Informatyka 4 - Lekcja 4
1. Zasady i rodzaje zapisu konstrukcji
(1.1) Pojęcia podstawowe
W teorii konstrukcji słowo  konstrukcja rozumiane jest jako powstały w procesie projektowo -
konstrukcyjnym twór (abstrakt), w oparciu o który wytwórcy wytwarzają określone obiekty
materialne, czyli wytwory, którym w procesie wytwarzania nadaje się wymagane własności
wynikające z konstrukcji (tworu). Definiując precyzyjnie zamierzenie twórcze konstruktorzy,
poprzez postulowania wymaganych własności lub analizę i syntezę już rozpoznanych własności
tworzą w dziedzinie abstrakcji określoną wirtualną rzeczywistość, czego efektem jest konstrukcja,
czyli twór.
Własności postulowane lub rozpoznane nazywamy cechami konstrukcyjnymi. Każda cecha
konstrukcyjna posiada postać konstrukcyjną (określającą cechę konstrukcyjną jakościowo) oraz
układ wymiarów (określający cechę konstrukcyjną ilościowo). Konstrukcja wyznaczona jest w pełni,
gdy sprecyzowane są jej geometryczne cechy konstrukcyjne, materiałowe cechy konstrukcyjne i
dynamiczne cechy konstrukcyjne.
Konstrukcja jako abstrakt nabiera znaczenia tylko wtedy, gdy zostanie odpowiednio zapisana.
Zapis konstrukcji spełnia rolę nośnika informacji między nadawcą i odbiorcą, którymi w
podstawowych działaniach technicznych z jednej strony są twórcy utworów czyli konstrukcji
(projektanci i konstruktorzy) a z drugiej wytwórcy i eksploatatorzy różnych wytworów.
Poniższy rysunek obrazuje graficzny zapis konstrukcji elementu prostopadłościennego.
Rys. 4.1 Graficzny zapis konstrukcji elementu prostopadłościennego.
Informatyka 4 - Lekcja 4
Geometryczne cechy konstrukcyjne tego elementu zostały zapisane przy wykorzystaniu metody
rzutowania równoległego prostokątnego i posiadają one postać konstrukcyjną prostopadłościanu i
układ wymiarów zgodny z wymiarami podanymi w [mm] na graficznym zapisie elementu.
Konstruktor może postulować materiałowe cechy konstrukcyjne, których postać konstrukcyjną
stanowić ma przykładowo płyta stalowa a układ wymiarów określona masa tej płytki podana w
zapisie konstrukcji np. w [kg]. Dynamiczne cechy konstrukcyjne tego elementu mogą mieć postać
konstrukcyjną charakteryzującą odpowiednią odporność tego elementu na zginanie sprecyzowaną w
układzie wymiarów poprzez podanie w [N] wartości sił jakim przykładowo może być poddana
konstrukcja tego elementu. Odpowiedni zapis tego elementu poprzez podanie jego wszystkich cech
konstrukcyjnych (geometrycznych, materiałowych i dynamicznych) stanowi zapis tworu
(konstrukcji) na podstawie którego wytwórca morze wytworzyć dany element czyli wytwór.
Reasumując konstrukcję wyznaczamy w procesie konstruowania poprzez dobór cech
konstrukcyjnych: geometrycznych (Cg), materiałowych (Cm) i dynamicznych (Cd). Każdą z cech
konstrukcyjnych można przedstawić jako uporządkowaną parę: postaci konstrukcyjnej (Pi) i układu
wymiarów (Wi), (i = g, m, d).
Znaczenie zapisu konstrukcji polega na zawartej w nim informacji o konstrukcji czyli o
wszystkich jej cechach konstrukcyjnych. Zapis konstrukcji jest więc podstawowym nośnikiem
informacji w procesie konstrukcyjno  projektowym. Zapis konstrukcji jako nośnik pamięci spełnia
również rolę sprzężenia zwrotnego między twórcą konstrukcji a konstrukcją dzięki ciągłemu
dokonywaniu w poszczególnych etapach procesu projektowo  konstrukcyjnego zapisu
rozpoznanych bądz
postulowanych cech konstrukcyjnych, odciążając przy okazji umysły twórców i
tych wszystkich, którzy w procesie konstruowania posługują się zapisem.
(1.2) Zasady zapisu konstrukcji
Aby zapis konstrukcji był skuteczny ze względu na cel, jakim jest przekazywanie informacji,
musi odpowiadać warunkom wynikającym z istoty informacji polegającej na zmniejszaniu
niepewności wynikającej z niewiedzy. Z tego stwierdzenia wynikają bardziej szczegółowe
wymagania, które powinien spełniać zapis konstrukcji. Wymagania te ujmują ogólne zasady:
jednoznaczności, niesprzeczności i zupełności.
Jednoznaczność zapisu, polegająca na przyjmowaniu w procesie normalizacyjnym
jednoznaczności znaków i ich stosowania w zapisie konstrukcji, jest warunkiem koniecznym lecz
niewystarczającym, nie wyklucza bowiem sprzeczności. Musi więc być stosowana łącznie z zasadą
niesprzeczności. Przestrzeganie obu tych zasad zapewnia zwiększenie komunikatywności zapisu
oraz daje możliwość znacznych uproszczeń w zapisie konstrukcji.
Informatyka 4 - Lekcja 4
Rys. 4.2 Przykład naruszenia (przez przekreślony nadmiarowy i błędny wymiar 35 średnicy
podstawy walca) zasad: jednoznaczności, niesprzeczności oraz zupełności.
Naruszenie tych zasad prowadzi do nieprawidłowego graficznego zapisu konstrukcji
elementu walcowego.
Zasada zupełności oparta jest na założeniu, że do zidentyfikowania konstrukcji zapis
konstrukcji zawiera wszystko, co jest konieczne i wystarczające. Odbiorca zapisu, opierając się na
zasadzie zupełności ma prawo przyjąć, że w zapisie nie ma braków. Zapis konstrukcji musi przy
tym unikać jakiejkolwiek nadmiarowości zwanej redundancją. Nadmiarowość w zapisie konstrukcji
może bowiem być przyczyną sprzeczności jak również powstawania błędów w przekazywanej
informacji.
Rys. 4.3 Przykład zastosowania zasad: jednoznaczności i niesprzeczności oraz zupełności w
prawidłowym graficznym zapisie konstrukcji tego samego elementu walcowego umożliwia
ograniczenie liczby rzutów. Symbol Ś oznacza wymiar średnicy okręgu podstawy walca.
