III PO 31/63

• Orzeczenie wydane 22 listopada 1963

UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU
SĘDZIÓW z dnia 22 listopada 1963 r. (III
PO 31/63)

Przewodniczący: Prezes Z. Opuszyński. Sędziowie: W. Formański, J. Krzyżcmowski, K. Ma-
rowski (sprawozdawca), M. Piekarski, J. Szczerski, M. Wilewski.

Sąd Najwyższy z udziałem Prokuratora Generalnej Prokuratury rozpoznał na posiedzeniu
jawnym dnia 22 listopada 1963 r. przedstawione składowi siedmiu sędziów do
rozstrzygnięcia następujące pytanie prawne, wynikłe w sprawie z powództwa Henryka F.
przeciwko Kopalni Węgla Kamiennego „M” w W. o odszkodowanie:

„Czy dla ustalenia wysokości renty uzupełniającej z art. 24 ust. 2 dekretu o powszechnym
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97)
miarodajne są zarobki pracownika po odliczeniu należnego od nich podatku?”

Sąd Najwyższy uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę
prawną:

„Przy ustalaniu wysokości renty wyrównawczej z

art. 24 ust. 2

dekretu z 25 czerwca

1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z
1958 r. Nr 23, poz. 97) uwzględnia się zarobki pracownika po odliczeniu należnego od
nich podatku”.

Uzasadnienie

Postawione składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego pytanie prawne wynikło na tle
sprawy, w której powód, jak to ustalił Sąd Wojewódzki, uległ wypadkowi w czasie pracy w
pozwanej Kopalni i dochodzi od niej odszkodowania.

Sąd Wojewódzki zasądził na rzecz powoda kwotę 7 500 zł z tytułu zadośćuczynienia i rentę
uzupełniającą za czas od dnia 1 kwietnia 1958 r. do dnia 30 czerwca 1960 r. w kwocie I 000
zł miesięcznie.

Pozwana Kopalnia w rewizji od tego wyroku wnosiła m. i

n

. o obniżenie renty uzupełniającej

do 512 zł miesięcznie. Skarżąca podała w uzasadnieniu rewizji swój sposób obliczenia
wysokości należnej powodowi renty wyrównawczej. Zdaniem skarżącej, od przyjętego przez
ZUS – jako podstawy wymiaru renty – zarobku brutto 4 969 zł miesięcznie trzeba odliczyć
należny od tego zarobku podatek od wynagrodzeń w kwocie 745,50 zł i dopiero uzyskaną w
ten sposób różnicę w kwocie 4 225,50 zł podzielić na pół w związku z przyczynieniem się
powoda do powstania szkody, a następnie z tej połowy w kwocie 2 111,75 zł odliczyć rentę
uzyskaną przez powoda z ubezpieczenia społecznego w kwocie 1 600 zł.

W związku z zarzutami podniesionymi w rewizji pozwanej rozstrzygnięcie sprawy zależne
jest więc m. in. od odpowiedzi na postawione na wstępie pytanie.

Zagadnienie, czy przy obliczaniu renty uzupełniającej należy odliczać podatek od
wynagrodzeń od zarobków przyjmowanych za podstawę obliczenia, występuje prawie w
każdej sprawie o odszkodowanie za uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia czy pozbawienie
życia. Chodzi tu o różnice, które mogą być poważne ze względu na wysokie zarobki
pracowników w tych zakładach pracy, w których praca jest połączona z dużym
niebezpieczeństwem, jak na przykład w kopalniach, większość zaś spraw odszkodowawczych
rozpoznawanych przez sądy dotyczy właśnie wypadków przy pracy w takich zakładach.

Sądy więc dość często musiały rozstrzygać to zagadnienie. Mimo to tylko w stosunkowo
nielicznych wypadkach orzecznictwo Sądu Najwyższego zajmowało wyraźne stanowisko w
zakresie poruszonego zagadnienia, a i to nie jednolicie. I tak za potrącaniem podatku od
wynagrodzeń wypowiedział się Sąd Najwyższy w orzeczeniach: 2 CR 761/58 z 28
października 1959 r.,

I CR 474/60

z dnia 18 kwietnia 1961 r.,

I CR 722/61

z 7 kwietnia

1962 r.,

II PR 170/62

z 17 października 1962 r.,

I CR 820/61

z 3 listopada 1962 r. i 2 CR

10/62 z 7 listopada 1962 r.

