1

Andrzej Augustynek
[e-mail]
Katedra Socjologii i Psychologii Zarządzania i Komunikowania
Akademia Górniczo-Hutnicza
Kraków

Nadmierne użycie komputera i Internetu

nowym zjawiskiem społecznym?

Wprowadzenie

Są osoby, które spędzają niemal bez przerwy kilkanaście godzin przed monitorem

komputera, spożywają przy nim posiłki, niejednokrotnie tam zasypiają. Ludzie ci cierpią, gdy
pozbawi się ich dostępu do Internetu lub komputera. Problem ten w Polsce zauważyli jako
jedni z pierwszych Goban-Klas i Sienkiewicz [1999, s. 101] pisząc: U wielu użytkowników
nowych mediów występuje swoista fascynacja światem przez nie przedstawianym
(tzw. wirtualna rzeczywistość), w szczególności, gdy dają one szansę interakcyjności.
Znane są przykłady spędzania całych dni na oglądaniu programów telewizyjnych czy kaset
wideo. U młodzieży zaś pojawił się typ „hackera", maniaka komputerowego, który spędza
godziny wpatrzony w ekran monitora. Nowe techniki multimedialne, łączące dźwięk, obraz
trójwymiarowy, a nawet dotyk (poprzez specjalne hełmofony) dają takie złudzenie
rzeczywistości, że problemem staje się powrót do normalnego świata. Ta „narkotyzująca"
funkcja najnowszych mediów zasługuje na baczną uwagę.

Od dziesięciu lat pojawiają się różne opracowania poświęcone nadmiernemu

(szkodliwemu – zbyt długiemu i częstemu) korzystaniu z Internetu lub komputera.
W prezentowanym referacie pragnę przedstawić rezultaty zrealizowanych w ramach
III etapu badań nad kształtowaniem się społeczeństwa informacyjnego realizowanych
na AGH w Krakowie pod kierunkiem L. Habera. W badaniach tych poszukiwałem
odpowiedzi na pytania:
•

Czy nadmierne korzystanie z komputera i Internetu uzależnia, czy też powstają wtedy
inne formy patologii zachowania?

•

Jakie jest rozpowszechnienie nadmiernego korzystania z Internetu wśród osób
wykształconych i aktywnych zawodowo?

Metoda badań

Istnieją przesłanki, zarówno teoretyczne, jak i oparte na wynikach badań

eksperymentalnych do wyróżnienia uzależnienia od komputera i Internetu [Augustynek,
2004]. W zrealizowanych badaniach posłużono się do tego celu trzema kryteriami
diagnostycznymi:

a) czasowym
b) objawowym
c) samooceny.

2

Ad. a. Badani podczas wypełniania ankiety najpierw odpowiadali na następujące pytania:
1. Ile średnio godzin tygodniowo spędza Pan(i) przed komputerem?
2. Ile średnio godzin tygodniowo spędza Pan(i) przed komputerem, niezależnie od pracy

zawodowej i nauki?

3. Ile średnio godzin tygodniowo przeznacza Pan(i) na Internet?
4. Ile średnio godzin tygodniowo przeznacza Pan(i) na Internet, niezależnie od pracy

zawodowej i nauki?

W analizie wyników przyjęto następujące przedziały czasu przeznaczanego

na komputer oraz Internet:

Zestawienie 1.

Liczba godzin tygodniowo
przeznaczanych na komputer lub Internet

Nazwa przedziału

0 – 35

Racjonalne użycie

36 – 49

Zagrożenie nadmiernym użyciem

50 – 62

Nadmierne użycie

63 i więcej

Destrukcyjne użycie

Ad. b. Ankietowani ustosunkowywali się do 8 stwierdzeń:
1. Najbliższe mi osoby mają pretensje, że zbyt długo używam komputera.
2. Efekty mojej nauki lub pracy obniżają się wskutek zbyt długiego przebywania

przy komputerze.

3. Denerwuję się, gdy ktoś mówi do mnie, a ja właśnie korzystam z komputera.
4. Późno w nocy nie śpię tylko siedzę przy komputerze.
5. Marzę, fantazjuję lub natrętnie myślę o tym, co będę robił przy użyciu komputera

w czasie, gdy nie jestem przy nim.

