ebooki.nomos.pl

kup pełną wersję ebooka na naszej stronie internetowej

PANIKA MORALNA

HOMOSEKSUALNOŚĆ W DYSKURSACH MEDIALNYCH

IWONA ZIELIŃSKA

PANIKA MORALNA

HOMOSEKSUALNOŚĆ W DYSKURSACH MEDIALNYCH

NOMOS

IWONA ZIELIŃSKA

PANIKA MORALNA

HOMOSEKSUALNOŚĆ W DYSKURSACH MEDIALNYCH

NOMOS

© 2015 Copyright by Iwona Zielińska & Zakład Wydawniczy »NOMOS«

Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani

w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapi-

sywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu

bez pisemnej zgody wydawcy.

Recenzje: prof. dr hab. Piotr Sztompka

Publikacja dofinansowana przez Akademię Pedagogiki Specjalnej im. Marii

Grzegorzewskiej ze środków na działalność statutową

Redakcja wydawnicza: Anna Grochowska-Piróg

Redakcja techniczna: Jacek Pawłowicz

Projekt okładki: Dariusz Jażdżyk

ISBN 978-83-7688-197-3

KRAKÓW 2015

Zakład Wydawniczy »NOMOS«

31-208 Kraków, ul. Kluczborska 25/3u; tel./fax: [phone]

e-mail: [e-mail]; www.nomos.pl

5

SPIS TREŚCI

PODZIĘKOWANIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  7

WSTĘP  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  9

ROZDZIAŁ I

PANIKA MORALNA – KRYTYCZNA PREZENTACJA

KONCEPCJI  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  17

Historia powstania koncepcji paniki moralnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  18

Fazy, kryteria, przyczyny zjawiska  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  24

Panika moralna a inne koncepcje  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  36

Recepcja teorii panik moralnych w Polsce  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  48

Krytyka koncepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  51

Problematyczna rola mediów

– konsekwencje teoretyczne  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  56

ROZDZIAŁ II

DWA MODELE PANIKI MORALNEJ I ICH ZWIĄZEK

Z NOMOSEM  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  61

Paniki klasyczne i transformacyjne  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  62

Nomos czyli porządek kosmiczny  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  67

Odwrotność nomosu – anomia  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  79

Polowanie na czarownice

– naruszenie religijnych podstaw nomosu  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  89

Folk devils jako rodzaj skalania  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  96

Nomos, anomia i panika moralna – podsumowanie  . . . . . . . . . . . . . . . 102

6

ROZDZIAŁ III

„HOMOSEKSUALNA” PANIKA MORALNA   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Model atrybutywny   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Model procesualny   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Media i paniki moralne  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Analiza dyskursu w badaniu paniki moralnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Charakterystyka analizowanych

tytułów prasowych  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Schemat badawczy  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

ROZDZIAŁ IV

TESTOWANIE MODELI W ZJAWISKU PANIKI

„HOMOSEKSUALNEJ”  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Sytuacja osób homoseksualnych w Polsce

– rys historyczny  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Przebieg paniki moralnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Wskaźniki paniki moralnej  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

ROZDZIAŁ V

DWA DYSKURSY, DWIE WIZJE ŁADU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Obrazy  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Interesy  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

Działania  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

Argumenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

Stanowisko Kościoła katolickiego  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

ROZDZIAŁ VI

KONKLUZJE I PODSUMOWANIA  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

Konserwatyści i moderniści  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

„Homoseksualna” panika moralna a nomos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

Teoria paniki moralnej – ograniczenia i możliwości  . . . . . . . . . . . . . . . 270

BIBLIOGRAFIA  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

SUMMARY: MORAL PANIC: HOMOSEXUALITY IN MEDIA

DISCOURSES  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

7

PODZIĘKOWANIA

Moja przygoda intelektualna z paniką moralną zaczęła się w momen-

cie, kiedy podczas studiów magisterskich Profesor Piotr Sztompka

wręczył mi kilka stron skserowanego tekstu w języku angielskim i po-

prosił o  przygotowanie krótkiego referatu na ten temat, na prowa-

dzone przez niego seminarium. Krótki referat przerodził się w długo-

letnie zainteresowanie, którego zwieńczeniem jest niniejsza książka.

