Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu do robót malarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Bożena Włodarczyk

Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu do robót
malarskich 712[07].Z5.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Anna Kusina
inż. Eligia Łukasiewicz

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Preis

Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[07].Z5.03
„Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu do robót malarskich” zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu renowator zabytków architektury 712[07].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Materiały malarskie

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Narzędzia i sprzęt do robót malarskich

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Niniejszy poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i kształtowaniu

umiejętności w zakresie wykorzystania znajomości zagadnień z dobierania, narzędzi i sprzętu do
robót malarskich.
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, w których wykazano umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem,

−

cele kształcenia, które wskazują umiejętności, jakie będziesz kształtował w procesie nauczania
– uczenia się w niniejszej jednostce modułowej,

−

materiał

nauczania

podzielony

tematy,

pozostające

względem

siebie

w logicznym chronologicznym układzie, w którym zostały wyodrębnione następujące
elementy:

−

treści kształcenia, mające na celu zdobycie wiadomości i ukształtowanie umiejętności,
umożliwiające Ci wykonywanie prac renowacyjnych,

−

pytania sprawdzające, które umożliwią Ci samoocenę w zakresie przygotowania do
wykonania ćwiczeń,

−

wykaz ćwiczeń ułatwiających kształtowanie planowanych umiejętności,

−

sprawdzian postępów, zawierający zestaw pytań sprawdzających, dzięki którym będziesz
miał możliwość dokonania samooceny, czy wszystko zrozumiałeś i możesz kontynuować
proces nauczania-uczenia się,

−

sprawdzian osiągnięć, który pozwoli Ci ocenić poziom ukształtowanych przez Ciebie
umiejętności w całej jednostce modułowej,

−

wykaz literatury, który ułatwi Ci pogłębianie wiedzy z zakresu jednostki modułowej oraz
doskonalenie umiejętności.

Przechodząc przez kolejne etapy uczenia się, zwróć szczególną uwagę na:

―

materiały malarskie do przygotowania farby wapiennej i kazeinowej,

―

obliczanie ilości potrzebnych składników do wykonania określonej farby,

―

sposób przygotowania farby na podstawie receptury,

―

dobór narzędzi i sprzętu do wykonania powłoki.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy

oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

712[07].Z5.06

Wykonywanie powłok malarskich w technice

kazeinowej

712[07].Z5.02

Organizowanie stanowiska prac malarskich

Moduł 712[07].Z5

Technologia robót malarskich

712[07]Z5.01

Stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu

robót malarskich

712[07].Z5.03

Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu

do robót malarskich

712[07].Z5.04

Wykonywanie zapraw, klejów i farb

712[07].Z5.05

Wykonywanie powłok malarskich w technice

wapiennej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Dobieranie materiałów, narzędzi

i sprzętu do robót malarskich” powinieneś umieć:

―

korzystać z różnych źródeł informacji,

―

rozróżniać materiały i technologie wykończania budynku,

―

określać metody wykonawstwa budowlanego,

―

określać zastosowanie poszczególnych materiałów budowlanych,

―

rozróżniać poszczególne elementy dokumentacji budowlanej,

―

wykorzystać informacje zawarte w opisie technicznym,

―

wykonać przedmiar robót,

―

stosować przepisy bhp przy wykonywaniu robót malarskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć:

―

rozpoznać materiały stosowane w robotach malarskich,

―

dobrać materiały pod względem ilościowym i jakościowym do realizacji określonego zadania,

―

przetransportować materiały na stanowisko pracy,

―

dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy,

―

dokonać rozliczenia materiałowego po zakończeniu pracy,

―

usunąć i dokonać składowania odpadów po wykonaniu zadania,

―

dobrać narzędzia i sprzęt do rodzaju robót,

―

posłużyć się narzędziami i sprzętem,

―

zmontować, eksploatować i rozebrać proste rusztowania i pomosty robocze,

―

zastosować przepisy bhp przy stosowaniu materiałów, narzędzi, sprzętu oraz rusztowań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Materiały malarskie

4.1.1. Materiał nauczania

Materiały malarskie

Do materiałów malarskich stosowanych do przygotowania farb zaliczane są:

―

pigmenty,

―

spoiwa malarskie,

―

materiały do przygotowania podłoża.

Pigmenty

Pigmenty to rozdrobnione barwiące substancje nieorganiczne i organiczne nierozpuszczalne

w wodzie, olejach, żywicach i rozpuszczalnikach organicznych.

Rola pigmentów:

―

nadają barwę,

―

wpływają na właściwości krycia,

―

podwyższają odporność powłoki na wilgoć i promienie ultrafioletowe,

―

służą do regulowania konsystencji materiału powłokowego.

Podział pigmentów

―

ze względu na charakter substancji

―

jednorodne,

―

mieszaniny

―

ze względu na charakter oddziaływania:

―

barwiące,

―

świecące (luminofory),

―

ciepłoczułe (termokolory),

―

ze względu na pochodzenie: chemiczny charakter substancji:

―

nieorganiczne naturalne, np. kreda, umbra,

―

nieorganiczne syntetyczne, np. biel cynkowa, żółcień chromowa,

―

organiczne naturalne, np. sepia, karmin,

―

organiczne syntetyczne, np. żółcień pigmentowa G, czerwień lakowa R,

―

węglowe, np. sadza lampowa, czerń kostna,

―

metaliczne, np. pył aluminiowy, cynkowy.

Pigmenty do farb wapiennych i kazeinowych – głównym wymogiem jest ich odporność na

alkalia:

―

Naturalne pigmenty nieorganiczne:

―

Ochry (ugry) – mają barwę od złocistożółtej do brudnobrunatnej, a poddane obróbce
termicznej (ochra palona) – barwę czerwoną do brunatnej. Zawartość tlenku żelaza wpływa
na właściwości barwiące ochry. Im więcej tlenku żelaza, tym czystsza jest barwa oraz lepsza
zdolność krycia i barwienia. Ochry są bardzo odporne na alkalia i działanie światła oraz
można je mieszać z innymi pigmentami. Głównie stosuje się je do farb wapiennych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

―

Czerwień żelazowa naturalna – ma barwę od czerwonej do czerwonobrunatnej; właściwości
tego pigmentu są podobne do ochry i stosuje się je głównie do farb wapiennych.

―

Czerwień manganowa – charakteryzuje się dobrą zdolnością barwienia i krycia oraz bardzo
wysoką odpornością na światło i alkalia. Ma zastosowanie do farb wapiennych.

―

Syntetyczne pigmenty nieorganiczne:

―

Żółcień żelazowa – o barwie żółtej zbliżonej do ochry. Charakteryzuje się bardzo dobrą
zdolnością barwienia i krycia oraz odpornością na światło, alkalia i czynniki atmosferyczne.
Nadaje się do wszystkich rodzajów farb.

―

Ultramaryna – pigment barwy niebieskiej, posiada dość dobrą zdolność barwienia i krycia,
bardzo wysoką odporność na światło i alkalia. Nie jest odporna na działanie kwasów.
Stosowana do farb na wszystkich spoiwach.

―

Zieleń ultramarynowa

―

Czerwień ultramarynowa

―

Fiolet ultramarynowy

―

Czerń kostna – wykazuje dobre krycie, zaś zdolność barwienia jest zależna od gatunku
pigmentu. Stosowana jest we wszystkich technikach malarskich.

―

Pigmenty organiczne naturalne:

―

pochodzenia zwierzęcego, np. czerwień karminowa, żółcień indyjska, purpura, sepia,

―

pochodzenia roślinnego, np. błękit indygo, gumigutta, (ciemnozłocisty z kwiatów szafranu),
żywica smokowca – obecnie stosowane jedynie do konserwacji malowideł w malarstwie
artystycznym.

Właściwości pigmentów:

―

fizyczne:

―

kształt i rozmiar cząstek pigmentu,

―

barwa,

―

zdolność barwienia,

―

zdolność krycia,

―

zdolność zwilżania przez spoiwa olejne,

―

nierozpuszczalność

―

chemiczne:

―

odporność na światło,

―

odporność na działanie czynników chemicznych,

―

odporność termiczna,

―

zachowanie się pigmentów w mieszaninach,

―

reaktywność chemiczna,

―

szkodliwość dla zdrowia.

Spoiwa

Spoiwo malarskie to substancja powłokotwórcza, która wykazuje zdolność do tworzenia

cienkiej powłoki na powierzchni podłoża. Spoiwo, stanowiące podstawowy składnik powłok
malarskich i lakierniczych, ma postać cieczy. Zadaniem spoiwa jest związanie pigmentu ze sobą
i z podłożem.

