Psychologia Osobowości:
Narracja jako sposób rozumienia
siebie i świata
Dr Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała
SWPS 2104/15
Narracje i autonarracje
•
Już samo słuchanie cudzych narracji przeżyć może
inicjować „proces narracyjnego strukturalizowania
własnych analogicznych przeżyć i/lub dostarczać
alternatywnych wzorców strukturalizacji, czasem
wręcz
wpływać
modyfikująco
na
schemat
autonarracyjny” (Stęplewska - Żakowicz, 2002,
s.85).
•
Ujęcie wyzwania i swoich zachowań w ramy
toczącej się historii umożliwia zatem rozumienie
siebie jako postaci z tej historii, postaci
zmieniającej się pod wpływem zdarzeń i
podejmowania kolejnych decyzji.
•
Poznawanie siebie w relacji z wyzwaniem i z bliską
osobą sprzyja odkrywaniu nowych wartości i
uczeniu się nowych kompetencji psychicznych,
szczególnie w przypadku znalezienia się w sytuacji
konieczności przewartościowania swojego życia pod
wpływem nagłego zdarzenia np. ciężkiej choroby.
Wywiad życia wg Mc Adamsa
Poziom cech
Określa to co ogólne, powszechne
Poziom charakterystycznych adaptacji
Określa to co indywidualne, jednostkowe, wyjątkowe
Poziom tożsamości
Określa to, w jaki sposób człowiek
rozumie sam siebie
Tożsamość narracyjna
Tożsamość to zinternalizowana i
rozwijająca się opowieść o życiu, która
integruje zrekonstruowaną przeszłość,
postrzeganą teraźniejszość oraz
antycypowaną przyszłość, dając poczucie
jedności i celowości życia.
Dan McAdams
Dwie funkcje tożsamości
narracyjnej
Integracja poprzeczna
Pogodzenie ze sobą różnych
niekiedy sprzecznych ze sobą
ról, sposobów reagowania,
niespójnych myśli, uczuć i
zachowań w formie spójnej
całości – historii.
Integracja podłużna
Pogodzenie doświadczeń z
przeszłości z tym, co dzieje
się w życiu aktualnie oraz z
celami, nadziejami, planami
i obawami związanymi z
przyszłością.
Sukces w konstruowaniu tożsamości owocuje
poczuciem sensu, znaczenia i integracji w życiu.
Jak dotrzeć do tożsamości
narracyjnej?
1.
Doświadczenie szczytowe
2.
Najgorsze doświadczenie
3.
Punkt zwrotny
4.
Najwcześniejsze wspomnienie
5.
Ważna scena z późniejszego
dzieciństwa
6.
Ważna scena z okresu dorastania
7.
Ważna scena z dorosłości
8.
Inna istotna scena
Emocjonalny ton historii
Ton emocjonalny oddaje nastrój opowiadanej
historii.
•
Niektóre historie mogą promieniować
optymizmem i nadzieją, mają szczęśliwe
zakończenia, są nasycone radością i energią.
Narracyjny ton
pozwala na dotarcie do tego, co działo się
na bardzo wczesnym etapie życia człowieka – jego
pierwszych dwóch lat; pokazuje, w jakim stopniu danej
osobie udało się rozwiązać pierwszy życiowy kryzys: ufność –
nieufność.
„Bardzo dużo zmian wprowadziło to w moim życiu - na
lepsze”.
Emocjonalny ton historii
Ton emocjonalny oddaje nastrój opowiadanej
historii.
•
W innych historiach spotykamy język
rezygnacji i nieufności, w którym wyrażone są
negatywne emocje: smutku, lęku. Zakończenia
takich historii zazwyczaj są nieszczęśliwe.
Dziadek jest chory na nowotwór i siedzi na łóżku. Ja
nie wiedziałam co mam robić. Powiedział, że teraz
żyje już tylko dla nas. Miałam świadomość, że on
umrze, myślałam jak można ukoić jego ból. Miał
przerzuty do kości. Miał potrzebę aktywnego życia,
chodzenia, ale nie mógł tego realizować. Czułam
wstyd i bezradność. Cierpiał, a ja nie mogłam mu
podać większej ilości morfiny. Próbował wykorzystać
to, że go cenię i prosił mnie o kolejne dawki. Często
powraca mi ten obraz, ale nie wiem właściwie po co.
