Władysław Umiński

Flibustierowie

Ilustrował Mieczysław Kościelniak.









Nasza Księgarnia, Warszawa 1970.

Posłowie Stanisław Zielinski.

Skanował, opracował i błędy poprawił Roman Walisiak.

Opracowanie Graficzne Serii Leon Urbański.

PRINTED IN POLAND Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia" Warszawa 1970 r.

Wydanie VIII.

Oddano do składania 24.XI.69 r.

Podpisano do druku 27. IV. 70 r.

Druk ukończono w lipcu 1970 r.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Natalii Umińskiej Mojej Ukochanej Żonie, Nieodżałowanej
Towarzyszce Życia, Pracę Tę Poświęcam.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Rozdział I.

Jak zatonęła "Jaskółka".


Kapitan "Jaskółki", kursującej pomiędzy Nowym Orleanem a Rio de Janeiro, wyszedł o
brzasku na pokład i według zwyczaju rozejrzał się po niebie i po oceanie.
Odczytał wysokość barometru w budce nawigacyjnej i marsowa, spalona podzwrotnikowym
słońcem twarz jego zachmurzyła się.
Dzień poczynał się na pozór pięknie; w powietrzu panował spokój.
A jednak kapitan Smith podejrzliwie przypatrywał się ognistej zorzy porannej, która, zamiast
rozpłomienić widnokrąg, jaśniała krwawą plamą na niebie.
Ten nienormalny brzask zapowiadał jakąś niespodziankę.
Gasnące już gwiazdy migotały znacząco - rzekłbyś, chwiały się na stropie, jakby grożąc
rozsypaniem się w miliony iskier.
Niebawem słońce wyskoczyło na widnokrąg oblewając światłością powierzchnię oceanu,
lecz tarcza jego była podobna raczej do krążka miedzi aniżeli do wypolerowanego złota.
Młody porucznik Brown, ujrzawszy kapitana, zameldował salutując: - Wszystko w porządku.
Płyniemy na południowy wschód i znajdujemy się na Morzu Karaibskim o trzysta
kilkadziesiąt mil morskich od południowych wybrzeży Kuby.
Dokładne położenie okrętu określam w południe.
A teraz przypuszczam, że wolno mi będzie zdrzemnąć się w kajucie do obiadu.
- Co, wszystko w porządku?
- zaśmiał się rubasznie Smith.
- Zaraz znać, żeś pan dopiero od roku przestał być szczurem lądowym.
O, znać - ciągnął kapitan.
Młody oficer, urażony drwiącym tonem kapitana, przygryzł wargi i milczał.
- Czy notował pan w nocy wysokość barometru?
- zagadnął kapitan nie zwracając uwagi na objawy złego usposobienia oficera.
Zamiast odpowiedzi porucznik podał mu swój notatnik.
- Jak pan widzi, zapisywałem dokładnie.
Zauważyłem, że barometr spadł w ciągu nocy nieznacznie: o godzinie piątej było siedemset
czterdzieści cztery milimetry ciśnienia.
- A teraz jest szósta.
W ciągu godziny zatem barometr spadł o cztery milimetry.
- Czy doprawdy?
- zawołał porucznik zdziwiony.
- Właśnie chciałem teraz zanotować stan barometru.
- Tak, ładna pogoda, ani słowa - mruczał dalej stary wilk morski - ale spójrz pan na ocean;
czy nie spostrzegasz, że przy słabym wietrze idzie stosunkowo silna fala?
Poza tym ma ona dziwne nieraz kształty.
Ot, ta na przykład - wygląda zupełnie jak piramida.
- Ma pan najzupełniejszą słuszność, kapitanie.
Zdaje mi się, że bałwany nie idą w jednym kierunku, lecz przecinają się wzajemnie.
- Dowodzi to, że gdzieś daleko wiatr wieje raz z tej, to znów z tamtej strony...
Et, co tu długo gadać.
Mamy cyklon na karku.
Wobec tego odłóż pan swoją drzemkę na jutro lub pojutrze, a teraz należy zwołać załogę na
pokład i do roboty.
- Zwinąć górne żagle!
- komenderował Smith, kiedy już marynarze wybiegli na pomost.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Poprzywiązywać mocno łodzie łańcuchami, uprzątnąć wszystko z górnego pomostu,
przygotować pompy, a zjeść obiad o dziesiątej.
Będziemy mieli burzę, a więc baczność, chłopcy!
Pasażerów nie wypuszczać na górę, żeby nie przeszkadzali.
Do głównej szalupy złożyć żywność, narzędzia i mapy.
Pracować sprawnie, szybko, a cicho.
Marsz!
Kapitan Smith był dawniej oficerem wojennej marynarki, uznawał więc za niezbędne
utrzymywać na swojej "Jaskółce", jak na jakim krążowniku, wojskową karność i porządek.
Smith skinął na porucznika i zasiedli razem w budce nawigacyjnej przy stole zarzuconym
mapami.
Rozpoczęto naradę.
- Znajdujemy się w wielkim niebezpieczeństwie - mówił kapitan trąc czoło.
- Wiatr zmienia kierunek - to niezawodny objaw zbliżania się burzy wirowej.
Ma ona zwykle kilkaset mil morskich średnicy, posuwa się w tych okolicach oceanu w
kierunku północno-wschodnim, a wiatr w niej wieje w odwrotnym kierunku, niż posuwają się
wskazówki zegara.
- Wiem o tym wszystkim, kapitanie.
- Tak, ale teoria co innego, a praktyka także co innego.
Przyznaj się pan, że ani razu nie miałeś do czynienia z tęgim cyklonem.
- Rok temu dopiero skończyłem szkołę marynarską, kapitanie.
- Czyli że jesteś pan jeszcze niedoświadczonym dzieciakiem.
- Ależ, panie kapitanie!
- oburzył się Brown.
- Od starego marynarza możesz wysłuchać takich rzeczy bez obrazy.
- Wiem, kapitanie, że powinniśmy się starać zejść z drogi cyklonowi albo przynajmniej
dostać się do bezpieczniejszej połowy wiru, czyli tej, która leży po lewej stronie linii jego
ruchu.
- Tak, ale w praktyce jest to dla nas niemożliwe do przeprowadzenia - zafrasował się kapitan.
- Jak wywnioskowałem, znajdujemy się na samej drodze cyklonu, który posuwa się naprzód
mniej więcej z szybkością dwudziestu mil morskich na godzinę.
Chcąc mu zejść z drogi, musielibyśmy się wpakować pomiędzy wyspy i osiąść gdzieś na
ławicy.
Nie możemy zatem uciekać przed burzą.
I to jest właśnie najfatalniejsze w naszej sytuacji.
- Cóż więc zamierzasz uczynić, kapitanie?
- Przygotować się do wytrzymania burzy w miejscu, w którym się znajdujemy.
- Dostaliśmy się w pułapkę!
- zawołał porucznik bębniąc palcami po mapie.
- Widzisz więc, poruczniku, że pozostać na miejscu i zdać się na los to może
najroztropniejsze, co możemy uczynić w tej sytuacji, skoro w żaden sposób nie możemy
umknąć z drogi temu olbrzymiemu wirowi powietrznemu.
Od tej chwili Smith nie opuszczał ani na chwilę mostka kapitańskiego, chmurnie śledząc
uwijających się po pokładzie marynarzy, którzy przygotowywali, jak tylko można było
najlepiej, parowiec na spotkanie nadciągającej burzy.
Ludzie uczynili wszystko, co było w ich mocy.
Niebawem grobowe ciemności zapanowały nad rozkołysanym kapryśną falą oceanem,
upusty niebieskie otworzyły się i deszcz lunął potokami.
Ale jaki deszcz!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Rzekłbyś, iż zabrakło przestrzeni wolnej od wody, że Atlantyk smagany potężnymi
uderzeniami huraganu sięga aż do obłoków.
Taki właśnie deszcz stanowi jedną z najpewniejszych oznak cyklonu, kapitan wiedział o tym
doskonale i dlatego zwątpił w ocalenie.
Coraz częściej olbrzymie fale przelatywały ponad pokładem statku sięgając do szczytów
kominów.
"Jaskółka" była atakowana ze wszystkich stron przez potężne grzywacze, pomimo że płynęła
w jednym kierunku.
Ocean, ulegając kapryśnym podmuchom rozszalałego wichru, miotał się i pienił wściekle jak
zwierz drapieżny w klatce; fale zwierały się ze sobą i łamiąc się, z potwornym rykiem,
wytwarzały chaos, o jakim zwyczajna burza nie daje najmniejszego pojęcia.
Orkan wył dziko pomiędzy linami i rejami, giął maszty jak laski bambusowe.
Powietrze stało się jak gdyby jakimś dotykalnym płynem.
Marynarze musieli odwracać się tyłem do spadających ukośnie kropel deszczu, gdyż siekły
one boleśnie twarze i tamowały oddech.
"Jaskółka" walczyła rozpaczliwie z żywiołem, sapała, jęczała, wzdychała głęboko jak
człowiek spełniający ciężką pracę; zepchnięta w odmęty, jakby na dno jakiejś płynnej doliny,
wydobywała się z niej z wysiłkiem, chwiejąc się jak akrobata na linie.
Majtkowie, nie mogąc utrzymać się na nogach, pełzali po pokładzie opłukiwanym falami,
czepiali się wystających przedmiotów, gdyż inaczej mogli być porwani przez rozhukany
żywioł.
Grozę burzy potęgowały jeszcze gromy spadające w krótkich odstępach w ocean skłócony
zdawało się do samego dna.
Nagle rozległ się ogłuszający łoskot.
Oto jakiś potężny bałwan zerwał z bloków i łańcuchów największą szalupę, która w
mgnieniu oka zniknęła w odmętach.
- Masz diable kaftan!
- zawołał kapitan.
- Straciliśmy nawet to, co w ostateczności mogło nas ratować od śmierci.
Ocean stawał się coraz okropniejszy.
Widocznie okręt zbliżał się do oka cyklonu, czyli do samego środka wiru powietrznego;
wysokość bałwanów stawała się wprost bajeczna.
Co jakiś czas parowiec wyskakiwał jak drobna łupina na szczyt góry wodnej i wtedy z
mostka kapitańskiego przedstawiał się oczom imponujący widok Atlantyku w konwulsjach,
płonącego odblaskiem tysięcznych błyskawic.
Kapitan kazał zatrzymać maszynę parową, która w tych warunkach była bezużyteczna.
Zdano się na łaskę żywiołu.
Tak mijała godzina za godziną.
Zarówno pasażerowie, jak i załoga popadli w jakieś nieme otępienie, gdyż uświadomili
sobie, że walka z cyklonem jest bezowocna.
O świcie wybiegł na pokład jeden z palaczy z alarmującym okrzykiem: "Woda na spodzie
okrętu"!
Kapitan Smith pędem zbiegł po schodkach do przedziału maszynowego, a stamtąd dostał się
na sam spód statku.
Tutaj przekonał się, że alarmująca wieść była niestety prawdziwa.
Wezwano zatykacza szpar, który niebawem, zanurzywszy się w wodzie, doniósł kapitanowi,
że nie ma żadnego otworu w kadłubie, lecz na skutek ciągłych wstrząsów niektóre nity
spajające blachy stalowe, z których zrobiony był kadłub "Jaskółki", rozluźniły się i szpary
zaczęły przepuszczać wodę, która napływała powoli, ale stale.
- Kto żyje - do pomp!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- zakomenderował kapitan.
- Zmiana co dziesięć minut!
Jednakże szczupła załoga niebawem wyczerpała doszczętnie siły.
Postanowiono uciec się do pomocy pasażerów.
Brown zataczając się otworzył drzwi prowadzące do pomieszczeń pasażerów.
Wśród tych ludzi panowała nieopisana panika.
W niepewnym świetle kołyszącej się u sufitu lampy widniały skulone postacie, gnębione
chorobą morską i strachem; jedni leżeli nieruchomo na ziemi, zobojętniali na wszystko,
drudzy płakali i łamali ręce modląc się, inni przeklinali swój los, a jeszcze inni zagłuszali
strach wódką.
- Znajdujemy się w niebezpieczeństwie - zawołał Brown - ale od nas samych zależy,
ażebyśmy go uniknęli!
Kto pójdzie pomóc załodze przy pompach?
- Ja, ja!
Idziemy wszyscy!
- odezwały się liczne głosy.
Pomiędzy ochotnikami zwracali na siebie uwagę dwaj młodzi mężczyźni lat około
dwudziestu paru, o przyjemnych rysach twarzy i silnej budowie ciała; różnili się oni wybitnie
swymi modrymi oczami i jasnymi, konopiastymi czuprynami od śniadych, czarnowłosych
towarzyszów.
Pomimo grożącego niebezpieczeństwa zachowywali zimną krew i przytomność umysłu.
Na wezwanie oficera podnieśli się energicznie i stanęli w pierwszym rzędzie.
- Idziesz, Józiek?
- zagadnął po polsku starszy młodszego, rumianego i barczystego towarzysza.
- Dlaczego nie!
Kiedy trzeba, to trzeba!
Na widok tęgich chłopaków porucznik uśmiechnął się i odprowadził ich na bok, jako
najlepiej nadających się do ciężkiej pracy przy pompach.
Oprócz nich wybrał jeszcze kilkunastu najmłodszych i najsilniejszych mężczyzn, po czym
wyprowadził ich z sali.
Ręczne pompy znajdowały się w dobrym stanie i niebawem tłoki ich, parte tuzinem
muskularnych ramion, poczęły wyrzucać z dna parowca strumienie wody, oddając ją na
powrót rozszalałemu oceanowi.
Zmieniano się co kilka minut, a porucznik kazał zatykaczowi szpar sondować co kwadrans,
aby się przekonać, czy pompy spełniają swoje zadanie.
Niestety, poziom wody nie obniżał się, przeciwnie, stwierdzono powolny przyrost - kilka cali
na godzinę.
Kiedy Brown zaraportował o stanie rzeczy kapitanowi, ten przygryzł siwego wąsa.
- Nie ma co się łudzić: stare pudło rozbite bałwanami ciecze, pójdziemy na dno nie dziś, to
jutro.
Każ pan przygotować szalupy i żywność.
Marynarze powynosili ze składów prowiant, wodę słodką, przyrządy ratunkowe i tym
podobne przedmioty.
Doznawali jednak niesłychanych przeszkód przy doprowadzaniu do należytego stanu szalup
smaganych niemiłosiernie huraganem i ulewą.
Obliczono, że na "Jaskółce" razem z załogą znajdowało się około stu osób.
Tymczasem w czterech łodziach z wielką biedą mogło się pomieścić zaledwie osiemdziesiąt,
gdyż największą szalupę zaraz na początku burzy bałwany porwały i zatopiły.
Ze ściśniętym sercem porucznik zadawał sobie pytanie, co się stanie z resztą pasażerów.
Nie znajdował niestety na to odpowiedzi.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Pomimo to należało przygotować się do opuszczenia okrętu, który zanurzał się coraz głębiej i
coraz bardziej poddawał się rozszalałemu oceanowi.
Chwilami, kiedy "Jaskółka" znajdowała się na dnie płynnego wąwozu pomiędzy dwoma
potężnymi grzywaczami, zdawało się stojącemu bez przerwy na mostku kapitańskim
Smithowi, że nie zdoła on wydostać się już na powierzchnię odmętów.
O godzinie drugiej "Jaskółka" miała już pięć stóp wody na spodzie.
Na szczęście huragan cokolwiek przycichał, niebo przecierało się miejscami - były to oznaki,
że cyklon powoli mijał.
Tylko ocean rzucał się z taką samą, jak poprzednio, gwałtownością.
- Każ pan pompować energicznie - rozkazał kapitan.
Lecz choroba morska, trapiąca podróżnych od doby bez przerwy, wyczerpała zupełnie ich
siły; nawet dobrze zbudowani mężczyźni nie wytrzymywali dłużej aniżeli przez dziesięć
minut przy pompie; oblani potem, bladzi, wyglądali jak widma z tamtego świata.
Toteż woda podnosiła się coraz wyżej w kadłubie.
- Spuścić szalupy!
- zakomenderował Smith, kiedy o szóstej rano dano mu znać, że "Jaskółka" ma dziesięć stóp
wody na spodzie.
Zbliżała się chwila pełna grozy.
Wpośród szumu wichru i grzmotu fali bijącej jak taranem w nieszczęsną "Jaskółkę" rozległo
się skrzypienie bloków i wątła łódka zakołysała się na wzburzonej powierzchni oceanu.
Pomiędzy podróżnymi zgromadzonymi na pokładzie znajdowali się i dwaj młodzi Polacy -
Wacław i Józiek.
Spoglądali oni na cisnących się do łodzi, lecz nie mieli chęci wysunąć się naprzód.
- Ja coś nie ufam tej łupinie - mruknął Wacław.
- Fiknie to kozła zaraz, zobaczysz, Józiek.
- I mnie się tak widzi - odparł tenże.
- Ale i tamte nie pewniejsze.
Wsiadanie odbywało się bardzo powoli, podróżni bowiem musieli spuszczać się pojedynczo
po linie do łódki, której bałwany kilkakrotnie omal nie roztrzaskały o burtę okrętu.
W pierwszej łodzi zajęły miejsca kobiety, dzieci i pięciu marynarzy.
Na dany znak odepchnięto długimi bosakami szalupę, majtkowie pochwycili za wiosła i
wątły stateczek z niesłychanym wysiłkiem począł oddalać się od "Jaskółki".
- Druga szalupa na wodę!
- zawołał Smith.
Zaledwie jednak łódka opuściła się cokolwiek na łańcuchach, nadbiegł potężny bałwan i
uderzył nią z taką siłą o burtę, iż rozłupała się na dwie połowy.
- Trzecie czółno na wodę!
- krzyczał z zimną krwią kapitan.
- Dwadzieścia pięć osób!
Panika wzrastała.
Pasażerowie tłoczyli się przebojem do zbawczej szalupy; ktoś popchnięty wpadł w morze i
wnet zniknął w odmętach.
Nikt jednak nie zważał na to.
Wkrótce szalupa, zapełniona po brzegi, odbiła od okrętu.
Wtem stała się rzecz straszna.
Przeciążona łódź przechyliła się na wierzchołku nadbiegającej fali, a kiedy ta minęła z
szumem, powierzchnia oceanu była pusta.
Na ten widok z kilkunastu piersi rozległ się rozpaczliwy i pełen grozy okrzyk, który na
chwilę zagłuszył wycie huraganu i łoskot bałwanów bijących w okręt.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Tak żegnano z pokładu "Jaskółki" nieszczęśliwych, którzy właśnie walczyli ze śmiercią
wyciągającą po nich z otchłani chłodne ramiona.
Wypadek ten wprawił wszystkich w osłupienie.
Zarówno marynarze, jak i podróżni spoglądali przez kilka chwil nieruchomym wzrokiem na
miejsce, gdzie łódź zniknęła; ale na huczącej fali nie ukazała się żadna ręka wzywająca
ratunku, żadna głowa.
Ocean pochłonął od razu swoje ofiary.
Jeden tylko kapitan nie stracił zimnej krwi; przyłożył do ust piszczałkę i dał sygnał do
spuszczenia nowej szalupy.
Teraz jednak nie tłoczono się już do wątłego stateczku podrzucanego falą; straszny los
poprzedników odjął odwagę pozostałym na pokładzie; wahano się pomimo nalegań Smitha.
- Siadasz?
- zagadnął Józiek brata.
- Niegłupim!
- odparł tenże.
- Wolę pozostać na okręcie.
- Ha, kiedy ty nie chcesz, to i ja zostanę - rzekł Józef z gestem rezygnacji.
Po tej rozmowie obaj bracia wycofali się na rufę okrętu i tam oczekiwali, co nastąpi.
Niebezpieczne wsiadanie do szalupy, grożące upadkiem w spienione nurty, skończyło się.
Porucznik Brown uścisnąwszy dłoń kapitana wskoczył do ostatniej szalupy, marynarze
uderzyli wiosłami i korzystając z dogodnej chwili odbili od okrętu.
Na pokładzie oprócz kapitana i starego sternika pozostało jeszcze kilkunastu podróżnych;
nieszczęśliwi odprowadzali głodnymi spojrzeniami towarzyszów podróży znikających
wpośród piany i deszczu.
- No i cóż będzie teraz?
- zawołał Józef tonem wyrzutu do brata.
Wacław pokiwał głową.
- Myślisz, Józku, że tamtym lepiej?
- rzekł Wacław.
- A ja ci powiadam, żeśmy bezpieczniejsi od nich.
- Głupstwa pleciesz, Wacku - żachnął się Józef.
- Burza może i minie, ale okręt zatonie przed wieczorem na pewno.
- Możliwe - odparł Wacek - ale wprzód zejdźmy pod pokład.
Pomożesz mi.
Pełzając po śliskim i zalewanym co chwila falą pokładzie dostali się do kajuty marynarzy.
- Poszukaj, Józku, parę ostrych toporków - rzekł Wacek rozglądając się po kambuzie.
- Aha, wiszą na ścianie - to i dobra.
Potrzeba jeszcze paru pęczków dobrego powroza i paru garści tęgich gwoździ.
- Na co tobie to wszystko?
- zagadnął Józek wyciągając skrzynkę gwoździ spod tapczanu cieśli okrętowego.
- Przecież nie popłyniemy na łódkach, bo ich już nie ma, ale zbijemy sobie tratwę.
Tej już żadna fala nie zatopi.
Wracajmy na pokład.
Tutaj przekonali się, że kapitan Smith wpadł na taki sam pomysł, gdyż przedsięwziął budowę
dużej tratwy z beczek od wina i araku.
Cenne płyny lały się strumieniem do morza; pracowano z energią rozpaczy, gdyż "Jaskółka"
zanurzała się coraz głębiej.
Burty jej sterczały o dwa metry zaledwie nad poziomem morza.
Miano więc przed sobą najwyżej parę godzin czasu.
Wacław przyjrzał się robocie, ale ta widocznie nie wzbudziła w nim zaufania.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Nie zmieszczą się wszyscy - rzekł.
- Nie zawadzi sklecić małej tratwy dla nas dwóch.
Ot, to akurat przyda się dla nas - dodał wskazując na grube podpory, którymi unieruchamiano
wiszące na blokach szalupy.
- Dalejże, Józiek, do roboty!
Po dwugodzinnych usiłowaniach chłopcy mieli już gotową małą tratewkę, którą przybito z
lekka gwoździami do pokładu, aby jej fala nie porwała.
Załatwiwszy się ze swoją robotą, zabrali się do budowy dużej tratwy, gdyż nie chcieli
uchodzić za egoistów, którzy myślą tylko o własnym bezpieczeństwie.
Na nieszczęście robota ta posuwała się bardzo wolno naprzód.
Kapitan zachęcał, dodawał energii, dla przykładu sam pracował żarliwie na równi z innymi.
Dzięki tym usiłowaniom sklecono jako tako dużą tratwę i obaliwszy poręcz otaczającą
pokład, z niesłychanym trudem spuszczono na morze ten pierwotny statek.
- Siadajcie!
- zawołał kapitan do dwóch Polaków, którzy nie kwapili się zająć miejsca na tratwie.
Zamiast odpowiedzi Wacław wskazał ręką na swoją tratewkę.
Kapitan zmierzył pogardliwym okiem to dzieło obu braci i wzruszył ramionami.
- No, no, nie róbcie głupstw!
- zawołał.
- Za chwilę odpływamy.
Burza minęła.
- Dziękujemy, kapitanie - odparł Wacław.
- Ha, jak sobie chcecie!
- odburknął Smith, ostatni opuszczając pokład "Jaskółki".
Niebawem na okręcie pozostali tylko dwaj Polacy.
Oczekiwali chwili, kiedy "Jaskółka" zacznie pogrążać się w otchłani.
Smutny ten fakt nastąpił w pół godziny zaledwie po odpłynięciu dużej tratwy.
Bracia wspólnym wysiłkiem zepchnęli tratewkę z pokładu zaledwie wystającego z wody.
Nadbiegający bałwan porwał ją i w mgnieniu oka uniósł na swych barkach.
Kiedy rozbitkowie przetarli oczy z zalewającej im twarze piany morskiej, ujrzeli jeszcze na
chwilę szczyt komina i sterczący w powietrzu ster wraz z nieruchomą śrubą.
"Jaskółka" szła na dno głową naprzód jak nurkująca mewa.
Rozległ się głuchy huk wypieranego przez wodę powietrza.
Ocean zawrzał dokoła jak po wrzuceniu weń olbrzymiego kamienia.
Fale skręciły się w wir, ale wnet potoczyły się jak przedtem, już ponad okrętem.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

