System Obszarów

Chronionych

w Polsce

W ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie
przyrody przewidziano następujące formy
obszarowe ochrony przyrody:

parki narodowe,

rezerwaty przyrody,

parki krajobrazowe,

obszary chronionego krajobrazu,

obszary Natura 2000,

stanowiska dokumentacyjne,

użytki ekologiczne,

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

,

Powierzchnia obszarów objętych
wymienionymi formami ochrony
przyrody w Polsce
(bez obszarów Natura 2000)
wynosi
10 173 238,7 ha,
co stanowi
32,6% ogólnej powierzchni kraju

Zestawienie powierzchni[w ha] i procentowego udziału w

powierzchni kraju, obszarowych form ochrony przyrody:

0,274

85329,3

177

Zespo

ł

y przyrodniczo-

krajobrazowe

7.

0,003

783,7

115

Stanowiska dokumentacyjne

6.

0,14

42641,0

6177

U

ż

ytki ekologiczne

5.

22,5

7042615,7

445

Obszary chronionego
krajobrazu

4.

8,1

2517183,9

120

Parki krajobrazowe

3.

0,5

162435,2

1385

Rezerwaty przyrody

2.

1

317405,5

23

Parki narodowe

1.

% ogólnej

powierzchni

kraju

Powierzchnia

[w ha]

Liczba obiektów

Nazwa formy ochrony

Lp.

Obszary cenne pod względem przyrodniczym w Polsce

Obszary chronione o
międzynarodowym znaczeniu

Konwencje, których postanowienia lub ustalenia
konferencji stron obligują do wyznaczania obszarów
chronionych:

Konwencja o różnorodności biologicznej (z 1992
roku)

Konwencja o obszarach wodno-błotnych
mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza
jako środowisko życiowe ptactwa wodnego
(Konwencja Ramsarska, z 1971 roku)

Konwencja w sprawie ochrony światowego
dziedzictwa kulturalnego i naturalnego
(Konwencja Paryska z 1972 roku)

Konwencja o ochronie środowiska morskiego
obszaru Morza Bałtyckiego (Konwencja
Helsińska z 1992 roku)

Konwencja Ramsarska, czyli "Konwencja o
obszarach wodno-błotnych mających
znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako
środowisko życiowe ptactwa wodnego„.

Polska jest stroną tej Konwencji od dnia 22 marca 1978 r.

Ministerstwo Środowiska opracowało „Strategię ochrony
obszarów wodno-błotnych w Polsce wraz z planem działań na
lata: 2006-2013”.
Zatwierdzona przez Ministra Środowiska „Strategia…” jest
dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska pod
adresem: www.mos.gov.pl

Na liście Konwencji Ramsarskiej jest 13 polskich
obszarów wodno-błotnych o łącznej powierzchni

145.075 ha. Są to

:

Parki Narodowe: Biebrzański, Wigierski,
Poleski, Narwiański i Słowiński oraz

rezerwaty przyrody: Jezioro Łuknajno,
Jezioro Świdwie, Jezioro Karaś, Jezioro
Siedmiu Wysp, Jezioro Drużno, Stawy
Milickie i Słońsk (w Parku Narodowym
„Ujście Warty")

oraz subalpejskie torfowiska w
Karkonoskim PN.

Baza o mokradłach-
„System Informacji Przestrzennej o Mokradłach
Polski” (

Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach- wykonawca

projektu)

www.gis-mokradła.info

został

zamieszczony na publicznie dostepnym
serwerze Ministerstwa Środowiska w
dziale: „Materiały informacyjne”, „Bazy
danych”,

Strona internetowa Konwencji
Ramsarskiej: www.ramsar.org

Strona internetowa poświęcona obszarom
wodno-błotnym w Polsce:

www.bagna.pl

REZERWATY BIOSFERY

REZERWAT BIOSFERY – obszary
obejmujące ekosystemy lądowe,
przybrzeżne i morskie, które uzyskały
międzynarodowe uznanie w ramach
programu UNESCO „Człowiek i biosfera”
(MaB)

Rezerwaty biosfery tworzą ogólnoświatową
sieć: 529 obszarów w 105 krajach

FUNKCJE REZERWATU BIOSFERY

-

funkcja ochronna

- funkcja rozwojowa

- funkcja wspierania

logistycznego

CECHY REZERWATU BIOSFERY

mozaika reprezentatywnych systemów ekologicznych, o
różnym stopniu interwencji człowieka

duże znaczenie dla różnorodności biologicznej

stwarza możliwości rozwiązywania problemów

zrównoważonego rozwoju

posiada odpowiednie rozmiary, zapewniające możliwość
pełnienia wszystkich 3 funkcji

posiada odpowiednie strefowanie

wszystkie zainteresowane podmioty włączone są w proces
jego ustanawiania i funkcjonowania

posiada strategię lub plan zagospodarowania

posiada organ zarządzający lub mechanizm wdrażania
strategii/planu

posiada programy na rzecz badań, monitoringu, edukacji i
szkolenia

STREFOWANIE REZERWATU
BIOSFERY

strefa centralna (core zone)

strefa buforowa (buffer zone)

strefa przejściowa (transition zone)

REZERWATY BIOSFERY W POLSCE

pracami kieruje Polski Komitet Narodowy UNESCO-MaB
przy Prezydium PAN

utworzono 9 rezerwatów biosfery, w tym 3
międzynarodowe:
a/ Rezerwat Biosfery Białowieża
b/ Rezerwat Biosfery Babia Góra
c/ Rezerwat Biosfery Jezioro Łuknajno
d/ Słowiński Rezerwat Biosfery (1996)
e/ Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie PL/UKR/SLO
f/ Rezerwat Biosfery Karkonosze PL/CZ
g/ Tatrzański Rezerwat Biosfery PL/SLO
h/ Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska
i/ Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie

PLANOWANE REZERATY BIOSFERY
W POLSCE

Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie

Rezerwat Biosfery Roztocze PL/UKR

Rezerwat Biosfery „Trzy Puszcze”
PL/ROS/LIT

Korytarze ekologiczne

„korytarz ekologiczny - obszar
umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub
grzybów”

(art. 5 pkt. 2 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o

ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880)

Cel tworzenia korytarzy migracyjnych
(ekologicznych

):

przeciwdziałanie izolacji obszarów przyrodniczo
cennych, umożliwienie migracji zwierząt i roślin w
skali Polski i Europy oraz ochrona i odbudowa
bioróżnorodności zarówno na obszarach sieci
NATURA 2000, jak i innych terenach o dużej
wartości przyrodniczej

Ochrona prawna korytarzy
ekologicznych

Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z
2004 r. Nr 92, poz. 880). W art. 5 pkt. 2 zawarta jest
następująca definicja: „korytarz ekologiczny - obszar
umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów”.

art. 3 pkt. 3 mówi, iż „Cele ochrony przyrody są
realizowane przez: opracowywanie i realizację ustaleń
planów ochrony [...] siedlisk i szlaków migracji gatunków
chronionych”.

w art. 23 ust. 1, gdzie ustawodawca, pisząc o obszarze
chronionego krajobrazu wskazuje, iż obejmuje on „tereny
chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o
zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na
możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i
wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy

ekologicznych”.

Sieć proponowanych korytarzy ekologicznych w Polsce
(według Jędrzejewski i in. 2004)

Zadania planowane do realizacji w
związku z siecią obszarów chronionych

wykonanie bazy danych
przestrzennych obszarów
chronionych w Polsce

opracowanie koncepcji wyznaczenia i
wdrażania Paneuropejskiej Sieci
Ekologicznej (PEEN) w Polsce

Paneuropejska Sieć Ekologiczna
PEEN

Jest głównym elementem Paneuropejskiej

Strategii Różnorodności Biologicznej i

Krajobrazowej, pozwalającym na wprowadzenie

strategii w życie.

Decyzja o utworzeniu sieci PEEN podjęta została

przez Ministrów Środowiska na 3 Konferencji

Ministerialnej „Środowisko dla Europy” w Sofii, w

dniu 25 października 1995 r.

Na 5 Konferencji Ministerialnej w Kijowie w 2003

r., Ministrowie Środowiska podpisali rezolucję, w

której podjęto decyzję, że do 2006 r. zostaną

określone obszary wchodzące w skład sieci, a do

2008 r. określona zostanie efektywna ochrona

tych obszarów

Podstawowe założenia Paneuropejskiej
Sieci Ekologicznej PEEN

ekosystemy, siedliska, gatunki i krajobrazy,
posiadające znaczenie ogólnoeuropejskie będą
objęte ochroną w zakresie wystarczającym,

siedliska włączone do sieci będą odpowiednio
rozległe, aby umożliwić ochronę gatunków,

zapewnione będą dostateczne warunki migracji i
rozprzestrzeniania się gatunków,

odtworzone zostaną zniszczone fragmenty
kluczowych systemów przyrodniczych,

kluczowe systemy przyrodnicze będą buforowane
przed potencjalnymi zagrożeniami.

