STANISŁAW DUBISKI

NIE TYLKO JĘZYK, ALE I GENY

Artykuł pochodzi z "Wiedzy i Życia" nr 10/1998
http://archiwum.wiz.pl/1998/98103400.asp

Z wielkim zainteresowaniem przeczytałem w lipcowym numerze "WiŻ" artykuł Bronisława
Jakubowskiego pt. Euskera. O tym, że Baskowie są populacją zupełnie odmienną od
wszystkich innych populacji europejskich, świadczy nie tylko ich język, ale także ich cechy
antropologiczne. Chciałbym zwrócić uwagę na różnice w częstościach tzw. grup krwi, które
występują między Baskami a innymi populacjami Europy. Spośród genów kontrolujących
najbardziej znany układ grupowy AB0 Baskowie nie mają prawie zupełnie genu
determinującego cechę B (częstość tego genu u Polaków wynosi około 15%).[...]

Dużo ciekawsze są jednak różnice w układzie grupowym Rh. Ten układ grupowy
determinowany jest przez trzy ściśle ze sobą sprzężone loci, z których wymienię tylko locus
mieszczący ge-ny D i d. Gen D powoduje syntezę na powierzchni krwinek czerwonych
antyge-nu D, zwanego także Rh+. Gen d jest genem amorficznym, a więc nie produkuje
żadnego antygenu: osoby o genotypie d/d należą do grupy Rh-. Produkt ge-nu D (Rh+) jest
tak silnym antygenem, że może spowodować uodpornienie matki na krwinki płodu.
Stwierdzono, że podczas porodu spora dawka krwi płodu może dostać się do krwiobiegu
matki. Jeżeli matka należy do grupy Rh-, a płód odziedziczył po ojcu gen D (po matce musiał
odziedziczyć d, ma więc genotyp D/d), matka może wytworzyć przeciwciała anty-Rh.
Podczas następnej ciąży przedostają się one przez łożysko do płodu i mogą go uszkodzić,
powodując tzw. chorobę hemolityczną noworodków.

Dziś chorobę tę umiemy leczyć, a nawet jej zapobiegać, ale jeszcze nie tak dawno była ona
powodem śmierci wielu noworodków. Częstość występowania choroby hemolitycznej
noworodków zależy od częstości genów D i d w danej populacji (w kombinacji konfliktowej
matka jest zawsze d/d, podczas gdy ojciec może być D/d lub D/D, płód zawsze D/d). W czasie
gdy nie umieliśmy jeszcze leczyć i zapobiegać chorobie hemolitycznej noworodków, była ona
ważnym czynnikiem selekcyjnym. W każdym przypadku śmierci noworodka z powodu tej
choroby ginął jeden gen D i jeden d. Proces ten musiał prowadzić do wyeliminowania jednego
genu, a mianowicie tego, który w danej populacji był rzadszy. We wszystkich populacjach
europejskich z wyjątkiem Basków gen d występuje rzadziej niż gen D. U Basków częstość
genu D wynosi od 35% do prawie 50%, podczas gdy u Polaków gen D występuje w około
56%.

Wynika z tego, że gdyby nie interwencja współczesnej medycyny, to selekcja spowodowana
chorobą hemolityczną noworodków doprowadziłaby w końcu do zupełnego wyeliminowania
genu d u wszystkich populacji europejskich. Populacje te upodobniłyby się do ludów odmiany
żółtej, na przykład Koreańczyków (u których częstość D jest równa 100%). U Basków
natomiast zupełnie odwrotnie - zostałby wyeliminowany gen D.