Rodzaje spoiw:

―

nieorganiczne – wapno, cementy, szkło wodne,

―

organiczne – wodorozcieńczalne kleje, spoiwa dyspersyjne, oleje schnące i lakiery.

Spoiwa:

―

wapno gaszone – stosowane w postaci ciasta wapiennego dołowanego co najmniej 6 miesięcy,
rozrzedzonego wodą do konsystencji gęstej śmietany; spoiwo wapienne ma odczyn silnie
alkaliczny (twardnieje w wyniku karbonatyzacji, która zachodzi także ze związkami wapnia
znajdującymi się w podłożu), powstała powłoka jest twarda, nierozpuszczalna i silnie związana

o właściwościach i zastosowaniach jak ultramaryna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z podłożem. Z tego powodu farby wapienne powinny być stosowane na świeżych, alkalicznych
tynkach lub betonach. Aby twardnienie powłoki przebiegało prawidłowo należy zadbać
o utrzymanie jej w stanie odpowiedniej wilgotności oraz wymagana jest dostateczna zawartość
dwutlenku węgla w powietrzu).

―

Kleje kazeinowe:

―

kazeinowo-wapienny – powstały przez roztarcie kazeiny (np. w postaci twarogu) z ciastem
wapiennym w proporcji 5:1 (objętościowo) na gęstą masę, a następnie rozcieńczenie jej
wodą; stanowi spoiwo farb w technice kazeinowej,

―

kazeinowy (handlowy) – w postaci proszku, 1 część kleju wsypuje się na 2 części zimnej
wody, a następnie dodaje się 2 części gorącej wody, cały czas mieszając.

Dla spoiw w stanie ciekłym określa się następujące właściwości robocze:

―

lepkość,

―

zdolność do mieszania się z pigmentami i rozcieńczalnikami,

―

zdolność schnięcia.

Po utwardzeniu się powłoki spoiwo charakteryzują:

―

twardość,

―

przyczepność do podłoża,

―

elastyczność,

―

odporność na działanie czynników atmosferycznych i użytkowych.

Sposoby wysychania spoiw:

―

wysychanie fizyczne – wskutek odparowania lotnych substancji; dotyczy ono klejów, emulsji
oraz roztworów niektórych żywic,

―

wysychanie chemiczne – wskutek zachodzących w nim reakcji chemicznych.

Gotowe wyroby malarskie

Jako gotowe wyroby malarskie występują:

―

farby emulsyjne – nadają się do większości podłoży z wyjątkiem podłoży ze stali, lub żelaza,

―

wyroby olejne i olejno żywiczne – nadają się na wszystkie podłoża, z wyjątkiem alkalicznych;
powłoki są elastyczne, dobrze przyczepne, odporne na czynniki atmosferyczne, rozróżnia się
następujące rodzaje wyrobów:

―

do ochrony przed korozją,

―

ogólnego stosowania,

―

materiały pomocnicze (kity, rozcieńczalniki itp.),

―

wyroby ftalowe – mają krótszy czas schnięcia niż powłoki olejne; powłoki ftalowe mogą być
stosowane na wszystkie podłoża; są elastyczne, twarde i odporne na uderzenia, cechuje je dobra
przyczepność

podłoża,

odporność

czynniki

atmosferyczne,

wodę

i podwyższoną temperaturę, rozróżnia się następujące rodzaje wyrobów ftalowych:

―

do ochrony powierzchni stalowych i żeliwnych przed korozją,

―

wyroby podkładowe ogólnego stosowania,

―

wyroby przeznaczone na wierzchnią warstwę powłoki na podłożach pokrytych
odpowiednimi farbami do gruntowania lub podkładami,

―

wyroby ftalowe niepigmentowane,

―

wyroby chemoutwardzalne – stosuje się je na podłożach drewnianych i z tworzyw drzewnych,
nie nadają się na podłoża metalowe i tynki; powłoki z wyrobów chemoutwardzalnych mają
wysoki połysk, są twarde a zarazem elastyczne, są odporne na wodę, tłuszcze, rozpuszczalniki
organiczne, alkohol oraz czynniki atmosferyczne,

―

wyroby poliwinylowe – stosowane do malowania elementów stalowych, mają dobrą
przyczepność do podłoża, są elastyczne i odporne na uderzenia, nie są odporne na temperaturę
>60

C oraz działanie rozpuszczalników organicznych; rozróżnia się wyroby:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

―

chemoodporne

–

malowania

antykorozyjnego

konstrukcji

stalowych

i urządzeń oraz elementów poddanych działaniu agresywnej atmosfery przemysłowej,

―

ogólnego stosowania – do malowania urządzeń i konstrukcji stalowych narażonych na
działanie czynników atmosferycznych,

―

termoodporne i ognioochronne,

―

wyroby chlorokauczkowe – stosowane przede wszystkim do powłok chemoutwardzalnych
a także do powłok antykorozyjnych, odpornych na czynniki atmosferyczne oraz wodoodporne,
mają krótki czas schnięcia, charakteryzują się dobrą przyczepnością, elastycznością
i odpornością na uderzenia. Nie są odporne na działanie rozpuszczalników organicznych,
substancji utleniających oraz temperatury >80

C, rozróżnia się następujące rodzaje wyrobów

chlorokauczowych:

―

przeciwrdzewne,

―

chemoodporne,

―

ogólnego stosowania,

―

wyroby epoksydowe – to jedno lub dwuskładnikowe materiały powłokowe, których spoiwem są
roztwory żywic epoksyestrowych lub epoksydowych; stosowane są na podłoża stalowe
i żeliwne oraz betonowe i drewniane; wyroby jednoskładnikowe utwardzają się na powietrzu
lub w podwyższonej temperaturze, a dwuskładnikowe pod wpływem utwardzacza, który jest
drugim składnikiem wyrobu; rozróżnia się następujące rodzaje wyrobów epoksydowych:

―

przeciwrdzewne,

―

chemoodporne,

―

ogólnego stosowania,

―

wyroby poliestrowe – stosuje się do wykańczania powierzchni elementów z drewna
i tworzyw drzewnych

―

wyroby poliuretanowe – mają zastosowanie jako powłoki odporne na światło, wodę,
podwyższoną temperaturę oraz kwasy, zasady, roztwory soli, materiały pędne i czynniki
atmosferyczne; cechują się dużą elastycznością i odpornością na działanie mechaniczne

―

wyroby akrylowe – to nowoczesne materiały lakierowe na spoiwie z żywic akrylowych,
występują jako wyroby rozpuszczalnikowe jednoskładnikowe lub dwuskładnikowe oraz
jednoskładnikowe wodorozcieńczalne farby, lakiery i emalie; wyroby jednoskładnikowe
schnące na powietrzu nadają się na wszystkie, nawet alkaliczne suche podłoża, ich powłoki
wykazują dobrą odporność na czynniki atmosferyczne i oddziaływania chemiczne, rozróżnia się
wyroby:

―

wyroby rozpuszczalnikowe schnące na powietrzu,

―

wyroby wodorozcieńczalne,

―

wyroby

celulozowe

–

materiały

specjalnym

przeznaczeniu,

szczególnie

w lakiernictwie przemysłowym; ich powłoki odznaczają się dużą twardością, lecz są mało
elastyczne,

―

farby mineralne krzemianowe – zwane farbami silikatowymi, są materiałem powłokowym
w technice krzemianowej, szczególnie polecane na elewacje budynków.

Materiały do przygotowania podłoża:

―

zaprawy – do naprawy podłoży tynkowych:

―

wapienna - stosowana do naprawy uszkodzonych tynków wapiennych oraz do przecierania
całej powierzchni starych tynków wapiennych i cementowo-wapiennych (w tym drugim
przypadku stosujemy 1 część wapna na 1 część drobnego piasku),

―

wapienno-gipsowa – o proporcji gipsu, wapna i piasku 1:1:3. Stosowana jest do naprawy
większych uszkodzeń tynków wapienno-gipsowych, a także do naprawy tynków
wapiennych.,

―

cementowo-wapienna o proporcji cementu, wapna i piasku 1:1:7,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

―

gipsowa - o proporcji gipsu i piasku 1:2 – 1:3; stosowana do naprawy tynków gipsowych,
a także do naprawy drobnych uszkodzeń tynków

―

zaczyn gipsowy – do reperacji uszkodzeń powierzchni elementów gipsowych

―

kity – do wypełniania wgłębień, przede wszystkim na podłożach drewnianych lub metalowych:

―

olejny,

―

miniowy,

―

ze szkła wodnego,

―

szpachlówki – do wygładzania powierzchni podłoża.

