudowanego z bramek
Podstawowy (bazowy) zapis w technicz- NAND i inne dla przerzutnika zbudowanego
nych systemach komputerowych można z bramek NOR) na wyjściu pojawiają się dwa
przedstawić, opierając się na zasadzie działa- stany. Wyklucza się wystąpienie kombinacji
nia przerzutnika RS. Każda elementarna ko- trzeciej. Ten przerzutnik wyróżnia się jeszcze
mórka pamięci może znajdować się w jednym jedną istotną własnością, mianowicie, aby
z dwu stanów reprezentujących dwie cyfry: stwierdzić, jaką cyfrę reprezentuje stan wyj-
jeden stan reprezentuje cyfrę 0, drugi stan re- ścia przerzutnika, wystarczy sprawdzić tylko
prezentuje cyfrę 1. Zasadniczą częścią takiej jedno wyjście.
elementarnej komórki pamięci jest przerzut- Chcąc wprowadzić do komórki konkretną
nik RS. Dodatkowe elementy logiczne pełnią cyfrę, należy na wejścia przerzutnika podać
rolę pomocniczą  pośredniczą pomiędzy ele- ściśle określone stany logiczne: na jedno wej-
mentami wejściowymi komórki i przerzutni- ście stan L, na drugie wejście stan H. W mo-
ka, zapewniając prawidłowe sterowanie. mencie podania na wejścia przerzutnika RS
PrzeglÄ…d WLOP 11
Rys. 1. Oznaczenia, tablica stanów i przebiegi czasowe dla przerzutnika RS działającego w trybie
asynchronicznym
Rys. 2. Oznaczenie i przebie-
gi czasowe dla przerzutnika
RS działającego w trybie syn-
chronicznym
12 GRUDZIEC
2003
Rys. 3. Ilustracja komórki pa-
mięci przedstawiona na pod-
stawie przerzutnika RS:
a) schemat ogólny elementar-
nej komórki pamięci zawie-
rajÄ…cej przerzutnik RS,
b) ilustracja pamięci jednobaj-
towej przedstawionej na
podstawie przerzutnika RS
Rys. 4. Ilustracja procesu
przetwarzania informacji
w technicznym systemie
komputerowym
dwu różnych stanów logicznych zaczyna się je zapamiętać wprowadzaną cyfrę  - będzie
faza wprowadzania cyfry do komórki pamię- to wejście  zegarowe (synchronizujące). We-
ci. Aby nastąpiła faza pamiętania (przecho- wnątrz układu znajdzie się przerzutnik RS,
wywania) wprowadzonej informacji, stan lo- a jedno z wyjść tego przerzutnika będzie wyj-
giczny jednego z wejść musi zostać zmienio- ściem komórki pamięci.
ny. Dopóki tak doprowadzone do równości Jednostką zapisu w technicznych systemach
stany logiczne obu wejść się nie zmieniają, komputerowych jest bit przyjmujący dwa
dopóty trwa faza pamiętania wprowadzonej wykluczające się stany: zero lub jeden. Sym-
cyfry. bolami opisujÄ…cymi stan bitu sÄ… <0,1>. Wie-
Uogólniając, schemat elementarnej komór- lokrotnością bitu jest bajt zawierający 8 bi-
ki pamięci zawierającej przerzutnik RS tów (jak na rysunku 3b).
funkcjonuje jako układ mający dwa wejścia, W tych systemach fragmenty programów są
wyjście oraz przerzutnik RS (rys. 3). Na jed- pobierane na przykład z odpowiednich komó-
no wejście należy podać wprowadzaną cyfrę rek pamięci zewnętrznej (RAM)5 poprzez tzw.
 będzie to  wejście danych , a na drugie system bezpośredniego dostępu do pamięci
wejście należy podać sygnał, który  rozkazu- (DMA)6. Po przetrasmitowaniu do pamięci
5
Pamięć o dostępie swobodnym, RAM (Random Access Memory)  pamięć, której czas dostępu jest taki sam
w odniesieniu do dowolnego jej elementu; najczęściej wykonana jako zapisywalna pamięć półprzewodnikowa. Po-
stęp w technologii pamięci RAM ilustruje cena 1 MB pamięci rdzeniowej w 1964 r., wynosząca wówczas 400 000
dolarów.