Profesor Sztompka umożliwił mi także pierwszy wyjazd do Londynu,

wiele lat temu, celem zebrania materiałów na temat tej słabo wów-

czas znanej w Polsce koncepcji, i potem zasugerował podjęcie studiów

doktoranckich w Szkole Nauk Społecznych PAN. Jestem mu za to

ogromnie wdzięczna.

Dalsze prace nad rozwojem teorii paniki moralnej i jej zastosowa-

niem prowadziłam pod czujnym okiem Profesor Miry Marody. To ona

miała największy wpływ na krystalizację idei przedstawionych w ni-

niejszej książce. Profesor Marody nie podaje swoim podopiecznym

gotowych pomysłów, tylko z zaciekawieniem towarzyszy im  w ich na-

ukowej drodze, w odpowiednim momencie dostrzegając zagrożenie

ślepą uliczką i sugerując zmianę kursu. Dziękuję, Miro!

Profesor Irenie Borowik, szefowej wydawnictwa NOMOS, dzię-

kuję za ogromną życzliwość i sugestie dotyczące tytułu książki oraz

modyfikacji struktury pracy.

Władzom Akademii Pedagogiki Specjalnej pragnę zaś podzięko-

wać za sfinansowanie kosztów wydawniczych.

9

WSTĘP

Przedmiotem niniejszej pracy jest zjawisko panik moralnych, a przy-

kładem, który posłużył analizie, jest panika, jaka wybuchła w 2004

i 2005 roku wobec zwiększonej jawności gejów i lesbijek w prze-

strzeni publicznej. Zasadniczym celem podjętych rozważań jest, po

pierwsze, wykazanie, że dotychczasowy sposób ujmowania paniki

moralnej rozmija się ze współczesną naturą rzeczywistości społecz-

nej i w efekcie nietrafnie opisuje zachodzące zjawiska. W związku

z tym, drugim zadaniem jest przedstawienie zrewidowanego mode-

lu paniki moralnej, który w sposób bardziej adekwatny wyjaśniłby

aktualne zjawiska. W tym celu zaproponowane zostało rozróżnienie

dwóch typów zjawiska paniki moralnej. Pierwszy, ujmowany tak jak

dotychczas, w sposób durkheimowski, jako narzędzie wzmacniania

porządku społecznego poprzez eliminowanie i karanie niepożąda-

nych zachowań, reprezentowanych przez folk devils, nazywamy pani-

kami „klasycznymi”. Cechą charakterystyczną tego typu zjawisk jest

społeczny konsensus, że zachowanie budzące panikę – na przykład

molestowanie dzieci, seryjne morderstwa − jest jednoznacznie nagan-

ne i wobec tego podejmowane są różnorodne działania dążące do jego

eliminacji i pośrednio – ochrony ładu. Choć wspomniane przykłady

dowodzą, że część współczesnych panik moralnych może mieć cha-

rakter „klasyczny”, zdecydowana większość zjawisk wpisuje się raczej

w drugi z zaproponowanych modeli, zwany paniką „transformacyjną”.

Tym, co odróżnia to zjawisko od poprzedniego, jest fakt ukonstytu-

owania się przeciwstawnych ocen wrogów społecznych (folk devils).

10

Ich przeciwnicy, podobnie jak w modelu klasycznym, postrzega-

ją zachowanie nowego typu jako zagrożenie dotychczasowego ładu

i w związku z tym domagają się zablokowania ich działań. Z drugiej

strony, pojawia się jednak znacząca grupa zwolenników wspierają-

cych folk devils, którzy w nowej zasadzie normatywnej upatrują zapo-

wiedź rozwoju, progresu czy unowocześnienia. Przykładem tego typu

zjawiska może być panika dotycząca wpływu gier komputerowych na

dzieci, protesty wobec pozostawienia krzyża na Krakowskim Przed-

mieściu czy zagrożenie tzw. ideologią gender. Przebieg paniki trans-

formacyjnej jest

daleko bardziej nieprzewidywalny niż ma to miejsce

w modelu klasycznym, stąd zjawiska tego typu często wymykają się

próbom wykorzystania ich do schematycznego zarządzania porząd-

kiem społecznym. Bez względu na to, jak zakończy się kryzysowa sy-

tuacja − przywróceniem jeszcze na jakiś czas ładu tradycyjnego czy

wprowadzeniem nowych elementów porządku − transformacyjna pa-

nika moralna zawsze jest wyrazem niezadowolenia jakiegoś sektora

społeczeństwa z dotychczas obowiązujących zasad normatywnych.

