Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

PSYCHOTERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA

Terapia behawioralna wywodzi się z psychologii eksperymentalnej. J. Wolpe - psychiatra

amerykański zdefiniował zaburzone zachowanie jako utrwalony nawyk nieprzystosowanego

zachowania,

nabyty

drogą

uczenia

się

przez

organizm

normalny

pod

względem

fizjologicznym. Pojęcie „nawyk” jest rozumiane w tym podejściu jako reakcja motoryczna, zmiany

fizjologiczne organizmu, jak i sposób myślenia oraz przeżywania danej sytuacji. Jednostka uczy się

zachowań poprzez warunkowanie klasyczne i instrumentalne.

Terapia behawioralna wykorzystuje zarówno zasadę warunkowania klasycznego, jak i zasadę

warunkowania instrumentalnego. Zaburzenia powstają w sytuacjach wywołujących lęk, a zatem

terapia zmierza do hamowania wzajemnych neurotycznych reakcji lękowych. Chodzi o stłumienie czy

zahamowanie reakcji lękowych wskutek jednoczesnego wywoływania innych reakcji, które pod

względem fizjologicznym mają charakter antagonistyczny wobec lęku i nie dają się z nim połączyć.

Jeżeli reakcja nie dająca się połączyć z lękiem zaczyna występować jednocześnie z bodźcem, który

dotychczas wywoływał lęk, związek warunkowy między tym bodźcem a lękiem zostaje osłabiony.

Terapia behawioralna dzięki warunkowaniu instrumentalnemu umożliwia wywołanie reakcji

pożądanych i dowolnych u pacjenta. Zgodnie z myśleniem tego podejścia reakcje pacjenta winny

spotykać się z nagrodą albo karą, w zależności od stosowanego sposobu wzmacniania. Prawidłowe

reagowanie jest nagradzane, a gdy brak prawidłowego reagowania u pacjenta powstrzymywana jest

nagroda ( wzmacnianie pozytywne);

nieprawidłowe reagowanie jest karane, a unikanie nieprawidłowych reakcji przez pacjenta daje

możliwość uniknięcia kary ( wzmacnianie negatywne).

Inna formą uczenia się są doświadczenia zastępcze przez obserwację i naśladownictwo.

ZAŁOŻENIA I POJĘCIA PSYCHOTERAPII POZNAWCZO- BEHAWIORALNEJ.

Twórcy podejścia:

•

Amerykański psycholog Albert Ellis sformułował model rozumienia problemu pacjenta.

zgodnie z tym modelem zwanym w skrócie ABC można ujmować każde zdarzenie.

•

Amerykański psychiatra Aaron T. Beck , uważany jest za głównego twórcę koncepcji

poznawczej / lata sześćdziesiąte dwudziestego wieku/. Zwrócił on uwagę na wpływ myślenia

na nastrój i w konsekwencji na zachowanie.

MODEL KOGNITYWNY

A -

wydarzenie aktywujące (activating event) , czyli takie w trakcie, którego dochodzi do

uaktywnienia się automatycznych myśli.

B-

myśli automatyczne (beliefs), czyli myśli niezależne od naszej woli, aktywujące się natychmiast,

bez kontroli. U podłoża myśli automatycznych leżą nasze schematy poznawcze, struktury poznawcze,

w których są nasze przekonania o sobie, na temat relacji ja – inni, na temat świata.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Każdy z nas ma wiele schematów poznawczych. Wiele schematów nazywając nie weryfikujemy.

Schematy te są nasycone emocjami i tkwią w nas w formie wspomnień. Przekonania dotyczą wielu

aspektów życia, chociażby przekonania kulturowe, religijne, związane z płcią.

Niektóre przekonania są kluczowe- najgłębsze, podstawowe, dotyczą one naszego myślenia na swój

temat, na temat naszej relacji z innymi, innych z nami itp. Przykładowo : np. „jestem głupi”, „ jestem

słaby”, „jestem niegodny miłości” itp.

Obok przekonań kluczowych mamy przekonania pośredniczące , układające się w zdania warunkowe:

np. ”jeśli osiągnę bardzo dobre oceny, to będę kochany”. Przekonania decydują o tym jak się

zachowujemy , jakich dokonujemy wyborów.

Niektóre przekonania są modyfikowane, a inne pozostają w niezmienionej formie przez całe życie. Te

niezmieniane przekonania są podstawą naszych postaw, strategii, systemu wartości, a z drugiej

strony stanowią o deficytach, przewrażliwieniach.

Przekonania i negatywne emocje im towarzyszące wiodą do zniekształceń myślowych. Mamy wiele

odmian zniekształceń, np. dychotomiczne myślenie.

C-

konsekwencje (consequences) : emocje, zachowania, objawy

Cele psychoterapii poznawczo-behawioralnej to :

•

Zmniejszenie natężenia objawów, utrzymanie stanu poprawy, zapobieganie nawrotom.

•

Uelastycznienie myślenia w kierunku bardziej racjonalnego i funkcjonalnego.

•

Zmiana zachowania-nabycie nowych, bardziej przystosowawczych sposobów funkcjonowania

i radzenia sobie z problemami.

Efekty:

•

Zmniejszenie kosztów zaburzeń.

•

Poprawa jakości życia.

Skuteczność terapii:

Psychoterapia poznawczo-behawioralna traktowana jest jako szczególnie skuteczna w leczeniu

zaburzeń lękowych, zespołów depresyjnych, zaburzeń odżywiania. Badania nad skutecznością terapii

behawioralnych i poznawczych dowiodły, że podejście poznawczo- behawioralne jest skuteczne

w leczeniu:

Lęku i napadów paniki;

Zaburzeń zachowania i emocji;

Zaburzeń snu;

Zaburzeń rozwojowych;

Zespołu stresu pourazowego;

Przewlekłego bólu, przewlekłego zmęczenia;

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Fobii ;

Depresji;

Zaburzeń obsesyjno- kompulsywnych (natręctw);

Zaburzeń odżywiania;

Problemów seksualnych i małżeńskich;

Uzależnień od środków psychoaktywnych

Schizofrenii i psychoz;

Zaburzenia afektywnego dwubiegunowego.