6
Bezpośredni dostęp do pamięci, DMA (Direct Memory Access)  możliwość zakładania przez urządzenie
zewnętrzne buforów w obszarze pamięci operacyjnej procesu. Po zapoczątkowaniu przesyłania w trybie DMA jed-
nostka centralna nie musi być angażowana do czasu jego zakończenia. Proces zostanie zawiadomiony o zakończe-
niu operacji przesyłania bloku za pomocą przerwania.
PrzeglÄ…d WLOP 13
operacyjnej (PaO)7, biorą udział w procesie Sposób konstruowania symboli opiera się
obliczeniowym wykonywanym przez jednost- na występowaniu lub niewystępowaniu spe-
kę arytmetyczno-logiczną (JAL)8. Całość tych cyficznych molekuł. Te molekuły mają wspól-
procesów jest realizowana w jednostce cen- ną nazwę nukleotydy10 i reprezentują je ade-
tralnej komputera (JC)9. nina (A), tymina (T), guanina (G) i cytozyna
(C). Nukleotyd zatem przyjmuje cztery sta-
Biologiczne ny: .
systemy komputerowe Zapis podwójny jest wykorzystywany pod-
czas replikacji. Oprócz zapisu podstawowego
Celem tych systemów jest rozwój i podtrzy- (bazowego) występuje drugi zapis, sprzężony
manie życia. Wydaje się, że to, co natura z bazowym, ale istotnie się od niego różniący.
wykształciła przez miliardy lat, jest niedości- Ten sprzężony zapis nie zawiera żadnych no-
gnionym wzorcem dla inżynierów, konstruk- wych informacji merytorycznych, a podlega
torów i naukowców badających procesy prze- jedynie permutacji symboli występujących
twarzania informacji. Pod wzglÄ™dem przetwa- w obu tekstach zgodnie z zasadÄ…: CÔ!G, AÔ!T.
rzania informacji systemy biologiczne stano- W tych systemach fragmenty programów
wią najdoskonalszy z systemów cybernetycz- podstawowych (bazowych) zostają wydzielo-
nych. Przetwarzanie informacji w systemach ne z łańcucha DNA11, czyli z zewnętrznej pa-
biologicznych, podobnie jak w technicznych mięci bazowej, i następnie przesłane na ze-
systemach komputerowych, jest realizowane wnątrz jądra komórki  do miejsca, w którym
poprzez odpowiednio zakodowane programy. trwa operacja technologiczna właściwa dla
Ale na tym ta analogia się w zasadzie kończy. danej chwili. Istnienie tych porcji informacji
Dla systemów biologicznych charaktery- jest niezbędne do realizacji danego procesu.
styczne jest, że występują w nich cztery ro- Jednak przed przesłaniem danej porcji infor-
dzaje symboli oraz że każda informacja jest macji z łańcucha DNA, z jądra komórki jest
zapisywana podwójnie. wykonana replikacja na tzw. RNA12. Warto
7
Pamięć operacyjna, pamięć główna (Main Memory)  podstawowy rodzaj pamięci o dostępie swobodnym,
nieodzowny w każdym komputerze, przechowujący całość lub część bieżąco wykonywanego programu. Pamięć
operacyjna pozostaje w stałym kontakcie z procesorem, któremu logicznie przedstawia uporządkowany ciąg komó-
rek zaadresowanych od 0 do 2n, przy czym n oznacza liczbę bitów rejestru adresowego procesora. Pamięć operacyj-
na może być wykonana jako pamięć stała lub pamięć zapisywalna.
8
Jednostka arytmetyczno-logiczna, arytmometr (Arithmetic and Logic Unit, ALU, execution unit)  blok funk-
cjonalny procesora, wykonujący podstawowe operacje arytmetyczne i logiczne, współpracujący z układem sterowa-
nia, pobierający argumenty działań z rejestrów procesora lub z pamięci operacyjnej oraz określający znaczniki
wyników w słowie stanu procesora.
9
Jednostka centralna, CPU (Central Processing Unit)  jest to centralna jednostka obliczeniowa komputera.