Istnieje wiele rodzajów zapisu konstrukcji spośród których wyróżnić można: graficzny (czyli
rysunkowy), słowny, fotograficzno  rysunkowy, alfanumeryczny.
Informatyka 4 - Lekcja 4
Powszechnie stosowany graficzny zapis konstrukcji bazuje na określonych w geometrii
wykreślnej metodach przekształcania przestrzeni 3 wymiarowej 3D na przestrzeń 2 wymiarową 2D
(płaszczyznę) . W zapisie tym przedstawiamy głównie geometryczne cechy konstrukcji, a więc
odwzorowaną na płaszczyz
nie geometryczną postać konstrukcyjną i związany z tą postacią układ
wymiarów. W celu zwiększenia komunikatywności graficznego zapisu konstrukcji, stosowane
szczególnie w układzie wymiarów, ikoniczne i symboliczne znaki zapisu graficznego są
znormalizowane.
Zapis słowny ma obecnie charakter pomocniczy i jako wyłączny rodzaj zapisu konstrukcji,
obecnie raczej nie jest stosowany.
Zapis fotograficzno  rysunkowy polega na tym, że postać geometryczną wytworów
przedstawia się za pomocą fotografii, przy dobraniu odpowiednich kierunków widzenia, a układ
wymiarów umieszcza się na fotografii.
Zapis alfanumeryczny konstrukcji jest obecnie w szybkim tempie rozwijany i doskonalony
wraz z rozwojem informatyki, pozwalającej na komputeryzację prac projektowo  konstrukcyjnych
(CAD) oraz programowanie procedur wytwórczych (CAM).
(1.3) Rodzaje zapisu konstrukcji
Rodzaj graficznego (z reguły rysunkowego) zapisu konstrukcji jest funkcją jego
przeznaczenia. W związku z tym faktem występuje potrzeba posługiwania się różnymi rodzajami
rysunków jako zapisu, którym posługujemy się w działaniach konstrukcyjno wytwórczych.
Wszelkie zasady i reguły sporządzania zapisu w formie rysunku mają na celu umożliwienie
niezawodnego porozumienia między nadawcami i odbiorcami występującymi w działaniach
konstrukcyjno  wytwórczych.
Rysunki projektowe stanowią zapis koncepcji przyszłego wytworu (całości złożonego układu
lub jego części). Na etapie koncypowania konstrukcyjnego zapis graficzny, w którym postać
geometryczną przedstawia się w sposób zbliżony do zapisu ikonograficznego, spełnia rolę czynnika
heurystycznego, to jest czynnika naprowadzającego na właściwe rozwiązanie danego problemu
projektowo  konstrukcyjnego.
Rysunki wykonawcze przedstawiają graficzny zapis konstrukcji zawierający niezbędne
wiadomości o konstruowanym obiekcie jako wytworze, a konieczna i wystarczająca informacja
którą zawierają opracowywana jest poprzez stosowane zasad normalizacyjnych w sposób
jednoznaczny i niesprzeczny, z uwzględnieniem wymogów wytwórców.
Z innych rodzajów rysunków jako form zapisu graficznego wyróżnić można rysunki
poglądowe. Są one głównie tworzone na potrzeby eksploatacji i użytkowania. Do rysunków
poglądowych zaliczyć można rysunki opracowane na potrzeby reklamy i propagandy technicznej.
Informatyka 4 - Lekcja 4
2. Metody odwzorowania postaci konstrukcyjnej
(2.1) Metody rzutowania w graficznym zapisie konstrukcji
W graficznym zapisie konstrukcji odwzorowanie postaci konstrukcyjnej opiera się o
rzutowanie, czyli taką metodę odwzorowania, według której każdemu obiektowi materialnemu
przyporządkowana jest figura płaska (rzut), przedstawiona na danej płaszczyz
nie rzutu (rzutni) w
taki sposób, że przez każdy punkt odwzorowywanego obiektu przechodzi promień rzutujący, a
punkty przebicia tych promieni z płaszczyzna rzutów wyznaczają tę figurę płaską.
Do zapisu konstrukcji powszechnie stosuje się rzutowanie prostokątne na kilka wzajemnie
prostopadłych rzutni. Jest to odmiana rzutowania równoległego, w którym promienie rzutujące
ustawione są równolegle do danego kierunku rzutowania i prostopadle do każdej rzutni.
Znaczenie rzutowania prostokątnego w układzie co najmniej dwóch wzajemnie
prostopadłych rzutni polega na tym, że istnieje możliwość przedstawiania (zgodnie z zasadami
zawartymi w geometrii wykreślnej) obiektów przestrzennych na płaszczyz
nie z zachowaniem zasad:
jednoznaczności; tzn. każdemu obiektowi przestrzennemu może być przypisany jeden rzut
(lub zespół rzutów) i na odwrót - mając sporządzony jeden rzut (lub zespół rzutów) danego
obiektu można na jego (ich) podstawie odtworzyć ten obiekt w przestrzeni;
restytucji; tzn., na podstawie informacji zawartej w płaskim rzucie (lub zespole rzutów)
trójwymiarowego obiektu istnieje możliwość przeprowadzenia analizy wszystkich jego
rzeczywistych przestrzennych własności geometrycznych (kształtu, wymiarów itp.).
Do graficznego zapisu konstrukcji przyjęto dwie znormalizowane metody rzutowania:
europejską E i amerykańską A.
Odwzorowywany obiekt umieszczany jest wewnątrz sześciany, którego ściany tworzą
ustawione nawzajem prostopadle do siebie rzutnie. W przypadku metody europejskiej przyjmuje się,
że zwrot promieni rzutujących jest od obserwatora znajdującego się na zewnątrz sześcianu w stronę
odwzorowanego obiektu. W przypadku rzutowania amerykańskiego zwrot ten jest przeciwny. Od
tego modelu przestrzennego do płaszczyzny przechodzi się poprzez rozwinięcie na płaszczyznę
siatki ścian sześcianu. W ten sposób powstaje sześć płaskich rzutów odwzorowanych przy
zastosowaniu aparatu rzutowania równoległego prostokątnego.
Rys. 4.4 Symbole graficzne oznaczania: a) metody europejskiej E, b) metody amerykańskiej A.
Metoda europejska E (zwana czasem rzutowaniem według metody pierwszego kąta) to
rzutowanie równoległe prostokątne na 6 wzajemnie prostopadłych rzutni, przy czym obiekt
rzutowany umieszczony jest pomiędzy obserwatorem a rzutnią.