W podejściu poznawczo-behawioralnym szczególnie wyróżniły się: terapia racjonalno-emotywna A.

Ellis , terapia poznawcza depresji A. Beck, terapia napadów paniki (Clark), terapia ukierunkowana na

schematy poznawcze (Young), terapia depresji oparta na uważności(Segal, Teasdale), przedłużona

ekspozycja i przetwarzanie emocjonalne (Foa).

TERAPIA RACJONALNO-EMOTYWNA A.ELLIS

jedna z pierwszych terapii zorientowanych behawioralnie. Była to początkowo terapia racjonalna,

potem racjonalno-emotywna, a następnie racjonalno-emotywna terapia behawioralna. Celem jest

zmiana zaburzonego procesu myślowego pacjenta, od którego zależą zaburzone reakcje emocjonalne

i zachowania. Ellis tworząc swoje koncepcje skupiał się głownie na pacjentach lękowych.

Ellis A. twierdził, że zdrowo funkcjonująca jednostka zachowuje się racjonalnie i zgodnie

z rzeczywistością. Myśli takiej osoby poprzedzają i wywołują zdrowe zachowania, szczególnie

zachowania emocjonalne. Jednostka zaburzona przejawia zachowania autodestrukcyjne,

uniemożliwiające samorealizację, przeżywanie samospełnienia, szczęścia i przyjemności

w życiu bo poprzedza te zachowania myślenie dysfunkcyjne.

OSOBA ZDROWA PRZEJAWIA

UMIEJĘTNOŚCI DBANIA O WŁASNE DOBRO

PRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE

AUTONOMICZNOŚĆ

TOLERANCJĘ

AKCEPTOWANIE NIEPEWNOŚCI I DWUZNACZNOŚCI

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

GIĘTKOŚĆ MYŚLENIA

MYŚLENIE NAUKOWE (OBIEKTYWNE, RACJONALNE)

ZAANGAŻOWANIE I AKTYWNOŚĆ

PODEJMOWANIE RYZYKA

BRAK PERFEKCJONIZMU I UTOPIJNYCH POGLĄDÓW

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WŁASNE TRUDNOŚCI

Osoba może być zdrowa bo ma przekonania odbiegające od przekonań osób z zaburzeniami.

Powodem trudności są zinternalizowane, nielogiczne, irracjonalne i nierealistyczne przekonania

prowadzące do stanów afektywnych : lęku, depresji, wrogości, autodestrukcyjnych działań.

PRZYKŁADY MYŚLENIA DYSFUNKCJONALNEGO

PEWNE DZIAŁANIA SĄ TAK BARDZO ZŁE, A LUDZI TAK DZIAŁAJĄCYCH TRZEBA SUROWO

KARAĆ

JEST RZECZĄ TRAGICZNĄ I KATASTROFALNĄ DOŚWIADCZYĆ NIEPOWODZENIA WŁASNYCH

ZAMIERZEŃ

SZCZĘŚCIE ZAWSZE ZALEŻY OD WARUNKÓW ZEWNĘTRZNYCH, OD INNYCH LUDZI, LOSU

JEŚLI COŚ MOŻE OKAZAĆ SIĘ NIEBEZPIECZNE LUB WZBUDZAJĄCE LĘK, NALEŻY NA TYM

SKUPIĆ CAŁĄ SWOJĄ UWAGĘ

ŁATWIEJ JEST UCIEC OD TRUDNOŚCI, NIŻ WYJŚĆ IM NAPRZECIW I BRAĆ ZA NIE

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

CZŁOWIEKOWI POTRZEBNA JEST WŁAŚCIWA IDEA LUB KTOŚ SILNIEJSZY, NA KIM MOŻNA

POLEGAĆ

NALEŻY BYĆ ZAWSZE JEDNOSTKĄ KOMPETENTNĄ I INTELIGENTNĄ, TRZEBA RÓWNIEŻ

OSIĄGAĆ WSZELKI MOŻLIWY SZACUNEK

PRZESZŁE DOŚWIADCZENIA WARUNKUJĄ NASZE ŻYCIE

BARDZO WAŻNE JEST TO CO ROBIĄ INNI , WIĘC TRZEBA ZROBIĆ WSZYSTKO, ABY ICH

ZMIENIĆ ZGODNIE Z NASZYM WYOBRAŻENIEM

SZCZĘŚCIE JEST MOŻLIWE WYSTARCZY CZEKAĆ

EMOCJI NIE MOŻNA KONTROLOWAĆ

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Uaktywnienie takiego patogennego schematu jest odbierane jako przeszkoda w realizacji celu

pożądanego, a następstwem tych zjawisk są niepotrzebne emocje: ból, cierpienie, brak przyjemności

itp.

Celem terapii jest przebudowanie systemu przekonań jednostki i zmianę sposobu oceniania siebie

przez pacjenta.

Najczęstszym obszarem pracy terapeutycznej są nieracjonalne przekonania związane ze stosunkiem

do siebie, rodziny, ludzi , typu: „powinienem”, „muszę”, „należy”, „ nie wolno mi”, „trzeba”,

„powinno się” hamujących budowanie poczucia własnej wartości i doświadczenie szczęścia.

Techniką pomocną w zmianie przekonań jest podważanie irracjonalnych przekonań za pomocą

racjonalnej konfrontacji, uczenia pacjenta dostrzegania błędnych.

Użyteczne są przy tym techniki odreagowywania negatywnych emocji.

TERAPIA POZNAWCZA DEPRESJI A. BECK

powstała około dziesięciu lat po koncepcjach Ellisa. Beck skupiał się w szczególności na pacjentach

depresyjnych.

