mgr Jolanta Sadek
Podstawowe pojęcia anatomii.
Postać człowieka jako całość. Osie, płaszczyzny i kierunki ciała
Określenia orientacyjne w przestrzeni.
Pozycja anatomiczna
Øð Jest to poÅ‚ożenie ciaÅ‚a czÅ‚owieka wedÅ‚ug okreÅ›lonego wzoru.
Øð W oparciu o pozycjÄ™ anatomicznÄ… powstaÅ‚y miana poÅ‚ożenia i kierunku, pÅ‚aszczyzny
i osie ciała ludzkiego.
Położenie ciała w pozycji anatomicznej (ryc.1):
 postawa stojÄ…ca, wyprostowana,
 kończyny górne zwisające swobodnie po obu stronach tułowia,
 powierzchnie dłoni zwrócone są do przodu,
 głowa i oczy zwrócone do przodu,
 pięty złączone,
 śródstopie wraz z palcami odwiedzione nieco na zewnątrz,
W celu określenia wzajemnego położenia narządów i ich części
posługujemy się kilkoma umownymi osiami i płaszczyznami
przeprowadzonymi przez ciało.
I. Osie ciała
1. Osie pionowe lub długie axes verticales / longitudinales)
Ryc.1
 Wyznaczają kierunek górny i dolny (directio superior et inferior.
 W życiu płodowym kierunek ten określa się jako głowowy i ogonowy (directio
cranialis et caudalis)
 Na kończynach pojęciu kierunek górny odpowiada określenie bliższy (proxymalis),
kierunek dolny odpowiada pojęciu dalszy (distalis).
 Najdłuższą oś pionową, biegnącą od szczytu głowy do podstawy ciała nazywamy
osią główną;
 Na przecięciu płaszczyzny czołowej i strzałkowej.
 Dokoła osi pionowych odbywają się ruchy obrotowe (rotatio). Ruchy obrotowe w
stawach kończyn wykonywane do wewnątrz nazywamy nawracaniem (pronatio),
a na zewnÄ…trz odwracaniem (supinatio).
2. Osie poprzeczne lub poziome (axes transversales / horizontales)
 Są prostopadłe do osi pionowych
 Biegną od strony prawej do lewej, określając kierunek boczny i przyśrodkowy
(directio lateralis et medialis)
 Na przecięciu płaszczyzny czołowej i poprzecznej
 Dokoła tych osi wykonywane są ruchy zgięcia (flexio) i prostowania (extensio), ruchy
obwodzenia (circumductio)
3. Osie strzałkowe (axes sagittales)
 majÄ… kierunek przednio-tylny,
 na przecięciu płaszczyzny strzałkowej i poprzecznej
 określają kierunek przedni (brzuszny) oraz tylny (grzbietowy).
1
 w stosunku do tej osi używa się określeń: kierunek przedni (directio anterior),
czołowy (frontalis) lub brzuszny (ventralis)
oraz kierunek tylny (directio posterior), potyliczny (occipitalis) lub grzbietowy
(dorsalis),
 dokoła tych osi zachodzą ruchy zgięcia bocznego (flexio lateralis), odwodzenia
(abductio) i przywodzenia (adductio).
II. Płaszczyzny ciała.
Płaszczyzny ciała odpowiadają osiom, przez które przechodzą
1. Strzałkowe (plana sagittalia),
o określone przez oś strzałkową i pionową,
o biegną pionowo od przodu do tyłu;
o jedna z płaszczyzn, biegnąca przez oś główną, stanowi płaszczyznę pośrodkową
(planum medianum) albo płaszczyznę symetrii, dzielącą ciało na dwie połowy:
część prawą (dexter) i lewą (sinister)
o płaszczyzna strzałkowa równoległa do płaszczyzny pośrodkowej to płaszczyzna
przypośrodkowa (planum paramedianum)
o w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej kierunek może być przyśrodkowy
(medialis) lub boczny (lateralis). (z dwóch narządów jeden np. leży bardziej
przyśrodkowo, drugi bardziej bocznie i zgodnie z tym na każdym z nich możemy
odróżnić powierzchnię przyśrodkową (facies medialis) i boczną (lateralis) lub
brzeg czy koniec przyśrodkowy i boczny.)
2. Czołowe (plana frontalia),
o in. pł. wieńcowa (coronales) wyznaczana przez szwy wieńcowe
o określone przez oś poprzeczną i oś pionową;
o biegną prawie równoległe do czoła;
o dzieli ciało na część przednią (anterior) i tylną (posterior)
3. Poprzeczne lub poziome (plana transversalia s. horizontalia),
o określone przez oś poprzeczną i strzałkową (pionową);
o biegną poziomo i pod kątem prostym do płaszczyzn strzałkowych i czołowych
o dzielą ciało na część górną (superior) i dolną (inferior).
Ryc.2. Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I,
a płaszczyzna strzałkowa, osie podłużne i strzałkowe
b płaszczyzna poprzeczna (pozioma), osie poprzeczne i strzałkowe
c płaszczyzna czołowa (wieńcowa), osie podłużne i poprzeczne
1 płaszczyzna strzałkowa
2 płaszczyzna strzałkowa pośrodkowa
3 płaszczyzna czołowa
4 płaszczyzna poprzeczna
5 oś strzałkowa
6 oÅ› poprzeczna
7 oś podłużna
2
Ryc.3
PÅ‚aszczyzna
czołowa
Superior
Anterior
Posterior
Jð
Ryc. 4
Inferior
3
Przydatne określenia.
Opisując wzajemne położenie struktur używa się następujących terminów:
 pośredni (intermedius) - leżący pomiędzy dwoma (podobnymi) strukturami
 środkowy (medius) - leżący w środku odległości pomiędzy dwoma (podobnymi)
strukturami
 poprzeczny (transversus; transversalis) - leżący prostopadle do osi długiej
 podłużny (longitudinalis) - leżący równolegle do osi długiej ciała lub struktury
 osiowy (axialis) - leżący w osi (długiej)
 wewnętrzny (internus) - zawarty w pewnej przestrzeni lub strukturze, prowadzący lub
skierowany do niej
 zewnętrzny (externus) - leżący poza pewną przestrzenią lub strukturą, prowadzący poza
jej obręb, położony bardziej powierzchownie w porównaniu z wewnętrznym
 głęboki (profundus) - leżący wewnątrz pewnej przestrzeni, względnie daleko od jej granic
 powierzchowny (superficialis) - leżący względnie blisko granic pewnej przestrzeni
 środkowy; ośrodkowy (centralis) - czynnościowo nadrzędny; rzadziej geometrycznie
leżący w środku
 obwodowy (periphericus; peripheralis) - czynnościowo podrzędny, oddalony od
czynnościowego ośrodka; rzadziej leżący geometrycznie na obwodzie
Specjalne miana dotyczą struktur kończyn:
 bliższy (proximalis) - znajdujący się bliżej połączenia kończyny z tułowiem, zwrócony ku
przyczepowi kończyny nazywamy bliższym; górny w pozycji anatomicznej
 dalszy (distalis) - znajdujący się dalej od połączenia kończyny z tułowiem; dolny
w pozycji anatomicznej
dla kończyny górnej:
o łokciowy (ulnaris) - znajdujący się po stronie kości łokciowej;
przyśrodkowy (medialis)w pozycji anatomicznej
o promieniowy (radialis) - znajdujący się po stronie kości promieniowej;
boczny (lateralis) w pozycji anatomicznej
na dłoni
o dłoniowy (palmaris; volaris) - przedni w pozycji anatomicznej
o grzbietowy (dorsalis)
dla kończyny dolnej:
o strzałkowy (fibularis) - znajdujący się po stronie kości strzałkowej; boczny w pozycji
anatomicznej
o piszczelowy (tibialis) - znajdujący się po stronie piszczeli; przyśrodkowy w pozycji
anatomicznej
o podeszwowy (plantaris) - dolny w pozycji anatomicznej
o na stopie grzbietowy (dorsalis)
Ruchy ciała i ich części zachodzące wokół poszczególnych osi i w poszczególnych
płaszczyznach
Ruchy PÅ‚aszczyzny i osie
" zginanie (flexio) płaszczyzna strzałkowa, oś pozioma
" prostowanie (extensio)
4
" odwodzenie (abductio) płaszczyzna czołowa, oś strzałkowa
" przywodzenie (adductio)
" nawracanie (pronatio) płaszczyzna pozioma, oś pionowa.
" odwracanie (supinatio)
" obwodzenie (circumductio) płaszczyzna strzałkowa, oś pozioma.
5
6
7
Piśmiennictwo:
1. Biel Andrew - Trail Guide to the Body
2. Blandine Calais-Germain - Anatomy of movement
3. Bochenek Adam - Anatomia człowieka tom I
4. Kapandji Adalbert  The physiology of the joint, part I, The upper limb
5. Marecki Bogusław - Anatomia funkcjonalna, tom I, 2000
6. Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I
7. www.courses.vcu.edu - ryc.1
8. http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/plane - ryc. 3
9. homepage.smc.edu/.../anatomicalposition.gif - ryc.4
8