ROZDZIAŁ II.

Nieznany ląd.


Nasi rozbitkowie nieprędko oswoili się ze swym niezwykle przykrym położeniem.
Tratewka była wprawdzie mocna i unosiła ich obu z łatwością, opierała się nawet
uderzeniom fali, ale pobyt na niej należał do prawdziwych katuszy.
Wacław i Józef śmiało mogli o sobie powiedzieć, że pływali pod wodą jak ryby; zaledwie
mieli tyle czasu pomiędzy jednym a drugim bałwanem, żeby oprzytomnieć i nabrać powietrza
w piersi.
Gdyby nie to, że się silnie poprzywiązywali postronkami do tego tak wątłego statku, pomimo
wysiłków nie zdołaliby się na nim utrzymać.
Żaden z nich jednak nie rozpaczał; przeciwnie, mieli coraz większą nadzieję, że wyjdą z tej
przygody obronną ręką.
Od czasu do czasu krótkimi słowy dodawali sobie wzajemnie odwagi.
- Trzymasz się, Józiek?
- pytał Wacław wypluwając słoną wodę, którą mimo woli się uraczył.
- A ty?
- Ja?
Jako tako; postronki tylko wrzynają mi się w skórę, ale boję się sfolgować, żeby nie puściły.
- I mnie boli, ale niech tam; widzi mi się, że się wyjaśnia.
- Aha, i wiatr już zwyczajny; żeby nie te bałwaniska, wszystko byłoby dobrze.
- Ba, noc idzie, a tu nic nie widać!
- mówił Józiek rzuciwszy okiem na horyzont ze szczytu fali.
- Co byś ty chciał, żeby okręty tu płynęły na taką psią pogodę?
Poczekaj do jutra!
- A tratwa wytrzyma?
- Ojoj!
Rozbitkowie nie łudzili się; nad wieczorem huragan ustał zupełnie, chmury rozeszły się i na
widnokręgu okazało się krwawo zachodzące słońce, ścieląc purpurowy szlak na rozdąsanym
jeszcze Atlantyku.
W ciągu nocy jednak fale zmalały, tak że tratewka kołysała się dość łagodnie, nie tonąc już w
kurzawie piany.
Świt zastał naszych rozbitków wycieńczonych fizycznie, zbitych, wybladłych, lecz pełnych
energii.
- Wytrzeszczaj oczy, Józiek, a dobrze!
- rzekł Wacław, skoro tylko zapanowała jasność.
- Zobaczysz gdzie dymek albo żagiel, to wołaj!
Ach, żeby tylko i oni nas spostrzegli.
Trzeba będzie krzyczeć i machać jaką szmatą.
Obaj rozglądali się bacznie; po chwili Józef uczynił gest radości.
- Ziemia!
Jak Boga kocham, ziemia!
- zawołał.
- Oto tam, patrzaj, Wacek, widzisz?
Na lewo świeci się biała chmura, a zaraz pod nią coś czarnego i skały, niechybnie ląd!
- Ano, prawda!
- potwierdził Wacław zbadawszy punkt wskazany na horyzoncie.
- O, teraz widzę ziemię doskonale!
- dodał po chwili, kiedy tratewka znalazła się na fali.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Wzruszenie ogarnęło rozbitków; łzy pociekły im po zsiniałych twarzach i pomieszały się ze
słoną pianą.
Józef siedział ze wzrokiem utkwionym w ów ciemny, zwiększający się ciągle pasek.
- Wiatr i prąd pędzi nas prościuteńko do ziemi!
- rzekł Wacław ochłonąwszy z radości.
- Weź ino za wiosła, nie żałuj ręki.
Pomożemy sobie!
Z tymi słowy każdy pochwycił za kawałek deski z gruba ociosanej toporem, mianowanej
szumnie wiosłem, i nie bacząc na wyczerpanie zaczęli energicznie rozpierać wodę.
Po parogodzinnej niezmordowanej pracy ciemna kreska zmieniła postać, zgrubiała,
powyszczerbiała się, odcięta wyraźnie od błękitu nieba, zamajaczyły na niej szarozielone
plamy, a daleko, hen, w chmurach zjawiły się jakieś zamglone odległością sine szczyty niby
gór spiętrzonych poza wybrzeżem.
- Góry, nie góry?
- mówił Józef.
- Jużci, że nie co innego, i las na nich rośnie.
Ach, żeby jak najprędzej się stąd wydostać...
zimno mi, choć słońce piecze...
brr...
- I mnie trzęsie okrutnie - rzekł Józef szczękając zębami.
Rzeczywiście, zmoczone ubrania, parujące w promieniach słonecznych, zabierały mnóstwo
ciepła z ciał rozbitków, narzekania ich były zupełnie słuszne.
Ruch fizyczny zabezpieczał ich jednak od zaziębienia; bo też ani na chwilę nie ustawali w
ciężkiej pracy.
Wysiłek wzbudził w nich apetyt; Józef pierwszy przypomniał sobie, że od dwudziestu
czterech godzin nie miał nic w ustach; wydobył więc z kieszeni kawałki peklowiny i zaczął
gryźć.
- Jak to dobrze, że zabraliśmy coś niebądź do jedzenia!
- mówił.
- Wacek, łebski chłopak z ciebie!
Gdyby nie ty, wsiadłbym do łodzi i zginął razem z tamtymi.
Tyle narodu, tyle narodu!
Wspomnienie o katastrofie, stojące żywo przed oczami, odebrało mu apetyt; westchnął
ciężko, zawinął resztki peklowiny w szmatkę i w milczeniu chwycił za wiosło.
Tratwa, popychana wiatrem i siłą muskułów ludzkich, posuwała się żwawo.
Po południu, około drugiej, oczom rozbitków ukazały się już wyraźne, całkiem czarne skały
na piaszczystym tle wybrzeża, o które rozbijała się fala; zielone plamy przybrały kształty
drzew rosnących gęsto na skałach.
Spośród gąszczu strzelały tu i ówdzie w górę smukłe pnie palm, uwieńczone pióropuszem
liści.
Józef wypatrzył pomiędzy skałami coś w rodzaju małej zatoki, osłoniętej od bałwanów
sięgającym w morze cyplem lądu, i skierował tratwę w tamtą stronę.
Po godzinnej jeszcze walce z falą zawinięto szczęśliwie do przystani i statek, popychany
łagodnie wiatrem, osiadł na miałkim, piaszczystym wybrzeżu.
W mgnieniu oka nasi żeglarze uwolnili się za pomocą noża z krępujących ich więzów i
znaleźli się na suchym lądzie.
Józef, rozczulony, uszczęśliwiony, całował ziemię.
- Wiesz co, Wacek?
- zagadnął wreszcie, kiedy minął pierwszy szał radości.
- Ano, co?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Ja ci nie mówiłem, ale kiedyśmy siadali na tratewkę i kiedy okręt szedł z nami do dna, to
jużem gotował się na śmierć.
Tylko mi się zrobiło markotno, że nie na cmentarzu, jak uczciwy człowiek, ale w morzu na
dnie będę leżał...
Za-wszeć to nijako taką śmiercią zemrzeć.
- Skoro już tak powiadasz, to i ja ci się przyznam, że miałem duszę na ramieniu - odparł
Wacław.
- Żal mi było tak na obczyźnie kończyć...
i stryja nie obaczyć...
No, ale co tam gadać o wczorajszym dniu!
Zrządzenie losu, i kwita!
Trzeba teraz ludzi poszukać i na okręt siadać, bo stary czeka.
A nuż się nie doczeka?
Musimy tu powiedzieć parę słów o szczęśliwie ocalonych rozbitkach, których losy zajmują
nas obecnie.
Wacław i Józef byli gospodarskimi synami z Kujaw.
Ojciec ich, nie mogąc wyżyć z trzech nędznych morgów, sprzedał kolonię pod Kłodawą,
wziął pieniądze do kieszeni i wraz z dwoma synami powędrował do Ameryki, naśladując
starszego brata, który wyemigrował o parę lat wcześniej do Brazylii południowej i któremu
tam dobrze się wiodło.
Przybywszy do Stanów Zjednoczonych stary Kosa kupił w Teksasie kawał ziemi i z
prawdziwie chłopską energią przy pomocy synów wziął się do pracy.
I wszystko byłoby jako tako, gdyby pewnego poranka starego nie chwyciła żółta febra i nie
zabrała piorunem na tamten świat.
Na dobitkę synów zgnębiła powódź.
I poszliby na dziady albo na cudzych parobków, lecz fortuna nie opuściła ich doszczętnie.
W chwili bowiem kiedy sprzedawali ogołocony grunt za bezcen i wybierali się na północ,
doszedł ich list od stryja, który złożony niemocą i osamotniony, złamany stratą żony i
jedynego syna, wzywał ich do siebie, do Brazylii.
Łatwo zgadnąć, że chłopaki, nie namyślając się długo, zgarnąwszy ostatek funduszów
wsiedli na statek w Nowym Orleanie i podążyli do Brazylii do stryja, gdzie się im uśmiechała
lepsza dola.
Nie przypuszczali biedacy, że "Jaskółka" wyrusza w ostatnią podróż i że cudem zaledwie
zdołają się ocalić spomiędzy wielu współtowarzyszów nieszczęścia.
Jak widzimy, smutna przygoda nie zabiła w nich energii; czując się bezpiecznie, zaczęli
zastanawiać się, co mają dalej czynić.
- Nie traćmy czasu - rzekł Wacław.
- Odpoczniemy tutaj, wyprostujemy kości, pośpimy trochę, żeby siły nabrać, i w drogę!...
Tak też zrobili: zdjąwszy przemokłą odzież położyli ją na słońcu, żeby wyschła, sami zaś
poszukali sobie schronienia w zagłębieniu skał nadbrzeżnych.
Wyciągnąwszy się na miękkim piasku, zasnęli snem głębokim, z którego zbudziły ich
dopiero nazajutrz wrzaski morskiego ptactwa, gnieżdżącego się na okolicznych
wierzchołkach.
- Uf, wyspałem się setnie - mówił Józef ziewając.
- Teraz napiłbym się, bo mi szpetnie zaschło w gardle, ale tu nie ma dobrej wody.
- I mnie ten upał napędził pragnienia - odparł Wacław prostując członki.
- Ha!
Ubierajmy się i chodźmy poszukać rzeki albo strugi; pewnie gdzieś w pobliżu płynie.
Przywdziali tedy sztywne od soli morskiej szaty i rozejrzeli się dokoła, którędy by
powędrować.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Znajdowali się na niskim wybrzeżu, pozarzucanym szarymi skałami i podnoszącym się
stopniowo w głąb.
Niedaleko od wody rosły niewielkie krzewy, a poza nimi zaczynał się las gęsty, pokrywający
stoki gór, które zamykały od południa horyzont i rzucały olbrzymie cienie na przyległą
okolicę.
Nigdzie jednak pomiędzy drzewami nie można było dostrzec siedzib ludzkich; pustka i
pustka.
- Pustynia okrutna!
- mruknął Józef.
- Bogu jednemu wiadomo, co my tu poczniemy.
- E, nie zginiemy!
- odparł Wacław rezolutnie.
- Szukajmy najpierw wody, bo umrę z pragnienia.
- Ano, to chodźmy.
- W którą stronę?
- Juścić, że do lasu; tam na pewno trafimy na strugę.
Nie namyślając się długo, dwaj rozbitkowie zarzucili na plecy toporki, opasali się sznurami i
ruszyli prosto przed siebie w gąszcz.
Z początku posuwali się jako tako; stopniowo jednak drzewa rosły coraz gęściej i stawały się
większe, okręcały je od stóp do samej korony siposy, czyli liany, i przerzucały się z jednego
pnia na drugi, z krzaka na krzak, zagradzając drogę podróżnym.
- Ha, trza sobie toporkiem pomagać!
- rzekł Wacek.
- Ty, Józiek, trzymaj się za mną, żebyś się nie spracował po próżnicy, potem ty pójdziesz
naprzód!
Obaj byli do pewnego stopnia oswojeni z puszczami podzwrotnikowymi, bo mieszkali
wpośród nich czas jakiś jako teksascy koloniści, ale las, przez który teraz się przedzierali,
wydawał się im nieporównanie bujniejszy.
Uszedłszy kilkaset kroków zaledwie, zmachali się i musieli odpoczywać.
- Diabły nie krzaki - wzdychał Józiek.
- Patrz jeno, jak się pokłułem.
Z tymi słowy wyciągnął obie ręce, z których rzeczywiście krew spływała kroplami.
Pomiędzy roślinami leśnymi znajdowało się kilka gatunków z niesłychanie ostrymi,
kolczastymi liśćmi.
Wacław także ucierpiał od nich, tylko milczał; ucho jego łowiło szmery puszczy, spodziewał
się bowiem, że usłyszy plusk wody w jakimś strumyku.
Dookoła wrzeszczało ptactwo napełniając powietrze donośnym gwarem; rozmaite owady
świstały, brzęczały, burczały na najdziwaczniejsze tony, od czasu do czasu przeleciał piękny,
jaskrawo ubarwiony motyl lub drobniutki, podobny do klejnotu koliber.
Chłopaki nie zwracały wszakże uwagi na piękno otaczającej ich przyrody, gdyż pragnienie
wyczerpało ich siły; odetchnąwszy trochę, ruszyli dalej przez las.
- Oj, oj, żeby tylko nie zbłądzić!
- jęczał Józiek, zawsze mniej odważny od brata.
- Coraz ciemniej, nie wiadomo, gdzie słońca szukać.
Miał najzupełniejszą słuszność, albowiem światło dzienne przedzierało się z trudnością przez
rozłożyste, splątane konary drzew; na ziemi przesyconej wilgocią, leżały pnie próchniejące i
porosłe dziwacznymi mchami.
Raz Wacław chciał przejść przez jeden taki pień i postawił na nim nogę; ze zdumieniem
jednak przekonał się, że drzewo ugięło się pod ciężarem jego ciała, i zanim się spostrzegł,
zapadł po kolana w miękkim próchnie.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Potem natrafili na mech, w którym również grzęźli, i jeszcze później napotkali na jakąś
trzcinę, o ostrych jak brzytwa liściach, która pokrajała im odzież w wielu miejscach.
- Źle!
- powtarzał Józek wysysając krew z pokaleczonych dłoni.
- Trzeba zawrócić.
- Et, pleciesz głupstwa!
Ruszaj naprzód!
- odpowiedział energiczniejszy od brata Wacław.
- Kiedy nie mogę dalej.
- A pić ci się chce?
- Okrutnie.
Język mi przysycha do zębów.
- No to idź, bo coś mi się widzi, że woda niedaleko.
Wacław łudził się: grunt wprawdzie był wilgotny, lecz żadna struga nie płynęła w pobliżu;
daremnie rozglądali się pomiędzy drzewami i nadstawiali co chwila uszu.
Nin i nic.
To ich doprowadziło do rozpaczy.
- Umrę chyba - stękał Józef.
W ten sposób upłynęły trzy długie godziny.
Kiedy wędrowcy stracili już wszelką nadzieję i chcieli wracać w kierunku morza, oczom ich
ukazało się małe jeziorko leśne, zarosłe trzciną i wodnymi roślinami.
Na widok tego skromnego i wcale nie zachęcającego szmatka wody wyrwał się okrzyk z ich
piersi.
- Nareszcie, nareszcie, bo już bym nie wytrzymał dłużej!
- zawołał Józef przedzierając się szybko przez krzaki.
Dotarłszy do samego brzegu, zatrzymał się, urwał duży liść, zwinął go w trąbkę i napełnił.
Już niósł do ust to zaimprowizowane naczynie, gdy Wacław schwycił go za rękę.
- Pokaż no!
- rzekł.
- Ano, woda.
Wacław powąchał.
- Ja ci nie radzę pić z tego bagna - rzekł.
- Co, nie mam pić?
- wrzasnął z oburzeniem Józiek.
- Dlaczegóż by?
- Bo zachorujesz.
- Et, banialuki - bronił się Józiek.
- Woda czysta, tylko trochę ją czuć; zwyczajnie, jak leśną.
- Ja tam ani skosztuję - rzekł Wacław stanowczo.
- Niegłupim, żeby mnie febra złapała.
- No to sobie nie pij!
Dla mnie taki trunek w sam raz - upierał się brat.
Z tymi słowy wypróżnił jednym łykiem trąbkę.
- Dobra, niczym wino kalifornijskie!
- rzekł mlaskając językiem.
Byłby się jeszcze raczył, gdyby go brat nie odciągnął gwałtem od jeziorka.
- Aj, ty, ty, prosiaku jeden; zobaczysz, że ci to na sucho nie ujdzie - łajał go.
- Przecież taka woda to trucizna!
- I...
nic mi nie będzie.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Wacław sam cierpiał niesłychane pragnienie, lecz powstrzymał się siłą woli.
I dobrze na tym wyszedł.
Okazało się, że jeziorko przytykało do strugi, w której płynęła smaczna, zimna i czysta woda.
Tutaj dopiero obaj puścili wodze swojemu apetytowi, wleli w siebie prawie że po kubełku, a
nawet napełnili pustą butelkę.
Ugasiwszy pragnienie zaczęli myśleć o zaspokojeniu głodu.
- Szukajmy orzechów albo jagód!
- radził Józef.
- Ja wolałbym jakie gniazdo podebrać i kilka jajek zjeść.
- W takim gąszczu gniazda?
Cha, cha, cha!
Co też ty wygadujesz, Wacek?
- Ha, spróbujemy!
- Próbuj że sobie; ja wolę patrzyć na ziemię i po krzakach.
Jagód w lesie nie brakowało, tylko że chłopcy bali się kosztować pierwszej lepszej; czekali
więc, póki nie natrafią na jaką znaną sobie roślinę.
Ze zdziwieniem doszli jednak do przekonania, że roślinność lądu, na który wyrzuciło ich
morze, wielce się różniła od znajdującej się w Teksasie.
Po usilnych zabiegach odkryli tylko dwa spore dzikie ananasy; za ich pomocą cokolwiek
zagłuszyli głód nurtujący kiszki.
- To na nic!
- rzekł Józef oblizując się po jedzeniu.
- Trzeba koniecznie znaleźć ludzi, bo takim oto frykasem nie posilisz się.
Wacław przyznawał bratu słuszność.
Toteż po krótkiej chwili obaj rozpoczęli na nowo wędrówkę po lesie.
Trudno było obliczyć przebytą wśród lasu przestrzeń; w każdym razie rozbitkowie nie uszli
daleko w zaroślach.
Słońce już zaczynało się chylić ku zachodowi, a nic nie zwiastowało, że gdzieś niedaleko
znajduje się wioska lub miasto.
Pomimo to zgłodniali porządnie bracia maszerowali bez przerwy, nawet wtedy gdy zmrok
wieczorny zapadł.
- Lepiej iść niźli spać na gołej ziemi w takiej wilgoci - rzekł Wacław.
- Pełno tu rozmaitego robactwa, a i gadów jadowitych pewnie nie brak pod krzakami.
- Ba, a jak zbłądzimy?
- Co ty tam gadasz?
Zbłądzić może taki, co idzie drogą, ale my to w żaden sposób - byle dalej, i koniec.
Przecież musimy natrafić na jaką chałupę.
Energia Wacława krzepiła Józka.
- Kiedy iść, to iść!
- rzekł.
Na domiar złego zmrok wieczorny trwał bardzo krótko: w kilkanaście minut po zachodzie
słońca noc zapadła czarna, głęboka, w lesie zrobiło się ciemno, choć oko wykol.
- Chyba przycupniemy gdzie - jęczał Józef.
- Ani sposobu wędrować dalej w takiej gęstwinie.
- Jaka szkoda, że nie mamy chociażby smolnej drzazgi i zapałek!
- westchnął strapiony Wacław.
- Gdzież my się tu położymy?
Aj, bieda!
Trza poszukać, gdzie by było przestronniej.
Albo wiesz co, Józiek, wdrapmy się na drzewo.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Hę?
Przynajmniej wilgoć nie dokuczy.
- Cóż, kiedy drzewa takie wysokie!
- Znajdziemy niskie!
- Ano, znajdziemy!
I obaj prawie po omacku szli naprzód, dotykając każdego pnia napotykanego po drodze.
Ale gdzie tam!
Jeden od drugiego był grubszy i rozbitkom groził nocleg na gołej ziemi albo raczej bezsenne
czuwanie do świtu.
Józiek, zdesperowany, jął narzekać wedle zwyczaju: - A powiedziałeś, aby naprzód, i co
teraz?
Nie lepiej to było wybrać za dnia wygodny kącik albo drzewinę wypatrzyć?
Ale Wacław nie słuchał: nachylając się w prawo i w lewo spoglądał z ciekawością w głąb
lasu.
Nareszcie rzekł: - Czy mi się zdaje, czy też naprawdę ogień się tam pali?
Widzisz ty, Józiek, ot, między tymi gałęziami.
- Et, pleciesz, to pewnie licho jakieś.
Przecie tutaj nie brakuje takich robaków, co jeszcze lepiej potrafią świecić od naszego
świętojańskiego.
- Ty powiadasz, że to robak świeci?
- Pewnie, że robak; albo nie, to gwiazda przegląda przez liście.
- A ja mówię, że to ogień.
- Ano, to chodźmy bliżej.
- Chodźmy!
Przekonasz się.
Posunęli się kilkanaście kroków naprzód, ale jaśniejszy punkt nie zniknął wcale, przeciwnie,
ukazał się wyraźniej pomiędzy drzewami.
- Ogień, jak Boga jedynego kocham!
- zawołał z radością Wacław.
- Walmy prosto na niego!
Pewnie stoi tam chałupa, Józef już się nie spierał.
Nie ulegało najmniejszej wątpliwości, że to było ognisko, a nie żaden robaczek świętojański
albo gwiazda.
Nadzieja dodawała obu chłopakom energii; kroczyli nie zważając ani na liany, ani na
wystające z ziemi korzenie, ani na kolczaste liście.
I dobrze zrobili, gdyż niebawem las się przerzedził ustępując miejsca rozległej polanie,
usianej tu i ówdzie kępami krzewów.
Obok świecącego punktu zjawił się niebawem jeszcze jeden, potem drugi i trzeci, jak gdyby
w odległości kilkuset kroków stał cały rząd chałup.
- Wacku, przecie to są chałupy - mówił Józef.
Światełka rosły szybko i rozbitkowie przyśpieszyli kroku, biegnąc prawie.
Nagle wpośród ciszy nocnej rozległ się czyjś głos; obaj słyszeli go wyraźnie i nie namyślając
się długo, odpowiedzieli radosnym okrzykiem.
Głos ów odezwał się raz jeszcze, znacznie już donośniej; dźwięczała w nim jakaś groźba,
akcentowana pytająco; zdawało się, że pytano: "Kto idzie"?
lecz w niezrozumiałym dla rozbitków języku.
- Wołają nas!
- rzekł Józiek.
- Wacku, prędzej!
- Widzę tego, który woła - odparł tenże.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Gdzie, gdzie?
- A wej, stoi na koniu!
- Trza go się zapytać, czy to wieś tam widać - poradził Józiek.
- Chodźmy, to się może rozmówimy.
Wacław kiwnął głową w milczeniu i obaj ruszyli prosto na jeźdźca.
Zaledwie jednak uszli kilkadziesiąt kroków, gdy nieznajomy ponowił zapytanie.
- Odpowiedzże mu!
- nalegał Józef.
- Cóż ja mu rzeknę, kiedy nie rozumiem?
Za chwilę jeździec huknął raz jeszcze groźnym głosem.
- Swój!
Przyjaciel!
- krzyknął Józef.
Nie dokończył, gdy błysnęło w ciemności, a wnet potem rozległ się wystrzał; kula
karabinowa świsnęła tak blisko Józefa, że ten aż przysiadł ze strachu.
- O rany, strzelają do nas!
- Zbóje jakieś!
- rzekł Wacław kucając także za przykładem brata.
Ku wielkiemu zdziwieniu rozbitków, jeździec dawszy ognia zawrócił konia na miejscu i
galopem odjechał, a po chwili zniknął zupełnie w ciemnościach.
- Uciekł!
- mruknął Józef podnosząc się.
- Przeląkł się chyba!
- dodał Wacek.
- Hi, hi, hi!
Żeby tak wiedział, że mamy w garści jeno po toporeczku, toby nas pewnie tak nie puścił.
I...
chodźmy do chałup!
- Poczekaj!
- rzekł Wacław powstrzymując brata.
- A nuż wleziemy pomiędzy zbójów?
- Głupiś, zbóje nie paliliby ogni w lesie.
- Ba, dlaczegóż by nie?
Trza być ostrożnym, bo jeszcze naszpikują kulką.
Trzymajmy się krzaków, to w razie czego przycupniemy, żeby nas nie obaczyli.
Głód jednak przezwyciężył obawy i rozbitkowie, po krótkim wahaniu, szli dalej w kierunku
światełek.