Z przeczeń tych tylko orzeczenie

I CR 474/60

i

I CR 820/61

zawierają krótkie uzasadnienie

zajętego stanowiska. Oba te orzeczenia dotyczą zresztą wypadków nietypowych, a
mianowicie orzeczenie

I CR 820/61

dotyczy renty dla rodziny poszkodowanego, który zmarł,

a orzeczenie w sprawie

I CR 474/60

dotyczy zagadnienia, czy do podstawy obliczenia

wysokości renty uzupełniającej można doliczyć zarobki uboczne poszkodowanego, od
których nie opłacał on (wbrew obowiązkowi) podatku.

Za zasadą nieodliczania podatku od wynagrodzeń od podstawy do obliczenia renty
uzupełniającej wypowiedział się Sąd Najwyższy wyraźnie w dwóch orzeczeniach:

I CR

885/56

z dnia 21 stycznia 1957 r. i 2 CR 332/61 z dnia 2 października 1961 r.

W sprawie

I CR 885/56

Sąd Najwyższy uzasadnia swe stanowisko tym, ze podatek potrąca

się przy wypłacie wynagrodzenia, zasądzenie zaś odszkodowania nie jest równoznaczne z
wypłatą wynagrodzenia.

Natomiast w sprawie 2 CR 332/61 Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że „podatnikiem jest
pracownik, otrzymuje on zatem od pracodawcy wynagrodzenie pełne, tj. brutto, i od tego
wynagrodzenia podatek pobiera Państwo. Renty natomiast są wolne od opodatkowania, co
stanowi dobrodziejstwo ze strony Państwa w stosunku do rencisty. Obliczenie więc renty
wyrównawczej według wysokości wynagrodzenia po potrąceniu podatku pozbawiłoby
pracownika korzyści, jaką przyznało mu Państwo, zwalniając go od podatku, i korzyść tę
dawało osobie zobowiązanej do odszkodowania”.

To ostatnie orzeczenie ogłoszone zostało w OSPiKA 4/1963 (str. 240) wraz z glosą
aprobującą S. Garlickiego.

Cytowane wyżej orzeczenia przyjmujące zasadę odliczania podatku od wynagrodzenia
przyjętego za podstawę obliczenia renty uzupełniającej nie dotykają istoty zagadnienia i
odnoszą się, jak wyżej wspomniano, do wypadków nietypowych. Stąd też argumentacja tam
przytoczona nie mogłaby wystarczyć do uzasadnienia takiej zasady przy określeniu każdej
renty wyrównawczej.

Natomiast przytoczone uzasadnienia zasady przeciwnej dotyczą renty odszkodowawczej w
wypadkach typowych. Nie są one jednak przekonywające. Oba te uzasadnienia opierają się

jak gdyby na założeniu, że poszkodowanemu, który utracił zdolność do pracy w całości lub
części, należy się odszkodowanie pokrywające jego dotychczasowy zarobek lub jego część, to
jest tyle, ile mógłby zarobić, gdyby nie uległ wypadkowi. Tak mogłoby być, gdyby przepis
ustawy stanowił, że wyrządzający szkodę ma wynagrodzić utracony zarobek lub przyszły
zarobek, jak to np. stanowi § 1325 austr. u.c. Inaczej jednak mówi

art. 161 § 2

obowiązującego k.z. stanowiący, że „gdyby poszkodowany utracił w całości lub części
zdolność do pracy zarobkowej (...) to obowiązany do odszkodowania powinien mu wypłacić
rentę w wysokości odpowiadającej wyrządzonej szkodzie”. Do jej obliczenia mają
zastosowanie przepisy kodeksu zobowiązań tyt. II, działu II, rozdz. IV, oddz. 6 o
odszkodowaniu w ogólności, a więc przepis;

art. 157

i

158

k.z. Przepis

art. 158 § 1

k.z.

nakazuje wysokość odszkodowania ustalać z uwzględnieniem wszelkich zachodzących
okoliczności.

