Gordon R. Dickson
Zaginiony Dorsaj!
Lost Dorsai
Przełożyła: Anna Reszka

Wydanie oryginalne: 1980
wydanie polskie: 1993

ZAGINIONY DORSAJ

Jestem Corunna El Man.
W końcu przyprowadziłem mały statek kurierski do portu kosmicznego w Nahar City 
na Cecie, dużym globie okrążającym Tau Ceti. Dokonałem tego w sześciu przejściach 
fazowych, przywożąc z Dorsaj do twierdzy Gebel Nahar naszą Amandę Morgan, którą 
nazywają również Amandą Drugą.
Wprawdzie jestem zbyt wysoki rangą, żeby pełnić rolę kuriera, ale w tym czasie 
byłem akurat na urlopie w domu. Statki kurierskie należące do Kantonów na Dorsaj są za 
drogie, żeby nimi ryzykować, ale sytuacja wymagała natychmiastowej obecności w Nahar 
eksperta od kontraktów. Poproszono mnie, żebym zajął się tym problemem, więc 
rozwiązałem go, przekraczając liczbę przejść fazowych, ale dotarłem tutaj.
Wyglądało na to, że ryzyko, które podejmowałem, nie zaniepokoiło Amandy. Nic 
dziwnego, zważywszy, że jest Dorsajką. Podczas całej podróży nie rozmawiała jednak ze mną 
za wiele; i to właśnie wydało mi się dość niezwykłe.
Wszystko zmieniło się dla mnie po Baunpore. Kiedy Pomocni Freilandczycy w końcu, 
po długim oblężeniu zdobyli miasto, podczas masakry, która potem nastąpiła, z zemsty 
pocięli mi twarz i zabili Else, tylko dlatego, że była moją żoną. Został po niej jedynie 
rozżarzony gaz, który rozproszył się w kosmosie. Ponieważ nie było grobu, nic, do czego 
można by wracać, żadnego miejsca, które by ją przypominało, zrezygnowałem z operacji 
plastycznej i postanowiłem nosić blizny jako pamiątkę po niej.
Nigdy nie żałowałem tej decyzji, ale prawdą jest, że blizny zmieniły stosunek ludzi do 
mnie. Dla niektórych stałem się niemal niewidzialny, a prawie wszyscy pozbywali się 
naturalnego odruchu, by ukrywać swoje troski i sekrety.
Było niemal tak, jakby czuli, że przekroczyłem pewien punkt i nie potrafię już osądzać 
ich smutków i obaw. Nie, po namyśle, dochodzę do wniosku, że to coś więcej. Jakbym był 
wypaloną świecą w ciemnym pokoju ich jaźni - nie dającym światła, ale bezpiecznym 
towarzyszem, którego obecność upewniała ich, że nikt jeszcze nie naruszył ich prywatności. 
Bardzo wątpię, czy Amanda i ci, których poznałem podczas podróży do Gebel Nahar, 
rozmawialiby ze mną tak swobodnie, gdybym spotkał ich w czasach, kiedy żyła Else.
Mieliśmy szczęście po przybyciu na miejsce. Gebel Nahar jest raczej górską fortecą 
niż pałacem lub siedzibą rządu; z powodów militarnych Nahar City ma port kosmiczny, w 
którym mogą lądować statki nadprzestrzenne. Wysiedliśmy ze statku, spodziewając się, że 
ktoś nas powita, kiedy wejdziemy do terminalu. Nikt jednak nie pojawił się.
Księstwo Nahar leży w tropikalnej strefie klimatycznej na Cecie; główna sala 
terminalu była mała, ale wysoka i przewiewna. Podłogę i sufit wyłożono płytkami w jasnych 
kolorach, a wszędzie wokół rosły rośliny. Na wszystkich ścianach wisiały jasne, ogromne 
malowidła w ciężkich ramach. Staliśmy pośrodku tego wszystkiego, a tłumy pieszych mijały 
nas. Nikt się nam nie przyglądał, chociaż ani ja ze swoimi bliznami, ani Amanda - wyraźnie 
podobna do pierwszej Amandy znanej z dorsajskich podręczników do historii - nie 
należeliśmy do osób, których się nie zauważa.
Poszedłem do informacji, ale okazało się, że nie ma dla nas żadnej wiadomości. Po 

powrocie musiałem szukać Amandy, która gdzieś zniknęła.
- El Man... - odezwała się nagle za mną. - Spójrz!
Odwróciłem się, zaalarmowany jej tonem. Zobaczyłem jednocześnie ją i obraz, 
któremu się przyglądała. Wisiał wysoko na jednej ze ścian; stała tuż pod nim, patrząc w górę.
I ją, i obraz oświetlały promienie słoneczne wpadające przez przezroczystą frontową 
ścianę terminalu. Cała była w naturalnych kolorach - podobnie jak kiedyś Else wysoka, 
szczupła, w jasnoniebieskim żakiecie i krótkiej, kremowej spódniczce, z jasnoblond włosami i 
tym nieprawdopodobnie młodzieńczym wyglądem, który cechował również jej imienniczkę. 
Na zasadzie kontrastu, malowidło było pełne jaskrawych barw, złotych liści, alizarynowych 
szkarłatów i ludzkich postaci uchwyconych w przesadzonych, melodramatycznych pozach.
„Leto de muerte”, głosił napis na dużej mosiężnej tablicy umieszczonej pod spodem. 
„Łoże śmierci bohatera”, tak można by przetłumaczyć tytuł z archaicznego języka 
hiszpańskiego, którym mówili Naharowie. Obraz przedstawiał wielkie, złocone łoże 
ustawione na otwartej równinie pośród śladów bitwy. Wszędzie wokół leżały ciała i stali 
obandażowani oficerowie w szamerowanych złotem mundurach. Pozostali przy życiu otaczali 
umarłego bohatera, który, potężnie umięśniony, choć wycieńczony i pokryty ranami, leżał 
obnażony do pasa na grubym stosie aksamitnych płaszczy, wysadzanej klejnotami broni, 
wspaniale tkanych gobelinów i złotych utensyliów, tworzących łoże.
Zmarły spoczywał na plecach, z podbródkiem wysuniętym w niebo i twarzą 
wymizerowaną agonią. Żylastą ręką mocno przyciskał do nagiej piersi rękojeść wyjątkowo 
dużego, zdobionego miecza z ostrzem poplamionym krwią. Ranni oficerowie stojący wokół i 
patrzący na ciało zmarłego byli przedstawieni w dramatycznych pozach. Na pierwszym 
planie, na ziemi obok łoża, jakiś umierający, zwykły żołnierz w podartym mundurze wyciągał 
rękę w hołdzie dla zmarłego.
Amanda spojrzała na mnie, kiedy do niej podszedłem. Nic nie powiedziała. Nie 
musiała. Aby żyć, my na Dorsaj od dwustu lat eksportujemy jedyny towar, jaki mamy życia 
wielu pokoleń, które zostały poświęcone w walkach prowadzonych na rzecz innych. Żyjemy 
z prawdziwej wojny, a dla tych, którzy to robią, podobny obraz jest wręcz nieprzyzwoity.
- Więc tak o nas myślą - odezwała się Amanda.
Spojrzałem na boki, a potem na nią. Oprócz wyglądu odziedziczyła po pierwszej 
Amandzie niezwykłą młodzieńczość. Nawet ja, który wiedziałem, że jest tylko sześć lat 
młodsza ode mnie - a miałem wtedy trzydzieści parę od czasu do czasu o tym zapominałem i 
byłem wstrząśnięty faktem, że ona myśli raczej jak moje pokolenie, niż jak podlotek, na 
którego wygląda.
- Każda kultura ma swoje własne legendy - stwierdziłem. - A to jest kultura 
hiszpańska, przynajmniej jeśli chodzi o dziedzictwo.
- O ile wiem, obecnie mniej niż dziesięć procent naharskiej populacji jest pochodzenia 
hiszpańskiego - odparła. - Poza tym, to jest karykatura Hiszpanów.
Miała rację. Nahar skolonizowali imigranci - gallegos z północnej Hiszpanii, którzy 
marzyli o wielkich ranczach na rozległym terytorium. Zamiast tego, Nahar - otoczony przez 
bardziej uprzemysłowionych i zamożnych sąsiadów stał się małym, przeludnionym krajem, 
który zachował zniekształconą wersję języka hiszpańskiego oraz mieszankę na pół 
zapomnianych hiszpańskich obyczajów i postaw. Po pierwszej fali imigrantów, następni 
osadnicy nie byli pochodzenia hiszpańskiego, ale przejmowali tutejsze zwyczaje i język.
Pierwsi ranczerzy ogromnie się wzbogacili, bo chociaż Ceta była rzadko zaludnioną 
planetą, brakowało na niej żywności. Późniejsi przybysze powiększyli liczbę mieszkańców 
miast Naharu i pozostali biedni... bardzo biedni.
- Mam nadzieję, że ludzie, z którymi będę rozmawiać, mają więcej niż dziesięć 
procent zdrowego rozsądku powiedziała Amanda. - Ten obraz skłania mnie do zastanowienia, 
czy nad rozsądek nie przedkładają mrzonek. Jeśli tak jest w Gebel Nahar...
Nie dokończyła zdania, potrząsnęła głową i - najwyraźniej usuwając obraz z pamięci - 
uśmiechnęła się do mnie. Uśmiech rozjaśnił jej twarz, w znacznie szerszym znaczeniu tego 

zwrotu. W jej przypadku było to coś innego - wewnętrzne światło, głębsze i silniejsze, niż 
zwykle oznaczają te słowa. Spotkałem ją dopiero trzy dni temu, a Else była wszystkim, czego 
kiedykolwiek pragnąłem i będę pragnął; teraz jednak zrozumiałem, co ludzie na Dorsaj mieli 
na myśli, mówiąc, że odziedziczyła zdolność pierwszej Amandy do rządzenia innymi, a 
jednocześnie wzbudzania w nich miłości.
- Żadnej wiadomości dla nas? - zapytała.
- Żadnej - zacząłem. I obejrzałem się, ponieważ kątem oka zauważyłem, że ktoś się 
zbliża.
Ona również się odwróciła. Naszą uwagę przyciągnął mężczyzna idący w naszą stronę 
dużymi krokami - Dorsaj. Był wielki. Nie taki jak bliźniacy Graeme, Ian i Kensie, dowódcy w 
Gebel Nahar, na naharskim kontrakcie; niewiele niższy, za to wyraźnie większy ode mnie. 
Dorsajowie różnią się jednak od siebie budową i wzrostem. Poznaliśmy go - i, oczywiście, on 
nas - po mnóstwie drobiazgów, zbyt subtelnych, by je zdefiniować. Miał na sobie mundur 
kapelmistrza armii naharskiej, z naszywkami oficera sztabowego na kołnierzu; był blondynem 
o szczupłej twarzy i liczył sobie nie więcej niż dwadzieścia parę lat. Rozpoznałem go.
Był trzecim synem sąsiada z mojego kantonu High Island na Dorsaj. Nazywał się 
Michael de Sandoval i mało co było słychać o nim przez sześć lat.
- Sir... madam - powiedział, zatrzymując się przed nami. - Przykro mi, że państwo 
czekaliście. Miałem kłopoty z transportem.
- Michael - przywitałem go. - Znasz Amandę Morgan?
- Nie. - Odwrócił się do niej. - To zaszczyt poznać panią, madam. Przypuszczam, że 
jest pani znudzona, słysząc, jak wszyscy mówią, iż rozpoznają panią dzięki zdjęciom pani 
prababki?
- Nigdy - odparła Amanda wesoło i podała mu rękę. - Zna pan Corunnę El Mana?
- Ród El Man to nasi sąsiedzi z High Island - wyjaśnił Michael. Uśmiechnął się do 
mnie trochę smutno. - Pamiętam kapitana z czasów, kiedy miałem sześć lat, a on przyjechał 
na swój pierwszy urlop. Może pójdziemy? Już zaniosłem wasz bagaż do aerobusu.
- Aerobusu? - zapytałem, kiedy ruszyliśmy za nim do jednego z przeszklonych wyjść 
z terminalu.
- Aerobus orkiestry Trzeciego Regimentu. Tylko to udało mi się zdobyć.
Wyszliśmy na mały parking zatłoczony pojazdami powietrznymi i naziemnymi. 
Michael de Sandoval poprowadził nas do przysadzistego kadłubopłata, który wyglądał, jakby 
mógł pomieścić trzydziestu pasażerów. W środku znajdowała się tylko jedna osoba. Exotik w 
ciemnoniebieskiej szacie, z białymi włosami i dziwnie młodą twarzą. Mógł mieć od 
trzydziestu do osiemdziesięciu lat. Siedział w części klubowej w przodzie aerobusu, tuż przed 
ścianką oddzielającą kabinę sterowniczą w dziobie pojazdu. Podniósł głowę, kiedy 
weszliśmy.
- Padma, bond na Cecie - dokonał prezentacji Michael. - Sir, czy mogę panu 
przedstawić Amandę Morgan, specjalistkę od kontraktów, i Corunnę El Mana, starszego 
kapitana. Oboje są z Dorsaj. Kapitan El Man właśnie przywiózł Rozjemcę statkiem 
kurierskim.
- Oczywiście, wiem o ich przyjeździe - odpowiedział Padma.
Nie podał ręki żadnemu z nas ani nie wstał. Podobnie jak wielu Exotików, których 
znałem, nie musiał tego robić. Jak tamci, miał w sobie wyczuwalne od razu ciepło i spokój, a 
wszelkie jego zachowanie wydawało się naturalne i oczekiwane.
Usiedliśmy razem. Michael zniknął w kabinie pilotów i chwilę później aerobus z lekką 
wibracją uniósł się z parkingu.
- To zaszczyt poznać pana, bond - powiedziała Amanda. - Ale jeszcze większym 
zaszczytem jest, że wyszedł pan nam na spotkanie. Czemu zawdzięczamy tę uprzejmość?
Padma uśmiechnął się lekko.
- Obawiam się, że nie przyjechałem tu, żeby was przywitać - odparł. - Chociaż Kensie 
Graeme opowiadał mi o pani - spojrzał na mnie - a słyszałem również o Corunnie El Manie.

- Czy jest coś, o czym wy, Exotikowie, nie słyszeliście? - zapytałem.
- Wiele rzeczy - potrząsnął głową łagodnie, ale z powagą.
- Jaki więc inny powód sprowadził pana do portu kosmicznego? - spytała Amanda.
Spojrzał na nią w zamyśleniu.
- Coś, co nie ma nic wspólnego z waszym przyjazdem - odpowiedział. - Tak się 
składa, że musiałem przeprowadzić pewną rozmowę telefoniczną, a telefony w Gebel Nahar 
nie są tak prywatne, jak bym sobie tego życzył. Kiedy usłyszałem, że Michael jedzie po was, 
zabrałem się z nim, żeby zadzwonić z terminalu.
- Więc to nie była rozmowa w imieniu Księcia Naharu? - zapytałem.
- Gdyby nawet była... lub gdyby dotyczyła kogokolwiek innego oprócz mnie samego - 
uśmiechnął się - i tak nie zdradziłbym zaufania, przyznając się do tego. Domyślam się, że 
słyszeliście o El Conde, tytularnym władcy Naharu?
- Poczytałam trochę na temat Kolonii i Gebel Nahar, kiedy okazało się, że będę 
musiała tutaj przylecieć - odpowiedziała Amanda.
Zorientowałem się, że chce, abym zostawił ją z nim sam na sam. Widać to było po 
sposobie, w jaki siedziała, i pochyleniu głowy. Exotikowie są spostrzegawczy, ale wątpiłem, 
czy Padma zauważył te dyskretne znaki.
- Proszę mi wybaczyć - odezwałem się. - Pójdę porozmawiać z Michaelem.
Wstałem i poszedłem do kabiny pilotów, zamykając za sobą drzwi. Michael siedział 
rozluźniony, z jedną ręką na drążku sterowniczym. Zająłem fotel drugiego pilota.
- Co słychać w domu, sir? - zapytał, nie odwracając wzroku od nieba przed nami.
- Byłem tam tylko raz, odkąd wyjechałeś - odpowiedziałem. - Ale nie zmieniło się 
wiele. Mój ojciec umarł zeszłego roku.
- Przykro mi to słyszeć.
- Twój ojciec i matka mają się dobrze, słyszałem również, że u twoich braci, wśród 
gwiazd, wszystko w porządku - powiedziałem. - Ale, oczywiście, wiesz o tym.
- Nie - odparł, nadal wpatrując się w niebo. - Od dawna nie miałem od nich 
wiadomości.
Zapadła cisza.
- Jak się tutaj znalazłeś? - zapytałem. Było to niemal rytualne pytanie wśród Dorsajów 
przebywających z dala od domu.
- Słyszałem o Naharze. Pomyślałem, że dobrze by było go zobaczyć.
- Czy wiesz, że w rzeczywistości jego hiszpańskość jest fałszywa?
- Nie fałszywa - zaoponował. - Niezupełnie.
Miał oczywiście rację.
- Tak - przyznałem. - Chyba nie powinienem był używać słowa „fałszywy”. Tutejsza 
sytuacja wynika z naturalnych przyczyn, jak to zwykle bywa.
Spojrzał wprost na mnie. Nauczyłem się odczytywać takie spojrzenia, odkąd umarła 
Else. W tym momencie był bardzo bliski powiedzenia mi więcej, niż kiedykolwiek 
powiedział komuś innemu. Ale ta chwila minęła. Wyjrzał przez przednią szybę.
- Zna pan tutejszą sytuację? - zapytał.
- Nie. To zajęcie Amandy - odparłem. - Jestem tylko pilotem podczas tej podróży. 
Może mnie wprowadzisz?
- Już pan pewnie trochę wie - powiedział - a resztę opowiedzą panu Ian albo Kensie 
Graeme. Ale, tak czy inaczej... Książę to marionetka. Jego ojciec otrzymał tytuł od 
pierwszych naharskich imigrantów, którzy są teraz bogatymi ranczerami. Marzyli o 
zapoczątkowaniu tutaj swojej własnej dziedzicznej arystokracji, ale to nigdy się naprawdę nie 
udało. Mimo to, na papierze, Książę jest dziedzicznym władcą Naharu i, teoretycznie, armia 
podlega jemu jako najwyższemu dowódcy. Trzon armii zawsze jednak stanowiła naharska 
biedota - biedacy z miast i „campesinos”, a oni nienawidzą bogatych pierwszych imigrantów. 
Obecnie wisi w powietrzu rewolucja i armia nie wie, w którą stronę się zwrócić.
- Rozumiem - powiedziałem. - Zanosi się więc na gwałtowną zmianę rządu, a my 

podpisujemy kontrakt z rządem, który jutro może stracić władzę. Amanda ma problem.
- To problem nas wszystkich - stwierdził Michael. Jedyny powód, dla którego armia 
nie opowiedziała się za rewolucjonistami, jest taki, że poszczególne jej części nie 
współdziałają ze sobą zbyt dobrze. Ponieważ przychodzi pan z zewnątrz, zapewne pańską 
uwagę zwróci przede wszystkim śmieszność tutejszych postaw, ale, tak naprawdę, jest to 
wszystko, co mają miejscowi biedacy, oprócz samej egzystencji - te flagi, mundury, muzyka, 
pojedynki z powodu niewłaściwego spojrzenia, ideał śmierci za swój regiment lub gotowość 
do zwady z innym pułkiem.
- Ależ trudno to nazwać sprawną armią - powiedziałem.
- Właśnie. To dlatego Ian i Kensie znaleźli się tutaj na kontrakcie, żeby przekształcić 
naharską armię w prawdziwą siłę obronną. Księstwa wokół Naharu ostrzą sobie zęby na 
tutejsze farmy. W normalnej sytuacji Graemowie już poczyniliby postępy - zna pan reputację 
Iana jeśli chodzi o szkolenie oddziałów. Okazało się jednak, że zwykli żołnierze uważają 
Graemów za narzędzie ranczerów, rewolucjoniści nawołują, żeby ich wyrzucić, a pułki nie 
współpracują z nimi. Nie sądzę, żeby w obecnych warunkach mieli szansę dokonania czegoś 
pożytecznego w armii; a sytuacja z dnia na dzień staje się coraz bardziej niebezpieczna - dla 
nich, a także dla pana i dla Amandy. Według mnie, Ian i Kensie zrobiliby najlepiej, zrywając 
kontrakt i wynosząc się stąd.
- Gdyby pogodzenie się ze stratami i wyjazd stanowiły jedyne wyjście, obecność 
kogoś takiego jak Amanda nie byłaby tutaj potrzebna - oświadczyłem. - Tu musi chodzić o 
coś więcej, jeśli w ogóle angażuje się Dorsajów.
Nic nie powiedział.
- A co z tobą? - zapytałem. - Jakie masz tutaj stanowisko? Jesteś też Dorsajem.
- Czyżby? - powiedział cicho do okna.
Na naszej rodzinnej planecie mamy określenie na osoby pokroju Michaela. 
Nazywamy ich „zagubionymi Dorsajami”. Nazwy tej nie używa się w stosunku do tych, 
którzy nie poświęcili się karierze wojskowej. Zarezerwowana jest dla Dorsajów, którzy 
wybrali swoją drogę życiową, jakakolwiek była, a potem - nagle i bez wyjaśnienia - porzucili 
ją. Jeśli chodzi o Michaela, wiedziałem, że ukończył Akademię z honorami, ale po promocji 
nagle wycofał się i opuścił planetę, nie wyjaśniając niczego, nawet rodzinie.
- Jestem kapelmistrzem Trzeciego Naharskiego Pułku - oznajmił teraz. - Mój pułk lubi 
mnie. Miejscowi nie zaliczają mnie, na ogół, do reszty kadry - uśmiechnął się z lekkim 
smutkiem - tyle że nie wyzywają mnie na pojedynki.
- Rozumiem - powiedziałem.
- Tak. - Spojrzał na mnie. - I ponieważ armia nadal podlega Księciu jako swojemu 
najwyższemu dowódcy, prawie wszystko jest sparaliżowane. To dlatego miałem kłopoty ze 
znalezieniem środka transportu, żeby was odebrać.
- Rozumiem - powtórzyłem. Miałem właśnie zamiar wypytać go o więcej, kiedy drzwi 
kabiny otworzyły się i weszła Amanda.
- No i co, Corunna - powiedziała - może dasz mi szansę porozmawiania z Michaelem?
Uśmiechnęła się do niego. Odpowiedział jej uśmiechem. Nie sądzę, żeby zrobiła na 
nim wielkie wrażenie - to, co się kryło w jego wnętrzu, stanowiło barierę dla podobnych 
rzeczy. Ale sama jej obecność, nasuwająca myśl o domu rodzinnym, była dla niego po prostu 
miła.
- Proszę bardzo - zgodziłem się. - Pójdę zamienić parę słów z bondem.
- Warto z nim porozmawiać - rzuciła za mną Amanda.
Wyszedłem, zamknąłem za sobą drzwi i dołączyłem do Padmy w części klubowej 
pojazdu. Wyglądał przez okno, patrząc na równiny leżące między miastem a niewielką górą, 
od której Gebel Nahar wzięła swoją nazwę. Miasto leżało na małym wzniesieniu na zachód 
od tej góry, otoczone przedmieściami i terenami uprawnymi. Za górą podobna do fortu 
rezydencja, jaką była Gebel Nahar, znajdowała się po jej wschodniej stronie - zaczynały się 
rozległe pastwiska dla stad bydła. Nasz aerobus należał do pojazdów przystosowanych do 

latania na wysokości wierzchołków drzew, chociaż, oczywiście, w razie konieczności mógł 
wznieść się do granic atmosfery. Teraz jednak znajdowaliśmy się trzy tysiące metrów nad 
ziemią. Kiedy wyszedłem z kabiny pilotów, Padma oderwał wzrok od widoku i spojrzał na 
mnie.
- Wasza Amanda jest zdumiewająca jak na kogoś tak młodego - odezwał się, kiedy 
usiadłem naprzeciwko niego.
- Powiedziała coś podobnego o panu - odparłem. Ale jeśli chodzi o nią, nie jest tak 
młoda, na jaką wygląda.
- Wiem - uśmiechnął się Padma. - Mówiłem z punktu widzenia mojego wieku. Nawet 
pan wydaje mi się młody.
Roześmiałem się. Moja młodość już dawno minęła, parę lat przed Baunpore. Ale 
prawdą jest, że nie byłem nawet w średnim wieku.
- Michael powiedział mi, że w Naharze zanosi się na rewolucję - poinformowałem go.
- Tak. - Spochmurniał.
- Czy nie to właśnie sprowadziło kogoś takiego, jak pan, do Gebel Nahar?
W jego oczach nagle pojawiło się rozbawienie.
- Sądziłem, że to Amanda jest od zadawania pytań powiedział.
- Jest pan zaskoczony, że pytam? - odparłem. - Dla bonda to miejsce jest położone na 
uboczu.
- To prawda. - Kiwnął głową. - Ale powody, które mnie tu sprowadzają, są sprawą 
Exotików. Co oznacza, że nie mogę o nich z panem dyskutować.
- Ale wie pan o szykującej się tutaj rewolucji?
- O, tak. - Siedział zupełnie rozluźniony, z rękami złożonymi na kolanach, 
jasnobrązowymi na tle niebieskiej szaty. Jego twarz była spokojna i nieprzenikniona. - To 
należy do naturalnego biegu rzeczy na tym świecie.
- Akurat na tym świecie?
Uśmiechnął się w odpowiedzi.
- Oczywiście - powiedział łagodnie - nasza ontogenetyka zajmuje się wzajemnym 
oddziaływaniem wszelkich znanych sił, naturalnych i ludzkich, na wszystkich zamieszkanych 
światach. Ale sytuacja tutaj, w Naharze, a w szczególności w Gebel Nahar, jest głównie 
rezultatem lokalnych, cetańskich czynników.
- Polityka wewnątrzplanetarna.
- Tak - potwierdził. - Nahar jest otoczony przez pięć innych księstw, z których żadne 
nie ma takich pastwisk dla bydła. Wszystkie chciałyby przejąć kontrolę nad Kolonią lub jej 
częścią.
- Które z nich popierają rewolucjonistów?
Przez chwilę wyglądał bez słowa przez okno. Zarozumialstwem z mojej strony było 
wyobrażanie sobie, że mój dziwny wygląd, który skłaniał ludzi do zwierzeń, podziała również 
na Exotika. Przez moment jednak miałem znajome przeczucie, że zaraz się przede mną 
otworzy.
- Przepraszam - odezwał się w końcu. - W moim wieku nabieram chyba zwyczaju 
traktowania wszystkich jak... dzieci.
- A ile pan ma lat?
Uśmiechnął się.
- Dużo... coraz więcej.
- W każdym razie - powiedziałem - nie musi mnie pan przepraszać. Sytuacja będzie 
niezwykła, jeśli sąsiednie kraje nie poprą którejś ze stron w czasie rewolucji.
- Oczywiście - zgodził się. - W rzeczywistości, wszystkie maczają w tym palce, 
angażując się po stronie rewolucjonistów. Po udanej rewolucji zaczną się rzezie, każdy będzie 
walczył z każdym dla różnych celów. Pozostałe księstwa czekają na okazję do wkroczenia i 
zyskania czegoś dla siebie. Ale ma pan rację. W grę zawsze wchodzi międzynarodowa 
polityka i to nigdy nie jest proste.

- Co zaognia tę sytuację?
- William - Padma spojrzał mi w oczy i po raz pierwszy poznałem siłę spojrzenia jego 
piwnych oczu. Jego twarz zachowała spokój, jakby cała siła wyrazu skupiła się w tych 
oczach.
- William? - powtórzyłem.
- William z Cety.
- Racja - stwierdziłem, przypominając sobie. - Jest właścicielem całego tego świata, 
nieprawdaż?
- Określenie „właściciel” nie jest ścisłe - powiedział Padma. - Ma nad nim kontrolę, 
podobnie jak nad wieloma innymi światami. Pod wieloma względami jest współczesnym 
przykładem księcia-kupca, ale nie ma władzy nad wszystkim, nawet tutaj na Cecie. Na 
przykład, naharscy ranczerzy zawsze mocno trzymają się razem prowadząc z nim interesy. 
Jego wysiłki, żeby ich rozbić i przejąć bezpośrednie rządy w Naharze, spełzły na niczym. Ma 
pewną władzę, ale tylko dzięki swoim machinacjom.
- Więc to on stoi za rewolucją?
- Tak.
Stało się dla mnie jasne, że to właśnie zaangażowanie Williama sprowadziło Padmę 
do tego cichego zakątka planety. Ontogenetykę, która dotyczyła, przede wszystkim, 
oddziaływań międzyludzkich - zarówno jednostek, jak i społeczeństw - Exotikowie traktowali 
bardzo poważnie i bacznie obserwowali intrygi Williama jako jednego z ludzi mających 
wpływ na bieg wydarzeń.
- Cóż, w każdym razie, nie dotyczy to nas - stwierdziłem - o ile nie ma wpływu na 
kontrakt Graemów.
- Niezupełnie - odparł. - William, jak większość utalentowanych jednostek, zna 
korzyść z zabicia dwóch albo nawet pięćdziesięciu ptaków jednym kamieniem. Bezpośrednio 
lub pośrednio zatrudnia wielu najemników. Jeśli tutejsze wydarzenia pogorszą reputację 
Dorsaj i rynkową wartość jej żołnierzy, przyniesie mu to korzyści.
- Rozumiem... - zacząłem i w tym momencie kadłub aerobusu zadźwięczał nagle, 
jakby od ostrego uderzenia.
- Na podłogę! - krzyknąłem, odciągając Padmę od okna, obok którego siedział. 
Exotikowie mają pewną dobrą cechę - wierzą, że inni znają się na swojej robocie. 
Natychmiast i bez protestu posłuchał mnie. Czekaliśmy... ale dźwięk nie powtórzył się.
- Co to było? - zapytał po chwili, nie ruszając się jednak z miejsca.
- Kula. Prawdopodobnie z ciężkiej ręcznej broni odpowiedziałem. - Strzelano do nas. 
Proszę zostać na miejscu.
Wstałem i pochylony, trzymając się blisko środka pojazdu, ruszyłem do kabiny 
pilotów. Kiedy wszedłem, Amanda i Michael spojrzeli na mnie. Ich twarze były czujne.
- Kto to mógł być? - zapytałem Michaela.
Potrząsnął głową.
- Nie wiem - odpowiedział. - Tutaj, w Naharze, to mogło być cokolwiek lub 
ktokolwiek. Rewolucjoniści albo, po prostu, ktoś, kto nie lubi Dorsajów; lub ktoś, kto nie lubi 
Exotików... albo nawet ktoś, kto nie lubi mnie. A wreszcie, mógł to być jakiś pijany, 
nafaszerowany narkotykami lub macho.
- ...który ma wojskową broń.
- Właśnie - potwierdził Michael. - Ale w Naharze wszyscy są uzbrojeni i większość, 
legalnie lub nie, ma wojskową broń.
Skinął głową w stronę przedniej szyby.
- Tak czy inaczej, jesteśmy prawie u celu - oznajmił.
Wyjrzałem. Połączona ze sobą grupa budynków, stanowiąca siedzibę rządu, Gebel 
Nahar, ciągnęła się od wierzchołka do polowy małej góry, tuż pod nami. W tropikalnym 
słońcu wyglądała jak hotel, zbudowany na tarasach, schodzących w dół stromego zbocza. 
Jedyna różnica polegała na tym, że każdy taras kończył się murem; najniżej położone 

stanowiły wały obronne z rozmieszczonymi na nich ciężkimi działami. Gebel Nahar, z pełną 
obsadą garnizonu, mogła stawić czoło wojskom lądowym i panować nad okolicą aż po 
horyzont, przynajmniej po tej stronie góry.
- Czy druga strona też jest taka? - zapytałem.
- To urwisko, ze stanowiskami ciężkiej broni wyciętymi w skale i prowadzącymi do 
nich tunelami - wyjaśnił Michael. - Ranczerzy nie żałowali kosztów, budując tę twierdzę. 
Taka jest mentalność Galisyjczyków. Może któregoś dnia oni i ich rodziny będą musieli się 
tutaj schronić.
Kilka minut później znaleźliśmy się na betonowej nawierzchni lądowiska. Nasza 
trójka wróciła do głównej kabiny aerobusu, dołączając do Padmy. Michael wyprowadził nas z 
pojazdu. Na zewnątrz panowała niezwykła cisza.
- Nie wiem, co się stało... - powiedział Michael, kiedy wyszliśmy. Nasza dorsajska 
trójka cofnęła się instynktownie, przygotowana na powrót do aerobusu i odlot, jeśli to okaże 
się konieczne.
Gdzieś spoza ustawionych w rzędzie pojazdów naziemnych i powietrznych ktoś 
krzyknął. Obejrzeliśmy się. Rozległ się odgłos biegnących stóp, a chwilę później pojawił się 
żołnierz z promiennikiem, ubrany w zielono-czerwony mundur naharskiej armii, z 
naszywkami członka orkiestry, i zatrzymał się przed nami, dysząc.
- Sir... - wysapał w miejscowym dialekcie archaicznego hiszpańskiego. - Odeszli...
Czekaliśmy, aż odzyska oddech; po sekundzie spróbował znowu.
- Zdezerterowali, sir! - powiedział do Michaela, starając się utrzymać postawę na 
baczność. - Odeszli... wszystkie pułki, wszyscy!
- Kiedy? - zapytał Michael.
- Dwie godziny temu. Wszystko było zaplanowane. Musiało być. Jednocześnie, z 
każdego oddziału wystąpił jeden człowiek i powiedział, że nadszedł czas, by zdezerterować i 
pokazać ricones, po czyjej stronie stoi armia. Wymaszerowali z flagami, karabinami, 
wszystkim. Popatrzcie!
Odwrócił się i pokazał ręką. Spojrzeliśmy. Parking znajdował się na piątym lub 
szóstym poziomie licząc od wierzchołka Gebel Nahar. Roztaczał się stąd widok na równiny, 
na wiele mil, podobnie jak z innych poziomów. Wytężywszy wzrok zobaczyliśmy na samym 
horyzoncie - w takiej odległości, że nie było już widać żadnych szczegółów - drobne, 
sporadyczne błyski odbitego światła słonecznego.
- Rozbili tam obóz; czekają na armię, która, według nich, ma nadejść z okolicznych 
księstw, żeby ich wesprzeć i przeprowadzić rewolucję.
- Wszyscy odeszli? - Żołnierz spojrzał na Michaela.
- Wszyscy oprócz nas - członków pańskiej orkiestry, sir. Jesteśmy teraz jedyną strażą 
przyboczną Księcia.
- Gdzie są dwaj dorsajscy dowódcy?
- W swoich biurach, sir.
- Muszę do nich natychmiast iść - oświadczył nam Michael. - Bond, zaczeka pan w 
swojej kwaterze, czy pójdzie pan z nami?
- Pójdę - zdecydował Padma.
Nasza piątka przeszła przez parking, między stłoczonymi pojazdami, kierując się w 
stronę labiryntu korytarzy. W końcu dotarliśmy nimi do szeregu pomieszczeń, których 
zewnętrzne ściany były całe ze szkła. Przez jedną z nich wyjrzeliśmy na równinę, gdzie 
obozowały odległe i prawie niewidoczne pułki naharskie. Znaleźliśmy Iana i Kensiego w 
jednym z wewnętrznych gabinetów. Rozmawiali stojąc przed masywnym biurkiem, które z 
powodzeniem mogło służyć jako stół konferencyjny dla pół tuzina osób.
Kiedy weszliśmy, odwrócili się... i po raz kolejny uległem złudzeniu, którego zwykle 
doświadczałem, spotykając tych dwóch. Wrażenie było wystarczająco silne, kiedy zbliżałem 
się do jednego z nich, jednak gdy bliźniacy stali razem, tak jak teraz, efekt wzmagał się.
Zawsze kładłem to na karb tego, że pomimo swojej postury - a obaj są wyżsi ode mnie 

o głowę - są zbudowani tak proporcjonalnie, że prawdziwe wymiary nie rzucały się w oczy, 
dopóki nie porównało się ich do czegoś. Z pewnej odległości łatwo dojść do wniosku, że są 
nieco powyżej przeciętnego wzrostu. I wtedy - dokonawszy niewłaściwej oceny - 
podchodzicie do nich wy lub ktoś, czyj wzrost dobrze znacie, a zbliżając się do nich, wymiar 
zmienia się w oczach. Jeśli to jesteście wy, wyraźnie uświadamiacie sobie tę zmianę, a jeśli 
jest to ktoś inny, wydaje się wam, że kurczycie się razem z tą osobą. Poczuć się nagle 
mniejszym w obecności innego człowieka to dziwne uczucie, jeśli jest to całkowicie 
subiektywne zjawisko.
W tym wypadku miernikiem okazała się Amanda, która podbiegła do dwóch braci od 
razu, kiedy weszliśmy do pokoju. Jej dom rodzinny, Fal Morgan, leży w sąsiedztwie domu 
Graemów, Foralie. Cała trójka dorastała razem. Jak już wspomniałem, Amanda nie jest małą 
kobietą, ale kiedy znalazła się przy nich i zaczęła ściskać Kensiego, wyglądała na drobną i 
kruchą; i nagle - jak zawsze - pokój wydał się mniejszy wokół obu Graemów.
Poszedłem za Amanda i podałem rękę łanowi.
- Corunna! - zawołał. Był jednym z niewielu, którzy nadal mówili do mnie po imieniu. 
Duża ręka ścisnęła moją. Patrzył na mnie - tak różny, a zarazem tak podobny do swojego 
brata bliźniaka. Prawdę mówiąc, fizycznie byli identyczni, a mimo to istniała między nimi 
ogromna różnica, niewidoczna na pierwszy rzut oka. Ian był pozbawiony wewnętrznego 
światła; wszystkie jasne strony charakteru znalazły się u jego brata, tak że Kensie 
promieniował ciepłem dwa razy mocniej niż przeciętny człowiek. Ciemność i światło. Noc i 
dzień. Brat i brat.
A jednak była między nimi bliskość, podobieństwo, jakiego nie spotkałem nigdy u 
dwóch innych istot ludzkich.
- Musisz zaraz wracać, czy zostaniesz, żeby zabrać Amandę z powrotem? - zapytał 
mnie Ian.
- Mogę zostać - odpowiedziałem. - Czas mojego urlopu na Dorsaj nie został ściśle 
określony. Przydam się tutaj?
- Tak - powiedział Ian. - Powinniśmy porozmawiać. Jeszcze minutę...
Przywitał się z Amandą i polecił Michaelowi, by sprawdził, czy Książę nas przyjmie. 
Michael wyszedł z żołnierzem, który podbiegł do nas na parkingu. Wyglądało na to, że 
obecnie Michael, członkowie jego orkiestry oraz kilku służących i sam Książę stanowili 
wszystkich mieszkańców Gebel Nahar, nie licząc osób w tym pokoju. Wały obronne 
zaprojektowano tak, że mogła ich, w razie konieczności, bronić garstka ludzi; ale my 
mieliśmy tylko czterdziestu muzyków orkiestry pułkowej Michaela i do tego najwyraźniej 
wyszkolonych tylko w maszerowaniu.
Zostawiliśmy Kensiego z Amandą i Padmą. Ian zaprowadził mnie do sąsiedniego 
gabinetu, wskazał mi ręką fotel i sam też usiadł.
- Nie znam warunków twojego obecnego kontraktu... - zaczął.
- Nie ma problemu. Mam przydział do sił powietrznych wynajętych przez Williama z 
Cety. Jestem dowódcą Czerwonej Eskadry pod komendą Hendrika Galta. Pomijając fakt, że 
Galt, jak każdy Dorsaj, zrozumiałby mnie w takiej sytuacji, jego oddziały i tak nic teraz nie 
robią. To dlatego jestem na urlopie, podobnie jak połowa jego starszych oficerów. Nie jestem 
oficerem Williama. Pozostaję pod rozkazami Galta.
- To dobrze - powiedział Ian. Odwrócił głowę i spojrzał ponad wysokim oparciem 
fotela, na którym siedział, na równinę, gdzie widać było małe błyski światła. Ręce miał oparte 
o poręcze fotela, a potężne dłonie zwisały z nich swobodnie. Jak zawsze, w Ianie wyczuwało 
się wyraźną samotność, a zarazem nieugiętość. W chwilach fizycznego zagrożenia większość 
nie-Dorsajów odczuwa spokój, mając obok siebie Dorsaja, jak gdyby sądzili, że każdy z nas 
będzie wiedział, co robić. Może to zabrzmi dziwacznie, ale muszę powiedzieć, że w taki sam 
sposób, w jaki nie-Dorsajowie reagowali na Dorsajów, większość Dorsajów, których znałem, 
reagowała na obecność Iana.
Ale nie wszyscy. Z pewnością nie Kensie. Ani, jeśli się nad tym zastanowić, żaden z 