ROZDZIAŁ III.

Obóz powstańców.


Nie zrobili jeszcze i stu kroków, gdy wtem zatętniały kopyta końskie tuż w pobliżu,
kilkunastu jeźdźców wynurzyło sie z ciemności i szybko otoczyło ich ze wszystkich stron.
Bracia nie mieli nawet czasu chwycić za toporki, a już leżeli na ziemi.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Nieznajomi, przewróciwszy ich, skrępowali w mgnieniu oka grubymi rzemieniami,
podnieśli, położyli na siodła w poprzek jak kłody drzewa i popędzili w kierunku owych
ognisk co koń wyskoczy.
Strwożonym oczom rozbitków przedstawił się niebawem dziwny widok: dokoła kilkunastu
ognisk, poprzesłanianych krzakami, stali jacyś ludzie z pikami w rękach, z karabinami na
plecach, z ładownicami przy boku, odziani w najrozmaitszy sposób.
Jeden miał na sobie kurtkę i spodnie, drugi - same tylko spodnie, trzeciemu brakowało
koszuli, czwarty był z gołą głową, a prawie wszyscy bez butów.
Najbardziej uderzyły Wacka i Józka twarze nieznajomych: ciemnobrunatne, czerwonawe, a
nawet czarne jak węgiel.
Poznali od razu, że mają przed sobą białych, Mulatów, Metysów, a nawet Murzynów.
Cały ten różnokolorowy tłum zgromadził się dokoła nich, potrząsając bronią i zaciśniętymi
pięściami.
"Nie ma co, zbóje nas napadli"!
- myślał Wacław, nie mniej przerażony od brata.
Obu przyciągnięto za nogi do jednego z ognisk i przypatrywano się im z ciekawością.
Położenie naszych rozbitków wydawało się więc groźne.
Obaj oczekiwali, że lada moment spotka ich śmierć; widzieli bowiem doskonale, że
nieznajomi spoglądają na nich z nienawiścią i oburzeniem.
Wacław przypatrywał się im wzajemnie, lecz im baczniej śledził wzrokiem to, co się działo
wokoło niego, tym bardziej wątpił, czy rzeczywiście ci ludzie byli rozbójnikami.
Przede wszystkim, jak na rozbójników, za kiepsko się nosili, a za dobrą broń mieli w rękach;
przy tym było w nich coś wojskowego: nosili wszyscy jednakowe z niebieskiego sukna szlify
na ramionach, pasy rzemienne z ładownicami i coś na kształt tornistrów na plecach.
Niektórzy, przyzwoicie odziani, wyglądali na podoficerów i kiedy jeden taki zbliżył się do
więźniów, wszyscy inni usunęli się z szacunkiem i zaprzestali zaczepek.
Prócz tego w pobliskich krzakach widać było konie osiodłane i ustawione rzędem, których
pilnowali żołnierze w białych kurtkach.
Zagadkowi ludzie przybywali ze wszystkich stron, wyrastali jak spod ziemi, otaczając
jeńców coraz szerszym kołem.
Ten i ów zbliżył się do nich, popatrzył, nawygrażał pięściami albo kolbą karabinu, splunął na
ziemię, a nie, to i na leżących, i odchodził, a na jego miejsce przysuwał się inny.
Wacław, blady jak trup ze wzruszenia, z gniewu i z trwogi, zamknął oczy, aby nie widzieć tej
rozjuszonej gromady pastwiących się niemiłosiernie nad nim.
Józiek zaś, sponiewierany, rozpłakał się żałośnie i łykał gorzkie łzy spływające mu po
twarzy.
"Cóżem złego uczynił tym zbójom, że mnie tak poniewierają?
- myślał.
- Niechby już lepiej w łeb puścili kulkę, bo, dalibóg, nie wytrzymam".
Powoli jednak złość nieznajomych słabła; ten i ów, nazżymawszy się do syta, oddalał się,
rozpościerał na trawie płaszcz, wyciągał się na nim i zasypiał z bronią w ręku przy ognisku.
W końcu cały tłum rozproszył się, a przy jeńcach pozostało tylko dwóch tęgich Negrów, z
nabitymi karabinami, zapewne, aby ich pilnować.
Widząc to, bracia odetchnęli; zrobiło im się dziwnie lekko na sercu.
- Wacku!
- szepnął Józef usiłując się doń odwrócić.
- Czego?
- Jak myślisz, co oni z nami zrobią?
- Nie wiem.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Nastała chwila milczenia, bo Murzyn, strzegący więźniów, spostrzegł, że prowadzą
rozmowę, błysnął groźnie białkami oczu, nie rzekł jednak nic.
Ośmieleni tym, bracia rozpoczęli znowu szepty.
- Masz przy sobie pieniądze?
- zagadnął Józiek.
- Mam trzydzieści dolarów w złocie, zaszyte w ubraniu - odparł Wacław.
- A ja pięćdziesiąt i także dobrze schowałem; może nie znajdą.
- Ee, niechby tam zabrali złoto, byleby tylko zostawili nas w spokoju - rzekł Wacek
wzdychając.
- Dziwno mi, że w tym kraju tylu zbójów!
- Rychtyk, jakby jakie wojsko!
- dorzucił Józef.
- Konie mają, broń mają - i piki, nie przymierzając jak jakie ułany.
A to nas licho wyprowadziło!
- Tęgoś związany?
- zagadnął po niejakim czasie Wacław, jak mógł najciszej.
- Myślałbyś uciekać?
- szepnął Józiek z nie tajoną radością.
- Prawdę powiedziawszy, to rzemienie kiepsko trzymają; chybabym się wydobył.
- I ja.
- Ano, to spróbuj!
Skoczymy na nich, odbierzem im broń, i w nogi!
Las niedaleko!
Po tych słowach zdecydowany na wszystko chłopak naprężył ramiona i więzy pofolgowały
trochę, lecz Murzyn spostrzegł te usiłowania, bo wziąwszy karabin, wycelował go prosto w
głowę Józka.
Ale nie strzelił; podważył tylko lufą jeńca, przewrócił go na bok, obejrzał postronki i zaśmiał
się, a raczej wykrzywił mówiąc coś niezrozumiale do swego towarzysza, który też uczynił to
samo z Wacławem.
Przekonawszy się, że więzy są całe, siedli znowu obaj przy ognisku i szwargotali cicho.
Zajście powyższe odebrało zupełnie ochotę Józkowi do próbowania ucieczki w tych
warunkach; poddał się nieboraczysko losowi i oczekiwał, co się stanie.
Murzyni wywiązali się sumiennie z włożonego na nich zadania; przez całą noc, do samego
świtu, pilnowali jeńców nie zmrużywszy oczu ani na chwilę.
Te parę godzin wydały się naszym rozbitkom wiecznością.
Nareszcie z półsnu, z półomdlenia wyrwał ich donośny sygnał trąbki.
Wzdrygnęli sie, od razu bowiem przypomniało im się straszne położenie.
- Co teraz będzie?
- pytali sami siebie w trwodze.
Na odgłos pobudki martwy, pogrążony w głębokim śnie obóz w oka mgnieniu zawrzał
życiem.
Konie rżały, broń szczękała i migotała w świetle podsycanych świeżym chrustem ognisk.
Nawoływania, śmiechy, rozmowy, przerwały ciszę nocną.
Ludzie zrywali się ze snu, przecierali oczy, wyprostowywali skurczone i zesztywniałe na
chłodzie ciała i zasiadali kręgiem naokoło ognia, gdzie w garnkach blaszanych i w
manierkach gotowało się śniadanie: kukurydza i aromatyczna kawa.
Zjawiły się butelki araku, którego ostra woń drażniła powonienie, pito wśród śmiechów,
spiesznie oglądano broń, czy nie zardzewiała na rosie, siodłano konie, zbierano porozrzucane
manatki; najwidoczniej rozbójnicy wybierali się w pochód.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Nagle zapanowała cisza; oczy wszystkich zwróciły się w kierunku, skąd przybywała grupa
jeźdźców o ogorzałych twarzach, marsowych minach, w odzieży skromnej, lecz dostatniej.
Strzegący więźniów Murzyni zerwali się prezentując broń po wojskowemu.
Jeźdźcy, objechawszy wolno obozowisko, zatrzymali się w pobliżu miejsca, gdzie leżeli dwaj
bracia; paru spomiędzy nich zsiadło z koni i podeszło z ciekawością.
Wacław od razu się domyślił, że ma przed sobą hersztów tej licznej bandy rozbójników; inni
bowiem okazywali im nadzwyczajny szacunek i uległość.
Ów człowiek, który wyglądał jakby na podoficera oddziału, poskoczył salutując naprzeciw
jeźdźców i zawiązała się pomiędzy nimi rozmowa o leżących na ziemi, bo - to jeden, to znów
drugi wskazywał na nich głową i rękami.
Zamieniwszy kilkadziesiąt słów, nowo przybyli zaczęli bacznie przypatrywać się jeńcom,
zadawali im przy tym rozmaite pytania, lecz w języku zupełnie dla nich niezrozumiałym.
- Czego oni od nas chcą?
- jęczał po cichu Józiek.
- Głupia historia, że ani jednego słówka nie mogę złowić - dodał Wacław.
- Pewnie chcą się dowiedzieć, cośmy za jedni i skąd przybywamy.
- A może byś po angielsku z nimi zaczął?
- Ba, tyle potrafię, co i nic.
- Gadaj, ile umiesz!
Wacław postanowił spróbować tego ostatniego środka, zaczął więc najokropniejszą w
świecie angielszczyzną opowiadać swoje przygody oraz protestować przeciwko
barbarzyńskiemu obejściu, przeciw odebraniu mu wolności; przysięgał, że ani on, ani jego
brat nic nie zawinili, jednym słowem, wytężył cały zapas energii, wymowy i wiedzy
lingwistycznej, aby przekonać hersztów bandy o swej niewinności.
Niestety!
Czy angielszczyzna, czy argumenty nie były dość fortunne, bo nieznajomi słuchali obojętnie;
kiedy Wacek skończył, zaczęli znów rozmawiać pomiędzy sobą.
Podoficer odebrał snadź jakiś rozkaz, bo ukłonił się przykładając rękę do czapki.
Niebawem jeźdźcy dosiedli znów koni; zamiast jednak odjechać, stanęli jakby oczekując.
Ów starszy powiedział parę słów Murzynom, którzy schylili się wnet nad Józkiem,
pochwycili go na szerokie barki i ponieśli o kilkadziesiąt kroków dalej, pod rozłożyste
drzewo.
Tutaj złożyli go na ziemi i powrócili po Wacława.
"Co to będzie"?
- myślał ten ostatni, kiedy go dźwigano.
Ogarnął go srogi niepokój, w gardle zaczęło dławić.
"Będą nas bili?
Et, żeby tylko to!
Przetrząsną kieszenie, a potem dadzą kulkę w łeb"!
Niestety, było stokroć gorzej; Murzyni bowiem oddalili się na chwilę i wnet powrócili niosąc
w ręku dwa stryczki.
Na ten widok krew skrzepła w żyłach naszych nieszczęśliwych rozbitków.
Józiek wydał nieludzki ryk i zwinął się jak wąż na trawie; Wacek jęknął rozpaczliwie i wlepił
błędny wzrok w oprawców.
Zakładali pętlice więźniom.
Kiedy skończyli, jeden z nich zbliżył się do drzewa i muskularną dłonią spróbował
wytrzymałość gałęzi, która miała służyć za szubienicę.
Widząc, co się dzieje, ludzie powstawali od ognisk, porzucili jedzenie i jęli się tłoczyć
hurmem do miejsca egzekucji.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Z tonu nawoływań skazańcy odczuli, że zwraca się ku nim potężna fala nienawiści i
oburzenia.
Ani Wacław, ani Józef nie umieli zdać sobie sprawy ze swego okropnego położenia;
rozumieli tylko obaj, że chcą im wyrządzić wielką, wołającą o pomstę do nieba krzywdę, i
serce oblewało się im krwią.
Za co?
Czy popełnili jakiś występek?
Czy byli czymś innym aniżeli godnymi litości rozbitkami?
Daremnie wodzili błagalnymi oczyma dookoła; nigdzie współczucia, nigdzie przebaczenia!
Obrzucano ich szyderczymi spojrzeniami, gradem obelg, drwin okrutnych...
napawano się ich moralną męczarnią, cieszono widokiem niesprawiedliwej kary, potępiano
skwapliwie, bez wahania...
Nieszczęsnym mąciło się też w głowach, chcieli krzyczeć, usprawiedliwiać się, żebrać o
przebaczenie za nie popełnione winy, lecz głos ginął im w gardle, język, sparaliżowany
oburzeniem i bólem, odmawiał posłuszeństwa.
Na dany znak Murzyni chwycili Józka i dźwignęli go w górę, ktoś szybko związał mu nogi,
inny wlazł na drzewo, usiadł okrakiem na gałęzi i wolno, nie śpiesząc się, umocowywał
koniec fatalnego powroza.
W tej okropnej chwili z piersi Józefa wydobył się pełen rozpaczy, protestu, a zarazem i
błagania okrzyk: "Ludzie!
Ludzie"!
, a oczy jego, pełne niewysłowionego bólu, pobiegły w kierunku przywódców tej
nielitościwej zgrai.
Domniemani hersztowie stali zimni, okrutnie obojętni, podobni raczej do sędziów, którzy
wymierzali sprawiedliwość, aniżeli do katów.
Ale wezwanie Józka nie pozostało bez echa; jeden z obecnych zrozumiał je snadź, bo zrobił
gest przerażenia chwytając się za głowę, rzucił karabin na ziemię i jak szalony pobiegł do
grupy przywódców.
Wacek, miotany rozpaczą, widział jak ten człowiek przypadłszy do najstarszego herszta
mówił doń coś szybko, gestykulując żywo i pokazując na więźniów.
Ten słuchał chwilę, po czym podniósł do góry rękę.
Sznur naciągnięty rozluźnił się, Murzyni, podtrzymujący Józka, zawahali się...
Ów człowiek dopadł do skazańca i uchwycił go za ramię.
- Toście wy Polacy?
- zagadał spiesznie.
- Gadajcie zaraz, jeszcze czas.
Generał czeka.
Józkowi na dźwięk mowy ojczystej zrobiło się gorąco, rumieniec nadziei oblał mu twarz
okrytą trupią bladością, radość tak sparaliżowała mu jednak język, że milczał.
- Polacy jesteście?
- powtórzył nieznajomy niecierpliwie.
Józef zamiast odpowiedzieć, kiwnął głową, bo niedawna rozpacz, a teraz ogromna radość
ściskała mu gardło.
Chciałby rzucić się na szyję rodakowi przemawiającemu doń ojczystym, tak dawno nie
słyszanym z obcych ust językiem, gdyby nie to, że ręce miał skrępowane.
Wyręczył go Wacek.
- Jesteśmy spod Izbicy - rzekł.
- A skądżeście wzięli się tutaj?
- Przyszliśmy od morza przez las...
Fala wyrzuciła nas na brzeg...