Informatyka 4 - Lekcja 4
Rys. 4.5 Sposób przedstawiania rzutów w/g metody europejskiej (obiekt zobrazowano w dimetrii
kawalerskiej w lewym dolnym rogu rysunku).
Literami oznaczono zależną od kierunków rzutowania kolejność rzutów:
A  rzut z przodu (rzut główny),
B  rzut z góry,
C  rzut od lewej strony,
D  rzut od prawej strony,
E  rzut z dołu,
F  rzut z tyłu.
Metoda amerykańska A (zwana czasem rzutowaniem według metody trzeciego kąta) różni się
tym od europejskiej, że płaszczyzna rzutów umieszczona jest pomiędzy obserwatorem a obiektem
rzutowanym.
Informatyka 4 - Lekcja 4
Rys. 4.6 Sposób przedstawiania rzutów w/g metody amerykańskiej obiektu zobrazowanego w
dimetrii kawalerskiej w prawym górnym rogu rysunku (za płaszczyzną rzutów).
W graficznym zapisie postaci konstrukcyjnej stosowane są reguły: doboru właściwego rzutu
głównego i ograniczenia liczby rzutów do minimum.
Ustawienie odwzorowywanego obiektu względem wybranej rzutni charakteryzuje się z
reguły tym, że staramy się wykorzystać odpowiednie niezmienniki rzutowania równoległego
prostokątnego i z tego względu np. ustawiamy płaszczyzny ograniczające obiekt (jeżeli takie
istnieją) równolegle do odpowiednich płaszczyzn rzutowania.
Rzut główny (zwany rzutem z przodu) to taki, który przedstawia przednią powierzchnię
obiektu na pionowej czołowej płaszczyz
nie rzutów i powinien on być tak dobrany, aby dostarczyć w
układzie wymiarów najwięcej istotnych danych o odwzorowywanym obiekcie.
Dla odwzorowywanych obiektów przyjmuje się zazwyczaj zasadę, że rzut główny stanowi
zapis odpowiadający położeniu obiektu, jakie zajmie on podczas działania lub zabiegu wytwórczego,
który nada mu najwięcej charakterystycznych cech konstrukcyjnych.
W rysunkach złożeniowych lub zestawieniowych przyjmuje się, że rzut główny stanowi zapis
odwzorowywanego układu obiektów w położeniu jego działania.
Analiza uzyskiwanych rzutów często wykazuje, że nie wszystkie rzuty dostarczają nowych
informacji nt. geometrycznych cech konstrukcyjnych, czyli zgodnie z zasadą ograniczania
redundancji są zbędne a układ liczby rzutów można przez to zredukować do układu mniejszego.
Liczba rzutów przyjmowana do zobrazowania postaci konstrukcyjnej danego obiektu ściśle wiąże
się z układem wymiarów, który poprzez stosowanie znormalizowanych ikonicznych i
Informatyka 4 - Lekcja 4
symbolicznych znaków zapisu graficznego zwiększa komunikatywność graficznego zapisu
konstrukcji, co powoduje, że zapis graficznych cech konstrukcyjnych staje się zupełny pomimo
ograniczania postaci konstrukcyjnej poprzez zredukowanie liczby rzutów do niezbędnego minimum
wymaganego do pełnego przedstawienia wszystkich wymaganych geometrycznych cech
konstrukcyjnych (patrz rys. 4.3).
Informatyka 4 - Lekcja 4
3. Graficzny zapis postaci konstrukcyjnej
(3.1) Znaki zapisu konstrukcji
Zapis konstrukcji jest zapisem jej cech konstrukcyjnych, to znaczy postaci konstrukcyjnej i
układu wymiarów. Do graficznego zapisu konstrukcji stosujemy szczególne obiekty materialne -
zwane znakami, które w ściśle określonych warunkach mają postać sygnałów stanowiących element
kodu umożliwiającego tworzenie komunikatów jako środków przekazu i porozumienia. Kod
rozumiany jest jako układ znaków i relacji między nimi.
W zapisie konstrukcji stosujemy:
znaki powszechne;
sematy;
linie strukturalne;
linie ideowe;
linie ideowo symboliczne.
Znakami powszechnymi są oznaczenia literowe oraz cyfrowe. Znaki powszechne (czyli pismo)
stosowane są głównie do zapisu układu wymiarów. Ze względu na kryterium jednoznaczności
postacie znaków są zwykle znormalizowane.
Zagadnienie dotycząca pisma w rysunku technicznym ujmuje PN-80/N-01606 Rysunek
Techniczny. Pismo. Przedmiotem tej normy są rodzaje i wzory liter, cyfr i znaków stosowanych do
wykonywania opisów w dokumentacji technicznej.
Zgodnie z tą normą dopuszczalne jest stosowanie pisma prostego opartego o siatkę
pomocniczą kwadratową (o boku d) lub pochyłego wykorzystującego siatkę pomocniczą rombową
(o podstawie i wysokości d), którego linie tworzą z podstawą wiersza kąt 75� (wymiar d siatki
odpowiada grubości linii liter, cyfr i znaków).
Wysokość pisma h określana jest na podstawie wysokości liter wielkich w milimetrach (mm).
W zależności od stosunku grubości linii pisma d do wysokości pisma h rozróżnia się: pismo
rodzaju A (d=1/14h) i pismo rodzaju B (d=1/10h).
Przyjęte wysokości pisma to: (1,8) - 2,5 - 3,5 - 5,0 - 7,0 - 10,0 - 14,0 - 20,0 mm. Wysokość
1,8 mm dopuszcza się stosować tylko dla pisma rodzaju B.
Do zapisu układu wymiarów na formatach A3 i A4 stosuje się oznaczenia literowo-cyfrowe
bądz
oznaczenia kombinowane o wysokości 3,5 mm.
Normatywne (PN-ISO 129:1996 Rysunek techniczny. Wymiarowanie) wprowadzenie w
formie symboli pewnych umownych znaków w układzie wymiarów powszechnie stosowanych i
znanych zarysów geometrycznych upraszcza również zapis postaci konstrukcyjnej. Takimi znakami
są:
Ś - znak wymiaru średnicy okręgu,
Informatyka 4 - Lekcja 4
R - znak wymiaru promienia krzywizny,
SŚ- znak wymiaru średnicy powierzchni kulistej,
SR - znak wymiaru promienia powierzchni kulistej,
- znak wymiaru boku kwadratu,
n b -znak wymiaru n-kąta foremnego o parzystej liczbie (powyżej 4) boków (b to podana w mm
odległości między przeciwległymi równoległymi do siebie bokami wielokąta),
X - znak wymiaru grubości (długości) obiektu przedstawionego w jednym rzucie,
- znak wymiaru długości łuku, umieszczany nad liczbą wymiarową.