W przypadku komputerów klasy PC (lub innych jednoprocesorowych) oznacza po prostu procesor.
10
Nukleotyd  elementarny składnik DNA lub RNA, zbudowany z adeniny, guaniny, tyminy lub cytozyny (w DNA),
adeniny, guaniny uracyny lub cytozyny (w RNA) oraz cząsteczki fosforanu i sacharydu. Nukleotydy połączone grupami
fosforanowo-sacharydowymi tworzą molekuły DNA lub RNA, a ich sekwencja określona jest kolejnością zakodowania
zasad, na przykład AAAAGTTCGTCTAGGTC. Dwa łańcuchy DNA, nazywane podwójnym heliksem, połączone są ze
sobą delikatnymi wiązaniami pomiędzy parami zasad nukleotydów: adeniny i tyminy lub guaniny i cytozyny.
11
DNA (kwas dezoksyrybonukleinowy)  główny nośnik informacji genetycznej zawartej w komórce. Molekuła
DNA złożona jest z dwóch owiniętych wokół siebie łańcuchów, w kształcie podwójnej helisy, połączonych delikat-
nymi wiązaniami pomiędzy parami zasad nukleotydów. Każdy łańcuch DNA składa się z podstawowych jednostek
nukleotydów, zawierających jedną z czterech zasad: adeninę (A), guaninę (G), cytozynę (C) i tyminę (T). Informacja
genetyczna organizmu zawarta jest w sekwencji zasad nukleotydów kwasu DNA.
12
Informacyjny RNA  cząsteczka RNA, którego sekwencja elementarnych jednostek jest komplementarna z ko-
dującą sekwencją genu. Stanowi matrycę do syntezy białka oraz przenosi informacje genetyczne z jądra komórko-
wego do związków syntetyzujących białka w cytoplazmie. Przenoszący RNA koduje informacje zawarte w informa-
cyjnym RNA, by z kolei umożliwić rybosomowemu RNA biosyntezę białka.
14 GRUDZIEC
2003
wyeksponować ten moment, gdyż od tej pory ność podstawowych koncepcji, na których
informacja, która zawiera się w RNA, jest bazują te systemy. Chodzi tu w szczególności
zmodyfikowanym zapisem pojedynczym. o wspólną dla obu systemów podstawową
Modyfikacja polegała na zamianie molekuł koncepcję, której istota tkwi w tym, że zako-
tyminy (T) na nową molekułę o nazwie ura- dowany program reprezentujący cele systemu
cyl (U). jest automatycznie w nim realizowany w od-
W ten sposób tworzą się trójki, których powiednio do tego przygotowanej jego czę-
składnikami są molekuły. Organizują się one ści urządzeniowej (wykonawczej).
tak, żeby w matrycy RNA był zapewniony
odpowiedni warunek do dalszej realizacji za- Dualizm pojęcia informacja
kodowanej sekwencji zdarzeń w programie.
Aby możliwe było wykonanie tego algoryt- Informacją jest w tym kontekście zapis pro-
mu, niezbędne jest przesyłanie dwojakiego gramu i treść zawarta w tym zapisie.
rodzaju komunikatów (wymuszeń): ze z
ró- Pole walki jutra staje się coraz bardziej
deł zewnętrznych oraz ze z
ródeł wewnętrz- zdominowane przez infosferę. A
atwo sobie
nych. zatem wyobrazić konsekwencje procesu spro-
Te komunikaty, jako typy sterowania syste- wadzania wszystkiego do poddajÄ…cej siÄ™ ste-
mów, opisali Jacob i Monod13. Opisany przez rowaniu informacji, nawet jeśli ten kres jest
nich mechanizm komunikatów jest istotny dla i będzie  chociażby ze względów technolo-
algorytmu, bo decyduje o zablokowaniu lub gicznych  poza zasięgiem. Zapis i to, co
odblokowaniu procesu przetwarzania informa- w nim jest zakodowane, pozwalałby na
cji. Oczywiście pożądanym stanem jest stan uchwycenie wszystkich istotnych działań.