Graemów. Każdy z Graemów był... nie tyle odludkiem, co człowiekiem niezależnym. Nawet 
Kensie. Była to cecha charakterystyczna dla całej rodziny. Tylko że Ian miał ją spotęgowaną.
- Rozmieszczenie się tam zajmie im dwa dni - powiedział, pokazując głową na niemal 
niewidoczne obozowisko na równinie. - Potem ruszą na nas albo zaczną walczyć między 
sobą. To oznacza, że możemy spodziewać się ataku za dwa dni.
- Chyba że...? - zapytałem. Spojrzał na mnie. - Zawsze jest jakieś „chyba że” - 
powiedziałem.
- Chyba że Amanda znajdzie dla nas honorowe wyjście z sytuacji - stwierdził. - Jak na 
razie nie ma żadnego. Naszą jedyną nadzieją jest to, że znajdzie w kontrakcie lub w obecnym 
położeniu coś, co my przeoczyliśmy. Napijesz się czegoś?
- Dzięki.
Wstał, podszedł do barku, do połowy napełnił dwie szklaneczki ciemnobrązowym 
płynem i przyniósł je. Usiadł, podając mi jedną. Pociągnąłem łyk jej szczypiącej zawartości.
- Dorsajska whisky - stwierdziłem. - Jesteś tutaj dobrze zaopatrzony.
Skinął głową. Wypiliśmy.
- Czy jest coś, co, według ciebie, Amanda mogłaby wykorzystać? - zapytałem.
- Nie - odparł. - Pozostaje tylko nadzieja. To kwestia honoru.
- Dlaczego potrzebowaliście aż Rozjemcy z macierzystej planety? - zapytałem.
- William. Znasz go oczywiście. Co wiesz o tutejszej sytuacji?
Powtórzyłem mu to, czego dowiedziałem się od Michaela i Padmy.
- Tylko tyle? - spytał.
- Nie miałem czasu, by uzyskać więcej informacji. Poproszono mnie, żebym 
przywiózł tutaj Amandę jak najszybciej, więc w czasie podróży miałem pełne ręce roboty. 
Także ona była zajęta studiowaniem dostępnych danych. Nie rozmawialiśmy wiele.
- William... - zaczął, odstawiając szklaneczkę na mały stolik obok fotela. - Cóż, to 
moja wina, a nie Kensiego, że wplątaliśmy się w to. Ja jestem strategiem, a on taktykiem, 
zgodnie z kontraktem. Ogólny obraz to moje dzieło, ale nie spojrzałem dość daleko.
- Jeśli są rzeczy, które rząd naharski ukrył przed tobą w trakcie omawiania kontraktu, 
masz prawo od razu się wycofać.
- Racja, kontrakt można zakwestionować - zgodził się Ian. Uśmiechnął się. Wiem, że 
są osoby, które uważają, że on nigdy się nie uśmiecha; to nonsens, ale jego uśmiech jest taki 
jak on sam. - To nie przez informacje, które ukryli przed nami, znaleźliśmy się w pułapce; to 
sprawa honoru. Nie naszego osobistego... ale reputacji i czci wszystkich Dorsajów. Doszło do 
tego, że cokolwiek zrobimy - czy zostaniemy i polegniemy, czy odejdziemy i przeżyjemy - 
zszargamy reputację naszej planety.
Zmarszczyłem czoło.
- Jak to możliwe? Jak mogliście dać się tak złapać?
- Po części - Ian podniósł szklaneczkę, napił się i odstawił ją - dlatego, że, jak 
zapewne wiesz, William jest sam niezwykle zdolnym strategiem. A po części dlatego, iż nie 
zorientowałem się, podobnie jak Kensie, że zawieramy raczej trójstronną niż dwustronną 
umowę.
- Nie rozumiem.
- Sytuacja w Naharze - wyjaśnił - jest niepewna. Mam na myśli ranczerów, 
pierwszych osadników. Próbowali tutaj stworzyć kraj, który może istnieć tylko w niemal 
pionierskich warunkach i przy niewielkim zaludnieniu. Księstwa otaczające ich pastwiska 
powstały jakieś pięćdziesiąt cetańskich lat temu. Następnie sąsiednie kraje rozbudowały się i 
uprzemysłowiły. W stosunkach międzynarodowych półfeudalny ideał otwartych równin i 
wielkich indywidualnych posiadłości okazał się niepraktyczny. Oczywiście, pierwsi osadnicy, 
gallegos z północnej Hiszpanii, zdawali sobie z tego sprawę od samego początku - dlatego 
zbudowali to miejsce, w którym się znajdujemy.
Uśmiech powrócił na jego twarz.
- Ale tak było wtedy, kiedy próbowali opóźnić to, co nieuniknione - powiedział. - 

Niedawno najwyraźniej postanowili dojść do porozumienia.
- Wejść w układ z bardziej nowoczesnymi sąsiadami, czy tak? - wtrąciłem.
- W istocie, ułożyć się z resztą Cety - odparł. A reszta Cety to w obecnych czasach 
William.
- A zatem, jeśli mieli umowę z Williamem, o której wam nie powiedzieli - 
stwierdziłem - macie wszelkie podstawy, prawne i moralne, żeby unieważnić kontrakt. Nie 
widzę problemu.
- Ich umowa z Williamem nie jest pisemna ani nawet ustna - odpowiedział Ian. - 
Ranczerzy dali mu do zrozumienia, że może mieć władzę w Naharze - jak mówiłem, było 
oczywiste, że i tak w końcu ją utracą, jeśli nie na jego rzecz, to na rzecz kogoś innego - jeśli 
spełni ich warunki.
- A co chcieli otrzymać w zamian?
- Gwarancję, że zachowają swój styl życia i miniaturową kulturę, którą tutaj stworzyli.
Spojrzał na mnie spod ciemnych brwi.
- Rozumiem - rzekłem. - Jak, według nich, William miał to zrobić?
- Nie wiedzieli, ale nie martwili się tym. To delikatna sprawa. Oni tylko dali 
Williamowi do zrozumienia, że jeśli otrzymają to, czego chcą, przestaną zwalczać jego próby 
przejęcia Naharu pod bezpośrednią kontrolę. Jemu pozostawili rozwiązanie kwestii, jak 
spełnić ich oczekiwania. To dlatego nie możemy powołać się na inny kontrakt jako pretekst 
do zerwania umowy.
Napiłem się ze szklaneczki.
- To podobne do Williama. O ile go znam - powiedziałem - on nawet ucieszyłby się, 
mogąc utrzymać ten kraj w pięćdziesięcioletnim zacofaniu. Ale z tego, co wcześniej mówiłeś, 
wydawało mi się, że próbował jednocześnie uzyskać coś od Dorsajów. Co mu przyjdzie z 
tego, że będziecie musieli zapłacić karę za zerwanie kontraktu? Wy, Graemowie, nie 
zbankrutujecie z tego powodu, nieprawdaż? A jeśli nawet będziecie musieli wziąć pożyczkę z 
dorsajskiego funduszu rezerwowego, będzie to dla niego drobna strata. Poza tym, nie 
wyjaśniłeś jeszcze, o co chodzi z tą pułapką, nie dotyczącą kontraktu, lecz honoru Dorsajów.
Ian skinął głową.
- William zajął się obiema rzeczami - powiedział. Jego plan polegał na tym, żeby 
Naharowie wynajęli Dorsajów do przeszkolenia ich armii. Następnie agenci mieli wywołać 
rewoltę w tej armii. I wtedy on wkroczyłby z własnymi oficerami nie-Dorsajami, żeby przejąć 
kontrolę nad sytuacją i zaprowadzić porządek w Naharze.
- Rozumiem - powiedziałem.
- Następnie przystąpiłby do mediacji - mówił dalej Ian. - Rewolucjoniści uzyskaliby 
ograniczoną reprezentację w parlamencie - pod jego kontrolą, oczywiście a ranczerzy 
zrezygnowaliby z wyłącznej władzy, ale tylko z niej. Zachowaliby w posiadaniu swoje 
rancza, jako zarządcy Williama, który wspierałby ich całym swoim bogactwem i siłą 
przeciwko próbom przejęcia władzy przez prawdziwych rewolucjonistów; a na koniec 
William ujarzmiłby ich, podobnie jak to robił z resztą tego świata i sporymi obszarami innych 
światów.
- A zatem - powiedziałem w zamyśleniu - zamiarem Williama jest wykazanie, że jego 
żołnierze mogą dokonać rzeczy, których nie potrafią zrobić Dorsajowie?
- Właśnie - potwierdził Ian. - Żądamy swojej zapłaty tylko dlatego, że niewielu jest 
żołnierzy takich jak my. Jeśli się oczekuje rezultatów - militarnego zwycięstwa przy 
minimalnych kosztach oraz stratach w ludziach i środkach - trzeba wynająć Dorsajów. Tak 
jest obecnie. Ale jeśli okaże się, że inni potrafią wykonać to samo zadanie równie dobrze lub 
lepiej, nasza cena pójdzie w dół, a Dorsajowie zaczną głodować.
- Minęłoby parę lat, zanim tak by się stało. Do tego czasu zdołalibyśmy to naprawić.
- Sprawy zaszły dużo dalej. William nie jest pierwszym, który marzy o wynajęciu 
wszystkich Dorsajów i wykorzystaniu ich jako prywatnej armii, żeby opanować inne światy. 
Nigdy nie zastanawialiśmy się nad tym, czy pozwolić, by wszyscy nasi żołnierze znaleźli się 

w jednym obozie. Ale jeśli Williamowi uda się obniżyć cenę, która pozwala Dorsajom na 
zachowanie wolności i niezależności, może zaoferować nam lepszy żołd - ostatnią deskę 
ratunku i nie będziemy mieli innego wyjścia, jak przyjąć go.
- Więc nie macie wyboru - stwierdziłem. - Musicie zerwać kontrakt, niezależnie od 
kosztów.
- Obawiam się, że nie - odpowiedział. - Wygląda na to, że nie możemy sobie pozwolić 
na zapłacenie tych kosztów. Jak powiedziałem, tak źle i tak niedobrze jesteśmy w potrzasku, 
o ile Amanda nie znajdzie jakiegoś wyjścia...
W tym momencie otworzyły się drzwi do gabinetu, w którym siedzieliśmy, i pojawiła 
się w nich Amanda.
- Zdaje się, że właśnie przybyli miejscowi dostojnicy, podający się za gubernatorów... 
- Jej ton był wesoły, ale rysy twarzy świadczyły o napięciu. - Powinnam teraz pójść i 
porozmawiać z nimi. Idziesz, Ian?
- Kensie ci wystarczy - odparł Ian. - Nauczyliśmy ich, że nie jesteśmy na każde 
skinienie. Przekonasz się, że to tylko kolejny krok w tańcu... niczego z nimi nie osiągniesz.
- W porządku. - Odchodząc zapytała jeszcze: - Czy Padma może iść z nami?
- Naradź się z Kensiem. Ja uważam, że akurat teraz lepiej nie drażnić gubernatorów, 
zabierając go ze sobą.
- Dobrze - powiedziała. - Kensie też tak sądzi, ale stwierdził, że powinnam zapytać 
ciebie.
Wyszła.
- Na pewno nie chcesz tam być? - zapytałem.
- Nie ma takiej potrzeby. - Wstał. - Chcę ci coś pokazać. Ważne jest, żebyś dokładnie 
poznał tutejszą sytuację. Jeśli Kensie i ja zostaniemy stąd wyrzuceni, Amanda będzie miała 
tylko ciebie do pomocy - o ile naprawdę możesz tu zostać.
- Już mówiłem, że mogę.
- Świetnie. Chodźmy więc. Chciałem, żebyś poznał Księcia Naharu, ale czekałem na 
wiadomość od Michaela, czy Książę przyjmuje. Jednak nie będziemy dłużej zwlekać. 
Pójdziemy zobaczyć, jak się miewa starszy pan.
- Czy on, mam na myśli Księcia, nie będzie na spotkaniu Amandy z gubernatorami?
Ian wyprowadził mnie z pokoju.
- Nie, jeśli jest poważna sprawa do omówienia. Formalnie Książę ma władzę nad 
wszystkim i wszystkimi, z wyjątkiem gubernatorów. Oni go wybierają i w rzeczywistości 
sprawują tu władzę.
Opuściliśmy rząd biur i ponownie ruszyliśmy korytarzami Gebel Nahar. Dwukrotnie 
wsiadaliśmy do wind i raz przejechaliśmy spory odcinek ruchomym chodnikiem; na jego 
końcu Ian otworzył jakieś drzwi i weszliśmy do kancelarii mieszczącej się na wprost 
budynków koszar.
Żołnierz siedzący za biurkiem poderwał się natychmiast na nasz widok... a może tylko 
na widok Iana.
- Sir! - odezwał się po hiszpańsku.
- Rozkazałem panu de Sandoval, żeby dowiedział się, czy Książę przyjmie kapitana El 
Mana i mnie - powiedział Ian tym samym językiem. - Wiesz, gdzie jest teraz kapelmistrz?
- Nie, sir. Nie wrócił jeszcze. Sir... nie zawsze łatwo jest skontaktować się z 
Księciem...
- Wiem o tym - odparł Ian. - Spocznij. Więc pan de Sandoval wkrótce wróci?
- Tak, sir. W każdej chwili. Może panowie zaczekają w gabinecie kapelmistrza?
- Tak - powiedział Ian.
Ordynans odwrócił się i podniósł rękę w zdecydowanie niewojskowym geście, 
wskazując nam drogę obok swojego biurka do dużego pokoju, bardzo czystego, ale 
zagraconego szafkami na akta i instrumentami muzycznymi wiszącymi na wszystkich 
ścianach.

Większości z nich nigdy nie widziałem, chociaż należały do instrumentów strunowych 
lub dętych. Był wśród nich jeden, który wyglądał jak szkocka kobza. Miał tylko jedną basową 
piszczałkę o długości około siedemdziesięciu centymetrów i drugą mniejszą o połowę. Inny 
przypominał róg z klawiszami, ale w dużej części opleciony czerwonym sznurkiem 
kończącym się ozdobnymi chwastami. Ruszyłem wzdłuż ścian, przyglądając się 
instrumentom, podczas gdy Ian usiadł na krześle i patrzył na mnie. Wróciłem do 
niekompletnej kobzy.
- Potrafisz na tym grać? - zapytałem Iana.
- Nie jestem kobziarzem - odpowiedział. - Oczywiście, potrafię trochę się tym 
posługiwać, ale nigdy nie grałem na niczym innym oprócz prawdziwej szkockiej kobzy. 
Lepiej poproś Michaela, jeśli chcesz demonstracji. On chyba gra na wszystkim... i to dobrze.
Odwróciłem się od ściany i usiadłem.
- Co o tym myślisz? - zapytał Ian. Rozglądałem się po gabinecie.
Zerknąłem na niego i zauważyłem zaciekawione spojrzenie.
- To... dziwne - powiedziałem.
Pokój rzeczywiście był dziwny, z powodów, które prawdopodobnie nie zwróciłyby 
uwagi nie-Dorsaja. Nie ma dwóch ludzi, którzy tak samo urządziliby biuro. Ale tak jak 
Dorsajowie rozpoznają się po subtelnych cechach, tak istnieją drobne znaki w gabinecie 
każdego żołnierza pochodzącego z tej planety. Na pierwszy rzut oka potrafiłbym powiedzieć, 
podobnie jak Ian lub ktokolwiek z nas, czy oficer, w którego gabinecie się znajdujemy, jest 
Dorsajem czy nie. Chodziło nie tyle o rzeczy w pokoju, co o ich rozmieszczenie. Ta 
spostrzegawczość nie jest niczym szczególnym dla urodzonych na Dorsaj. Prawie każdy 
oficer-weteran jest w stanie stwierdzić, czy właściciel gabinetu to także doświadczony 
żołnierz, Dorsaj lub nie. Ale w tym wypadku łatwiej byłoby udzielić odpowiedzi, niż 
wymienić powody, dla których jest ona taka, a nie inna.
Tak więc, gabinet Michaela de Sandovala bez wątpienia był miejscem pracy Dorsaja. 
Jednocześnie różnił się osobliwie od innych dorsajskich pomieszczeń tego typu, co nas od 
razu uderzyło. Różnica była zasadnicza, w porównaniu z pokojem Dorsaja, który wiesza na 
ścianach broń, lub takiego osobnika, który utrzymuje na biurku idealny porządek i woli nie 
mieć broni na widoku.
- Wystawił te instrumenty na pokaz, jakby były narzędziami walki - skomentowałem.
Ian skinął głową. Nie musiał komentować tego wniosku. Gdyby Michael postanowił 
zawiesić na jednej ze ścian transparent mówiący, że nie zamierza brać do rąk żadnej broni, nie 
mógłby wyraźniej odkryć się przed łanem i przede mną.
- Zdaje się, że to jego problem - zauważyłem. Ciekawe, co się wydarzyło?
- To, oczywiście, jego sprawa - stwierdził Ian.
- Tak - zgodziłem się.
Ale odkrycie zabolało mnie... ponieważ nagle uświadomiłem sobie, co wyczułem w 
Michaelu od pierwszego spotkania z nim tutaj, na Cecie. Ból, głęboki, nieustający ból; a 
znając kogoś od dzieciństwa, nie można nie być poruszonym przez tego rodzaju uczucie. 
Ordynans wsadził głowę do pokoju.
- Sir - powiedział - idzie kapelmistrz. Będzie tutaj za minutę.
- Dziękuję - odparł Ian.
Chwilę później wszedł Michael.
- Przykro mi, że to tak długo trwało... - zaczął.
- Wszystko w porządku - przerwał mu Ian. - Książę kazał ci czekać, zanim cię przyjął, 
prawda?
- Tak, sir.
- Cóż, czy teraz przyjmie mnie i kapitana El Mana?
- Tak, sir. Jesteście obaj mile widziani.
- Dobrze.
Ian wstał i ja również. Wyszliśmy, odprowadzani przez Michaela do drzwi gabinetu.

- Amanda Morgan jest w tej chwili na spotkaniu z gubernatorami - poinformował go 
Ian na odchodnym. - Może będzie chciała z tobą później porozmawiać. Bądź pod ręką.
- Zostanę tutaj - odpowiedział Michael. - Sir... chciałbym przeprosić za to, że mój 
ordynans usprawiedliwiał moją nieobecność, kiedy przyszliście... - spojrzał na ordynansa, 
który wyglądał na zakłopotanego. - Moi ludzie mieli przykazane, żeby...
- Wszystko w porządku, Michaelu - uspokoił go Ian. - Byłbyś wyjątkiem wśród 
Dorsajów, gdyby nie próbowali cię chronić.
- A jednak... - nie poddawał się Michael.
- A jednak - powiedział Ian. - Wiem, że są tylko muzykami. Może akurat teraz są 
żołnierzami liniowymi... jedynymi, jakich mamy do obrony tego miejsca... ale nie oczekuję 
cudów.
- Cóż - ustąpił Michael. - Dziękuję, komendancie.
- Nie ma za co.
Wyszliśmy. I znowu Ian poprowadził mnie przez labirynt korytarzy i wind.
- Ilu członków jego orkiestry zdecydowało się nie opuszczać go, kiedy pułki odeszły? 
- zapytałem, gdy szliśmy.
- Wszyscy - odparł Ian.
- I nikt więcej nie został?
Ian spojrzał na mnie z błyskiem humoru w oku.
- Musisz pamiętać - powiedział - że Michael jest przecież absolwentem Akademii.
Przeszliśmy ostatni krótki odcinek szerokim korytarzem i znaleźliśmy się przed 
masywnymi podwójnymi drzwiami. Ian dotknął dzwonka po prawej stronie i powiedział po 
hiszpańsku do komunikatora: - Komendant Ian Graeme i kapitan El Man z pozwoleniem na 
wizytę u Księcia.
Przez chwilę nic się nie działo, a potem jedna część drzwi otworzyła się, ukazując 
kolejnego z muzyków Michaela.
- Proszę wejść, panowie - zaprosił nas.
- Dziękuję - odpowiedział Ian. - Gdzie jest majordomus Księcia?
- Odszedł, sir. Podobnie jak większość służących.
- Rozumiem.
Pomieszczenie, do którego nas wprowadzono, było dużym holem zapełnionym 
ogromnymi i wspaniale utrzymanymi meblami, ale pozbawionym okien. Muzyk poprowadził 
nas przez dwa kolejne podobne pomieszczenia, również bez okien, aż dotarliśmy do trzeciego 
pokoju, tym razem z oknami na całej długości jednej ze ścian i tym samym, niezmiennym 
widokiem na równiny w dole. Pod oknem, podpierając się laską ze srebrną główką, stał chudy 
jak patyk stary mężczyzna, ubrany na czarno.
Żołnierz zniknął z pokoju. Ian podprowadził mnie do starca.
- Książę - powiedział, w dalszym ciągu po hiszpańsku - czy mogę przedstawić panu 
kapitana Corunnę El Mana? Kapitanie, ma pan zaszczyt poznać Księcia Naharu, Maciasa 
Fransisco Ramona Manuela Valentina y Compostela y Abente.
- Witam, kapitanie El Man - powiedział Książę. Mówił poprawniejszym i bardziej 
archaicznym hiszpańskim niż inni Naharowie, których spotkałem do tej pory, a jego słaby 
głos musiał być niegdyś wspaniałym basem. - Usiądziemy teraz, jeśli pozwolicie. W moim 
wieku stanie jest męczące.
Spoczęliśmy w... bardziej podobnych do tronów ciężkich, zbyt miękkich fotelach z 
masywnymi, wyściełanymi poręczami.
- Kapitan El Man - zaczął Ian - był akurat na urlopie na Dorsaj. Zgodził się przywieźć 
tutaj Amandę Morgan, żeby omówiła obecną sytuację z gubernatorami. Właśnie teraz z nimi 
rozmawia.
- Chyba wcześniej nie spotkałem Amandy Morgan... Książę zawahał się
- Jest jednym z naszych ekspertów od takich spraw jak obecna.
- Chciałbym ją poznać.

- Ona również pragnie spotkać się z panem.
- Może dzisiaj wieczorem? Chciałbym zaprosić was wszystkich na kolację, ale 
przypuszczam, że większość z moich służących odeszła.
- Właśnie się o tym dowiedziałem - powiedział Ian.
- Niech sobie idą - oświadczył Książę. - Ani im, ani pułkom, które zdezerterowały, nie 
pozwolę do mnie wrócić.
- Jeśli Książę wybaczy - wtrącił Ian - nie znamy jeszcze powodów odejścia. Może 
usprawiedliwiona byłaby pewna wyrozumiałość.
- Nie potrafię domyślić się żadnego. - Książę miał osłabiony z powodu wieku głos, ale 
trzymał się prosto jak trzcina, a spojrzenie ciemnych oczu było władcze. - Ale jeśli pan sądzi, 
że istnieje jakaś przyczyna, mogę na razie wstrzymać się z osądem.
- Będziemy wdzięczni - powiedział Ian.
- Jest pan bardzo wyrozumiały. - Książę spojrzał na mnie. W jego tonie zabrzmiała 
nieoczekiwana nuta. Kapitanie, czy komendant panu powiedział? Tamci dezerterzy - pokazał 
palcem w kierunku okna i równin za nim - podpuszczeni przez ludzi nazywających siebie 
rewolucjonistami zagrozili, że opanują Gebel Nahar. Jeśli ośmielą się przyjść tutaj, ja i kilku 
wiernych sług stawimy opór. Aż do śmierci!
- Gubernatorzy... - zaczął Ian.
- Gubernatorzy nie mają nic do powiedzenia w tej sprawie! - Książę zwrócił się do 
niego gwałtownie. - Oni, a raczej ich ojcowie i dziadkowie, wybrali mojego ojca na Księcia. 
Odziedziczyłem ten tytuł i ani oni, ani nikt we wszechświecie nie ma władzy, żeby mi go 
odebrać. Dopóki żyję, będę Księciem; przestanę nim być, dopiero kiedy zabierze mnie 
śmierć. Zostanę i będę walczył - nawet sam - jak długo zdołam. Ale nigdy się nie poddam! 
Nigdy nie pójdę na kompromis!
Mówił jeszcze przez kilka minut, ale chociaż słowa się zmieniały, ich sens pozostawał 
taki sam. Nie ulegnie nikomu, kto będzie chciał zmienić system rządów w Naharze. Gdyby 
był słabo poinformowany albo nieświadomy konsekwencji tego, co mówi, łatwiej byłoby 
puścić jego słowa mimo uszu. Ale najwyraźniej słabe było tylko jego chude, stare ciało, 
umysł natomiast jasny i w pełni świadomy sytuacji. Głosił po prostu z niewzruszoną 
determinacją, że nigdy nie podda się, na przekór rozsądkowi i wszelkim przeciwnościom.
Po chwili uspokoił się. Przeprosił za wybuch, ale nie za swoją postawę; po kilku 
minutach uprzejmej konwersacji na temat historii Gebel Nahar pozwolił nam odejść.
- Znasz więc część naszego problemu - odezwał się do mnie Ian, kiedy znowu 
znaleźliśmy się sami, wracając do jego biura.
Kawałek drogi przeszliśmy w milczeniu.
- Część tego problemu - powiedziałem - zdaje się zasadzać w różnicy między naszym 
pojęciem honoru a ich.
- I kompletnym jego brakiem u Williama - dodał Ian. - Masz rację. Dla nas honor jest 
kwestią obowiązku jednostki wobec samej siebie i wobec społeczności... i wreszcie całej 
ludzkiej rasy. Dla Naharów honor to obowiązek tylko wobec własnej duszy.
Roześmiałem się mimo woli.
- Przepraszam - powiedziałem, kiedy spojrzał na mnie. - Tak celnie to ująłeś. Czy 
czytałeś kiedyś dzieło Calderona o burmistrzu Zalamei?
- Nie sądzę. Calderon?
- Pedro Calderon de la Barca, siedemnastowieczny poeta hiszpański. Napisał poemat 
pod tytułem „El Alcalde de Zalamea”.
Wyrecytowałem mu strofę, którą nasunął mi na myśl.
„Al Rey la hacienda y la vida
Se ha de dar; pero el honor
Es patrimonio del alma
Y el alma soló es de Dios.”
- „Mienie i życie zawdzięczamy Królowi - mruknął Ian - ale honor jest majątkiem 

duszy, a dusza należy jedynie do Boga”. Rozumiem, co masz na myśli.
Zacząłem coś mówić, ale doszedłem do wniosku, że to za duży wysiłek. Czułem, że 
Ian zerka na mnie, kiedy szliśmy.
- Kiedy jadłeś ostatnio? - zapytał.
- Nie pamiętam - odparłem. - Ale nie jestem teraz głodny.
- Więc potrzebujesz snu - stwierdził Ian. - Nie jestem tym zaskoczony, zważywszy na 
drogę, jaką pokonałeś tutaj z Dorsaj. Kiedy wrócimy do biura, wezwę jednego z ludzi 
Michaela, żeby zaprowadził cię do twojej kwatery. Lepiej połóż się spać. Wytłumaczę cię 
przed Księciem, jeśli będzie chciał nas widzieć dzisiaj wieczorem.
- Tak. Dobrze - powiedziałem. - Dziękuję.
Kiedy już przyznałem się do zmęczenia, z trudnością przychodziło mi nawet myślenie. 
Ci, którzy nigdy nie prowadzili nawigacji między gwiazdami, łatwo zapominają o 
konsekwencjach faktu, że niebezpieczeństwo wzrasta szybko wraz z odległością pokonywaną 
jednym przejściem fazowym - poza pewną bezpieczną granicą lat świetlnych. 
Przekroczyliśmy limity bezpieczeństwa podczas wszystkich sześciu przejść fazowych w 
drodze na Cetę.
Nie chodzi akurat o niebezpieczeństwo znalezienia się w miejscu tak odległym od 
miejsca przeznaczenia, że nie można rozpoznać żadnych gwiazdozbiorów pomagających w 
nawigacji. Chodzi o fakt, że nawet jeśli wyjdzie się w znanej części kosmosu, duży błąd 
wymaga ogromnej ilości nowych obliczeń, w celu ustalenia pozycji. Ważne jest, by znaleźć 
się w takim punkcie, gdzie błąd podczas następnego przejścia fazowego nie nałoży się na 
poprzednie, co grozi zgubieniem się.
Przez trzy dni robiłem sobie tylko krótkie drzemki w okresach między obliczeniami. 
Byłem otępiały ze zmęczenia, któremu opierałem się aż do tego momentu, dzięki adrenalinie 
wydzielającej się w krytycznych sytuacjach.
Kiedy muzyk wezwany przez Iana zaprowadził mnie w końcu do mojej kwatery, 
stwierdziłem, że nie pragnę niczego innego, jak tylko paść na ogromne łoże w sypialni. 
Instynkt nakazał mi jednak najpierw rozejrzeć się. Mój apartament składał się z trzech pokoi i 
łazienki. Miał ścianę ze szkła wychodzącą na równiny. Pewną różnicę stanowiły umieszczone 
w niej drzwi, które zaprowadziły mnie na mały balkon biegnący na całej długości piętra. 
Wysokie rośliny w wazonach dzieliły go na półprywatne części należące do poszczególnych 
apartamentów i służyły jako parawany.
Sprawdziłem balkon i mieszkanie, zamknąłem na klucz drzwi do holu i na balkon, po 
czym zasnąłem.
Było już ciemno, kiedy się nagle obudziłem. Błyskawicznie usiadłem na skraju łóżka, 
zanim jeszcze przekonałem się, że obudził mnie dźwięk dzwonka do drzwi mojego 
apartamentu.
Wyciągnąłem rękę i nacisnąłem klawisz komunikatora.
- Tak? - zapytałem. - Kto tam?
- Michael de Sandoval - odezwał się głos. - Czy mogę wejść?
Dotknąłem przycisku otwierającego drzwi. Uchyliły się, wpuszczając z korytarza do 
mrocznego pomieszczenia wąską smugę światła, widoczną z sypialni. Wstałem i ruszyłem do 
salonu. Michael wszedł, a drzwi same zamknęły się za nim.
- O co chodzi? - zapytałem.
- Zepsuł się system wentylacyjny na tym piętrze poinformował mnie. Wtedy dopiero 
uświadomiłem sobie, że powietrze w mieszkaniu jest zupełnie nieruchome... nieruchome, 
ciepłe i ciężkie. Najwyraźniej Gebel Nahar zaprojektowano tak, że żaden powiew nie 
dopływał do niej z zewnątrz.
- Chciałem sprawdzić kwatery na tym piętrze - wyjaśnił Michael. - Wewnętrzne drzwi 
nie są tak szczelne, żeby się pan udusił, ale oddychanie może być utrudnione. Może do rana 
zlokalizujemy usterkę i naprawimy ją. Wszystko to dzieje się dlatego, że część służby odeszła 
razem z armią. Proponuję otworzyć drzwi balkonowe, sir.