Materiały do neutralizacji podłoża:

―

fluaty – sole kwasu fluorokrzemowego; służą do neutralizacji alkalicznego odczynu podłoża
i jednocześnie uszczelniają i wzmacniają powierzchnię podłoża

―

kwasy,

Materiały do usuwania starych powłok:

―

do ługowania powłok, np. ciasto wapienne (wodorotlenek wapnia), soda żrąca (soda
kaustyczna), ług potasowy (wodorotlenek potasu),

―

do zmiękczania powłok (w postaci gotowych produktów)

Materiały ścierne:

―

papiery i płótna ścierne,

―

tarcze ścierne,

―

pumeks naturalny,

―

pasty do szlifowania i polerowania powłok.

Gruntowniki:

―

gruntownik wapienny (mleko wapienne) – na surowe powierzchnie betonowe oraz tynki
cementowe, cementowo-wapienne i wapienne,

―

gruntownik mydlany – do porowatych tynków wapiennych i cementowo-wapiennych przy
malowaniu techniką klejową,

Materiały osłonowe:

―

folia polietylenowa,

―

taśmy maskujące.

Dopuszczenie wyrobu do obrotu i powszechnego stosowania w budownictwie uzyskuje się
w wyniku:

―

wydania certyfikatu na znak bezpieczeństwa, co stanowi potwierdzenie zgodności cech wyrobu
z kryteriami technicznymi, dla wyrobów mających istotny wpływ na spełnienie przez wykonane
z nich obiekty budowlane wymagań podstawowych (brak zagrożeń dla życia, zdrowia i mienia
użytkowników oraz środowiska),

―

wydania certyfikatu zgodności z krajową normą lub aprobatą techniczną (jeśli nie jest
wymagany certyfikat na znak bezpieczeństwa) wydany przez niezależną jednostkę
akredytowaną przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji,

―

wydania deklaracji zgodności z polską normą lub aprobatą techniczną przez producenta.

Aprobata techniczna jest pozytywną oceną techniczną wyrobu stwierdzającą jego przydatność

w budownictwie; wydaje się ją na 5 lat i może być przedłużana.

Wszystkie wyroby legalnie dopuszczone do stosowania w budownictwie muszą być

oznakowane znakiem budowlanym „B” lub znakiem „CE”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Wzory znaków bezpieczeństwa stosowanych na materiałach budowlanych: a) znak bezpieczeństwa wyrobu
budowlanego, b) znak zgodności z PN, c) znak dopuszczenia do obrotu i powszechnego stosowania wyrobu
w budownictwie zwany znakiem budowlanym, d) znak CE, który po przystąpieniu polski do UE zastąpił znak
bezpieczeństwa i znak budowlany [6]

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej stosuje się znak CE, który zastąpił znak

bezpieczeństwa i znak budowlany.

Zasady doboru materiałów do robót i ich ocena pod względem jakościowym
i ilościowym

Technika wapienna – polega na wykonywaniu powłoki malarskiej farbą otrzymaną z ciasta
wapiennego.

Składniki farby:

―

ciasto wapienne dołowane co najmniej 6 miesięcy (30%),

―

pigmenty odporne na alkalia, np. ochra, czerwień żelazawa, zielony tlenek chromu, żółcień
żelazowa, ultramaryna (nie więcej niż 1 % masy ciasta wapiennego),

―

woda (70%),

―

dodatki (ilości podane w stosunku do masy ciasta wapiennego):

―

poprawiające właściwości robocze farby, np. szare mydło (5%), mytoceluloza
(w suchej postaci 1%), ałun glinowo potasowy (7%), pokost (4%)

―

poprawiające odporność powłoki na czynniki atmosferyczne, np. dyspersja polioctanu
winylu (10%), pokost lub olej lniany (7%), cement biały (5%), szkło wodne potasowe (25%)

―

umożliwiające zwiększenie ilości pigmentów, np. dyspersja polioctanu winylu (10%), klej
metylocelulozowy (w suchej postaci 1%), kazeina (5%)

Przygotowanie materiałów
Pigmenty należy dzień wcześniej zarobić wodą na pastę i pozostawić do nasiąknięcia;

następnego dnia dokładnie je rozetrzeć i rozrzedzić do konsystencji płynnej.
Szare mydło należy rozpuścić w ciepłej wodzie i dokładnie wymieszać.
Ałun techniczny należy rozpuścić w gorącej wodzie po wcześniejszym rozdrobnieniu (0,2 kg ałunu
na 1 litr wody).
Klej metylocelulozowy należy zmieszać z zimną wodą w proporcji 1:25.

Badanie farby - badanie polega na sprawdzeniu jej konsystencji na podstawie próbnego

malowania na danym podłożu. Do podłoży bardziej nasiąkliwych i do gruntowania stosuje się
rzadsze farby. W celu określenia zabarwienia farby należy przeprowadzić próbne malowanie.

Zużycie farby: 0,5 - 0,6 dm³/ m² tj. ok. 0,15 - 0,18 kg ciasta wapiennego na 1 m².

Technika cementowa – polega na wykonywaniu powłoki malarskiej farbą, której spoiwem jest
cement portlandzki.

Składniki farby:

―

cement portlandzki biały lub szary (3 części),

―

dyspersja wodna polioctanu winylu (1 część),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

―

woda (5 części),

―

pigment (mniej niż 10% masy cementu).

Przygotowanie materiałów

Dzień wcześniej pigmenty należy namoczyć w wodzie a następnie dokładnie rozetrzeć
i dodać do farby w postaci płynnej. Przygotowanie farby polega na dokładnym wymieszaniu
wszystkich składników dodając je do wody zarobowej.

Badanie farby - badanie przeprowadza się jak dla farby wapiennej.
Zużycie farby: 0,8 – 1,2 dm³/ m²

Technika klejowa – polega na wykonywaniu powłoki malarskiej farbą klejową, której spoiwem
jest klej rozpuszczający się w wodzie.

Składniki farby:

―

roztwór kleju, np. klej malarski MT, Glikocel lub klej glutynowy,

―

pigmenty, np. kreda i pigmenty barwne w ilości: 15% w jasnych kolorach, 30%
w półpełnych kolorach, 60% w pełnych kolorach,

―

woda.

Przygotowanie materiałów:

―

klej malarski MT – należy rozpuścić w zimnej wodzie w proporcji 1:8, wsypując klej powoli,
nie przerywając mieszania, a po połączeniu składników dalej mieszać bardzo energicznie aż na
powierzchni kleju pojawią się pęcherze powietrza. Ciągle mieszając dodawać małe ilości wody
aż uzyskany roztwór kleju będzie łatwo spływać z mieszadła.

―

klej celulozowy (Glikocel) – należy rozpuścić w zimnej wodzie w stosunku 1:10. Dodawać klej
małymi porcjami do wody stale mieszając; całkowite rozpuszczenie kleju następuje
po ok. 1 godzinie.

―

klej glutynowy (w postaci tabliczek lub perełek) – należy zalać wodą i odstawić na
12 godzin; następnie należy klej rozgrzać w kąpieli wodnej, a potem rozcieńczyć ciepłą wodą
tak, aby zachować proporcje 10 l wody/ 1 kg użytego kleju.

―

kredę w bryłach należy dzień wcześniej zalać wodą, po rozkruszeniu, do całkowitego
zanurzenia; na drugi dzień dokładnie wymieszać. Kredę pławioną lub mieloną
(w proszku) przygotować w ten sam sposób.

Badanie farby - badanie przeprowadza się za pomocą próbnych wymalowań w celu

sprawdzenia: zawartości spoiwa w farbie, zgodności barwy z ustalonym wzorcem, właściwości
roboczych farby zależnie od metody malowania (pędzlem lub natryskiem), konsystencji farby
(zależnie od stanu i rodzaju podłoża, a także warunków cieplnych w czasie malowania).

Zużycie farby– 0,4 dm³/ m²

Technika kazeinowa – polega na wykonaniu powłoki malarskiej farba kazeinowo-wapienną.

Składniki farby:

―

świeży odtłuszczony twaróg (5 części),

―

ciasto wapienne (1 część),

―

woda (5 części),

―

pigmenty,

―

kreda pławiona (w proszku).