odblokowania, gdyż wtedy może następować Materią takiego pola walki byłaby wtedy in-
podział obiektów biologicznych na kolejne, formacja, która stanowiłaby zarazem  mate-
zdolne do niezależnego kontynuowania pro- rię jej zapisu. Występuje tu charakterystycz-
cesów rozwoju i podziałów. W tym konkret- ny dualizm. Fizyczny zapis (np. zaadresowa-
nym przypadku chodzi o samoreplikację. nie określonej przestrzeni dyskowej) stanowi
Programy zakodowane w łańcuch DNA informację, ale informacją jest również to, co
mogą być bardzo obszerne, np. zakodowany zostało zakodowane w tym zapisie. Jeżeli
w pojedynczym ziarnie zboża tekst programu przyjąć, że można wszystko zapisać, a następ-
jego rozwoju i samoreplikacji ocenia się na nie tym sterować, to taki zapis byłby w pew-
kilkadziesiąt megabajtów [MB]. nym sensie tożsamy z opisywaną przezeń
Te pojedyncze operacje, działania elemen- rzeczywistością, a zatem dawałby nad nią
tarne, są etapami ogólnej strategii, której ce-  władzę , czyniąc ją w pełni sterowalną.
lem w biologii jest budowa określonego obiek- Rozwiązywanie problemów identyfikowa-
tu. Organizacja tego procesu polega na jak nych na polu walki w działaniach zbrojnych
najszybszym utworzeniu takiego zbioru komó- i niezbrojnych jawi się jako sztuka wydoby-
rek, z których każda mogłaby stać się komór- cia i zdekodowania we właściwy sposób i we
ką inicjującą taką strategię. właściwym czasie właściwej informacji. Od-
wołując się do sformułowań charakterystycz-
Zbieżność obu systemów nych dla języka matematyki, należy tu mó-
wić o optymalizacji wielokryterialnej, gdzie
Porównując rozwiązania przetwarzania in- potencjał, funkcje celu, kryteria akcepto-
formacji w biologicznych i technicznych syste- walności są silnie skorelowane ze sferą in-
mach cybernetycznych, można wykazać zbież- formacyjną.
13
Jacob i Monod otrzymali w 1965 r. Nagrodę Nobla za odkrycie procesów i mechanizmów dziedziczenia na
poziomie komórkowym.
PrzeglÄ…d WLOP 15
Pod tym względem niedościgłe wydają się Najogólniej informację określają autorzy
systemy biologicznie, w których wszystko ze encyklopedii i słowników powszechnych.
wszystkim jest zoptymalizowane. Definicje informacji skierowane do szerokie-
go kręgu odbiorców pozbawione są cech, któ-
Przykłady definiowania informacji rych oczekują specjaliści, profesjonaliści woj-
skowi. Oto kilka przykładów: Obiekt abstrak-
Celowo do tej pory pomijałem definicję cyjny, który w postaci zakodowanej (tzw. da-
pojęcia informacja, by pozostawić Czytelni- nych) może być przechowywany, przesyłany,
kowi swobodę interpretacji i nie ograniczać przetwarzany i użyty do sterowania17, Infor-
spektrum skojarzeniowego. Jednak dla zapew- macja  wiadomość, wieść, nowina, rzecz za-
nienia komplementarności odbioru prezento- komunikowana, zawiadomienie, komunikat,
wanych treści przedstawię kilkanaście defini- pouczenie, powiadomienie, zakomunikowanie
cji pojęcia informacja. o czymś, dane, [...]18, Informacja  powiado-
Należy zauważyć, że informacja jest kate- mienie o czymś, zakomunikowanie czegoś;
gorią skomplikowaną i niejednoznaczną, de- wiadomość, wskazówka, pouczenie [...]19.
finiowaną wielorako. Definicje są zróżnico- Liczne definicje informacji wywodzą się
wane w zależności od reprezentowanej dok- z teorii zarządzania: Informacje to dane wy-
tryny ontologicznej, od dziedziny nauki, kon- korzystywane do celowego działania20, Infor-
tekstu, względu badawczego, wreszcie wiedzy macja to znaczenie (treść), jakie przy zasto-
definiującego o przedmiocie definicji. Czło- sowaniu odpowiednich konwencji przypo-
wiek postrzega tylko to, co umysł jest w sta- rządkowuje się danym21, Informacja jest na-
nie przyjąć. zwą treści zaczerpniętej ze świata zewnętrz-
Odmienne będą definicje autorów utożsa- nego, nie jest więc ani materią, ani energią22,
miających się z reizmem14, ewentyzmem15 czy Informacja - to komunikacja, łączność, w wy-
procesualizmem16. Zapewne jeszcze inaczej niku której likwiduje się nieokreśloność23.