Ruszył przez pokój w stronę balkonu.
- Dziękuję - powiedziałem. - Jak wygląda sprawa ze służbą? Sympatyzują z 
rewolucjonistami?
- Niekoniecznie. - Otworzył drzwi, wpuszczając chłodne nocne powietrze. - Po prostu 
nie chcą, żeby im podcięto gardła, kiedy armia się tutaj wedrze.
- Rozumiem - mruknąłem.
- Tak. - Wrócił na środek salonu.
- Która godzina? - spytałem. - Spałem jak po narkotykach.
- Niedługo północ.
Usiadłem w jednym z foteli w nie oświetlonym salonie. Blask zewnętrznych lamp 
rozmieszczonych co dziesięć metrów wzdłuż zewnętrznej krawędzi balkonu wpadał przez 
oszkloną ścianę i odrobinę rozświetlał pokój.
- Usiądź na chwilę - zaproponowałem. - Powiedz mi, jak minęło spotkanie z Księciem 
dzisiaj wieczorem?
Zajął fotel naprzeciwko mnie.
- Powinienem wkrótce wracać - powiedział. - Obecnie jestem jedynym dyżurnym 
oficerem. A... spotkanie z Księciem wypadło bardzo miło. Był tak zajęty nadskakiwaniem 
Amandzie, że niemal zapomniał o urąganiu dezerterom.
- Wiesz, jak poszło Amandzie z gubernatorami?
Raczej wyczułem, niż zobaczyłem w ciemnościach, że wzrusza ramionami.
- Niewiele można było z nimi zdziałać - powiedział. Mówili, że są zmartwieni 
dezercją pułków i domagali się zapewnienia, że Ian i Kensie poradzą sobie z sytuacją. 
Rzeczywiście, to wszystko było zaplanowane.
- Potem odjechali?
- Zgadza się. Poprosili o gwarancję bezpieczeństwa dla Księcia. Zarówno Ian, jak i 
Kensie powiedzieli im, że nie ma czegoś takiego jak gwarancja. Ale, oczywiście będziemy 
chronili Księcia za pomocą środków, jakimi dysponujemy. I wtedy odjechali.
- Wygląda na to - stwierdziłem - że Amanda mogła sobie oszczędzić czasu i sił.
- Nie. Twierdzi, że chciała ich wybadać. - Pochylił się do przodu. - Ma o czym pisać 
do domu. Myślę, że jeżeli ktokolwiek jest w stanie znaleźć rozwiązanie, to tylko ona. Sama 
mówi, że z całą pewnością istnieje jakieś wyjście... tyle że znalezienie go w ciągu następnych 
dwudziestu czterech lub trzydziestu sześciu godzin to zbyt wielkie wymaganie.
- Czy wypytała ciebie o tych ludzi? Zdaje się, że jesteś tutaj jedynym, który ich dobrze 
zna.
- Rozmawiała ze mną podczas lotu. Powiedziałem jej, że będę pod ręką, w razie gdyby 
mnie potrzebowała. Do tej pory jednak większość czasu spędziła z łanem lub Padmą.
- Rozumiem - powiedziałem. - Czy mógłbym coś dla ciebie zrobić? Może chciałbyś, 
żebym cię zluzował jako oficer dyżurny?
- Ian mówi, że musi pan odpocząć. Będzie pana jutro potrzebował. Całkiem dobrze 
sobie radzę z moimi obowiązkami. - Ruszył w kierunku drzwi wyjściowych. - Dobranoc.
- Dobranoc - odpowiedziałem.
Wyszedł, a kiedy drzwi otworzyły się, a potem zatrzasnęły za nim, smuga światła 
przesunęła się szybko po wykładzinie w salonie i zniknęła.
Zostałem w fotelu w salonie, ciesząc się łagodnym, nocnym wietrzykiem wpadającym 
przez uchylone drzwi. Może nawet zdrzemnąłem się. W każdym razie ocknąłem się nagle na 
dźwięk głosów dobiegających z balkonu. Nie na mojej części, lecz przylegającej do niej, na 
lewo od okna sypialni.
- ...tak - mówił jakiś głos. Myślałem o Ianie i przez sekundę wydawało mi się, że to 
jego głos. Ale to był Kensie. Mieli identyczne głosy; różnili się jedynie charakterem.
- Nie wiem... - to Amanda odpowiadająca zmartwionym tonem.
- Czas szybko mija - powiedział Kensie. - Spójrz na nas. Dopiero wczoraj chodziliśmy 
razem do szkoły.

- Wiem - odparła - uważasz, że czas już się ustatkować. Ale ja chyba nigdy tego nie 
zrobię.
- Jak możesz być tego pewna?
- Oczywiście, że nie jestem pewna. - Jej głos zmienił się, jak gdyby odeszła kawałek 
od niego. Niespodziewanie wyobraziłem sobie Kensiego, jak stoi przy drzwiach 
balkonowych, przez które oboje właśnie wyszli; i ją, jak podchodzi do balustrady i stoi teraz 
plecami do niego, spoglądając w noc, na zalaną światłem gwiazd równinę.
- Wiec mogłabyś rozważyć pomysł założenia rodziny.
- Nie - odpowiedziała. - Wiem, że nie chcę tego.
Jej głos zmienił się znowu. Chyba wróciła do niego.
- Może ścigają mnie duchy, Kensie. Może to duch pierwszej Amandy sprawia, że 
zwyczajne rzeczy nie są dla mnie.
- Ona była zamężna... trzykrotnie.
- Ale jej mężowie nie byli dla niej ważni. Wiem, że ich kochała. Czytałam jej listy i to, 
co napisały o niej dzieci, kiedy dorosły. Ale naprawdę należała do wszystkich, a nie tylko do 
swoich mężów i dzieci. Nie rozumiesz? Myślę, że mnie również to czeka.
Nic nie odpowiedział. Po dłuższej chwili odezwała się znowu, znacznie cichszym i 
zmienionym tonem.
- Kensie! Czy to takie ważne?
- Na to wygląda. - Jego głos brzmiał lekko, ale słowa wypowiadał jakby wolniej.
- Ale to było dziecinne zadurzenie. Tylko złudzenie z obu stron. Od tamtego czasu 
dorośliśmy. Zmieniłeś się. Ja się zmieniłam.
- Tak.
- Nie potrzebujesz mnie. Kensie, nie potrzebujesz mnie... - mówiła cichym głosem. - 
Wszyscy cię kochają.
- Mógłbym się potargować? - Starał się zachować humor. - Wszystkich w zamian za 
ciebie?
- Kensie, przestań!
- Prosisz o zbyt wiele - powiedział i tym razem w jego głosie nie było wesołości, ale w 
dalszym ciągu nie robił jej wyrzutów. - Prawdopodobnie łatwiej przyszłoby mi przestać 
oddychać.
Zapadła cisza.
- Dlaczego nie możesz zrozumieć? Nie mam innego wyboru - tłumaczyła. - Podobnie 
jak ty. Oboje jesteśmy, jacy jesteśmy, przywiązani do swoich ról.
- Tak - potwierdził.
Tym razem cisza trwała dłużej, ale żadne z nich nie poruszyło się. Do tego czasu mój 
słuch wyczulił się na tak delikatne dźwięki jak oddech wróbla. Przez cały czas stali w pewnej 
odległości od siebie.
- Tak - powtórzył... i tym razem było to przeciągłe „tak”, zmęczone „tak”. - Życie 
idzie naprzód, a my wszyscy razem z nim, czy nam się to podoba, czy też nie.
Podeszła do niego. Usłyszałem jej kroki na betonowej posadzce balkonu.
- Jesteś wyczerpany - powiedziała. - Ty i Ian. Odpocznij przed jutrzejszym dniem. 
Rzeczy wyglądają inaczej w świetle dziennym.
- To się czasami zdarza.. - Wróciło mu poczucie humoru, ale krył się za tym wysiłek. - 
Nie znaczy to, że wierzę w to teraz, w tym wypadku.
Wrócili do środka.
Siedziałem w fotelu, zupełnie rozbudzony. W żaden sposób nie mogłem wstać i 
odejść, tak żeby się nie zorientowali. Mieli równie dobry słuch, jak ja, i podobnie jak ja byli 
wyszkoleni, by zawsze zachowywać czujność. Ale ta świadomość wcale mi nie pomogła. 
Miałem przykre uczucie, że podsłuchiwałem, chociaż nie powinienem.
Nie było teraz sensu się ruszać. Siedziałem na swoim miejscu, starając się przemówić 
sobie do rozsądku i zapanować nad niesmakiem. Byłem tak zajęty własnymi odczuciami, że 

przynajmniej raz nie zwracałem uwagi na odgłosy wokół mnie; pierwszym ostrzeżeniem 
okazał się drobny hałas przy moich drzwiach balkonowych; podniosłem wzrok i zobaczyłem 
ciemną kobiecą sylwetkę.
- Słyszałeś wszystko - dotarł do mnie głos Amandy.
Nie było sensu zaprzeczać.
- Tak - przyznałem się.
Nadal stała w drzwiach.
- Akurat siedziałem tutaj, kiedy wyszliście na balkon wyjaśniłem. - Nie mogłem 
zamknąć drzwi ani odejść.
- W porządku - weszła do środka. - Nie, nie zapalaj światła.
Opuściłem rękę, nie dotykając przycisku na poręczy fotela. W świetle wpadającym od 
strony balkonu Amanda widziała mnie lepiej, niż ja ją. Usiadła w fotelu, który wcześniej 
zajmował Michael.
- Postanowiłam, że wstąpię i zobaczę, czy dobrze śpisz - powiedziała. - Ian planuje dla 
ciebie na jutro dużo pracy. Ale chyba miałam nadzieję, że nie będziesz spał.
Mimo ciemności sygnały były wyraźnie czytelne. Stałem się czujny.
- Nie chciałbym się wtrącać - powiedziałem.
- Jeśli wyciągam cię na rozmowę, czy to znaczy, że się wtrącasz? - W jej głosie 
usłyszałem ten sam co u Kensiego lekki ton, maskujący ból. - To ja mam zamiar być 
intruzem... narzucać ci się ze swoimi problemami.
- To wcale nie jest narzucanie się - zaoponowałem.
- Miałam nadzieję, że tak to odbierzesz - przyznała. Dziwnie słuchało się głosu ukrytej 
w ciemnościach postaci, mówiącej tak zwyczajnym tonem. - Nie zawracałabym ci głowy, ale 
muszę teraz skupić się na tym, po co tutaj przyjechałam, i odsunąć na bok sprawy osobiste.
Umilkła.
- Nie masz nic przeciwko ludziom, którzy się przed tobą wyżalają? - zapytała.
- Nie - odparłem.
- Czułam, że nie będziesz miał. Dużo myślisz o Else?
- Kiedy nie mam nic innego na głowie.
- Szkoda, że jej nie znałam.
- Warto było.
- Tak. Kłopot z tym, że często się nie znamy, albo poznajemy za późno. - Zrobiła 
przerwę. - Po tym, co usłyszałeś, myślisz pewnie, że mówię o Kensiem.
- A nie jest tak?
- Nie. Kensie i Ian, wszyscy Graemowie, są nam, Morganom, tak bliscy, że równie 
dobrze moglibyśmy być spokrewnieni. Zwykle nikt nie zakochuje się w krewnych. Nie 
przypuszcza się, że coś takiego może nastąpić, przynajmniej, kiedy się jest młodym. W 
marzeniach osoba, w której się zakochujemy, jest obca i podniecająca - to ktoś z daleka, z 
odległości pięćdziesięciu lat świetlnych.
- Nic o tym nie wiem - stwierdziłem. - Else była moją sąsiadką i chyba dorastałem 
zakochany w niej.
- Przepraszam. - Jej sylwetka przesunęła się nieco w mroku. - Mówię teraz o sobie. 
Ale wiem, co masz na myśli. Kiedy byłam młodsza, w przebłyskach rozsądku zakładałam, że 
któregoś dnia pobiorę się z Kensiem. Musiałoby być ze mną coś nie w porządku, gdybym nie 
chciała kogoś takiego jak on.
- A jest z tobą coś nie w porządku? - zapytałem.
- Tak - powiedziała. - O to chodzi. Dorosłam i na tym polega kłopot.
- Wszyscy dorastają.
- Nie miałam na myśli fizycznej dorosłości. Chodzi mi o to, że dojrzałam. My, 
Morganowie, żyjemy długo i sądzę, że dojrzewamy wolniej niż inni. Ale wiesz, jak to jest z 
młodymi - ludźmi i zwierzętami. Miałeś kiedyś w dzieciństwie dzikie zwierzę?
- Kilka - odparłem.

- Więc rozumiesz, o czym mówię. Młode dzikie zwierzę jest przymilne i łagodne, ale 
kiedy dorasta, zaczyna znienacka atakować i gryźć. Ludzie mówią, że to odzywa się jego 
dzika natura. Ale to nieprawda. My zmieniamy się dokładnie w taki sam sposób. Kiedy młody 
człowiek dorasta, staje się świadomy siebie, swoich potrzeb i pragnień, własnych nastrojów. 
Nadchodzi wtedy dzień, kiedy ktoś próbuje się z nim bawić, a on nie jest w nastroju do 
zabawy i mówi: „Zostaw mnie! To, czego ja chcę jest równie ważne, jak to, czego ty chcesz!” 
I nagle czasy, kiedy był młody i przymilny, kończą się na zawsze.
- Oczywiście - zgodziłem się. - To przydarza się wszystkim.
- Ale nam przydarza się to za późno - oświadczyła. Czy też raczej zaczynamy życie 
zbyt wcześnie. Na Dorsaj w wieku siedemnastu lat musimy już usamodzielnić się i pracować 
jak starsi, u nas lub na innej planecie. Nagle wchodzimy w dorosłe życie. Nie ma czasu, żeby 
dokonać oceny, by uświadomić sobie, co to znaczy być dorosłym. Nie zdajemy sobie sprawy, 
że już nie jesteśmy szczeniakami, dopóki któregoś dnia nie ugryziemy kogoś lub nie zranimy 
nieoczekiwanie. I wtedy przekonujemy się o zmianie, jaka w nas zaszła... i że inni też już nie 
są tacy sami. Ale jest dla nas za późno, by przystosować się do zmian w innym człowieku, 
ponieważ sami je w sobie dostrzegamy.
Zamilkła. Siedziałem bez słowa, czekając. Z mojego doświadczenia w tego rodzaju 
sprawach wiedziałem, że nie muszę nic mówić. Teraz ona sama będzie podtrzymywała 
rozmowę.
- Kiedy tutaj przyszłam i stwierdziłam, że kłopot polega na tym, że nie zna się 
drugiego człowieka lub poznaje się go zbyt późno, nie miałam na myśli Kensiego. Mówiłam 
o Ianie.
- O Ianie? - powtórzyłem, ponieważ umilkła znowu i tym razem wyczułem 
instynktownie, że potrzebuje pomocy.
- Tak - potwierdziła. - Kiedy byłam młoda, nie rozumiałam Iana. Teraz rozumiem. 
Wtedy myślałam, że nic go nie obchodzi... że jest twardy i nieprzenikniony. Ale to nie tak. 
Wszystko, co można dostrzec w Kensiem, jest również w Ianie, tylko że trudno zauważalne. 
Teraz wiem. I jest już za późno.
- Za późno? - zapytałem. - Nie jest żonaty, nieprawdaż?
- Żonaty? Jeszcze nie. Ale nic nie wiesz? Spójrz na zdjęcie na jego biurku. Ona ma na 
imię Leah. Mieszka na Ziemi. Poznał ją, kiedy tam był cztery lata temu. Nie to jednak miałam 
na myśli, kiedy mówiłam, że jest za późno. Chodziło mi o to, że jest za późno dla mnie. To, 
co powiedziałam Kensiemu, to prawda. Ciąży na mnie fatum pierwszej Amandy. Urodziłam 
się, by należeć do wielu ludzi, a zarazem, tylko do jednego człowieka. Nawet gdybym 
poświęciła się łanowi, to coś tkwi we mnie, odkąd dorosłam. Wcześniej czy później znalazłby 
się u mnie na drugim miejscu. Nie mogę mu tego zrobić. Za późno dla mnie, żebym mogła 
stać się kimś innym.
- Może Ian zgodziłby się na takie warunki.
Nie odpowiadała przez chwilę. Potem usłyszałem, że bierze głęboki oddech.
- Nie powinieneś tego mówić - stwierdziła.
Nastąpiła chwila ciszy. Potem odezwała się znowu, tym razem z żarem.
- Czy na moim miejscu zaproponowałbyś coś takiego łanowi?
- Nie sugerowałem niczego. Tylko napomknąłem.
Kolejna przerwa.
- Masz rację - oznajmiła. - Wiem, czego chcę i czego boję się w sobie, tylko wydaje 
mi się to takie oczywiste, że uważam, iż wszyscy muszą to także wiedzieć.
Wstała.
- Wybacz mi, Corunna - powiedziała. - Nie miałam prawa obarczać cię tym 
wszystkim.
- Taki jest świat - odparłem. - Ludzie rozmawiają ze sobą.
- Przede wszystkim z tobą. - Podeszła do drzwi balkonowych i zatrzymała się. - 
Jeszcze raz dziękuję.

- Nie ma za co - odparłem.
- Tak czy inaczej, dziękuję. Dobranoc. Prześpij się, jeśli zdołasz.
Wyszła na balkon. Patrzyłem na nią przez oszkloną ścianę, jak idzie wyprostowana i 
znika z pola widzenia.
Wróciłem do łóżka, spodziewając się, że sen nie przyjdzie tak łatwo, ale zasnąłem jak 
kamień.
Kiedy się obudziłem, był ranek i brzęczał telefon przy łóżku. Odebrałem go. Z ekranu 
spojrzał na mnie Michael.
- Wysyłam do ciebie człowieka z planami Gebel Nahar - oznajmił - żebyś się mógł z 
nimi zapoznać. Śniadanie czeka w jadalni dla personelu, jeśli masz ochotę.
- Dzięki - powiedziałem.
Wstałem i przygotowałem się, zanim członek orkiestry przysłany przez Michaela 
pojawił się z planami. Wziąłem je ze sobą i muzyk zaprowadził mnie do jadalni, która, jak się 
okazało, nie była przeznaczona dla całego personelu Gebel Nahar, lecz dla dowódców 
wojskowych. Kiedy tam wszedłem, zastałem tylko Iana, który właśnie kończył posiłek.
- Siadaj - zaprosił mnie. - Przypuszczam, że w ciągu najbliższych dwudziestu czterech 
godzin będę musiał bronić tego miejsca - oświadczył. - Chciałbym, żebyś zaznajomił się z 
tutejszymi umocnieniami, szczególnie z pierwszą linią murów i działami, tak byś mógł 
pokierować obsługującymi je ludźmi lub, w razie potrzeby, całą obroną.
- Co masz na myśli mówiąc o całej obronie? - zapytałem, kiedy żołnierz wyszedł do 
kuchni, odebrawszy ode mnie zamówienie.
- Mamy tylko tylu ludzi Michaela, żeby obsadzić pierwsze wały obronne i zostawić 
garstkę w rezerwie wyjaśnił. - Większość z nich nigdy w życiu nie miała w rękach niczego 
poza bronią ręczną, a będą musieli walczyć z piechotą atakującą zbocze i obsługiwać ciężkie 
działa. Chciałbym, żebyś ich zapoznał z bronią i przeszkolił. Michael z pewnością okaże się 
pomocny, ponieważ wie, którzy z jego ludzi są pewni, a którzy nie. Jedz śniadanie, a ja ci 
powiem, jak, według mnie, pułki przeprowadzą atak i jak my na to zareagujemy.
Mówił, podczas gdy ja jadłem. W oparciu o to, czego dowiedział się na temat 
naharskiego wojska podczas pobytu tutaj oraz narad z Michaelem, oczekiwał, że piechota 
zaatakuje falami w górę zbocza, aż zdobędzie pierwszy wał. Jego plan zakładał obronę muru 
do ostatniej chwili, zniszczenie stanowisk broni, żeby nie mogli jej skierować przeciwko nam, 
i szybki odwrót za drugi mur - i dalej, krok po kroku, wycofywanie się na kolejne tarasy. 
Taka taktyka była istotnie rodzajem obrony, przewidzianym przez budowniczych Gebel 
Nahar.
Problemem miało być dopilnowanie, żeby zupełnie zielone i podatne na panikę grupki 
obrońców złożone z naharskich muzyków wycofywały się spokojnie i z zachowaniem 
porządku. Jeśli nie uda się nad nimi zapanować, pierwsze fale atakujących, które znajdą się na 
wałach obronnych, przerzedzą ich szeregi i nie wystarczy obrońców do obsadzenia kolejnej 
linii defensywnej na następnym tarasie, nie mówiąc o trzecim, czwartym i kolejnych, a także 
zachowania odwodów do końcowej obrony wewnątrz murów fortecy na górnych trzech 
poziomach.
Mając do dyspozycji taką samą liczbę weteranów, odpowiednio wyszkolonych 
żołnierzy, nie wspominając o Dorsajach, moglibyśmy w ten sposób utrzymać Gebel Nahar i 
zadać takie straty atakującym, że w końcu musieliby się wycofać. Siedząc jednak w jadalni, 
Ian i ja nie wypowiedzieliśmy na głos opinii, że możemy mieć jedynie nadzieję na zadanie 
nieprzyjacielowi jak największych strat, zanim zostaniemy pokonani.
Jednakże, nie napomknęliśmy również, że im bardziej zażarcie będziemy bronili 
Gebel Nahar, nawet w beznadziejnej sytuacji, tym trudniej przyjdzie Williamowi i 
gubernatorom zarzucenie dorsajskim oficerom niekompetencji.
Skończyłem jeść i wstałem.
- Gdzie jest Amanda? - zapytałem.
- Pracuje razem z Padmą... a raczej powinienem powiedzieć, że Padma pracuje z nią - 

odparł Ian.
- Nie wiedziałem, że Exotikowie opowiadają się po czyjejś stronie.
- Padma wcale tego nie robi - stwierdził Ian. - On po prostu udostępnia swoją wiedzę 
temu, kto jej potrzebuje. To normalne postępowanie Exotików, wiesz o tym równie dobrze 
jak ja. On i Amanda nadal szukają jakiegoś politycznego rozwiązania, żeby nas i Dorsaj 
wyciągnąć z tego bez uszczerbku.
- Co naprawdę sądzisz o ich szansach?
Ian potrząsnął głową.
- Oni szukają rozwiązania w dziedzinie, na której się nie znam - powiedział, zbierając 
papiery, które miał porozkładane przed sobą na stole. - Możemy mieć tylko nadzieję.
- Czy nie przyszło ci do głowy, że Michael ze swoją znajomością Naharów mógłby 
wnieść coś nowego w tej sprawie i pomóc im w ten sposób? - zapytałem.
- Tak - przyznał. - Powiedziałem im to. I poleciłem Michaelowi, żeby był pod ręką, na 
wypadek gdyby uznali, że jest im potrzebny, ale chyba jeszcze tego nie zrobili.
Podniósł się, zabierając papiery, po czym wyszliśmy; ja do kwater orkiestry i biura 
Michaela, a Ian do swojego gabinetu, aby zorganizować wszystko, co potrzebne do obrony.
Michaela nie było w gabinecie. Ordynans skierował mnie do pierwszego wału 
obronnego, gdzie znalazłem go musztrującego swoich żołnierzy przy stanowiskach broni. 
Pracowałem z nim przez całe przedpołudnie. Skończyliśmy nie dlatego, że niepotrzebne były 
dalsze ćwiczenia, ale dlatego, że jego nie zaprawieni żołnierze byli wyczerpani i zaczynali 
popełniać błędy.
Michael odesłał ich na obiad. My obaj poszliśmy do jego gabinetu, gdzie wypiliśmy 
kawę i zjedliśmy kanapki przyniesione przez ordynansa.
- Co to jest? - zapytałem, podchodząc do ściany, na której wisiał archaiczny 
instrument. - Pytałem Iana, ale powiedział, że potrafi grać jedynie na szkockiej kobzie i że 
jeśli chcę demonstracji, powinienem poprosić ciebie.
Michael spojrzał zza biurka i uśmiechnął się szeroko. Musztra przy działach miała na 
niego wyraźny wpływ, którego sam sobie nie uświadamiał. Wyglądał młodziej i weselej niż 
wtedy, gdy go zobaczyłem na początku; poza tym najwyraźniej cieszyło go zainteresowanie 
jego instrumentami.
- To gaita gallega - powiedział. - Albo, żeby być dokładnym, miejscowa imitacja gaita 
gallega, które nadal można od czasu do czasu zobaczyć i usłyszeć w Galicii w Hiszpanii, na 
Ziemi. Każdy, kto grał na szkockiej kobzie, potrafi zagrać również na tym instrumencie, Ian 
potrafiłby. Pewnie pomyślał, że będę wolał zaprezentować go sam.
- Uważa chyba, że potrafisz zagrać na nim lepiej stwierdziłem.
- Cóż... - Michael uśmiechnął się znowu. - Może trochę.
Wstał i podszedł do ściany.
- Naprawdę chcesz go usłyszeć? - zapytał.
- Tak.
Zdjął instrument ze ściany.
- Będziemy musieli wyjść na zewnątrz - powiedział. Na tym nie można grać w małym 
pomieszczeniu.
Wyszliśmy na pierwszy taras obok opuszczonych stanowisk ogniowych. Michael 
przewiesił gajdę przez ramię, długą pojedynczą piszczałkę z frędzlą przywiązał do dwóch 
końców piszczałki opierającej się na jego lewym ramieniu i sterczącej za nim w górę. 
Chwycił wargami ustnik i położył palce na otworach piszczałki melodycznej. Następnie 
nadmuchał worek i zaczął grać.
Brzmienie kobzy jest jak dorsajska whisky. Ludzie albo jej nie znoszą, albo uważają, 
że nic nie może się z nią równać. Tak się składa, że należę do osób, które kochają tę 
muzykę... bez żadnego powodu, jak twierdziłbym przed podróżą do Gebel Nahar; moje 
dziedzictwo jest raczej hiszpańskie niż szkockie, a nigdy przedtem nie uświadamiałem sobie, 
że jest to hiszpański instrument.

Maszerując wolno w tę i z powrotem, Michael grał znaną szkocką melodię - zdaje się, 
że „Leśne kwiaty”. Potem nagle wykonał zwrot i przyspieszył kroku, stąpając dumnie jak 
paw. Zagrał coś zupełnie innego.
Szkoda, że brakuje mi słów, żeby to opisać. Nie była to szkocka melodia, lecz do 
gruntu hiszpańska - dzikie, barbarzyńskie, muzyczne wyzwanie, które rozgrzało mi krew w 
żyłach i zjeżyło włosy na karku.
Zakończył dźwiękiem podobnym do jęku agonii, potem wypuścił powietrze z worka i 
zdjął go z ramienia. Jego twarz nie była już młoda, zmieniła się. Wyglądała teraz mizernie i 
staro.
- Co to było? - zapytałem.
- Ma oficjalny tytuł przeznaczony dla wrażliwych uszu - powiedział. - Ale nikt go nie 
używa. Naharowie nazywają ją „Su Madre”.
- „Twoja Matka”? - przetłumaczyłem. I wtedy do mnie dotarło. Język hiszpański ma 
wiele wyszukanych i poetyckich, a zarazem obraźliwych słów, które rzuca się wrogowi, 
wykpiwając jego pochodzenie; w większości z nich można znaleźć te dwa wyrazy „su 
mądre”.
- Tak - potwierdził Michael. - Gra się ją, żeby sprowokować wroga do walki. Oskarża 
się go, że nie jest mężczyzną w pełnym znaczeniu tego słowa... Naharowie uwielbiają tę 
melodię.
Usiadł nagle na obwałowaniu, jak ktoś bardzo zmęczony i zniechęcony długim i 
beznadziejnym wysiłkiem. Położył gajdę na kolanach.
- Lubią mnie - powiedział, wpatrując się pustym wzrokiem w ścianę koszar. - Moja 
orkiestra, mój pułk...
- Zawsze są wyjątki - stwierdziłem, patrząc na niego. - Ale zwykle żołnierze lubią 
swoich dorsajskich oficerów.
- Nie to miałem na myśli. - W dalszym ciągu wpatrywał się w mur. - Nigdy nie 
ukrywałem, że nie chcę używać broni. Wszyscy wiedzieli o tym od dnia, kiedy zostałem 
kapelmistrzem.
- Rozumiem - powiedziałem. - Więc to tak.
Nagle spojrzał na mnie.
- Wiesz, jak w tej szczególnej, zwariowanej społeczności odnoszą się do tchórzy, czyli 
według nich do ludzi, którzy mogą walczyć, ale nie chcą? Zachęcają ich, żeby zniknęli z 
powierzchni ziemi. Poprzez maltretowanie okazują swoją męskość, ale mnie nie ruszają. Nie 
wyzywają mnie nawet na pojedynki.
- Ponieważ nie wierzą ci - stwierdziłem.
- Właśnie. - Na jego twarzy pojawił się wyraz bliski wściekłości. - Nie wierzą. 
Dlaczego?
- Ponieważ ty tylko twierdzisz, że nie tkniesz broni powiedziałem bez ogródek. - 
Jakimkolwiek językiem mówisz, cokolwiek mówisz lub robisz, wyrażasz coś zupełnie 
przeciwnego. Czują, że nie tylko potrafisz posługiwać się bronią, ale że jesteś w tym tak 
dobry, że ten, który by cię wyzwał, nie miałby żadnych szans. Nie tylko byś go pokonał, ale 
jednocześnie ośmieszył. A nikt nie lubi być wystawiany na pośmiewisko, szczególnie macho. 
To widać po sposobie, w jaki chodzisz i mówisz. Jak inaczej to wytłumaczysz?
- To nieprawda! - wstał nagle, trzymając gajdę. Żyję zgodnie z tym, w co wierzę. 
Zawsze...
Urwał.
- Może lepiej wracajmy do pracy - zaproponowałem najłagodniej jak potrafiłem.
- Nie! - wybuchnął. - Chcę to komuś powiedzieć. Wszystko wskazuje na to, że nas tu 
niedługo nie będzie. Chcę, żeby ktoś...
Zamilkł. Miał zamiar powiedzieć „żeby ktoś zrozumiał”... i nie był w stanie wydobyć 
z siebie tych słów. Ale nie mogłem mu pomóc. Jak już mówiłem, od śmierci Else 
przyzwyczaiłem się do wysłuchiwania zwierzeń. Zawsze jednak coś podpowiada mi, kiedy 

się odezwać, a kiedy nawet nie starać się. Dlatego teraz milczałem.
Walczył ze sobą przez chwilę, a potem nagle spłynął na niego spokój.
- Nie - powiedział jakby do siebie - nieważne co mówią ludzie. Nie powinniśmy żyć 
według tego. Chcę wiedzieć, jak zareagujesz.
Spojrzał na mnie.
- Dlatego muszę wyjaśnić to komuś takiemu jak ty kontynuował. - Muszę wiedzieć, 
jak przyjęliby to w domu, gdybym im powiedział. Twoja rodzina jest taka sama jak moja, z 
tego samego kantonu, z sąsiedztwa, ma podobne pochodzenie...
- Czy przyszło ci kiedyś do głowy, że nikomu nie jesteś winien żadnych wyjaśnień? - 
zapytałem. - Kiedy twoi rodzice wychowali cię, spłacili jedynie dług, jaki mieli wobec swoich 
rodziców. Jeśli masz zobowiązania wobec kogokolwiek - chociaż jest to dyskusyjna sprawa, 
jako że nasza planeta jest ziemią wolnych ludzi - to wobec Dorsaj. Powinno się zapewnić jej 
kredyty, znajdując sobie pracę poza nią. I zrobiłeś to, zostając tutaj kapelmistrzem. Cała 
reszta to twoja prywatna sprawa.
To była prawda. Prawdziwą walutą między światami są nie pieniądze, o czym wie 
każdy uczeń, lecz wymiana kredytów międzyplanetarnych. Zamieszkane światy handlują 
wiedzą i umiejętnościami swoich mieszkańców; kredyty zarobione przez Dorsaj na Newtonie 
umożliwiają Dorsajom wynajęcie geofizyka z Newtona lub fizyka z Kultis. Oprócz swojego 
żołdu Michael zarabiał kredyty, odkąd tutaj przyjechał. To prawda, że zyskałby więcej jako 
najemny oficer polowy; ale kredyty, które zapewnił Dorsaj jako kapelmistrz, zwróciły z 
naddatkiem koszty jego wykształcenia i szkolenia.
- Nie mówię o konieczności tłumaczenia się... - zaczął.
- Nie - przerwałem mu - mówisz o obowiązku i honorze w taki sposób jak Naharowie, 
którzy są niewolnikami swoich poglądów.
Milczał przez chwilę, zastanawiając się nad tym. Miał jednak zaciśnięte usta.
- Dajesz mi do zrozumienia - odezwał się w końcu że nie chcesz słuchać. Nie jestem 
zaskoczony.
- Teraz naprawdę mówisz jak Nahar - stwierdziłem. - Oczywiście, że wysłucham 
wszystkiego, co masz do powiedzenia.
- Więc usiądź - zaproponował.
Usadowiłem się obok niego.
- Wiesz, że jestem szczęśliwym człowiekiem? - zapytał. - Naprawdę. Dlaczego nie? 
Mam wszystko, czego pragnę - pracę w wojsku, a wokół siebie rzeczy, które zawsze tak 
uważałem - powinny składać się na życie kogoś pochodzącego z takiej rodziny jak moja. 
Należę do nich. W tym, co robię, jestem lepszy niż inni. I mam jeszcze jedną pasję - muzykę, 
która jest zarazem moją pracą. Moi żołnierze lubią mnie, a pułk jest ze mnie dumny. Szanują 
mnie przełożeni.
Skinąłem głową.
- Ale jest jeszcze druga strona medalu... - Ręce zacisnął na gajdzie, wydobywając z 
piszczałki słaby dźwięk.
- Odmowa walki?
- Tak. - Wstał z obwałowania i zaczął chodzić w tę i z powrotem, trzymając 
instrument; przy mówieniu lekko zacinał się. - Ta niechęć do zrobienia komuś krzywdy... 
miałem to uczucie, odkąd pamiętam, podobnie jak marzenia, które jako chłopiec snułem w 
oparciu o opowieści starszych członków rodziny. Kiedy byłem młody, nie niepokoiło mnie to. 
W moich wizjach bitwy, które wygrywałem, zawsze były bezkrwawe, zwycięstwa 
przychodziły bez ofiar. Myślałem, że poradzę sobie z tym później, kiedy dorosnę. Oczywiście 
w trakcie studiów w Akademii nie zabija się nikogo. Wiesz równie dobrze jak ja, że im jesteś 
lepszy, tym mniejsze zagrożenie stwarzasz dla kolegów studentów. Ale ja nie zmieniłem się. 
Cały czas to siedziało we mnie.
- Żaden normalny człowiek nie lubi samej walki i zabijania - powiedziałem. - Tym, co 
czyni nas, Dorsajów, klasą samą dla siebie, jest fakt, że w większości przypadków potrafimy 