Rozwijana od początku lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku

koncepcja panik moralnych bardzo silnie wpisana jest w tradycję kon-

strukcjonizmu społecznego, zwłaszcza w ujęciu brytyjskich naukow-

ców, którzy nie tylko podkreślają celowe konstruowanie samego zjawi-

ska paniki (przez elity polityczne, grupy interesu, media), ale i uczuć,

jakie mu towarzyszą. Angela McRobbie (1994: 199) pisze na przykład,

że w panice moralnej u samych podstaw zawsze chodzi o wzbudzanie

lęku w ludziach. Takie „inżynieryjne” traktowanie zjawiska, jako na-

rzędzia do osiągania szeroko rozumianych zysków, wydaje się jednak

zbyt jednowymiarowe, a ponadto – budzi moją wewnętrzną niezgo-

dę wobec sprowadzania obserwatorów i uczestników paniki moral-

nej do roli marionetek. Przeciwko utylitarnym sposobom ujmowa-

nia zjawiska świadczą przykłady panik moralnych, będące wynikiem

stricte oddolnego działania, u podstaw którego leżą nie tyle celowo

wywoływane emocje, co impulsywnie rodzące się uczucia, do jakich

zdolni są i zawsze byli ludzie. Takie ujęcie prowadzi oczywiście do za-

kwestionowania sprawczej roli mediów w pojawianiu się paniki mo-

ralnej, które przez wielu badaczy uważane są za element nieodzowny

zjawiska traktowanego w konsekwencji jako fenomen charakteryzując

11

tylko społeczeństwa informacyjne. Nie ulega wątpliwości, że współ-

czesne paniki moralne są zazwyczaj panikami medialnymi, co wynika

ze specyfiki wspomaganego technologicznie komunikowania dzisiej-

szych społeczeństw i nie wymaga dalszych wyjaśnień. Nie znaczy to

jednak, że przed powstaniem mediów masowych paniki moralne nie

miały miejsca.

Drugą cechą, nadmiernie eksponowaną w dotychczasowych ba-

daniach i opracowaniach panik moralnych, jest traktowanie zjawiska

jako narzędzia kontroli i zarządzania porządkiem społecznym (Ungar

2008: 913). Stanley Cohen, twórca omawianej koncepcji, analizując

panikę moralną, jaka miała miejsce w latach sześćdziesiątych XX wie-

ku w Anglii wykazuje, że jej zasadniczą funkcją było potwierdzenie

i wzmocnienie dominującego ładu (Cohen 1972). Niestety, kolejni ba-

dacze zdają się zakładać wskazaną przez Cohena funkcję jako cechę

oczywistą każdego przypadku paniki moralnej. Choć na integrującą

społeczeństwo moc dewiacji zwracał uwagę znacznie wcześniej jeden

z ojców socjologii − Emil Durkheim, wydaje się jednak, że taki opis

rzeczywistości jest właściwy dla społeczeństw o względnie ujednolico-

nym systemie aksjonormatywnym, co mimo wszystko nie jest cechą

charakteryzującą współczesne, zindywidualizowane społeczeństwa.