MYŚLENIE OSÓB Z ZABURZENIAMI DEPRESYJNYMI

Beck sformułował negatywną triadę poznawczą, tzn. że wyjątkowo negatywnie wpływają na

pojawianie się depresji: negatywne automatyczne przekonania dotyczące obrazu własnego Ja, wizji

własnej przyszłości, obrazu otaczającego świata.

Triadę tę aktywizują codzienne wydarzenia, odzwierciedlając się w myślach automatycznych.

Powtarzają się mocne, nienaruszalne przekonania dotyczące własnej niekompetencji czy poczucia

straty (jestem sam) , a także zaburzenia poznawcze oceny codziennych doświadczeń.

Istotne w depresji jest przekonanie o własnej bezradności (jestem w potrzasku, jestem

niekompetentny itp.) czy bycia niekochanym (z pewnością zostanę porzucony, nie można mnie

kochać).

Myślenie podlega zniekształceniom poznawczym(zmiana percepcji, interpretacji i pamięci zdarzeń).

Przykładowymi zniekształceniami poznawczymi jest:

nadmierna generalizacja (niepoprawne założenie, że pojedyncze negatywne doświadczenie stanowi

zapowiedź stałych negatywnych doświadczeń),

myślenie dychotomiczne (interpretacja doświadczeń w kategoriach albo zupełnie pozytywnych albo

zupełnie negatywnych),

wyolbrzymianie (przecenianie i koncentrowanie uwagi na negatywnych aspektach własnych

doświadczeń),

personalizacja(bezpodstawne odnoszenie do siebie negatywnych wydarzeń).

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Beck opisuje dwa style osobowości:

socjotropiczny ( skrajne nastawienie osoby na pozytywne doświadczenia interpersonalne), takie jak

poczucie przynależności, akceptacji i bliskości) oraz

autonomiczny ( wyjątkowe nastawienie na niezależność, prawa jednostki, mobilność, jednostkowe

osiągnięcia).

Twierdzi on ,że obecność jednego z tych stylów osobowości wpływa na reagowanie depresją

w sytuacji porażki zawodowej.

Beck stworzył skalę do badania nasilenia depresji.

SKALA DEPRESJI BECKA-klucz

0-11

bez depresji,

12-26

łagodna depresja,

27-49

umiarkowanie ciężka depresja,

50-63 bardzo ciężka depresja

ZABURZENIA OCENY CODZIENNYCH DOŚWIADCZEŃ

U OSÓB Z ZABURZENIAMI LĘKOWYMI

selektywna abstrakcja – osoba wybiórczo koncentruje się tylko na określonych aspektach

rzeczywistości w oderwaniu od innych

nadmierna generalizacja – jednostkowe wydarzenia stanowią podstawę do sformułowania

wniosków o dużym zasięgu ogólności

nadawanie faktom przesadnego znaczenia bądź minimalizowanie ich – polega to na

ocenianiu pewnych zjawisk, zdarzeń, właściwości w sposób spolaryzowany, np. osoba

przesadnie ocenia pewne trudności i nie docenia własnych możliwości poradzenia sobie z

nimi

personalizacja – czyli tendencja do wiązania zdarzeń zewnętrznych z osobą, podczas gdy nie

ma podstaw do tworzenia takich zależności

katastrofizacja – przesadne ujmowanie jakiegoś zdarzenia w kategoriach katastrofy

arbitralne wnioskowanie – wysuwanie konkluzji nie wynikającej z przesłanek

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Cechy procesu terapeutycznego w terapii poznawczo-behawioralnej według Judith Beck

1

1.

Określenie celu, problemu w osiągnięciu go i ukierunkowanie na jego rozwiązanie.

2.

Dobór metod na podstawie dynamicznie tworzonej konceptualizacji problemu pacjenta.

3.

Skupienie na teraźniejszości w początkowej fazie terapii.

4.

Nadanie struktury procesowi terapii i każdej sesji terapeutycznej.

5.

Stworzenie przymierza terapeutycznego-relacji pomiędzy pacjentem i terapeutą, stanowiącej

bezpieczne środowisko do testowania i wprowadzania zmian w sposobie myślenia,

zachowaniach, emocjach.

6.

Współpraca pacjenta i terapeuty, aktywność obu stron.

7.

Psychoedukacja.

8.

Stosowanie technik mających na celu modyfikacje wzorów myślenia, emocji i zachowań,

dobranych ze względu na cel i mechanizm zmiany.

9.

Ograniczenie terapii w czasie.

Ad.1. Zidentyfikowanie problemu. Według Ellisa rozpoczęcie terapii jest możliwe, gdy istnieją

konsekwencje stanowiące problem dla pacjenta. Cele są wspólnym wynikiem decyzji pacjenta

i terapeuty , z wyraźną odpowiedzialnością pacjenta. Ważnymi elementami tej fazy procesu są:

Współpraca pomiędzy terapeutą i pacjentem, motywacja pacjenta, jego gotowość do stosowania się

do zasad terapii. Akceptowanie celu przez pacjenta i decyzja związana z podejmowaniem procesu

zmiany. Terapeuta wnosi swoje techniki terapeutyczne, strategie.

Ad2. Konceptualizacja problemu w języku teorii poznawczo-behawioralnej. W przypadku obniżonego

nastroju zalecenie związane ze współpraca z lekarzem-psychiatrą aby były zastosowane odpowiednie

leki(odpowiedź jaki mechanizm jest odpowiedzialny za objawy obniżonego nastroju).

Zbieranie danych do studium przypadku odbywać się może na specjalnie powstałym arkuszu (Arkusz

Studium Przypadku i Konceptualizacji Poznawczej

2

) zawierającym 8 obszarów problemowych:

•

Dane demograficzne (płeć, wiek, rasa, religia, status zawodowy, status małżeński, i inne

ważne informacje o pacjencie.