wygrywać bez przelewu krwi, podczas gdy ktoś inny na naszym miejscu zostawiłby po sobie 
stosy trupów. Nasz sposób działania jest korzystny dla pracodawców, którzy w ten sposób 
oszczędzają pieniądze; dzięki niemu trzymamy się także z dala od brutalności walki i 
zachowujemy człowieczeństwo. Żaden dobry oficer nie obwiesza się medalami 
proporcjonalnie do liczby zabitych i ranionych ludzi. Pamiętasz, co mówi o tym Cletus? On 
także nienawidzi tego, czego ty nienawidzisz.
- Ale on potrafił to robić, kiedy musiał - Michael spojrzał na mnie ze ściągniętą 
twarzą. - Ty również potrafisz. I Ian. I Kensie.
To prawda. Nie mogłem zaprzeczyć.
- I to - stwierdził Michael - jest różnica między Akademią a prawdziwym życiem. 
Prędzej czy później musisz zabijać. Wcześniej czy później, jeśli żyjesz z miecza, zabijasz 
mieczem. Kiedy otrzymałem promocję i ruszyłem w świat jako oficer polowy, musiałem w 
końcu podjąć decyzję. I zrobiłem to. Nie potrafię nikogo skrzywdzić... nawet, żeby uratować 
swoje życie. Ale jednocześnie jestem żołnierzem i niczym innym. Urodziłem się nim i 
zostałem tak wychowany. Nie chcę innego życia, nie mogę wyobrazić sobie odmiennej 
egzystencji; i kocham to.
Urwał nagle. Przez dłuższą chwilę milczał, wpatrując się w odległe błyski światła z 
obozu dezerterów.
- Cóż, tak to jest - powiedział.
- Tak.
Spojrzał na mnie.
- Powiesz to mojej rodzinie? - zapytał. - Jeśli wrócisz do domu, a ja nie?
- Jeśli do tego dojdzie, powiem im - obiecałem. Ale jeszcze daleko nam do śmierci.
Uśmiechnął się niespodziewanie, ale tkwił w tym głęboki smutek.
- Wiem - zgodził się. - Tylko od dawna leżało mi to na sercu. Nie masz nic przeciwko 
temu?
- Oczywiście, że nie.
- Dzięki - powiedział.
Podniósł gajdę, jak gdyby nagle przypomniał sobie o niej.
- Moi żołnierze wrócą tu za piętnaście minut - oznajmił. - Sam sobie poradzę z 
musztrą, jeśli masz inne rzeczy do zrobienia.
Spojrzałem na niego uważnie.
- Próbujesz mi zasugerować - powiedziałem - że nauczą się szybciej, jeśli mnie nie 
będzie w pobliżu.
- Coś w tym rodzaju. - Roześmiał się. - Są do mnie przyzwyczajeni, a ty ich 
onieśmielasz, stają się spięci i popełniają ciągle te same błędy. Zaczynają się na siebie złościć 
i idzie im coraz gorzej. Nie wiem, czy Ian pochwaliłby to, ale znam swoich ludzi i myślę, że 
sam szybciej potrafię ich nauczyć...
- Jeśli to ma pomóc - rzekłem. - Pójdę i zobaczę, jakie zajęcie znajdzie dla mnie Ian.
Odwróciłem się i poszedłem do drzwi prowadzących do wnętrza Gebel Nahar.
- Jeszcze raz dziękuję - zawołał za mną. W jego głosie brzmiała ulga, która poruszyła 
mnie bardziej, niż się spodziewałem, więc zamiast powiedzieć mu, że nie ma za co, 
machnąłem tylko ręką i wszedłem do środka.
Znalazłem drogę do gabinetu Iana, ale nie zastałem go tam. Nagle przyszło mi do 
głowy, że Kensie, Padma lub Amanda mogą wiedzieć, gdzie on jest... a oni powinni teraz 
pracować w innych pomieszczeniach biura.
Poszedłem na poszukiwania i znalazłem Kensiego za biurkiem pokrytym wydrukami 
map terenu wykonanymi w dużej skali.
- Ian? - powtórzył. - Nie, nie wiem. Ale powinien wkrótce wrócić do gabinetu. A przy 
okazji, będę miał dla ciebie zajęcie dzisiaj w nocy. Chcę zaminować stok. Całą robotę mogą 
wykonać ludzie Michaela, kiedy już odpoczną; ale ty i ja musimy tam pójść pierwsi na 
zwiady i wyłapać obserwatorów, których mogli umieścić na zewnątrz murów. Później 

chciałbym, żeby przed świtem paru z nas zrobiło wypad do ich obozu na równinie i 
zorientowało się, ilu ich jest, czym zamierzają zaatakować, i tak dalej...
- Świetnie - powiedziałem. - Jestem wyspany. Wezwij mnie, kiedy będę potrzebny.
- Mógłbyś zapytać Amandę lub Padmę, czy nie wiedzą, gdzie jest Ian.
- Właśnie zamierzałem to zrobić.
Amanda i Padma znajdowali się w pokoju konferencyjnym obok gabinetu Kensiego. 
Siedzieli przy długim stole zasłanym wydrukami. Stał tam również włączony monitor. 
Amanda studiowała ekran. Oboje podnieśli wzrok, kiedy wsadziłem głowę w drzwi. Podczas 
gdy wzrok Padmy był bystry i pytający, Amanda miała nieobecne spojrzenie, jak ktoś, kto 
niechętnie odrywa się od tego, co go akurat pochłania.
- Tylko jedno pytanie... - uprzedziłem.
- Ja pójdę - zadecydował Padma. - Ty pracuj dalej - zwrócił się do Amandy.
Bez słowa z powrotem zajęła się obserwowaniem ekranu. Padma wstał i podszedł do 
mnie, zamykając za sobą drzwi.
- Próbuję znaleźć Iana.
- Nie wiem, gdzie teraz jest - powiedział Padma. Gdzieś na terenie Gebel Nahar... ale 
to wiele nie pomoże.
- Rzeczywiście, zważywszy na wielkość obiektu - skinąłem głową w kierunku drzwi, 
które przed chwilą zaniknął. - Robi się późno, nieprawdaż - stwierdziłem. Amanda chyba nie 
zdoła znaleźć jakiegoś prawnego rozwiązania.
- Nie wiadomo. - Gabinet, w którym staliśmy, miał przeszkloną ścianę, a obok niej 
stało kilka ciężkich foteli. Może usiądziemy? Jeśli przyjdzie korytarzem, będzie musiał 
przejść przez ten gabinet, a jeśli nadejdzie od strony tarasu, zobaczymy go przez okno.
Rozsiedliśmy się w fotelach.
- Tak naprawdę, stwierdzenie, że Amanda szuka prawnego wyjścia z sytuacji, nie jest 
ścisłe. Sądziłem, że pan to rozumie.
- Zupełnie nie znam się na jej pracy - wyjaśniłem. Jest to specjalność, która rozwinęła 
się, kiedy zdaliśmy sobie sprawę, że nasi partnerzy od kontraktów mogą nadawać inne 
znaczenie tym samym słowom, czyli mieć inne pojęcie o zobowiązaniach. W związku z tym 
wykształciliśmy takich ludzi, jak Amanda, którzy zgłębiają różnice postaw i idei w kulturach, 
z jakimi mamy do czynienia.
- Wiem - powiedział. - Tak się składa, że jako bond zmagam się z podobnymi 
problemami co Amanda. Pracuję z ludźmi, którzy nie są Exotikami, i moim obowiązkiem jest 
głównie upewnianie się, czy rozumiemy ich... a oni nas. Dlatego twierdzę, że to, z czym 
mamy tutaj do czynienia, wykracza poza kwestie prawne.
- Na przykład? - Nagle poczułem zaciekawienie.
- Ująłby pan to lepiej, mówiąc, że Amanda szuka społecznego rozwiązania tej sprawy.
- Rozumiem - stwierdziłem. - Dzisiaj rano Ian powiedział mi, że według Amandy 
zawsze istnieje jakieś rozwiązanie, ale problem polega na tym, by znaleźć je w krótkim 
czasie. Czy dobrze zrozumiałem - że zawsze jest wyjście, nawet z tak zagmatwanej sytuacji, 
jaką mamy tutaj?
- Zawsze istnieje dowolna ilość rozwiązań - odparł Padma. - Problemem jest 
znalezienie najodpowiedniejszego dla nas... albo choć takiego, które można zaakceptować. 
Sytuacje stworzone przez ludzi zawsze mogą ulec zmianie, jeśli w porę wywrze się właściwe 
naciski. Oczywiście, kiedy już coś się stanie, przechodzi to do historii...
Uśmiechnął się do mnie.
- ...a historia, przynajmniej do tej pory, to coś, czego nie jesteśmy w stanie zmienić. 
Zmiana tego, co ma się stać, wymaga dotarcia na czas do stojących za tym sił i wywarcia 
odpowiedniego nacisku w odpowiednich miejscach. Najwięcej czasu zabiera 
zidentyfikowanie tych sił i określenie, jak należy postąpić.
- A my nie mamy czasu.
Jego uśmiech zniknął.

- Tak. Rzeczywiście, nie macie.
Spojrzałem na niego.
- Czy, w takim razie, nie powinien pan pomyśleć o wyjeździe? - zapytałem. - Z tego, 
co wiem o Naharach, będą zdolni do zabicia wszystkich, których tutaj zastaną, kiedy zdobędą 
twierdzę. Czy nie jest pan zbyt cenny dla Mary, żeby jakiś rozpalony walką żołnierz podciął 
panu gardło?
- Chciałbym tak myśleć - powiedział. - Ale z naszego punktu widzenia to, co się tutaj 
dzieje, ma dużo większe, niż tylko lokalne czy nawet planetarne, znaczenie. Ontogenetyka 
zakłada, że pewne jednostki mogą mieć szczególny wpływ na bieg historii swoich czasów. 
Ontogenetyka, oczywiście, może się mylić. Już się to zdarzało, ale sądzimy, że czasami 
dokładne studiowanie postępowania takich osób jest na tyle ważne, że powinno mieć 
pierwszeństwo przed innymi rzeczami.
- Wpływ na historię? Ma pan na myśli Williama? zapytałem. - Któż by inny... chyba 
nie Książę? Ktoś w obozie rewolucjonistów?
Padma potrząsnął głową.
- Gdybyśmy publicznie uznali niektóre osoby za mające wpływ na swoje czasy, 
moglibyśmy tylko zaszkodzić działaniom ich i osób, które je znają, a także zagmatwać nasze 
wnioski na ich temat... nawet gdybyśmy byli pewni, że ontogenetyka właściwie oceniła 
znaczenie, jakie mają.
- Nie wymiga się pan tak łatwo - uprzedziłem. Fakt, że jest pan tutaj osobiście, 
prawdopodobnie oznacza, iż osoby, które pan obserwuje, znajdują się tutaj, w Gebel Nahar. 
Nie mogę uwierzyć, że chodzi o Księcia. Jego czas minął, niezależnie od tego, jak potoczą się 
sprawy. Pozostaje reszta z nas. To mógłby być Michael, ale dobrowolnie postanowił się 
pogrzebać. Wiem, że ja nie jestem jednostką, która kształtuje historię. Amanda? Kensie i Ian?
Spojrzał na mnie z lekkim smutkiem.
- Wy wszyscy, w taki czy inny sposób, macie swój udział w kształtowaniu historii. 
Ale kto ma na nią największy wpływ, a kto tylko niewielki, tego nie potrafię powiedzieć. Jak 
stwierdziłem, ontogenetyka nie jest nauką, która daje stuprocentową pewność. A jeśli chodzi 
o to, kogo obserwuję, to obserwuję wszystkich.
Zrobił to delikatnie, ale odgrodził się przede mną nieprzenikliwym pancerzem. Dałem 
spokój. Spojrzałem przez okno, ale nie było śladu Iana.
- Może potrafi pan mi wyjaśnić, w jaki sposób Amanda lub pan szukacie rozwiązania - 
poprosiłem.
- Jak już powiedziałem, jest to kwestia znalezienia kryjących się za tym sił...
- Ranczerzy... i William?
Skinął głową.
- Szczególnie William, gdyż on jest motorem wszystkiego. Aby osiągnąć swoje 
rezultaty, William lub ktoś inny musi stworzyć łańcuch przyczyn i skutków, działając za 
pośrednictwem jednostek. Tak więc, żeby kontrolować działające siły i powiązać je z 
określonymi rezultatami, należy odszukać słabe miejsca w strukturze stworzonej przez 
Williama i skierować przeciw nim działania... znowu przy pomocy jednostek.
- I Amanda jeszcze nie znalazła słabego punktu?
- Oczywiście, że znalazła. Kilka. - Zmarszczył czoło, ale w jego oczach czaił się 
uśmiech. - Nie mam nic przeciwko temu, żeby panu to wszystko wyjaśnić. Nie musi pan 
wyciągać ze mnie odpowiedzi.
- Przepraszam - powiedziałem.
- W porządku. Jak już wspomniałem, znalazła kilka rozwiązań, ale żadnego z nich nie 
można zastosować przed jutrzejszym dniem, jeśli pułki zaatakują Gebel Nahar.
Miałem dziwne uczucie. Jakby przed moim nosem wolno, ale nieubłaganie zamykała 
się brama.
- Wydaje mi się - oświadczyłem - że najłatwiej jest zmienić stanowisko Księcia. 
Gdyby, po prostu, zgodził się pójść na ugodę z pułkami, cała sprawa zakończyłaby się.

- Oczywiste rozwiązania zwykle nie są najłatwiejsze do zrealizowania - stwierdził 
Padma. - Proszę się zastanowić. Jak pan sądzi, dlaczego Książę nigdy nie zmieni zdania?
- Jest Naharem - powiedziałem. - Co więcej, jest z pochodzenia Hiszpanem. „El 
honor” zabrania ustępowania choć na cal żołnierzom, którzy mieli być wobec niego lojalni, a 
teraz zagrażają jemu i wszystkiemu, co jest dla niego drogie.
- Ale niech mi pan powie - Padma popatrzył na mnie. - Nawet gdyby jego „el honor” 
nie poniósł uszczerbku, czy chciałby układać się z rebeliantami?
Potrząsnąłem głową.
- Nie - odpowiedziałem. Coś zaświtało mi w głowie. Przypominało to wyłanianie się 
czegoś z mroku na światło dzienne. - To wielki moment w jego życiu, szansa, by uzasadnić 
posiadany tytuł, dotychczas istniejący tylko na papierze. W ten sposób może sobie samemu 
udowodnić, że jest prawdziwym arystokratą. Oddałby za to życie... czego raczej nie musi się 
obawiać.
Nastąpiła chwila ciszy.
- Więc rozumie pan - powiedział Padma. - Proszę mówić dalej. Jakie pan widzi inne 
rozwiązania?
- Ian i Kensie mogliby zerwać kontrakt i zapłacić karę. Ale nie zrobią tego. Pomijając 
fakt, że w tych szczególnych okolicznościach żaden odpowiedzialny oficer z naszego świata 
nie ryzykowałby dobrym imieniem Dorsaj, bracia nie opuściliby Księcia, póki upierałby się 
przy walce. Dorsaj nie potrafi igrać z „el honor”. Podobnie jak w przypadku Księcia, całe ich 
życie jest tego świadectwem.
- Jakie są inne wyjścia?
- Nie potrafię wymyślić żadnego - odparłem. - Brakuje mi pomysłów... i 
prawdopodobnie dlatego nigdy nie myślałem o pracy takiej, jaką ma Amanda.
- Prawdę mówiąc, istnieje wiele innych możliwości stwierdził Padma. Jego ton był 
cichy. - Można wywrzeć na Williama ekonomiczną presję... ale nie ma na to czasu. Istnieje 
również sposobność wywarcia społecznej i ekonomicznej presji na ranczerów; a także 
możliwość ograniczenia wpływu rewolucjonistów, którzy przybyli tutaj spoza Naharu, by 
wzniecić tę rebelię. W żadnym wypadku tych rozwiązań nie można wprowadzić w życie w 
tak krótkim czasie, jakim dysponujemy.
- W rzeczywistości, nie istnieje nic, co można by na czas zrealizować, nieprawdaż? - 
stwierdziłem bez ogródek.
Potrząsnął głową.
- Nie. Myli się pan całkowicie. Gdybyśmy mogli zatrzymać wskazówki zegara w tym 
momencie i mieli kilka miesięcy na przestudiowanie sytuacji, bez wątpienia znaleźlibyśmy 
nie jedno, ale kilka rozwiązań, które w czasie, jakim teraz dysponujemy, pozwoliłyby nie 
dopuścić do ataku rebeliantów. To czego nam brakuje, to nie czas na działanie, ponieważ to 
zależy jedynie od konkretnego rozwiązania. Brakuje nam natomiast czasu na odkrycie 
rozwiązania, które zadziała do momentu wybuchu rebelii.
- Więc mówi pan - powiedziałem - że mamy tutaj jutro z czterdziestoma ludźmi 
Michaela przyjąć atak sześciu tysięcy żołnierzy liniowych - nawet jeśli są to tylko oddziały 
naharskie - wiedząc, że istnieje sposób na uniknięcie tego, gdybyśmy tylko mieli tyle rozumu, 
by go znaleźć?
- Rozum i czas - poprawił Padma. - Ale tak, ma pan rację. To brutalna rzeczywistość, 
jednak tak było od zarania dziejów.
- Rozumiem - powiedziałem. - Cóż, nie potrafię tak łatwo tego zaakceptować.
- Wiem. - Padma wpatrywał się we mnie spokojnym, chłodnym wzrokiem. - Ani 
Amanda. Ani Ian czy Kensie. Ani, jak podejrzewam, Michael. Ale przecież wszyscy jesteście 
Dorsajami.
Nic nie odpowiedziałem. To trochę kłopotliwe, kiedy ktoś wykorzystuje w grze wasz 
własny atut.
- W każdym razie - mówił dalej Padma - od nikogo z was nie wymaga się, by się z 

tym pogodził. Amanda nadal pracuje. Podobnie Ian i cała reszta. Proszę mi wybaczyć, nie 
miałem zamiaru szydzić z waszej kultury. Zazdroszczę wam - tak jak wielu innych ludzi - tej 
niezłomności. Fakt, że wiemy o istnieniu odpowiedzi, niczego, według mnie, nie zmienia. Wy 
wszyscy i tak zrobilibyście to samo, nieprawdaż?
- Tak - przyznałem... i w tym momencie przerwano nam.
- Padma? - Z głośnika na ścianie dobiegł głos Amandy. - Mógłby mi pan pomóc?
Padma wstał.
- Muszę iść - oznajmił i wyszedł.
Ja zostałem na swoim miejscu, ogarnięty dziwną melancholią - sądzę, że to samo 
spotyka większość Dorsajów przebywających z dala od domu - co zdarzało mi się w życiu 
niejednokrotnie. To nic poważnego - jedynie uczucie samotności i smutku oraz świadomość, 
że życie jest krótkie i że tak niewiele rzeczy można w nim dokonać, niezależnie od starań.
W dalszym ciągu byłem w tym nastroju, kiedy wyrwał mnie z niego powrót Iana.
- Corunna! - zawołał i zaprowadził mnie do swojego prywatnego gabinetu. - Jak idzie 
szkolenie?
- Jak oczekiwałeś - odparłem. - Na prośbę Michaela zostawiłem go samego z nimi. On 
uważa, że nauczą się szybciej, kiedy nie będzie ich rozpraszała moja obecność.
- Możliwe - skwitował Ian.
Podszedł do oszklonej ściany i wyjrzał. Mój wzrost nie pozwalał mi spojrzeć przez 
brzeg tarasu i zobaczyć ćwiczących niżej muzyków z orkiestry; domyśliłem się jednak, że Ian 
na nich patrzy.
- Idzie im całkiem nieźle - stwierdził.
Stałem obok jego biurka. Kiedy na nie teraz spojrzałem, zauważyłem zdjęcie, o 
którym mówiła Amanda. Kobieta na nim nie była Dorsajką, ale w pewien sposób 
przypominała naszą rasę. Miała grubokościstą budowę i ciemne włosy spadające na plecy, 
dłuższe, niż nosiła większość Dorsajów, ale niezbyt długie według ziemskiej mody.
Spojrzałem na Iana. Odwrócił się od okna, przerywając obserwację szkolących się 
dwa poziomy niżej żołnierzy, ale zatrzymał się w połowie drogi, z twarzą zwróconą w stronę 
ściany, za którą pracowała Amanda z Padmą. Widziałem go z profilu, a światło rozjaśniało 
część twarzy odwróconą ode mnie. Zauważyłem po nim zmęczenie, które jednak nie 
uwidoczniało się w rysach jego twarzy. Jak zwykle przypominał górę z granitu, tylko sposób, 
w jaki stał, świadczył o zmęczeniu... może raczej o znużeniu ducha niż ciała.
- Właśnie dowiedziałem się o Leah - wskazałem głową na fotografię, chcąc 
przywrócić go do rzeczywistości.
Obejrzał się, jak gdyby myślami znajdował się daleko stąd.
- Leah? Ach tak. - Nieobecnym wzrokiem spojrzał przelotnie na fotografię. - Tak, ona 
jest na Ziemi. Pojadę do niej, kiedy to się skończy. Mamy się pobrać za dwa miesiące.
- Tak szybko? - zapytałem. - Nawet nie słyszałem, że się zakochałeś.
- Zakochałem? - powtórzył pytająco. Patrzył na mnie, ale myślał o czymś innym. 
Mówił bardziej do siebie niż do mnie. - Nie, zakochałem się wiele lat temu...
Skoncentrował się nagle. Znowu był tu obecny duchem.
- Siadaj - zaprosił mnie, opadając na krzesło za biurkiem. - Rozmawiałeś z Kensiem 
po śniadaniu?
- Niedawno, kiedy ciebie szukałem - odparłem.
- Chciałby cię zabrać na wypad za mury dzisiaj po zmierzchu.
- Wiem - powiedziałem. - Wspomniał mi o tym. Przeszukanie zbocza i oczyszczenie 
go przed założeniem min oraz zwiad w obozie rebeliantów, żeby dowiedzieć się czegoś przed 
jutrzejszym dniem.
- Zgadza się - potwierdził Ian.
- Masz jakieś pojęcie, ilu ich tam jest?
- Pułkowe archiwa - odparł Ian - podają nam ogólną liczbę ponad pięciu tysięcy 
żołnierzy wszystkich rang. Pięć tysięcy dwustu kilku, ale podobne wydarzenia niezmiennie 

przyciągają pewną liczbę osób, którym pachnie osobista chwała, a przynajmniej wietrzą jej 
szansę. A zatem, w Naharze jest może siedmiuset lub ośmiuset prawdziwych rewolucjonistów 
- jak ocenia Padma - którzy od jakiegoś czasu walczą o ograniczenie władzy oligarchii 
ranczerów. Plus setka lub coś koło tego prowokatorów z zewnątrz.
- W takim razie, możemy prawdopodobnie nie liczyć tych, którzy nie są 
wyszkolonymi żołnierzami, nie sądzisz?
Ian skinął głową.
- Ilu z prawdziwych żołnierzy ma jakiekolwiek doświadczenie w walce? - zapytałem.
- Doświadczenie w walce oznacza w tej części Cety wyjaśnił Ian - jedną lub dwie 
potyczki graniczne z wojskami sąsiednich księstw. Ma je może jeden na dziesięciu liniowych 
żołnierzy. Z drugiej strony, każdy mężczyzna, szczególnie w Naharze, marzy o tak 
dramatycznych chwilach jak obecnie.
- Więc pójdą na całość w pierwszym ataku - stwierdziłem.
- Tak to widzę - przyznał Ian - i Kensie zgadza się ze mną. Jestem zadowolony, że 
takie jest również twoje zdanie. Wszyscy oni zaatakują podczas tej pierwszej szarży, marząc 
nie tylko o tym, by wypaść jak najlepiej, ale by prześcignąć w męstwie wszystkich wokół 
siebie. Gdyby udało się nam odeprzeć natarcie chociaż za pierwszym razem, niektórzy nie 
wróciliby już. I w taki sposób powinno się to odbyć. Nie stracą zapału jako całość. Każde 
niepowodzenie jednak pozbawi odwagi paru z nich, a my przekonamy pozostałych, że 
pragnienie śmierci to poważna sprawa, jeśli tylko zdołają się wedrzeć na mury.
- Tak - zapytałem - a ilu jest takich według ciebie?
- To jest problem - stwierdził Ian spokojnie. - Przynajmniej jeden na pięćdziesięciu. I 
chcąc ich powstrzymać, będziemy musieli ich zabić. Nawet jeśli do chwili, kiedy my się nimi 
zajmiemy, zostanie tylko połowa, to i tak będzie ich sześćdziesięciu; musimy też zakładać, że 
do tego czasu sami poniesiemy, co najmniej, trzydzieści procent strat... a jest to 
optymistyczna liczba, biorąc pod uwagę fakt, że nasi muzycy są niewiele lepsi od cywilów. 
Ludzie z Gebel Nahar będą mieli szczęście, jeśli znajdą się oko w oko z równą liczbą 
atakujących, którzy pierwsi wedrą się na mury, a będą to najtwardsi z nich. Padmy, 
oczywiście, nie bierzemy pod uwagę w naszych planach obrony. Zostajesz ty, ja, Kensie, 
Michael i Amanda, by zająć się około trzydziestoma przeciwnikami. Utrzymywałeś się w 
kondycji?
Uśmiechnąłem się przytakując.
- To dobrze - powiedział Ian. - Zapomniałem wziąć pod uwagę twoje blizny. Rób taką 
minę jak teraz, kiedy cię zaatakują. To powinno przystopować ich na kilka sekund, a 
potrzebna jest nam wszelkiego rodzaju pomoc.
Roześmiałem się.
- Jeśli Michael cię nie chce, to może przez resztę popołudnia popracujesz z Kensiem?
- Świetnie - odparłem.
Wstałem i wyszedłem. Kensie spojrzał znad swoich wydruków, kiedy się pojawiłem.
- Znalazłeś go? - zapytał.
- Tak. Zaproponował, żebym ci pomógł.
- Jasne. Siadaj.
Pracowaliśmy razem przez resztę popołudnia. Tak zwane wielkoskalowe mapy 
terenowe naharskiej armii były z naszego punktu widzenia niewiele bardziej użyteczne niż 
mapki turystyczne. Kensie chciał dokładnie poznać każdy skrawek terenu na przestrzeni 
kilkuset metrów - od frontowych murów do miejsca, gdzie równina stykała się ze zboczem 
góry. Dysponując tą wiedzą, można by ze sporą dokładnością przewidzieć, jak rozwinie się 
ofensywa piechoty, ilu atakujących będziemy mieli naprzeciwko siebie, w których miejscach, 
z powodu roślinności lub ukształtowania terenu, wyhamuje się ich impet.
Naharskich map terenowych nigdy nie rysowano z taką dokładnością. Aby nanieść na 
nie poprawki, Kensie spędził większość dnia na wykonywaniu teleskopowych zdjęć 
fragmentów terenu o wielkości trzech metrów kwadratowych, przy użyciu kamer 

zamontowanych na pierwszym murze obronnym. Na podstawie tych zdjęć nanosiliśmy teraz 
uwagi na powiększone wersje niedokładnych naharskich map.
Zajęło nam to resztę dnia; ale zanim skończyliśmy, całkiem dobrze poznaliśmy teren 
przed Gebel Nahar, z punktu widzenia nie tylko atakującego, ale także obrońcy, który może 
będzie musiał się tam czołgać - co z Kensiem zamierzaliśmy uczynić tej nocy. Pracę 
zakończyliśmy przed kolacją.
Mimo że skończyliśmy o rozsądnej porze, na kolacji zastaliśmy tylko Iana. Michael 
nadal z poświęceniem próbował przekształcić swoich muzyków w żołnierzy liniowych, 
chociaż była już jedenasta, Amanda w dalszym ciągu pracowała z Padmą, szukając 
rozwiązania.
- Lepiej się obaj prześpijcie trochę, jeśli macie chwilę czasu - podsunął Ian. - Może 
nam też uda się ukraść godzinę lub dwie snu przed świtem, ale trudno na to liczyć.
- Tak - zgodził się Kensie. - Ty również odpocznij.
Brat spojrzał na brata. Znali siebie tak dobrze, tak doskonale się rozumieli, że nie 
zadali sobie trudu, by dokładniej omówić sprawę. Ponieważ została ona rozstrzygnięta 
podczas tej szybkiej wymiany spojrzeń, więc zajęli się teraz innymi rzeczami.
Jak się okazało, zdołałem przespać pełne trzy godziny. Było tuż po dziesiątej 
miejscowego czasu, kiedy Kensie i ja opuściliśmy Gebel Nahar. Zakładając, że pułki 
zostawiły obserwatorów w pobliżu murów - których mieliśmy wyłapać, żeby nasi ludzie 
mogli zaminować zbocze - sądziłem, że pogrążoną w ciemności część frontowego muru 
pokonamy przy pomocy liny. Okazało się jednak, że, właściwie wyposażonych i z 
poczernionymi dla osłony twarzami i rękami, poprowadzi nas Michael przez jakieś piwnice i 
tunel wychodzący dobre pięćdziesiąt metrów za murami.
- Skąd o tym wiesz? - zapytałem, kiedy szliśmy przez tunel. - Jeśli jest tu więcej 
sekretnych korytarzy i pułki o nich wiedzą...
- Nie ma i nie wiedzą - odparł Michael. Szliśmy wtedy jeden za drugim wąskim 
tunelem o betonowych ścianach. - To prywatna droga ewakuacyjna, którą zna tylko Książę i 
nikt inny. Jego ojciec zbudował ją trzydzieści osiem tutejszych lat temu. Nasz Książę wezwał 
mnie i wtajemniczył, kiedy usłyszał, że pułki zdezerterowały.
Skinąłem głową. Między starym Księciem a Michaelem wyraźnie istniała sympatia i 
przyjaźń, o które nie miałem czasu go wypytać. Może zawiązała się między nimi, ponieważ 
obaj byli jedynymi w swoim rodzaju ludźmi w Gebel Nahar.
Dotarliśmy do końca tunelu i stanęliśmy przed krótką, drewnianą drabinką 
prowadzącą w górę do okrągłego, metalowego włazu. Michael wyłączył światło w tunelu i 
nagle znaleźliśmy się w zupełnych ciemnościach. Usłyszałem, jak obraca coś dobrze 
naoliwionego, ponieważ odbyło się to prawie bez hałasu. Okrągły właz uniósł się powoli nad 
naszymi głowami, ukazując usiane gwiazdami niebo.
- Idźcie - szepnął Michael. - Trzymajcie głowy nisko. Wszędzie tu rosną krzaki z 
ostrymi kolcami na końcach liści.
Wspięliśmy się po drabinie; ja szedłem pierwszy, jako że osoba Kensiego była 
cenniejsza od mojej. Kolce nie raniły mnie, chociaż słyszałem, jak drapią po sztywnym 
materiale czarnego drelichu, kiedy przedzierałem się przez krzaki, trzymając się blisko ziemi. 
Usłyszałem, że Kensie idzie za mną, a właz cicho zamyka się. Michael miał go otworzyć za 
dwie godziny i czternaście minut.
Kensie dotknął mojego ramienia. Obejrzałem się i zobaczyłem, że podnosi rękę, która 
zarysowała się na tle gwiazd. Dał znak, że się odłącza, znowu dotknął mnie lekko w ramię i 
zniknął. Odwróciłem się i zacząłem czołgać w przeciwnym kierunku.
Zapomniałem już, jak wygląda taki zwiad. Podobnie jak wszyscy moi rodacy, 
zostałem wychowany w kulcie tężyzny fizycznej. Oczywiście, w dzisiejszych czasach jest to 
powszechny ideał. W większości kultur podkreśla się znaczenie utrzymania sprawności 
fizycznej, aby można sprzedać swoje umiejętności tam, gdzie są poszukiwane. Ale ponieważ 
nasze zajęcie wymaga szczególnej kondycji, prawdopodobnie przykładamy do niej znacznie 

większe znaczenie. Tę ideę nosimy w sobie niemal od kołyski, aż dbałość o formę staje się 
odruchem, jak mycie lub czyszczenie zębów.
Prawdopodobnie to jeden z powodów, dla których jest u nas tak wielu ludzi 
dożywających późnego wieku, niezależnie od osób z natury długo zachowujących młodość, 
jak na przykład członkowie rodziny Amandy. Sądzę, że z tej, między innymi, przyczyny 
jesteśmy aktywni do samej śmierci. Ale, nawet przy największym wysiłku, szkolenie nie 
zastąpi praktyki.
Ian miał rację, pytając mnie delikatnie o kondycję. Najlepsze urządzenia na pokładach 
największych wojennych statków kosmicznych nie mogą równać się z realiami pola bitwy. 
Moje zajęcie to podróże między gwiazdami, a nie można zaprzeczyć, że tacy, jak ja, którzy 
spędzają całe lata na statkach, rdzewieją i zaniedbują się. Teraz w nocy, tuż przy ziemi, 
poczułem się skrępowany własnym ciałem. Uświadamiałem sobie jego ciężar, wysiłek mięśni 
oraz niezdarność, z jaką czołgałem się i skradałem.
Kierowałem się na prawo, Kensie na lewo, sprawdzając zbocze kawałek po kawałku, 
wydobywając z pamięci obraz każdego skrawka cetańskiej powierzchni. Był tu tylko piasek, 
żwir i niskie krzewy, w większości z kolcami. Nocny wiatr wiał wokół w ciemnościach jak 
niewidzialny prąd, chłodząc mnie pod wygwieżdżonym niebem.
Światło księżyca byłoby mile widziane, ale Ceta nie miała satelity. Po około piętnastu 
minutach doszedłem do pierwszego z dziewięciu miejsc, które zaznaczyliśmy w moim rejonie 
jako możliwe stanowiska obserwatorów z wrogiego obozu. Wybór takich, a nie innych 
pozycji jest kwestią prostego rozumowania. Każdemu, z wyjątkiem najlepszych zwiadowców, 
kto ma za zadanie obserwację takiego miejsca jak Gebel Nahar - skąd nie spodziewano się 
ataku - czas zacząłby się dłużyć. Szczególnie w nocnym chłodzie, pośrodku równiny, gdzie 
nie ma czym zająć uwagi. W tych warunkach pewność, że marnuje się czas, stopniowo 
wzrasta i ze zwierzęcym instynktem zwiadowca przesuwa się w wygodniejsze lub bardziej 
osłonięte miejsce.
Na pierwszym z wytypowanych stanowisk nie było jednak nikogo. Ruszyłem dalej.
Mniej więcej w tym czasie zacząłem uświadamiać sobie różnicę w sposobie 
odczuwania. Ruch, przystosowanie się do ciemności i nocnej temperatury zaczęły wywierać 
swój wpływ. Nie byłem już fizycznie spięty. Zacząłem czerpać przyjemność z działania.
Obudziły się we mnie stare odruchy i nawyki. Poruszałem się teraz płynnie, już nie jak 
intruz pośród naharskiej nocy, ale jej część. Wzrok przyzwyczaił się do nikłego światła 
gwiazd i miałem złudzenie, że widzę prawie tak dobrze jak w dzień.
Podobnie ze słuchem. Pomieszane dźwięki rozdzieliły się, tworząc różnorodność 
słuchowych przekazów. Słyszałem wiatr w krzakach, nie myląc go z odległym hałasem 
wywołanym przez jakieś małe, dzikie zwierzę. Czułem zapachy wielu roślin i odróżniałem je. 
Byłem teraz w stanie oddzielić odgłosy spowodowane moim czołganiem się od innych 
hałasów, które przynosił powiew. W końcu, nie tylko docierały do mnie wszystkie, ale sam 
stałem się jednym z nich - mieszkańcem cetańskiej nocy.
Do tego dołączyło się podniecenie, poczucie naturalności i słuszności moich cichych 
poszukiwań na tym mrocznym skrawku ziemi. Czułem się tutaj nie tylko jak u siebie w domu, 
ale jakbym w pewnym sensie stał się panem nocy. Wiatr, zapachy, dźwięki, wszystko 
wchłaniałem w siebie; uświadomiłem sobie, że zatraciłem poczucie fizycznej odrębności 
swojego ciała od otoczenia. Byłem obserwatorem, wyraźnie odczuwającym to, co odczuwa 
dzikie zwierzę. Uwolniłem się od cielesnej powłoki; stałem się parą oczu, nosem i dwojgiem 
uszu. Nie zauważony skradałem się pośród nocy. Zapomniałem o Gebel Nahar. Prawie już nie 
potrafiłem myśleć jak człowiek. Niemal - na kilka chwil zapomniałem o Else.
I wtedy wróciło poczucie obowiązku. Dokończyłem zwiad. Nie znalazłem żadnych 
obserwatorów, nawet na pozycjach, które uznaliśmy z Kensiem za najbardziej 
prawdopodobne. Z militarnego punktu widzenia wydawało się to niewiarygodne, ale pułki nie 
zatroszczyły się nawet o wystawienie symbolicznych wart. Przez sekundę zastanawiałem się, 
czy w ogóle planowali atak, w co wierzył Ian i co wszyscy pozostali, łącznie z Księciem i 

muzykami Michaela, uznali za rzecz oczywistą.
Wróciłem do wyjścia tunelu i spotkałem tam Kensiego. Gestem pokazał mi, że nikogo 
nie znalazł na swoim obszarze. Nie było powodu, dla którego ludzie Michaela nie mogliby 
wkrótce wyruszyć i zabrać się za zakładanie min.
O wyznaczonym czasie Michael otworzył właz i w ciemnościach zeszliśmy po 
drabince. Po zamknięciu się włazu rozbłysło światło.
- Co znaleźliście? - zapytał Michael, kiedy stanęliśmy oślepieni, mrugając oczami.
- Nic - odparł Kensie. - Wygląda na to, że ignorują nas. Czy miny są przygotowane?
- Tak - powiedział Michael. - Skoro na zewnątrz jest bezpiecznie, może wyślesz ludzi 
przez jedną z bram? Obiecałem Księciu, że zachowam w sekrecie istnienie tego tunelu.
- Oczywiście - odparł Kensie. - W każdym razie, im mniej ludzi wie o tej drodze 
ewakuacyjnej z Gebel Nahar, tym lepiej. Wracajmy do środka i zajmijmy się naszymi 
sprawami.
Kiedy znaleźliśmy się z powrotem w gabinecie Kensiego, zjawiła się Amanda, która 
na razie odłożyła swoje poszukiwania. Usiedliśmy w kręgu, a Kensie i ja opowiedzieliśmy o 
naszym wypadzie.
- Przyszło mi na myśl - powiedziałem - że może zaszło coś, co odwiodło Naharów od 
ataku.
Kensie i Ian natychmiast potrząsnęli głowami tak zgodnie, jak gdyby zareagowali 
instynktownie. Płomyczek nadziei tlący się gdzieś w podświadomości zgasł od razu. Jeśli ci 
dwaj, tak doświadczeni, byli pewni, nie pozostawało wiele miejsca na nadzieję.
- Jeszcze nie obudziłem ludzi - poinformował Michael - ponieważ po tych 
dzisiejszych ćwiczeniach z bronią potrzebują dużo snu. Wezwę ordynansa i powiem mu, żeby 
ich teraz obudził. Stawimy się gotowi za pół godziny. Możemy pracować przez całą noc, z 
tym że będę ich na zmianę wysyłał grupkami na odpoczynek i posiłki. Wszystkie miny 
powinniśmy założyć tuż przed świtem.
- Dobrze - skwitował Ian.
Siedziałem patrząc na niego i na pozostałych. Niedawne przeżycia podczas wypadu za 
mury - wtopienie się w noc - niezwykle wyostrzyły moje zmysły. Czułem się teraz jak dzikie 
zwierzę w sztucznym świecie zamkniętych ścian. Światła wydawały się zbyt jasne. Powietrze 
było pełne obcych, metalicznych zapachów, śladowych woni oleju i kurzu przenoszonych 
przez system wentylacyjny oraz wszystkich ludzkich zapachów powstających w wyniku 
stłoczenia w zamkniętej budowli.
Ta nadwrażliwość obejmowała również pozostałą czwórkę osób przebywających w 
pokoju. Wydawało mi się, że widzę, słyszę i odbieram ich z niemal bolesną ostrością. 
Odczytywałem, co każde z nich czuje, w takim stopniu jak nigdy wcześniej mi się to nie 
zdarzało.
Wszyscy byli już śmiertelnie zmęczeni, każde na swój sposób. Uwidoczniło się 
psychiczne wyczerpanie spotęgowane zmęczeniem fizycznym, do którego obecna sytuacja 
doprowadziła wszystkich oprócz mnie. Zmęczenie fizyczne zdarło z nich maskę uprzejmości, 
która ukrywała psychiczne wyczerpanie; było ono teraz wyraźnie widoczne u każdego z nich.
- ...Nie ma więc powodu, by reszta z nas traciła czas mówił Ian. - Amando, ubierzmy 
się i przygotujmy do wypadu do obozu. Weź tylko nóż i pistolet.
Jego słowa wyrwały mnie nagle z dziwnego stanu nadwrażliwości.
- Ty i Amanda? - zapytałem. - Sądziłem, że do obozu pójdzie Kensie, ja, Michael i 
Amanda.
- Tak miało być - potwierdził Ian. - Ale jeden z gubernatorów, który był tutaj wczoraj 
na rozmowach, leci właśnie do nas prywatnym samolotem. Chce rozmawiać wyłącznie z 
Kensiem. Nie będzie rozmawiał z nikim innym.
- Zanosi się na jakiś układ?
- Możliwe - odparł Kensie. - Jednak zbytnio nie liczmy na to. Z drugiej strony, nie 
możemy także przepuścić podobnej okazji. Więc zostanę, a zamiast mnie pójdzie Ian.