Proponowana w pracy modyfikacja teorii panik moralnych jest

próbą ściślejszego dopasowania modelu zjawiska do gwałtownych

przemian społeczeństwa (zachodniego), następujących mniej więcej

od lat sześćdziesiątych XX wieku (Beck i Lau 2005: 527). Ich efektem

jest wzrastające zindywidualizowanie społeczeństw, przejawiające się

głównie w ciągłej konieczności podejmowania wyborów, tak w bła-

hych kwestiach codziennych, jak i dotyczących kluczowych punktów

na mapie życia jednostki. Maciej Gdula, analizując przemiany miło-

ści, jakie nastąpiły w ostatnich dziesięcioleciach, w ten sposób opisuje

sytuację, jaka wyłoniła się po rozpadzie dawnego, w miarę ujednolico-

nego systemu aksjonormatywnego:

Przymus społeczny jako przymus tradycyjnych norm został w dużym

stopniu zamieniony na nakaz samodzielnego kształtowania swego życia

przez jednostkę zobowiązaną do postrzegania swojej egzystencji jako

przestrzeni otwartych możliwości. Sama musi wybierać, co jest dla niej

odpowiednie i za swoje wybory wziąć odpowiedzialność (Gdula 2009: 9).

12

Owa konieczność dokonywania wyborów, jak jeszcze dobitniej

określa ten proces Zygmunt Bauman (2001), imputuje nakaz opowia-

dania się za jednymi wartościami i związanymi z ich uzyskiwaniem

normami, a odrzucania innych, które nie przystają do autokreowa-

nej tożsamości jednostki. Skutkiem ubocznym tego procesu jest jed-

nak

pojawianie się momentów, w których dochodzi do ścierania się

różnych potrzeb, wyrażanych przez różne segmenty społeczeństwa.

Współczesne paniki moralne niezwykle często są manifestacją tego

rodzaju spięć społecznych. Innymi słowy, transformacyjne paniki mo-

ralne nie tyle wzmacniają porządek społeczny, ile doprowadzają do

jego zakwestionowania; są rezultatem zderzania się różnych wizji ładu

społecznego, wyrażanych – z jednej strony – przez zazwyczaj konser-

watywną część społeczeństwa, która dąży do utrzymania lub przy-

wrócenie ładu opartego na tradycyjnych wartościach oraz – z drugiej

− przez rzeczników zmiany, odwołujących się do rozwoju i postępu,

którego celem jest wyegzekwowanie i uznanie przez innych nowych

zasad normatywnych.

Aby wzmocnić twierdzenie o zdecydowanie bardziej uniwersalnym

charakterze zjawiska panik moralnych, niż wskazują ci autorzy, którzy

wiążą je z rozwojem mediów, sięgnęłam po koncepcję nomosu Petera

L. Bergera (1997), tworzącą teoretyczną ramę odniesienia dla przefor-

mułowanej teorii paniki moralnej, oraz po teorię anomii w rozumieniu

Emila Durkheima (2006) i antropologiczną koncepcję skalania Mary

Douglas (2002). Ilustracją empiryczną poczynionych w pracy rekon-

ceptualizacji omawianej teorii jest analiza homoseksualnej paniki mo-

ralnej (będącej przykładem paniki transformacyjnej), której punktem

szczytowym były wydarzenia rozgrywające się w Polsce w 2005 roku.

Cel podjętego badania był podwójny. Po pierwsze, chodziło o odpo-

wiedź na pytanie, czy wysunięte w części teoretycznej pracy hipotezy

i założenia związane z wprowadzeniem nowej kategorii − transfor-

macyjnych panik moralnych − znajdują potwierdzenie w empirycz-

nej rzeczywistości. Po drugie, analiza przekazów prasowych na temat

wydarzeń będących przedmiotem zainteresowania miała posłużyć do

odtworzenia dwóch dyskursów, jakie wyłoniły się w rezultacie zwięk-

szonej obecności gejów i lesbijek w przestrzeni publicznej, co było bez-

pośrednim powodem wzniecenia paniki moralnej. Ponadto, ciekawe

13

jest również powtórne przyjrzenie się analizowanym w pracy wydarze-

niom z dzisiejszej perspektywy, po upływie ponad dekady, aby uświa-

domić sobie zmiany, jakie nastąpiły od tego czasu. W 2005 roku Robert

Biedroń, współtwórca Kampanii Przeciw Homofobii, był jednym z czo-

łowych wrogów społecznych, używając nomenklatury koncepcji pani-

ki moralnej. Dziś jest prezydentem Słupska. W 2005 roku tysiące osób

brało udział w zorganizowanych nielegalnie wiecach na znak protestu

wobec zakaz organizacji Parady Równości, wydanego przez prezyden-

ta Lecha Kaczyńskiego. Dziś wielu z nich uczestniczy w corocznym

festiwalu filmów LGBT, czyta nagradzane książki otwarcie homosek-

sualnych autorów i ogląda polskie seriale, w których od jakiegoś czasu

pojawiają się regularnie homoseksualni bohaterzy. Jednym z obszarów

badań prowadzonych nad panikami moralnymi są ich skutki – to, co

panika pozostawiła po sobie: nowe organizacje, instytucje, zmiany le-

gislacyjne, transformacja postaw itd. Tego typu analiza może zostać

przeprowadzona w pewnym czasie po wygaśnięciu paniki. Tym aspek-

tem zajmuję się w pracy w mniejszym stopniu, chociaż podjęcie takiej

analizy skutków paniki „homoseksulanej” byłoby bardzo ciekawym

przedsięwzięciem badawczym. Oczywiście nadal jest wiele obszarów,

zwłaszcza prawnych, które nie uległy znaczącym zmianom, ale w tzw.

„wiedzy społecznie podzielanej”, do której odwołuję się wielokrotnie

w tekście, zmiany widoczne są gołym okiem.

Przekaz medialny, w tym wypadku tekst prasowy, bo to on stano-

wił podstawę analizy, konstruuje oraz reprodukuje dyskurs dotyczący

porządku społecznego (Brickel 2000). Zgodnie z tym założeniem od-

tworzenie dyskursu pozwala na ujawnienie różnic zdań i poglądów

pomiędzy dwoma obozami, jakie powstały w odniesieniu do kwestii

osób homoseksualnych i organizowanych przez nich demonstracji

(które były rzekomym powodem niezgody). W tym celu należało

zrekonstruować zasadnicze narracje stosowane w mówieniu o gejach

i lesbijkach. Każde ze 182 zebranych doniesień prasowych analizo-

wane było pod kątem wyróżnionych kategorii (takich jak obraz prze-

ciwników i zwolenników, stosowane argumenty i działania itp.), które

miały dostarczyć odpowiedzi na następujące pytania: jakie są różnice

pomiędzy grupami w postrzeganiu zachowań i osób, w stosunku do

których pojawiła się panika? W jaki sposób prezentowani są pozostali

14

aktorzy paniki moralnej (np. osoby wspierające i potępiające folk de-

vils)? Jakie argumenty są przedstawiane przez każdą ze stron na rzecz

uzasadniania przekonań o tym, jak ma być? Jakie działania i strategie

są wykorzystywane przez każdą ze stron do obrony tradycyjnego ładu

lub jego zmiany oraz z jakim skutkiem? Uzyskane z materiału badaw-

czego odpowiedzi stanowiły podstawę dla odtworzenia i porównania

dwóch wizji ładu, prezentowanych przez obie strony zaangażowane

w kwestie osób homoseksualnych.

W takim ujęciu analizy dyskursu, jaki zaproponowany został

w pracy, użytkownik języka jest nie tylko twórcą dyskursu, ale i jego

„niewolnikiem”. Myśli bowiem tylko to, na co pozwala mu dyskurs

i tylko w wyznaczony przez niego sposób. Innymi słowy, badacz tego

dyskursu również nie pozostaje na zewnątrz badanego przez siebie ję-

zyka − jest przecież jednym z jego użytkowników, z wszystkimi jego

ograniczeniami i możliwościami. Wysiłek zauważenia tej strony wła-

dzy dyskursu i następnie próby maksymalnego zdystansowania się

wobec własnych przekonań, które − jak pokazuję dalej w pracy − mają

niejednokrotnie charakter aksjomatów, był może najtrudniejszym

wyzwaniem podjętego badania.

S t r u k t u r a p r a c y

Praca składa się z dwóch zasadniczych części: teoretycznej (pierw-

sze dwa rozdziały), w której przedstawiona została koncepcja paniki

moralnej i propozycja jej przeformułowania, oraz części empirycznej

(rozdziały III−V), która ma charakter analityczny i egzemplifikacyjny.