Przygotowanie materiałów

Twaróg utrzeć z ciastem wapiennym na gęstą masę w stosunku 5:1 i od razu rozcieńczyć wodą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spoiwo kazeinowe z suchego proszku (5 części) należy dzień wcześniej namoczyć w wodzie w celu
spęcznienia, a następnie utrzeć z ciastem wapiennym (1 część) i rozcieńczyć wodą
(5 części).
Pigmenty przygotować jak dla farb wapiennych.
Kredę pławioną (w proszku) zalać wodą, a drugiego dnia dokładnie wymieszać.

Badanie farby - tak jak dla farby klejowej.
Zużycie farby: 0,3 – 0,4 dm³/ m²

Technika krzemianowa – polega na wykonaniu powłoki malarskiej farbą krzemianową, której
spoiwem jest szkło wodne potasowe.

Składniki farby:

―

szkło wodne potasowe,

―

pigmenty i wypełniacze mineralne,

―

domieszki plastyfikujące.

Przygotowanie materiałów
Szkło wodne potasowe rozcieńczyć woda destylowaną lub deszczową do gęstości

1,14:1,18 g/ cm³ (zmierzyć gęstość za pomocą areometru).
Składniki farby dokładnie wymieszać.

Badanie farby - polega na sprawdzeniu jej właściwości roboczej i prawidłowości barwy

poprzez próbne malowanie na danym podłożu.

Zużycie farby: 0,2 – 0,25 dm³/ m²

Technika emulsyjna – polega na wykonywaniu powłoki malarskiej farbą na spoiwie będącym
emulsją lub dyspersją substancji powłokotwórczych.

Składniki farby:

Farba produkowana fabrycznie z następujących składników: spoiwo emulsyjne lub dyspersyjne,
pigmenty, woda.

Przygotowanie farby do malowania

Przed użyciem farbę należy dokładnie wymieszać i ewentualnie skorygować konsystencję dodając
wodę w ilości nie większej niż 5%.

Badanie farby – polega na sprawdzeniu konsystencji oraz dostosowaniu jej do rodzaju podłoża

i metody malowania (pędzlem, wałkiem lub natryskiem). Badanie to jak i ocena barwy
wykonywane jest poprzez próbne wymalowanie. Uwaga! Powłoki emulsyjne po wyschnięciu mają
barwę ciemniejszą.

Zużycie farby:

―

przy jednokrotnym malowaniu farbą emulsyjną 0,125 dm³/ m²,

―

przy jednokrotnym malowaniu farbą tiksotropową 0,4 dm³/ m².

Technika olejna – polega na wykonywaniu powłoki malarskiej z materiałów, których spoiwo
zawiera oleje schnące; należą do nich: wyroby olejne, olejno-żywiczne i niektóre wyroby ftalowe.

Składniki farby:

Farba produkowana fabrycznie z następujących składników: substancje błonotwórcze, pigmenty,
rozcieńczalniki, dodatki specjalne, np. sykatywy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przygotowanie farby
Po otworzeniu opakowania należy usunąć ewentualny kożuch i farbę dokładnie wymieszać.

Jeżeli farba jest zbyt gęsta należy dodać niewielką ilość rozcieńczalnika (zgodnego
z recepturą farby). Farbę przeznaczoną do malowania natryskowego przecedzić przez sito malarskie
o co najmniej 900 oczkach/ cm²

Badanie farby – polega na zbadaniu konsystencji farby, którą sprawdza się za pomocą kubka

Forda nr 4. Właściwe lepkości farby wynoszą: 80 – 150 s – do malowania pędzlem
w temperaturze 20ºC, 25 – 35 s – do malowania natryskowego.

Zużycie farby: 0,07 – 0,14 dm³/ m² przy jednokrotnym nałożeniu zależnie od rodzaju farby

Technika lakiernicza – polega na wykonywaniu wysokiej jakości powłok bezbarwnych
(z lakierów, politur) lub pigmentowych (z emalii).

Składniki lakieru (emalii)

Materiał produkowany fabrycznie.

Przygotowanie materiału malarskiego

Przed przystąpieniem do malowania materiał powłokowy należy dokładnie wymieszać
i dostosować lepkość do metody nanoszenia, dodając rozcieńczalniki zgodne z recepturą materiału.
Konsystencję wyznacza się za pomocą kubka Forda nr 4. Wymagane lepkości:
80 – 150 s przy malowaniu pędzlem, 25 – 30 s przy malowaniu natryskiem, 50 – 70 s przy
malowaniu przez polewanie. Dodatkowo przy wykorzystaniu metody natryskowej lakier lub emalię
należy przecedzić przez sito o gęstości 900 oczek/ cm², a przy natrysku hydrodynamicznym
2500 oczek/ cm².
Materiały lakiernicze dwuskładnikowe powinny być przed użyciem dokładnie zmieszane
w odpowiednich proporcjach zgodnie z zaleceniami wytwórcy.

Badanie materiału – polega na:

―

sprawdzeniu jednorodności materiały lakierniczego – nie powinno być zbryleń, zgalarecenia,
zmętnienia i innych objawów świadczących o braku jednorodności,

―

sprawdzenie konsystencji metodą próbnego malowania lub za pomocą kubka Forda nr 4.

Zużycie lakieru (emalii): jest zróżnicowane w zależności od rodzaju powłoki, rodzaju podłoża

i jakości wykonania - średnio 0,1 dm³/ m².

Zasady bhp podczas pracy z materiałami malarskimi
Omówiono w pakiecie Z5.01.

Składowanie i przechowywanie materiałów malarskich

Omówiono w pakiecie Z5.02.

Transport materiałów

Środki do transportu ręcznego:

−

taczki,

−

wózki kołowe.

Środki do transportu zmechanizowanego:

−

wyciąg słupowy,

−

wyciąg szybowy.

Zasady bhp podczas prac transportowych omówiono w pakiecie Z5.01.

Rozliczenie materiałowe

Po zakończeniu pracy malarz powinien dokonać rozliczenia materiałowego. Dotyczy ono

materiałów wykorzystywanych do wykonania określonych prac malarskich związanych ze
wszystkimi etapami wykonania powłoki. Zużycie materiałów zależy od stanu i rodzaju podłoża,
metod wykonania powłoki, warunków cieplno-wilgotnościowych oraz wymagań stawianych
gotowej powłoce malarskiej. W każdej technice malarskiej określone jest średnie zużycie farby na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1 m² malowania. Po dokonaniu obmiaru robót można określić zużycie materiału mnożąc wielkość
powierzchni poddanej malowaniu (w m²) przez średnie zużycie farby podane w dm³/ m².

Usunięcie i składowanie odpadów

Omówiono w pakiecie Z5.02.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są składniki farby wapiennej?
2. Jakie są składniki farby kazeinowej?
3. Co jest spoiwem w farbie wapiennej?
4. Co jest spoiwem w farbie kazeinowej?
5. Jak należy przygotować do użycia ciasto wapienne?
6. Jak należy przygotować do użycia pigmenty?
7. Jak należy przygotować do użycia kazeinę?
8. Jakie są czynności przy wykonaniu farby wapiennej?
9. Jakie są czynności przy wykonaniu farby kazeinowej?
10. Jakie rodzaje zapraw stosuje się do przygotowania podłoża pod malowanie?
11. Jakie znasz materiały ścierne do przygotowania podłoża?
12. W jakim celu stosuje się szpachlówki?
13. Jakimi znakami muszą być oznakowane wyroby dopuszczone do stosowania w budownictwie?
14. Jakie właściwości powinny mieć pigmenty stosowane do farb wapiennych?
15. Jakie dodatki do farby wapiennej należy zastosować, aby poprawić jej odporność na czynniki

atmosferyczne?