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Z okrętem?
- Z tratewką, bo okręt utonął przedwczoraj.
- Więc jesteście rozbitkami?
- Aha, niby rozbitki...
nikomu nic złego nie zrobiliśmy.
Człowieku, królu, zbawco!
Powiedzże im, niech nas puszczą...
niech nie gubią niewinnych...
zmiłujże się!...
Idź!
Nieznajomy zrobił gest zdziwienia.
- Prędzej spodziewałbym się diabła zobaczyć niżeli swojaków w tej pustyni.
Toć ja jestem z Kujaw, a właściwie spod Lipna.
Mój ty Boże!
Zaraz lecę do generała i wstawię się za wami.
Powiedzcie mi tylko, po cóżeście tu skradali się po ciemku do obozu?
- My się skradali?
- zaprotestował Józef, którego Murzyni postawili na nogach.
- Jako żywo, nie!
Szliśmy zwyczajnie przez las, bo się z daleka świeciło...
- Myśleliśmy, że to wieś - dodał Wacław.
- A wiecież wy, ludzie, że nasi wzięli was za szpiegów?
- Za szpiegów?
- Aha, za nieprzyjacielskich szpiegów.
No i rzecz prosta, poprosili na gałąź, bo my z takimi zachodów sobie nie robimy.
Podpatrywałeś, nie udało ci się, to musisz wisieć, nie ma co gadać.
- Toście wy nie rozbójniki?
- zagadnął Józef niedowierzająco.
- Rozbójniki?
- zaśmiał się nieznajomy.
- A żebyście skapieli!
Wojaki jesteśmy, bijemy Hiszpanów!
Rozumiecie, durnie?
No, a teraz stulcie gęby, bo trza zdać raport generałowi, żeście nie żadne szpiegi, tylko
nieszczęśliwi rozbitkowie!
Jeśli uwierzy, to was nie powieszą!
- A jak nie?
- zagadnął Józef drżącym głosem.
- Ha, to będziecie dyndali!
Z tymi słowy ów człowiek odwrócił się na pięcie i pędem pobiegł do grupy oficerów
oczekujących w milczeniu sprawozdania.
Skazańcy śledzili z biciem serca i zapartym oddechem wyraz twarzy generała, gdy
tymczasem ten słuchał ich ziomka; miotały nimi najsprzeczniejsze wzruszenia, radość i
smutek, nadzieja i rozpacz - wiedzieli bowiem, że w tej chwili rozgrywają się ich losy.
W miarę tego jak żołnierz mówił, na marmurowo nieruchomym obliczu dowódcy zjawił się
lekki uśmiech, który wlał balsam w struchlałe serca obu braci.
Wnet odetchnęli obaj pełną piersią, ujrzawszy, że generał podjeżdża do nich.
Zatrzymał się przed jeńcami, zatopił w nich swe bystre, jak węgiel czarne oczy, jak gdyby
pragnął przeniknąć w głąb ich sumienia.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Badanie to musiało wypaść na korzyść nieszczęśliwych rozbitków, bo jeździec powiedział
kilka słów katom, którzy skwapliwie rozcięli szerokimi szablami więzy krępujące nogi i ręce
nieboraków.
Ujrzawszy się wolnym, Józef rzucił się ku oficerowi i pochwyciwszy go za rękę, jął całować
w szalonej radości; potem, kiedy wojskowy zniecierpliwiony snadź tymi objawami
wdzięczności wyrwał mu dłoń, ułaskawiony ściskał mu nogę w strzemieniu.
- Dziękuję, generale, dziękuję!
- powtarzał przez łzy.
Wacław, oniemiały, stał jak pień; w końcu schylił się machinalnie do ziemi i mruczał coś pod
nosem, bo język mu się nagle splątał.
Generał nie zwracał jednak uwagi na niedoszłych wisielców, kiwnął tylko głową i odjechał w
milczeniu.
Scena ta wywołała wielkie zaciekawienie.
Żołnierze gromadzili się dokoła naszych rozbitków zadając im pytania, na które ci nie
potrafili odpowiedzieć.
W postępowaniu wojaków zaszła od razu zmiana; zamiast nienawiści - okazywano im
przychylność, która przeszła w otwartą życzliwość, kiedy nieznajomy wybawca obu braci
objawił kolegom w paru słowach, kim byli mniemani szpiedzy.
- No, macie szczęście.
Siadajcie ze mną przetrącić coś, bo pewnie głód gra wam w kiszkach marsza - rzekł.
Bracia, ciągle jeszcze na wpół przytomni, dali się zaprowadzić do ogniska i usiedli na pniu
drzewnym.
Wprędce jednak wrócili do siebie pod wpływem uprzejmości i pieczołowitości okazywanej
im przez rodaka.
- Napijmy się - rzekł ten ostatni wyjmując z tornistra butelkę.
- Mam tu doskonały rum, prawdziwy, nie ten, coście go próbowali w domu.
W wasze ręce!
Pociągnął porządnie, po czym podał Wacławowi; ten nie żałował sobie i flaszka wróciła od
Józka do prawowitego właściciela wypróżniona do dna.
- Aj, dobre!
- mówił Wacław spluwając z przyzwyczajenia.
- No, a teraz zakąście!
- rzekł gospodarz.
Z tymi słowy odgarnął węgle łopatką, odrzucił popiół, w którym leżała jakaś bryła wydająca
woń spalenizny.
- Cóż to jest?
- zagadnął Józef łykając ślinkę.
- Żółwia pieczeń.
- Żółwia?
- powtórzył Wacław z podziwem.
- Aha, będziecie oblizywali palce po tym smakołyku.
Nieznajomy wydobył ową bryłę; był to rzeczywiście spory żółw upieczony we własnej
skorupie jak na brytfannie; pachniał tak pięknie, że zgłodniali rozbitkowie zaczęli
przestępować z nogi na nogę.
Żołnierz wykrajał nożem kilka białych plastrów i ułożył je na dużym liściu obok sucharów.
- No, jedzcie - rzekł.
- Trafiliście szczęśliwie, bo, co prawda, rzadko się nam tutaj zdarza taka gratka.
Często gęsto trza głodem przymierać.
Znalazłem tę bestię pod krzakiem nad rzeką i widzi mi się, że starczy dla czterech.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Przy ognisku zasiadł jeszcze jeden żołnierz, kolega wybawcy, jakiś brzydal, z cynamonową
twarzą, czarnymi, latającymi oczkami i krótką brodą, kręcącą się wełnisto.
- A to co za jeden?
- pytał Wacław, zapalczywie żując pachnące mięso.
- Mulat.
Poczciwy chłop.
Mój przyjaciel.
Wacek kiwnął głową.
Przypomniało mu się, że widział nieraz Mulatów w Stanach Zjednoczonych.
- A jakże wam na imię?
- zagadnął Józef po chwili milczenia.
- Mnie?
Jasiek...
Jan Siekierka.
- No i cóż wy niby tutaj robicie?
- Ha, służę w wojsku, jak widzicie.
- Czyjeż to wojsko?
Janek wybuchnął śmiechem.
- To wy jeszcze nie wiecie?
Nasze wojsko...
- Jak to "nasze"?
Przecie nie polskie...
- Aj, aj, co za głąby z was, moi ludzie!
Może wyście nawet nie zmiarkowali do dziś dnia, gdzie was morze przyniosło?
He?
- Ano, chyba że jesteśmy w Brazylii!
- rzekł Józiek.
- Stryj pisał, żeby jechać bo mu na kolonii ciężko samemu bez pomocy, więc wsiedliśmy na
okręt i pojechaliśmy.
Daleko stąd do Santa Cathariny?
- Pociechę rzetelną mam z was - mówił dalej Siekierka.
- Do Brazylii stąd siła drogi - może trzysta, a może pięćset mil; tydzień co najmniej trza
płynąć okrętem.
A wy, głąby jedne, jesteście nie w żadnej Brazylii, tylko na Kubie.
- Kuba?
- zaśmiał się Józef.
- Zabawnie się nazywa.
- Cóż w tym zabawnego?
Kuba, i kwita.
- Kuba, aha!
Tobie zaraz przychodzi na myśl Jakub.
Ale to nie żadne imię, tylko nazwa wielkiej wyspy, gdzie was z tratewką wyrzuciło morze.
- Oj, wielkie nieszczęście się stało!
- rzekł Józef wzdychając.
- Strach przypomnieć sobie i prawdziwie, że włosy stają dębem na głowie!
Burza była, że takiej nigdym jeszcze nie widział, choć przecie lat parę mieszkałem w
Ameryce i przez ocean jechałem.
Tyle ludzi poginęło marnie!
Ze stu albo i więcej!
I tych pewnie śmierć nie minęła, co odpłynęli w łodziach.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Na takiej fali pewno się nie utrzymali.
- Jak się nazywał ten okręt?
- "Swallow", "Jaskółka" po naszemu.
- Tak, to okropne nieszczęście!
Powinniście więc cieszyć się, że los was z ciężkiej przygody uratował.
- A wyście chcieli powiesić!
- zawołał Wacław wybuchając śmiechem.
- Cóż chcesz?
Na wojnie żartów nie ma!
Powiedziałem już, że pikieta wzięła was za szpiegów.
I nie dziwota!
Skradaliście się po nocy do obozu; na wezwanie: "Kto idzie"?
nie odpowiedzieliście.
Mogliby was zaraz na miejscu zastrzelić i byłoby po wszystkim!
- Więc wy tu, na tej Kubie, wojnę prowadzicie?
A z kimże ta wojna?
- Z Hiszpanią!
Przecież już mówiłem.
- I o cóż to?
- Ha, to długa historia; ale opowiem ją w trzech słowach!
Oto lat temu czterysta Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę, a z nią Kubę, Hiszpanie zaraz się
tutaj rzucili hurmem i jęli dusić mieszkańców, żeby im złota dostarczali; kto nie chciał albo
nie mógł, to go w niewolnika zamieniali i traktowali gorzej od bydlęcia.
Indianie przez wiele, wiele lat stawiali się ostro, ale w końcu nie stało ich całkiem, bo
Hiszpanie wszystkich powybijali.
- To i wojny nie było komu prowadzić.
- Ba!
Ale zostali Metysi, Murzyni, Mulaci, potomkowie Indian i białych.
A że i z nimi Hiszpanie ceremonii nie robili, tylko ich srodze uciskali, praw ludzkich
odmawiając, przeto nienawiść na siebie ściągnęli, cierpliwość przebrała się w końcu i biedny
naród wziął się do broni, żeby najeźdźców i ciemiężycieli z wyspy precz wyrzucić.
Otóż macie i wojnę.
Nie pierwsza ona tutaj, ale może ostatnia.
Ta, co była przedtem, trwała całe dziesięć lat, do 1880 roku.
- Dziesięć lat!
- powtórzył z podziwem Józef.
- Okrągluteńko dziesięć lat!
Powstańcy szarpali się, póki było można, ale w końcu ulegli nie mając broni i ludzi pod
dostatkiem.
Nie dali jednak za wygraną, tylko odetchnąwszy coś niecoś na nowo się porwali do broni.
Albo nas, albo wroga nie stanie, powiedzieli sobie.
A kto chce najeźdźcę wypędzić, ten prędzej czy później swego dopnie!
Byle tylko bił, bił, bił bez odpoczynku.
- Więc teraz wypędzą Hiszpanów z wyspy?
- zagadnął Wacław zamyślając się.
- Chyba że wypędzą!
- No dobrze - mówił dalej po chwili Wacek - ale co was obchodzą mieszkańcy Kuby i ich
sprawy?
To nie żaden interes dla cudzej korzyści nadstawiać własną skórę!
Przecież pan nie Kubańczyk, ale Polak!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Siekierka nachmurzył się, usta wydął pogardliwie i z ukosa spojrzał na rozbitka.
- Et, głupie gadanie!
- mruknął.
- Głupie!
- powtórzył Wacek nieco urażony.
- Pewnie.
Alboż człowiek powinien to tylko robić, z czego ma jaki osobisty pożytek?
A czyż może być większe nieszczęście, dola gorsza od niewoli?
Ja bym pragnął z całego serca, żeby się działa sprawiedliwość na całym świecie, więc też
przykładam wedle sił rękę do dobrej sprawy.
Polak, który stracił własną Ojczyznę, wie, jak to boli!
Czy to raz nasi walczyli za wolność uciemiężonych narodów?
A Kościuszko, a Pułaski, a inni?
- Racja jest, nie ma co mówić!
- rzekł Józef.
Wacław kiwnął tylko głową, bo mu się nagle wstyd zrobiło tego, co bez zastanowienia
powiedział.
Dziwił się teraz samemu sobie, jak mógł się z czymś podobnym wyrwać.
- Szczęść wam Boże w pięknym przedsięwzięciu!
- rzekł po niejakim czasie.
- A dużo tu naszych?
- Oj, oj, znajdzie się paczka spora!
Gdzie wojna o wolność ludów, tam Polacy garną się jak ćmy do światła!
Mamy nawet Polaka, warszawiaka, co się generała w powstaniu dosłużył.
Dzielny chłop, nieraz już Hiszpanom gorącego sadła zalał za skórę.
Naszych tu lubią, bo są dobrzy do wypitki i do wybitki.
Nastało milczenie.
Rozbitkowie ogryzali kostki, potem zabrali się do kawy zgotowanej w manierce, a że była
pachnąca i smaczna, więc nie żałowali sobie.
Siekierka dolał do niej araku dla zapachu.
Tymczasem w obozie panował ruch coraz większy; powstańcy posiliwszy się pakowali swe
manatki przygotowując się do drogi.
- Dokądże ruszacie?
- zagadnął Wacław poczuwszy błogą pełność w żołądku.
- Albo ja wiem?
- odparł Siekierka.
- W pochód, i kwita.
Włóczymy się całymi dniami po wertepach, po lasach, górach, kryjąc się przed
nieprzyjacielem.
- A to ci dopiero wojna!
- zaśmiał się Józef.
- Służyłeś ty w wojsku?
- zagadnął Siekierka.
- Nie, ale wiem, że kto chce wojować, ten nie powinien się chować przed wrogiem.
- Et, głupiś!
My nie prowadzimy prawdziwej wojny, ale gierylasówkę, to znaczy, że unikamy bitwy z
przeważającymi siłami, bo wiemy dobrze, że pułk uzbrojonych i wyćwiczonych żołnierzy
zawsze weźmie górę nad powstańcami nie przyzwyczajonymi do uczonych manewrów i
skromnie zaopatrzonymi.
* Gierylasówka (od słowa hiszpańskiego guerilla - mała wojna) - partyzantka.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Ot, kryjemy się, czatujemy gdzieś w dziurze, aż się nawinie jaki mniejszy oddziałek
hiszpański, i wtedy wpadamy nań znienacka i znosimy co do nogi albo chociaż dobrze
przetrzebimy.
Duże partie skubiemy, szarpiemy nocami, jak się da!
Cała mądrość gierylasów na tym polega, żeby nieprzyjacielowi nie pozwolić zaznać snu,
spoczynku, żeby mu nie dać ani zjeść, ani się wyspać, żeby mu płatać nieprzyjemne figle w
dzień; głodzić, straszyć, nużyć długimi marszami, psuć koleje, zabierać żywność i amunicję...
wprowadzać w zasadzki...
Niedawno urządziliśmy Hiszpanom psikusa co się zowie!
Generał wysłał dwudziestu ludzi na wabia, oddział nieprzyjacielski ruszył za nimi w pogoń, a
oni, uciekając niby to, wyprowadzili go w bagno, gdzie nad brzegami w trzcinie i na kępach
siedzieli nasi i czekali.
Oj, daliż im bobu, dali!
Z kompanii liczącej stu pięćdziesięciu ludzi ledwie połowa z życiem uszła!
Kiedy Siekierka to opowiadał, oczy mu się paliły z zadowolenia; rękami przy tym
wymachiwał, jakby ciął szablą po karkach hiszpańskich.
- No i co potem się stało?
- zagadnął Józiek zaciekawiony.
- At, wytłukliśmy ich i poszli dalej.
Tego samego dnia wieczorem wpadliśmy niechcący na silny patrol hiszpański, lecz w porę
zemknęliśmy w gąszcz, straciwszy tylko jednego ze swoich.
- To wcale przyjemne zajęcie!
- rzekł Wacław.
- Pewnie!
- dorzucił Józef.
- Bić?
- Ale.
- Ba, ba!
Tylko że człowiek musi nieraz tygodniami czekać na taką gratkę; włóczyć się po bagnach, po
gąszczach, przymierać z głodu i pragnienia, zbiegać się jak wyżeł na polowaniu...
Ciężko, bo ciężko!
Można i co oberwać!
- Zwyczajnie, jak na wojnie!
W tej chwili rozległa się znowu trąbka.
Siekierka zerwał się zaraz na nogi i jął spiesznie upakowywać swój tornister, a raczej worek,
który nosił na plecach.
- Niebawem wyruszymy w pochód - rzekł.
- Trza się nam pożegnać.
- Pożegnać się?
- powtórzył Józef.
- Zostawicie nas tutaj w lesie?
- dodał z wyrzutem Wacław.
- A cóż to!
Możeście myśleli, że was weźmiemy w opiekę jak małe dzieci?
- Ależ my zginiemy w tej puszczy!
- zawołał Józef prawie z rozpaczą.
- To trudno!
Radźcie sobie, jak możecie!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Wędrujcie do Santiago; tam zabierzecie się na statek i pojedziecie do Brazylii, ma się
rozumieć, jeśli w drodze nie zginiecie z głodu albo was Hiszpanie nie wezmą za powstańców,
nie złupią i nie powieszą.
No, trzymajcie się ostro!
A pieniądze macie?
- Trochę.
- No to nie pokazujcie ich nikomu.
Boję się o was, bo i o statek do Brazylii niełatwo.
Rozbitkowie, słuchając tego wszystkiego, tracili coraz bardziej humor; widząc zbierających
się w pochód powstańców, czuli, że ogarnia ich przestrach.
Za nic w świecie nie chcieliby pozostać znów w lesie, bez pomocy.
- Wiesz pan co?
- rzekł Józef skrobiąc się w głowę.
- No, gadajcie prędzej, bo ruszamy.
- Ja bym wolał z wami zostać!
- To darmo!
Pułkownik nie pozwoli, ażeby ktoś obcy włóczył się z wojskiem.
- A jeślibym...
jeślibyśmy tak przystali do powstańców?
- zagadnął po chwili namysłu Wacław.
- Ha, to zupełnie co innego!
Ochotników przyjmujemy chętnie.
- Kiedy tak, to i ja bym przystał!
- rzekł Józiek.
- Więc nie chcecie już jechać do Brazylii?
- Pojedziemy, jak się wojna skończy.
- Ho, ho, powstanie może się rok pociągnąć.
- To trudno.
Stryj musi poczekać!
Niechże i my zrobimy w życiu coś niebądź dobrego.
Trafiliście mi do przekonania, Siekierka.
- No, no!
- mruczał Siekierka kręcąc głową.
- A namyśliliście się dosyć?
Wojna to nie przelewki.
Można kulą dostać, a nie, to i dyndać!
Wacław machnął ręką.
- Kiedy tak, to sprawa skończona!
- rzekł powstaniec.
- Chodźcie, zaprowadzę was do oficera, a ten przedstawi sprawę generałowi.
Zdaje się, że was przyjmą dowiedziawszy się, kto jesteście!