Rozdział pierwszy poświęcony jest przybliżeniu rozwoju koncep-

cji paniki moralnej od momentu jej powstania w 1972 roku po naj-

nowsze opracowania. Przedstawiono w nim wszystkie terminy i poję-

cia, jakie wiążą się z koncepcją, dotychczasowe sposoby wyjaśniania

zjawiska oraz problematyczna kwestia zdefiniowania omawianej kate-

gorii. Na koniec podjęto także próbę krytycznego ustosunkowania się

do poczynionych przez innych badaczy ustaleń.

Rozdział drugi ma znaczenie kluczowe dla całej pracy. Przedsta-

wiona została w nim propozycja nowego, znacząco odmiennego od

wcześniejszych, sposobu ujmowania zjawiska paniki moralnej. Naj-

pierw zaproponowane zostało wprowadzenie rozróżnienia zjawisk

15

paniki moralnej na klasyczne, których celem jest wzmacnianie ładu

aksjonormatywnego społeczeństwa, oraz na paniki transformacyj-

ne, które są wyrazem niezadowolenia pewnej części społeczeństwa

z obowiązujących dotychczas zasad normatywnych. W tej części wy-

sunięta zostaje hipoteza, iż transformacyjne paniki moralne wskazują

na nieefektywność legitymizacji wykorzystywanych do utrzymania

całości nomosu. Dalej następuje rekapitulacja koncepcji nomosu Pe-

tera L. Bergera, stanowiącej szerszą ramę odniesienia dla panik mo-

ralnych, które proponuję traktować jako symptom przemiany nomo-

su. W drugiej części rozdziału przywołana zostaje antropologiczna

koncepcja Mary Douglas, dotycząca uniwersalnego dla wszystkich

społeczeństw sposobu radzenia sobie z elementami, które zakłócają

poczucie porządku.

Rozdział trzeci zawiera omówienie obranej w pracy metodologii

oraz wskaźników i modeli używanych w analizach zjawiska, które słu-

żą weryfikacji, czy badany przypadek może zostać określony paniką

moralną. Następnie przedstawiony jest sposób rozumienia dyskursu

w niniejszym opracowaniu oraz uzasadnienie zastosowania tego po-

dejścia w badaniu. Ostatnia część rozdziału trzeciego poświęcona jest

szczegółowemu omówieniu wykorzystanej w analizie materiału pra-

sowego techniki badawczej.

Rozdziały czwarty i piąty stanowią zasadniczą część analityczną

pracy. Pierwszy z nich testuje przy użyciu omówionych wcześniej na-

rzędzi hipotezę, iż wydarzenia dotyczące gejów i lesbijek w 2005 roku

można zakwalifikować jako transformacyjną panikę moralną. Drugi

prezentuje wyniki podjętej analizy prasy, poprzez odtworzenie dwóch

konkurencyjnych dyskursów, które tworzone są przez: 1. obrazy, czyli

sposoby reprezentowania głównych kategorii homoseksualnej paniki

moralnej (geje/lesbijki, homoseksualizm, parady, konserwatyści, mo-

derniści, interes); 2. działania podejmowane bądź zalecane w stosun-

ku do folk devils (w tym miejscu weryfikacji poddana została wspo-

mniana powyżej koncepcja Mary Douglas); 3. argumenty stosowane

po obu stronach konfliktu, które stanowią także najbardziej jaskrawe

przejawy oczekiwań dotyczących tego, jak powinien wyglądać porzą-

dek społeczny, czyli „jak powinno być”. Osobno zostało omówione

zaangażowanie się przedstawicieli Kościoła katolickiego w analizowane

wydarzenia i ich zaskakująco niejednomyślny stosunek do kwestii ho-

moseksualizmu i osób homoseksualnych.

Ostatni rozdział – szósty – zawiera podsumowanie wniosków, ja-

kie wypływają z podjętych w pracy rozważań teoretycznych oraz ba-

dań empirycznych, w trzech osobnych częściach, poświęconych ko-

lejno: konkluzjom wypływającym z badania, rozważaniom na temat

związków „homoseksualnej” paniki moralnej z nomosem oraz dal-

szym możliwościom rozwijania koncepcji paniki moralnej, z zasto-

sowaniem między innymi teorii konfliktu oraz osiągnięć z dziedziny

socjologii emocji.