pojęcie informacja zdefiniują zwolennicy Jak widać, w przytoczonych definicjach
pluralizmu ontologicznego Ingardena, łączą- próbuje się zastąpić jedne niewyjaśnione ka-
cego w pewnym sensie reizm, ewentyzm i pro- tegorie drugimi, również trudno definiowal-
cesualizm w jedną filozofię. nymi lub wręcz niewiadomymi. Zamiast defi-
Definicje odwołujące się do kategorii naj- nicji informacji często podawane są opisy, co
bardziej ogólnych przystają do rozważań informacją nie jest, albo wręcz sugestie, że
teoretycznych, koncepcyjnych, definicje kon- informacja jest synonimem danych.
tekstowe zaś są bardziej przydatne dla roz- W jeszcze innych definicjach wybiórczo
wiązań praktycznych i inżynierskich. podkreśla się ujęcie rzeczowe lub funkcjo-
14
Reizm  doktryna ontologiczna dotycząca teorii bytu, zakładająca, że istnieją tylko rzeczy. Za twórcę reizmu
uznawany jest Kotarbiński.
15
Ewentyzm  doktryna ontologiczna opierajÄ…ca teoriÄ™ bytu na zdarzeniach. Wybitnymi przedstawicielami ewen-
tyzmu sÄ… Raichenbach, March i Wittgenstein.
16
Procesualizm  doktryna ontologiczna opierajÄ…ca teoriÄ™ bytu na procesach. Przedstawicielami procesualizmu
sÄ… m.in. Whithead i Bergson
17
Encyklopedia popularna. Wydanie 25, PWN, Warszawa 1995, s. 318.
18
W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Wydanie XVII, PW Wiedza Powszechna,
Warszawa 1989, s. 229.
19
Słownik języka polskiego. Wydanie VIII, Tom pierwszy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993,
s. 788.
20
Z. Kierzkowski: Elementy informatyki. PWN, Warszawa 1976, s. 21.
21
T. Wierzbicki: Informatyka w zarzÄ…dzaniu. PWN, Warszawa 1986, s. 47.
22
N. Wiener: Cybernetyka, czyli sterowanie i komunikacja w zwierzęciu i maszynie. PWN, Warszawa 1971, s. 16.
23
C. Shannon: The Mathematical Theory of Communication. University of Illinois Press, 1945, s. 17.
16 GRUDZIEC
2003
nalne. Oto kilka przykładów: Jest to przeka- może być wykorzystany do racjonalnego
zywanie wiedzy do odbiorcy informacji, ze postępowania/sterowania przez organizmy
względu na jej wartość, umożliwiające żywe lub/i urządzenia automatyczne; jest
zmniejszenie niepewności działania odbior- to czynnik zmniejszający poziom niewiedzy.
cy informacji24, Przez informację (daną) Mimo mnogości określeń terminu informa-
pierwotną w obiekcie kierowanym będziemy cja w dalszym ciągu można uznać, że brakuje
rozumieli taką i tylko taką informację, która jednej, spójnej, wyczerpującej i zadowalają-
powstała w wyniku obserwacji (pomiaru) cej definicji.
dokonanej przez obserwatora wewnÄ…trz
Teoria informacji
obiektu kierowanego, dotyczÄ…cÄ… stanu obiek-
tu lub jego otoczenia, albo która pochodzi Za twórcę teorii informacji uznaje się
spoza obiektu i dotyczy otoczenia obiektu C. Shannona. Jego teoria dotyczyła przede
kierowanego25, Problematyka informacji wszystkim zagadnień łączności. Wyekspono-
ujawnia się, [...] w tym zestawieniu jako ko- wał w niej pomiar ilości informacji oraz prze-
nieczny etap na drodze do analizy komplek- pustowości technicznej torów komunikacyj-
su zagadnień decyzji wojskowych (militar- nych. Zawartość informacyjna kryjąca się
nych). Podobną rolę może również odegrać w przekazach była zepchnięta na dalszy plan.