ROZDZIAŁ IV.

Zasadzka w parowie.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

W pół godziny potem obaj Kosowie, poprowadzeni przez kapitana, stanęli przed obliczem
dowódcy oddziału powstańczego, tym samym, który rano wydał rozkaz powieszenia na
pierwszym lepszym drzewie mniemanych szpiegów.
Generał siedział na swym karym koniu i rozglądał się w podręcznej mapie, którą trzymał w
ręku.
Dowiedziawszy się, o co chodzi, podkręcił czarnego, lśniącego wąsa i kiwnął przyjaźnie
głową.
- Chcecie zostać żołnierzami?
- zagadnął po angielsku, chociaż kiepskim akcentem.
Na szczęście bracia podczas paroletniego pobytu w Stanach poznali nieco ten język,
zrozumieli więc bez trudności pytanie.
- Tak jest - odparli razem.
- A służyliście w wojsku?
- Nie.
Generał potrząsnął głową.
- Jakże więc będziecie się bili, kiedy nie potraficie obchodzić się z bronią?
Józiek, zamiast odpowiedzi, chwycił toporek i machnął nim w powietrzu, aż zaświszczało.
Wacek zaś napluł w garść, odebrał stojącemu obok Janowi pałasz i uderzył dłonią po
pochwie.
- Rąbnąć przez łeb to nie żadna sztuka!
- rzekł.
Podobało się to snadź dowódcy kubańskiemu, bo rzekł: - Zuchy z was!
Przyjmuję was do mojego oddziału.
Na początek dostaniecie tylko szable, bo karabiny zostawiamy dla dobrych strzelców.
Trzeba wam wiedzieć, że się będziecie bili z Hiszpanami o wolność Kuby.
- Wiemy, panie generale.
- No, to dobrze!
A teraz marsz do komendy!
Mam nadzieję, że o was wkrótce usłyszę.
Józef zakręcił się na pięcie i chciał odejść, lecz przypomniało mu się coś.
- Generale!
Chcemy służyć w jednym plutonie z nim, z Siekierką - rzekł przykładając po wojskowemu
palce do czapki.
- Zawsze ze swoim weselej.
Wódz kiwnął głową z uśmiechem, kolnął konia ostrogami i pogalopował ze swoimi
przybocznymi oficerami na tyły biwaku.
Niebawem cały oddział zaczął się szykować do marszu; żołnierze stawali w szeregach i nowi
ochotnicy zajęli miejsce obok Siekierki, trzymając rękę na szerokiej, krótkiej szabli, wydanej
im z arsenału przenośnego.
Były to tak zwane maczety, używane w podzwrotnikowych krajach do torowania drogi
pośród zarośli leśnych.
Bardzo wielu powstańców za całe uzbrojenie miało tylko takie szable, wyostrzone jak
brzytwy i mogące oddawać cenne usługi, ale tylko w bezpośrednim spotkaniu.
Niebawem oddział, rozciągnięty w długiego węża, wpełznął do lasu i zanurzył się w oceanie
zieloności.
- Więc zostaliśmy kolegami!
- mówił z zadowoleniem Siekierka krocząc obok naszych dwóch braci.
- Gładko poszło, ani słowa!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Żebyście się tylko dobrze spisali, bobym się wstydził za was!
- Nie bój się - odparł Józef z junacką miną - pokażemy tym Hiszpanom drogę do domu!
Poczekaj!
- Ostrzegam was zawczasu, moje chłopaki, żebyście się nie dali wziąć żywcem; lepiej zginąć
z bronią w ręku, zgładziwszy wprzód jaki tuzin Hiszpanów ze świata.
- To się rozumie, powiesiliby - rzekł Józiek pokazując na szyję.
- Jak amen w pacierzu.
- A czy będzie dziś bitwa?
- zagadnął Wacław.
- Patrzcie go, jak mu pilno!
Chciałby już spróbować maczety.
No, poczekajcie trochę...
Generał nasz od dwóch dni skrada się lasami, przypuszczam, że poluje na kogoś, ale kiedy
nagonka się skończy, tego nikt nie wie, nawet nasz kapitan.
Siekierka prawdę powiedział; powstańcy nie maszerowali jak wojsko regularne; raz, dwa!
raz, dwa!
podług muzyki i w szyku pochodowym, lecz pełzali skrycie w gąszczu jak węże, unikając
nawet miejsc otwartych.
Na samym przedzie kroczyło kilkudziesięciu Murzynów i Mulatów z maczetami i toporami,
którzy z wielkim mozołem torowali drogę przez las całej kolumnie.
Ponieważ jednak las był gęsty, posuwano się powoli; żołnierze co kilka kroków
zatrzymywali się, siadali na ziemi lub rozchodzili się w gąszcz myszkując w poszukiwaniu
owoców leśnych lub jakiejś zwierzyny zdatnej na pieczeń.
Ten i ów szczęśliwszy albo zręczniejszy przynosił kilka jaj, żółwia, orzechy, ptaszka, co
wpadło w ręce, i chował zdobycz do tornistra ścigany zawistnymi spojrzeniami kolegów.
Nasi ochotnicy przypatrywali się z rosnącą ciekawością tym ludziom źle odzianym, których
wzięli za rozbójników, a którzy byli naprawdę walecznymi powstańcami, trzymającymi w
szachu od paru lat stutysięczną armię hiszpańską, dobrze uzbrojoną i wyćwiczoną.

Najbardziej uderzała różnoplemienność panująca w tym oddziale.
Siekierka objaśnił, że ludność Kuby składa się przeważnie z Murzynów i Mulatów i że biali
są albo Kreolami, albo Hiszpanami, albo wreszcie czasowo przebywającymi na perle Antylów
kupcami innych narodowości.
* Kreole (hiszpańskie) - nazwa nadawana białym urodzonym w dawnych koloniach
hiszpańskich, francuskich i portugalskich w Ameryce Południowej oraz w Afryce i Indiach
Wschodnich.
- Oswoicie się z tą kompanią - rzekł.
- Ale ci, co się tutaj znajdują, należą do uczciwych; inaczej nie przyłączyliby się do
powstania.
Nie brak tu dzielnych chłopców!
Poczekajcie jeno, niech tylko wróci nasz podjazd, a zaznajomię was ze Stachem.
- Któż to jest?
- zagadnął Wacław, ucieszony na myśl, że chodzi może o rodaka.
- Czy Polak?
- Stach niby?
- A właśnie.
- On warszawiak, ślusarz z zawodu, łobuz co się zowie, ale zuch, niech go nie znam, i silny
jak niedźwiedź!...
Wszyscy w kompanii mają dla niego respekt nie lada, bo najtęższego bierze na rękę.
- Gdzie on się podziewa?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- rzucił Józiek, któremu owa charakterystyka Stacha bardzo się podobała.
- Służy w kawalerii, bo zręczny do konia.
Zrobili go ułanem i wysłali razem z kilkoma innymi na zwiady, żeby zasięgnąć języka o
nieprzyjacielu.
Pewnie dziś wieczór albo jutro wrócą.
- Aj, i ja bym chciał zostać takim ułanem!
- westchnął Józiek.
- Umiem tęgo jeździć konno.
Pewnie bym się przydał!
- To się już nie da zrobić - odparł Siekierka - chybaby jakim trafem szczególnym.
W tej chwili ciągnący się wąż ludzki zatrzymał się; jakaś przeszkoda musiała się zdarzyć na
drodze, bo postój przeciągał się.
Korzystając z tego, nasi trzej żołnierze usiedli na pniu zwalonego burzą drzewa i zabawiali
się dalej rozmową.
Siekierka wydobył z torby kilka cygar i podał je towarzyszom.
- Prawdziwe hawańskie, takie w Warszawie kosztują po dwa ruble sztuka; palcie a smakujcie
- rzekł.
- A skądżeś wziął takie nadzwyczajne cygara?
- zagadnął Wacław.
- Co do mnie, to się nie znam na takich delicjach i wolałbym fajkę nabitą tęgo; no, ale daj,
trza popróbować.
- Palić nie bardzo, ale jeść to mi się chce - rzekł Józiek.
- A o której jadacie obiad?
Coś mi się zdaje, że południe wkrótce nadejdzie.
- Obiad?
- oburzył się Siekierka.
- Cóż to wy myślicie, że wojna to żniwa?
Może wam dzieciaki przyniosą dwojaki z kartoflami i kluskami?
Hę?
- dodał drwiąco.
- Jeśli myślicie o wygodach dla brzucha, to lepiej poproście o dymisje i wynoście się stąd
precz!
- Jak to?
Więc nie jecie obiadu wcale?
- U nas nie ma ani śniadania, ani obiadu, ani podwieczorku, ani wieczerzy; jemy, kiedy jest
co i kiedy nieprzyjaciel pozwoli: czasem w nocy, czasem w południe, czasem ani w nocy, ani
w dzień!
Jak wypadnie.
Dziś pewnie w usta nic nie włożymy, bo zanosi się na tęgi marsz.
Wysłuchawszy tych wyjaśnień, rozbitkowie skrzywili się.
bo w kiszkach znowu grało im marsza tak, że go aż było słychać.
Ale cóż mieli robić?
W kwadrans potem oddział ruszył z miejsca i przez całe pięć godzin nie zatrzymywano się
już ani na jedną chwilkę.
Żołnierze czuli się bardzo znużeni, gdyż słońce paliło nieznośnie; nawet w cieniu drzew
powietrze stało się nie do wytrzymania duszne i parne.
Józiek chciał ugasić pragnienie w napotkanym po drodze jeziorku, ale Siekierka zabronił mu
tego stanowczo.
Szedł więc nieborak przeklinając upał i żółtą febrę, której się należało wystrzegać.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Była może czwarta po południu, kiedy kapitan, wysoki, chudy Mulat jadący na czele swej
kompanii, zawrócił nagle i dał jakiś rozkaz podwładnym.
W oka mgnieniu wszyscy zatrzymali się.
- Co to się stało?
- zagadnął Wacław.
Siekierka wzruszył ramionami.
- Nie wiem.
Poczekajmy.
Upłynęło kilka minut wśród głębokiej ciszy.
Nasi rozbitkowie nadstawiali uszu, zdawało im się, że lada moment usłyszą wystrzały
nieprzyjacielskie i że rozpocznie się wielka bitwa.
Zrobiło się im jakoś niewyraźnie.
Józiek poczuł lekki dreszcz przebiegający mu po skórze, przypisał to jednak wilgoci
panującej w lesie.
Zanosiło się rzeczywiście na coś niezwykłego, bo oficerowie tajemniczo rozmawiali
pomiędzy sobą, rozglądając się dookoła.
- Zakazali rozmawiać głośno!
- szepnął Siekierka.
- A więc Hiszpanie napadną na nas?
- zagadnął Józiek.
- Ech, prędzej my na nich.
Oddział, oczekując dalszych rozkazów, stał w wąskim parowie, którego boki porastały gęste
krzewy; wyżej, po obu stronach, rosły grube drzewa dziewiczego lasu, podając sobie konary
niby ramiona i tworząc w ten sposób ponad parowem żywe sklepienie gęstej zieleni.
Żołnierze badawczo spoglądali po sobie, starając się odgadnąć, co nastąpi.
Niepewność nie trwała długo.
- Urządzimy tutaj zasadzkę na nieprzyjaciela, który idzie za nami - rzekł Siekierka
zasięgnąwszy wiadomości.
Ledwo to rzekł, gdy żołnierze, słuchając rozkazów, opuścili parów i weszli w zarośla.
Zatrzymawszy się u stóp drzew, zarzucili na ramiona broń i ze zręcznością marynarzy albo
linoskoczków poczęli się wdzierać na drzewa stojące po obu stronach parowu; w tej trudnej
czynności posługiwali się bardzo umiejętnie pnączami zwieszającymi się z gałęzi ku ziemi.
- Przecież nie zostaniemy tutaj!
- rzekł Siekierka.
- Trudno, trzeba leźć!
No, chłopaki, trzymajcie się dobrze, żeby nie spaść, i za mną!
Ani Wackowi, ani Józkowi niepilno było naśladować towarzysza; na widok niebotycznych
drzew zrobiło się im jakoś niewyraźnie, a kiedy sobie pomyśleli, że trzeba się wdzierać na
taką wysokość po wątłych gałęziach, dreszcze zaczęły im przebiegać po łydkach.

W kilkanaście minut potem cała kompania, nie wyłączając oficerów, usadowiła się wśród
gęstych konarów drzew i parów opustoszał.
- Ej, ja nie wlezę za nic!
- rzekł Józef skrobiąc się w głowę.
- Ani ja!
- dodał Wacław.
- Skręciłbym kark na pewno!
- A jeżeli zostaniecie tutaj, Hiszpanie naszpikują was bagnetami.
- Schowamy się w krzaki - rzekł Józiek rozglądając się dokoła.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Kule dosięgną was w największym nawet gąszczu; et, nie zawracalibyście głowy, a leźli,
póki czas.
Róbcie tak jak ja, a nic wam się nie stanie!
Byleby się dobrać do tamtej grubej gałęzi, reszta fracha!
W zwykłych warunkach nasi Kujawiacy nigdy nie odważyliby się na podobne
przedsięwzięcie, grożące niedoświadczonym - skręceniem karku.
Cóż jednak mieli robić nieboracy?
Siekierka naglił, z góry zaś dochodził gniewny głos sierżanta, - Prędzej, Hiszpanie niedaleko!
- zawołał Jan.
Wacław począł niezgrabnie wdzierać się po pnączu grubym jak pięść, lecz według
wszelkiego prawdopodobieństwa - dostatecznie mocnym.
Po drodze odpoczywał parokrotnie, zaczepiając nogą o sąsiednie, splątane w gęstą siatkę
liany, a spociwszy się z wysiłku i ze strachu jak mysz, dotarł w końcu do owego grubego
konara, gdzie się wygodnie usadowił.
Józiek, przekonawszy się, że nietrudno naśladować kota, wdrapał się po gałęziach gracko i
prędko, po czym wszyscy trzej, wraz z Siekierką, znaleźli się razem na gałęzi.
Było tu bardzo przyjemnie i zacisznie.
Ponad głowami żołnierzy rozpościerało się gęste sklepienie zieloności, kwieciste festony
pnących roślin zwieszały się na gałęzie, zamieniając miejsce, w którym ukryli się, w jakąś
altankę uroczą i cienistą.
Poprzez tę plątaninę lian można było widzieć doskonale dno parowu na przestrzeni
kilkudziesięciu kroków w jedną i drugą stronę, pozostając samemu nie dostrzeżonym wśród
zieleni.
Upadek nie zagrażał, gdyż pnącza, zwieszające się po obu stronach gałęzi, stanowiły
doskonały punkt oparcia.
- Przepyszne stanowisko!
- rzekł Jan.
- Można strzelać do Hiszpanów jak do wróbli na gumnie.
Jeśli nieprzyjaciel okaże się głupi do tego stopnia, że wejdzie do parowu, sprawimy mu
łaźnię, co się zowie.
Ale cyt, oficer wydał surowy rozkaz, żeby pary z gęby nie puścić!
Rozmowa ustała w jednej chwili; na drzewach zapanowała snów głęboka cisza, mącona tylko
od czasu do czasu krzykami ptactwa, strwożonego wtargnięciem ludzi w napowietrzne
siedziby, i brzęczeniem mustyków oraz szumem liści kołysanych słabym wietrzykiem.
* Mustyki - moskity, komary żyjące w bagnistych okolicach gorących krajów, dokuczliwe i
niebezpieczne jako rozsadniki malarii.
Złudne milczenie mogło każdego w błąd wprowadzić, tylko bardzo bystry obserwator
domyśliłby się, że wśród konarów drzew zarastających stoki parowu siedzi pięciuset ludzi,
gotowych zionąć z góry na dół gradem śmiercionośnego ołowiu i zbudzić grzmotami
wystrzałów drzemiące echa prastarej puszczy.
Serce biło jak młotem w piersiach dwóch braci; z wytężonym słuchem, ze wzrokiem
utkwionym w gąszcz oczekiwali oni zbliżenia się nieprzyjaciela.
Upłynął jednak kwadrans, pół godziny, godzina, a w parowie nie zjawił się nikt; parę razy
tylko jakiś zwierz leśny, spłoszony widać przez człowieka, przebiegł rzeczkę i oglądając się
trwożnie, znikł pomiędzy krzewami.
Znużeni oczekiwaniem, żołnierze zaczęli szeptać cicho pomiędzy sobą.
- Pewnie nic z tego nie będzie!
Zawrócili!
- rzekł Józef.
- Ktoś ich ostrzegł albo przewąchali, czym to pachnie!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- dodał Wacek.
- Oho, nasz generał dobrze wszystko obmyślił, dałbym głowę za to!
- odparł Siekierka uśmiechając się.
- No, to dlaczego Hiszpanów nie widać?
- zagadnął Józef.
- Bo jeszcze nie przyszli.
- Et, głupstwo, trza by już zleźć stąd.
Józef mówiłby dalej, lecz Jan położył palec na ustach na znak milczenia.
Wszyscy nastawili uszu.
Jacyś ludzie zbliżali się, z puszczy bowiem dolatywał głuchy szmer; szczęk broni i manierek,
trzask łamanych i deptanych gałęzi, dudnienie nóg ludzkich i końskich.
Od drzewa do drzewa, od gałęzi do gałęzi pobiegła komenda; "Przygotuj się"!
Rozległ się szczęk odciąganych zamków karabinowych, siposy zakołysały się tu i ówdzie,
przepuszczając lufy, podobne do wężów jadowitych, gotowych ukąsić; wnet jednak
zapanowała dawna cisza.
Siekierka, naśladując innych powstańców, wyciągnął się jak długi na grubym konarze,
wycelował broń i z palcem na cynglu siedział nieruchomo.
Upłynęło znowu kilkanaście minut, po czym z zarośli wychyliło się kilku ludzi, odzianych w
białe hełmy, płócienne bluzy, z tornistrami na plecach i bronią na ramieniu.
Szli oni wolno, rozglądając się dokoła bacznie i rozmawiając ze sobą półgłosem.
Była to szpica hiszpańskiego oddziału.
"Zgubieni ludziska" - pomyślał Józef patrząc ze współczuciem na Hiszpanów.
Czekał, rychłoli zagrzmią karabiny i położą trupem biedaków, lecz omylił się - w parowie
panowała po dawnemu głucha cisza; ani jeden karabin nie odezwał się; myśleć by można, że
żaden z przyczajonych pięciuset powstańców nie widział żołnierzy.
Szpica nie przeczuwała, jak się zdaje, grożącego niebezpieczeństwa; jeden z Hiszpanów
spojrzał wprawdzie do góry, lecz nie zobaczył powstańców ukrytych w nieprzeniknionym
gąszczu gałęzi.
Niebawem oddziałek zniknął poza pniami olbrzymich drzew, nie zaczepiony przez nikogo.
- Dlaczegóż puściliście tamtych?
- zagadnął Wacław po cichutku.
- Zaraz sam zmiarkujesz - odparł Siekierka nie odwracając głowy.
Upłynęło znowu kilka minut, podczas których szczęk i tupot rósł bez ustanku; po czym nagle
parów zaroił się od jeźdźców i piechurów.
Hiszpanie, wyciągnięci w długiego węża, maszerowali pośpiesznie, z bronią gotową do
strzału, spodziewając się doścignąć uciekający oddział powstańczy.
Wtem ktoś niecierpliwy wystrzelił.
Na to hasło zielone sklepienie okryło się setkami płomyków i dymków, niby wielkimi
kwiatami, i puszcza napełniła się nieustającym grzmotem.
Siekierka wypalił tuż nad uchem Józkowi i szybko nabił karabin.
Nasi dwaj ochotnicy widzieli, że Hiszpanie zatrzymali się nagle, przerażeni tym gradem
pocisków sypiących się spośród gąszczu leśnego.
Kilku żołnierzy padło na ziemię; inni pochwycili za karabiny i zaczęli odpowiadać gęsto,
celując w kierunku grubych gałęzi drzew.
- Schowajcie głowy!
- zawołał Siekierka wypaliwszy powtórnie.
Obaj cofnęli się instynktownie, lecz niebawem ciekawość przemogła strach.
Korzystając z chwilowej ciszy, Józiek spojrzał znów na dół i ujrzał, jak trafiony hiszpańską
kulą powstaniec spadł z rozpostartymi szeroko ramionami z korony rozłożystej palmy.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Na ten widok dreszcz go przebiegł: zdjęty trwogą, przytulił się do gałęzi i drżąc oczekiwał,
rychłoli jego samego spotka los podobny.
Utarczka stawała się coraz gorętsza.
Strzały rozlegały się ze wszystkich stron - z góry, z dołu, z obu końców parowu i hen, aż
daleko po puszczy.
Długo hiszpański wąż wił się, parskał dymem i ołowiem, to się kurczył, to rozwijał, a sploty
jego zmniejszały się ciągle.
Żołnierze, zaskoczeni znienacka, stracili równowagę duchową i mimo woli ulegli panice.
Kierowane w niewidzialny cel pociski wyrządziły bardzo małe szkody powstańcom; ci zaś
dostrzegając wahanie się nieprzyjaciela wydali potężny, pełen zapału okrzyk, który na krótką
chwilę zapanował nad hukiem strzałów.
Dno parowu zaścielało się trupami i rannymi; ku cienistemu sklepieniu wraz z dymem
prochu unosiły się wyziewy potu i ostry, duszący zapach krwi.
Spośród gałęzi wychylały się okopcone, pełne zapału do walki i żądzy zwycięstwa twarze i
ziejące ogniem, świecące lufy.
Deszcz ołowiu rósł obalając, miażdżąc, szarpiąc pstrego węża hiszpańskiego, który daremnie
usiłował wypełznąć z ciasnego parowu i ratować się ucieczką.
W miarę jak się posuwał naprzód, rozlegały się strzały coraz to nowych wrogów, którzy zda
się obsiedli wszystkie drzewa puszczy.
- Aha, nie umkniecie, ptaszki!
- mówił Siekierka śmiejąc się zjadliwie.
- Macie jeszcze jedną!
Z tymi słowy wysłał nową kulę, która obaliła jakiegoś żołnierza gotującego się do strzału.
Zwycięstwo powstańców nie ulegało żadnej wątpliwości: Hiszpanie, zdziesiątkowani
piekielnym ogniem z góry, wdrapywali się na ściany parowu i znikali w gąszczu.
Zasłona z dymu prochowego rzedniała i stawała się coraz bardziej przezroczysta, w końcu
rozwiała się zupełnie, ukazując dziesiątki trupów i rannych.
- Dobra nasza!
- zawołał Siekierka.
- Można złazić.
W istocie, powstańcy schodzili z drzew na ziemię, szykowali się szybko, zbierając rannych.
- Idziemy?
- zagadnął Wacław.
- Idziemy dalej.
Tu nie ma już nic do roboty - odparł Janek zrzucając na ziemię karabin.
Rozległ się sygnał na trąbce i oddział powstańczy, sformowany jak przedtem, ruszył dalej w
puszczę, upojony zwycięstwem i walką.
Niebawem w parowie, pełnym przed chwilą wrzawy wojennej, zapanowała znowu cisza
przerywana tylko jękami rannych Hiszpanów.
Pierwsza potyczka, której świadkami byli nasi ochotnicy, skończyła się.

ROZDZIAŁ V.

Oblężeni w górach.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Po udanej zasadzce powstańcy, obawiając się pościgu rozdrażnionego klęską nieprzyjaciela,
cofali się pośpiesznie w głąb wyspy; dowódca postanowił obrać wypróbowane stanowiska w
górach, zarośniętych dziewiczym lasem, pełnym przepaści, wąwozów i niebezpiecznych
przesmyków.
Maszerowano przez trzydzieści sześć godzin, torując sobie drogę wśród zarośli.
Żołnierze byli nadzwyczaj wyczerpani tym forsownym pochodem; kilku, mniej przywykłych
i osłabionych malarią, przypłaciło ciężką chorobą wysiłek.
Dowódca oddziału był jednak nieczuły na dolegliwości swych podwładnych.
Musiał iść, więc szedł naprzód nie zważając na nic.
Wypełniał swój obowiązek.
Powstańcy opadli już zupełnie z sił, gdy w końcu przybyli na wyznaczoną pozycję.
Było to płaskowzgórze, a raczej płasko ścięty wierzchołek góry, poorany licznymi
rozpadlinami i zarzucony odłamkami skał; stoki tej góry, nadzwyczaj strome, przylegały do
obszernej doliny od wschodu i od południa, gdzie widniał szarozielony kobierzec gęstego lasu
i świeciła w promieniach gorącego słońca powierzchnia jeziora; z dwóch innych stron góry
znajdowały się najeżone skałami kręte wąwozy, na których dnie szumiały głośno wartkie
strumienie, zamieniające się w porze deszczowej w rwące potoki.
Jedyny dostęp do pozycji prowadził właśnie przez wspomniane wąwozy, których jednak
łatwo było bronić.
Na każdym zakręcie, na szczytach skał zajęły stanowiska liczne placówki, gotowe na dany
znak zahamować pochód dziesięćkroć liczniejszego nieprzyjaciela.
Przy współudziale wszystkich sił pozycja górska mogła się stać prawie niezdobyta, pod
warunkiem jednak, żeby przeciwnik nie posiadał artylerii, gdyż w tym wypadku pociski
rzucone z góry wyrządziłyby dotkliwe szkody powstańcom.
Janek, Józiek i Wacek trzymali się razem.
I tutaj więc ulokowali się w doskonałym miejscu pomiędzy dwoma wielkimi odłamami
skalistymi, które zasłaniały ich zarówno od silnego i chłodnego wiatru, jak i od pocisków
hiszpańskich.
Rozpalono ogień z suchego mchu, aby naprędce sporządzić podpłomyki i upiec kilka jaj
znalezionych w gnieździe jakiegoś ptaka na urwisku.
Nasza trójka była w doskonałym humorze.
Wszyscy trzej zdjęli obuwie i smarowali olejem żółwim nogi pokryte bąblami i poobcierane
wskutek uciążliwego pochodu; przyprowadzali do porządku nadwerężoną odzież i broń -
słowem, wykonywali czynności najważniejsze dla żołnierza znajdującego się w polu.