Sekwencje zmian emocjonalnych
Ton emocjonalny danej historii może się
w jej trakcie zmienić.
z pozytywnego
na negatywny
Zmiana tonu emocjonalnego
z negatywnego
na pozytywny
Sekwencja typu
„kontaminacja”
Sekwencja typu
„wybawienie”
Sekwencja typu „wybawienie”
Występuje, gdy ewidentnie „złe” lub
emocjonalnie negatywne zdarzenie
prowadzi do rozwiązania ewidentnie
„dobrego” lub emocjonalnie
pozytywnego.
Metafora zbawienia
– pierwotnie zły lub negatywny
stan jest „odkupiony”, a człowiek
„wybawiony”.
Sekwencja typu „wybawienie”
Kodujemy gdy historia przebiega
zgodnie ze schematem:
A
B
A – wydarzenie negatywne
B – pozytywne rozwiązanie
Sekwencja typu „wybawienie”
Wydarzenie negatywne zazwyczaj
odnosi się do:
•
negatywnego stanu emocjonalnego bohatera
(strach, przerażenie, smutek, żałoba, udręka,
wina, wstyd, upokorzenie, złość, stres itp.),
•
cierpienia fizycznego (ból, zranienie, choroba
itp.),
•
wyjątkowo negatywnego zdarzenia (śmierć
przyjaciela, rozwód, duża porażka, duża strata
materialna, uzależnienie się, zerwany związek,
zwolnienie z pracy).
Sekwencja typu „wybawienie”
Wydarzenie pozytywne zazwyczaj odnosi się do:
•
pozytywnych stanów emocjonalnych (radości,
szczęścia, podekscytowania, satysfakcji, miłości
itp.),
•
pozytywnych efektów natury poznawczej (głębszego
wglądu w siebie itp.),
•
sytuacji, które dla większości osób mają pozytywne
znaczenie (bliskiej relacji, zdrowienia, zwycięstwa,
przebaczenia, rozwoju itp.).
Scena musi mieć wyraźnie pozytywne
zakończenie, chociaż nie musi ono dorównywać
intensywnością afektu negatywnemu wydarzeniu.
Sekwencja typu „wybawienie”
Zmiana tonu z negatywnego na pozytywny może
zachodzić na dwa sposoby:
A jest przyczyną B, np.:
•
śmierć małżonka – A – sprawia, że osoba uzyskuje
większy wgląd we własne życie – B
•
rozwód – A – przyczynia się do poprawy relacji z
dzieckiem – B
A po prostu poprzedza B w czasie (przynależnym
dla historii), np.:
•
zły sezon w zawodach sportowych poprzedza sezon
mistrzowski
•
epizod depresyjny poprzedza szczęśliwą wygraną na
loterii
Sekwencja typu „wybawienie”
Treść narracji występująca w sekwencji typu
„wybawienie” ujmuje najczęściej tematy:
•
Ofiary (np. lata ciężkiej pracy → pieniądze
zaoszczędzone na edukację dziecka itp.),
•
Wyzdrowienia/uzdrowienia (np. choroba → wyleczenie
itp.),
•
Rozwoju (np. śmierć wnuka → przewartościowanie
życia itp.),
•
Nauczenia się czegoś nowego (otarcie się o śmierć →
bohater od tego momentu nie boi się już śmierci itp.),
•
Udoskonalenia (zła praca → zdobycie ciekawszej pracy
itp.).
Sekwencja typu „kontaminacja”
•
Występuje, gdy dobre lub pozytywne
zdarzenie staje się złe lub negatywne.
•
To, co było dobre i akceptowalne staje się
zepsute, zniszczone, zrujnowane, niespełnione
itp.
•
Pozytywny afekt zmienia się na negatywny,
który zaczyna dominować.