•

Diagnoza (oparta na 5 osiach wyróżnionych w DSM -IV . Kliniczne syndromy oraz zaburzenia

rozwojowe.

•

Wyniki testów, np. skala Depresji Becka : nasilenie objawów depresji. Ocena ryzyka

samobójstwa. Diagnoza zaburzeń współwystępujących. Ocena deficytów w sferze

poznawczej, behawioralnej, interpersonalnej.

•

Aktualne problemy i radzenie sobie z nimi

•

Profil rozwojowy (badanie historii relacji społecznych, wychowania, problemów

zdrowotnych,

komplikacji

psychicznych,

przebieg

rozwoju

zawodowego,

relacje

1

Popiel Agnieszka , Pragłowska Ewa (2008) Psychoterapia Poznawczo-behawioralna. Wyd. Paradygmat s.84

2

Beck A., Wright F. D., Newman C. F., Liese B. S.(2007) Terapia poznawcza uzależnień. Wyd. UJ, s. 100

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

z rodzeństwem, rówieśnikami, autorytetami, osobami znaczącymi w cyklu życia, ważne

wydarzenia życiowe, w przeszłości ,traumy).

•

Profil poznawczy opisanie sposobu opracowywania informacji przez pacjenta. Typowe

sytuacje wywołujące automatyczne myśli i uczucia. Określenie przekonań podstawowych.

•

Integracja i konceptualizacja profilu poznawczego i rozwojowego, uwzględniająca stworzony

przez pacjenta obraz siebie i obraz innych. Ujęcie zależności pomiędzy wydarzeniami

życiowymi a wzorcami poznawczymi oraz strategiami radzenia sobie. Opis jak postrzeganie

siebie i innych wpłynęło na pojawienie się zaburzeń.

•

Implikacje dla terapii (Wstępna podatność pacjenta na interwencje poznawcze,

ukierunkowanie pacjenta na innych lub na siebie, motywacje, oczekiwania, cele pacjenta

względem terapii, cele terapeuty, przewidywane trudności w terapii pacjenta).

Ad.3 Skupienie na teraźniejszości w początkowej fazie terapii.

Założenie podobne jak w terapii psychoanalitycznej, że teraźniejszość jest odzwierciedleniem jego

przeszłości. Akcent położony jest jednak na teraźniejszym funkcjonowaniu i przyszłym.

Mechanizmem zmiany jest modyfikacja teraźniejszego myślenia, zachowania, emocji w oparciu o

rozpoznanie i rozumienie trudności, doświadczeń , co jest pewną analogią do wglądu.

Ad.4 Nadanie struktury procesowi terapeutycznemu.

Określenie czasu terapii, określenie długości sesji terapeutycznej, ilości koniecznych sesji,

zidentyfikowanie i określenie wagi problemów i kolejności pracy nad celami. Określenie stałych

elementów związanych z e spotykaniem się i sposobem pracy na sesjach.

Ad.5 Stworzenie przymierza terapeutycznego.

Relacja terapeutyczna: przymierze terapeutyczne, takie , że umożliwia konceptualizacje problemu

i dostępność do problemów pacjenta, akceptacja warunków pracy terapeutycznej przez pacjenta.

Ważna jest rola pozytywnego związku emocjonalnego między terapeutą a pacjentem, a także cechy

terapeuty, takie jak: tolerancja, akceptacja pacjenta, empatia czy elastyczność w zachowaniach

komunikacyjnych. Mechanizm zmiany opiera się na bezpośrednim doświadczaniu interakcji pomiędzy

terapeuta a pacjentem.

Ad.6 Współpraca pacjenta i terapeuty, aktywność obu stron.

Potrzebna jest współpraca, czyli wysiłek obu stron aby rozwiązać problem i zmniejszyć cierpienie

pacjenta. Pacjenci są zachęcani do zbierania informacji na własny temat i wspólnie z terapeutą

nadają przekonaniom formę hipotez. Pacjenci z zaburzeniami lękowymi mogą być poproszeni

o prowadzenie dziennika zmartwień. Mogą być poproszeni o odraczanie zmartwień. Jest to możliwe

tylko gdy jest współpraca. Pacjent współpracujący jest otwarty na samoobserwację, wykonywanie

zadań domowych, podejmuje wysiłek samopoznania.

Ad. 7 Psychoedukacja.

Potrzebne jest wyjaśnienie modelu poznawczego ( jaki jest wpływ spostrzegania na emocje

i zachowania, jaki jest sposób konstruowania i interpretowania sytuacji bo od tego zależy, co pacjent

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

czuje, koncentracja na rozpoznawaniu automatycznych myśli, wpływających na ocenę sytuacji,

tropienie bezkrytycznych, nawykowych myśli).

Pomocny jest trening rozpoznawania automatycznych myśli

3

(Obserwacja i rozpoznawanie

automatycznych myśli przy zmianach nastroju, potem ocena tych myśli. Zauważenie błędnych

przekonań, refleksyjność, pomaga uzyskać poprawę nastroju.

W czasie terapii pacjent uczy się jak oceniać prawdziwość myśli, wyławiać kluczowe przekonania

powstałe we wczesnym dzieciństwie, gdy nie był refleksyjny, przejął przekonania osób znaczących:

rodziców, dziadków, opiekunów itp. tak, że stały się jego przekonaniami.

Przekonania kluczowe kształtują opinie, które wyrażamy, wpływają na myśli automatyczne a te

uruchamiają emocje i zachowania).

Ad.8 Stosowanie technik mających na celu modyfikacje wzorów myślenia, emocji i zachowań,

dobranych ze względu na cel i mechanizm zmiany.

TECHNIKI OPARTE NA WARUNKOWANIU KLASYCZNYM

Metoda ekspozycji (sterowana)

ekspozycja

4

Stawanie twarzą w twarz z sytuacją
wywołująca lęk, który wywołany jest
bodźcami

wewnętrznymi

lub

zewnętrznymi.
Wygaszenie warunkowania klasycznego
poprzez

wielokrotne

prezentowanie

danego bodźca przy jednoczesnym braku
wzmocnienia.
Jest to pewnego rodzaju odczulanie

Leczenie fobii specyficznych.