- Moglibyśmy to zrobić we trójkę - powiedziałem.
- Lepiej sobie poradzą z tym cztery osoby - odezwał się Ian. - To duży obóz i trzeba 
rozejrzeć się po nim w pośpiechu. Gdyby ktokolwiek oprócz Dorsajów potrafił 
niepostrzeżenie dostać się do niego i tak samo wydostać, wziąłbym ze sobą jeszcze kilka 
osób. To nie jest zwyczajny wojskowy obóz z jedną kwaterą główną. Będziemy musieli 
sprawdzić kwatery każdego regimentu, a jest ich sześć.
Skinąłem głową.
- Lepiej coś zjedz, Corunna - zasugerował Ian. Wrócimy dopiero przed świtem.
To była dobra rada. Kiedy wróciłem, pozostała trójka czekała już, wyekwipowana, w 
gabinecie Iana. Na prawym udzie Michael miał przymocowany nóż - który jednak był 
bardziej narzędziem niż bronią - ale nie zabierał ze sobą pistoletu i zauważyłem, że Ian nie 
sprzeciwia się temu. Z poczernioną twarzą i rękami, w obcisłej czapce, czarnym 
kombinezonie i długich butach, Amanda wydawała się wyższa i mocniej zbudowana niż w 
zwykłym ubraniu.
- W porządku - powiedział Ian. Rozłożył plan obozu, sporządzony na podstawie zdjęć 
teleskopowych wykonanych przez kamery zamocowane na obwałowaniach oraz na podstawie 
tego, co Michael opowiedział nam o naharskich zwyczajach.
- Podzielimy się zadaniami według doświadczenia bojowego - oznajmił. - Ja wezmę 
dwa z sześciu pułków te znajdujące się pośrodku obozu. Michael, ponieważ stosunkowo 
niedawno skończył Akademię i dlatego, że zna tych ludzi, również weźmie dwa pułki - te na 
lewym skrzydle, w tym jego własny, Trzeci Regiment. Ty, Corunna, zajmiesz się Drugim 
Regimentem, a Amanda Czwartym. Wspominam o tym teraz, na wypadek gdybyśmy nie 
mieli okazji naradzić się w drodze.
- Szkoda, że ty i Michael nie możecie wziąć sąsiednich regimentów - powiedziałem. - 
Mielibyście szansę działać razem. Możecie tego potrzebować, mając do sprawdzenia po dwa 
pułki.
- Ian musi sam przyjrzeć się Piątemu Regimentowi, o ile to możliwe - wyjaśnił 
Michael. - To Regiment Gwardii, najlepiej uzbrojony. A ponieważ mój pułk jest tradycyjnym 
wrogiem Regimentu Gwardii, oba celowo umieszczono jak najdalej od siebie - dlatego 
Gwardia rozłożyła się pośrodku obozu, a mój pułk na skrzydle.
- Coś jeszcze? W takim razie ruszajmy - powiedział Ian.
Poszliśmy w ciszy tym samym tunelem, z którego skorzystaliśmy wcześniej z 
Kensiem podczas wypadu na zbocze. Zostawiliśmy uchylony właz. Na zewnątrz 
rozstawiliśmy się w odległościach dziesięciu metrów od siebie i zaczęliśmy biec truchtem w 
stronę światełek obozu widocznych w oddali.
Zajęło to nam ponad godzinę. Usłyszeliśmy go ze sporej odległości. Nie przypominał 
wojskowej osady w przededniu bitwy, lecz przyjęcie na otwartym powietrzu.
Obóz miał kształt półkola. Jego środek zajmowały budynki w kształcie uli, z 
balonowego plastiku, które można było łatwo wznosić na miejscu. Wokół nich stały skupiska 
zwykłych namiotów wszelkich typów i rozmiarów. Między nimi i plastikowymi budynkami, a 
także między samymi budynkami panował ożywiony, nieprzerwany ruch.
Zatrzymaliśmy się sto metrów od obozu, naprzeciwko środka półkola. Mogliśmy tam 
stać i rozmawiać bez żadnego kamuflażu. Nawet gdybyśmy nie mieli na sobie strojów 
maskujących, hałas i ruch w obozie zapewniłyby nam równie dobrą ochronę jak mur.
- Powrót za czterdzieści minut - wydał rozkaz Ian.
Sprawdziliśmy zegarki i rozdzieliliśmy się. Mój cel, Drugi Regiment, znajdował się 
między dwoma regimentami Iana i dwoma Michaela. W tej części obozu było niewiele 
namiotów: główne ich skupiska znajdowały się bliżej jego środka i na obu skrzydłach. 
Wśliznąłem się między pierwszy rząd budynków, przeskakując od cienia do cienia. To było 
dziecinnie łatwe. Nawet gdybym nie rozluźnił się wcześniej, podczas zwiadu na zboczu przed 
Gebel Nahar, uznałbym to za proste zadanie. Było oczywiste, że nawet gdybym pojawił się 
tutaj bez czarnego stroju maskującego, w cywilnym ubraniu i do tego kaleczyłbym miejscowy 

hiszpański akcent, mógłbym swobodnie przespacerować się po całym obozie. Ludzie w 
zwykłych ubraniach mieszali się z wojskowymi w mundurach; natychmiast też stało się jasne, 
że niewielu cywili znano z nazwiska i twarzy. Jak na ironię, właśnie mój ubiór polowy mógł 
ściągnąć na mnie niepożądaną uwagę... gdyby mnie zauważono.
Ale nie było niebezpieczeństwa, że ktokolwiek mnie dostrzeże. Ludzie kursujący 
między budynkami i namiotami nie widzieli i nie słyszeli niczego, co nie znajdowało się pod 
nosem. W takich warunkach przemieszczanie się nie zauważonym po obozie sprowadzało się 
do tego, by poruszać się cicho, to znaczy w równym rytmie - łącznie z oddechem - a w razie 
konieczności zatrzymywać się w zupełnym bezruchu, co z kolei oznaczało, że należy się 
całkowicie rozluźnić w każdej pozycji, jaką się akurat przybrało.
Oczywiście, najważniejszy jest oddech. Uczymy się tego podczas dziecinnych zabaw, 
zanim jeszcze osiągniemy wiek szkolny. Wystarczy poruszać się w równym tempie i 
nieruchomieć w odpowiednich momentach, aby pozostać nie zauważonym. Ile razy zdarzyło 
się wam, że ktoś, kto nie spodziewał się zobaczyć was w danym momencie lub miejscu, 
przeszedł obok, nawet na was nie patrząc?
Tak więc, nie miałem kłopotów z wykonaniem swojego zadania. Jak już 
powiedziałem, doświadczenie na zboczu wyostrzyło mi zmysły. Ogarnęło mnie znajome 
uczucie, że poruszając się bezkarnie po naharskim obozie, składam się z samych oczu, nosa i 
uszu. Szybko okrążywszy swój teren, dowiedziałem się wszystkiego, co było mi potrzebne.
Większość żołnierzy miała od dwudziestu kilku do czterdziestu lat. W innych 
okolicznościach oznaczałoby to weteranów. W tym wypadku, wskazywało na coś zupełnie 
przeciwnego - oportunistów, którzy lubili mundur, stosunkowo łatwe zajęcie oraz autorytet i 
wolność wynikające ze służby w wojsku. Znalazłem kilka polowych promienników - lekkich, 
obsługiwanych przez trzech ludzi dział, które nie tylko były przestarzałe, ale niepraktyczne w 
akcji w otwartym terenie, jak ten przed Gebel Nahar. Cięższa broń, którą mieliśmy 
rozmieszczoną na obwałowaniach, poradziłaby sobie z nimi, gdyby tylko rebelianci 
spróbowali ich użyć w akcji i na długo przedtem, zanim wyrządziłyby jakąkolwiek szkodę 
grubym murom obronnym.
Ręczna broń różniła się. Zauważyłem najnowsze promienniki, karabiny rozpryskowe i 
igłowe - u żołnierzy a także najdziwniejszą, starożytną i współczesną, palną broń myśliwską i 
sportową, należącą do cywili. Nie widziałem żadnych kusz i mieczy; ale wcale bym się nie 
zdziwił na ich widok. Ręczna broń należąca do cywilów i żołnierzy miała jednakże jedną 
wspólną cechę, która w świetle tego, co zaobserwowałem, zaskoczyła mnie - była czysta i 
dobrze utrzymana. Najwyraźniej obchodzono się z nią z respektem.
Doszedłem do wniosku, że dowiedziałem się już wszystkiego na temat tej części 
obozu. Skierowałem się w stronę pierwszego rzędu plastikowych budowli i pogrążonej w 
ciemnościach równiny. Musiałem nieco nadłożyć drogi, żeby ominąć grupkę pijanych 
żołnierzy, którzy wytoczyli się z jednego z budynków. W istocie, wyglądało na to, że w 
obozie jest wielu pijanych, chociaż żaden z tych, których widziałem, nie doprowadził się do 
stanu zamroczenia.
Po drodze wyczułem, że ktoś cicho porusza się równolegle do mnie. Było wielce 
nieprawdopodobne, by w tym miejscu i czasie znalazł się ktoś, kto potrafiłby poruszać się z 
taką zręcznością i wprawą, oprócz naszej czwórki. Ponieważ zauważyłem go w części obozu 
przylegającej do terenu, który miał zbadać Michael, domyśliłem się, że to on. Podszedłem 
bliżej i natknąłem się na niego.
„Muszę ci coś pokazać - zasygnalizował mi. - Już skończyłeś?”
„Tak” - odpowiedziałem mu w ten sam sposób.
„Więc chodź”.
Poprowadził mnie w stronę jednego z większych plastikowych budynków na 
terytorium drugiego pułku. Dotarliśmy na jego tyły. Jeśli się ma trochę wprawy, nie jest 
trudno wdrapać się po cichu na pochyłe ściany takiej budowli. Michael zaprowadził mnie na 
szczyt zaokrąglonego dachu i pokazał mały otwór.

Spojrzałem przez niego i zobaczyłem siedzących wokół stołu sześciu mężczyzn z 
naszywkami dowódców regimentów; najwyraźniej właśnie zakończyli posiłek. Było tam 
również kilku oficerów niższych rang, ale nie siedzieli przy stole. Plastik balonowy ma, 
oprócz innych, także tę zaletę, że dobrze tłumi dźwięki. Ponieważ stół znajdował się nie pod 
otworem obserwacyjnym, lecz pod jedną z półokrągłych ścian, w sporej odległości, nie 
mogłem podsłuchać ich rozmowy. Słyszałem słowa, ale nie rozumiałem ich.
Mogłem jednak obserwować sposób mówienia, gesty i reakcje rozmawiających. Po 
kilku minutach stało się dla mnie oczywiste, że atmosfera przy stole jest napięta. Nie było 
otwartej kłótni, ale oficerowie spoglądali na siebie w wyraźnie wyzywający sposób, w ich 
głosach dało się słyszeć z trudem kontrolowany gniew, a powietrze było naładowane 
elektrycznością.
Poczułem klepnięcie w ramie i obejrzałem się. Minęło parę sekund, zanim wzrok 
przystosował się do względnej ciemności panującej na dachu budowli. Zobaczyłem, że 
Michael sygnalizuje mi coś rękami.
„Spójrz na najmłodszego z dowódców, tego po lewej, z czarnymi wąsami. To 
dowódca mojego regimentu.”
Spojrzałem, rozpoznałem tego człowieka i potwierdziłem skinięciem głowy.
„Teraz popatrz na drugi koniec stołu. Widzisz dość potężnego dowódcę z siwymi 
bokobrodami i kwaśną miną?”
Spojrzałem, podniosłem głowę i znowu skinąłem.
„To dowódca Regimentu Gwardii. On i ten mój zaczynają skakać sobie do oczu. 
Inaczej, siedzieliby obok siebie i udawali, że wszystko, co było między ich regimentami, 
poszło w zapomnienie. Równie źle jest między młodszymi oficerami, jeśli wie się, jakich 
oznak szukać. Potrafisz się domyślić, o co poszło?”
„Nie - odpowiedziałem - ale przypuszczam, że ty wiesz, inaczej byś mnie tutaj nie 
przyprowadził.”
„Obserwowałem ich przez jakiś czas. Wcześniej mieli rozłożone mapy i łatwo było 
zgadnąć, o czym rozmawiają. O pozycji każdego regimentu w szyku podczas jutrzejszej 
bitwy. Pogodzili się w końcu, ale nikt nie jest zadowolony z ostatecznej decyzji.”
Skinąłem.
„Chciałem, żebyś sam to zobaczył. Już są gotowi skoczyć sobie do gardeł. Sytuacja 
jest wybuchowa. Może Amanda potrafi wyciągnąć z tego jakieś wnioski. Przyprowadziłem 
cię tutaj, ponieważ miałem nadzieję, że kiedy wrócimy na miejsce zbiórki, poprzesz moją 
propozycję, żeby Amanda przyszła i sama to zobaczyła.”
Jeszcze raz kiwnąłem głową. Nawet ja od razu zauważyłem silne emocje przejawiane 
przez dowódców.
Ześliznęliśmy się cicho po krzywiźnie budowli na pogrążoną w ciemnościach ziemię i 
ruszyliśmy na miejsce spotkania.
Nie mieliśmy kłopotów z wyszukiwaniem drogi przez obóz. Miejsce zbiórki 
znajdowało się poza zasięgiem lamp rozmieszczonych między budynkami, Ian i Amanda już 
na nas czekali; zatrzymaliśmy się tam i obserwując ruch w obozie, wymieniliśmy uwagi.
- Zawołałem kapitana El Mana, żeby spojrzał na coś, co znalazłem - powiedział 
Michael. - W moim rejonie odbywa się narada dowódców regimentów...
Przerwał mu wystrzał z jakiejś antycznej broni palnej. Wszyscy odwróciliśmy się w 
stronę obozu i zobaczyliśmy szczupłą postać w białej koszuli silnie odbijającej światło lamp, 
biegnącą w naszym kierunku. Z jednego z namiotów wysypała się gromada mężczyzn, którzy 
rozejrzeli się i rzucili w pogoń.
Ścigany biegł prosto na nas, najwyraźniej pragnąc wydostać się poza obóz. Można by 
sądzić, że zauważył nas i biegnie po pomoc; ale rozwój sytuacji przeczył temu wnioskowi. 
Pomysł, że uciekinier będzie szukał ratunku u obcych, wyekwipowanych tak jak my, był 
nieprawdopodobny, a ponadto mężczyzna, oślepiony światłami obozu i tak nie mógłby nas - 
ubranych na czarno dostrzec.

Wszyscy padliśmy na rzadką trawę równiny, ale ścigany w dalszym ciągu biegł prosto 
na nas. Od strony prześladowców doleciał kolejny strzał.
Oczywiście, tylko wydaje się, że nie ma wyjścia z takiej sytuacji. Tak wcale nie jest. 
Szczęście i pech są równie częste. Ta świadomość jednak nie pomaga, kiedy wszystko wydaje 
się zmierzać ku najgorszemu. Uciekinier miał przed sobą całą naharską równinę. Biegł jednak 
w naszą stronę jak przyciągany na sznurku. Leżeliśmy nieruchomo. Istniała szansa, że jeśli 
nie nadepnie na któreś z nas, przebiegnie obok i nie dowie się o naszym istnieniu.
Nie nadepnął na nikogo, ale potknął się o Michaela, zachwiał i rzucił spojrzenie w dół, 
żeby sprawdzić, co mu przeszkodziło w biegu. Spojrzał wprost na Amandę, wytrzeszczając 
oczy ze zdumienia. Sekundę później wykonał zwrot w stronę swoich prześladowców i 
otworzył usta do krzyku.
Nieistotne, czy spodziewał się, że informacja o tym, co znalazł, ułagodzi ich, czy 
może po prostu zapomniał w tym momencie, że go ścigają. Miał najwyraźniej zamiar 
zdradzić naszą obecność i Amanda zrobiła właściwą rzecz... nawet jeśli rezultaty były 
najmniej pożądane. Zerwała się z ziemi jak sprężyna, jedną pięścią uderzyła uciekiniera w 
grdykę, uprzedzając jego krzyk, a drugą tuż pod mostkiem, tamując mu oddech i powalając na 
ziemię, ale nie zabijając.
Musiała wstać, zajmując położenie między nim a goniącymi. Ale ubrana na czarno, 
stanowiąc kontrast wobec jaskrawej bieli jego koszuli, mignęłaby im na moment przed 
oczami, nie zauważona. A ponieważ mężczyzna leżał bez czucia, mogliśmy wymknąć się 
prześladowcom, którzy dowiedzieliby się o nas po czasie. Jednak pech prześladował nas 
nadal.
Kiedy Amanda uderzyła uciekiniera, rozległ się następny strzał, wycelowany w 
nieruchomy obecnie cel. Upadła razem z nim, po czym zerwała się natychmiast.
- Świetnie... wszystko w porządku - uspokoiła nas. Ruszajmy!
Pobiegliśmy tym samym, co wcześniej, równomiernym truchtem, rozpływając się w 
ciemnościach. Dopóki wiedzieliśmy o pościgu, nie było sensu marnować energii. 
Oddalaliśmy się w stronę Gebel Nahar, a tymczasem goniący dotarli do uciekiniera, otoczyli 
go, podnieśli i zaczęli wypytywać.
Zobaczyliśmy, że świecą wkoło latarkami, które mieli ze sobą, i przeszukują równinę. 
Ale do tego czasu byliśmy już daleko, zwiększając dystans z każdą sekundą. Nie ruszył za 
nami żaden pościg.
- Niedobrze - powiedział Ian, kiedy zniknęły za nami światła i odgłosy obozu. - Ale 
nic strasznego się nie stało. Co ci jest, Amando?
Nie odpowiedziała. Nagle zachwiała się, potknęła i znowu upadła. W ciągu sekundy 
znaleźliśmy się przy niej i uklękliśmy wokół.
Najwyraźniej miała kłopoty z oddychaniem.
- Przykro mi... - wyszeptała.
Ian już rozcinał jej ubranie na lewym ramieniu.
- Nie ma dużo krwi - stwierdził.
Ton jego głosu zdradzał, że jest na nią zły. Ja również byłem zagniewany. Mogła się 
zabić, próbując biec pomimo rany, której nie należało podrażniać. Zareagowała 
instynktownie, ukrywając fakt, że jest ranna, ponieważ nie chciała, byśmy wahali się z 
ucieczką. Nietrudno zrozumieć impuls, który ją do tego pchnął... ale nie powinna była tego 
robić.
- Corunna - powiedział Ian, odsuwając się na bok. To coś dla ciebie.
Miał rację. Jako kapitan, często pełniłem na pokładzie rolę lekarza. Pochyliłem się i 
zbadałem ranę najlepiej jak potrafiłem. W nikłym świetle gwiazd wyglądała jak ciemna 
plamka na jaśniejszym skrawku odsłoniętej skóry. Obmacałem ranę i przyłożyłem do niej 
policzek.
- Pocisk małego kalibru - oznajmiłem. Ian chrapliwie odetchnął. Tyle sam 
wydedukował. Mówiłem dalej. - Rana niezbyt groźna. Wysoko, tuż pod obojczykiem. Nie ma 

odmy opłucnowej, ale jama będzie napełniała się krwią. Masz trudności z oddychaniem, 
Amando? Nie mów, tylko skiń albo potrząśnij głową.
Skinęła.
- Jak się czujesz? Masz zawroty głowy? Słabo ci?
Przytaknęła. Skórę miała pokrytą zimnym potem.
- Zaczyna się szok - stwierdziłem.
Znowu przyłożyłem ucho do jej piersi.
- Zgadza się - powiedziałem. - Płuco po tej stronie nie wypełnia się powietrzem. Ona 
nie może biec. W ogóle nie powinna się ruszać. Będziemy musieli ją nieść.
- Ja to zrobię - oznajmił Ian. Nadal był zły... irracjonalnie zły, ale starał się nad tym 
zapanować. - Jak szybko, według ciebie, powinniśmy ją donieść do Gebel Nahar?
- Jej stan powinien pozostać bez zmian przez najbliższych parę godzin - 
powiedziałem. - Wygląda na to, że nie są uszkodzone żadne większe naczynia; a mniejsze 
same się zabliźnią. Ale jama opłucnowa po tej stronie napełniła się krwią i płuco zapadło się. 
To dlatego Amanda ma kłopoty z oddychaniem. Nie widać krwi na ustach, więc 
prawdopodobnie pocisk...
Obejrzałem ramię z drugiej strony, ale nie znalazłem żadnego śladu.
- Nie przeszedł na wylot. Jeśli w Gebel Nahar jest autolekarz i dostarczymy ją tam w 
ciągu następnych dwóch godzin, wszystko powinno być w porządku... pod warunkiem, że 
będziemy ją nieśli.
Ian wziął ją na ręce. Wstał.
- Głowa do dołu - poleciłem.
- Dobrze - odpowiedział i przełożył ją sobie przez ramię chwytem strażackim. - Nie, 
zaczekajcie... musimy podłożyć coś miękkiego.
Michael i ja zdjęliśmy swetry i umieściliśmy je na jego drugim ramieniu, Ian przeniósł 
Amandę. Jej głowa zwisała mu na plecy. Współczułem jej. Nie był to wygodny sposób 
podróżowania, a rana i brak oddechu jeszcze pogarszały sprawę.
- Spróbuj na początek iść powoli - zaproponowałem.
- Dobrze. Ale nie możemy tak iść przez cały czas powiedział Ian. - Z tego miejsca są 
jeszcze prawie trzy kilometry.
Oczywiście miał rację. Pokonanie takiego dystansu w wolnym tempie trwałoby zbyt 
długo. Szedłem za łanem, żeby obserwować ranną. Im szybciej podłączę ją do autolekarza, 
tym lepiej, Ian stopniowo przyspieszał kroku, aż w końcu maszerowaliśmy całkiem szybko, 
ale równym rytmem.
- Jak się czujesz? - zapytał ją Ian.
- Kiwnęła głową - poinformowałem go.
- To dobrze - odparł i zaczął biec.
Posuwaliśmy się naprzód. Amanda nie próbowała mówić, my również nie 
odzywaliśmy się. Od czasu do czasu podbiegałem do Iana, żeby sprawdzić jej stan. O ile 
mogłem stwierdzić, nie straciła przytomności podczas tej długiej, trzęsącej jazdy, Ian parł do 
przodu, bardziej jak automat niż człowiek, ze wzrokiem utkwionym w odległe światła Gebel 
Nahar.
Istnieje pewien stan, w który wpada się w sytuacji, kiedy można tylko liczyć sekundy 
albo zupełnie zapomnieć o czasie. W końcu wszyscy - i sądzę, że Amanda także, o ile była 
zdolna do kontrolowania swoich reakcji - zatraciliśmy poczucie czasu, dopóki nie znaleźliśmy 
się pod murami twierdzy, przy wejściu do sekretnego tunelu Księcia.
Kiedy umieściłem Amandę w sekcji medycznej Gebel Nahar, wyglądała naprawdę 
bardzo źle i była półprzytomna. Nic dziwnego. Nawet zupełnie zdrowa osoba nie czułaby się 
najlepiej po trzydziestu minutach spędzonych w pozycji głową do dołu. Na szczęście, sekcja 
medyczna była dobrze wyposażona. Udało mi się znaleźć przenośny zestaw do zamontowania 
na stojaku przy łóżku - pompę próżniową, zespół napędowy, dren. Należało umieścić rurę 
między płucem a ścianą klatki piersiowej, żeby odessać krew z jamy opłucnowej - zostawiłem 

to autolekarzowi, ponieważ bałem się popełnić błąd w dniu, w którym zdawał się 
prześladować nas pech.
Należało także podłączyć zestaw do transfuzji, żeby podczas tego zabiegu uzupełnić 
ilość krwi. Jednakże, żadna z tych czynności nie była trudna - nawet dla niezbyt 
doświadczonej osoby - kiedy już bezpiecznie dostarczyliśmy Amandę do sekcji medycznej. 
Zrobiłem w końcu wszystko, co trzeba, po czym zostawiłem ją, żeby odpoczęła - i tak nie 
była w stanie robić nic innego.
Poszedłem do biur, żeby odszukać lana i Kensiego. Zastałem ich tam obu. Słuchali, 
nie przerywając mi, kiedy składałem relację ze sposobu leczenia Amandy i oceniałem jej stan.
- Wnioskuję, że powinna odpoczywać przez kilka następnych dni - powiedział Ian, 
kiedy skończyłem.
- Zgadza się - potwierdziłem.
- Powinniśmy ją stąd jakoś przewieźć w bezpieczne miejsce do normalnego szpitala - 
stwierdził Kensie.
- Jak? - zapytałem. - Już prawie świta. Naharowie strzelą do każdego pojazdu, który 
będzie próbował opuścić to miejsce, lądem czy drogą powietrzną. Nie uda się to.
Kensie smętnie kiwnął głową.
- Powinni już teraz wyruszać - powiedział Ian - jeśli zamierzają zaatakować o świcie.
Odwrócił się do okna. Kensie i ja zrobiliśmy to samo. Właśnie wstawał świt. Niebo 
było bladoniebieskie i ponure, a brązowy pas równiny między Gebel Nahar a odległym 
obozem równie przygnębiający i pusty. Było oczywiste, nawet bez lunety, że żołnierze 
jeszcze nie zaczęli się formować w szyki, nie mówiąc o wymarszu.
- Po tych wczorajszych zabawach nie wybiorą się pewnie do południa - zauważyłem.
- Nie sądzę, żeby ruszyli tak późno - odparł Ian z roztargnieniem. Potraktował 
poważnie moją uwagę. W każdym razie, to daje nam trochę czasu. Masz zamiar czuwać przy 
Amandzie?
- Będę chciał od czasu do czasu do niej zajrzeć. Właśnie wybieram się tam - 
powiedziałem. - Przyszedłem tylko poinformować was, jak się czuje. Ale między wizytami 
mogę się na coś przydać.
- Dobrze - skwitował Ian. - Kiedy skończysz, może byś poszedł zobaczyć, czy 
Michael nie potrzebuje pomocy. Mówił, że ma wątpliwości co do swoich muzyków.
- W porządku. - Wyszedłem.
Kiedy dotarłem do sekcji medycznej, Amanda spała. Zamierzałem wymknąć się i dać 
jej odpocząć, ale obudziła się i zauważyła mnie.
- Corunna - odezwała się - jak ze mną?
- Świetnie - odpowiedziałem, podchodząc do łóżka. Potrzebujesz teraz dużo snu, żeby 
wyzdrowieć.
- Jak wygląda sytuacja? - zapytała. - Już jest dzień?
Znajdowaliśmy się w jednym z pozbawionych okien pomieszczeń we wnętrzu Gebel 
Nahar.
- Dopiero świt - odparłem. - Nic się na razie nie dzieje. Tak czy inaczej, zapomnij 
teraz o wszystkim i odpoczywaj.
- Będziecie mnie tam potrzebowali.
- Nie z drenem między żebrami - powiedziałem. Leż i postaraj się zasnąć.
Niespokojnie pokręciła głową na poduszce.
- Może lepiej byłoby, gdyby ktoś strzelał celniej.
Spojrzałem na nią.
- Sądząc po tym, co o tobie słyszałem, powinnaś wiedzieć, że kiedy się leży w 
szpitalnym łóżku, nie jest to najlepszy czas na zamartwianie się.
Zaczęła coś mówić, ale rozkaszlała się i przez chwilę milczała, dopóki nie minął ból 
spowodowany przez dren. Nawet głębszy oddech mógł teraz spowodować przesuwanie się 
rury i ból. Widziałem, jak płytko oddycha, ale nic nie mogłem na to poradzić.

- Nie - powiedziała. - Nie chcę myśleć o śmierci, ale to wszystko wygląda źle. Dla 
całej naszej trójki nie ma stąd wyjścia. Podobnie jak z sytuacji w Gebel Nahar.
- Kensie i Ian potrafią sami podjąć decyzję.
- Tu nie chodzi o decyzję. To kwestia niemożliwości.
- Cóż możesz na to poradzić? - powiedziałem.
- Powinnam móc.
- Może powinnaś, ale czy możesz?
Odetchnęła płytko. Powoli potrząsnęła głową.
- Więc daj sobie z tym spokój - poradziłem. - Od czasu do czasu będę tu wpadał, żeby 
zobaczyć, jak się czujesz. Czekaj cierpliwie na rozwój wydarzeń.
- Jak mogę czekać? - zapytała. - Boję się siebie samej. Boję się, że mogę rzucić 
wszystko na jedną szalę i zrobić to, czego najbardziej chcę... i w ten sposób zaszkodzić 
innym.
- Nie zrobisz tego.
- Ale mogłabym.
- Jesteś wyczerpana - tłumaczyłem. - Cierpisz. Przestań się zadręczać myślami. Wrócę 
za godzinę lub dwie. Do tego czasu odpoczywaj!
Wyszedłem.
Ruszyłem korytarzami, które zaprowadziły mnie do kwater orkiestry. Nie widziałem 
po drodze żadnych muzyków, ale ordynans jak zwykle był na służbie w sekretariacie, a 
Michael w swoim gabinecie. Stał obok biurka z plikiem wydruków w ręce.
- Kapitanie! - zawołał na mój widok.
- Od czasu do czasu muszę zaglądać do Amandy oznajmiłem. - Ale Ian zasugerował, 
że między wizytami mogę ci się przydać.
- Zawsze jest mi pan potrzebny, sir - odpowiedział ze śladem uśmiechu. - Pójdzie pan 
ze mną do magazynów? Muszę sprawdzić parę rzeczy. Możemy po drodze porozmawiać.
- Oczywiście.
Opuściliśmy gabinet. Michael poprowadził mnie innymi korytarzami do sekcji 
magazynowej. Okazało się, że chciał sprawdzić zautomatyzowany system dostawczy, który 
miał dostarczać potrzebne rzeczy do różnych części Gebel Nahar, na zamówienie lub w razie 
awarii sieci telekomunikacyjnej bez polecenia, w regularnych odstępach czasu. Nigdy 
wcześniej nie widziałem podobnego systemu.
- Ranczerzy, którzy go zaprojektowali, starali się uczynić z tego miejsca niedostępną 
twierdzę - wyjaśnił Michael, kiedy przeglądaliśmy skrzynie przeznaczone dla różnych sekcji 
Gebel Nahar. Każda skrzynia zawierała określone towary. Michael szedł od skrzyni do 
skrzyni, sprawdzając ich zawartość oraz działanie systemu dostawczego.
Górne światła były bardzo jasne i do tego jeszcze odbijały się od betonowych ścian 
pomalowanych na praktyczny biały kolor. W rezultacie oślepiały, a jednocześnie sprawiały 
niegościnne wrażenie, wzmocnione przez nieruchomość powietrza. Pracowały tutaj 
wentylatory, podobnie jak w innych częściach Gebel Nahar, ale z powodu dużej powierzchni 
magazynów oraz wysokiego sufitu wydawało się, że nie ma żadnego ruchu powietrza.
- Na szczęście dla nas - skomentowałem.
Michael skinął głową.
- Tak, jeśli jakiekolwiek miejsce zbudowano z myślą o obronie przez garstkę ludzi, to 
jest nim Gebel Nahar. Nie spodziewano się jednak, że będzie to tak mała garstka. 
Budowniczowie myśleli raczej o setkach rodzin, wraz ze służącymi i świtą. Za to jeśli 
będziemy musieli bronić się na trzech górnych poziomach, w wewnętrznym forcie, drogo 
zapłacą, zanim nas dostaną.
Obserwowałem go, kiedy pracował. Nie było wątpliwości. Wyglądał na znacznie 
bardziej zmęczonego, szczuplejszego i starszego, niż kilka dni temu podczas spotkania w 
porcie kosmicznym w Nahar City. Ale sama praca i ostatnie przeżycia nie mogły załamać go 
tak mocno, szczególnie w jego wieku.

Skończył sprawdzać system dostawczy i ostatnie skrzynie. Zawrócił.
- Ian mówi, że martwisz się o postawę swoich muzyków podczas ataku - 
powiedziałem.
Ściągnął usta.
- Tak - odpowiedział. Po chwili dodał: - Nie możesz ich winić. Gdyby byli 
prawdziwymi żołnierzami, znaleźliby się w jednej z kompanii liniowych. W orkiestrze jest 
bezpiecznie, ale nie ma mowy o awansie.
Potem wrócił mu humor i zmęczony, ale nie wymuszony uśmiech.
- Oczywiście, dla kogoś takiego jak ja - stwierdził to ideał.
- Z drugiej strony - powiedziałem - są tutaj z nami. Zostali.
- Cóż... - usiadł ciężko na stosie pudeł i wskazał mi drugi - do tej pory nie kosztowało 
ich to nic, oprócz odrobiny ciężkiej pracy. Mieli poza tym dreszczyk emocji. Chyba mówiłem 
panu o tym, kiedy lecieliśmy z Nahar City. Podniecenie... dramat... tym żyje większość 
Naharów; i umiera, jeśli dramat okaże się zbyt wielki.
- Sądzisz, że nie będą walczyli, kiedy przyjdzie pora?
- Nie wiem. - Na jego twarzy znowu pojawił się wyraz smutku. - Wiem tylko, że nie 
powinienem ich winić, jeśli nie będą. Zwłaszcza ja.
- Taka postawa wynika z twoich przekonań.
- Może ich postawa również. Nie można osądzać nikogo według innych. Nigdy się nie 
wie tyle, by dokonać porównania.
- To prawda - powiedziałem. - Uważam jednak, że jeśli nie będą walczyć, wyniknie to 
z mniej ważnych powodów niż twoje.
Wolno potrząsnął głową.
- Może się całkowicie mylę. - Jego ton był gorzki. Nie mogę przecież wyjść ze swojej 
skóry i spojrzeć na to z boku. Ale boję się.
- Boisz się? - Spojrzałem na niego. - Walki?
- Chciałbym, żeby to chodziło o walkę - zaśmiał się krótko. - Nie, obawiam się, że nie 
będę miał dość woli, by nie walczyć, że w ostatniej chwili wszystko wróci, dawne marzenia, 
dorastanie, szkolenie... i zacznę zabijać, nawet jeśli będę wiedział, że w rezultacie to i tak nic 
nie zmieni i Naharowie zdobędą Gebel Nahar.
- Nie sądzę, żebyś walczył właśnie o Gebel Nahar powiedziałem wolno. - Sądzę, że 
wypływałoby to z naturalnego, normalnego instynktu przeżycia... albo chęci wspomożenia 
tych, którzy będą walczyli u twojego boku.
- Tak - przyznał. Jego nozdrza rozszerzyły się. Zaczerpnął tchu. - Was wszystkich. 
Temu właśnie nie będę potrafił się oprzeć. To tkwi we mnie zbyt głęboko. Potrafiłbym stać 
bezczynnie i pozwolić się zabić. Ale czy wytrzymam, kiedy zaczną zabijać was... Amandę, 
która już jest ranna?
Nie umiałem mu odpowiedzieć, ale uderzyła mnie ironia sytuacji. Zarówno on, jak i 
Amanda obawiali się, że instynkty pchną ich do zrobienia rzeczy, przed którymi wzbraniał się 
umysł. W milczeniu wróciliśmy obaj do jego gabinetu. Kiedy tam dotarliśmy, ordynans 
przekazał mi wiadomość, że mam skontaktować się z łanem.
Zrobiłem to. Twarz Iana spojrzała na mnie z ekranu, taka sama jak zawsze.
- Naharowie jeszcze nie wyruszyli - poinformował mnie. - Działają tak 
nieprofesjonalnie, że zastanawiam się, czy nie moglibyśmy wysłać stąd przynajmniej Padmy. 
Mógłby wziąć jeden z małych pojazdów i polecieć do Nahar City. Przypuszczam, że jeśli go 
zatrzymają i zobaczą, że jest Exotikiem, po prostu puszczą go.
- Możliwe - zgodziłem się.
- Chciałbym, żebyś poszedł do niego z taką propozycją - powiedział Ian. - Zdaje się, 
że wolałby tu zostać z własnych powodów, ale może posłucha cię, jeśli mu wytłumaczysz, że 
zostając tutaj, zwiększa ciążącą na nas odpowiedzialność. Szkoda, że nie mogę mu rozkazać, 
by wyjechał. On wie, że nie mam takiej władzy.
- Dlaczego sądzisz, że potrafię namówić go do opuszczenia Gebel Nahar?

- To musi być któryś ze starszych oficerów - wyjaśnił Ian. - Kensie i ja jesteśmy zbyt 
zajęci, by tracić czas. Michael to kiepski wybór, a Amanda leży w łóżku.
- W porządku - postanowiłem. - Pójdę do niego od razu. Gdzie go mogę znaleźć?
- Domyślam się, że w jego kwaterze. Michael powie ci, jak tam dotrzeć.
Bez kłopotów dotarłem do apartamentu Padmy. Mieścił się niedaleko mojego. Padma 
siedział przy biurku, nagrywając notatki. Przerwał, kiedy zapukałem do drzwi i wszedłem do 
salonu w odpowiedzi na jego zaproszenie.
- Jeśli jest pan zajęty, wpadnę za jakiś czas - zaproponowałem.
- Nie, nie. - Obrócił się z fotelem od biurka. Proszę siadać. Sporządzam raport dla 
mojego następcy, który przybędzie tutaj z Exotików.
- Nie będzie pan potrzebował następcy, jeśli wyjedzie pan stąd natychmiast - 
powiedziałem. Zacząłem bez ogródek, ale sam dał mi taką sposobność, a poza tym było 
niewiele czasu.
- Rozumiem - odparł. - Czy Ian lub Kensie poprosili, żeby pan ze mną porozmawiał, 
czy jest to pańska inicjatywa?
- Ian mnie prosił - przyznałem. - Naharowie opóźniają atak, więc Ian uważa, że są tak 
zdezorganizowani i nieudolni, iż można zaryzykować lot do Nahar City. Bez wątpienia 
zatrzymają każdy pojazd wylatujący z Gebel Nahar, ale kiedy przekonają się, że jest pan 
Exotikiem...
Przerwał mi jego uśmiech.
- W porządku - powiedziałem. - Niech mi pan powie, dlaczego nie mieliby pana 
puścić, kiedy przekonają się, z kim mają do czynienia? Wszyscy wiedzą, że Exotikowie nie są 
żołnierzami.
- Może - powiedział. - Na nieszczęście, William uważa nas za makiawelicznych 
sprawców wszelkich kłopotów i zła, jakie istnieje. Teraz większość Naharów wyobraża sobie 
mnie jako półdiabła, wroga. W ich obecnym nastroju prawdopodobnie ucieszyliby się z okazji 
zastrzelenia mnie.
Popatrzyłem na niego ze zdumieniem. Uśmiechał się.
- Jeśli tak przedstawia się sprawa, dlaczego nie wyjechał pan już dawno? - zapytałem 
go.
- Mam swoje obowiązki. W tym wypadku, zbieranie informacji dla Mary i Kultis. - 
Obdarzył mnie jeszcze szerszym uśmiechem. - Jest to również kwestia mojego temperamentu. 
Obserwowanie takiej sytuacji, jaką mamy tutaj, jest fascynujące. Nie wyjechałbym teraz, 
nawet gdybym mógł. Krótko mówiąc, jestem tutaj uwiązany, podobnie jak wy wszyscy, więc 
zostanę, nawet jeśli powody są inne.
Potrząsnąłem głową.
- To świetny argument - stwierdziłem. - Ale jeśli mi pan wybaczy, trochę trudno w 
niego uwierzyć.
- Dlaczego?
- Przykro mi - powiedziałem - nie potrafię uwierzyć, że trzymają pana tutaj zasadniczo 
te same względy co mnie.
- Nie te same - odparł. - Równoważne. Fakt, że inni nie mogą równać się z wami, 
Dorsajami, w waszej dziedzinie, nie oznacza, że nie są równie oddani swoim sprawom. Prawa 
fizyki życia działają w nas wszystkich. Tyle że przejawiają się inaczej w każdym człowieku.
- Z identycznymi rezultatami?
- Z porównywalnymi... może pan usiądzie? - Padma uśmiechnął się łagodnie. - 
Sztywnieje mi kark, kiedy muszę na pana patrzeć w górę.
Usiadłem na wprost niego.
- Na przykład - kontynuował - dzięki dorsajskiej etyce pan i pozostali możecie 
zaspokoić naturalną ludzką potrzebę dokonywania wielkich rzeczy. Naharowie nie mają 
podobnej etyki; ale odczuwają taki sam głód, więc tworzą własne zwyczaje, pojęcia „leto de 
muerte”. Czy wy, Dorsajowie, macie prawo twierdzić, że ich idee nie są w stanie, w 

przeciwieństwie do waszej etyki, zapewnić prawdziwie heroicznych postaw, wierności swoim 
przekonaniom?
- Oczywiście, że nie mogę tak uważać - przyznałem. - Ale na moich rodakach można 
przynajmniej polegać. Czy to samo można powiedzieć o Naharach?
- Nie. Proszę jednak zwrócić uwagę na niebezpieczeństwa wypływające z 
przekonania, że Dorsajowie są godni zaufania, Exotikowie łagodni, a żołnierze 
Zaprzyjaźnionych fanatyczni. Ta potoczna świadomość prowadzi do tego, że za godnych 
zaufania uważa się wyłącznie Dorsajów, powszechnie uważa się, że osoby nie noszące 
błękitnych szat Exotików nie mogą być prawdziwie, łagodne, i że wiara kogoś, kto nie 
pochodzi z Zaprzyjaźnionych, musi być słaba. Jesteśmy ludźmi i mamy podobną naturę. Żeby 
wszystko było jasne, należy najpierw przyjąć, że każdy człowiek ma wielkie pragnienia i 
zdolność do wielkich czynów, a następnie szukać ich we wszystkich... także w Naharach.
- Mówi pan podobnie jak Michael, kiedy rozmowa dotyczy Naharów. - Wstałem. - W 
porządku, niech pan zrobi po swojemu i zostanie tutaj. Muszę teraz iść, zanim pan mnie 
nakłoni, żebym zaproponował kapitulację.
Roześmiał się.
Był już czas, żebym zajrzał do Amandy. Poszedłem do sekcji medycznej. Amanda 
spała głęboko. Najwyraźniej udało się jej odłożyć na bok osobiste troski i odzyskać 
samokontrolę, której uczymy się od dziecka. Jeśli tak, oznaczało to, że prześpi następne 
dwadzieścia cztery godziny, co byłoby dla niej najlepsze. Gdyby Naharom nie udało się przez 
ten czas dostać do wewnętrznego fortu, zrobiłaby wielki krok w kierunku wyzdrowienia. 
Potrzebowała dużo sił na wypadek, gdyby się jednak przedarli.
Kiedy wyszedłem spomiędzy ślepych murów na pierwszy taras, zaskoczyło mnie, że 
słońce jest tak wysoko. Niebo było niemal bezchmurne i wiał lekki wietrzyk. Zapowiadał się 
gorący dzień, Ian i Kensie stali w dwóch końcach tarasu i przez kamery obserwowali naharski 
front.
Michael, poza nimi jedyna obecna na tarasie osoba, również stał przy kamerze, na 
wprost drzwi, przez które wyszedłem. Spojrzał na mnie, kiedy się zbliżyłem.
- Ruszyli - poinformował mnie, odsuwając się od kamery. Spojrzałem na jasny w 
cieniu pancernej osłony, prostokątny ekran ukazujący zalaną słonecznym światłem równinę. 
Miał rację. Regimenty w końcu sformowały się do ataku i posuwały się teraz w naszym 
kierunku spacerowym krokiem.
Mogłem dojrzeć pułkowe i kompanijne sztandary rozmieszczone wzdłuż czoła 
kolumny uformowanej w kształcie półksiężyca. Regiment Gwardii znajdował się pośrodku, a 
Trzeci Regiment Michaela na prawym skrzydle. Z tyłu można było dostrzec ciemny tłum, 
który tworzyli ochotnicy i rewolucjoniści w cywilnych ubraniach.
Atakujące wojsko pokonało już jedną trzecią dystansu. Odsunąłem się od kamery i 
natychmiast czoło armii zmieniło się w cienką linię z jasnymi błyskami odbitego światła 
słonecznego i kolorowymi plamkami, odległą pod bezchmurnym niebem i wędrującym coraz 
wyżej słońcem.
- Dotrą do nas za trzydzieści lub czterdzieści minut ocenił Michael.
Spojrzałem na niego. W jasnym świetle dziennym był blady i spięty. Wyglądał jakby 
zostały z niego same nerwy. Nie miał przy sobie broni, chociaż Ian i Kensie przytroczyli 
sobie do pasa pistolety, a za nami znajdowały się stojaki z gotowymi do użycia karabinami 
rozpryskowymi.
Na ich widok uświadomiłem sobie coś, co zauważyłem już wcześniej, ale nie 
przywiązałem do tego wagi. Obok wnęk z bronią nie było nikogo.
- Gdzie są twoi muzycy? - zapytałem Michaela.
Przyjrzał mi się.
- Odeszli - odparł.
- Odeszli?
- Uciekli. Zbiegli. Zdezerterowali, jeśli pan woli.

Wytrzeszczyłem oczy.
- Masz na myśli, że dołączyli...
- Nie, nie. - Przerwał mi, jak gdybym zamierzał zadać bolesne dla niego pytanie. - Nie 
uciekli do wrogiego obozu. Po prostu postanowili ratować własną skórę. Przecież mówiłem 
panu, że mogą to zrobić. Nie może ich pan winić. Nie są Dorsajami. Obrona twierdzy 
oznaczała dla nich pewną śmierć.
- Jeśli Gebel Nahar zostanie zdobyta - dodałem.
- Wierzy pan, że nie zostanie?
- Teraz to trudne - przyznałem - kiedy zostaliśmy sami. Ale zawsze istnieje szansa, 
dopóki jest ktoś, kto będzie walczył. W Baunpore widziałem mężczyzn i kobiety 
strzelających ze szpitalnych łóżek, kiedy wdarli się Freilandczycy.
Nie powinienem był tego mówić. Zobaczyłem cień w jego oczach i zorientowałem się, 
że moją uwagę o Baunpore wziął do siebie, jak gdybym porównywał jego obecną postawę z 
ostatnimi wysiłkami obrońców. Czasami moje blizny są przekleństwem, zamiast 
błogosławieństwem.
- To tylko luźna uwaga - wyjaśniłem. - Nie zamierzałem oskarżać...
- To nie pan mnie oskarża, to ja oskarżam siebie samego - odpowiedział cichym 
głosem, spoglądając w stronę maszerujących regimentów. - Kiedy moi muzycy odeszli, 
wiedziałem, co to oznacza, ale jednocześnie rozumiałem, dlaczego podjęli taką decyzję.
Nic więcej nie mogłem powiedzieć. Obaj wiedzieliśmy, że bez jego czterdziestu ludzi 
nie możemy nawet marzyć o utrzymaniu pierwszego tarasu dłużej niż do chwili, kiedy 
pierwsze szeregi Naharów dotrą do podstawy obwałowania. Przeciwników było zbyt wielu, a 
nas zbyt mało, by powstrzymać ich przed wdarciem się na mury.
- Prawdopodobnie ukrywają się tuż za murami - powiedział. W dalszym ciągu mówił 
o członkach swojej orkiestry. - Jeśli uda się nam utrzymać przez dzień lub dwa, istnieje 
szansa, że wrócą...
Urwał, patrząc ponad moim ramieniem. Obejrzałem się i zobaczyłem Amandę.
Nie wiem, jak udało się jej tego dokonać, ale najwyraźniej wstała ze szpitalnego łóżka 
i przywiązała do siebie przenośny zestaw do drenowania. Miał wielkość i ciężar grubej 
książki. Był przeznaczony dla pacjentów ambulatoryjnych, ale samodzielne przymocowanie 
go musiało być dla niej piekłem, zważywszy na ból, jaki odczuwała przy każdym głębszym 
oddechu.
A teraz stała tutaj, wyglądając jakby miała upaść w każdej chwili. Mimo to trzymała 
się prosto, a zestaw wisiał na ramieniu, przywiązany pasem do prawego boku. Do lewego 
uda, na szpitalną koszulę przytroczyła broń; a sama koszula była rozpruta do połowy, żeby 
łatwiej było chodzić.
- Co ty, do diabła, tutaj robisz? - warknąłem na nią. - Wracaj do łóżka!
- Corunna... - odpowiedziała mi najbardziej nieustępliwym i spokojnym spojrzeniem, 
jakie widziałem w życiu nie wydawaj mi rozkazów. Przewyższam cię rangą.
Zamrugałem oczami. Wprawdzie poproszono mnie, żebym był jej pilotem na czas tej 
podróży i to w pewnym sensie oddawało mnie pod jej rozkazy, ale twierdzenie, że w sytuacji 
bojowej, jaką tutaj mieliśmy, przewyższa rangą kapitana eskadry statków wojennych, 
starszego latami i doświadczeniem, było czystym nonsensem. Otworzyłem usta i już miałem 
wybuchnąć gniewem... ale wybuchnąłem śmiechem. Sytuacja była zabawna. Staliśmy tutaj w 
piątkę, włączając Michaela, przeciwko paru tysiącom; a ja zamierzałem wdać się w dyskusję, 
kto kogo przewyższa rangą. Pomijając fakt, że tylko przez przypadek jej obecne zadanie 
dawało jej prawo uznawania mnie za podwładnego, zależność służbowa wśród Dorsajów 
zawsze była kwestią okoliczności, regulowaną z dużą dozą zdrowego rozsądku.
Amanda najwyraźniej zamierzała zostać na tarasie; i, oczywiście, ja nie chciałem w tej 
sytuacji robić z tego sprawy spornej. Oboje rozumieliśmy, co się tutaj dzieje, co nie zmieniało 
faktu, że nie powinna była wstawać. Podobnie jak wcześniej Ian, tak teraz ja byłem na nią zły, 
mimo iż dostrzegałem komiczną stronę sytuacji.

- Następnym razem, kiedy będziesz ranna, módl się, żebym nie był twoim lekarzem - 
powiedziałem. - A zresztą, co zamierzasz tutaj zdziałać?
- Mogę być przy was - odparła.
Zamknąłem usta. Trudno spierać się z taką odpowiedzią. Kątem oka dostrzegłem, że 
Kensie i Ian zbliżają się z obu końców tarasu. Za chwilę znaleźli się przy nas.
Spojrzeli na Amandę, ale nic nie powiedzieli i wszyscy odwróciliśmy wzrok w stronę 
równiny.
Naharska armia zbliżała się w równym tempie. W dalszym ciągu znajdowała się zbyt 
daleko, by dało się dojrzeć poszczególnych żołnierzy. Stanowiła po prostu linię o innym 
odcieniu niż sama równina, z błyskami światła i kolorowymi plamkami. Ale stawała się coraz 
grubsza.
We czwórkę obserwowaliśmy jej powolny, ociężały marsz. Przez całe życie, podobnie 
jak podczas sporu z Amanda, przytrafiały mi się chwile, kiedy wyraźnie uświadamiałem sobie 
absurdalność różnych sytuacji. Przydarzyło mi się to również teraz. Jaki szalony bóg 
zadecydował, że cała armia będzie maszerowała na spotkanie z garstką ludzi... i że ta garstka 
nie tylko będzie na nią czekała, ale szykowała się do jej odparcia? Jednakże poczucie 
śmieszności szybko minęło. Naharowie maszerowali, ponieważ tradycja nakazywała im 
występować przeciwko Gebel Nahar. My mieliśmy jej bronić, ponieważ przez całe życie 
walczyliśmy nawet o przegrane sprawy, jeśli im się już poświęciliśmy. W innym czasie i 
miejscu wszystko mogło być inaczej, ale to rozgrywało się tu i teraz.
Wprowadziło mnie to w stan, którego zawsze doświadczałem przed bitwą. Jak 
gdybym znalazł się w odosobnionym i spokojnym miejscu. Czekałem na to, co miało nadejść, 
i zamierzałem stawić temu czoło. Uświadamiałem sobie, że Kensie, Ian, Michael i Amanda 
stoją wokół mnie, i wiedziałem, że odczuwają to samo. Między nami nawiązała się jakby 
telepatyczna więź, wywołując uczucie szczególnej jedności. W moim życiu nie było niczego 
podobnego do tego uczucia jedności i zauważyłem, że ci, którzy choć raz go doświadczyli, 
nigdy tego nie zapominają. Jest jak jest i zawsze było, a my, obecni tu w tej chwili, jesteśmy 
razem. Wobec tego poczucia wspólnoty nie istnieją żadne przeciwności.
Na tarasie rozległ się cichy odgłos kroków. Michael odszedł. Spojrzałem na 
pozostałych i między nami zawisła nie wypowiedziana myśl. Poszedł po broń. Odwróciliśmy 
się ponownie w stronę równiny i zobaczyliśmy zbliżających się Naharów, których można 
było teraz rozpoznać jako poszczególne jednostki. Znajdowali się tak blisko, że słyszeliśmy 
odgłosy ich marszu.
Podeszliśmy do krawędzi tarasu. Coraz silniejszy wiatr wiał nam prosto w twarz. Był 
jeszcze czas, by nacieszyć się słońcem, ciepłem i powietrzem. Jeszcze kilkaset metrów i 
Naharowie znajdą się w zasięgu maksymalnej skuteczności naszych dział... a my, oczywiście, 
w zasięgu ich. Do tego czasu nie mieliśmy niczego pilnego do roboty.
Za nami otworzyły się drzwi. Odwróciłem się, ale to nie był Michael, lecz Padma, 
który podtrzymywał El Conde, podpierającego się laską ze srebrną główką. Podeszli do nas. 
Przez chwilę Książę ignorował naszą obecność, obserwując maszerujące oddziały. Potem 
zwrócił się do nas.
- Proszę państwa - powiedział po hiszpańsku postanowiłem dołączyć do was.
- Czujemy się zaszczyceni - odpowiedział Ian tym samym językiem. - Może pan 
usiądzie?
- Dziękuję, nie. Będę stał. Możecie wrócić do swoich obowiązków.
Oparł się na lasce i wyjrzał przez krawędź tarasu, nie zwracając na nas uwagi. 
Odsunęliśmy się, a Padma odezwał się cichym głosem.
- Jestem pewien, że nie będzie przeszkadzał - powiedział. - Chciał tutaj przyjść, a 
tylko ja mogłem mu pomóc.
- W porządku - odparł Kensie. - A co z panem?
- Ja również chciałbym zostać - oznajmił Padma.
Ian skinął głową. Chrapliwy dźwięk wyrwał się z gardła Księcia. Spojrzeliśmy na 

niego. Sztywno wyprostowany jak drzewce starożytnej włóczni, wpatrywał się w zbliżających 
się żołnierzy. Na twarzy rysowała mu się wściekłość i pogarda.
- Co to? - zapytała Amanda.
Byłem równie zbity z tropu jak pozostali. Do moich uszu dobiegł słaby dźwięk. 
Regimenty były już bardzo blisko; usłyszeliśmy pułkowe orkiestry i strzęp melodii 
przyniesiony przez wiatr. Była ledwo słyszalna, ale rozpoznałem ją, podobnie jak El Conde.
- Grają „te guelo” - powiedziałem. - To zapowiedź, że nie będzie litości.
„Te guelo” to obietnica podcięcia gardeł wszystkim wrogom. Amanda uniosła brwi.
- To nam grają? - zapytała. - Co to da, według nich?
- Może myślą, że muzycy Michaela nadal są z nami, i może mają nadzieję, że ich w 
ten sposób wystraszą odparłem. - Ale prawdopodobnie grają to, ponieważ zawsze się tak robi 
przed atakiem.
Pozostali słuchali przez chwilę. „Te guelo” jest melodią, wywołującą dreszcze; ale, 
jak zauważyła Amanda, nie ma sensu grać jej Dorsajom, którzy nigdy nie wycofują się z 
walki.
- Gdzie jest Michael? - zapytała teraz.
Rozejrzałem się. To było dobre pytanie. Gdyby rzeczywiście poszedł po broń, 
powinien już do tego czasu wrócić na taras, a tymczasem nie było nawet śladu po nim.
- Nie wiem - odpowiedziałem.
- Ustawili przenośne działa - oznajmił Kensie i przygotowują je do strzelania. I tak są 
zbyt daleko, żeby zagrozić murom.
- Lepiej schrońmy się za obwałowaniami i przygotujmy do odpowiedzi na ich strzały, 
kiedy podejdą bliżej - zadecydował Ian. - Nie są w stanie uszkodzić murów z takiej 
odległości, ale przy odrobinie szczęścia mogliby zranić kogoś z nas.
Zwrócił się do Księcia.
- Czy byłby pan łaskaw schronić się za jedno ze stanowisk broni, sir... - zaczął.
El Conde potrząsnął głową.
- Będę obserwował stąd - oznajmił,
Ian skinął głową. Spojrzał na Padmę.
- Oczywiście - powiedział Padma. - Pójdę z wami... chyba że mogę się przydać w 
jakiś inny sposób?
- Nie - stwierdził Ian. Od strony zbliżających się żołnierzy dobiegł krzyk, który 
zagłuszył muzykę. Obejrzeliśmy się w stronę równiny.
Pierwsza linia atakujących rzuciła się do biegu. Znajdowali się zaledwie sto metrów 
od podnóża zbocza prowadzącego do murów Gebel Nahar. Nieistotne, czy wydano rozkaz 
ataku, czy też - co bardziej prawdopodobne - ktoś nie wytrzymał i wyrwał się do przodu. 
Rozpoczął się atak.
Ci spośród nas, którzy byli zaprawieni w walkach, zorientowali się natychmiast, że 
taki rozwój wydarzeń zapewnia nam chwilową osłonę przed ich przenośnymi działami. Nie 
chcąc zabić swoich własnych ludzi, kanonierzy nie mogli na razie strzelać w stronę Gebel 
Nahar. Tego rodzaju drobiazg można obrócić czasami na swoją korzyść... ale patrząc na 
równinę, nie miałem pojęcia, co moglibyśmy w tej chwili zrobić, żeby wpłynąć na rezultat 
bitwy.
- Spójrzcie!
To krzyknęła Amanda. Wrzask atakujących żołnierzy nagle ucichł. Amanda stała na 
krawędzi obwałowania, wskazując na coś palcem. Zrobiłem krok do przodu, żeby dojrzeć 
fragment zbocza tuż pod pierwszym murem, i zobaczyłem to co ona.
Żołnierze z pierwszego szeregu ze wszystkich sił starali się powstrzymać napór 
kolejnych atakujących, którzy jeszcze nie widzieli tego co oni. W rezultacie, atak stopniowo 
tracił impet, w miarę jak coraz więcej żołnierzy wlepiało wzrok w to, co działo się na zboczu.
Unosił się właz prywatnego tunelu Księcia. Dla naharskiej armii musiało to wyglądać, 
jak gdyby na zboczu lada chwila miała ukazać się jakaś tajemna broń... i właśnie to wzbudziło 

wątpliwości w żołnierzach z pierwszego szeregu i skłoniło do zatrzymania się. Nadal 
znajdowali się dobre dwieście lub trzysta metrów od wylotu tunelu, a atakujący z pierwszej 
linii, zablokowani przez następne szeregi, z pewnością nagle doszli do wniosku, że są jak 
kaczki wystawione na strzał z broni, która zaraz pojawi się w otworze.
Ale oczywiście nie pojawiła się żadna broń. Ukazała się natomiast głowa w pułkowej 
czapce i z wystającym z tyłu z prawej strony kijem... a za chwilę powoli wyłonił się przed 
nimi Michael.
Nie miał broni. Był jednak ubrany w paradny mundur kapelmistrza; w jego ramionach 
spoczywała gaita gallega, w wargach trzymał ustnik, a długa piszczałka sterczała mu za 
plecami. Wyszedł na zbocze i zaczął maszerować po zboczu, w stronę Naharów.
Zapanowała śmiertelna cisza; w tej ciszy zabrzmiały dźwięki gajdy. Czysto i wyraźnie 
dobiegły do nas stojących na murach; i najwyraźniej dotarły również do nieruchomych i 
cichych szeregów Naharów. Michael grał „Su Madre”.
Szedł naprzód krokiem marszowym, wyprostowany, pewnie trzymając instrument. A 
przed nim podążała muzyka jak wyzwanie rzucone prosto w twarze wrogów. Samotna postać 
maszerująca przeciwko sześciu tysiącom.
Ze swojego miejsca widziałem go pod lekkim kątem; dzięki kamerze dającej na 
ekranie powiększony obraz mogłem dostrzec jego profil i plecy. Wyglądał na spokojnego i 
skupionego. Zdawało się, że całkowicie zniknęło poprzednie wyczerpanie i napięcie. 
Maszerował jak na paradzie, pochłonięty muzyką jak wykonawca na koncercie, a „Su Madre” 
przez cały czas szydziła i wykpiwała uzbrojone regimenty, stojące naprzeciwko.
Dotknąłem przycisków kamery, żeby otrzymać zbliżenie żołnierzy z pierwszej linii 
naharskiej armii. Na całej długości szeregu stali niczym sparaliżowani. Nic nie mówili, nic 
nie robili, tylko obserwowali Michaela, który szedł prosto, jakby zamierzał przemaszerować 
między nimi. Wszyscy stali i patrzyli.
Ale ten bezruch nie mógł trwać długo... szok musiał minąć. Wkrótce zaczęli się ruszać 
i rozmawiać. Michael znajdował się między nami a nimi, a niewiarygodne tony jego 
instrumentu docierały wyraźnie do naszych uszu. Nagle usłyszeliśmy również niski, 
narastający dźwięk, podobny do pomruku jakiegoś ogromnego zwierzęcia.
Spojrzałem na ekran. Pułki nadal stały w miejscu, ale atakujący, których kolejno 
obserwowałem, otrząsnęli się już z szokującego wrażenia. Pośrodku półkola żołnierze 
Regimentu Gwardii, który toczył wojnę z Trzecim Regimentem Michaela, potrząsali bronią, 
wymachiwali pięściami i wydawali okrzyki. Z tej odległości nie słyszałem, co mówią, a 
kamera nie mogła mi w tym pomóc, ale nie miałem wątpliwości, że odpowiadają wyzwaniem 
na wyzwanie, obelgą na obelgę.
Wzdłuż całej linii, z minuty na minutę wrzało coraz bardziej. Wszyscy widzieli, że 
Michael jest nieuzbrojony i przez kilka minut to ich powstrzymywało. Grozili, ale nie strzelali 
do niego. Nawet z tej odległości mogłem wyczuć gotującą się w nich wściekłość. Jest tylko 
kwestią czasu, pomyślałem, kiedy któryś z nich straci panowanie nad sobą i użyje broni.
Chciałem krzyknąć do Michaela, żeby zawrócił do tunelu. Zahamował impet ich ataku 
i wywołał zamieszanie. Z pewnością nie podejmą na razie walki. Było niemal pewne, że po 
takim wyzwaniu, po takim emocjonalnym wstrząsie, starsi oficerowie wydadzą rozkaz 
wycofania się i przegrupowania. Zyskaliśmy cenny czas. Może za kilka godzin albo dopiero 
jutro zdołają zmontować drugi atak; a w tym czasie wewnętrzne napięcia lub inne wydarzenia 
mogą zadziałać na naszą korzyść. Michael nadal trzymał ich w szachu. Gdyby odwrócił się 
teraz do nich plecami, możliwe że nie zareagowaliby i zdążyłby dotrzeć do bezpiecznego 
miejsca.
Nie mogłem jednak przekazać mu tej wiadomości, a on najwyraźniej nie zamierzał 
zawrócić. Szedł ciągle naprzód, naigrawając się z nich swoją muzyką, wyśmiewając, że 
atakują wszystkimi swoimi siłami garstkę obrońców.
Naharowie tylko potrząsali bronią i wykrzykiwali zniewagi. Zacząłem teraz 
dostrzegać pewną różnicę. Na skrzydle zajmowanym przez Trzeci Regiment postacie w 

mundurach zaczęły dawać mu znaki, żeby się wycofał. Przesunąłem kamerą wzdłuż tego 
skrzydła i zobaczyłem mężczyzn w cywilnych ubraniach. Niektórzy z tej rzeszy ochotników i 
rewolucjonistów wysuwali się na czoło, klękali i przykładali broń do ramienia.
Żołnierze z Trzeciego Regimentu odpychali tamtych i wyrywali im karabiny. Zaczęła 
się szarpanina. Powstrzymywano tych, którzy chcieli strzelać do Michaela. Było jasne, że 
Trzeci Regiment przeżywa rozterkę między zaangażowaniem w walkę o Gebel Nahar a 
chęcią obrony swojego byłego kapelmistrza, który zdobył się na akt ogromnej odwagi. Ale 
zobaczyłem też cywila o twarzy fanatyka, którego musiało powalić na ziemię i przytrzymać 
trzech żołnierzy Trzeciego Regimentu, żeby nie mógł strzelić do Michaela.
Obudziło się we mnie nagłe podejrzenie. Przesunąłem kamerę w przeciwne skrzydło i 
zobaczyłem tam podobną sytuację. Spoza żołnierzy w mundurach ochotnicy i rewolucjoniści 
w cywilu próbowali powstrzymać Michaela. Niektórzy bez wątpienia pochodzili z sąsiednich 
księstw, gdzie uwielbienie dla dramatu i aktów odwagi nie jest częścią kultury, jak to ma 
miejsce w Naharze. Na tym skrzydle także żołnierze starali się przeszkodzić tym, którzy 
chcieli zastrzelić Michaela, ale tutaj wysiłki te były rozproszone i nieskuteczne.
Dostrzegłem broń wszelkich typów wycelowaną w Michaela. Nie docierały do mnie 
żadne dźwięki i tylko po sportowych karabinkach i starożytnej broni palnej widać było, że jest 
w użyciu; na Michaela czyhała śmierć.
Szybko przesunąłem obraz na niego. Przez chwilę maszerował dalej, jakby chroniła go 
jakaś niewidzialna zbroja. Potem zachwiał się lekko, odzyskał równowagę, pochylił się do 
przodu i upadł.
Po raz drugi - jedynie na moment - atakujący ucichli, jakby na ich ustach zacisnęły się 
setki niewidzialnych dłoni. Spojrzałem ponad leżącym ciałem Michaela i zobaczyłem, że 
zarówno żołnierze, jak i cywile stoją bez ruchu i wpatrują się w niego, jak gdyby nie mogli 
uwierzyć, że w końcu dosięgły go kule.
Następnie, na skrzydle przeciwległym do tego, które zajmował Trzeci Regiment, 
cywile zaczęli tańczyć i wymachiwać bronią... i nagle cała formacja załamała się, a oba 
skrzydła stopiły się ze środkiem, kiedy żołnierze Trzeciego Regimentu rzucili się na 
wyrażających radość cywili, a Regiment Gwardii ruszył im na pomoc. Rozpętała się walka 
wręcz. W ciągu paru chwil wszyscy znaleźli się w jej wirze. Oszalały tłum bez żadnego celu, 
poza tym, żeby zabić znajdującego się najbliżej człowieka, zajął miejsce karnej formacji, 
która tu stała zaledwie pięć minut temu.
Kiedy rozgorzała walka, zwarta masa ciał rozprzestrzeniła się jak topniejące masło; 
walczący zajmowali coraz większy teren, aż w końcu znaleźli się obok miejsca, gdzie upadł 
Michael. Amanda odwróciła wzrok. Zauważyłem, że zachwiała się. Podtrzymałem ją, a ona 
oparła się na mnie ciężko.
- Chyba muszę się położyć - szepnęła.
Zaprowadziłem ją do łóżka, które czekało na nią w sekcji medycznej. Ian, Kensie i 
Padma podążyli za nami, zostawiając Księcia samego. Opierał się na swojej lasce i patrzył na 
to, co rozgrywało się na równinie. Na jego twarzy malowała się dzika satysfakcja jastrzębia 
siedzącego nad swoją ofiarą.
Był zmierzch, kiedy ustały wszystkie walki; wraz z zapadnięciem ciemności zaczęło 
rozlegać się brzęczenie komunikatora przy głównej bramie. Jeden po drugim, muzycy 
Michaela wślizgiwali się z powrotem do Gebel Nahar. Po ich powrocie Ian, Kensie i ja 
mogliśmy zejść z warty, którą kolejno pełniliśmy do tej pory, ale dopiero po północy 
poczuliśmy się na tyle bezpiecznie, by wyjść po ciało Michaela.
Amanda upierała się, żeby pójść z nami. Nie było powodu, by się z nią spierać, 
natomiast wiele rzeczy przemawiało za tym, by pozwolić jej iść. Bardzo dobrze zareagowała 
na leczenie, a kolejne osiem godzin snu wyraźnie odbudowało jej siły. Poza tym, to ona 
zaproponowała, żeby zabrać ciało Michaela na Dorsaj i tam pochować.
Koszty podróży między światami są tak duże, że niewiele osób może sobie na nie 
pozwolić i niewielu Dorsajów, którzy zginęli podczas pełnienia obowiązków poza planetą, 