* Olej żółwi - olej wydobywany z jaj żółwich.
Od czasu do czasu rzucali łakome spojrzenia na popiół, z którego wydobywała się ponętna
woń podpłomyków, i na garnuszek, gdzie kipiała woda przeznaczona na kawę.
Piękny krajobraz, roztaczający się z wierzchołka góry, nie zwracał ich uwagi, chociaż
zachwycałby się nim na pewno każdy turysta.
Poza płaskowzgórzem, malowniczo udekorowanym zwałami granitowymi, oko biegło w
bezgraniczną przestrzeń i zatrzymywało się w odległości paru kilometrów na łańcuchu
sąsiednich wyniosłości, tworzących romantyczną panoramę: były tu lasy powleczone
niebieskofioletową mgłą, urwiska fantastycznych kształtów, strumyki i błyszczące jak srebrne
nitki straszne przepaści ziejące pustką; a wszystko oświetlone jaskrawymi promieniami
słońca, które zniżało się ku zachodowi i rozpalało krwawe ogniska na oddalonych szczytach
górskich.
- Podpłomyki gotowe!
- rzekł Józef grzebiąc w popiele.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- A więc obłóż żarem jajka, żeby się prędzej upiekły - poradził Siekierka kończąc czyścić
karabin.
- Zaraz weźmiemy się do jedzenia.
Właśnie kładł wysmarowaną starannie broń na tornistrze, gdy wtem jakiś długi cień zjawił
się na ziemi i tubalny głos zawołał po polsku: - A, to ty, Siekierka!
Szukam cię od dwóch godzin.
Jak się masz, chłopie?
Wszyscy trzej podnieśli głowy i ujrzeli przed sobą herkulesową postać, odzianą w bluzę
niebieską, wysokie buty z ostrogami i kapelusz palmowy z szerokim rondem.
* Herkules (grecki: Herakles) - mitologiczny bohater, obdarzony nadludzką siłą; w przenośni
Herkulesem nazywa się człowieka o atletycznej budowie.
Olbrzym trzymał w ręku butelkę i koszyczek z pomarańczami, który postawił obok ogniska.
- Stach!
Jak Boga kocham, Stach!
- zawołał radośnie Janek zrywając się.
- Ano Stach, we własnej osobie!
- odparł Herkules siadając bezceremonialnie na tornistrze.
- Stach, głodny jak sto diabłów!
- Skądżeś się tu wziął u licha?
- zagadnął Siekierka uścisnąwszy gorąco rękę przybysza.
- Przecie wyprawili cię na rekonesans.
* Rekonesans (z francuskiego) - podjazd wojskowy wysłany na zwiady dla rozpatrzenia
stanowisk i sił nieprzyjacielskich.
Nie spodziewałem się zobaczyć cię tutaj, bo wiem, że konno jeździć po górach to nie tak
łatwo!
- Zrobiłem swoje, więc wysłali mnie do generała z rozkazami; właśnie oddałem kopertę i
teraz pewnie pozostanę z wami na dłużej.
Bardzom z tego kontent, bo, do pioruna, ta włóczęga znudziła mi się już uczciwie!
- Co za nowiny przynosisz?
- Pytasz o nowiny?
Patrzajcie go!
A nie ciekawyś ty czasem dowiedzieć się, czym nie głodny?
Hę?
Macie, przyniosłem butelkę niezłego rumu i trochę pomarańcz; ale tym żołądka nie
napełnisz!
Oddaję więc wszystko do wspólnej spiżarni i siadam razem z wami, bom się okrutnie
wygłodził.
- I u nas chuda fara!
- rzekł uśmiechając się Siekierka.
- Cztery jajka sokole czy jastrzębie i funcik mąki, z której robimy podpłomyki.
Wieczerza wcale nie na twój apetyt.
Wiem, że zjadłbyś barana jak nic!
- Wypada tedy po jajku na każdego, to bardzo skromnie.
- I po dobrym podpłomyku z pomarańczami.
- Ha, trudno!
Dajcie, co jest.
Jak się najem, to wam opowiem coś ciekawego.
Józiek odgarnął popiół, wydobył zeń upieczone już doskonale placki i ułożył je na płaskim
kamieniu, który miał służyć zamiast stołu.
- Są akurat!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- rzekł mlaskając językiem.
- A może by wprzód zjeść jajka?
- zagadnął Wacek.
Teraz dopiero olbrzym zwrócił uwagę na towarzyszów Siekierki.
- Toż to nasi!
- zawołał uderzając potężną dłonią po ramieniu Józka, który się ugiął niemal wpół pod jej
ciężarem.
- Niedawno przybyli - rzekł Janek.
I w paru słowach opowiedział historię poznania się z Kosami.
Herkules, wysłuchawszy jej, zaczął się śmiać do łez.
- O mało nie dyndali!
A to ci przygoda!
Jak Boga kocham!
Tak sobie, za nic!
Cha, cha, cha!
No, głupstwo!
Skończyło się na strachu, a zyskaliśmy dwóch towarzyszów.
Kiedy tak, to wypijemy za wasze zdrowie.
Pyszny sznaps, powiadam wam!
Skosztujcie jeno!
Odebrałem go jednemu Hiszpanowi, co do mnie strzelał i chybił!
Zaczynam!
Z tymi słowy przechylił butelkę, rozległo się głośne bulgotanie i czwarta część cennego
płynu zniknęła w przepaści olbrzymiego żołądka.
Niebawem zdobyta walecznie butelka leżała na ziemi, starannie wysuszona; przyszła kolej na
jajka, podpłomyki i pomarańcze.
Skromna kolacja nie zabrała wiele czasu naszym wojakom; załatwili się z nią z piorunującą
szybkością i powrócili do przerwanej rozmowy.
- Przywiozłem ważne wiadomości!
- mówił Stach.
- Hiszpanie ciągną na wasz oddział ze wszystkich stron, nie mogąc wam darować, żeście w
lesie wytłukli im całą awangardę.
* Awangarda (z francuskiego) - straż przednia.
Obiecują powiesić waszego dowódcę, a was rozstrzelać bez pardonu.
Zdaje się, że się nie wymkniecie, bo generał przeczytawszy listy nachmurzył się.
- Co ty gadasz?
- zawołał Siekierka.
- Nie kłamię!
Sam widziałem Hiszpanów.
Jutro rano tu będą!
- Nie damy się!
- zawołał Józiek, junacko pobrzękując szablą.
- W każdym razie trzymajcie się ostro - mówił olbrzym.
- Ja sam o włos nie wpadłem w łapy królewskim.
- Jakże to było?
- zagadnął Wacław, ciekawy usłyszeć coś o wojnie.
- Ano, jedziemy sobie, chyłkiem skradając się do plantacji tytoniu, gdzieśmy się spodziewali
zastać kilkunastu Hiszpanów i zdusić ich znienacka.
Cicho wszędzie, więc śmiało pędzimy naprzód, dostajemy się w podwórze i na hura!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- bośmy spostrzegli kilku żołnierzy czyszczących konie - sypnęliśmy do nich z karabinów, a
resztę chcemy brać na piki!
Ale oni nie czekali, tylko w nogi!
"Dobrze - powiadam - można tu zostać parę godzin, pożywić się i wypić".
"Ano, zostańmy" - mówią moi towarzysze.
Tak też zrobiliśmy.
Znaleźliśmy barana, rozpaliliśmy ogień i pieczemy go...
Już mamy się zabierać do ćwiartki, a tu bum, bum!
strzelają do nas.
Mnie kula świsnęła koło samego ucha!
Oglądamy się, a tu cały szwadron konnych strzelców otacza hacjendę; dziesięciu na jednego!
- I zbili was na kwaśne jabłko!
- wtrącił Józiek.
- Zamknęliśmy się w murowanym domu i stamtąd odgryzaliśmy się Hiszpanom.
Takeśmy się trzymali ze dwie godziny, ale w końcu zrobiło się z nami krucho, bo strzelcy
podpalili sąsiednią szopę i dym nas dusił.
- Więc uciekliście?
- zagadnął rozciekawiony Józef.
- A jużci, uciekli, kiedy nas pilnowali!
Uwędzilibyśmy się na pewno, gdyby nie pomoc...
"Przecie tak się nie damy - mówię do kolegów - wyjdziemy i przebijemy się".
Ledwieśmy jednak wyściubili nosy, a tu posypały się kule i jeden z naszych fajtnął.
Więc musieliśmy się cofnąć do naszej fortecy, gdzie już było pełno dymu.
Wtem od strony lasu zadudniało od kopyt, wyglądamy, a tu Hiszpanie zmiatają co sił, a
oddział powstańczy wpadł im na karki i pędzi; niedługo myśląc siadamy na koń i także za
strzelcami.
Wtedy to właśnie zdobyłem tę butelkę.
Wcale niezły rum, co?
- Któż was wyswobodził tak w samą porę?
- zagadnął Jan.
Herkules zrobił tajemniczą minę.
- Któż by, jak nie oni?
- rzekł uśmiechając się.
- Oni?
- powtórzył Wacław.
- Co za oni?
- Karmazynowi!
Na dźwięk ten Siekierka zerwał się.
- To oni się jeszcze trzymają?
Przecie mówiono, że cały oddział karmazynowych dostał się do niewoli, a sam dowódca
zginął!
- To kłamstwo, wierutne kłamstwo, które puszczano już w obieg kilka razy; żyje, dobrze się
ma i po dawnemu zalewa Hiszpanom sadła za skórę.
- Któż to taki?
- zagadnął Wacław.
- Któż ma być?
Powstańcy - odparł Herkules wzruszając ramionami.
- No, no!
Powiedzże mi, dlaczego nazywacie ich karmazynowymi?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Dlatego po prostu, że noszą karmazynowe szarfy przez piersi - to ich mundur, a na
sztandarze mają wyhaftowanego kościotrupa.
- Olaboga!
- wykrzyknął przestraszony Józiek.
- Śmierć na chorągwi noszą?
- A ino...
Dla przekonania Hiszpanów, że się ich nie boją.
I rzeczywiście, zuchy z nich co się zowie.
Prawda, Stachu?
Olbrzym kiwnął głową.
- Karmazynowi biją się śpiewając, nie proszą nigdy o pardon i nie dają go nikomu; żaden z
nich nie dostał się jeszcze do niewoli...
Wszystko to są tutejsi, powstańcy kubańscy, ludzie dawniej spokojni, których zamieniono w
tygrysy.
- Któż ich zamienił w tygrysy?
- zagadnął Józiek rozdziawiając usta.
- Hiszpanie!
O dowódcy karmazynowych powiadają, że ma dopiero dwadzieścia i parę lat...
że przed rokiem mieszkał sobie jak u Pana Boga za piecem u ojca, plantatora tytoniu, w
Santa Clara, i ani mu w głowie nie postało, że zostanie generałem.
Ale raz królewscy napadli na plantację, spalili wszystko do ostatniego źdźbła, zamordowali
okrutnie rodziców, braci i siostry, on jeden umknął w las.
Już tam został, zgromadził dokoła siebie kilkunastu skrzywdzonych, jak i on sam, i dalejże...
Dziś ma ze stu ludzi i dokazuje z nimi, że aż miło, tak że Hiszpanie naznaczyli cenę na jego
głowę!
Kto go zabije, ten ma dostać dwadzieścia tysięcy pesetas (franków), a kto go dostarczy
żywcem - pięćdziesiąt tysięcy!
Ładny kawał grosza, hę...
Na wyspie prawie wszyscy mrą z głodu i wiedzą, gdzie szukać karmazynowych; ale zdrajca
na pewno się nie znajdzie!
Dzielny wojak może więc spać spokojnie, póki go kula nieprzyjacielska nie sprzątnie...
Ho, ho, zanim jednak koniec nań przyjdzie, niejeden dziesiątek Hiszpanów za jego sprawą
będzie gryzł ziemię!
- Chciałbym pod takim służyć!
- rzekł Wacek wysłuchawszy opowiadania olbrzyma.
Rozmowę przerwał przeraźliwy hałas.
U sąsiedniego ogniska siedziało kilku Murzynów, którzy rozpoczęli tańce.
Jeden spomiędzy nich dreptał na miejscu, wyginał się konwulsyjnie, gestykulował z
nadzwyczajną szybkością; pozostali utworzyli orkiestrę, składającą się z piszczałki, manierki
metalowej, uderzanej stemplem od fuzji, i liścia umieszczonego pomiędzy palcami, który we
wprawnych ustach czarnego artysty pełnił funkcję trąbki.
Był to prawdziwie piekielny koncert, Murzyn zaś wyglądał niesamowicie.
Zwabieni hałaśliwą muzyką, powstańcy gromadzili się dokoła tancerza, przypatrując się
widowisku.
Murzyn tańczył, póki zupełnie wyczerpany nie padł na ziemię, miejsce jego zajął następny, i
tak ciągle na zmianę.
Czarni popijali tęgą ratafię i wpadali w coraz większy zapał.
* Ratafia - gatunek mocnej wódki, wyrabianej z odpadków trzciny cukrowej, używanej
powszechnie w Ameryce Południowej.
Nasi ochotnicy, idąc za przykładem kolegów, stanęli w kole i przyglądali się tym pląsom.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Ratafia i rum krążyły, pito zdrowie Stacha, Wacka i Józka, częstowano ich zakąskami.
Improwizowana uczta przeciągnęła się do późna.
Dopiero sygnał: "Iść spać", i rozkaz gaszenia ogni położył jej koniec.
Nasi ochotnicy, odurzeni trunkami i owacjami, wyciągnęli się na twardej skale, z kamieniem
pod głową zamiast poduszki, i niebawem twardo zasnęli.
Ze snu obudził ich dopiero gwałtowny huk hiszpańskich granatów, zwiastujący rozpoczęcie
bitwy.
- Co to jest?
- zawołał Józef zrywając się na równe nogi.
- Hiszpanie - odparł Siekierka ziewając.
- No, bitwa zaczęła się!
To, czegośmy się obawiali, nastąpiło; nieprzyjaciel zaatakował nas ogniem działowym.
- Gdzież są ci Hiszpanie?
- zagadnął Wacław przecierając zaspane oczy.
Siekierka wskazał palcem na las majaczący z daleka.
- Mają baterie na tamtym pagórku.
Ot, dymek!
Widzicie?
Zaraz granat upadnie!
Upłynęło kilka sekund, po czym w powietrzu rozległo się głuche warczenie, coś niby jęk
ciągle potężniejący; jakiś ciężki przedmiot uderzył w skałę z ogłuszającym hukiem, a ze stoku
góry podniósł się obłok kurzu.
- Macie go!
- zawołał Janek nabijając karabin.
- Zdaje się, że nikogo z naszych nie trafiło.
Trochę za daleko strzelają, nie zdążyli jeszcze wymiarkować właściwego dystansu.
Wprędce go jednak znajdą, a wtedy...
- A wtedy?...
- powtórzył niespokojnie Józiek.
- Wtedy zaczną trafiać dobrze...
Oho, drugi dymek!
Znowu w powietrzu zaszumiało i granat z łoskotem zarył się w ziemię, o kilkadziesiąt
kroków zaledwie od grupy utworzonej przez naszych ochotników.
Józiek, rządząc się instynktem, klapnął jak długi na nagą skałę, a Wacek naśladował go,
widząc, że powstańcy także szukali schronienia pomiędzy wielkimi głazami, rozsianymi na
płaskowzgórzu.
Oficerowie, z lornetkami w ręku, przyglądali się baterii nieprzyjacielskiej, która nie
przestawała strzelać; żołnierzom kazano pozajmować wyznaczone zawczasu stanowiska w
zagłębieniach gruntu, poza skałami, i szykowano się do odparcia ataku.
Janek musiał, wraz ze swoim plutonem, położyć się na urwisku porosłym rzadkimi krzakami
i z karabinem gotowym do strzału oczekiwał sygnału do rozpoczęcia ognia.
Kosowie daremnie błądzili wzrokiem po wąwozach, zboczach, skałach i kępach, nigdzie nie
mogli dostrzec nieprzyjaciela; lekkie, poranne mgły snuły się jeszcze w niżej położonych
miejscach, zasnuwając subtelną, wpółprzezroczystą przędzą wszystkie przedmioty i nadając
im niebieskawosiną barwę.
Poza tą zasłoną piechota hiszpańska posuwała się niedostrzeżenie ku płaskowzgórzu i
chwilami tylko jakaś lufa, wyczyszczona manierka, blacha kasku lub bagnet błyskały na
krótko, zdradzając obecność wojsk.
Powstańcy nie otwierali ognia, był on bowiem z tej odległości zupełnie bezskuteczny;
obserwowano tylko z zimną krwią dymki wytryskujące z oparów, które wisiały nad lasem.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Granaty nie przestawały padać na pozycje Kubańczyków w odstępach kilkunastu sekund;
jeden z nich rozerwał się tak blisko, że nasi ochotnicy zostali obsypani drobnymi okruchami
skały i piaskiem.
Nie posiadając karabinów ulokowali się oni z polecenia oficera z przeciwnej strony na stoku
góry, w głębokiej rozpadlinie, wraz z kilkudziesięcioma zaopatrzonymi w białą broń
powstańcami, którzy stanowili rezerwę dla całego oddziału.
Stach znalazł się także tutaj ze swym koniem; nie zważając na latające granaty chodził sobie
i zrywał wyrastające tu i ówdzie spośród kamieni kępki trawy dla zbiedzonej szkapy.
Wacław i Józef radzi byli przyglądać się bitwie z jakiegoś bezpiecznego miejsca, lecz musieli
słuchać rozkazu.
Skracali więc sobie czas rozmową z olbrzymem.
- Coraz gęściej walą do nas!
- rzekł Józiek żegnając się.
- Widział kto takie rzeczy!
Walą, a my tu stoimy i czekamy, ażeby nas co do nogi wytłukli.
Zaledwie domówił tych słów, gdy ponad głowami powstańców coś pękło i z góry posypał się
grad kul.
Dwóch żołnierzy padło od razu, brocząc obficie krwią.
- O rany!
- jęknął Wacław.
- To szrapnel - rzekł olbrzym.
- Szrapnel?
- powtórzył Józiek.
- Taki granat, co sam pęka w powietrzu i wylatują z niego kulki, ot, takie - tłumaczył
olbrzym podnosząc z piasku spłaszczony pocisk.
- Paskudna to rzecz, bo się przed nią nie ukryjesz.
Rannych w mgnieniu oka pochwycili felczerzy i zanieśli niżej, do polowego lazaretu...
Wypadek ten wywarł silne wrażenie na obu Kosach; spoglądali odtąd ze strachem ponad
siebie, za każdym nowym strzałem nachylali się dotykając nieledwie czołami ziemi, co
napełniało olbrzyma wesołością.
- Kłaniacie się hiszpańskim granatom!
Cha, cha, cha!
No, niżej, jeszcze niżej!
A tchórze!
- Ja się tam wcale nie boję - odparł urażony szyderstwami Józiek.
- Ani ja!
- dodał stanowczym tonem Wacek.
- Po kiegoż więc licha kiwacie łbami jak konie?
Na nic wam się to nie przyda przecie.
Komu sądzono, tego kula trafi, choćby się i plackiem położył.
- Wiadomo, ale tak niechcący - tłumaczył Kosa.
- Poczekajże, teraz już będę stał jak drąg.
Józiek nie dotrzymał jednak słowa, bo za następnym granatem zgiął się we dwoje, ku
wielkiej uciesze oswojonych z ogniem powstańców.
- Te szelmy, Hiszpanie, przynieśli chyba na rękach armaty - mówił Stach z gestem
niezadowolenia.
- Czy prędko zaczniemy się bić?
- rzekł po chwili milczenia Józef, którego denerwowała bezczynność.
- Może za godzinę, a może wcale nie - odparł olbrzym filozoficznie.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Nagle zabrzmiała potężna karabinowa salwa: powstańcy, ujrzawszy łańcuch tyralierów
hiszpańskich, wynurzających się spoza wyniosłości, chwycili za broń.
Wojsko odpowiedziało i zawiązała się regularna walka na broń ręczną.
Suche odgłosy wystrzałów przerywał ostry, brutalny świst kul, przechodzący czasami w
trzask...
Oddział rezerwowy nie potrzebował się obawiać niczego; żartowano nawet z pocisków
przelatujących ponad płaskowzgórzem, hen, daleko, w jary i przepaści.
Gdyby nie szrapnele, powstańcy czuliby się tutaj jak w domu.
Na froncie pozycji sprawa przedstawiała się jednakże niewesoło; ogień hiszpański wyrządzał
znaczne straty Kubańczykom, chociaż ci ostatni ukrywali się poza kamieniami.
Powstańcy ze swej strony nie żałowali ołowiu, płacąc nieprzyjacielowi z nawiązką.
Po kwaśnych humorach oficerów znać było, że bitwa przybierała zły obrót; przez lornetki
dostrzegano, jak wojska usiłowały obejść niebezpiecznymi przesmykami płaskowzgórze,
celem przecięcia oddziałowi powstańczemu odwrotu.
Ruch taki nie należał do łatwych zadań, niemniej przeto zagrażał klęską.
Niebawem odezwały się karabiny na stokach sąsiedniej góry; to lewe skrzydło Kubańczyków
starało się przeszkodzić flankowemu ruchowi Hiszpanów; bateria, skierowana na szczupły
zastęp obrońców, zmusiła ich wszakże do szybkiego opuszczenia stanowiska.
Położenie stawało się krytyczne.
Tymczasem linia tyralierów, nacierająca na czoło pozycji, zbliżała się pomimo trudności
napotykanych po drodze; strzelano już na sześćset kroków; dalej jednak nieprzyjaciel nie
mógł się wdrapywać po stromej pochyłości.
Toteż główną uwagę zwrócono na skrzydła.
Wkrótce zapomniano prawie o tyralierach, którzy widocznie wykonywali atak fałszywy.
Józiek, znużony upałem, już się zdrzemnął, gdy wtem nadbiegł oficer i podniósł rezerwę na
nogi.
- Do szeregu!
- odezwała się komenda.
Nasi rozbitkowie chwyciwszy swoje szable stanęli w rzędzie, oficer wydał powtórny rozkaz i
pędem pobiegł wzdłuż jaru.
Stąd powstańcy spuszczali się na dół po stromej pochyłości góry, narażając się co chwila na
niebezpieczeństwo skręcenia karku.
Siekierka pozostał w tyle, aby nieść pomoc nie przyzwyczajonym do łażenia po górach
rodakom.
Tak biegnąc i przebywając zagłębienia i wyniosłość, rezerwa zdążała na zagrożoną pozycję;
chodziło o to, żeby powstrzymać prawe skrzydło hiszpańskie i dać czas oddziałowi
powstańczemu do odwrotu.
Po godzinnym, denerwującym marszu w gęstych zaroślach, szczupła garstka zatrzymała się
wreszcie nad brzegiem strumyka, przeskakującego z szumem po kamieniach i obsadzonego
już kompanią strzelców.
- Schylić się!
- ktoś krzyknął.
Wszyscy upadli na ziemię, aby nie narażać się niepotrzebnie na gwiżdżące w powietrzu kule
hiszpańskie.
W tym miejscu wrzała rozpaczliwa walka; stu powstańców stało naprzeciw dwustu
Hiszpanów i jednego działa górskiego.
Co chwila któryś z walczących Kubańczyków, przeszyty stalową kulą, wypuszczał broń z
ręki i wylewaną w obronie ojczyzny krwią mącił wody kryształowego strumyka.
Wacek i Józiek niedługo jednak mieli przed oczyma ten okropny widok; oficer poprowadził
ich bowiem zaroślami, chyłkiem, aby Hiszpanów wziąć z boku.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Kiedy uszli kilkaset kroków, zatrzymali się: oficer, wysoki, sympatyczny Mulat, odwrócił się
i przemówił coś z zapałem do swoich żołnierzy, po czym cały oddział z ogłuszającym
okrzykiem i z podniesioną w górę bronią rzucił się jak lawina na nieprzyjacielskich
tyralierów.
Józiek i Wacek poczuli, że krew zagrała im w żyłach; wysunęli się i biegli najpierwsi,
wywijając swymi szerokimi, błyszczącymi szablami, mając tuż za sobą Stacha z
kawaleryjskim pałaszem.
Zuchwały ten atak zmieszał Hiszpanów; ogień karabinowy ucichł na chwilę; strzelcy
zmienili front, aby spotkać Kubańczyków uderzających z boku.
Rozległ się trzask, długi, suchy, podobny do padającego w bliskości piorunu.
To dwieście karabinów wyrzuciło nawałę pocisków na szczupły oddziałek.
Wacek poczuł lekkie ukłucie czy uszczypnięcie w rękę, ale nie zwrócił na to uwagi; dopadł
do pierwszego żołnierza odzianego w biały mundur i w czapkę z chustką spadającą na kark,
zamierzył się jak drwal i rąbnął z góry, stęknąwszy.
Hiszpan zasłonił się lufą karabinu, ale w pośpiechu nie zdążył tego dobrze uczynić; ostrze
ześliznęło się ukośnie i okaleczyło go snadź w palec, bo wypuścił broń.
Wtedy nasz Kujawiak poprawił, skoczył do drugiego, który zastawił się odeń bagnetem.
Już, już ostrze stalowe miało się zagłębić w piersi Wacława, gdy nagle w powietrzu
zawarczało, jakaś potężna pięść zakręciła karabinem, kolba uderzyła w bagnet, zgięła go jak
trawkę i grzmotnęła w czaszkę Hiszpana.
Zdumiony tym strasznym skutkiem, Wacek obejrzał się i zobaczył uśmiechniętą twarz
Stacha.
- Ten ma dosyć!
- zawołał olbrzym przeskakując przez piechura.
- Dalejże!
Po pierwszej salwie wybuchały tylko pojedyncze, coraz rzadsze strzały; Hiszpanie,
atakowani z dwóch stron, cofali się bezładnie, znacząc drogę odwrotu trupami.
Kubańczycy rzucili się jak tygrysy na żołnierzy króla Alfonsa XIII , siekli ostrymi jak
brzytwa pałaszami, kłuli nożami, nie powstrzymani niczym.
* Alfons XIII - król hiszpański panujący od 1902 roku; do roku 1902 z powodu małoletności
króla władzę monarszą (regencję) sprawowała w jego imieniu matka.
Nie upłynęło pięć minut, a oddział hiszpański, dziesiątkowany przez kule padające od strony
strumienia, gdzie leżeli strzelcy, uciekał co sił starczyło i wkrótce zniknął wśród gęsto
rozsianych złomów skalnych.
Wacek, znużony i osłabiony, przysiadł sobie; Stach zbliżył się doń sapiąc jak miech
kowalski.
- A tośmy im dali bobu!
- zawołał wybuchając śmiechem.
- Widziałem, spisywałeś się wcale nieźle.
- A gdzie Józef?
- spytał Wacław.
- Podrałował naprzód; chce widocznie naszpikować zdobytym świeżo bagnetem jakiego
drapichrusta...
A ty wziąłeś sobie jaki karabinek hiszpański?
- Nie pomyślałem o tym - odparł Wacek.
- No, to wstawaj i poszukamy; trza korzystać, bo taka sposobność może się nieprędko
zdarzyć.
- Kiedy mi jakoś słabo!
Stach rzucił nań okiem bacznie.
- Przecież ty jesteś ranny!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- krzyknął nagle.
- Patrz tylko, masz lewą dłoń paskudnie zakrwawioną...
- Ja?
Ranny?
- powtórzył Wacek ze zdziwieniem.
Chciał podnieść rękę, ale uczuł ból przenikający powyżej łokcia.
- E, pewnie kula mnie drasnęła!
To głupstwo!
- Głupstwo albo i nie głupstwo!
Trza obejrzeć.
Zdejmij no kaftan.
Ściągnąwszy odzież z Wacka, olbrzym przekonał się, że cały rękaw był napełniony krwią
sączącą się z dwóch małych otworków powyżej łokcia.
- No, co?
- zagadnął nasz Kujawiak.
- Bah!
Przestrzelili ci rękę na wylot!
- Na wylot?
- A jakże!
Kula przeszła i nie ma jej w ranie, to i lepiej; zdaje się, że kość nienaruszona!
- Prawie że nie czułem, jak mnie trafiło.
Olbrzym wzruszył ramionami, oddarł kawał koszuli i mocno obandażował ramię, aby
zatamować krwawienie.
- Możesz iść?
- zagadnął.
- Mogę, - No, to marsz!
Kiedy wkraczali z powrotem w las, widzieli, jak oddział strzelców biegł pędem na odebraną
Hiszpanom pozycję, łącząc się z rezerwą.
Wojska królewskie, odepchnięte, cofnęły się; powstańcy zajęli skraj lasu oczekując
rozkazów.
Tymczasem wyciągnięta w długiego węża kolumna kubańska opuszczała w porządku
płaskowzgórze i znikała w puszczy zarastającej dolinę.
Armaty umilkły, natomiast odezwał się silny ogień karabinowy w miejscu, gdzie się
znajdowała rezerwa, odgrywająca teraz rolę ariergardy.
* Ariergarda (z francuskiego) - straż tylna.
Kubańczycy z niezachwianym męstwem wytrzymywali grad kul, sypiący się na las.
Wreszcie dano sygnał do odwrotu.
Rezerwa powoli opuszczała stanowiska odgryzając się nieprzyjacielowi, który jednak nie
odważył się ścigać jej w nieprzebytym gąszczu.
Stach zbliżył się do Wacława siedzącego na ziemi i opartego plecami o drzewo.
- Pójdziesz?
- zagadnął.
- Pójdę.
I zebrawszy całą energię dźwignął się na nogi; te jednak uginały się pod nim i chwiały.
Utrata krwi pozbawiła sił dzielnego Kujawiaka.
Stach patrzył nań kiwając głową.
- Zdaje się, że zostaniesz i Hiszpanie cię powieszą!
- zawołał.
- Spróbuję jeszcze.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Szedł kilkadziesiąt kroków, po czym bladość okryła mu lica i byłby się przewrócił, gdyby
olbrzym go nie podparł.
- Ciapa z ciebie, i kwita!
- rzekł Stach.
Z tymi słowy chwycił go, podniósł jak dziecko, posadził sobie na gruby jak u bawołu kark i
śmiejąc się podążył śladem znikających w puszczy kolegów.
- A trzymaj się dobrze!
- powtarzał.
Rezerwa z wysiłkiem przedzierała się środkiem puszczy, chcąc się czym prędzej połączyć z
głównymi siłami.
Stach stąpał ze swym ciężarem drogą utorowaną przez towarzyszów.
Niebawem dogonił oddział i zwolnił kroku.
Wtem Wacek, rzuciwszy okiem, spostrzegł Józka maszerującego z karabinem na ramieniu.
Po chwili znaleźli się obok siebie.
Józef ujrzawszy brata wydał okrzyk radości i rzucił się ku niemu z otwartymi rękoma.
- Wacku mój!
- krzyknął.
- Ale co to znaczy?
Dlaczego Stach cię niesie?
Czy jesteś ranny?
- dodał spostrzegłszy bladość na jego twarzy.
- Ech, nic, bagatela!
- przerwał Stach.
- Drasnęło go!
Za parę dni będzie zdrów.
- A ty?
- zagadnął Wacław uśmiechając się.
- Nie dałem się - odparł.
Uściskali się, jak gdyby po długiej rozłące.
- Teraz ja go wezmę - rzekł Józiek.
- Lepiej zróbmy nosze z gałęzi - poradził Stach.
Plan wykonano w mgnieniu oka.
Wacław, leżąc wygodnie rozciągnięty, niebawem zapadł w sen letargiczny, z którego obudził
się dopiero wieczorem, kiedy powstańcze wojsko w głębi puszczy nad jeziorem rozpaliło
biwakowe ogniska.