Leczenie stresu pourazowego.
Leczenie zaburzeń obsesyjno –

kompulsywnych.

Systematyczna desensytyzacja

(odwrażliwianie)

5

Wprowadzenie pacjenta w stan relaksacji i
wystawianie go na działanie bodźców
wywołujących lęk.
Pacjent tworzy wraz z terapeutą listę
bodźców

lękowych

i

układa

je

hierarchicznie

od

najsilniejszego

do

najsłabszego. Bodźce mogą być realne lub
wyobrażeniowe.

Technika

polega

na

zasadzie wzajemnego hamowania reakcji
na określony bodziec, czyli nowa reakcja
emocjonalna na daną sytuację hamuje
wcześniejszy nawyk i osłabia go.

Leczenie fobii .

Leczenie zaburzeń lękowych

.

Konfrontacja In vivo

6

Zjawisko

habituacji,

czyli

pacjent

uczestniczy w sytuacjach lękowych i
wspomina traumę. Dzięki temu stopniowe
konfrontowanie pacjenta z sytuacjami
wywołującymi lęk, prowadzi do obniżenia
poziomu lęku.

Leczeniu fobii i przy różnego rodzaju

zaburzeniach lękowych, zaburzeniach

snu, w leczeniu chronicznego bólu.

Technika implozywna

(wygaszanie)

7

Wyobrażenie sobie przez pacjenta sytuacji
lękowej lub przebywanie w niej przez
dłuższy czas, bez prób podejmowania
ucieczki. Sesje zaczynają się od dawkowania
bodźca

wywołującego

lęk,

następnie

terapeuta pobudza wyobraźnię pacjenta,
aby wywołać maksymalnie wysoki poziom

Leczenie zaburzeń lekowych, depresji,

przeżytych traum, napadów złości oraz

różnego rodzaju fobii.

3

Popiel Agnieszka , Pragłowska Ewa (2008) Psychoterapia Poznawczo-behawioralna. Wyd. Paradygmat, s.260

4

Lidia Grzesiuk, Psychoterapia

5

Lidia Grzesiuk, Psychoterapia

6

Reinecke M.A, Clark D, Psychoterapia poznawcza w teorii i praktyce

7

za: Lidia Grzesiuk, Psychoterapia

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

lęku, co powoduje jego zmniejszenie. W ten
sposób

następuje

wygaszenie

reakcji

unikania bodźców lękowych.

Przeciwwarunkowanie

(przewarunkowanie)

8

Wytworzenie i wzmocnienie nowej reakcji

na sytuację lękową lub stresową.

Leczenie fobii, lęków oraz przy

zaburzeniach seksualnych.

Leczenie zaburzeń wieku dziecięcego i

młodzieńczego

Warunkowanie awersyjne

9

Redukowanie niepożądanych zachowań i
kojarzenie

ich

z

nieprzyjemnymi

doznaniami.

Leczenie uzależnień, w zaburzeniach

seksualnych. Leczenie dewiacji

seksualnych

.

Trening asertywności

10

Uczenie zachowań asertywnych. W czasie
terapii

indywidualnej

pacjent

ćwiczy

wyrażanie uczuć i emocji w sposób
bezpośredni i stanowczy, bez obrażania
innych osób. W sytuacji lęku przed
odrzuceniem pacjent boi się wyrażać swoje
uczucia, a to prowadzi do wycofania się z
kontaktów z innymi ludźmi. Trening
asertywności pomaga nie tylko w obniżeniu
lęku, ale także uczy sposobów zachowania
się pacjenta wobec ludzi. W czasie treningu
następuje wygaszanie lęku poprzez zasadę
wzajemnego hamowania reakcji.

Leczenie uzależnień, przy zaburzeniach

lękowych.

Stosowany w terapii par.

TECHNIKI OPARTE NA WARUNKOWANIU SPRAWCZYM

Technika

Na czym polega

Zastosowanie

Ekspozycja z powstrzymaniem

reakcji (E/PR)

11

Postawienie

pacjenta

przed

sytuacją

lekową

(ekspozycja

na

bodziec)

i

powstrzymanie reakcji na ten bodziec, czyli
niedopuszczenie

do

wykonania

przez

pacjenta czynności natrętnej, rytuału lub
zachowania nieadekwatnego do danej
sytuacji.

Leczenie dzieci i młodzieży cierpiących
na zespół kompulsywno – obsesyjny.
Leczenie natręctw, manii, fobii i
wszelkiego

rodzaju

zaburzeń

lękowych.

Sterowanie warunkowaniem

sprawczym (S-R)

12

Powstrzymanie reakcji na dany bodziec,
który wywołuje reakcje niepożądaną. W tej
technice leczenia ważną rolę odgrywają
metody konstruowania reakcji pacjenta na
dany bodziec.

Sterowanie może być:

·

pozytywne

–

system

nagród

(wzmocnienie)
· negatywne – system kar lub zabranie
przywilejów.
Technika ta uczy nowych reakcji na bodźce,
czyli zmian w zachowaniu, uczenia się
nowych zachowań i modyfikacji zachowania
na daną sytuację.

Leczenie

nerwic,

depresji,

przy

zaburzeniach

odżywiania,

przy

zaburzeniach seksualnych a także w
leczeniu uzależnień.
Modyfikacja negatywnych nawyków
zdrowotnych.
Stosowana też w terapii dzieci i
młodzieży

z

zaburzeniami

osobowościowymi.

Ekonomia

(gospodarka)

żetonowa

13

Technika oparta na teorii warunkowania
sprawczego służąca wytworzeniu zachowań
pożądanych

społecznie.