miało pogrzeb w ojczystej ziemi. Na pokładzie statku kurierskiego było jednak dosyć miejsca, 
żeby zabrać ciało Michaela. Amanda uważała, że to właśnie Michael rozwiązał problem 
swoim czynem za co cała Dorsaj była mu coś winna. Zarówno Padma, jak i El Conde zgodzili 
się, że po dzisiejszych wydarzeniach Naharowie przez jakiś czas nie wrócą do idei rewolucji. 
Machinacje Williama nie powiodły się. Ian i Kensie mogli teraz zostać i wypełnić kontrakt 
albo legalnie wycofać się z niego pod pretekstem, że nie mieli żadnego wpływu na sytuację, 
w jakiej się znaleźli.
Na koniec wszyscy, oprócz Padmy, wyruszyliśmy po ciało Michaela, zostawiając na 
posterunku muzyków. Był środek nocy, kiedy sekretnym tunelem wyszliśmy na równinę.
- Książę będzie musiał zbudować sobie inny - skomentował Kensie, kiedy znaleźliśmy 
się pod wygwieżdżonym niebem. - Ten tunel to teraz bardziej pomnik narodowy, niż tajemne 
przejście.
Noc była podobna do tej, kiedy Kensie i ja zrobiliśmy wypad w poszukiwaniu 
obserwatorów. Ale tym razem szukaliśmy martwego ciała.
Po południu wszystkich rannych zabrali przyjaciele; podążając do miejsca, gdzie 
upadł Michael, widzieliśmy gdzieniegdzie trupy. Przy użyciu sprzętu mierniczego 
wbudowanego w kamery dokładnie określiliśmy to miejsce. Ciał nie było dużo. Rozegrała się 
tu raczej awantura z użyciem broni niż prawdziwa bitwa, co nie zmieniało faktu, że jej ofiary 
były martwe. Nie mogli wrócić do życia, podobnie jak Michael. Lekki, nocny wietrzyk od 
czasu do czasu owiewał nam twarze. Zbyt mało czasu minęło od walki, by odór śmierci 
zapanował nad polem. Obecnie scena pod gwiazdami, łącznie z martwymi ciałami, swoją 
schludnością i antyseptycznością przypominała teatralną dekorację.
Dotarliśmy do miejsca, gdzie powinno leżeć ciało Michaela, ale nie znaleźliśmy go 
tam. Ian włączył kieszonkową latarkę; razem z Kensiem uklękli, badając ziemię. Ja czekałem 
z Amandą. Ian i Kensie byli doświadczonymi oficerami polowymi, z praktyką w oddziale 
zwiadowczym. Ja straciłbym kilka godzin, żeby dostrzec to, co oni ogarniali jednym 
spojrzeniem.
Po kilku minutach wstali i Ian wyłączył latarkę. Minęło kilka sekund, zanim nasze 
oczy na nowo przystosowały się do ciemności. Równina znowu pojawiła się wokół nas, 
zastępując ciemną ścianę, którą w jednej chwili stworzyło światło latarki.
- Był tutaj - oznajmił Kensie. - Wygląda na to, że spora grupa ludzi przeniosła jego 
ciało w jakieś inne miejsce. Dość łatwo będzie odnaleźć drogę, jaką przeszli.
Poszliśmy za śladem ze stratowanej ziemi i podeptanej trawy, zostawionym przez 
stopy tych, którzy nieśli ciało Michaela. Pozostawiony przez nich trop był na tyle wyraźny, że 
ja sam nie miałem kłopotu z wyszukiwaniem go, nawet w świetle gwiazd. Prowadził w stronę 
miejsca, które zajmował środek naharskiej armii, kiedy rozgorzała walka. Po drodze 
napotykaliśmy coraz więcej ciał. W końcu, w pobliżu stanowiska Regimentu Gwardii 
znaleźliśmy Michaela.
Stos, na którym leżało jego ciało, widzieliśmy w świetle gwiazd jako ciemną plamę, 
na długo, zanim do niego dotarliśmy. Ale dopiero kiedy Ian włączył latarkę, zobaczyliśmy, co 
to naprawdę jest. Była to góra prawie metrowej wysokości, dwumetrowej szerokości i takiej 
samej długości. Tworzyły ją przede wszystkim ubrania; ale między nimi leżało wiele innych 
rzeczy - pasy, ozdobne łańcuchy, starożytna broń, tak stara, że musiała należeć do rodowych 
pamiątek, kosztowności, a nawet buty i oficerki.
Ale, jak powiedziałem, większą część stanowiły ubrania - w szczególności kurtki od 
mundurów lub koszule, chociaż było też wiele rękawów lub kołnierzy z insygniami rangi, 
celowo oddartych przez właścicieli.
Na szczycie tego wszystkiego leżał na plecach Michael, z martwą twarzą zwróconą w 
stronę gwiazd. Nie musiałem pytać o znaczenie tej sceny, po tym, jak widziałem obraz w 
porcie kosmicznym w Nahar City. Michael przyciskał do piersi nie miecz, ale „gaita gallega”; 
a pod nim było „leto de muerte” - prawdziwe „leto de muerte”, zrobione ze wszystkiego, co 
ci, którzy walczyli z jego powodu, kiedy już było za późno, uznali za swoje najcenniejsze 

rzeczy.
Każdy dał to, co mógł najlepszego, żeby zbudować łoże dla zmarłego bohatera - łoże 
triumfu, gdyż zgodnie z ich zasadami Michael zdobył dzisiaj wszystko. W uznaniu 
zwycięstwa jego odwagi mogli jedynie złożyć mu hołd; z własnego życia lub tego, co 
posiadali.
Staliśmy, patrząc w milczeniu. W końcu odezwał się Kensie.
- Nadal chcecie go zabrać do domu?
- Nie - powiedziała Amanda, patrząc na martwego Michaela. Słowo to zabrzmiało 
niemal jak westchnienie. To jest teraz jego dom.
Wróciliśmy do Gebel Nahar, zostawiając ciało Michaela z gwardią honorową 
składającą się z innych poległych.
Następnego dnia Amanda i ja opuściliśmy Gebel Nahar, żeby wrócić na Dorsaj. 
Kensie i Ian postanowili wypełnić swój kontrakt; wyglądało na to, że nie będą mieli z tym 
kłopotów. O świcie żołnierze regimentów zaczęli pojedynczo wracać do Gebel Nahar, 
prosząc o przywrócenie do służby. Byli pokorni i, jak na Naharów, wyraźnie skruszeni.
Padma również wyjeżdżał. Zabrał się do portu kosmicznego razem z nami, podobnie 
jak Kensie i Ian, którzy chcieli nas pożegnać. Zatrzymaliśmy się w głównym holu, żeby 
popatrzeć jeszcze raz na obraz.
- Teraz rozumiem - odezwała się Amanda po chwili. Odwróciła się od obrazu i lekko 
dotknęła Iana i Kensiego stojących po jej bokach. - Wrócimy - powiedziała i odprowadziła 
ich na bok.
Zostałem z Padmą.
- Co ona rozumie? - zapytałem. - Pojęcie „leto de muerte”?
- Nie - odparł Padma miękko. - Amanda miała chyba na myśli, że pojęła to, co 
wcześniej zrozumiał Michael, oraz jaki ma to z nią związek, z nią i z każdym, także ze mną i 
panem.
Poczułem chłód na karku.
- Ze mną? - powtórzyłem.
- Zgubił pan część swojego ochronnego pancerza smutku i poczucia straty - wyjaśnił. - 
W pewnym sensie, kiedy zainteresował się pan problemem Michaela, dopuścił pan znowu do 
siebie innego człowieka.
Spojrzałem na niego trochę ponuro.
- Tak pan myśli? - Zostawiłem ten temat. - Muszę iść i zacząć sprawdzanie statku 
przed startem. Może pójdzie pan ze mną? Kiedy Amanda i pozostali wrócą i nie zastaną nas 
tutaj, będę wiedzieli, gdzie szukać.
Padma potrząsnął głową.
- Lepiej się już pożegnajmy - stwierdził. - Czeka na mnie wiele pilnych spraw, które 
odłożyłem dla sprawy Gebel Nahar. Muszę się nimi zająć. Więc powiemy sobie „do 
widzenia” teraz; a pan może przekazać je pozostałym.
- A zatem, do widzenia - powiedziałem.
Nie podał mi ręki, podobnie jak za pierwszym razem, ale poczułem promieniujące z 
niego ciepło. I przyszło mi do głowy, że może ma rację. Że Michael albo on, albo Amanda - a 
może cała ta historia - starli lub odłupali kawałek z tej skorupy, która zamknęła się wokół 
mnie, kiedy zobaczyłem śmierć Else.
- Może jeszcze się kiedyś na siebie natkniemy - powiedziałem.
- To bardzo prawdopodobne - zgodził się.
Uśmiechnął się jeszcze raz, odwrócił się i odszedł.
Udałem się do Sekcji Bezpieczeństwa, przedstawiłem się i poszedłem do statku 
kurierskiego. Sprawdzenie wszystkiego zajęło mi nie więcej jak pół godziny - te statki 
specjalnego przeznaczenia praktycznie same wykonują rutynową kontrolę. Kiedy 
skończyłem, tamci jeszcze się nie pojawili. Już miałem pójść na poszukiwania, kiedy do 
środka weszła Amanda i zamknęła za sobą właz.

- Gdzie Kensie i Ian? - zapytałem.
- Wezwano ich. Gubernatorzy wchodzący w skład Rady niespodziewanie pojawili się 
w Gebel Nahar. Ian i Kensie musieli się spieszyć na konferencję na szczycie. Obiecałam im, 
że przekażę ci od nich słowa pożegnania.
- W porządku. Padma również przesyła wam pozdrowienia.
Roześmiała się i usiadła w fotelu drugiego pilota.
- Będę musiała napisać do lana i Kensiego - stwierdziła. - Jesteśmy gotowi do lotu?
- Jak tylko dostaniemy pozwolenie. Zamknęłaś właz?
Skinęła głową. Sięgnąłem do rzędu instrumentów pokładowych, wywołałem wieżę 
kontrolną i poprosiłem o pozwolenie na start. Następnie zająłem się przygotowaniem ptaka do 
lotu.
Trzydzieści pięć minut później wystartowaliśmy, a po kolejnych dziesięciu minutach 
bezpiecznie opuściliśmy atmosferę. Przed wykonaniem pierwszego przejścia fazowego 
oddaliliśmy się na wymaganą odległość - określoną wielokrotność średnicy planety. Potem, 
mając wolne ręce i umysł, mogłem poświęcić uwagę Amandzie.
Pogrążona w myślach, wpatrywała się w ogniki gwiazd widocznych na ekranie 
nawigacyjnym nad rzędem instrumentów. Patrzyłem na nią przez chwilę bez słowa, myśląc, 
że może Padma miał rację. Kiedy rozmawiała ze mną w ciemności mojego pokoju o Ianie, 
pozostałem obojętny, ale teraz kiedy siedziała obok mnie, czułem w niej życie.
Musiała wyczuć moje spojrzenie, ponieważ przerwała swoją prywatną konsultację z 
gwiazdami i popatrzyła na mnie.
- Coś cię dręczy? - zapytała.
- Nie - odpowiedziałem. - A raczej tak. Nie wiem, co miałaś na myśli, kiedy patrząc 
na obraz w głównym holu, powiedziałaś, że teraz rozumiesz.
- Naprawdę? - Obserwowała mnie przez ułamek sekundy. - Miałam na myśli, że 
zrozumiałam to, co wcześniej pojął Michael.
- Padma stwierdził, że według niego, pojęłaś, jaki to ma związek z tobą... i z każdym z 
nas.
Nie odpowiadała przez chwilę.
- Zastanawiasz się nade mną... łanem i Kensiem powiedziała.
- To nieważne, nad czym się zastanawiam - odparłem.
- Właśnie że ważne. Poza tym, bez uprzedzenia obarczyłam cię swoimi 
zmartwieniami. Wszystko będzie w porządku. Obaj wywiążą się z kontraktu, a potem Ian 
poleci na Ziemię po Leah. Pobiorą się i osiądą w Foralie.
- A Kensie?
- Kensie. - Uśmiechnęła się ze smutkiem. - Kensie... pójdzie swoją drogą.
- A ty?
- Ja pójdę swoją. - Spojrzała na mnie tak, jak patrzył na mnie Padma, kiedy staliśmy 
przed obrazem. - Właśnie to miałam na myśli, kiedy powiedziałam, że już rozumiem. Należy 
iść własną drogą i postępować po swojemu. Wtedy wszystko wychodzi. Michael to odkrył.
- I zastosował w praktyce, poświęcając życie.
- Nie - powiedziała szybko. - Niczego nie poświęcił. Pragnął tylko dwóch rzeczy. Po 
pierwsze, być Dorsajem, a po drugie, nigdy nie używać broni. I wydawało się, że może mieć 
tylko jedno albo drugie. Ale pozostał wierny obu tym rzeczom i udało mu się. Postąpił jak 
Dorsaj, ale nie użył broni... i w ten sposób powstrzymał armię.
Patrzyła na mnie z taką mocą, że nie mogłem odwrócić wzroku.
- Kroczył swoją drogą i odnalazł się - stwierdziła. Moja odpowiedź brzmi, że ja też 
pójdę swoją drogą, Ian swoją. I Kensie swoją...
Urwała tak nagle, że domyśliłem się, co zamierzała powiedzieć.
- Jest jeszcze za wcześnie - powiedziałem stłumionym głosem. - Daj mi trochę czasu. 
Tak niewiele go upłynęło od jej śmierci. Ale daj mi trochę czasu, a może... może, nawet ja.

WOJOWNIK

Z powodu dużego ruchu w porcie kosmicznym w Long Island Sound liniowiec z 
Nowej Ziemi i Freilandii, planet Syriusza, miał opóźnione lądowanie. Dwaj porucznicy 
policji, czekający na betonowej płycie, na otwartej przestrzeni poza osłoną budynków 
terminalu, postawili kołnierze płaszczy, chroniąc się przed zacinającym deszczem. Deszcz ze 
śniegiem przechodził w grad, który kąsał i żądlił wszystkie odsłonięte partie skóry. Szare 
listopadowe niebo pastwiło się nad nimi bez litości i chwili przerwy. Rozległa, ciągnąca się w 
nieskończoność betonowa płaszczyzna wydawała się tańczyć razem z białymi ziarenkami.
- Ląduje - stwierdził Tyburn, porucznik policji z Manhattanu, ryzykując spojrzenie w 
górę, prosto w burzę gradową. - Pozwól mi mówić, kiedy się z nim przywitamy.
- Chętnie - odparł Breagan, oficer portu kosmicznego. - Jestem tu tylko po to, by cię 
przedstawić... i dlatego, że jest to mój teren. Możesz dostać Kenebucka, z jego koneksjami i 
milionami. Gdyby to zależało ode mnie, pozwoliłbym temu żołnierzowi zająć się nim.
- To raczej on - powiedział Tyburn - zająłby się naszym żołnierzem... i dlatego jestem 
tutaj. Powinieneś to wiedzieć.
Ogromna masa międzygwiezdnego liniowca wylądowała na betonie dwieście jardów 
od nich jak wielka góra. U podstawy wysunęły się schodki przypominające metalową nogę i 
zaczęli wysiadać pasażerowie. Dwóch policjantów natychmiast wyłowiło z tłumu właściwego 
człowieka.
- Jest wielki - stwierdził Breagan z bezstronnym podziwem kogoś, kto bezpiecznie stoi 
z boku. Ruszyli przed siebie.
- Oni wszyscy są wielcy, ci zawodowi żołnierze z Dorsaj - odpowiedział lekko 
zirytowany Tyburn, wzruszając ramionami. - Tacy się rodzą.
- Wiem, że są ogromni - powiedział Breagan. - Ale ten jest jeszcze większy.
Pierwsza fala pasażerów sunęła teraz w ich stronę, a wśród tego tłumu ich zdobycz. 
Tyburn i Breagan ruszyli mu na spotkanie. Kiedy podeszli bliżej, nawet mimo deszczu ze 
śniegiem mogli dostrzec każdy rys jego ciemnej, nieruchomej twarzy górującej nad 
otaczającymi go ludźmi, wyprostowaną sylwetkę w cywilnym ubraniu, które nosił tak, jakby 
to był mundur. Tyburn stwierdził, że nie może oderwać oczu od wysokiej postaci, która się do 
niego zbliżała. Spotykał już wcześniej zawodowych żołnierzy z Dorsaj i nigdy nie miał 
wątpliwości co do ich pochodzenia. Ale ten mężczyzna był kimś więcej niż tamci. Wyglądał 
jak wcielenie dorsajskiego ducha.
Był jednym z bliźniaków, przypomniał sobie teraz Tyburn fakty z jego dossier. 
Nazywali się Ian i Kensie Graeme z Foralie na Dorsaj. Raport mówił, że Kensie jest 
sympatyczny za dwóch, podczas gdy jego brata, Iana, zbliżającego się teraz do Tyburna, 
uważano za wyjątkowego ponuraka i odludka.
Przyglądając się temu mężczyźnie, Tyburn był skłonny uwierzyć aktom. Przez chwilę 
nawet, kiedy deszcz i zimno zaczęły dawać mu się we znaki, niemal wierzył w często 
powtarzane stwierdzenie, że gdyby kiedykolwiek ci urodzeni żołnierze wycofali się na swoją 
małą, skalistą planetę i rzucili wyzwanie reszcie ludzkości, pozostałe trzynaście 
zamieszkanych światów razem nie dałoby im rady. Kiedyś Tyburn śmiał się z tego pomysłu. 
Teraz, patrząc na zbliżającego się Iana, nie było mu do śmiechu. Ten człowiek żył i umierał 
dla innych celów niż zwykli ludzie.
Tyburn otrząsnął się z tych myśli. Przypomniał samemu sobie, że idący w jego stronę 
mężczyzna jest zawodowym żołnierzem... niczym więcej.
Ian już prawie się z nimi zrównał. Dwóch policjantów ruszyło przez tłum i przecięło 
mu drogę.
- Komendant Ian Graeme? - zapytał Breagan. - Jestem Kaj Breagan z policji portu 
kosmicznego. A to jest porucznik Walter Tyburn z policji manhattańskiej. Czy poświęciłby 
nam pan kilka minut?

Ian Graeme skinął głową niemal obojętnie. Odwrócił się i ruszył długim krokiem, do 
którego musieli się obaj dostosować. Odłączyli się od tłumu pasażerów i skierowali do 
ślepych, metalowych drzwi w końcu terminalu, oznaczonych napisem „Nie upoważnionym 
wstęp wzbroniony”. W środku wsiedli do windy, pojechali do biur na najwyższym piętrze i 
weszli do jednego z gabinetów.
Przez całą drogę Ian Graeme nie odezwał się ani słowem. Siedział teraz na krześle z 
taką samą obojętną cierpliwością, wpatrując się w Tyburna, który zajął miejsce za biurkiem, i 
w Breagana po prawej stronie, przy ścianie. Tyburn odpowiedział zafascynowanym 
spojrzeniem. Nie patrzył na granitową twarz, ale na potężne, zwisające bezczynnie z obu 
poręczy krzesła ręce. Z trudem oderwał od nich wzrok.
- Cóż, komendancie - zaczął, zmuszając się w końcu do spojrzenia na nieruchome rysy 
gościa - domyślamy się, że przybył pan na Ziemię z wizytą.
- Żeby zobaczyć się z krewnym mojego oficera. Kiedy Ian wreszcie się odezwał, jego 
głos był niemal łagodny w porównaniu z całym wyglądem. Głęboki, spokojny, ale 
beznamiętny - jak głos kogoś, kto zapomniał, jak się gniewać lub grozić. Tyle że... jest w nim 
jakiś smutek, pomyślał Tyburn.
- Z Jamesem Kenebuckiem? - zapytał Tyburn.
- Zgadza się - odpowiedział Ian. - Jego młodszy brat, Brian Kenebuck, należał do 
mojego sztabu podczas ostatniej kampanii na Freilandii. Zginął trzy miesiące temu.
- Czy pan zawsze odwiedza krewnych swoich oficerów? - zapytał Tyburn.
- Kiedy to tylko możliwe. Zwykle giną podczas pełnienia służby.
- Rozumiem - powiedział Tyburn. Biurowe krzesło, na którym siedział, wydało mu się 
twarde i niewygodne. Przesunął się lekko. - Nie ma pan broni, prawda, komendancie?
Ian nawet się nie uśmiechnął.
- Nie mam - odpowiedział.
- Oczywiście, oczywiście. - Tyburn poczuł się nieswojo. - To nie ma znaczenia. - 
Wbrew sobie zapatrzył się znowu na dwie ogromne dłonie. - Pańskie... kończyny same w 
sobie są śmiertelną bronią. Rejestrujemy zawodowych karateków i bokserów... wiedział pan o 
tym?
Ian skinął głową.
- Tak - mruknął Tyburn. Zwilżył wargi i natychmiast zezłościł się na siebie za to. Do 
diabła z rozkazami, pomyślał nagle, nie muszę tutaj siedzieć i robić z siebie głupca przed tym 
człowiekiem, tylko dlatego że Kenebuck ma znajomości i miliony.
- W porządku, proszę posłuchać, komendancie - powiedział ochryple, pochylając się 
do przodu. - Otrzymaliśmy od policji północnofreilandzkiej informację na pana temat. 
Podobno pana zdaniem Kenebuck - James Kenebuck - jest odpowiedzialny za śmierć swojego 
brata, Briana.
Ian spojrzał na niego, ale nie odezwał się.
- A więc, czy to prawda? - zapytał Tyburn po dłuższej chwili.
- Dowódca oddziału, Brian Kenebuck - odpowiedział Ian spokojnie - wbrew rozkazom 
poprowadził swój oddział, liczący wtedy trzydziestu sześciu ludzi, w głąb terytorium wroga. 
Zostali otoczeni i wybici. Wrócił tylko on i czterech ludzi. Na podstawie Kodeksu 
Najemników postawiono go przed sądem polowym za świadomie nieprawidłowe dowodzenie 
oddziałem w warunkach bojowych. Czterej żołnierze, którzy wrócili razem z nim, zeznawali 
przeciwko niemu. Uznano go winnym i kazałem go rozstrzelać.
Ian zamilkł. W jego głosie, choć całkowicie beznamiętnym, i w sposobie mówienia 
była taka pewność siebie, że kiedy skończył, Tyburn i Breagan dalej patrzyli na niego jak 
zahipnotyzowani. Brzęcząca w uszach cisza przywróciła Tyburnowi poczucie rzeczywistości.
- Nie rozumiem, co to wszystko ma wspólnego z Jamesem Kenebuckiem - stwierdził 
Tyburn. - Brian okazał niesubordynację i został za to skazany. To pan wydał rozkaz. Jeśli 
zatem ktokolwiek jest odpowiedzialny za śmierć Briana Kenebucka, to według mnie, właśnie 
pan. Po co łączyć z tym kogoś, kogo tam nawet wtedy nie było, ponieważ przez cały czas 

przebywał na Ziemi?
- Brian był jego bratem - odpowiedział Ian.
Beznamiętne stwierdzenie zabrzmiało spokojnie i rzeczowo w cichym, jasno 
oświetlonym gabinecie. Tyburn bezwiednie zacisnął w pięści spoczywające na biurku dłonie. 
Zaczerpnął głęboki oddech i zaczął mówić bezbarwnym, urzędowym tonem.
- Komendancie - powiedział - nie udaję, że rozumiem pana. Jest pan Dorsajem, 
produktem jednej z niewielkich kultur, które rozwinęły się wśród gwiazd. Ja jestem tylko 
Ziemianinem starej daty... ale jednocześnie policjantem z Manhattanu, a James Kenebuck... 
hm, jednym z podatników w Kompleksie Manhattańskim.
Mówił, nie patrząc łanowi w oczy. Zmusił się, żeby w nie spojrzeć - były ciemne i 
nieruchome.
- Moim obowiązkiem jest poinformować pana kontynuował Tyburn - że mamy 
podstawy przypuszczać, iż zamierza pan odpłacić Jamesowi Kenebuckowi za śmierć Briana 
Kenebucka. Są to tylko podejrzenia i dopóki nie złamie pan tutejszego prawa, będzie pan 
mógł poruszać się swobodnie i spotykać się, z kim pan zechce. Ale to jest Ziemia, 
komendancie.
Zrobił pauzę, mając nadzieję, że Ian odezwie się lub poruszy. Ale Ian tylko siedział i 
czekał.
- Nie mamy tutaj żadnego Kodeksu Najemników, komendancie - kontynuował Tyburn 
ochrypłym głosem. - Ani zwyczaju wendety, żadnego „droit-de-main”. Mamy natomiast 
prawo, które mówi, że nawet jeśli jakiś człowiek jest najgorszym mordercą, nie może mu 
spaść włos z głowy, dopóki nie zostanie skazany w procesie sądowym. Otóż, nie jestem tu po 
to, by dyskutować, czy jest to dobre, czy złe, lecz po to, by wyjaśnić panu, jak się 
przedstawiają sprawy. - Tyburn utkwił spojrzenie w ciemnych oczach. - Wiem - powiedział 
otwarcie - że jeśli jest pan zdecydowany zabić Kenebucka bez względu na konsekwencje, nie 
mogę panu przeszkodzić.
Odczekał chwilę, Ian w dalszym ciągu milczał.
- Wiem też - mówił dalej Tyburn - że może pan pójść do niego jak każdy inny 
obywatel i spróbować go zabić gołymi rękami, zanim ktokolwiek pana powstrzyma. Mogę 
jednak pana złapać po fakcie i dopilnować, by osądzono i skazano za morderstwo. A nie ma 
wątpliwości, że zostanie pan schwytany i osądzony. Nie może pan zabić Jamesa Kenebucka i 
uciec z Ziemi... rozumie pan, komendancie?
- Tak - odparł Ian.
- W porządku - powiedział Tyburn, oddychając głęboko. - Jest pan rozsądnym 
człowiekiem i zawodowcem. Wiem sporo o Dorsajach. Jedna z waszych zasad głosi, że 
żołnierz nie powinien narażać swojego życia w beznadziejnej sprawie. A w pana przypadku, 
ukaranie Kenebucka za śmierć jego brata jest beznadziejną sprawą.
Zamilkł, Ian wyprostował się, zamierzając wstać.
- Proszę zaczekać chwilę - poprosił Tyburn.
To miała być najtrudniejsza część rozmowy. Przygotował mowę na tę chwilę i 
wielokrotnie ją sobie powtarzał... ale teraz stwierdził, że nie wierzy, by udało mu się 
przekonać Iana.
- Jeszcze jedno słowo - powiedział Tyburn. - Jest pan żołnierzem, weteranem pól 
bitewnych. Zapewne uważa pan siebie za człowieka skutecznego w działaniu. Jednak tutaj, na 
Ziemi, pańskie szczególne umiejętności są w większości nielegalne. A bez nich jest pan 
nieskuteczny i bezradny. Inaczej przedstawia się sprawa z Kenebuckiem. On ma pieniądze... 
miliony. I ma powiązania, wiele z nich niebezpiecznych. Urodził się i wychował tutaj, w 
Kompleksie Manhattańskim. - Tyburn wpatrywał się z napięciem w wysokiego, ciemnego 
mężczyznę, pragnąc, by wszystko było jasne. - Rozumie mnie pan? Gdyby, na przykład, 
zginął pan tutaj nagłą śmiercią, nie moglibyśmy oskarżyć o to Kenebucka. Podczas gdy z całą 
pewnością podejrzenie padłoby na pana, gdyby sytuacja była odwrotna. Proszę o tym 
pomyśleć.

Nadal wpatrywał się w niego, ale na twarzy Iana nie było widać żadnej zmiany 
świadczącej o tym, że dotarły do niego te słowa.
- To wszystko - oświadczył Tyburn, pokonany. Patrzył, jak Ian wychodzi. Dopiero 
kiedy odwrócił się do Breagana, odzyskał odrobinę szacunku dla siebie. Twarz drugiego 
policjanta była blada.
Ian wrócił do terminalu i złapał taksówkę, która miała go zawieźć do Kompleksu 
Manhattańskiego, do hotelu Johna Adamsa. Zameldował się w pokoju na czternastym piętrze, 
w części hotelowej przeznaczonej dla przejezdnych i zapytał o apartament Jamesa 
Kenebucka, znajdujący się w części dla stałych mieszkańców. Następnie wysłał kartkę z 
pytaniem, czy może złożyć mu wizytę. Później poszedł do swojego pokoju, rozpakował 
bagaż, który już dostarczono z portu kosmicznego, i wyjął małą, opieczętowaną paczkę. W 
tym momencie rozległ się cichy dzwonek i jego kartka pojawiła się z powrotem w szczelinie 
ściany pokoju, spadając na umieszczoną poniżej tacę. Podniósł ją i przeczytał wiadomość 
napisaną ołówkiem na odwrocie:
Proszę przyjść -
K.

Wsadził kartkę i paczuszkę do kieszeni, po czym wyszedł z pokoju. Tyburn, który 
śledził go do hotelu i za pośrednictwem czujników umieszczonych w ścianach i sufitach 
obserwował wszystkie czynności Iana od momentu przyjazdu, do połowy uniósł się z krzesła 
w pustym pokoju tuż nad apartamentem Kenebucka, dyskretnie zajętym przez policję na 
punkt obserwacyjny. Bezradnie zaklął i usiadł z powrotem, tropiąc na ekranie połączonym z 
czujnikami kolejne ruchy Iana. Jak do tej pory policjant niczego nie mógł robić legalnie... 
oprócz obserwacji.
Patrzył więc, jak Ian dużymi krokami idzie wyłożonym miękkim dywanem 
korytarzem w stronę windy, jedzie na osiemdziesiąte piętro i podchodzi do ciężkich, 
przezroczystych drzwi, oddzielających część hotelu zarezerwowaną dla stałych gości. 
Potrzymał kartkę z wiadomością od Kenebucka przed ekranem obok drzwi, które rozsunęły 
się przed nim z lekkim sykiem. Wsiadł do drugiej windy i pojechał kolejne trzynaście pięter 
w górę. Otworzyły się przed nim czarne drzwi. Zrobił krok do przodu i znalazł się w małym 
foyer, otoczony przez trzech mężczyzn.
Byli to ogromni osobnicy - jeden z nich, o zapadłych policzkach, przewyższał nawet 
Iana. Wyglądali na bardzo niebezpiecznych. Tyburn, obserwując ich za pośrednictwem 
czujnika umieszczonego przez policję dzień wcześniej w suficie foyer, rozpoznał wszystkich 
ze swoich akt. Należeli do świata przestępczego i zostali wynajęci przez Kenebucka na wieść 
o przyjeździe Iana; byli uzbrojeni i brutalni - wściekłe psy podziemnego światka. Znalazłszy 
się pośród nich, Ian zatrzymał się. W pomieszczeniu zapanował dziwny, nienaturalny 
bezruch.
Trzej mężczyźni zawahali się. Zamierzali przeszukać Iana i prawdopodobnie 
poturbować go trochę przy okazji. Coś jednak ich powstrzymało, jakaś nagła zmiana, która 
zawisła w powietrzu. Tyburn również to wyczuł; ale przez chwilę nie uświadamiał sobie, o co 
chodzi. Dopiero potem do niego dotarło.
Chodziło o zachowanie Iana. On, zauważył Tyburn, po prostu... czekał. Tę samą 
obojętną cierpliwość dostrzegł w nim w biurze. W ułamku sekundy, kiedy wszedł do 
pomieszczenia, zauważył mężczyzn, ocenił ich i zatrzymał się. Teraz czekał, aż któryś z nich 
wykona pierwszy ruch.
Wydawało się, jakby przez małe foyer przebiegła czarna błyskawica. Dla 
obserwującego Tyburna, podobnie jak dla trójki mężczyzn na dole, stało się jasne, że 
pierwszy, który dotknie Iana, poczuje na sobie ręce dorsajskiego żołnierza... ręce przynoszące 
śmierć.
Po raz pierwszy w życiu Tyburn widział demonstrację wewnętrznej siły Dorsaja. Ian 
nie musiał nosić żadnego emblematu, ostrzegającego, że jest niebezpieczny. Otaczający go 

teraz mężczyźni byli wściekłymi psami; ale Ian był wilkiem. W całej trójce zaszła zmiana, 
którą Tyburn natychmiast zauważył. Psy - nawet wściekłe - walczą, a przegrywając uciekają. 
Ale żaden wilk nie ucieka, zwycięża we wszystkich walkach, oprócz jednej, w której ginie.
Po chwili, kiedy stało się jasne, że żaden z trzech mężczyzn nie ruszy się, Ian zrobił 
krok do przodu. Minął ich, nie ocierając się o żadnego, podszedł do wewnętrznych drzwi, 
otworzył je i wszedł.
Znalazł się w trzypoziomowym salonie z zajmującym całą ścianę oknem, za którym 
było widać noc i deszcz ze śniegiem. Salon był duży jak apartament i pełen ludzi, mężczyzn i 
kobiet w drogich ubraniach. Trzymali w rękach szklaneczki z koktajlami i rozmawiali, stojąc 
lub siedząc. Powietrze było ciężkie od zapachu alkoholu, perfum i dymu papierosowego. 
Wydawało się, że nikt nie zwrócił uwagi na jego wejście, ale oczy wszystkich obecnych 
śledziły go skrycie, kiedy ich mijał.
Przeszedł przez tłum, kierując się w stronę postaci stojącej przed ciemnym oknem, 
mężczyzny prawie tak wysokiego jak on sam, wyprostowanego, atletycznie zbudowanego, z 
twarzą o ostrych rysach pod jasnoblond włosami. Mężczyzna ten wpatrywał się w Iana z 
pewnym niedowierzaniem.
- Graeme?... - zapytał, kiedy Ian zatrzymał się przed nim. Pod pozorami uprzejmości 
w jego głosie dały się słyszeć płaczliwe, a zarazem szorstkie tony. - Moi chłopcy... pan - 
wyjąkał - nic nie zostawił im przy wejściu?
- Nie - odpowiedział Ian. - Pan, oczywiście, nazywa się James Kenebuck. Jest pan 
podobny do swojego brata. Kenebuck utkwił w nim wzrok.
- Chwileczkę - powiedział. Odstawił szklankę, odwrócił się i szybko ruszył przez tłum 
gości w stronę foyer, zamykając za sobą drzwi. Podczas milczenia, jakie zapanowało w 
pokoju, obecni usłyszeli niezrozumiałe, ostre głosy, po których nastąpiła cisza. Kenebuck 
wrócił do salonu, a na policzkach wykwitły mu czerwone plamy gniewu. Podszedł do Iana.
- Tak... - zaczął zatrzymując się przed nim. - Oni mieli... zawiadomić mnie, kiedy pan 
przyjdzie. - Zamilkł, najwyraźniej czekając na reakcję, ale Ian tylko stał, przyglądając mu się 
badawczo. Niezdrowe rumieńce znowu pojawiły się na twarzy Kenebucka.
- A więc? - zapytał nagle. - Przyszedł pan porozmawiać ze mną o Brianie, 
nieprawdaż? O co chodzi? - I dodał ostrzejszym tonem, zanim Ian zdołał odpowiedzieć: 
Wiem, że został rozstrzelany, więc nie musi mi pan przekazywać tej nowiny. Chce pan 
zapewne obwieścić mi, że wykazał się odwagą... odmówił zawiązania oczu i tak dalej...
- Nie - powiedział Ian. - Nie umarł godnie.
Wysokie, muskularne ciało Kenebucka drgnęło lekko na te słowa, niemal tak, jakby 
uderzyły w nie kule wystrzelone przez niewidzialny pluton egzekucyjny.
- Cóż... to świetnie! - roześmiał się ze złością. Przebył pan całe lata świetlne, żeby się 
ze mną zobaczyć, a potem mówi mi pan coś takiego! Myślałem, że pan lubił Briana.
- Lubiłem go? - Ian potrząsnął głową. Kenebuck zesztywniał, a na jego twarzy na 
chwilę pojawił się wyraz zakłopotania. - Prawdę mówiąc - mówił dalej Ian - on szukał sławy. 
I z tego powodu był kiepskim żołnierzem, a jeszcze gorszym oficerem. Wydaliłbym go ze 
swojej jednostki, gdybym zdążył przed kampanią na Freilandii. Z jego powodu straciliśmy 
tamtej nocy trzydziestu dwóch żołnierzy, którzy byli z nim.
- Aha. - Kennebuck opanował się i spojrzał kwaśno na Iana. - Ma ich pan na 
sumieniu... o to chodzi?
- Nie - odparł Ian. Nie położył nacisku na to słowo, ale swoim krótkim zaprzeczeniem 
skwitował pytanie Kenebucka z szorstkością bliską pogardy. Policzki Kenebucka rozgorzały.
- Nie lubił pan Briana i sumienie nie dręczy pana... więc po co pan tutaj przyszedł? - 
warknął.
- Sprowadził mnie obowiązek - odparł Ian.
- Co? - Twarz Kenebucka zesztywniała.
Ian sięgnął wolno do kieszeni, jak gdyby, trzymany na muszce przez wrogów, 
zamierzał oddać broń i nie chciał, żeby jego ruch został źle zinterpretowany. Wyjął 

paczuszkę.
- Przywiozłem panu rzeczy brata - powiedział. Położył paczkę na stoliku obok 
Kenebucka. Ten popatrzył w dół na paczkę i rumieniec zniknął, a jego twarz stała się prawie 
tak biała jak włosy. Następnie wolno, z wahaniem, jakby zbliżał rękę do pułapki, sięgnął i 
ostrożnie podniósł pudełko. Odwrócił się do Iana i utkwił w nim pytający wzrok.
- Są tutaj? - zapytał Kenebuck prawie szeptem i z dziwnym napięciem.
- Rzeczy Briana - powtórzył Ian, patrząc na niego.
- Tak... oczywiście. W porządku - powiedział Kenebuck. Wyraźnie próbował wziąć 
się w garść, ale jego głos w dalszym ciągu niewiele różnił się od szeptu. - Domyślam się... że 
to kończy sprawę.
- Tak - potwierdził Ian. Zmierzyli się wzrokiem. Do widzenia - powiedział Ian. 
Odwrócił się i ruszył przez milczący tłum do wyjścia. W foyer nie było już trzech 
muskularnych mężczyzn. Ian wsiadł do windy i wrócił do swojego pokoju hotelowego.
Tyburn, który mając klucze do służbowych wind, nie musiał się przesiadać po drodze, 
czekał już na Iana. Ian nie wyglądał na zdziwionego widokiem policjanta i tylko rzucił na 
niego obojętne spojrzenie, podchodząc do karafki z dorsajską whisky, którą tymczasem 
dostarczono do pokoju.
- Więc to już wszystko!? - wykrzyknął Tyburn z ulgą. - Poszedł pan się z nim 
zobaczyć, a on pozwolił panu odejść. Może się pan teraz spakować i odlecieć. Sprawa 
załatwiona.
- Nie - powiedział Ian. - Nic nie jest jeszcze załatwione. - Nalał sobie kilka cali 
szczypiącej, ciemnej whisky i przesunął karafkę nad następną szklaneczkę. - Napije się pan?
- Jestem na służbie - odparł Tyburn ostro.
- Teraz trzeba będzie trochę poczekać - powiedział spokojnie Ian. Nalał odrobinę 
whisky do drugiego naczynia, wziął obie szklaneczki, przeszedł przez pokój i podał jedną 
gościowi. Tyburn wziął ją mechanicznie, Ian podszedł do okna zajmującego całą ścianę. Na 
zewnątrz zapadła noc, ale deszcz ze śniegiem - słabo widoczny w światłach leżącego w dole 
miasta - nadal bębnił o szybę jak małe duchy.
- Daj spokój, człowieku, czego jeszcze chcesz? - wybuchnął Tyburn. - Nie widzisz, że 
również ciebie staram się chronić... nie tylko Kenebucka? Nie chcę, żeby kogokolwiek zabito! 
Zostając tutaj, sam pan się o to prosi. Powtarzam, że na Manhattanie to pan jest bezbronny, a 
nie Kenebuck. Czy sądzi pan, że on nie poczynił żadnych planów wobec pana?
- Nic nie zrobi, dopóki nie będzie pewny - oświadczył Ian, odwracając się od 
nawałnicy, bębniącej o szybę jak potępione dusze, które próbują dostać się do środka.
- Pewny czego? Proszę posłuchać, komendancie - Tyburn starał się mówić spokojnie - 
pół godziny po otrzymaniu o panu informacji od policji północnofreilandzkiej Kenebuck 
zatelefonował do mojego biura, żeby poprosić o ochronę policyjną. - Urwał ze złością. - 
Proszę tak na mnie nie patrzeć! Skąd mam wiedzieć, jak dowiedział się o pańskim 
przyjeździe? Mówiłem, że jest bogaty i ma znajomości! Ale chodzi o to, że ochrona policyjna 
to tylko pretekst, zasłona dymna dla tego, co dla pana zaplanował. Widział pan tych 
gangsterów w foyer!
- Tak - powiedział Ian, nie zdradzając żadnych uczuć.
- Więc radzę o tym pomyśleć! - Tyburn rzucił mu piorunujące spojrzenie. - Niech pan 
posłucha, nie jestem obrońcą Jamesa Kenebucka! Wiedzieliśmy, że próbował pozbyć się 
swojego brata, odkąd ten skończył dziesięć lat, ale, niech to diabli, komendancie, Brian 
również nie był aniołem...
- Wiem - wtrącił Ian, siadając na krześle naprzeciwko Tyburna.
- W porządku. I tak panu opowiem ciąg dalszy! oświadczył Tyburn. - Ich dziadek był 
miejscowa ważną figurą... brał udział w każdym kancie na wschodnim wybrzeżu. Należał do 
mafii i miał miliony, których nigdy nie odważył się ujawnić, z powodu ich pochodzenia. W 
czasach ich ojca te miliony zasiliły legalne interesy. Trzecie pokolenie, James i Brian, nie 
odziedziczyli niczego, co nie byłoby legalne. Psiakrew, choćbyśmy chcieli, nie moglibyśmy 

im nawet wystawić mandatu za niewłaściwe przechodzenie przez jezdnię. James miał 
dwadzieścia lat, a Brian dziesięć, kiedy umarł ich ojciec. Wraz z jego śmiercią zniknęła 
ostatnia plama na honorze rodziny. Ale bracia zachowali swoje podejrzane koneksje, 
komendancie!
Ian siedział ze szklaneczką w ręku, patrząc na Tyburna niemal z zaciekawieniem.
- Nie pojmuje pan tego? - warknął Tyburn. - Mówię panu, że na papierze, zgodnie z 
prawem. Kenebuck to uczciwy obywatel, ale jego rodzina to gangsterzy i w tym duchu został 
wychowany! Nie chciał, żeby jego brat dzielił się z nim pozycją następcy tronu, więc 
postanowił pozbyć się go. Nie mógł tak po prostu tego zrobić, więc zaczął go niszczyć, 
ośmieszać, łamać mu charakter, aż Brian o jeden raz za dużo spróbował dorównać starszemu 
bratu i przypłacił to życiem.
Ian wolno pokiwał głową.
- W ten sposób - powiedział Tyburn - Kenebuckowi w końcu udało się. Prześladował 
Briana, aż chłopak uciekł i został zawodowym żołnierzem... a Kenebuck nigdy nie porzuciłby 
wina, kobiet i śpiewu na tak długo, by zabłysnąć w tej dziedzinie. A jest w stanie pokazać, co 
potrafi w większości dziedzin, w których zechce, komendancie. Poza gangsterskimi 
skłonnościami i swoimi milionami, ma sprawny umysł i ciało, z trenowania którego uczynił 
hobby. No cóż. Okazuje się, że Brian nie był dość dobry i zabrał ze sobą paru żołnierzy, 
zabijając się, czyli robiąc to, czego Kenebuck zawsze pragnął. Zgoda! Ale co pan może zrobić 
w tej sprawie? Co można zdziałać wobec tych wszystkich powiązań, pieniędzy i prawa, które 
jest po stronie Kenebucka? A dlaczego, poza tym, miałby pan cokolwiek robić?
- To mój obowiązek - stwierdził Ian. Z roztargnieniem przełknął połowę whisky i 
teraz w zamyśleniu obracał szklaneczkę, obserwując, jak brązowy płyn wiruje pod wpływem 
pędu i siły grawitacji. Podniósł wzrok na Tyburna. - Wie pan o tym, poruczniku.
- Obowiązek! Czy to taka ważna rzecz? - zapytał Tyburn. Ian przyjrzał mu się, a 
potem odwrócił wzrok w stronę „duchów” bębniących na próżno w okno, które nie pozwalało 
im schronić się przed panującymi na zewnątrz ciemnościami.
- Nie ma nic ważniejszego od obowiązku - powiedział Ian jakby do siebie. - 
Najemnicy mają prawo do opieki i ochrony ze strony swoich oficerów. Jeśli tego nie 
otrzymują, są upoważnieni do szukania sprawiedliwości, aby podobne rzeczy nie powtórzyły 
się więcej. Wymierzenie sprawiedliwości to obowiązek.
Tyburn zamrugał oczami i nagle odniósł wrażenie, że wali się na niego ściana.
- Sprawiedliwość dla tych trzydziestu dwóch poległych żołnierzy Briana! - zawołał, 
kiedy dotarła do niego prawda. - Właśnie to pana tutaj sprowadza!
- Tak. - Ian skinął głową, podniósł szklaneczkę, jakby zwracał się z toastem do 
duchów za oknem, i dokończył whisky.
- Ale - powiedział Tyburn, wytrzeszczając oczy pańskie działanie skierowane jest 
przeciwko cywilom. Poza tym jest pan bez broni, zdany na łaskę Kenebucka...
Przerwało mu brzęczenie komunikatora w jednym z rogów pokoju hotelowego, Ian 
odstawił pustą szklaneczkę, podszedł do ekranu i wcisnął guzik. Jego szerokie plecy 
zasłaniały ekran, ale Tyburn usłyszał głos.
- Graeme?
W pokoju rozległ się głos Jamesa Kenebucka.
- Graeme, posłuchaj!
Nastąpiła chwila ciszy.
- Słucham - odpowiedział Ian spokojnie.
- Jestem teraz sam - oznajmił Kenebuck. Jego głos był ochrypły i pełen napięcia. - 
Moi goście już poszli do domu. Przeglądałem właśnie tę paczkę z rzeczami Briana... - nie 
dokończone zdanie zawisło w powietrzu, Ian nie reagował przez chwilę.
- Tak? - odezwał się w końcu.
- Byłem trochę popędliwy... - przyznał Kenebuck, ale ton jego głosu nie zgadzał się ze 
słowami. Brzmiała w nim wściekłość. - Może przyjdzie pan do mnie teraz i... jednak 

porozmawiamy o Brianie?
- Zaraz będę - oznajmił Ian.
Wyłączył ekran i odwrócił się.
- Proszę zaczekać! - zawołał Tyburn, podrywając się z krzesła. - Nie może pan tam 
pójść!
- Dlaczego? - Ian spojrzał na policjanta. - Zostałem zaproszony, poruczniku.
Te słowa były dla Tyburna jak mokry ręcznik rzucony w twarz. Oprzytomniał.
- Zgadza się... - wbił wzrok w Iana. - Ale czy pomyślał pan, w jakim celu pana 
zaprosił?
- Miał czas się zastanowić - powiedział Ian. - I zajrzeć do paczki Briana.
- Ale... - Tyburn popatrzył na niego spode łba. W tej paczce nie było nic ważnego. 
Zegarek, portfel, paszport, jakieś papiery... Celnicy dali nam listę.
- Tak - potwierdził Ian. - I dlatego zadzwonił, aby ponownie się ze mną zobaczyć.
- Ale czego on chce?
- Mnie - odparł Ian. Napotkał zdziwione spojrzenie Tyburna. - Zawsze był zazdrosny 
o Briana - wyjaśnił niemal łagodnie. - Bał się, że kiedy ten dorośnie, prześcignie go w wielu 
rzeczach. To dlatego próbował go złamać, a nawet zabić. Ale teraz Brian wrócił, by stawić 
mu czoło.
- Brian?...
- W mojej osobie - powiedział Ian. Ruszył w stronę hotelowych drzwi.
Tyburn patrzył za nim, a potem nagle, jak człowiek otrząsający się z oszołomienia, 
rzucił się za nim długimi krokami w momencie, kiedy Ian otworzył drzwi.
- Proszę zaczekać! - warknął Tyburn. - On nie będzie sam! Jego goryle śledzą pana 
przez ściany. Na pewno zastawił pułapkę...
Ian z łatwością uwolnił ramię.
- Wiem - powiedział i wyszedł.
Tyburn został w otwartych drzwiach, gapiąc się za nim. Ian wsiadł do windy, a 
policjant pobiegł do służbowego wyjścia, żeby dotrzeć do punktu obserwacyjnego nad 
salonem Kenebucka.
Kiedy Ian po raz drugi znalazł się w foyer, było tam pusto. Podszedł do drzwi salonu 
Kenebucka, stwierdził, że są szeroko otwarte, i wszedł do również pustego pokoju. Na 
stolikach w dalszym ciągu stały szklanki i przepełnione popielniczki. Światła były 
przygaszone. Kenebuck wstał z fotela stojącego tyłem do dużego okna. Ian podszedł i 
zatrzymał się przed nim na odległość wyciągniętego ramienia.
Kenebuck stał przez moment, wpatrując się w niego; miał napiętą twarz. Następnie 
wykonał krótki, niemal niegrzeczny gest prawą ręką, który świadczył, że pił.
- Proszę siadać! - powiedział. Ian zajął wygodny fotel, a Kenebuck usiadł w tym 
samym, z którego przed chwilą wstał. - Napije się pan? - zapytał. Na stoliku obok stała 
karafka i szklanki, Ian potrząsnął głową. Kenebuck nalał sobie.
- Ta paczka Briana - zaczął nagle, a białka jego oczu błyskały, kiedy zerkał na Iana 
spod przymkniętych powiek - to tylko rzeczy osobiste. Nic ponadto!
- A czego jeszcze się pan w niej spodziewał? - zapytał Ian spokojnie.
Kenebuck nagle zacisnął dłonie na szklaneczce. Wbił wzrok w Iana, a potem 
wybuchnął śmiechem, który zabrzmiał trochę niesamowicie w pustce dużego pokoju.
- Nie, nie... - zawołał Kenebuck głośno. - To ja zadaję pytania, Graeme. Ja! Co pana 
skłoniło, żeby do mnie przylecieć z tak daleka?
- Obowiązek - odparł Ian.
- Wobec kogo... Briana? - Kenebuck wyglądał, jakby miał zaraz znowu się roześmiać, 
ale rozmyślił się. W jego oczach pojawił się dziki błysk. - Co dla pana znaczył ktoś taki jak 
on? Sam powiedział pan, że go nie lubił.
- To nie ma nic do rzeczy - stwierdził Ian cicho. Był jednym z moich oficerów.
- Jednym z pańskich oficerów! Był moim bratem! To coś więcej!

- Nie - odpowiedział Ian tym samym głosem - kiedy chodzi o sprawiedliwość.
- Co? - Kenebuck zaśmiał się. - Sprawiedliwość dla Briana? O to chodzi?
- I dla trzydziestu dwóch żołnierzy.
- Aha... - Kenebuck parsknął śmiechem. - Trzydziestu dwóch żołnierzy... tamtych 
trzydziestu dwóch! Potrząsnął głową. - Nie znałem pańskich ludzi, Graeme, więc nie może 
mnie pan oskarżać o ich śmierć. To była wina Briana; Briana i jego pomysłu... Co to była za 
akcja? Ach tak, on i jego trzydziestu dwóch czy trzydziestu sześciu żołnierzy miało napaść na 
kwaterę główną wroga i wrócić z tamtejszym dowódcą. Wrócić... okrytych chwałą. - 
Kenebuck roześmiał się znowu. - Ale nie udało się. To nie moja wina.
- Brian zrobił to - powiedział Ian - żeby panu coś udowodnić. Pan go do tego zmusił.
- Ja? Co mogłem poradzić na to, że nigdy nie potrafił mi dorównać? - Kenebuck 
popatrzył na swoją szklankę, pociągnął łyk i zaczął ją obracać w palcach. Uśmiechnął się 
lekko do siebie. - Nigdy nie mógł mnie dogonić. Spojrzał na Iana. - Jestem po prostu lepszy, 
Graeme. Radzę to panu zapamiętać.
Ian nic nie odpowiedział. Kenebuck nadal wlepiał w niego spojrzenie; na jego twarzy 
z wolna pojawił się wyraz wściekłości.
- Nie wierzy mi pan, prawda? - zapytał Kenebuck cicho. - Lepiej żeby mi pan 
uwierzył. Nie jestem Brianem i nie przejmuję się Dorsajami. Przyszedł pan tutaj, a ja pana 
przyjąłem... sam.
- Sam? - powtórzył Ian. Po raz pierwszy Tyburn, obserwujący obu mężczyzn z pokoju 
na górze, usłyszał ślad emocji - pogardy - w głosie Iana. A może mu się zdawało?
- Sam... właśnie! - James Kenebuck zaśmiał się, tym razem trochę ostrożniej. - Jestem 
cywilizowanym człowiekiem, a nie wieśniakiem z pogranicza. Ale nie muszę być głupcem. 
Tak, moi ludzie pilnują pana za ścianami tego pokoju. Byłbym idiotą, gdybym tego nie zrobił. 
I mam to... - Zagwizdał i coś rozmiarów małego psa, ale wykonane z gładkiego, czarnego 
metalu, wysunęło się zza sofy i na poduszcze powietrznej prześlizgnęło tuż nad podłogą do 
ich stóp.
Ian spojrzał w dół. Był to rodzaj torby z otworem na wierzchu, z którego wystawały 
dwa metalowe czułki.
Ian lekko skinął głową.
- Autolekarz - stwierdził.
- Tak - potwierdził Kenebuck - reaguje na bicie serca osoby obecnej w pomieszczeniu. 
Widzi pan więc, że na nic by się panu nie zdało, gdyby pan w jakiś sposób zdołał się 
dowiedzieć, gdzie są moi strażnicy i obezwładnił ich. Nawet gdyby próbował mnie pan zabić, 
to urządzenie dotrze do mnie na czas. Tak więc, jestem bezpieczny. Niech pan zrezygnuje! - 
Roześmiał się i kopnął urządzenie. Wracaj! - rozkazał, a ono wśliznęło się za sofę.
- Więc widzi pan... - powtórzył. - To tylko środki ostrożności. Nie ma tu żadnej 
pułapki. Jest pan żołnierzem... i co to oznacza? Większą siłę. Lepszą taktykę. To wszystko. 
Więc postarałem się przewyższyć pana liczebnie, uczyniłem pańską strategię bezużyteczną - i 
kim pan teraz jest? Nikim. - Ostrożnie odstawił szklaneczkę na stolik z karafką. - Ale nie boję 
się pana jak Brian. Poradziłbym sobie bez tych rzeczy, gdybym chciał.
Ian siedział, przyglądając się mu. Piętro wyżej Tyburn zesztywniał.
- Czyżby? - zapytał Ian.
Kenebuck wytrzeszczył oczy. Jego blada twarz wykrzywiła się. Wypłynął na nią 
rumieniec. Oczy zabłysły.
- Co pan próbuje zrobić? Sprawdzić mnie? - krzyknął nagle. Zerwał się na równe nogi 
i stanął nad łanem, wymachując z wściekłością ramionami. Tyburn wiedział, że jest to 
wykalkulowany, udawany, histeryczny gniew. Ale skąd Ian Graeme miał o tym wiedzieć? 
Nagle Kenebuck zaczął krzyczeć. - Chce mnie pan wypróbować? Myśli pan, że jestem 
tchórzem i wycofam się jak mój brat, że... wyrzucił z siebie potok przekleństw, wśród których 
często powtarzało się imię Briana. Raptem odwrócił się i zawołał w stronę ściany: - Wyłaźcie 
stamtąd! W porządku, wychodzić! Słyszycie mnie? Wy wszyscy! Wychodzić...

Szafy na książki obróciły się, rozsunęły i do pokoju weszło czterech mężczyzn. Trzej 
z nich byli w foyer, kiedy Ian przyszedł pierwszy raz. Ostatni należał do tego samego typu 
ludzi.
- Wyłazić wszyscy! - wrzasnął Kenebuck do nich. Zamknąć drzwi za sobą. Pokażę 
temu Dorsajowi, temu... Na jego ustach pojawiła się piana i znowu zaczął rzucać 
przekleństwa.
Tyburn tak mocno ścisnął brzeg stołu z ekranem, aż zabolały go palce.
- To podstęp! - mruknął przez zaciśnięte zęby do Iana, który nie mógł go usłyszeć. - 
On to zaplanował! Nie widzisz tego?
- Graeme jest uzbrojony? - zapytał policyjny technik siedzący po prawej stronie 
Tyburna. Tyburn odwrócił gwałtownie głowę i spojrzał na technika.
- Nie - odpowiedział. - A o co chodzi?
- Kenebuck tak. - Technik wyciągnął rękę i postukał w ekran, pokazując na lewe 
ramię Kenebucka. - Pistolet.
Tyburn zacisnął w pięść prawą dłoń i z frustracją uderzył w stół przed ekranem.
- W porządku! - krzyczał Kenebuck na dole, zwracając się do siedzącego Iana i 
szeroko rozkładając ramiona. Masz szansę. Rzuć się na mnie! Drzwi są zamknięte. Myślisz, 
że jest tu w pobliżu ktoś, kto mi pomoże? Spójrz! - Odwrócił się i zrobił pięć kroków w stronę 
szerokiego okna sięgającego od wysokości kolan do sufitu, wdusił przycisk i obserwował 
rozsuwające się tafle szkła. Kilka wirujących duchów-płatków śniegu wpadło do środka z 
mierzącej dziewięćdziesiąt pięter pustki i zmieniło się w krople wilgoci na parapecie, 
natrafiając na osłonę przed czynnikami atmosferycznymi.
Kenebuck dumnym krokiem wrócił do Iana, który przez cały ten czas nie poruszył się 
ani nie zmienił wyrazu twarzy. Kenebuck opadł wolno na fotel, siadając tyłem do ciemności, 
chłodu i deszczu ze śniegiem.
- O co chodzi? - zapytał zgryźliwym tonem. - Nic pan nie robi? Może nie ma pan 
odwagi, Graeme?
- Rozmawialiśmy o Brianie - przypomniał Ian.
- Tak, o Brianie... - powiedział Kenebuck powoli. Był niegłupi. Chciał być taki jak ja, 
ale obojętnie jak się starał - i jak ja starałem się mu pomóc - nie mógł tego dokonać. - Wlepił 
wzrok w Iana. - Właśnie tak było... nie udawało mu się. To dlatego postanowił pójść na 
terytorium wroga, choć nie miał szans. Właśnie taki był przegrany.
- Z pewną pomocą - odezwał się Ian.
- Co? Co pan mówi? - Kenebuck wyprostował się w fotelu.
- Pomógł mu pan przegrać - Ian mówił poważnym tonem. - Od czasu, kiedy był 
młodym chłopcem, wzbudzał w nim pan pragnienie, by panu dorównać... ryzykować i 
wygrywać. Tyle że ryzyko, które pan podejmował, zawsze było niewielkie, a jego ogromne, 
gdyż pan już się o to starał.
Kenebuck ze świstem wciągnął powietrze.
- Przesada, Graeme! - stwierdził cichym głosem.
- Chciał pan - ciągnął Ian tonem uprzejmej rozmowy - żeby się zabił. Ale tak się nie 
stało. Za każdym razem wracał po więcej, ponieważ wbił sobie do głowy, że musi zrobić na 
panu wrażenie... nawet kiedy już dorósł i poznał się na panu. Wiedział o wszystkim, ale mimo 
to chciał pana zmusić do przyznania, że nie jest nieudacznikiem. Wypaczył mu pan charakter.
- Niech pan mówi dalej - syknął Kenebuck. - Niech pan mówi.
- Opuścił więc Ziemię i został zawodowym żołnierzem - kontynuował Ian spokojnym 
tonem. - Nie zaciągnął się z tych samych powodów, co mieszkaniec Newtona, urodzony 
żołnierz z Dorsaj lub głodny eks-górnik z Coby. Chciał udowodnić, że myli się pan co do 
niego. Znalazł jedyną dziedzinę, w której nie mogliście ze sobą konkurować. Zaczął pisać do 
pana... przypominając o tym, a zarazem prosząc o pochwały, których nigdy się od pana nie 
doczekał.
Kenebuck siedział w fotelu i głośno oddychał. Jego oczy błyszczały.

- Nie było żadnej odpowiedzi na jego listy - mówił Ian. - Przypuszczalnie sądził pan, 
że skłoni go do popełnienia jakiegoś desperackiego czynu, który wreszcie skończy się dla 
niego fatalnie. Ale nie zrobił niczego podobnego. Odnosił natomiast sukcesy. Awansował. W 
końcu otrzymał rangę oficerską i został dowódcą oddziału, a pan zaczął się martwić. Gdyby 
miał tak szybko piąć się w górę, wkrótce jako wyższy oficer nie musiałby brać udziału w 
bezpośredniej walce.
Kenebuck siedział zupełnie nieruchomo, lekko pochylony do przodu. Wyglądał 
niemal tak jakby się modlił albo całym wysiłkiem woli zmuszał się, by wysłuchać Iana do 
końca.
- W jego dwudzieste trzecie urodziny - dzień przed tą nocą, kiedy wbrew rozkazom 
poprowadził swoich ludzi na terytorium wroga - wysłał mu pan kartkę urodzinową... mówiąc 
to Ian sięgnął do bocznej kieszeni cywilnej marynarki i wyjął białą, złożoną kartkę, po której 
było widać, że została gwałtownie zgnieciona, a następnie rozprostowana. Rozwinął ją i 
położył obok karafki na stoliku, rysunkiem i podpisem w stronę Kenebucka. Kenebuck 
opuścił na nią spojrzenie.
Obrazek przedstawiał królika, obok którego leżał karabin i hełm, zajętego 
malowaniem szerokiego, żółtego pasa przez środek własnych pleców. Pod obrazkiem 
napisano drukowanymi literami pytanie: PO CO Z TYM WALCZYĆ?
Kenebuck wolno uniósł twarz znad rysunku i rozciągnął usta w grymasie będącym 
imitacją uśmiechu.
- To wszystko...? - wyszeptał.
- Nie - odparł Ian. - Było tam również przyklejone to...
Niedbale sięgnął do kieszeni.
- Nie, nie; nie pozwalam! - krzyknął Kenebuck. Nagle zerwał się, skoczył za fotel i 
zaczął się cofać w stronę ciemności za oknem. Włożył rękę do kieszeni marynarki i wyjął z 
niej pistolet. W pokoju głośno huknął wystrzał, Ian nie poruszył się, ale jego ciało drgnęło 
pod silnym uderzeniem kuli.
I nagle zareagował. Niewiarygodnie szybko - choć szok po trafieniu kulą 
unieruchomiłby zwykłego człowieka zerwał się z fotela i ruszył do przodu. Kenebuck 
krzyknął znowu - tym razem z czystym przerażeniem - i zaczął się cofać, strzelając.
- Umieraj, ty...! Umieraj! - wrzeszczał. Jednak ogromna postać Dorsaja zbliżała się 
nieubłaganie. Kule trafiły go jeszcze dwukrotnie i aż obróciły nim, ale jak futbolista 
strząsający z siebie przeciwników, parł do przodu, wielkimi krokami zmniejszając dystans 
między sobą a cofającym się Kenebuckiem.
Kenebuck krzycząc, dotknął nogami niskiego parapetu otwartego okna. Na sekundę 
jego twarz wykrzywiła się w grymasie przerażenia. Spojrzał na prawo i na lewo ale nie miał 
dokąd uciec. Przez cały czas naciskał spust pistoletu, lecz w końcu rozległ się suchy trzask 
iglicy. Mamrocząc coś, cisnął broń, która przeleciała daleko od Dorsaja, zbliżającego się z 
wyciągniętymi rękami.
Kenebuck cofnął się gwałtownie przed atakującą go postacią. Z wyciem bitego psa 
odwrócił się i rzucił w ziejącą za oknem przepaść, zanim dosięgły go wielkie ręce. Jego 
przeraźliwy krzyk niósł się w ciszy.
Ian zatrzymał się. Przez sekundę stał przed oknem, prawą rękę nadal zaciskając na 
tym, co wyciągnął z kieszeni. Następnie upadł jak walące się drzewo.
...Akurat w momencie, kiedy Tyburn i technik wypalili otwór w suficie i skoczyli w 
dół. Wylądowali niemal na czymś małym, co wypadło z ręki Iana. Były to dwa sklejone ze 
sobą przedmioty. Mały pędzelek i przezroczysta tubka jaskrawożółtej farby.
- Mam jednak nadzieję, że zdaje pan sobie sprawę stwierdził Tyburn dwa tygodnie 
później w zimny, jasny, grudniowy dzień, kiedy on i wyleczony Ian stali w terminalu, 
czekając na sygnał do wsiadania na liniowiec odlatujący w kierunku Syriusza - jak pan 
ryzykował z Kenebuckiem. Miał pan po prostu szczęście, że tak się skończyło.
- Nie - powiedział Ian, jak zawsze bez emocji; był trochę wychudzony po pobycie w 

manhattańskim szpitalu, ale już całkiem zdrowy, dzięki silnemu organizmowi. - To nie było 
szczęście. Wszystko rozegrało się tak, jak zaplanowałem.
Tyburn popatrzył na niego ze zdziwieniem.
- Jak to... - wyjąkał. - Gdyby Kenebuck nie odesłał swoich goryli z pokoju, żeby 
stworzyć pozory, że musiał pana zastrzelić sam, kiedy włożył pan rękę do kieszeni po raz 
drugi... lub gdyby pan nie miał kartki... - urwał, popadając w zamyślenie. - Twierdzi pan...? - 
wytrzeszczył na niego oczy. - Mając tę kartkę, postanowił pan zmusić Kenebucka, by przyjął 
pana sam...?
- Chodziło o osobisty pojedynek - powiedział Ian. A walka to moje główne zajęcie. 
Zakładał pan, że Kenebuck jest dobrze zabezpieczony przed moim atakiem, ale było 
przeciwnie.
- Ale musiał pan do niego przyjść...
- Rzeczywiście - potwierdził Ian niemal chłodno. W przeciwnym razie nie uwierzyłby, 
że musi mnie zabić... zanim ja zabiję jego. Przez swoją decyzję uśmiercenia mnie postawił się 
w pozycji atakującego.
- Miał wszelkie atuty! - powiedział Tyburn, kręcąc głową. - Musiał pan walczyć na 
jego terenie, gdzie czuł się silny...
- Nie - odparł Ian. - Myli pan pozycję do ataku z pozycją obronną. Przychodząc tutaj, 
postawiłem Kenebucka w takiej sytuacji, że musiał dowiedzieć się, czy naprawdę mam kartkę 
urodzinową i czy wiem, dlaczego Brian wbrew rozkazom poszedł na terytorium wroga tamtej 
nocy. Kenebuck zaplanował, że jego ludzie w foyer przetrząsną mnie, żeby znaleźć kartkę... 
ale stracili zimną krew.
- Pamiętam - mruknął Tyburn.
- Kiedy wręczyłem mu paczkę, był pewien, że jest w niej kartka, ale jej tam nie było - 
mówił dalej Ian. Stwierdził, że jedyne dla niego wyjście to doprowadzić do sytuacji, w której 
będę czuł się bezpieczny i przyznam, że mam kartkę i znam całą prawdę. Musiał to wiedzieć, 
ponieważ Brian rzucił mu wyzwanie, nadstawiając karku po otrzymaniu kartki. Fakt, że Brian 
został później osądzony i skazany, nie sprawiał Kenebuckowi różnicy. To była kwestia 
prawna, nie mająca związku z silnym charakterem lub jego brakiem. Gdyby nikt nie 
dowiedział się, że Brian był dzielniejszy od starszego brata, to wszystko w porządku; ale 
skoro ja wiedziałem, Kenebuck mógł ocalić reputację jedynie na swój sposób, czyli zabijając 
mnie.
- Prawie mu się to udało - stwierdził Tyburn. Którakolwiek z tych kul...
- Był tam autolekarz - przypomniał Ian spokojnie. Taki człowiek jak Kenebuck musiał 
się zabezpieczyć... podobnie jak musiał zastawić tę amatorską pułapkę. Rozległ się sygnał z 
liniowca. Ian podniósł bagaż. - Do widzenia - powiedział, podając Tyburnowi rękę.
- Do widzenia - mruknął Tyburn. - Więc pan po prostu pozwolił Kenebuckowi 
doprowadzić do końca jego plan. Nie mogę w to uwierzyć... - Puścił rękę Iana i patrzył, jak 
wielki mężczyzna robi dwa pierwsze kroki w stronę cielska statku lśniącego w zimowym 
słońcu. Potem nagle minęło odrętwienie. Tyburn pobiegł za łanem i złapał go za ramię. Ten 
zatrzymał się i odwrócił, lekko marszcząc brwi.
- Nie mogę w to uwierzyć! - krzyknął Tyburn. Twierdzi pan, że poszedł do 
Kenebucka, wiedząc, że zamierza pana nafaszerować kulami... i to wszystko tylko po to, żeby 
wyrównać rachunki za trzydziestu dwóch żołnierzy pod dowództwem człowieka, którego pan 
nawet nie lubił? Nie wierzę w to... nie może pan być tak pozbawiony uczuć! Nie obchodzi 
mnie, na ile jest pan żołnierzem!
Ian spojrzał na niego w dół. Tyburnowi wydało się, że twarz Dorsaja odpłynęła od 
niego, odległa i kamienna jak rzeźba na szczycie jakiejś lodowej góry.
- Ja nie jestem tylko żołnierzem - powiedział Ian. To był błąd, który popełnił również 
Kenebuck. To dlatego myślał, że łatwo będzie mnie zabić, pozbawionego militarnych 
akcesoriów.
Tyburn, patrząc na niego, poczuł dreszcz przebiegający mu po plecach.

- Więc, na Boga - krzyknął Tyburn - kim?
Ian spojrzał z daleka prosto w oczy Tyburna i w końcu w jego głosie smutek 
zabrzmiał tak wyraźnie jak dźwięk okutych butów na nagiej skale.
- Jestem wojownikiem - powiedział Ian cicho.
Odwrócił się i odszedł. A Tyburn zobaczył jego czarną sylwetkę na tle zimowego, 
jasnego nieba, górującą nad pozostałymi pasażerami, zmierzającymi w stronę statku.