pojęcie informacji, która ma być wykorzy- Kontekst ilościowy informacji determinował
stana do osiągnięcia określonego celu26. to, że poszczególne definicje były rozmyte
Przedstawione definicje świadczą, iż publi- i nieprecyzyjne.
kacje z dziedziny zarządzania budzą wiele Dopiero na gruncie nauk społecznych w no-
wątpliwości co do poprawności metodologicz- wy sposób objaśniono znaczenie informacji.
nej, prezentują też pojęcie informacji zawę- W. Lee twierdził, że informacja to wszelkie
żone do jej celowo-czynnościowego aspektu. dane, obserwacje, które zmieniają subiektyw-
Jednak prezentacja kolejnych definicji po- ne prawdopodobieństwa stanów natury28.
zwoliła wyodrębnić wspólne cechy. Za J. Ko- Przebijający z tej definicji pragmatyzm zwia-
ziołem27 można przedstawić następujące cha- stuje kres  ilościowego postrzegania informa-
rakterystyczne wyróżniki informacji: cji , uwypuklając rangę  wartościowej teorii
informacja jest czymś różnym od materii informacji , nadającej zasobom informacyj-
i energii, nym funkcje użyteczności.
może być przenoszona w czasie (tzn. prze- Istotnym spostrzeżeniem jest jednak to, że
chowywana), w przestrzeni (tzn. przesyła- w informacji kryje się określony przekaz 
na), za pomocą nośników informacji, w aspekcie jej gromadzenia, systematyzowa-
informacja zmniejsza nieokreśloność (en- nia i dystrybuowania (można ją nazwać infor-
tropię) systemu i otoczenia oraz niepewność macją kwalifikowaną). Takie zbiory informa-
odbiorcy, cji stanowią czynnik determinujący postępo-
bezpośrednio wpływa na zachowanie sys- wanie jednostek, grup zawodowych, a także
temu. całych pokoleń.
Podsumowując różnorodne i licznie przy- Gromadzenie i przetwarzanie informacji
toczone definicje informacji, podam własną zarówno międzypokoleniowe (pionowa rela-
propozycję definicji tego pojęcia: informa- cja), jak i wewnątrzpokoleniowe (pozioma
cja to każdy czynnik abstrakcyjny, który relacja) istotnie wpływa na życie ludzi. Po-
24
R.L. Ackoff: Decyzje optymalne w badaniach stosowanych. PWN, Warszawa 1969, s. 21 - 41.
25
M. Greniewski: Automatyczne przetwarzanie danych. Warszawa 1967, s. 16 - 36.
26
A. Biela: Wymiary decyzji menedżerskich. Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, s. 9 - 39.
27
J. Kozioł: Informacyjne wsparcie decyzji militarnych (dowódczych). AON, Warszawa 2002, s. 84.
28
W. Lee: Conditioning parametr model for reinforcement generalization in probabilistic discrimination le-
ming.  Journal of Mathematical Psychology 1965, nr 3, s. 18.
PrzeglÄ…d WLOP 17
dobnie jak w systemach biologicznych dzie- się do stanu pozwalającego zyskać coraz więk-
dziczy się kod genetyczny, dorobek intelek- szą wiedzę i coraz większą kontrolę. W okre-
tualny poprzednich pokoleń dziedziczy się ślonych przedziałach pole walki staje się coraz
poprzez przekaz informacyjny. bardziej sterowalne. Dotyczy to zarówno wal-
ki zbrojnej, jak i niezbrojnej.
Podsumowanie Procesy zwiÄ…zane z przetwarzaniem infor-
macji (w sensie biologicznym i technicznym)
Należy zaznaczyć, iż przedstawione w arty- stanowią jeden z najistotniejszych atrybutów
kule procesy przetwarzania informacji nie wy- cywilizacji informacyjnej, w której w coraz
czerpują tej tematyki. Do najbardziej obiecu- większym stopniu od przetwarzania informa-
jących kierunków dociekań w tym obszarze cji zależy skuteczność działań człowieka.
problemowym, należy zaliczyć systemy kwan-
towe i nanotechnologie. Być może właśnie one
Bibliografia
spowodujÄ… kolejnÄ… rewolucjÄ™ informacyjnÄ….