16. Jakie środki ostrożności należy zachować podczas pracy z wapnem?
17. W jaki sposób przechowuje się ciasto wapienne?
18. W jaki sposób określa się zużycie materiału do wymalowania danej powierzchni?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zakładając, że masz do pomalowania 120 m² elewacji budynku farbą kazeinowo-wapienną,

oblicz ilości potrzebnych składników farby posługując się recepturą farby kazeinowo-wapiennej
i normami zużycia materiałów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) odczytać recepturę farby kazeinowo-wapiennej,
3) zapoznać się ze sposobem przygotowania składników farby,
4) ustalić normę zużycia farby w dm³/ m² malowanej powierzchni,
5) wyliczyć ogólną ilość farby potrzebnej do wykonania wymalowania
6) określić procentowy udział poszczególnych składników farby na podstawie receptury,
7) wyliczyć ilości poszczególnych składników.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– receptury farby kazeinowo-wapiennej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– zeszyt przedmiotowy,
– przybory do pisania,
– kalkulator,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zakładając, że masz do pomalowania 90m² ścian pokoju farbą wapienną w kolorze……….,

oblicz ilości potrzebnych składników farby posługując się recepturą farby wapiennej i normami
zużycia materiałów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) odczytać recepturę farby wapiennej,
3) zapoznać się ze sposobem przygotowania składników farby,
4) ustalić normę zużycia farby w dm³/ m² malowanej powierzchni,
5) wyliczyć ogólną ilość farby potrzebnej do wykonania wymalowania
6) określić procentowy udział poszczególnych składników farby na podstawie receptury,
7) wyliczyć ilości poszczególnych składników.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– receptury farby wapiennej,
– zeszyt przedmiotowy,
– przybory do pisania,
– kalkulator,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Określ kolejność czynności i przygotuj farbę wapienną w wybranym kolorze do wymalowania

20m² tynku wewnętrznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z recepturą farby wapiennej,
3) ustalić ilości poszczególnych składników,
4) zapoznać się ze sposobem przygotowywania poszczególnych składników farby,
5) przygotować sprzęt do wykonania farby,
6) odmierzyć ilości poszczególnych składników,
7) przygotować pigmenty – dzień wcześniej zarobić wodą na pastę i pozostawić do nasiąknięcia,
8) ciasto wapienne (dołowane co najmniej 6 miesięcy),
9) przygotować dodatki do farby poprawiające jej właściwości (dobrać odpowiednie w zależności

od receptury),

10) zmieszać wszystkie składniki,
11) sprawdzić konsystencję farby na podstawie próbnego wymalowania,
12) sprawdzić zabarwienie farby na podstawie próbnego wymalowania i porównać je z wzornikiem
13) w przypadku braku zgodności zabarwienia farby z wzornikiem skorygować zabarwienie

dodając pigmentu lub mleka wapiennego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– receptury farby wapiennej,
– zeszyt przedmiotowy,
– przybory do pisania,
– kalkulator,
– ciasto wapienne,
– pigmenty,
– dodatki poprawiające właściwości farby takie jak: szare mydło, metyloceluloza, ałun glinowo-

potasowy, pokost, dyspersja polioctanu winylu, olej lniany, cement biały, szkło wodne
potasowe, kazeina, klej kazeinowy, kreda, szpachlówka kazeinowa.

– pędzle,
– naczynia do farb,
– wzorniki kolorów,
– pojemnik metalowy na odpady,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak

Nie

Czy potrafisz:
1) obliczyć potrzebne ilości składników farby kazeinowo-wapiennej?

2) obliczyć potrzebne ilości składników farby według receptury?

3) przygotować poszczególne składniki do użycia

4) określić kolejność czynności przy wykonywaniu farby wapiennej?

5) określić kolejność czynności przy wykonywaniu farby

kazeinowo-wapiennej?

6) dobrać sprzęt i narzędzia do przygotowania farby?

7) sprawdzić konsystencję farby?

8) sprawdzić czy zabarwienie farby jest zgodne z wzorcem?

9) skorygować zabarwienie farby?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Narzędzia i sprzęt do robót malarskich

4.2.1. Materiał nauczania

Ręczne narzędzia i sprzęt malarski oraz ich zastosowanie

Pędzle

Podstawowymi narzędziami pracy malarza są pędzle. Jakość techniczna i wygląd zewnętrzny

powłok malarskich w znacznym stopniu zależy od:

−

jakości,

−

sposobu użytkowania ,

−

właściwej konserwacji pędzli.
Pędzle składają się z oprawy, w której umocowana jest szczecina.

Pędzle można wykonywać z różnych włókien w zależności od rodzaju i przeznaczenia np. z:

−

włókien pochodzenia zwierzęcego: szczecina świńska, sierść zwierząt futerkowych, włos
koński,

−

włókien roślinnych: tzw. fibry z włókien agaw i włókien kokosowych,

−

włókien syntetycznych: np. poliamidowych.
Najważniejszym surowcem do wyrobu pędzli jest szczecina domowych i dzikich świń. Długość

i jakość szczeciny zależy od:

−

rasy świń,

−

ich wieku,

−

warunków klimatycznych, w jakich były hodowane.
Najlepsze gatunki szczecin pochodzą z Azji i Ameryki Południowej.Włókna świńskiej

szczeciny mają kształt konusowy, to znaczy, że są grubsze u nasady. Ich końce są cienkie i
rozdwojone, sztywne a jednocześnie elastyczne.Jednak szczecina świńska nie jest odporna na
alkalia.

Pędzle do robót związanych z używaniem materiałów alkalicznych wyrabia się z fibry.
Do wyrobu pędzli do robót artystycznych i lakierniczych stosuje się sierść zwierząt

futerkowych np.: borsuka, tchórza, kuny czy wydry.

Najczęściej używane pędzle to:

Pędzle ławkowce. To największe pędzle składające się z drewnianej oprawy (tzw. ławki ), uchwytu
drewnianego (trzonka) oraz pęczków szczeciny. Produkowane są w kilku rozmiarach
i gatunkach. Wymiary ławki wynoszą: 7,5 - 8,5 x 16 – 22 cm, zaś długość szczeciny od 10 do 12 cm.

Nie należy używać do malowania zupełnie nowego pędzla. Należy go najpierw wykorzystać do

prac przygotowawczych takich jak:

−

zmywanie starych powłok,

−

zwilżanie powłok przed skrobaniem.
W czasie takich prac z pędzla wyłamią się słabsze szczecinki, pozostała szczecina wygładzi się

a koniuszki się zetrą. Tak przygotowany pędzel będzie się nadawał do wykonywania powłok
farbami rozcieńczanymi wodą.

Pędzla ławkowca można używać do malowania farbami olejnymi dopiero wtedy, gdy

pierwotna szczecina zostanie starta mniej więcej do połowy.

Bardzo zniszczone pędzle ławkowce o znacznym starciu szczeciny (zwane zdzierakami) nadają

się jedynie do prac przygotowawczych, a szczególnie do zmywania starych powłok klejowych. Nie
nadają się do wykonywania powłok, gdyż powodują smugi i nierówności.

Żywotność pędzla wynosi od 3 do 6 miesięcy przy codziennym używaniu i zależy od:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rodzaju malowania,

−

rodzaju podłoża,

−

sposobu obchodzenia się z nim.

Pędzle tarczowe. Różnią się od ławkowców okrągłym kształtem oprawy. Występują
w dwóch odmianach:

−

z krótszą szczeciną – są wykorzystywane do malowania za pomocą wzorników(szablonów),

−

z długą szczeciną – służą do malowania metodą nakrapiania.

Obecnie są rzadko stosowane.

Pędzle pierścieniowe. Są najczęściej wykorzystywane w robotach malarskich i można je stosować
do wszystkich farb. Nazwa pędzla pochodzi od pierścienia (metalowego), do którego wprowadza
się pęczek szczeciny. Dociśnięcie szczeciny do pierścienia uzyskuje się przez wbicie drewnianego,
ścieniającego się trzonka w środek pęczka. Końce szczeciny objęte pierścieniem dodatkowo
nasycone są żywicznym klejem. W środek szczeciny wprowadzone są wkładki z korka, zaś na
zewnątrz szczecinę owija się konopnym szpagatem co powoduje skrócenie roboczej długości
szczeciny. Po częściowym starciu się szczeciny malarz powinien odwinąć część szpagatu i
zmniejszyć długość wkładki korkowej wydłużając w ten sposób roboczą część szczeciny. Jest to
sposób na przedłużenie użyteczności pędzla.

Produkuje się pędzle o średnicy: 20, 25, 30, 40, 50 i 60 mm (średnica wewnętrzna pierścienia) i
długości szczeciny 50 – 100 mm.

Pędzle trzonkowe. Stosowane są głównie do wykonywania powłok malarskich z wyrobów
lakierniczych. Szczecinę osadza się na klej w specjalnym wgłębieniu trzonka, a następnie ściska
przez owinięcie ocynkowanym drutem stalowym lub poprzez nałożenie tulei blaszanej. Stopniowo,
w miarę ścierania się pędzla owinięcie należy zmniejszać.

Pędzle płaskie zwykłe. Służą do malowania wyrobami lakierniczymi. Zbudowane są z płaskiego,
drewnianego trzonka, do którego szczecina przymocowana jest za pomocą blaszanej oprawki i
kleju.
Produkowane są w różnych szerokościach od 25 do 75 mm i o różnej długości szczeciny od 45 do
65 mm.
Pędzle płaskie wygładziki . Służą do wygładzania powierzchni powłok lakierniczych. Podobne są
do do pędzli zwykłych, ale zamiast szczeciny mają sierść borsuczą lub skunksową.
Produkowane są w różnych szerokościach do 120 mm i o różnej długości sierści od 45 do 70 mm.
Pędzle płaskie trzepaki. Służą do wykańczania lazurujących powłok lakierniczych,
charakteryzują się znaczną długością sierści.