Technika

pozytywnego

wzmacniania,

w

której

jednostki

nagradza

się

żetonami

za

zachowania społecznie pożądane; żetony te
można

później

wymienić

na

różne

przywileje.

Leczenie uzależnień, przy zaburzeniach
odżywiania, stosuje się ją także w
leczeniu zaburzeń wieku dziecięcego i
młodzieńczego,

przy

zaburzeniach

seksualnych,

przy

modyfikacji

negatywnych nawyków zdrowotnych
oraz

przy

zaburzeniach

kontroli

8

za: Mayers D. Psychologia

9

za: Kozielecki J, Koncepcje Psychologiczne Człowieka

10

za: Król-Fijewska M, Trening asertywności

11

za: Namysłowska, Psychiatria dzieci i młodzieży

12

za: Kozielecki, Koncepcje psychologiczne człowieka)

13

za: Grzesiuk L, Psychoterapia: podręcznik akademicki

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

impulsów.

Biologiczne

sprzężenie

zwrotne

14

Polega

na

dostarczeniu

informacji

terapeucie

o

zmianach

stanu

fizjologicznego pacjenta i modyfikacji tych
stanów fizjologicznych, które powstają na
skutek zetknięcia się pacjenta z bodźcem.
Opiera się na technikach warunkowania
sprawczego. Technika ta pozwala na
uczenie się w trakcie terapii wywierania
wpływu na procesy fizjologiczne (napięcie
mięśni, pocenie się, oddawanie moczu,
duszności).

Leczenie fobii, lęków, depresji, przy
zaburzeniach snu, a także przy
zaburzeniach

wieku

dziecięcego

(ADHD) oraz pomaga w leczeniu
chorób somatycznych.

Modelowanie/uczenie się przez
obserwację/warunkowanie
zastępcze.

15

Polega na uczeniu się poprzez obserwację i
naśladownictwo oraz uzyskaniu przez to
pożądanych

zachowań

za

pomocą

doświadczeń

zastępczych.

Pacjent

obserwuje terapeutę lub inną osobę, która
zbliża się bodźca wywołującego lęk i widzi
w jaki sposób osoba radzi sobie z zaistniałą
sytuacją.

Poprzez

obserwację

i

naśladownictwo

następuje

modyfikacja

zachowania niedostosowanego i powstaje
wzmocnienie zachowań przeciwnych do
wyuczonych.

Społeczne uczenie się.

TECHNIKI POZNAWCZE/Interwencje

1.

Techniki restrukturyzacji poznawczej-praca nad negatywnymi myślami.

2.

Rozpoznawanie automatycznych myśli.

3.

Rozpoznawanie własnego systemu znaczeń-rozwijanie umiejętności metapoznawczych.

4.

Rozpoznawanie sposobu przetwarzania informacji- charakterystyczne zniekształcenia

poznawcze, luminacja, zamartwianie się.

5.

Modyfikacja sposobu interpretacji relacji między jednostka a otoczeniem.

6.

Dialog sokratejski.

7.

Skalowanie.

8.

Reatrybucja.

9.

Dekatastrofizacja.

10.

Badanie wyobrażonych konsekwencji.

14

za: Grzesiuk L, Psychoterapia

15

za: Bandura, Teoria społecznego uczenia się)

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

11.

Praca nad schematami poznawczymi, np. depresjogennymi.

12.

Poszukiwanie alternatywnych rozwiązań.

13.

Używanie przesady/paradoksu.

14.

Blokowanie myśli/debata.

15.

Prace domowe.

TECHNIKI BEHAWIORALNO-POZNAWCZE:

•

Trening Umiejętności Społecznych

•

Techniki relaksacji

•

Odgrywanie ról

•

Trening zadaniowy

•

Inne

TRANSTEORETYCZNY MODEL ZMIANY

/TMZ/ (Prochaska i DiClemente, 1983)

FAZY PROCESU ZMIANY

I .FAZA PRZEDKONTEMPLACYJNA/ PRZEDREFLEKSYJNA

Osoba w tej fazie zmiany, określana jest często jako stawiająca opór.

Osoba w tej fazie nie widzi problemu i nie rozważa zmian.

Osoba w tej fazie trwa w niegotowości do zmiany ( poznanie powodów ich jest pierwszym zadaniem

terapeuty).

Na tym etapie pacjenci nie zagaszają się dobrowolnie na terapię, gdyż powody niepowodzeń

umieszczają na zewnątrz, poza sobą, zaprzeczają iż zależą one od nich. Jeśli osoba zgłasza się na terapię,

to często po to, by zmienili się inni.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

I. FAZA KONTEMPLACYJNA – NAMYSŁU.

Osoba przyznaje, że ma problem, lub tylko zaczyna zastanawiać się nad swoją sytuacją.

Może próbować rozumieć sytuacje i jej przyczyny.

Może zacząć rozważa możliwości rozwiązania, zastanawia się, ale nie jest jeszcze zaangażowana.

Może widzieć już drogę, ale nie jest gotowa na nią wejść.

Na tym etapie ambiwalencja jest najsilniejsza.

Klienci na tym etapie mogą zbierać informacje o programach, ale nie przyjmą jeszcze propozycji

uczestnictwa, czy spotkania.

Ta faza może trwać latami, bo osoba nie potrafi wyjść poza etap zastanawiania się /ambiwalencji/.

III .FAZA DZIAŁANIA, AKTYWNEJ ZMIANY

Następuje konkretna zamiana zachowania.

Zmiany w tej fazie są najbardziej widoczne na zewnątrz, dla otoczenia.

Plany są wcielane w życie, ale należy pamiętać, że osoba w tej fazie może nadal mieć sprzeczne

odczucia wobec zmiany.

Ta faza nie kończy etapu zmiany.

IV .FAZA UTRZYMANIA

Niepowodzenia skłaniają do powrotu do dawnych wzorców reagowania/działania i trudność polega na

utrzymaniu zmiany.