•
Sprawy mogą się zmieniać z dobrych na złe,
ale również z zaledwie akceptowalnych na
gorsze.
Sekwencja typu „kontaminacja”
•
Kontaminacja nie jest prostym odwróceniem
sekwencji typu „wybawienie”.
•
W sekwencji „wybawienie” – pozytywne
zakończenie nie znosi złych wydarzeń na
początku historii.
•
W sekwencji „kontaminacja” – pozytywny
początek historii najczęściej zostaje zepsuty
przez negatywne zakończenie – w świetle złego
zakończenia już nie jest dobry.
Sekwencja typu
„kontaminacja”
•
Zmiana charakterystyczna dla kontaminacji
występuje jedynie gdy zdarzenia pozytywne i
negatywne są w czasowej bliskości względem
siebie i następują w chronologicznym porządku:
pozytywne → negatywne.
•
Kolejność opowiadania o tych wydarzeniach nie ma
znaczenia, liczy się chronologia wydarzeń w scenie.
Sekwencja typu„kontaminacja”
Relacja pomiędzy obydwoma zdarzeniami może mieć
charakter związku (czasowego lub logicznego, ale
niekoniecznie przyczynowego):
Relacja pomiędzy obydwoma zdarzeniami może mieć
charakter przeciwieństwa:
Pogodziłem się z matką → matka okazuje się
chora
Znalazłem dobrą pracę → musiałem z niej
zrezygnować
Bohater otrzymuje pomoc → jest skrytykowany za
to, że potrzebuje pomocy
Sekwencja typu
„kontaminacja”
Typowe tematy obecne w sekwencji typu „kontaminacja”
•
Przemoc: fizyczna, werbalna itd.
•
Zdrada: związku, tajemnicy itd.
•
Strata: znaczących innych, pracy, pieniędzy, własności, szacunku do
siebie itd.
•
Porażka: w szkole, sporcie, pracy, sądzie itd.
•
Choroba lub uraz: fizyczny lub psychiczny
•
Zawód: sprawy nie idą zgodnie z oczekiwaniami, idą źle
•
Rozczarowanie: korekcja pozytywnych złudzeń
•
Kontaminacja związana z seksem: pierwotna radość zmienia się w
poczucie winy, upokorzenie itd.
•
Śmierć kodujemy jako wskaźnik kontaminacji tylko, gdy:
a.
Jest ważna (osoba znacząca – wynika to z historii życia) i
poprzedza ją pozytywna opowieść (np. jak ważna ta
osoba była).
b.
Czyjaś śmierć prowadzi do negatywnych konsekwencji.
Proaktywność /defensywność
a sekwencje wydarzeń
Proaktywność
vs
Defensywność
Wybawienie
vs
Kontaminacja
Dążenie do realizacji
intencji
vs
Reakcje na naruszenie
„status quo”
Pozytywne rozwiązanie
trudnej sytuacji
vs
„Dobre złego początki”
Proaktywność /defensywność
a sekwencje wydarzeń
wybawienie
kontaminacja
proaktywność
defensywność
Doświadczenie
porażki; niepokonane
przeszkody na drodze
do celu; bezsilność i
złość
„Przygniecenie” przez
sytuację; zagubienie
spokoju, równowagi;
bezsilność i apatia
Doświadczenie
ocalenia, uratowania;
ulga
Doświadczenie
sukcesu, pokonania
trudności; satysfakcja
Kiedy podejmujemy decyzje o
zmianie?