Pędzle wygładziki, zwane flejsakami. Służą do wykańczania powłok lakierniczych, ich szerokość
dochodzi do 120 mm.

Pędzle kątowe. Służą do malowania grzejników centralnego ogrzewania, krat, balustrad itp.
Charakterystyczną cechą tych pędzli jest zagięcie szczeciny w stosunku do trzonka pędzla. Kąt
zagięcia można regulować.

Pędzle tamponowe. Służą do malowania farbami emulsyjnymi, lakierami i emaliami na
rozpuszczalnikach organicznych oraz wyrobami lakierowymi wodorozcieńczalnymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wałki malarskie - składają się z:

−

cylindra,

−

wykorbionego trzpienia,

−

drewnianej rączki.

Cylinder, który luźno obraca się na trzpieniu może mieć różne pokrycie: z naturalnego futra,
z gumy gąbczastej, ze spienionego tworzywa sztucznego lub tkaniny futropodobnej z włókien
syntetycznych.
Zestaw do malowania wałkiem zawiera:

−

wałek,

−

specjalne naczynie na farbę,

−

siatkę ociekową.

W zależności od kształtu malowanej powierzchni dobiera się odpowiedni rodzaj wałka:

―

do powierzchni płaskich,

―

do naroży wypukłych zaokrąglonych,

―

do naroży wklęsłych,

Przeznaczenie wałków różni się w zależności od długości włosa:

−

wałki z włosem krótkim – stosowane są do farb olejnych, olejno-żywicznych,i ftalowych,

−

wałki z dłuższym włosem - stosowane są do farb klejowych i emulsyjnych.

Wałki dekoracyjne. Służą do zdobienia lub fakturowania powierzchni powłoki malarskiej.
Zasada działania tych wałków polega na odciśnięciu wypukłego wzoru, który znajduje się na ich
gumowej powierzchni.

Narzędzia do przygotowania podłoża:
Szpachle. Służą do usuwania starych powłok oraz szpachlowania powierzchni podłoża.
Rozróżnia się następujące rodzaje szpachli:

−

stalowe trójkątne,

−

stalowe prostokątne,

−

stalowe profilowane ( półokrągłe) – do pracy na powierzchniach zaokrąglonych,

−

z wkładką gumową,

−

z drewna,

−

z twardego PCW.

Packi. Służą do przecierania powierzchni tynku (drewniane), oraz do nanoszenia plastycznych mas
fakturujących (stalowe).

Szczotki druciane. Służą do oczyszczania powierzchni stalowych. Wykonuje się je z drutu
prostego lub sfalowanego, powoduje większą trwałość szczotki i daje lepsze efekty czyszczenia.

Szczotki do odkurzania powierzchni podłoża. Służą do oczyszczenia podłoża z kurzu.

Uchwyt do papieru ściernego. Składa się z dwóch drewnianych części – na dolną nawija się pasek
papieru ściernego, górną dociska się go za pomocą śrubowego zacisku.

Nagrzewnice. Służą do nagrzewania starych powłok strumieniem gorącego powietrza o
temperaturze od 100 do 560 °C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprzęt pomocniczy:

Przybory pomiarowe. Zalicza się do nich:

−

drewniane przymiary składane,

−

taśmy parciane,

−

taśmy stalowe.

Sznur malarski – do odbijania linii (np. przy wyznaczaniu granicy kolorów). Jest to cienki,
sprężysty, silnie skręcony sznurek lniany. Sznurek należy natrzeć sproszkowanym materiałem
barwiącym o barwie kontrastującej z kolorem powierzchni. Po przyłożeniu sznura do ściany należy
go naprężyć a potem odciągnąć od powierzchni na odległość 10 – 20 cm i puścić. Sznurek
uderzając o powierzchnię ściany pozostawia na niej barwny ślad.

Pion malarski – do wyznaczania linii pionowych.

Poziomnica – do wyznaczania linii poziomych.

Liniał malarski – do malowania pasków.

Sita malarskie – do przesiewania materiałów suchych oraz cedzenia roztworów kleju
i farb. Siatka sita wykonana jest z cienkiego drutu mosiężnego, włókna nylonowego lub włosia.
Naczynia do farb – do przygotowania farb wodnych. Wykorzystuje się beczki blaszane o
pojemności 50-100 litrów powleczonych wewnątrz asfaltem, wiadra emaliowane i ocynkowane
oraz specjalne wiaderka do farb.

Sprzęt pomiarowy:
Kubek Forda –służy do pomiaru lepkości farby; pomiar lepkości polega na pomiarze czasu
wypływu

określonej

objętości

cieczy

przez

dyszę

ściśle określonej średnicy.

(średnice dyszy określa się w milimetrach). Kubek Forda nr 4 oznacza przyrząd do pomiaru
lepkości z dyszą o średnicy 4 mm.

Konserwacja pędzli
Omówiono w Z5.02

Zmechanizowany sprzęt malarski

Aparaty do malowania natryskowego

Aparaty natryskowe z napędem ręcznym

Aparaty do natrysku mechanicznego z napędem ręcznym to najprostsze urządzenia

w postaci zbiornika ciśnieniowego wyposażonego w manometr, pompkę, przewód tłoczny oraz
końcówkę rozpylającą. Przeznaczone są do natrysku farbami wapiennymi, klejowymi
i emulsyjnymi. Ciśnienie robocze na farbę wytwarzane jest wskutek wmompowywania powietrza
do wnętrza butli zawierającej farbę. Farba jest rozpylana po uruchomieniu końcówki rozpylającej.

Rodzaje aparatów:

―

ręczny aparat do natrysku o ciśnieniu roboczym 0,15 – 0,4 MPa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Ręczny aparat do natrysku mechanicznego:1 - manometr, 2 - farba, 3 - uchwyt tłoka pompy, 4 - hermetyczna

pokrywa otworu wlewowego, 5 - sprężające się powietrze, 6 - tłok pompy, 7 – zawór pompy, 8 - końcówka rozpylająca,

9 - wąż gumowy [9]

―

AMR 0,50 o ciśnieniu roboczym 0,8 Mpa

Rys. 3. Ręczny aparat malarski AMR-050 (ZREMB): 1 - pompa membranowa, 2 - przyłącze przewodu zasilającego
pompę w farbę, 3 - zbiornik ciśnieniowy, 4 - manometr, 5 - dźwignia napędu pompy, 6 - przewód tłoczny, 7 - aparat
natryskowy SM-512 [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aparaty do natrysku mechanicznego z napędem elektrycznym nisko- i średniociśnieniowe

Działają one na zasadzie pompy ssąco-tłoczącej.

Rodzaje aparatów:

―

WAN-D o ciśnieniu roboczym 0,8 MPa,

Rys. 4. Aparat do natrysku mechanicznego z elektrycznym napędem pompy typu WAN-D: a) widok b) przekrój;

1- silnik elektr., 2 - koło zamachowe, 3 - korbowód, 4 - przepona gumowa pompy, 5 - komora robocza z zaworami

ssącym i tłoczącym, 6 – przewód ssawny, 7 - zbiornik ciśnieniowy wyrównawczy z manometrem, 8 - przewód tłoczny,

9 – zawór bezpieczeństwa, 10 - przewód przelewowy [9]

―

AMH-23 o ciśnieniu roboczym 1,5 MPa - do farb klejowych i wapiennych o gęstości
1,3 g/ cm³ oraz do farb emulsyjnych o lepkości 30 s (wg kubka Forda nr 4)

Aparaty do natrysku mechanicznego z napędem sprężonym powietrzem

Ciśnienie na farbę wytwarzane jest w zbiorniku ciśnieniowym. Stosowane są do farby wapiennej,
klejowej i olejnej. Rodzaje aparatów:

―

WAN-C o ciśnieniu roboczym 0,50 MPa,

Rys. 5. Sprężarkowy agregat malarski typu WAN-C [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

―

ZREMB-AML-2S – ciśnienie robocze dla farb wodorozcieńczalnych 0,28 MPa, ciśnienie
robocze dla farb olejnych 0,35 MPa

Rys. 6. Sprężarkowy agregat malarski AML-2S [9]

Aparaty do natrysku hydrodynamicznego - działają na zasadzie wywierania bardzo wysokiego
ciśnienia (do 25 MPa) na materiał malarski, w związku z czym przepływa on przez dyszę pistoletu
z bardzo dużą prędkością i wskutek gwałtowanego rozprężenia ulega rozpyleniu na mikrodrobiny.
Zalecane do stosowania przy malowaniu dużych powierzchni; raczej nie nadają się do powierzchni
małych i profilowanych. Można nimi nakładać farby wapienne, klejowe i emulsyjne i materiały
lakierowe.