I I - znak śladu płaszczyzny symetrii.
Sematami nazywamy figury (np. kwadrat, prostokąt, okrąg), które mogą być traktowane jako
znaki lub elementy geometrycznych cech konstrukcyjnych. Linie wyznaczające sematy należą do
powierzchni służących do identyfikowania zewnętrznej struktury konstrukcji.
(3.2) Linie rysunkowe
Liniami strukturalnymi nazywamy linie będące elementarnymi znakami graficznymi
tworzącymi sematy. Linie strukturalne służą do oznaczania: obrysów powierzchni, krawędzi oraz
pozornych krawędzi obiektów.
Linie ideowe służą np. do oznaczania osi geometrycznych postaci konstrukcyjnej oraz linii
wymiarowych i pomocniczych układu wymiarów.
Przykładem linii ideowo symbolicznych są linie, które mają znaczenie znaków gwintów lub
tworzywa (linie kreskowania przekrojów).
Linie rysunkowe, jako typowe znaki graficznego zapisu konstrukcji, stanowią obiekt
normalizacji Rodzaje i odmiany linii oraz ich podstawowe zastosowania w rysunku technicznym
ujęte są w PN-82/N-01616 Rysunek techniczny. Linie rysunkowe.
W zależności od przeznaczenia i formatu rysunku oraz stopnia uszczegółowienia konstrukcji
stosuje się różne klasy grubości linii. Potrzeba stosowania na danym rysunku różnych rodzajów i
odmian linii wynika z kryterium czytelności.
Szerokość grubości linii dla poszczególnych odmian powinna zawierać się w przybliżeniu w
danych stosunkach: 1 : 3 : 6 lub 1 : 2 : 4 (cienka : gruba : bardzo gruba). W przypadku korzystania z
urządzeń, umożliwiających wykreślenie linii o określonej grubości, należy odpowiednio stosować
grubości (0,25 : 0,5 : 1)mm lub (0,35 : 0,7 : 1,4)mm.
Szerokość linii s powinna być niezmienna na całej jej długości. Odchyłki grubości linii nie
powinny przekraczać ą0,1 s. Wybrana grupa linii powinna być jednakowa dla wszystkich rysunków
wykonanych w tej samej podziałce i przedstawionych na jednym arkuszu rysunkowym.
Odstępy między elementami (kreskami, kropkami) linii kreskowych, punktowych i
dwupunktowych powinna wynosić nie mniej niż 4s dla linii o grubości do 0,35 mm i co najmniej
Informatyka 4 - Lekcja 4
2mm dla linii o grubościach od 0,5 mm wzwyż. W liniach punktowych lub dwupunktowych
dopuszcza się zamiast punktów stosowanie krótkich kresek o grubości równej s i długości nie
większej niż 3s;
Rodzaje linii Odmiany linii Linia Zastosowania
Zarysy kładów
miejscowych,
oznaczenia gwintów,
linie wymiarowe i
cienka
pomocnicze
wymiarowe, linie
odniesienia, linie
Linia ciągła
kreskowania
Zarysy widoczne
widoków i przekrojów,
gruba
kłady przesunięte,
obramowanie rysunku
Połączenia klejone lub
bardzo gruba
lutowane
Urwania rzutów
Linia ciągła obiektów, linie
cienka
zygzakowa lub falista oddzielające widok od
przekroju
Linia kreskowa cienka Zarysy niewidoczne
Linie wyobrażalne, np.
Linia punktowa cienka
osie symetrii
Skrajne położenia
Linia dwupunktowa cienka
części ruchomych
Długości kresek, wymiary punktów (lub krótkich kresek) i odstępy między nimi w określonej
linii powinny być jednakowe. Linie (oprócz wielopunktowych) powinny zaczynać się i kończyć
kreską. Linie kreskowe i punktowe powinny przecinać się kreskami. Linie kreskowe i punktowe
powinny stykać się kreskami. Załamania i zagięcia linii kreskowej i punktowej powinny znajdować
się w miejscu kresek. Linie kreskowe, punktowe i dwupunktowe położone obok siebie równolegle
powinny być tak wykreślone, aby kreski lub inne elementy linii były wzajemnie przesunięte.
Dopuszcza się zastąpienie linii punktowej (np. osi symetrii) linią ciągłą cienką, jeżeli
wymiar liniowy rzutu elementu nie jest większy niż 12 mm.
Minimalną odległość (w świetle) między równoległymi liniami o równej grubości zaleca się
przyjmować dla linii o grubości 0,25 mm - 3 grubości linii, dla linii o grubości 0,35 i 0,5 mm - 2
grubości linii, dla linii o grubości 0,7 mm - 1,5 grubości linii, 1 mm i więcej - 1,4 mm. Minimalna
odległość między dwiema liniami równoległymi o różnej grubości powinna być określona według
grubości linii grubszej.
Linie kreskowania powinny być nachylone pod kątem 45� do linii przedstawiającej
charakterystyczne zarysy lub krawędzie obiektu, do osi symetrii lub do linii obramowania pola
rysunkowego.
W przypadku, gdy linie kreskowania nachylone pod kątem 45� mają to samo nachylenie, co
zarys, krawędzi lub oś symetrii, należy przyjąć kąt nachylenia 30� lub 60�.
Informatyka 4 - Lekcja 4
Odległość między równoległymi liniami kreskowania powinna być jednakowa na
wszystkich przekrojach i kładach tej samej części, rysowanych w tej samej podziałce.
Najmniejsza odległość między liniami powinna wynosić dla linii o grubości 0,25 mm - 3
grubości linii, dla linii o grubości 0,35mm - 2 grubości linii.
W przypadku nakładania się na rysunku kilku linii różnych rodzajów, należy przestrzegać
następującej kolejności ich przedstawiania: zawsze należy podawać linie zarysów widocznych, w
następnej kolejności linie zarysów niewidocznych, linie umownych płaszczyzn przekrojów, linie
osiowe, linie wymiarowe pomocnicze.
