Surrealizm to nie tylko malarstwo ale także film. Filmowy nurt surrealistyczny
zapoczątkowała awangarda filmowa utworem Luisa Buńuela i Salvadora Dalego
pt.: „Pies andaluzyjski” (1928). Film stał się manifestem kierunku, który czerpał symboliką
z freudyzmu, występując zarazem przeciwko normom obyczajowym burżuazji. Film miał
przede wszystkim szokować. Twórcy odrzucili wszystko co racjonalne i konwencjonalne.
Zbudowali film z przeplatających się niepokojących i skandalicznych obrazów, żywcem
wziętych z narkotykowego delirium – kobiece oko rozcięte brzytwą, dziurawa ręka, z której
wychodzą mrówki, fortepian z martwym osłem. Buńuel określił swój film jako „namiętne
i rozpaczliwe wezwanie do mordu”, do rozbicia drobnomieszczańskiego widzenia świata,
do przezwyciężania płaskiego, utylitarnego racjonalizmu, do prawdziwej rewolucji. „Pies
andaluzyjski” otworzył kino na nowe niewykorzystane wcześniej obszary. Buńuel i Dali
stworzyli manifest nieposkromionej wyobraźni, przetarli ścieżki pozwalające zapuszczać się
z kamerą poza horyzont rzeczywistości i gęstwę sennych labiryntów.
Buńuel stał się czołowym przedstawicielem filmowego surrealizmu. Kolejny jego
film „Złoty wiek” (1930), który rozrósł się do pełnometrażowej surrealistycznej fabuły,
zapowiadał przyszłe kino Hiszpana: tematy niespełnionego pożądania, seksualnych obsesji
i bezczelnych ataków wymierzonych w Kościół oraz burżuazyjną hipokryzję. Buńuel jest
autorem filmów: „Los olvidados” (1950), za który otrzymał złotą palmę w Cannes za
reżyserię, „Zbrodnicze życie Archibalda de la Cruz” (1955), „Anioł zagłady”
(1962), „Dziennik panny służącej” (1964), „Szymon Pustelnik” (1965), „Piękność dnia”
(1967), „Droga mleczna” (1970), „Dyskretny urok burżuazji” (1972), za który otrzymał
Oscara, „Widmo wolności” (1974), „Mroczny przedmiot pożądania” (1977).
Przedstawicielami odmiennego, łagodnego nurtu surrealizmu filmowego byli Man
Ray, współpracujący z poetą Robertem Desnosem („Gwiazda morska i Tajemnica zamku Dé”
– 1928), Germaine Dulac („Muszelka i pastor” – 1928), Jean Cocteau („Krew poety” –
1930, „Testament Orfeusza” – 1960).
W kinie surrealistycznym, którego Buńuel jest ojcem chrzestnym i największym
mistrzem tajemnica odgrywa kluczową rolę. Dzięki ukrywaniu przed widzem zamierzeń
twórcy, dzięki atakowi na to, co konwencjonalne, drogą trudno klasyfikowalnych skojarzeń,
kino surrealistyczne posiadło nieosiągalną w tej skali dla żadnego innego nurtu zdolność
nieograniczonej manipulacji sensem dzieła, zależnie od zawartości worka doświadczeń
i wiedzy, jaki przynosi ze sobą na sale kinową każdy odbiorca. W kinie symbolicznym/
surrealistycznym liczy się siła wizji. Kinowy surrealizm to zbiór obrazów, zbiór scen, które
próbują przebić się do widza z przekazem na zupełnie innym, nad-realnym poziomie.
Niezwykle rzadko zdarza się, aby każda ze scen w tego typu kinie zrozumiale wiązała się
z resztą i aby wszystkie razem tworzyły ostatecznie jedną całość, ale w tym przypadku nie
jest to wada. Kino surrealistyczne, nawet jeśli kontakt z nim nie kończy się zdekodowaniem
klarownego przekazu, działa na widza jak poezja. Siła tego kina dobija się do nas na poziomie
abstrakcyjnym ponad logiką i rozumem.