―

Aparaty z silnikami elektrycznymi lub spalinowymi albo siłownikami pneumatycznymi,
np. Wagner Airless 7000H ZREMB (ciśnienie robocze 12 MPa), Adal Airless (ciśnienie
robocze 24-52,8 MPa)

Rys. 7. Agregat malarski Wagner Airless 7000 H ZREMB: 1 - przewód ssący materiału malarskiego z filtrem,

2 - silnik elektryczny, 3 – przewód wysokociśnieniowy, 4 - pistolet natryskowy [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Aparat do natrysku hydrodynamicznego Adal Airless: 1 - pistolet natryskowy, 2 – przewód tłoczny, 3 - rozrząd

silnika, 4 – silnik pneumatyczny, 5 - filtr wysokiego ciśnienia, 6 - pompa, 7 - zestaw sprężarkowy, 8 - przewód ssący,

9 – rura zasysająca z filtrem [9]

―

Aparaty do natrysku hydrodynamiczno-pneumatycznego - zasadą ich działania jest kombinacja
natrysku hydrodynamicznego i pneumatycznego. Materiał powłokowy doprowadzany jest do
pistoletu natryskowego pod ciśnieniem 4-5 MPa.

―

Aparaty

natrysku

hydrodynamicznego

napędzie

elektromagnetycznym,

np. WAN-Elektro (ciśnienie robocze 17 MPa) – zalecany do stosowania przy niewielkim
zakresie robót, do natrysku farb, lakierów i emalii olejnych, ftalowych, nitrocelulozowych itp.

Rys. 9. Pistolet elektromagnetyczny WAN-Elektro

[9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aparaty do natrysku pneumatycznego - powodują rozpylanie materiału malarskiego za pomocą
sprężonego powietrza. Składają się z pistoletu natryskowego, naczynia do zasilania pistoletu
materiałem malarskim, systemu zasilania sprężonym powietrzem (ze sprężarki lub z butli) oraz
węży gumowych doprowadzających materiał malarski i sprężone powietrze do pistoletu. Istnieją
różne rodzaje pistoletów natryskowych do natrysku pneumatycznego w zależności od:

―

wartości ciśnienia roboczego,

―

sposobu rozpylania materiału malarskiego sprężonym powietrzem,

―

sposobu zasilania materiałem malarskim,

―

temperatury materiału malarskiego.

Czyszczenie pistoletów
Pistolety powinny być czyszczone bezpośrednio po zakończeniu malowania przy użyciu

rozcieńczalnika odpowiedniego do używanej farby.

Urządzenia do przygotowywania farb na budowie

Agregaty do mieszania farb wodnych – służą do przygotowywania głównie farb wapiennych

i klejowych; działanie ich polega na wymieszaniu składników, przemieleniu mieszaniny w młynku
oraz przecedzeniu farby przez sito wibracyjne. Przykładem jest agregat typu APF-2.

Rys. 10. Agregat typu APF-2: 1 - mieszalnik, 2 - silnik elektryczny mieszadła, 3 - młynek koloidalny, 4 - sito
wibracyjne, 5 - silnik młynka, 6 - konstrukcja podwozia [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sita do cedzenia farb:

―

cedzak MC-072 – urządzenie o napędzie ręcznym do farb wapiennych, klejowych, emulsyjnych
i roztworów fluatów,

Rys. 11. Cedzak farby typu MC-072: 1 - pokrywa zbiornika, 2 - zbiornik, 3 - zespół sit, 4 - łopatka mieszadła,

5 - korba napędu ręcznego mieszadła [9]

―

zestaw APF-2 – zasilany prądem, stosowany do farb wodnych,

Urządzenia i zmechanizowane narzędzia do przygotowywania podłoża

Szczotki i szlifierki mechaniczne – to urządzenia mechaniczne o napędzie pneumatycznym lub
elektrycznym wyposażone w wymienne narzędzia (tarcze, szlifierki, szczotki, skrobaki)

Rys. 12. Szlifierki pneumatyczne: a) do narzędzi trzpieniowych (S.A.-40), b) obwodowa (SAB-150),

c) kątowa (SAK-75), d) czołowa (SCB-225) [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyrządy z wałem giętkim do mocowania narzędzi roboczych

Rys. 13. Przykłady narzędzi roboczych: a) szczotka druciana czołowa, b) szczotka druciana obwodowa, c) i d) skrobaki

do oczyszczania podłoża stalowego z rdzy i zgorzeliny [9]

Młotki pneumatyczne – do oczyszczania powierzchni elementów stalowych ze starych powłok
malarskich, rdzy i zgorzeliny przy użyciu sprężonego powietrza.

Rys. 14. Młotek pneumatyczny [8]

Oczyszczarki pneumatyczne (piaskownice) – stosowane są do oczyszczania powierzchni
stalowych z rdzy i zgorzeliny wskutek ścierania strumieniem sypkiego materiału ściernego (piasek
kwarcowy, piasek korundowy, śrut ostry, śrut kulisty itp.).

Narzędzia do oczyszczania płomieniowego – to palniki do spalania acetylenu z tlenem; stosowane
są do opalania podłoży metalowych ze starych powłok malarskich, rdzy i zgorzeliny, które
następnie są usuwane przez zeskrobywanie szczotkami stalowymi.

Narzędzia do wygładzania podłoża

―

szlifierki oscylacyjne z napędem elektrycznym – stosowane do szlifowania powierzchni
drewnianych, warstw szpachlówki lub powłok lakierniczych,

―

szlifierka-zacieraczka elektryczna z giętkim wałem z wymiennymi częściami roboczymi takimi
jak: zacieraki, tarcze szlifierskie, szczotki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Szlifierka-zacieraczka elektryczna z giętkim wałem: 1 - silnik, 2 - wał giętki, 3 - wymienne narzędzie

robocze - zacieraczka tarczowa [9]

Drabiny, rusztowania i pomosty robocze

Omówiono w Z5.02

Wymagania bhp przy montażu, eksploatacji i demontażu rusztowań i ruchomych podestów
roboczych.
Omówiono w Z5.01.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rodzaje pędzli i narzędzi ręcznych wykorzystuje się do wykonywania powłok w technice

kazeinowej i wapiennej?

2. Jakie narzędzia ręczne i mechaniczne wykorzystuje się do przygotowania podłoża?
3. Jakie są zasady konserwacji pędzli i sprzętu malarskiego?
4. Jakie znasz rodzaje aparatów malarskich, które można zastosować do wykonywania powłok

kazeinowych i wapiennych?

5. Jakie są zasady użytkowania drabin?
6. Jakie są rodzaje rusztowań i pomostów roboczych?
7. Jakie zasady obowiązują przy montażu, eksploatacji i demontażu rusztowań ruchomych

pomostów roboczych?

8. Jaki sprzęt pomocniczy można stosować do ręcznego transportu materiałów?
9. Jakie zasady obowiązują przy transporcie materiałów?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz narzędzia i sprzęt, który wykorzystasz wykonując powłokę wapienną w pomieszczeniu

o wysokości 2,5m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapoznać się z kolejnością robót malarskich przy wykonywaniu prac techniką wapiennej,
3) zapoznać się z zasadami przygotowania podłoża,
4) dobrać narzędzia i sprzęt do przygotowania podłoża,
5) zapoznać się z zasadami wykonania powłoki malarskiej w technice wapiennej,
6) dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania powłoki,
7) dobrać narzędzia i przyrządy pomiarowe,
8) dobrać sprzęt do pracy na wysokości (drabiny, pomost roboczy),
9) zabezpieczyć sprzęt pod względem bhp,
10) dobrać środki transportu materiałów,
11) przedstawić wyniki swojej pracy,
12) uzasadnić wybór narzędzi i sprzętu,
13) dobrać środki ochrony indywidualnej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– narzędzia do przygotowania podłoża(szpachle, packi, szczotki druciane, szczotki do odkurzania

powierzchni),

– narzędzia do wykonania powłoki malarskiej (pędzle, szczotki wałki),
– przyrządy pomiarowe (drewniane przymiary składane, taśmy stalowe, pion malarski, liniał