Postać konstrukcyjną przedstawia się w postaci rzutów zwanych w rysunku technicznym
widokami. Podstawowe zasady przedstawiania rzutów obiektów zawarte są w PN-91/N-01604
Rysunek techniczny. Widoki, przekroje, kłady.
Zgodnie z tą normą odwzorowywany na rysunku obiekt należy przedstawiać w położeniu
użytkowym lub w położeniu dogodnym dla jego wykonania. Obiekty, których położenie użytkowe
jest różne od poziomego lub pionowego, należy przedstawiać w położeniu poziomym lub
pionowym. Obiekty wysokie, których położenie użytkowe jest pionowe (słupy, maszty, kolumny
itp.) można przedstawiać w położeniu poziomym, przy czym dolna cześć obiektu powinna być
umieszczona z prawej strony.
Liczbę rzutów (widoków, przekrojów itd.) należy ograniczyć do minimum koniecznego dla
jednoznacznego przedstawienia i zwymiarowania obiektu (jednoznacznego określenia
geometrycznych cech konstrukcyjnych).
Zarysy i krawędzie widoczne na widokach i przekrojach obiektu należy rysować linią grubą.
Linie przenikania teoretycznego, np. łagodne przejścia pomiędzy powierzchniami należy
rysować linią ciągłą cienką nie dochodzącą do linii zarysu. Linie przenikania rzeczywistego należy
rysować linia ciągłą grubą.
Rzuty obiektów można urywać, rysując urwanie linią falistą cienką.
Rzuty obiektów długich można skracać, opuszczając ich część środkową, a przerwanie
rysując linią falistą cienką.
Symetrię obiektów należy zaznaczać osią symetrii rysowaną linią punktową cienką. Oś
symetrii obiektu powinna być wysunięta poza zarys obiektu.
Rys. 4.7 Graficzny zapis postaci konstrukcyjnej wałka. Liniami ciągłymi grubymi wykreślono
krawędzie widoczne, liniami ciągłymi cienkimi wykreślono łagodne zarysy przenikania, linią
ciągłą falistą wykreślono urwanie, oś bryły wykreślono linią punktową.
(3.3) Widoki i przekroje
Informatyka 4 - Lekcja 4
Obiekty symetryczne względem jednej lub dwóch płaszczyzn symetrii można przedstawiać
jako półwidok - półprzekrój lub ćwierćwidok (ćwierćprzekrój).
Półprzekrój powinien być umieszczany poniżej poziomej lub z prawej strony pionowej osi
symetrii.
W takich przypadkach symetria obiektu powinna być zaznaczona przez umieszczenie na
końcach osi symetrii dwóch równoległych kresek długości nie mniejszej niż 3,5 mm rysowanych
linią ciągłą cienką.
Rys. 4.8 Półwidok - półprzekrój obiektu posiadającego w pierwszym rzucie jedną płaszczyznę
symetrii oraz ćwierćwidok tego obiektu posiadającego w drugim rzucie dwie płaszczyzny symetrii.
Jeżeli drobnych szczegółów obiektu nie można dokładnie przedstawić w przyjętej podziałce
rysunku, to należy wykonać odrębny widok lub przekrój cząstkowy szczegółu w zwiększonej
podziałce.
W tym przypadku szczegół powiększany należy ograniczyć okręgiem wykonanym linią
ciągłą cienką i oznaczyć na linii odniesienia wielką literą alfabetu łacińskiego. Takie samo
oznaczenie powinno być powtórzone nad odpowiednim powiększeniem szczegółu obiektu z
podaniem w nawiasie podziałki powiększenia.
Informatyka 4 - Lekcja 4
Rys. 4.9 Sposób przedstawiania widoku cząstkowego szczegółów odwzorowywanego obiektu.
W przypadkach konstrukcji bardziej złożonych zapis konstrukcji wymaga stosowania nie
tylko rzutów będących widokami lecz odpowiednio dobranych przekrojów uwidaczniających
niewidoczne zarysy. Na rysunku przekroju powinny być uwidocznione zarysy figury powstałej w
wyniku przecięcia obiektu płaszczyzną przekroju oraz wszystkie widoczne zarysy i krawędzie leżące
za tą płaszczyzną przekroju.
W rysunkach wykonawczych nie stosuje się przedstawiania niewidocznych zarysów postaci
konstrukcyjnych za pomocą linii kreskowych, ponieważ zmniejszają one czytelność zapisu.
Zagadnienie to komplikuje się jeszcze bardziej przy nanoszeniu układu wymiarów na rysunek, w
którym użyto linii kreskowej.
Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. obiekty pełne o kształtach obrotowych (kołki,
nity, sworznie, wkręty, wałki itp.), których oś leży w płaszczyz
nie przekroju należy rysować w
widoku.
Położenie płaszczyzny przekroju zaznacza się dwoma odcinkami linii grubej. W przypadku
przekroju złożonego takie same odcinki należy rysować w miejscach przecinania się płaszczyzn
przekroju. Krańcowe odcinki linii grubej nie powinny przecinać zarysu obiektu. Ślad płaszczyzny
przekroju należy zaznaczać linią punktową.
Kierunek rzutowania określa się za pomocą strzałek umieszczonych w odległości 2 - 3 mm
od zewnętrznych końców odcinków linii grubej.
Płaszczyzna przekroju powinna być oznaczona dwiema jednakowymi wielkimi literami lub
w przypadkach uzasadnionych kombinacją litery i cyfry (np. A1-A1). Litery powinny być
umieszczone bezpośrednio przy strzałkach określających kierunek rzutowania. Litery do oznaczania
rzutów na danym rysunku powinny być stosowane w kolejności alfabetycznej, a cyfry w kolejności
wzrastającej, niezależnie od liczby arkuszy rysunkowych. Nie należy stosować liter I, O, R, Q, X.
Informatyka 4 - Lekcja 4
Dopuszcza się nie oznaczać położenia płaszczyzny przekroju prostego, jeżeli jej położenie
nie budzi wątpliwości a przekrój jest rzutowany zgodnie z metodą.
Rys. 4.10 Przekrój łamany A-A postaci konstrukcyjnej obiektu z wkręconym wkrętem.
Jeżeli przekrój obiektu leży w dwóch lub więcej płaszczyznach, których rzutem jest linia
łamana o kątach rozwartych, to przekrój należy sprowadzić do jednej płaszczyzny rzutu (tak jak
gdyby części widoczne za płaszczyzną przekroju były rzutowane na płaszczyzny równoległe do
płaszczyzn przekroju).