Stosowanie mechanizmów zaradczych. Znajdowanie i uczenie się sposobów radzenia sobie z

sytuacjami stwarzającymi ryzyko nawrotów.

Zwiększa poczucie sprawczości.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

V .FAZA NAWROTU

Powrót do wcześniejszych faz cyklu.

Nawrót jest możliwy i prawdopodobny.

Nawrót jest krokiem wstecz, nie porażką.

Nawrót może osłabić poczucie wpływu na siebie.

Nawrót traktowany jako przejście do wcześniejszego etapu, zwiększa jednak szansę

powodzenia w kolejnym podejściu.

Zanim osoba nauczy się skutecznie podtrzymywać zmianę, musi czasem powtórzyć cykl

kilkakrotnie.

Nawrót i powtórzenie cyklu lub jego części może się też wiązać z pozytywną zmianą celów i

planów ( urealnieniem )

Ć

wiczenie1. Diagnoza objawów lękowych

Inwentarz objawów lękowych

16

1. Nerwowość 0 1 2 3

2. Powracające uczucie zamartwiania się 0 1 2 3

3. Dreszcze, drgawki, roztrzęsienie 0 1 2 3

4. Napięcie mięśni, ból mięśni, bolesność mięśni 0 1 2 3

5. Niepokój 0 1 2 3

6. Męczliwość 0 1 2 3

7. Krótki oddech 0 1 2 3

8.Przyspieszone bicie serca 0 1 2 3

9. Potliwość 0 1 2 3

10. Suchość w ustach 0 1 2 3

11. Zawroty głowy, uczucie roztargnienia 0 1 2 3

12. Nudności, biegunka, problemy z żołądkiem 0 1 2 3

13. Częste oddawanie moczu 0 1 2 3

14. Fala gorąca lub zimna 0 1 2 3

16

Dennis Greenberg i Christine A. Padesky(2004) Umysł ponad nastrojem,Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, wyd. I. Kraków, s.194

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

15. Problemy z przełykaniem, ściśnięte gardło 0 1 2 3

16. Wrażenie, że znajduję się na krawędzi, uczucie podniecenia 0 1 2 3

17. Strachliwość 0 1 2 3

18.Trudności z koncentracją 0 1 2 3

19. Problemy z zaśnięciem, budzenie się w nocy 0 1 2 3

20. Rozdrażnienie 0 1 2 3

21. Unikanie miejsc, w których można odczuwać niepokój 0 1 2 3

22. Powracające myśli o zagrożeniu 0 1 2 3

23. obraz siebie jako osoby, która sobie nie radzi 0 1 2 3

24. Powracająca myśl, że stanie się coś strasznego 0 1 2 3

0-ani razu 1-niekiedy 2-często 3-przez większość czasu

Należy wyznaczyć okres czasu , któremu się przyglądasz: np. ostatni tydzień

Ć

wiczenie 2 Rozpoznawanie własnych myśli związanych z lękiem

1.

Przypomnij sobie sytuację w której się zaniepokoiłaś, zdenerwowałaś, odczułaś lęk

2.

Co myślałaś?

3.

Jeśli przypomina Ci się obraz, wyobrażenie, to go opisz.

4.

Jeśli są to tylko myśli werbalne np. „co będzie jeśli….” wypisz je.

5.

Czy dotyczą niebezpieczeństwa, zagrożenia, katastrofy w przyszłości ?

Sytuacja: kto? Co? Gdzie kiedy?

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Nastroje i emocje: Co czułaś? Oceń nasilenie każdego nastroju (0-100%).

Automatyczne myśli (obrazy, wizje):

Podobnie możemy postępować z emocjami złości, poczucia winy i wstydu na etapie diagnozy/
autodiagnozy/.

Ć

wiczenie 3 Autodiagnoza objawów depresyjnych w wyznaczonym czasookresie, np. w ostatnim

tygodniu.

Inwentarz objawów depresyjnych

17

1.Uczucie smutku lub obniżony nastrój 0 1 2 3

2. Poczucie winy 0 1 2 3

3. Drażliwość 0 1 2 3

4.Mniej mnie interesują lub bawią rzeczy, które dotychczas sprawiały mi radość 0 1 2 3

5.Izoluję się , unikam towarzystwa innych osób 0 1 2 3

6. Wiele czynności przychodzi mi trudniej niż zazwyczaj 0 1 2 3

7. Uważam, że jestem bezwartościowy/a 0 1 2 3

8. Mam problemy z koncentracją 0 1 2 3

9. Mam problemy z podejmowaniem decyzji 0 1 2 3

10. Myśli samobójcze 0 1 2 3

17

Dennis Greenberg i Christine A. Padesky(2004) Umysł ponad nastrojem, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, wyd. I. Kraków. Dodatek.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

11. Powracające myśli o śmierci 0 1 2 3

12. Poświęcam czas na planowanie samobójstwa 0 1 2 3

13. Niska samoocena 0 1 2 3

14. Przyszłość wydaje mi się beznadziejna 0 1 2 3

15. Myśli samokrytyczne 0 1 2 3

16. Zmęczenie lub utrata energii 0 1 2 3

17. Znacząca utrata wagi lub apetytu(nie uwzględniamy utraty wagi związanej z dietą)0 1 2 3

18. Zmiana w trybie snu- trudności ze snem lub spanie dłużej niż zazwyczaj 0 1 2 3

19. Zmniejszone potrzeby seksualne 0 1 2 3

0-ani razu 1-niekiedy 2-często 3-przez większość czasu

Ć

wiczenie 4 Tygodniowy zapis czynności

18

Godzina

Poniedziałek Wtorek

Ś

roda

Czwartek

Piątek

Sobota

Niedziela

6.00-7.00

7.00-8.00

8.00-9.00

9.00-10.00

10.00-11.00

11.00-12.00

12.00-13.00

13.00-14.00

14.00-15.00

15.00-16.00

16.00-17.00

17.00-18.00

18.00-19.00

19.00-20.00

20.00-21.00

21.00-22.00

22.00-23.00

23.00-24.00

24.00-1.00

18

Dennis Greenberg i Christine A. Padesky (2004) Umysł ponad nastrojem, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, wyd. I. Kraków. Dodatek

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Ćwiczenie 5

Zapis własnych myśli

19

Sytuacja

Nastroje
i emocje

Automatyczne
myśli
(obrazy)

Dowody
potwierdzające
słuszność
gorącej myśli

Dowody
podważające
słuszność
gorącej
myśli

Myśli
alternatywne
lub
równoważące

Ponownie
oceń
nasilenie
emocji i
nastrojów

Z kim
byłem?
Co robiłem?
Kiedy to się
stało?
Gdzie
byłem?