Obszary wchodzące w skład
Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej

W Paneuropejskiej Strategii Różnorodności
Biologicznej i Krajobrazowej podkreśla się, że
Paneuropejska Sieć Ekologiczna (PEEN) powinna być
budowana na istniejących inicjatywach, instrumentach
i porozumieniach, z wykorzystaniem wyników
wszelkich projektów i programów, doświadczeń
związanych z wdrażaniem umów międzynarodowych
oraz rozwiązań stosowanych w ochronie obszarowej
przez różne państwa na mocy ich prawa
wewnętrznego.

W sieci powinny się znaleźć zatem oprócz obszarów
chronionych prawem krajowym także m. in.,
Obszary Ramsar, Rezerwaty Biosfery, obiekty
Dziedzictwa Światowego, obszary sieci Natura 2000,
obiekty uhonorowane Dyplomem Rady Europy.

Paneuropejska sieć ekologiczna
PEEN:

ma być determinantą dla krajowej, regionalnej i
międzynarodowej polityki w zakresie użytkowania ziemi i
planowania przestrzennego, jak również dla działań
podejmowanych w odnośnych sektorach gospodarczych i
finansowych

przy opracowaniu koncepcji wyznaczenia i wdrażania
Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej (PEEN) w Polsce
planowane jest przeprowadzenie szerokich konsultacji z
przedstawicielami instytucji i organizacji naukowych
zajmujących się ochroną przyrody i krajobrazu,
specjalistami w zakresie zagospodarowania przestrzennego
oraz rozwoju regionalnego oraz ekologicznymi
organizacjami pozarządowymi.

Europejska Konwencja

Krajobrazowa

(

Florencja 20 października 2000)

(Ratyfikowana przez RP 27 września 2004)
(Dz. U. z 2006, Nr 14 poz. 98)

Założenia natury ogólnej:

Duża rola krajobrazu w życiu publicznym- ważna
część jakości życia ludzi i dobrobytu społeczeństw,

Podstawowy komponent europejskiego dziedzictwa
przyrodniczego i kulturowego, wspólne dobro i zasób
przyrody,

Działania podejmowane w różnych sferach życia
społecznego (rolnictwo, leśnictwo, przemysł,
transport, planowanie przestrzenne) przyspieszają
przekształcenia krajobrazów – rodzi to konieczność
podejmowania działań ochronnych:

- gospodarowanie krajobrazem,
- harmonizowanie jego zmian,
- planowanie krajobrazu – działania

perspektywiczne.

Sposób realizacji zapisów
konwencji:

1. Rozdział II, Artykuł 4

- każda ze stron wdroży zasady konwencji według

własnego podziału władzy (system prawa),

zgodnie z zasadami konstytucyjnymi i organizacją

administracyjną,

2. Artykuł 5

- działania na rzecz prawnego uznania

krajobrazów jako różnorodności kulturowej

i przyrodniczej,
- ustanowienie i wdrożenie polityk

ukierunkowanych na ochronę i planowanie

krajobrazów (procedury dla organów lokalnych i

regionalnych – planowanie regionalne i

urbanistyczne),

3. Artykuł 6

(szkolenie i edukacja, identyfikacja i ocena
krajobrazów i czynników presji)
- wdrażanie- wprowadzenie
instrumentów w zakresie ochrony,
gospodarki i planowania krajobrazów
(funkcjonalne instrumenty prawno-
ekonomiczne, konkretne normy prawne
wskazujące na określone zakazy, czy też
inne ograniczenia związane z ochroną
krajobrazu),

Obecny stan prawny:

Przepisy obecnie obowiązujących ustaw nie dają
podstaw do uznania wymogów EKK jako
ostatecznych. Posiadają charakter natury ogólnej,
definicyjny, często niespójny.
Przykład:
(Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie
przyrody).
Art. 2 ust. 1, art. 5 pkt 8 (ochrona krajobrazowa
- zachowanie cech charakterystycznych danego
krajobrazu),
Art. 5 pkt 20, 23 (walory krajobrazowe -wartości
ekologiczne, estetyczne lub kulturowe obszaru
oraz związane z nim- rzeźba terenu, twory i
składniki przyrody, ukształtowane przez siły
przyrody lub działalność człowieka)

Priorytetowym instrumentem ochrony i
kształtowania krajobrazu powinno być
planowanie przestrzenne. Szczególnie na
poziomie lokalnym. Potrzebna jest w tym
zakresie nowelizacja ustawy o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym wraz z
wiążącymi aktami wykonawczymi.

Dziękujemy za uwagę

Bożena Haczek - Radca Ministra, DLOPiK, MŚ,

[e-mail]

Anna Liro - Radca Ministra,

DLOPiK, MŚ, [e-mail]

Tomasz Pucek – starszy specjalista,

DLOPiK, MŚ,

[e-mail]

Małgorzata Różyńska - starszy specjalista,

DLOPiK, MŚ,

[e-mail]