Jeżeli dokonujemy przekroju wzdłużnego takich elementów, jak żebra, ramiona kół, tarcze,
ściany itp. to w przekroju są one widoczne w widoku  tak jak gdyby płaszczyzna przekroju była tuż
przed nimi (Rys. 4.11).
Informatyka 4 - Lekcja 4
Rys. 4.11 Przekrój łamany A-A postaci konstrukcyjnej obiektu płaszczyznami, których rzutem
jest linia łamana o kącie rozwartym.
Jeżeli krawędz
widoczna obiektu pokrywa się w danym rzucie z jego osią symetrii,
to oś ta nie może oddzielać półwidoku od półprzekroju. W tym przypadku należy stosować widoki
lub przekroje częściowe, oddzielone od siebie lub ograniczone linią falistą cienką (rys.4.12).
Rys. 4.12 Przekrój częściowy, w którym krawędz
widoczna elementu obiektu (o zarysie
sześciokąta) pokrywa się w danym rzucie z jego osią symetrii.
(3.4) Kłady
W celu ograniczenia liczby rzutów dla zobrazowania nieskomplikowanych zarysów
leżących w płaszczyz
nie przekroju stosuje się kłady. Kład to zarys figury powstałej w wyniku
Informatyka 4 - Lekcja 4
przecięcia obiektu tylko jedną płaszczyzną przekroju bez uwidaczniania zarysów i krawędzi obiektu
leżących za tą płaszczyzną przekroju.
Rys. 4.13 Kład miejscowy i przesunięty zarysu w płaszczyz
nie przekroju wałka.
Jeżeli płaszczyzna przekroju przechodzi przez oś powierzchni obrotowej otworu stożkowego
lub walcowego, to kład uzupełnia się widokiem krawędzi otworu (otwory na kładzie miejscowym na
rys. 5.9).
Kład miejscowy, jeżeli nie zmniejszy to czytelności rysunku, należy przedstawić na widoku
obiektu, rysując jego zarys linią ciągłą cienką.
Kład przesunięty otrzymuje się tak samo jak miejscowy, z tym, że należy przedstawić go
poza rzutem obiektu.
Zarys kładu przesuniętego należy rysować linią ciągłą grubą. Kład przesunięty może być
umieszczony na osi zgodnej z położeniem płaszczyzny przekroju.
Jeżeli kierunek rzutowania może budzić wątpliwości, należy go oznaczyć.
W celu ograniczenia liczby rzutów kłady stosuje się również do pokazania rozmieszczenia
otworów rozmieszczonych na okręgu (kład otworów w kołnierzu) a także kształt otworu z wpustem
(kład zarysu otworu - rys. 4.14.).
Informatyka 4 - Lekcja 4
Rys. 4.14 Kład otworów w kołnierzu i kład zarysu otworu z wpustem postaci konstrukcyjnej
odwzorowywanego obiektu.
Informatyka 4 - Lekcja 4
4. Graficzny zapis układu wymiarów
(4.1) Linie wymiarowe i pomocnicze
Dobór i zapis układu wymiarów wraz z zapisem postaci konstrukcyjnej pozwalają na pełne
sprecyzowanie cech geometrycznych konstrukcji. Dobierając w procesie konstruowania układ
wymiarów, wyznaczamy pod względem ilościowym konstrukcję, ponieważ wymiar jest liczbową
wartością geometrycznej cechy konstrukcyjnej. Z tego względu w zapisie konstrukcji
(reprezentowana przez układ rzutów) postać konstrukcyjna jest silnie sprzężona z układem
wymiarów.
Graficzny zapis układu wymiarów wiąże się z dwoma zasadniczymi zagadnieniami: doborem
elementów układu wymiarów i zapisem znaków układu wymiarów.
Zgodnie z normą: PN-ISO 129:1996 (Rysunek techniczny. Wymiarowanie. Zasady ogólne.
Definicje. Metody wykonania i oznaczenia specjalne) wymiarem nazywamy wartość liczbową
wyrażoną w określonych jednostkach miary i przedstawioną graficznie na rysunkach technicznych
za pomocą linii, symboli i znaków.
Do układu wymiarów zalicza się symbole ograniczenia linii wymiarowej, oznaczenia
początku linii wymiarowej i liczbę wymiarową a także rysowane linią ciągłą cienką: pomocniczą
linię wymiarową, linię wymiarową i linię odniesienia.
Ogólnie zaleca się aby linie wymiarowe nie przecinały innych linii, z wyjątkiem przypadków
gdy jest to nieuniknione. Zaleca się również unikania przecinania się linii wymiarowych i
pomocniczych linii wymiarowych. Pomocnicze linie wymiarowe nie mogą w ogóle przecinać linii
wymiarowych.
Pomocnicze linie wymiarowe należy rysować linią ciągłą cienką, przeciągając je 2-4 mm
poza odpowiadające im linie wymiarowe, prowadząc je prostopadle do kierunku odpowiadających
im wymiarów.
Linie wymiarowe powinny mieć wyraz
ne znaki ograniczenia (tj. groty lub ukośne nachylone
pod kątem 45� kreski) lub w razie potrzeby oznaczenie początku (w postaci niezaczernionego kółka
o średnicy 3 mm). W przypadku braku miejsca na groty na końcach linii wymiarowej, linię tę
przedłuża się, a groty rysuje się na zewnątrz granic linii wymiarowej.
Linię wymiarową należy prowadzić równolegle do wymiarowanego odcinka prostoliniowego
lub jako łuk okręgu zatoczonego z wierzchołka kąta, w przypadku wymiarowania kąta.
Linami wymiarowymi nie powinny być linie zarysu, pomocnicze linie wymiarowe i osie
symetrii oraz ich przedłużenia.
Linie wymiarowe nie powinny przecinać się, z wyjątkiem linii wymiarowych średnic
okręgów współśrodkowych.
Dopuszcza się urywanie linii wymiarowych w odległości 2-4 mm poza środkiem okręgu lub
osią symetrii, w przypadku wymiarowania średnicy okręgu lub wymiarowania przedmiotu
symetrycznego przedstawionego w półwidoku - półprzekroju
Odstęp między równoległymi liniami wymiarowania powinien być jednakowy i nie mniejszy
niż 7 mm; odstęp między linią wymiarową a linią zarysu nie powinien być mniejszy niż 10 mm .
Informatyka 4 - Lekcja 4
W przypadku rysowania promieni łuków okręgów współśrodkowych, linie wymiarowe
promieni nie powinny leżeć na jednej prostej.
(4.2) Znaki układu wymiarów
Liczby wymiarowe występujące na jednym arkuszu rysunkowym należy pisać cyframi o
jednakowej wysokości (na formatach A3 i A4 o wysokości 3,5 mm).
Liczby wymiarowe należy umieszczać nad liniami wymiarowymi w miarę możliwości w
pobliżu środka ich długości lub nad linią odniesienia. Należy je umieszczać tak, aby można je było
odczytać patrząc na rysunek od dołu lub od prawej strony rysunku (patrząc od strony tabelki
rysunkowej).
W przypadku kilku równoległych linii wymiarowych użytych do wymiarowania obiektu
obrotowego o symetrii osiowej, liczby wymiarowe zaleca się rozmieszczać blisko osi, na przemian:
raz z jednej raz z drugiej strony osi
Liczby wymiarowe nie powinny być przecięte żadnymi liniami; w przypadkach koniecznych
linie rysunkowe (linie zarysu, osie symetrii, linie kreskowania) należy przerwać w miejscu
umieszczenia liczby wymiarowej.
W przypadku braku miejsca między znakami ograniczenia linii wymiarowych, liczby
wymiarowe należy umieszczać nad przedłużeniami linii wymiarowej.
Wymiary liniowe należy podawać w mm bez oznaczania mm. W przypadku konieczności
podawania wymiarów w innych jednostkach miary, jeżeli przyjęta jednostka miary jest jednakowa
dla wszystkich wymiarów na rysunku, dopuszcza się podawanie jej w wymaganiach technicznych
w postaci uwagi, np.: "wszystkie wymiary w metrach". Każdy element rysunku należy wymiarować
tylko jeden raz.
Wymiary kątowe należy podawać w stopniach, minutach sekundach z oznaczeniem jednostki
miary, np. 5�21'33''. Przed wartościami kątów mniejszych niż 1� lub 1' należy pisać 0� lub 0�0', np.
0�7'20'', 0�0'10,4''.
Wysokość znaków wymiarowych należy się przyjmować równą wysokości liczb
wymiarowych. Znaki wymiarowe (Ś - znak wymiaru średnicy okręgu, R - znak wymiaru promienia
krzywizny, SŚ - znak wymiaru średnicy powierzchni kulistej, SR - znak wymiaru promienia
powierzchni kulistej, - znak wymiaru boku kwadratu, n b - znak wymiaru n-kąta foremnego o
parzystej liczbie - powyżej 4 boków, X - znak wymiaru grubości (długości) przedmiotu
przedstawionego w jednym rzucie) należy wpisywać przed liczbami wymiarowymi, z wyjątkiem
znaku długości łuku, który powinien być umieszczony nad liczbą wymiarową.
W przypadku wymiarowania od krawędzi teoretycznych wynikających z przenikania się
tworzących powierzchni, zarysy tych powierzchni należy przedłużyć liniami cienkimi do punktu
przecięcia i wymiarować zgodnie z przykładem wymiarowania średnic Ś20 lub Ś 44 podanym na
rys.4.15.
Przy wymiarowaniu krzywizny łuków okręgów linię wymiarową promienia łuku okręgu
należy prowadzić od jego środka krzywizny (punktu, z którego został zatoczony) do łuku i
zakańczać grotem. Jeżeli zachodzi konieczność zwymiarowania środka krzywizny łuku okręgu
leżącego poza polem arkusza rysunkowego lub umiejscowionego tak, że jego zwymiarowanie
utrudniałoby czytelność rysunku, należy przyjąć za środek krzywizny łuku punkt najbardziej
odpowiedni do pokazania wymiarów i poprowadzić z tego punktu linię wymiarową promienia z
załamaniem pod kątem prostym.
Informatyka 4 - Lekcja 4
A
uki okręgów można wymiarować podając promień krzywizny łuku lub jeden z
następujących wymiarów: wymiar kąta wierzchołkowego, wymiar długości cięciwy, wymiar
długości łuku.
Rys. 4.15 Zapis graficznych cech konstrukcji elementu obrotowego o symetrii osiowej, obejmujący
postać konstrukcyjną i układ wymiarów.
Znormalizowany układ wymiarów umożliwia ograniczenie postaci konstrukcyjnej do jednego
rzutu w postaci półwidoku  półprzekroju otrzymanego po wycięciu ź elementu do płaszczyzny
symetrii oznaczonej symbolicznie dwoma krótkimi odcinkami linii prostej.
(4.3) Reguły wymiarowania
Przy tworzeniu układu wymiarów obowiązują reguły wymiarowania wynikające logicznie z
zasad i racji zapisu konstrukcji. Można wyodrębnić reguły nakazujące i ograniczające.
W zbiorze reguł nakazujących:
reguła właściwego miejsca i czytelności,
reguła wymiaru bezpośredniego,
Informatyka 4 - Lekcja 4
reguła minimum wymiarów z małymi odchyłkami.
W zbiorze reguł ograniczających:
reguła niepowtarzania zapisu tej samej informacji,
reguła ograniczonego stosowania łańcuchów wymiarowych,
reguła ograniczonego stosowania jednej podstawy wymiarowej.
Reguła właściwego miejsca i czytelności ma znaczenie ogólne, dotyczące w jednakowej
mierze zarówno zapisu postaci konstrukcyjnej, jak i układu wymiarów.
Zgodnie z tą regułą zapis układu wymiarów rozpoczynamy od rzutu głównego, na którym
staramy się podać wszystkie wymagane wymiary. Niemożność podania jakiegokolwiek wymiaru w
rzucie głównym implikuje konieczność powiększanie liczby rzutów o te, na których brakujące
wymiary można zobrazować.
Jeżeli postać konstrukcyjna ma postać półwidoku-półprzekroju to wymiary dotyczące widoku
grupujemy po stronie widoku a dotyczące przekroju po stronie przekroju, co jest zgodne z powyższą
regułą, wpływa bowiem na zwiększenie czytelności graficznego zapisu konstrukcji, a tym samym
podnosi niezawodność zawartego w nim przekazu informacji (Rys. 5.11).
Wymiarów poszczególnych elementów postaci konstrukcyjnej (np. otworów) nie należy
rozdzielać na różne rzuty, na których mogą one wystąpić, ale należy je zgodnie z regułą właściwego
miejsca zgrupować na rzucie głównym bądz
innym najpełniej je odwzorowującym.
W celu zwiększenia czytelności zapisu układu wymiarów postaci walcowej wymiary
podajemy na rzutach obrazujących walec w płaszczyz
nie równoległej do osi wzdłużnej, a nie na
rzutach walca w płaszczyz
nie prostopadłej do tej osi (Rys. 4.3).
Zasada nie wymiarowania od linii kreskowych odwzorowujących niewidoczne fragmenty
postaci konstrukcyjnej a także unikania stosowania tych linii w zapisie postaci konstrukcyjnej
wynika również z reguły czytelność zapisu konstrukcji.
Reguła wymiaru bezpośredniego, czyli bezpośredniego podawania na rysunku wymiarów
wynikających ze współzależności elementów współdziałających, ułatwia operowanie wymiarami na
etapie dobierania cech konstrukcyjnych i weryfikacji konstrukcji, ponieważ wymiar podawany jest
wprost (nie jako wynikowy). Reguła ta ułatwia również uzyskanie w wytworze danego wymiaru z
żądaną dokładnością.
Z racji ekonomicznej oraz z racji technologiczności wytworu należy tak dobierać cechy
konstrukcyjne, aby układ wymiarów zawierał minimalną liczbę wymiarów z małymi odchyłkami
(tolerancjami). Reguła minimum wymiarów z małymi odchyłkami wiąże się z regułą wymiaru
bezpośredniego.
Zgodnie z regułą niepowtarzania zapisu tej samej informacji nie należy podawać tego
samego wymiary przedmiotu więcej niż jeden raz, bez względu na liczbę rzutów i arkuszy
rysunkowych, na których wymiarowany obiekt jest przedstawiony. Redundancja w zapisie
konstrukcji może być bowiem przyczyną sprzeczności jak również powstawania błędów w
przekazywanej z pomocą układu wymiarów informacji o cechach konstrukcji zwłaszcza wtedy, gdy
dokonujemy zmian lub uzupełnień w zapisie.
A
ańcuchem wymiarowym nazywamy szeregowy zespół wymiarów, określających wzajemne
Informatyka 4 - Lekcja 4
położenie elementów geometrycznych konstrukcji, tworzących wraz z wymiarem wypadkowym
obwód zamknięty. Wymiar wypadkowy nie jest podawany zgodnie z zasadą otwartego łańcucha
wymiarowego (PN-82/M-01143 Rysunek Techniczny Maszynowy. Wymiarowanie. Zasady
wynikające z potrzeb konstrukcyjnych i technologicznych). W przypadku podawania wartości
liczbowej wymiaru wypadkowego należy traktować go jako wymiar pomocniczy podawany w
nawiasach bez określonej dokładności (tolerancji). Tolerancja wymiaru wynikowego jest sumą
tolerancji wymiarów składowych.
Rys. 4.16 Przykład otwartego łańcucha wymiarowego.
Ze względu na tą niedogodność w zapisie układu wymiarów zaleca się regułę ograniczonego
stosowania łańcuchów wymiarowych, ponieważ aby w wytworze wymiar wynikowy został
osiągnięty z żądaną dokładnością, należy zaostrzyć wymagania co do dokładności wymiarów
składowych, a to z kolei staje się sprzeczne z regułą minimum wymiarów z małymi odchyłkami.
Z regułami: wymiaru bezpośredniego oraz minimum wymiarów z małymi odchyłkami na ogół
sprzeczna jest reguła ograniczonego stosowania tylko jednej podstawy wymiarowej, czyli
wymiarowanie w układzie równoległym polegającym na podawaniu wszystkich wymiarów od jednej
bazy wymiarowej. Zagadnienie to jest szczególnie istotne w przypadku wymiarowanie wynikającego
z potrzeb konstrukcyjnych i technologicznych.
W zapisie układu wymiarów istotne jest wykorzystywanie zagadnienia oczywistości, pośrednio
wynikającego z przyjęcia zasady zupełności. Przyjęcie pewnych własności jako oczywiste pozwala
na skrócenie zapisu. Ze względu na zapis układu wymiarów istotne znaczenie ma np.:
oczywistość kąta prostego,
oczywistość równoległości,
oczywistość równości części w elementach symetrii (osi symetrii i płaszczyzn symetrii).
Przyjęcie oczywistości kąta prostego oraz równoległości pozwala na pominięcie w zapisie
układu wymiarów kątów 90� , 180� oraz 0�.
Elementy symetrii (osie symetrii i płaszczyzny symetrii) mogą dotyczyć bądz
całego elementu,
Informatyka 4 - Lekcja 4
bądz
układu elementów (podzespołów, zespołów, itp.) lub tylko poszczególnych części
geometrycznej postaci konstrukcyjnej. Przyjęcie oczywistości symetrii znacznie skraca zapis
układu wymiarów.
(4.4) Uproszczenia w układzie wymiarów
Stosowanie wyżej wymienionych reguł umożliwia przyjęcie normatywnie wprowadzanych
(zgodnie z zasadą jednoznaczności) uproszczeń wymiarowych.
W obiektach przedstawianych tylko w jednym rzucie, liczbę wymiarową grubości lub
długości można podać nad linią odniesienia, poprzedzając ją znakiem x.
Rys. 4.17 Przykład zwymiarowania w jednym rzucie płytki sześciokątnej o grubości 7mm.
Wymiary zarysów krzywoliniowych o dowolnym zarysie można przedstawiać w
układzie współrzędnych prostokątnych lub biegunowych. (PN-EN ISO 1660:1998 Rysunek
Techniczny. Wymiarowanie i tolerancje zarysów krzywoliniowych).
Rys. 4.18 Przykład zwymiarowania zarysu krzywoliniowego w układzie współrzędnych
prostokątnych.
Wymiarowanie szeregu powtarzających się jednakowych elementów można upraszczać
wymiarując pierwszy element, odległość między pierwszym i drugim elementem, oraz podając
odległość między skrajnymi elementami jako iloczyn liczby powtarzających się wymiarów przez
odległość między sąsiednimi elementami, przy czym na pierwszym miejscu należy podać liczbę
wymiarów.
Informatyka 4 - Lekcja 4
Rys. 4.19 Przykład zwymiarowania powtarzających się zarysów otworów oraz ścięć krawędzi pod
kątem 45� (fazowanie otworu) i różnym od 45�.
Ścięcia krawędzi pod kątem 45� można wymiarować jak na Rys. 4.19. Ścięcia krawędzi pod
kątem różnym od 45� można wymiarować podając wymiary liniowe lub wymiar liniowy i kątowy.