6. Próbuję bezskutecznie ograniczyć czas spędzany przy komputerze.
7. Ukrywam przed innymi to ile czasu pochłania mi komputer.
8. Wybieram komputer zamiast spotkań z innymi.
mając do dyspozycji 6–stopniową skalę ocen:
•

Zawsze

•

Bardzo często

•

Często

•

Sporadycznie

•

Rzadko

•

Nie dotyczy.

W analizie wyników uznano za osoby:

•

Zagrożone nadmiernym użyciem komputera – te, które dały 5 twierdzących
(diagnostycznych) odpowiedzi.

•

Nadmiernie używające komputera – dające 6 lub 7 odpowiedzi diagnostycznych.

•

Destrukcyjnie używające komputera – dające 8 diagnostycznych odpowiedzi.

Ad. c. Respondenci odpowiadali też na pytanie:

3

1. Czy uważa się Pan(i) za uzależnionego(ą) od komputera? Mieli do dyspozycji
następujące odpowiedzi: Tak, Raczej tak, Raczej nie, Nie.

Osoby badane

W badaniu uczestniczyło łącznie 1011 osób. Szczegółowe informacje na ich temat

zawarte są w tabeli nr 1.

Tabela 1.

Liczebność i cechy demograficzne badanej zbiorowości

Ogółem

N = 1011

Nauczyciele

akademiccy

Absolwenci

Studenci

L.p.

Cechy

L=1120

%

L=134

%

L=203

%

L=674

%

AGH
UJ
AE

548
315
257

48,9
28,1
23,0

61
44
29

45,5
32,8
21,7

88
61
54

43,3
30,1
26,6

369
179
126

54,8
26,6
18,6

1.

U

cz

el

n

ia

Ogółem

1120 100,0

134

100,0

203 100,0

674 100,0

Kobieta
Mężczyzna

607
513

54,2
45,8

44
90

32,8
67,2

94

109

46,3
53,7

371
303

55,0
45,0

2

P

łe

ć

Ogółem

1120 100,0

134

100,0

203 100,0

674 100,0

Wyniki badań

37 minut dziennie (nieco ponad cztery godziny tygodniowo) spędza w Sieci

przeciętny polski internauta. A było ich w dniu 11 stycznia 2005 roku 9 088 883, w tym
55% to mężczyzn. Dane te opublikowano w raporcie z badania polskiego Internetu
przedstawionego przez PBI / Gemius Megapanel [„Enter” nr 3/2005, s. 15].

Pisząc o groźbie uzależnienia od komputera czy Internetu, jako podstawowy jej

wymiar, przyjmuje się czas spędzany przed komputerem lub w Sieci. Nie dokonują przy tym
rozróżnienia czasu spędzanego przed komputerem (czy w Internecie) podczas pracy
zawodowej lub nauki od czasu prywatnego użytkowania. Różnice te dobrze obrazują
wykresy 1, 2, 3, oraz tabele 2, 3, 4:

4

Wykres nr 1.

Czas spędzany przed komputerem w ciągu tygodnia

Najczęstszą wartością jest czas 15 godzin tygodniowo spędzonych przed

komputerem. Natomiast wartość średnia przypada na około 25 godzin.

0

20

40

60

80

100

120

140

Ile średnio godzin tygodniowo spędza Pan(i) przed komputerem? N = 1011

0

50

100

150

Częstość

5

Wykres 2.

Czas przeznaczany na Internet w ciągu tygodnia.

Najczęściej badani spędzają w Internecie do 5 godzin tygodniowo, natomiast już

niewielu z nich więcej niż 25 godzin tygodniowo. Potwierdza to wyniki opublikowane przez
PBI / Gemius Megapanel.

0

30

60

90

120

150

Ile średnio godzin tygodniowo przeznacza Pan(i) na Internet? N = 1011

0

50

100

150

200

250

Częstość

6

Wykres 3.