Opis
nastroju
jednym,
dwoma
słowami.
Ocena jego
nasilenia w
skali 0-
100%

Co przyszło mi
do głowy zanim
zacząłem się tak
czuć?
Jeśli to prawda to
co to mówi o
mnie, o moim
ż

yciu, mojej

przyszłości?
Jakich obawiam
się
konsekwencji?
Co może się
zdarzyć
najgorszego?
Co to mówi o
tym co myślą i
mówią o mnie
inni?
Co to mówi o
nich?
Wspomnienia,
obrazy które
jeszcze
przychodzą mi na
myśl.

W poprzedniej
kolumnie zakreśl
myśl gorącą,
której słuszność
zamierzasz
sprawdzić.
Zapisz faktyczne
dowody
potwierdzające
słuszność tej
myśli.
Spróbuj unikać
domysłów i
interpretacji
faktów.

Odpowiedz na
e pytania, aby
odnaleźć
dowody
podważające
słuszność
zakreślonej
gorącej myśli*.

Odpowiedz na
pytania**

20

Zapisz myśli
alternatywne lub
równoważące
Oceń jak bardzo
w każdą z nich
wierzysz w skali
0-100%

Przepisz
nastroje z
kolumny
drugiej i
emocje .
Ponownie
oceń ich
intensywność
w skali 0-
100%
Oceń również
nowe emocje.

*1.Czy przypominasz sobie jakiś wyjątek, że ta myśl się nie sprawdza?

2.Co na to powiedziałby Twój przyjaciel lub ktoś bliski, gdyby jego ta myśl dręczyła?

3.Co przyjaciel / bliska osoba powiedzieliby Tobie? Co ich zdaniem może sugerować, że nie jest to

absolutna prawda?

4.Gdy czujesz się inaczej to o takiej sytuacji myślisz tak samo?

5.Jakie myśli w przeszłości gdy tak się czułeś poprawiały Ci samopoczucie?

6.Czy jakieś drobiazgi, których jeśli nie odrzucisz jako mało istotne, zaprzeczają słuszności Twoich

myśli?

19

Dennis Greenberg i Christine A. Padesky (2004) Umysł ponad nastrojem, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, wyd. I. Kraków. Dodatek i s. 86

20

Dennis Greenberg i Christine A. Padesky (2004) Umysł ponad nastrojem, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, wyd. I. Kraków s. 111

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

7.Czy pomijasz jakieś pozytywne lub silne punkty w tej sytuacji?

8.Za pięć lat gdy spojrzysz na tę sytuację, czy spojrzysz na nią inaczej? Czy skupisz się na innym

elemencie Twojego przeżycia?

9.Czy ta sytuacja różni się czymś od poprzednich. Czy poprzednie doświadczenia nauczyły Cię czegoś,

co mogłoby Ci pomóc?

**

1.Czy w wyniku analizy dowodów w kolumnach 4 i 5 możesz o tej sytuacji pomyśleć inaczej?

2.Napisz jedno zdanie podsumowujące wszystkie dowody za myślą gorącą.

3.Napisz też jedno zdanie podważające tę myśl. Czy połączenie tych dwóch zdań spójnikiem „i”

daje myśl równoważącą, uwzględniającą wszystkie informacje?

4. Gdyby bliska Ci osoba była w takiej sytuacji jakiej udzieliłbyś jej rady?

5. Jeśli Twoja gorąca myśl jest prawdą, to jakie mogą być jej najgorsze konsekwencje, a jakie

najlepsze? Jeśli Twoja gorąca myśl jest prawdą, to jakie rozwiązanie jest najbardziej realistyczne?

6. Czy ktoś komu ufasz , mógłby wymyśleć jakieś inne spojrzenie na tę sytuację?

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

BIBLIOGRAFIA

Beck A.T., Wright F.D. Newman C.F., Liese B. S. (2007) Terapia poznawcza uzależnień. Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Cooper M., Todd G., Wells A. (2000) Bulimia, program terapii, Wydawnictwo Zysk i Spółka, Poznań

Ellis, A. (1998) Terapia krótkoterminowa. Gdańsk GWP

Herbert C.(2004) Zrozumieć Traumę. Poradnik dla osób, które doznały urazu i dla ich rodzin. GWP

ICD 10 (1998 ) Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania – badawcze kryteria

diagnostyczne. Versalius, IPN, Kraków-Warszawa

Kokoszka A. (2009) Wprowadzenie do terapii poznawczo-behawioralnej. Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego.

Lazarus A. (1998) Wyobrażnia w psychoterapii, GWP.

Leahy R.L. (2008) Techniki Terapii Poznawczej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Siek S. ( 1999) Autopsychoterapia, Rozdział II o technikach relaksacyjnych, ATK.

Padesky C., Greenberger D. (2004) Umysł ponad nastrojem, podręcznik dla terapeuty. Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Popiel A., Pragłowska E. (2008) Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka.

Wydawnictwo Paradygmat. Warszawa.

Reinecke M.A., Clark D.A.(red.)(2005) Psychoterapia poznawcza. GWP.

Wells Adrian (2010) Terapia poznawcza zaburzeń lekowych. Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego.