Kapitał początkowy w ZUS
Kapitał początkowy to nic innego jak pewna posiadana przez nas wypracowana wartość
pieniężna powstała na skutek stosunku pracy oraz tak zwanych lat nieskładkowych
wynikających z urlopu macierzyńskiego, ze studiów, szkoły itp. Podstawę wymiaru
kapitału stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne z
kolejnych 10 lat kalendarzowych. Można również wybrać najlepszych (pod względem
zarobków) 10 lat przepracowanych jednym ciągiem.
Jak ustalić kapitał początkowy?
Możliwość ustalenia kapitału początkowego istniej dla wszystkich osób
zainteresowanych. Jeżeli takowa osoba się znajdzie, to powinna ona wówczas złożyć do
oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odpowiednie dokumenty. Oddziały ZUS
prowadzą akcję ustalania kapitału początkowego opierając się na dokumentacji
dostarczonej przez pracodawców i ubezpieczonych.
Do ustalenia kapitału początkowego potrzebne są dokumenty potwierdzające posiadanie
wymaganego stażu ubezpieczeniowego oraz wysokość osiąganych w przeszłości
wynagrodzeń (zob. artykuł "Ustalanie kapitału początkowego c.d. - staż
ubezpieczeniowy). Służą do tego odpowiednie druki wystawiane przez pracodawców.
Niektóre grupy zawodowe mogą uzyskać stosowne zaświadczenia bezpośrednio w ZUS.
To zainteresowana osoba winna jest sama udowodnić (na podstawie wspomnianych
zaświadczeń) posiadanie przez siebie odpowiednich warunków.
U pracodawcy lub w oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy złożyć
odpowiednie dokumenty w celu ustalenia uprawnień do kapitału początkowego oraz
obliczenia jego wysokości. Tymi dokumentami są:
* wniosek o ustalenie kapitału początkowego (ZUS Kp-1). Wniosek ten powinien być
wypełniony przez osobę zainteresowaną, określając, które lata z aktywności zawodowej
chce ona przyjąć do obliczeń kapitału,
* kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych przebytych do 31
grudnia 1998 r. (ZUS Rp-6) - wypełnia go ubezpieczony,
* zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (ZUS Rp-7) - wypełniane jest przez
pracodawcę (albo legitymacji ubezpieczeniowej zawierającej wpisy o zatrudnieniu i
wynagrodzeniu, lub numeru NKP w przypadku osób, które indywidualnie opłacały
składkę na ubezpieczenie społeczne),
* oryginały zebranych przez ubezpieczonego dokumentów poświadczających okresy
składkowe i nieskładkowe, jak również osiągane wynagrodzenia.
Wymagane dokumenty należy dostarczyć zgodnie z zasadami dotyczącymi wymaganej
dokumentacji dostarczanej do płatnika lub organu rentowego, które są regulowane
1
rozporządzeniem ministra pracy i polityki społecznej z dnia 17 sierpnia 2000 r. w sprawie
szczegółowych zasad współpracy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z ubezpieczonymi
i płatnikami składek w zakresie ustalania kapitału początkowego.
Co może ZUS?
W niektórych przypadkach oddziały ZUS właściwe ze względu na miejsce wykonywania
pracy lub miejsce zamieszkania osoby ubezpieczonej mogą potwierdzić, na podstawie
własnej dokumentacji, okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu oraz okresy
opłacania składek na to ubezpieczenie i wysokość podstawy ich wymiaru. Dotyczy to
między innymi:
* osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz innych osób nie
pozostających w stosunku pracy, czyli:
a) rzemieślników, to jest osób wykonujących samoistnie rzemiosło na podstawie
wymaganego uprawnienia przemysłowego (zezwolenia, karty rzemieślniczej) i osób z
nimi współpracujących - za okres od 1 lipca 1965 r.,
b) właścicieli i współwłaścicieli taksówek - za okres od 1 lipca 1969 r.,
c) osób wykonujących rybołówstwo morskie na własny rachunek oraz uprawiających
flisactwo turystyczne na rzece Dunajec i osób z nimi współpracujących - za okres od 1
marca 1970 r.,
d) osób prowadzących działalność handlowo-usługową na własny rachunek oraz osób z
nimi współpracujących - za okres od 25 sierpnia 1973 r.,
e) adwokatów wykonujących zawód indywidualnie poza zespołem adwokackim - za
okres od 27 czerwca 1984 r.,
f) twórców i artystów objętych zaopatrzeniem emerytalnym twórców - za okres od 1
stycznia 1974 r.,
g) duchownych - za okres od l lipca 1989 r.,
h) osób prowadzących działalność gospodarczą i osób z nimi współpracujących - za
okres od 24 maja 1989 r.;
* osób pozostających w stosunku pracy, czyli:
a) pracowników zatrudnionych w gospodarstwach domowych i przy obsłudze prywatnych
domów mieszkalnych - za okres od 1 lipca 1970 r.,
b) pracowników nieuspołecznionych zakładów pracy, a od 1 stycznia 1990 r.
pracowników zakładów pracy zatrudniających nie więcej niż 20 pracowników.
2
Co ponadto ZUS potwierdza?
Ponadto oddziały ZUS potwierdzają okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu
osobom, które były imiennie zgłaszane do tego ubezpieczenia, natomiast rozliczenie ich
składek miało już charakter bezimienny. Dotyczy to następujących grup zawodowych:
* osób prowadzących na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej zakłady
gastronomiczne albo stacje benzynowe oraz osób z nimi współpracujących - za okres od
1 pa
dziernika 1966 r.,
* osób prowadzących urządzenia turystyczne i kolektury Państwowego Przedsiębiorstwa
"Totalizator Sportowy" oraz przewodników turystycznych i osób z nimi współpracujących
- za okres od 1 sierpnia 1968 r.,
* osób prowadzących uspołecznione sklepy i księgarnie na podstawie umowy zlecenia
lub umowy agencyjnej oraz osób z nimi współpracujących - za okres od 1 maja 1969 r.,
* osób prowadzących na podstawie umowy agencyjnej działalność na rzecz
przedsiębiorstw upowszechniania prasy i książki RSW "Prasa-Książka-Ruch" oraz osób
z nimi współpracujących - za okres od 1 lipca 1973 r.,
* osób wykonujących pracę na podstawie umów zlecenia zawartych ze zleceniodawcą
innym niż uspołeczniony zakład pracy, zatrudniającym do 20 osób wykonujących umowy
oraz osób współpracujących - za okres od 5 maja 1992 r.
Pracodawca, który kiedykolwiek zatrudniał osobę starającą się o ustalenie kapitału
początkowego powinien, a nawet jest to jego obowiązkiem, na jej prośbę wystawić
odpowiednią dla tego celu dokumentację. Obowiązek ten wynika z ż 11 wspomnianego
wyżej rozporządzenia z dnia 17 sierpnia 2000 r.
Do udokumentowania osiągniętych zarobków służy, dostępny w każdej jednostce ZUS,
druk zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (ZUS Rp-7).
Jak wypełnić formularz?
Przysługujące za dany rok kalendarzowy składniki wynagrodzenia i świadczenia
pieniężne z ubezpieczenia społecznego należy podawać w pkt.3 zaświadczenia według
niżej podanych zasad.
Po pierwsze, w kolumnach 2, 3 i 4 należy podać składniki wynagrodzenia wypłacone w
gotówce, przy czym:
* w kolumnie 2 - łączną kwotę stałych składników wynagrodzenia, np.: wynagrodzenie
zasadnicze, dodatek za wysługę lat,
* w kolumnie 3 - łączną kwotę zmiennych lub uznaniowych składników wynagrodzenia
oraz ich rodzaj, np.: premia regulaminowa, premia lub nagroda z zysku,
* w kolumnie 4 - łączną kwotę innych wypłat oraz ich rodzaj, np.: nagroda jubileuszowa,
3
rekompensaty pieniężne wypłacane pracownikowi obok wynagrodzenia lub zasiłku z
ubezpieczenia społecznego,
Po drugie, w kolumnie 5 należy wpisać łączną kwotę świadczeń w naturze i ekwiwalentu
za te świadczenia oraz ich rodzaj.
Po trzecie, w kolumnie 6 wpisuje się łączną kwotę świadczeń pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego wypłaconych zamiast wynagrodzenia, takich jak: zasiłek
chorobowy, macierzyński, opiekuńczy itp.,
Natomiast w kolumnie 7 należy umieścić łączną kwotę wszystkich składników
wynagrodzenia wraz ze świadczeniami pieniężnymi z ubezpieczenia społecznego.
Wpisywane i udokumentowane wynagrodzenie pracownika powinno być podawane w
jednostkach pieniężnych obowiązujących w okresie, z którego jest wykazywane.
Jeżeli zaistnieje wątpliwość co do faktu, czy dany składnik podlega wliczeniu do
podstawy wymiaru czy tez nie, pracodawca nie powinien wykazywać go w tabeli
zamieszczonej w pkt.3 zaświadczenia, lecz podać w pkt.6 kwotę, datę wypłaty, tytuł i
okres.
Ponadto przy ustalaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego, oprócz wynagrodzeń,
uwzględnia się także kwoty wynagrodzeń przysługujących ubezpieczonemu za czas
niezdolności do pracy (wypłaconych na podstawie przepisów kodeksu pracy) oraz
zasiłków chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego, jak również
świadczeń rehabilitacyjnego, wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także
wartość rekompensat przysługujących osobom, którym w okresie od lipca 1991 r. do
czerwca 1992 r. wstrzymano należne podwyżki wynagrodzeń. Świadczenia te są
wymienione w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Wynagrodzenie (lub jego składniki) stanowiące podstawę wymiaru składek, wypłacone
po upływie danego roku, należy doliczyć do wynagrodzeń za rok, za który przysługują. W
sytuacji, kiedy nie jest możliwe ustalenie okresu, za jaki przysługuje dana wypłata,
dolicza się ją do roku, w którym została wypłacona (dokonuje się takiego zabiegu przy
premii bilansowej czy nagrodzie za osiągnięcia zawodowe).
Gdzie składać wnioski?
Wnioski o ustalenie kapitału początkowego należy składać w odpowiednich dla
wyszczególnionych osób organach. Oznacza to, że decyzje w sprawie kapitału
wydawane są przez:
* organy rentowe właściwe ze względu na miejsce zamieszkania - dla osób
zamieszkałych w Polsce,
4
* organy rentowe właściwe ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania w Polsce - dla
osób zamieszkałych w państwach, z którymi nie łączy Polski umowa międzynarodowa w
dziedzinie ubezpieczeń społecznych,
* Departament Wypłat Świadczeń Zagranicznych lub inna wyznaczona przez prezesa
ZUS jednostka organizacyjna zakładu - dla osób zamieszkałych w państwach, z którymi
łączy Polskę umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.
Decyzje w sprawie ustalenia kapitału początkowego, w których zachodzi konieczność
zastosowania umów "proporcjonalnych" są wydawane (bez względu na miejsce
zamieszkania osoby zainteresowanej) przez:
* Departament Wypłat Świadczeń Zagranicznych, 00-082 Warszawa, ul. Senatorska 10 -
w odniesieniu do osób posiadających okresy ubezpieczenia w Belgii, Bułgarii, Francji,
byłej Jugosławii, na Węgrzech i w Luksemburgu,
* oddział ZUS w Nowym Sączu, Wydział Rent Czeskich i Słowackich, ul. Sienkiewicza 77
- w odniesieniu do osób posiadających okresy ubezpieczenia w Czechach i na Słowacji,
* oddział ZUS w Opolu, Wydział Realizacji Umów Polsko-Niemieckich, ul. Wrocławska 24
- w odniesieniu do osób posiadających okresy ubezpieczenia w RFN po 1 stycznia 1991
r.,
* oddział ZUS w Tarnowie, Wydział Realizacji Umowy Polsko-Austriackiej, ul. Kościuszki
32 - dla osób posiadających okresy ubezpieczenia w Austrii.
Powyższe organy rentowe wydają decyzje w sprawie kapitału początkowego również dla
osób zamieszkałych w państwach umownych, którym przy jego ustalaniu uwzględniane
będą okresy składkowe i nieskładkowe przebyte wyłącznie w Polsce.
5