Czas przeznaczany na Internet w ciągu tygodnia (bez nauki i pracy zawodowej)

Ponad połowa osób ankietowanych spędza w Internecie dla własnych celów

nie więcej niż 5 godzin tygodniowo. Dowodzi to, że przeciętny polski internauta na Sieć
nie przeznacza zbyt dużo czasu, a zjawisko nadmiernego użycia Internetu nie powinno być
analizowane w kategoriach epidemiologii.

Wyprzedzając szczegółowe przedstawienie wyników muszę stwierdzić, że

zdecydowana większość rezultatów ma rozkład zbliżony do siebie, a pomiędzy nimi nie
występują istotne różnice ze względu na wyróżnione cechy. Dotyczy to szczególnie podziału
ankietowanych ze względu na stopień zamożności. W tej sytuacji ograniczyłem się do
prezentacji i omówienia wyników według tylko podstawowych zmiennych demograficznych,
unikając w ten sposób powtarzania tych samych sformułowań o braku istotnych różnic.

W tabelach poniżej dokonano analizy czasu poświęconego na komputer i Internet

w różnych układach analizowanych zmiennych.

Tabela 2.

Ilość godzin tygodniowo przeznaczanych na komputer (w %) przez badanych

ze względu na ich płeć. N = 1011

Lp.

Ile średnio godzin tygodniowo

spędza Pan(i) przed komputerem?

Kobiety

L = 509

Mężczyźni

L = 502

Ogółem

L = 1011

1 0 – 35

85,3

66,2

75,8

2 36 – 49

7,3

15,8

11,5

3 50 – 62

4,6

9,3

7,0

4 63 i więcej

2,8

8,7

5,7

0

50

100

150

200

Ile średnio godzin tygodniowo przeznacza Pan(i) na Internet, niezależnie od pracy zawodowej?

0

100

200

300

400

500

600

Częstość

7

Mężczyźni więcej czasu poświęcają na komputer – 33,8% mężczyzn i 14,7% kobiet

poświęca więcej niż 35 godzin tygodniowo na pracę z komputerem lub Internetem.

Tabela 3.

Ilość godzin tygodniowo przeznaczanych na Internet (w %) przez badanych

ze względu na płeć. N = 1011

Lp.

Ile średnio godzin tygodniowo przeznacza

Pan(i) na Internet?

Kobiety

L = 509

Mężczyźni

L = 502

Ogółem

L = 1011

1 0 – 35

94,8

88,9

91,9

2 36 – 49

2,4

4,9

3,3

3 50 – 62

2,0

4,5

1,2

4 63 i więcej

0,8

2,3

1,5

Podobna, jak w przypadku komputera tendencja, dotyczy Internetu. Jednak w tym

przypadku różnica jest dużo mniejsza (11,1% i 5,2%).

Tabela 4.

Ilość godzin tygodniowo przeznaczanych na Internet (w %) przez badanych

bez nauki i pracy zawodowej ze względu na ich płeć. N = 1011

Lp.

Ile średnio godzin tygodniowo przeznacza

Pan(i) na Internet, niezależnie od pracy

zawodowej i nauki

Kobiety

L = 509

Mężczyźni

L = 502

Ogółem

L = 1011

1 0 – 35

97,2

94,8

96,0

2 36 – 49

1,2

2,7

1,9

3 50 – 62

1,0

1,9

1,4

4 63 i więcej

0,6

0,8

0,7

Tendencja do wystąpienia różnic, mimo że znacznie mniejsza, utrzymuje się nadal

(5,2% i 2,8%). Podobne są też jej proporcje. Wynoszą one w przybliżeniu 2:1, tzn.
ż

e mężczyźni dwukrotnie częściej niż kobiety spędzają przy komputerze lub w Internecie

powyżej 35 godzin tygodniowo.

Potencjalnie uzależnionych należy poszukiwać wśród przeznaczających na Internet

(bez nauki i pracy zawodowej) 50 i więcej godzin. Jest ich w gronie kobiet 1,6% i pośród
mężczyzn 2,7%. Wyniki te są zbliżone do uzyskanych w 2003 roku (odpowiednio 0,73%
u kobiet i 3,0% u mężczyzn [Augustynek, 2004]).

Przedstawię teraz porównanie czasu przeznaczanego na Internet przez badanych

bez nauki i pracy zawodowej

w poszczególnych grupach zawodowych

.

8

Tabela 5.

Ilość godzin tygodniowo przeznaczanych na Internet (w %) przez badanych

bez nauki i pracy zawodowej w poszczególnych grupach zawodowych. N = 1011.

Lp.

Ile średnio godzin

tygodniowo przeznacza

Pan(i) na Internet,

niezależnie od pracy

zawodowej i nauki

Nauczyciele
akademiccy

L = 134

Absolwenci

L = 203

Studenci

L = 674

Ogółem
L= 1011

Studenci

AGH

2003 rok

L = 3490

1 0 – 35

98,4

96,4

95,4

96,0

97,9

2 36 – 49

0,8

3,0

1,9

1,9

1,4

3 50 – 62

0,8

0,6

1,8

1,5

0,4

4 63 i więcej

0,0

0,0

0,9

0,6

0,3

Nadmiernie używających Internetu absolwentów i pracowników naukowych jest mniej

niż 1%. Natomiast studentów znacznie więcej, gdyż 2,7%. Należy też zwrócić uwagę na to,
ż

e w roku 2005 jest ich o ponad 2% więcej niż w 2003 roku, kiedy to było ich tylko 0,7%.

Jest to różnica niewątpliwie istotna i może świadczyć o rosnącym zagrożeniu wśród
studentów uzależnieniem od Internetu.

Omówię teraz wskaźniki objawowe. Każdy z ankietowanych dokonywał samooceny

natężenia objawów nadmiernego korzystania z komputera. W celu umożliwienia porównania
ocen ze sobą, przyjęto następujący sposób przeliczania odpowiedzi na punkty:

Odpowiedź

Punkty

Zawsze

5

Bardzo często

4

Często

3

Sporadycznie

2

Rzadko

1

Nigdy

0

Następnie, dla każdej z osób badanych, obliczono średnią arytmetyczną

ze wszystkich jej odpowiedzi. Wyniki przedstawiono w tabeli nr 6.

9

Tabela 6.

Ś

rednia punktów diagnostycznych w samoocenie objawów uzależnienia od komputera

w poszczególnych grupach zawodowych

Lp.

Pytanie

Nauczyciele
akademiccy

L = 134

Absolwenci

L = 203

Studenci

L = 674

Ogółem
L= 1011

1

Najbliższe mi osoby mają
pretensje, że zbyt długo
używam komputera.

1,16

1,15

1,37

1,31

2

Efekty mojej nauki
lub pracy obniżają się
w skutek zbyt długiego
przebywania
przy komputerze.

0,60

0,69

1,12

0,97

3

Denerwuję się,
gdy ktoś mówi do mnie,
a ja właśnie korzystam
z komputera.

0,81

1,16

1,13

1,17

4

Późno w nocy nie śpię
tylko siedzę przy
komputerze.

1,06

0,99

1,51

1,36

5

Marzę, fantazjuję
lub natrętnie myślę o tym,
co będę robił przy użyciu
komputera w czasie,
gdy nie jestem przy nim.

0,42

0,36

0,48

0,42

6

Próbuję bezskutecznie
ograniczyć czas
spędzany
przy komputerze.

0,42

0,51

0,83

0,72

7

Ukrywam przed innymi
to, ile czasu pochłania mi
komputer.

0,22

0,27

0,43

0,37

8

Wybieram komputer
zamiast spotkań
z innymi.

0,25

1,05

0,53

0,44

Ś

rednia

0,62

0,77

0,93

0,85

Natężenie objawów uzależnienia u badanych jest małe. Tylko niektóre z nich

przekraczają średnią wartość 1,0. Należą do nich, zwłaszcza u studentów: nocne spędzanie
czasu przy komputerze i pretensje najbliższych. Natomiast w badanej populacji praktycznie
nie występują: ukrywanie czasu spędzanego przy komputerze; marzenia o komputerze,
gdy się nie jest do niego zalogowanym i wybieranie komputera zamiast spotkań z innymi.

10

W tabeli nr 7. przedstawiono liczbę uzależnionych od Internetu.

Tabela 7.

Ilość osób uzależnionych od Internetu (w%)

Lp.

Stopień uzależnienia od Internetu/

ilość diagnostycznych odpowiedzi

Kobiety

L = 509

Mężczyźni

L = 502

Ogółem

L = 1011

1

Zagrożenie nadmiernym użyciem

–

5 diagnostycznych odpowiedzi

0,9

1,2

1,1

2

Nadmierne użycie komputera

–

6 i 7 odpowiedzi diagnostycznych

0,2

0,5

0,4

3

Destrukcyjne użycie

–

8 diagnostycznych odpowiedzi

0,0

0,1

0,1

Tylko nielicznych badanych (0,5%, czyli 5 osób w tym 1 kobieta i 4 mężczyzn)

można traktować jako uzależnionych od Internetu. Co ciekawe, są to wyłącznie studenci
AGH. W pozostałych grupach nie zaobserwowano ani jednego przypadku spełniającego
kryterium wystąpienia co najmniej 6 objawów.

Ostatnim kryterium wyróżnienia uzależnienia była samoocena badanych. Wyniki

przedstawiono w tabelach nr 8, 9.

Tabela 8.

Samoocena uzależnienia z punktu widzenia płci badanych

Lp.

Czy uważa się Pan(i) za

uzależnionego(ą) od komputera?

Kobiety

L = 509

Mężczyźni

L = 502

Ogółem

L = 1011

1 Tak

1,0

2,2

1,6

2 Raczej tak

10,1

14,7

12,4

3 Raczej nie

20,1

27,3

23,6

4 Nie

68,8

55,8

62,4

W samoocenie do uzależnienia przyznaje się zdecydowanie więcej badanych

niż wynikałoby to z sumowania liczby objawów tego schorzenia. Może to wynikać z faktu
nie różnicowania pojęć zależności i uzależnienia. Zagadnienie to omówię w zakończeniu.

Mężczyźni częściej oceniają siebie jako uzależnionych od Internetu. Trudno jednak

stwierdzić, czy to jest prawidłowość związana z płcią. W psychologicznych badaniach
testowych kobiety mają, bowiem silniejszą od mężczyzn tendencję do ukrywania swoich
wad (np. kłamstwa, zdrad, ilości partnerów seksualnych itd. [Eysenck, 2003]).

11

Tabela 9.

Samoocena uzależnienia w poszczególnych grupach zawodowych

Lp.

Czy uważa się Pan(i)

za uzależnionego(ą)

od komputera?

Nauczyciele
akademiccy

L = 134

Absolwenci

L = 203

Studenci

L = 674

Ogółem
L= 1011

1 Tak

0,8

1,5

1,8

1,6

2 Raczej Tak

7,7

11,4

13,6

12,4

3 Raczej Nie

22,5

24,8

23,5

23,6

4 Nie

69,0

62,3

61,1

62,4

Wynik jest jednoznaczny. Studenci najczęściej oceniają się jako uzależnionych

od Internetu.

Podsumowanie

Pełnoobjawowe uzależnienie od Internetu wystąpiło tylko u 5 badanych i to jedynie

wśród studentów (osób najmłodszych wśród objętych badaniami, o najkrótszym stażu
internetowym, przeważnie niemających jeszcze zobowiązań zawodowych i rodzinnych,
dysponujących największą ilością czasu wolnego).

Wyniki badań wykazały, że w badanej populacji problem uzależnienia od Internetu

pojawia się sporadycznie. Jednak nie można tego stwierdzenia uogólniać na całe polskie
społeczeństwo ze względu na cechy osób objętych badaniami. Są to ludzie aktywni
ż

yciowo, pracujący lub studiujący. Mają wyższe wykształcenie lub je zdobywają.

Inaczej wyniki analogicznych badań mogą wyglądać wśród, np. bezrobotnej

i nieuczącej się młodzieży. Duża ilość czasu wolnego i niezorganizowanego może skłaniać
ich do nadmiernego korzystania z Internetu. Aby zagadnienie to poznać konieczne są
dalsze badania.

Na zakończenie chciałbym przedstawić pewną refleksję. Dużo więcej internautów

uważa się za uzależnionych, niż wynikałoby to z czasu poświęcanego przez nich na Internet
lub analizy objawów. Także badacze podejmujący zagadnienie uzależnienia od Internetu
traktują go jako poważny problem społeczny o stosukowo dużej skali rozpowszechnienia.
Na ogół podaje się, że 6% internautów jest uzależnionych od sieci. W Polsce dawałoby
to ogromną liczbę około 600 000 nałogowców! Dlaczego się tak dzieje? Moim zdaniem
jedną z przyczyn jest nierozróżnianie pojęć zależności od uzależnienia.

Jesteśmy w sposób oczywisty zależni od jedzenia, prądu elektrycznego, samochodu.

Dziecko jest zależne od rodziców. Są to jednak prawidłowe relacje. Po przekroczeniu
pewnych granic może wszelako powstać patologiczna zależność i to jest uzależnienie.
Przykładowo dzieje się tak, gdy dla dorosłego mężczyzny, niezbędny staje się codzienny
kontakt z matką, decydującą o każdym niemal jego działaniu. Jak pokazuje praktyka
psychopatologiczna można uzależnić się praktycznie od wszystkiego, co sprawia
przyjemność (pobudza mózgowy układ nagrody). Znane są przypadki uzależnienia
od pracy, seksu, krzyżówek, wędkarstwa, operacji plastycznych itd.

12

Są ludzie wiele godzin dziennie spędzający przy komputerze. Ale na tym polega ich

praca zawodowa. Bez komputera czują się zagubieni, gdyż tracą swoje podstawowe
narzędzie pracy. Jednak, gdy mają czas wolny starają się go spędzić jak najdalej
od komputera czy Internetu.

Inna jest sytuacja, gdy po wielu godzinach pracy przy komputerze informatyk gra

w gry komputerowe lub buszuje po Internecie. I wtedy pojawia się problem, w jaki sposób
pomagać uzależnionym od Internetu lub komputera? Czy terapia uzależnienia od Internetu
powinna polegać, tak jak w przypadku innych uzależnień, na całkowitym odcięciu internauty
od czynnika uzależniającego, a tym samym pozbawieniu go możliwości korzystania
ze zdobyczy kształtującego się społeczeństwa informacyjnego?

Literatura

Augustynek A.: Nadmierne używanie Internetu: uzależnienie, kompulsja czy fascynacja.
Akademicka społeczność informacyjna. Red. L. Haber. Uczelniane Wydawnictwo
Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2005, s. 311–328

Augustynek A.: Uzależnienie od Internetu wśród studentów Akademii Górniczo Hutniczej
w Krakowie. [W:] Materiały II Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Społeczeństwo
Informacyjne, wizja czy rzeczywistość”. T. II. Red. L. Haber. Kraków 2004, s. 473–480

Augustynek A.: Psychologiczne aspekty korzystania z Internetu. Formowanie się
społeczności informacyjnej. Red. L. Haber. Wydaw. Tekst-Graf, Kraków 2003, s. 73–94

Augustynek A.: Osobowościowe determinanty zachowań internetowych. [W:] Materiały
Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Polskie doświadczenia w kształtowaniu
społeczeństwa informacyjnego”. Wydział Nauk Społecznych Stosowanych, Akademia
Górniczo-Hutnicza, Kraków 2002, s. 433–442

Augustynek A.: Podmiotowe determinanty zachowań internetowych. Mikrospołeczność
informacyjna. Red. L. Haber. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH,
Kraków 2001

Goban-Klas T., Sienkiewicz P.: Społeczeństwo Informacyjne. Szanse, zagrożenia,
wyzwania. Wydawnictwo Fundacji Postępu Telekomunikacji, Kraków 1999

Nestler E., Malenka R.: Zniewolony mózg. „Świat Nauki” nr 152/2004, s. 54–61

Young K.: Internet can be a addicting as Alcohol, Drugs and Gambling.
University of Pittsburgh Press 1996