malarski, sznur malarski, sita malarskie, naczynia do farb),

– wybrany aparat do malowania natryskowego do farb wodorozcieńczalnych,
– sprzęt do transportu materiałów (taczki, japonki),
– drabiny, pomosty robocze
– pojemnik metalowy na odpady,
– środki ochrony indywidualnej,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Dobierz narzędzia i sprzęt, który wykorzystasz wykonując powłokę kazeinową

w pomieszczeniu o wysokości 4,5m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z kolejnością robót malarskich przy wykonywaniu prac techniką wapiennej,
3) zapoznać się z zasadami przygotowania podłoża,
4) dobrać narzędzia i sprzęt do przygotowania podłoża,
5) zapoznać się z zasadami wykonania powłoki malarskiej w technice wapiennej,
6) dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania powłoki,
7) dobrać narzędzia i przyrządy pomiarowe,
8) dobrać sprzęt do pracy na wysokości (drabiny, pomost roboczy),
9) zabezpieczyć sprzęt pod względem bhp,
10) dobrać środki transportu materiałów,
11) przedstawić wyniki swojej pracy,
12) uzasadnić wybór narzędzi i sprzętu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– narzędzia do przygotowania podłoża(szpachle, packi, szczotki druciane, szczotki do odkurzania

powierzchni),

– narzędzia do wykonania powłoki malarskiej (pędzle, szczotki wałki),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– przyrządy pomiarowe (drewniane przymiary składane, taśmy stalowe, pion malarski, liniał

malarski, sznur malarski, sita malarskie, naczynia do farb),

– wybrany aparat do malowania natryskowego do farb wodorozcieńczalnych,
– sprzęt do transportu materiałów (taczki, japonki),
– rusztowania, pomosty robocze
– pojemnik metalowy na odpady,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) rozróżniać narzędzia i sprzęt do malowania farbami wodorozcieńczalnymi? ¨ ¨
2) dobierać narzędzia i sprzęt do malowania farbami olejnymi?

¨ ¨

3) dobierać narzędzia i sprzęt do malowania wyrobami lakierniczymi?

¨ ¨

4) dobierać narzędzia i sprzęt do usuwania starych powłok?

¨ ¨

5) dobierać narzędzia do szpachlowania podłoża?

¨ ¨

6) dobierać narzędzia i sprzęt do wygładzania podłoża?

¨ ¨

7) dobierać sprzęt do przygotowania farb na budowie?

¨ ¨

8) dobierać sprzęt pomocniczy do prac malarskich?

¨ ¨

9) określić zasady konserwacji pędzli?

¨ ¨

10) określić zasady konserwacji wałków malarskich?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wyboru wielokrotnego. W każdym zadaniu są 4 możliwości odpowiedzi,

z których jedna jest prawidłowa.

5. Za każdą prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Za odpowiedź błędną lub jej brak

- 0 punktów.

6. Jeśli któreś zadanie sprawi Ci trudność, przejdź do kolejnego, do tego powrócisz po rozwiązaniu

pozostałych zadań.

7. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi zaczerniając właściwe pole.
8. Jeśli się pomyliłeś, zaznacz błędną odpowiedź kółkiem i następnie dokonaj poprawnego

oznaczenia.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
10.Po zakończeniu testu sprawdź jeszcze raz poprawność oznaczeń w karcie odpowiedzi.
11.Oddaj kartę odpowiedzi nauczycielowi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ciasto wapienne do przygotowania farby wapiennej powinno być dołowane co najmniej:

a) 6 miesięcy,
b) 4 miesiące,
c) 3 miesiące,
d) 2 miesiące.

2. Pigmenty to rozdrobnione barwiące substancje nieorganiczne:

a) rozpuszczalne w wodzie,
b) rozpuszczalne w olejach,
c) rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych,
d) nierozpuszczalne w wodzie, olejach, rozpuszczalnikach organicznych.

3. Ochry mają barwę:

a) niebieską,
b) zieloną,
c) od złocistożółtej do brudnobrunatnej,
d) czarną.

4. Do ługowania starych powłok malarskich nie stosuje się:

a) ciasta wapiennego,
b) fluatów,
c) sody żrącej,
d) ługu potasowego.

5. Powłoki wapienne powinno się stosować:

a) na podłożu stalowym,
b) na podłożu drewnianym,
c) na świeżych alkalicznych tynkach i betonach,
d) na starych tynkach.

6. Przygotowując pigmenty do farby należy zarobić je wodą:

a) 2 dni wcześniej,
b) 1 dzień wcześniej,
c) 6 godzin wcześniej,
d) 1 godzinę wcześniej.

7. Młotki pneumatyczne służą do oczyszczania:

a) elementów drewnianych,
b) powierzchni tynków,
c) dowolnych powierzchni,
d) elementów stalowych.

8. Kazeina stosowana do farb kazeinowych otrzymywana jest z:

a) twarogu,
b) mleka,
c) śmietany,
d) maślanki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Zaprawa gipsowa stosowana jest do naprawy:

a) tynków wapiennych,
b) tynków cementowo wapiennych,
c) tynków gipsowych,
d) wszystkich tynków.

10. Aby utwardzanie powłoki wapiennej przebiegało prawidłowo potrzebna jest:

a) odpowiednia wilgotność i dostateczna zawartość dwutlenku węgla w powietrzu,
b) odpowiednia wilgotność i niska temperatura,
c) wysoka temperatura,
d) odpowiednia wilgotność i wysoka temperatura.

11. Po utwardzeniu się powłoki spoiwo charakteryzują:

a) lepkość,
b) zdolność schnięcia,
c) twardość,
d) zdolność do mieszania się z pigmentami.

12. Do ługowania starych powłok można stosować:

a) tarcze ścierne,
b) fluaty,
c) kity,
d) ciasto wapienne.

13. Ultramaryna to syntetyczny pigment nieorganiczny barwy:

a) żółtej,
b) niebieskiej,
c) czerwonej,
d) fioletowej.

14. W celu zwiększenia odporności powłoki na warunki atmosferyczne można zastosować:

a) metylocelulozę,
b) cement biały,
c) szare mydło,
d) ałun glinowo-potasowy.

15. Klej metylocelulozowy należy zmieszać z wodą przed użyciem w stosunku:

a) 1:10,
b) 1:15,
c) 1:20,
d) 1:25.

16. Wałków malarskich z dłuższym włosem używa się do farb:

a) klejowych i emulsyjnych,
b) olejno-żywicznych,
c) ftalowych,
d) olejnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Ciasto wapienne należy przechowywać:

a) w beczkach,
b) w specjalnych szczelnych pojemnikach,
c) w odkrytym dole ziemnym o wymiarach 2,5x3,0x2,0m,
d) w dole ziemnym o wymiarach 2,5x3,0x2,0m zabezpieczonym przed bezpośrednim

wpływem warunków atmosferycznych.

18. Pędzle płaskie służą do malowania wyrobami:

a) emulsyjnymi,
b) kazeinowymi,
c) lakierniczymi,
d) olejnymi.

19. Do pomocniczego sprzętu malarskiego nie zaliczamy:

a) liniału malarskiego,
b) pionu malarskiego,
c) pędzli,
d) naczyń do farb.

20. Jeżeli zużycie farby wynosi 0,5dm/m² malowanych powierzchni to do wymalowania 40m²

potrzeba:

a) 5 dm,
b) 10 dm,
c) 15 dm,
d) 20 dm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu do robót malarskich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Odpowiedź

zadania

Punktacja

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Martinek W., Pieniążek J.: Technologia budownictwa cz. 5. WSiP, Warszawa 1997
2. Mirski J.: Organizacja budowy. WSiP, Warszawa 1999
3. Nowy poradnik majstra budowlanego. Praca zbiorowa. Arkady, Warszawa 2005
4. Poradnik majstra budowlanego. Praca zbiorowa. Arkady, Warszawa 2002
5. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji
Zawodowej, Warszawa 2001

6. Szymański E.: Materiały budowlane. WSiP S.A., Warszawa 2003
7. Wojewoda K.: Magazynowanie, składowanie i transportowanie materiałów budowlanych.

Zeszyt 3. Podręcznik dla ucznia. REA, Warszawa 1999

8. Wieczorek Z.: Wymagania bezpieczeństwa pracy w budownictwie. PIP 2005
9. Wolski Z.: Roboty malarskie. Podręcznik dla szkoły zasadniczej. WSiP, Warszawa 2000
9. www.ciop.pl,
10. www.klimatest.com