Bauer, McAdams i Sakaeda, 2005
Krystalizacja niezadowolenia
(cristallization of discontent; Baumeister) –
poczucie przewagi negatywnych aspektów
sytuacji nad pozytywnymi, zachwianie status quo
Krystalizacja pragnienia
(cristallization of
desire) – wyraźna świadomość tego, co chce się
robić w przyszłości, do czego chce się dojść
Wskaźniki „dobrego życia”
Dojrzałość:
Umiejętność nadania znaczenia swojemu życiu
Przejawia się w zdolności do wielo-
aspektowego, bogatego myślenia o swoim
życiu
Wiąże się z tzw. ego development (Loevinger):
Kontrola nad impulsami
Integrowanie różnych punktów widzenia
Tworzenie znaczeń w życiu społecznym
Myślenie w kategoriach etycznych
Wskaźniki „dobrego życia”
Dobrostan:
Doświadczanie pozytywnych emocji, radości i
przyjemności oraz relatywny brak bólu i
przykrości (ujęcie hedonistyczne; np. Diener)
Poczucie zadowolenia i satysfakcji z własnego
rozwoju, kontaktów społecznych, aktywności,
wkładu w życie społeczne (ujęcie
eudajmonistyczne; np. Ryff)
Wskaźniki „dobrego życia” w
narracjach
Dwa rodzaje wspomnień obrazujących tendencje
rozwojowe:
Historie integrujące (integrative memories) –
odnoszą się do rozwoju życiowej dojrzałości
Historie budujące (intristic memories) –
odnoszą się do poczucia szczęścia i satysfakcji z
życia
Historie integrujące
Zawierają treści świadczące o:
Procesie różnicowania oraz integrowania
nowych perspektyw rozumienia siebie i innych;
Procesie uczenia się czegoś nowego o życiu;
nabywania nowego i głębszego rozumienia siebie
i innych
Historie budujące
Zawierają treści świadczące o:
Rozwoju osobistym wynikającym z aktywności
autonomicznej (bazującej na motywacji
wewnętrznej)
Rozwijaniu bliskich i znaczących relacji z innymi
ludźmi
Generatywności – wkładzie w życie społeczne
RODZAJ
HSTORII
OPIS
integrujące i
budujące
Opis zintegrowania wartości i przekonań oraz
uzyskanie szczególnego zrozumienia życia.
Opis szczególnego, osobiście znaczącego związku z
innymi.
integrujące i
niebudujące
Podkreślenie uzyskania szerszej perspektywy.
Brak wyraźnego wyjaśnienia, w jaki sposób nowa
perspektywa dotyczy aspiracji wewnętrznych
(rozwoju, relacji, wkładu w społeczeństwo).
nieintegrujące i
budujące
Nie ma żadnego odniesienia do uzyskania nowej
perspektywy, nauczenia się lub eksploracji czegoś
nowego.
Jest wyraźne odniesienie do radości i poczucia sensu
w bliskiej i znaczącej relacji.
nieintegrujące i
niebudujące
Nie ma żadnego odniesienia do uzyskania nowej
perspektywy, nauczenia się lub eksploracji czegoś
nowego.
Nie podkreśla znaczenia relacji z córką, ale raczej
uznanie innych osób, finansowe koszta oraz
pragnienie tego, by wydarzenie dobiegło końca.
Sposób kodowania historii
integrujących
Za historię integrującą uznajemy
opowieść, która:
akcentuje znaczenie uczenia się, integrowania
lub nabywania nowych pespektyw i
rozumienia siebie lub innych osób.
Historie nieintegrujące:
opisują sposób doświadczania danej sytuacji
lub obiektywne fakty w niej zachodzące;
nie mówią wprost czy dana osoba nauczyła się
czegoś nowego z danej sytuacji.
Sposób kodowania historii
integrujących
Za historie integrujące uznajemy tylko
takie, które:
nie ograniczają się do deklaracji
dotyczących rozwoju
(np.: „To doświadczenie
pozwoliło mi się rozwinąć” albo „Przemieniło mnie
to”);
opisują na czym polega integracja, nowa
perspektywa i zdobycie głębszego
zrozumienia
(np.: „Przemieniło mnie to…
Zrozumiałem z innej perspektywy to, co robiłem”).
Sposób kodowania historii
budujących
Za historię budującą uznajemy opowieść,
która:
akcentuje znaczenie osobistego rozwoju,
bliskich i ważnych relacji z innymi ludźmi,
wkładu w życie społeczne.
Historie niebudujące:
akcentują znaczenie tzw. aspiracji
zewnętrznych, takich jak zdobywanie
pieniędzy, pozycji społecznej, uznania,
fizycznej atrakcyjności itp.