Odpowiedź na postawione pytanie zależy więc od tego co rozumieć przez „szkodę” w
zakresie utraty zdolności do pracy zarobkowej w myśl cytowanych przepisów.

Kodeks zobowiązań nie daje definicji szkody, a uzasadnienie do tego kodeksu stwierdza, że
pominięto definicję, ponieważ autorzy mieli na myśli szkodę w znaczeniu potocznym.

Szkodą w znaczeniu potocznym jest różnica między tym, czym poszkodowany dysponowałby
w zakresie wartości, których szkoda dotyczy, gdyby nie było zdarzenia powodującego
szkodę, a tym, czym dysponuje rzeczywiście na skutek tego zdarzenia. Za takim
pojmowaniem szkody na tle przepisów obowiązującego kodeksu zobowiązań wypowiada się
jednolicie literatura prawnicza. Jeżeli z pewnymi korzyściami z reguły łączą się pewne straty,
to należy to również uwzględnić w tym rachunku porównawczym.

W razie utraty zdolności do pracy zarobkowej, za szkodę w znaczeniu potocznym należy
uważać różnicę między tym, co poszkodowany mógłby uzyskać z pracy zarobkowej, gdyby
nie było zdarzenia powodującego szkodę, a tym, co z takiej pracy może rzeczywiście uzyskać
po tym zdarzeniu. Jeżeli przy tym z uzyskaniem zarobku łączy się obowiązek zapłaty podatku
od tego zarobku, to trzeba to uwzględnić i przyjąć, że poszkodowany może uzyskać tylko
tyle, ile pozostanie po potrąceniu podatku. Również i od tego zarobku, który może uzyskać po
zdarzeniu powodującym szkodę przy częściowej tylko niezdolności do pracy, trzeba potracić
należny od tego zarobku podatek i dla określenia wysokości szkody porównać tak
pomniejszone zarobki.

Nie jest przekonywający argument użyty w orzeczeniu 2 CR 332/61, że obliczenie renty
wyrównawczej według wysokości wynagrodzenia po odliczeniu podatku pozbawiłoby
pracownika korzyści, jaką przyznało mu Państwo, zwalniając go od podatku, i dawałoby tę
korzyść osobie zobowiązanej do odszkodowania. Obowiązany do odszkodowania ma
wynagrodzić rzeczywistą szkodę; jeżeli więc szkoda jest mniejsza, to zapłaci mniej, ale nie
jest to „korzyść” i nie ma w tym nic niestosownego. Niejednokrotnie tak bywa, że
wyrządzający szkodę jest w tym szczęśliwym położeniu, iż szkoda jest niewielka, choć
zawinienie wyrządzającego szkodę jest poważne. Ale odszkodowanie w obowiązującym
kodeksie nie jest pomyślane jako kara. Założeniem tej instytucji jest natomiast tylko
wyrównanie szkody rzeczywiście poniesionej. Jeżeli szkoda została wyrządzona czynem
przestępnym, to sprawca będzie odpowiednio ukarany w postępowaniu karnym.
Odszkodowanie zaś przyznawane w postępowaniu cywilnym nie może przewyższyć w
żadnym wypadku rzeczywistej szkody.

Art. 24 dekretu z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin odsyła w7-w kwestii roszczeń pracowników o wynagrodzenie
szkód wywołanych chorobą zawodową, niezdolnością do Drący lub śmiercią – do przepisów
prawa cywilnego, stosownie wiec do tych przepisów należy obliczać szkodę i wysokość
odszkodowania i dlatego w tych wypadkach nie może mieć zastosowania przepis

art. 10

tegoż

dekretu, który nakazuje przyjmować za podstawę wymiaru renty z ubezpieczenia przeciętny
zarobek miesięczny pracownika – w przeciwieństwie do

art. 161 § 2

k.z., który mówi o rencie

w wysokości odpowiadającej wyrządzonej szkodzie. Świadczenia rentowe z ubezpieczeń
społecznych wynikają z odmiennej podstawy prawnej i nie stanowią odszkodowania w
rozumieniu prawa cywilnego. Świadczenia te nie muszą też pokrywać całej szkody.
Ustawodawca stworzył odrębne przesłanki do wymiaru tych świadczeń, które nie mogą mieć
zastosowania do renty wyrównawczej stanowiącej odszkodowanie.