1. Kozioł J.: Informacyjne wsparcie decyzji militarnych
Wydaje się, że właśnie w sferze przetwarzania
(dowódczych). AON, Warszawa 2002.
informacji mogą tkwić największe przyszłe 2. Lee W.: Conditioning parametr model for reinfor-
cement generalization in probabilistic discrimina-
sukcesy technologiczne. Wytwarzanie produktu
tion leming.  Journal of Mathematical Psychology
końcowego z wykorzystaniem zminiaturyzowa-
1965, nr 3, s. 18.
nych kwantowych technologii informacyjnych
3. Shannon C.: The Mathematical Theory of Commu-
jest niezwykle wydajne w porównaniu z wyko- nication. University of Illinois Press 1945.
4. Toffler A.: Trzecia fala. Państwowy Instytut Wydaw-
rzystaniem technologii energetycznych, które
niczy, Warszawa 1997.
zużywają tysiące ton surowców, aby otrzymać
5. Wierner N.: Cybernetyka, czyli sterowanie i komuni-
niewielką ilość produktu końcowego.
kacja w zwierzęciu i maszynie. PWN, Warszawa 1971.
Mimo iż za osiągnięcia naukowe w dziedzi-
6. Zych J.: II Międzynarodowa Konferencja: Media a
nie informacji wielokrotnie już przyznano naj- edukacja. eMPI2, Poznań 1998.
7. Zych J.: Model walki sił obrony powietrznej szcze-
wyższe wyróżnienie  Nagrodę Nobla (Asby,
bla taktycznego. Rozprawa doktorska AON, War-
Simon, Buchenan, Harsanyi, Nash, Saltem,
szawa 2002.
Lucas, Mirrlees, Vickrey), w dalszym ciÄ…gu
8. Zych J. i inni: Model działań powietrznych. Etap I.
wydaje się, że te najbardziej fascynujące od- Model taktycznych działań powietrznych. AON,
Warszawa 2002.
krycia sÄ… dopiero przed nami. Czy kiedykol-
9. Zych J. i inni: Model działań powietrznych. Etap II.
wiek będzie możliwe spełnienie wysubtelnio-
Rozpoznanie i zarzÄ…dzanie zasobami w modelu dzia-
nej postaci marzenia Laplace a29 sprzed dwóch
łań powietrznych. AON, Warszawa 2002.
stuleci: żeby można było w jednej chwili wyli- 10. Zych J. i inni: Koncepcja realizacji symulatora ope-
czyć wszystko, wiedzieć wszystko, dyspono- racyjno-taktycznych działań powietrznych. Mini-
sterstwo Nauki i Informatyzacji, Akademia Obrony
wać kompletem informacji, panować nad
Narodowej, AON, Warszawa 2003.
wszystkim i wszystko móc? Heisenberg30, po-
11. Zych J.: Gry wojenne w lotnictwie wojskowym. Lot-
dając zasadę nieoznaczoności, wykazuje uto-
nictwo, stulecie, przemiany. Fundacja Otwartego
pijność marzenia Laplace a o policzeniu Muzeum Techniki, Wrocław 2003.
12. Zych J.: Computerised simulation game. 5th NATO
wszystkiego w jednym czasie. Niemniej jed-
Regional Conference on Military Communication
nak wydaje się, iż świat dzisiejszy, a w szcze-
and Information Systems 2003 Capturing new CIS
gólności nowoczesne systemy militarne, powo-
Technologies, Zegrze, Poland 2003.
li, ale konsekwentnie asymptotycznie zbliżają
[e-mail]
The article points to the fact of dominating role of information in all the processes identi-
fied in the battlefield. There has been made an attempt to verbalise the effects of this pheno-
menon. It was described on the elementary level, and the process of information analysis
was compared in both technical and biological systems. There are given several tens of
definitions of the term information and they have been commented on.
29
Demon Laplace a.
30
Z założenia nie można w danym momencie jednocześnie określić położenia i prędkości cząstki elementarnej.
18 GRUDZIEC
2003