ROZDZIAŁ

VI.

Mina pod pociągiem.



Cały tydzień upłynął w zupełnym spokoju.
Oddział powstańczy, ukryty wśród górskich, niedostępnych lasów, wypoczywał po trudach
wojennych, organizował się, ćwiczył we władaniu bronią i leczył swych rannych, pomiędzy
którymi znajdował się, jak wiemy, Wacław.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Nasz biedak leżał w prostym baraku, a raczej szałasie skleconym z żerdzi i krytym
palmowymi liśćmi, razem z kilkudziesięciu kolegami, rannymi w ostatniej bitwie.
Pomiędzy chorymi powstańcami znajdowało się paru ciężko rannych.
Sąsiad WTacka na przykład otrzymał aż pięć kul karabinowych w pierś, a nawet w głowę;
pociski małego kalibru przeszły jednak tak szczęśliwie przez ciało nieboraka, iż nie
uszkodziły żadnego ważnego organu, i rannemu, według zapewnień doktora, niskiego i
chudego Amerykanina, nie groziła śmierć.
Nie zawsze jednak kule ze stalowymi koszulkami okazywały się tak miłosierne.
Inny powstaniec, tęgi Mulat, dostał tylko jedną, a pomimo to miał całkiem zmiażdżone i
strasznie poszarpane kolano; musiał się więc pożegnać z nogą, którą mały doktor amputował
mu zaraz nazajutrz po potyczce.
Co do Wacka, to jego rana należała do lżejszych: pocisk poszarpał wprawdzie muskuły
lewego ramienia i wywołał obfity krwotok, poza tym wszakże nie wyrządził szkody,
pozostawił bowiem kość nienaruszoną.
Nasz ochotnik, pielęgnowany troskliwie, prędko wracał do zdrowia.
W szpitalu odwiedzali go co drugi dzień, a nawet częściej, Józiek, Janek i Stach; wszyscy
trzej znosili mu rozmaite przysmaki, pomimo więc choroby wyglądał doskonale.
Ósmego dnia odesłano go do szeregów jako zupełnie wyleczonego.
Z radością podszedł do ogniska, gdzie oczekiwali nań koledzy z sutą wieczerzą.
- Ciesz się!
- zawołał Stach klepiąc go na powitanie po plecach swą olbrzymią jak łopata dłonią.
- Powiem ci coś!
- Cieszę się, bom zdrów nareszcie i nie kaleka - odparł Wacek.
- No, słucham nowin.
- Ech, powiem ci to i jeszcze coś!
Nawet nie zmiarkujesz, jakie szczęście cię spotkało!
Alboś ty żołnierz?...
Ot, rekrut nie oskrobany, i tyle.
- Szczęście?
Mnie ma spotkać szczęście?
- powtarzał zaciekawiony w najwyższym stopniu.
- Wielkie szczęście, zaszczyt, jakiego ci zazdroszczę.
Dostaniesz krzyż za waleczność.
- Ja, krzyż?
Za co!
- Za to, żeś się dobrze sprawił; żeś zmiatał Hiszpanom głowy z karków i otrzymał przy tym
ranę.
Kapitan nasz zauważył cię i przedstawił dowódcy oddziału do nagrody.
- Ty chyba żartujesz?
- rzekł Wacław rumieniąc się.
- Zobaczysz.
- Ależ to byłaby wielka niesprawiedliwość.
Tylko co wstąpiłem do szeregów i w jednej tylko bitwie brałem udział.
Tobie prędzej należałby się krzyż.
- Na wojnie szczęście to grunt.
Zauważyli cię, i kwita.
Nie ma o czym mówić.
Stachowi widocznie zazdrość gryzła serce, ale nie pokazywał tego po sobie.
Odgrażał się tylko, że przy pierwszej sposobności zrobi coś takiego, co go wyróżni, i także
otrzyma odznaczenie.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Pokazało się, że Stasiek nie żartował.
Nazajutrz o świcie wyszykowano cały oddział.
Na komendę zagrzmiały bębny, zagrała muzyka i dowódca w otoczeniu wszystkich oficerów,
siedząc na swym karym koniu, przemówił do żołnierzy.
Na nieszczęście, nasi wojacy nie zrozumieli z tego ani słowa.
Siekierka dopiero wytłumaczył, że generał chwalił powstańców za waleczność, zachęcał ich
do wytrwałości i w końcu odczytał listę tych, którzy się odznaczyli w bitwie.
Każdy wywołany występował z szeregu, dowódca zbliżał się do niego i własnoręcznie
przypinał mu do piersi prosty, srebrny krzyż z herbami Rzeczypospolitej Kubańskiej.
Kiedy przyszła kolej na Wacława, ten nie chciał się wysunąć, dopiero Janek wypchnął go
potężnym szturchańcem.
- Bravo Polacco!
- rzekł generał klepiąc z uśmiechem ochotnika po ramieniu.
Wacek zamruczał coś w odpowiedzi, ukłonił się po wojskowemu, przyłożywszy palce do
czapki, i wrócił na miejsce zarumieniony ze wzruszenia.
Czuł bowiem, że na jego rosłą, męską postać były zwrócone oczy całego oddziału.
Nogi pod nim drżały, kiedy znalazł się znów w szeregu.
- Szczęśliwyś!
- westchnął Józiek zerkając na błyszczący, nowiuteńki krzyżyk.
- Ja bo tam nie biję się po to, ażeby ordery dostawać!
- wtrącił Siekierka wydymając usta.
- Za wolność, i basta!
Dadzą co, to dobrze, a nie, to nie!
Najpiękniejszy krzyż podług mnie, to ot, jaki!
Wskazał ręką na twarz swego sąsiada noszącą krzyżujące się dwie niedawne blizny od
pałasza.
Był to Mulat, z błyskającymi, jak u tygrysa, oczami, z długą czarną brodą, odziany w
łachmany.
Wyglądał raczej na rozbójnika, na obdartusa, ale broń jego świeciła jak srebro polerowane;
wkładał w nią snadź niemało starań.
Domyślił się, co o nim mówiono, bo uśmiechnął się pokazując zęby.
Zaraz po rozdaniu orderów oddział zwinął obóz, opuszczając zakątek w puszczy, gdzie
przepędził kilka dni w ciszy.
Żołnierze, odżywieni i wypoczęci, maszerowali wesoło, nucąc wrzaskliwe piosenki.
Nasza czwórka trzymała się naturalnie razem, niosąc sobie wzajemnie pomoc w razie
potrzeby.
Pomiędzy szeregami błąkały się głuche wieści, że oddział idzie naprzeciw nieprzyjaciela.
Rzeczywiście tak było.
Siekierka, lubiany przez oficerów, zasięgnął od nich informacji.
Powiedziano mu, że generał postanowił opanować jedno ze słabo obsadzonych miasteczek,
gdzie podobno znajdowały się duże zapasy odzieży i amunicji.
Nazajutrz po wymarszu powstańcy przecięli linię kolei żelaznej, prowadzącej do Hawany ze
środka wyspy; oddział powędrował dalej, lecz tylna straż pozostała.
Nasza czwórka znalazła się w jej składzie.
Trzydziestu powstańców pod przewodnictwem oficera, porucznika Kreola, eleganckiego
paniczyka o delikatnych rysach twarzy i białych jak u panny rączkach, przyczaiło się w lasku
między krzakami, czekając widocznie na kogoś.
- Czy napadniemy na Hiszpanów?
- zapytał Stach, który z kawalerzysty zamienił się od tygodnia w piechura.
Siekierka zrobił tajemniczą minę.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Niby tak i niby nie!
- rzekł.
- Nie rozumiem.
Jak bić, to bić!
- Ano, widzisz, nie tylko armaty i karabiny służą do zgładzania nieprzyjaciół ze świata.
Co tu długo gadać!
Słyszałem, jak kapitan otrzymał rozkaz wysadzenia w powietrze całego pociągu z wojskiem,
które jedzie, ażeby zaskoczyć nas od frontu.
- Aha, rozumiem!
- rzekł olbrzym śmiejąc się.
Czterech ludzi z łopatami w ręku czekało, rychło się ściemni; skoro tylko zapadła noc,
rozstawiono na plancie wartowników i zaczęto podkopywać się pod szyny, które w tym
miejscu leżały na nasypie wysokim na kilka stóp.
W niecałe pół godziny zrobiono jamę głęboką na trzy łokcie, włożono do niej skrzynkę
dynamitu, wprowadzono kapsel zapalany elektrycznością i mina była gotowa.
Druty przeciągnięto o sto kroków od wału; elegancki porucznik połączył je ze stosem
elektrycznym i paląc cygaro oczekiwał z zimną krwią ukazania się pociągu.
Powstańcy siedzieli przyczajeni tak dobrze, że patrol mógł przejść tuż obok nich i nie
domyśliłby się nawet ich obecności.
Skopane miejsce pokryto darniną; jednym słowem, najlżejszy ślad nawet w dzień nie
wskazywał, że śmierć czyha tutaj na żołnierzy królowej regentki.
Siekierka wróciwszy z posterunku, zluzowany przez kolegę, chciał się zdrzemnąć, lecz bracia
Kosowie nie pozwolili mu na to.
Przykro im było leżeć w krzakach, usiłowali więc prowadzić rozmowę.
- Te Hiszpany to już zwąchały nosem, co się święci, i nie pojadą - rzekł Józiek tonem
głębokiego przekonania.
- Wyśpisz się jeszcze do rana, mój Janku, a teraz daj cygaretkę albo chociaż parę liści
tytoniu, bo mi ckliwo...
- I ja bym zakopcił - odezwał się Wacław.
Siekierka chętnie uczynił zadość życzeniom przyjaciół; wszyscy trzej owinięci w płaszcze
siedli obok siebie i puszczając pachnący dymek w spokojne, przesycone wilgocią powietrze
spoglądali na tor kolejowy.
Noc była cudownie piękna.
Drzewa w lasku rozsiewały zapach żywiczny i na tle gwiaździstego nieba tworzyły jakby
subtelną koronkę z gałęzi; najlżejszy wietrzyk nie poruszał ich wierzchołkami.
Od czasu do czasu w ciemności, pomiędzy krzakami okrytymi kwiatem, przelatywały
płonące, jak wielkie iskry złote, latarniki - krewniacy naszego świętojańskiego robaczka -
albo zatrzepotał się duży, nocny motyl.
Z lasu, którego czarna linia rysowała się niewyraźnie w dali, po lewej i po prawej stronie
dobiegały jakieś tajemnicze, pełne uroku i melancholii głosy nie znanych naszym ochotnikom
stworzeń.
Dokoła rozpoczynała panowanie rozmarzająca noc podzwrotnikowa, pełna chłodu
krzepiącego, upajających woni ziemi i powietrza...
W takiej usypiającej, uroczystej ciszy płynęły godziny jedna za drugą.
Na wschodzie zza nieprzebitej ściany lasu wytoczył się wielki, czerwony jak kałuża krwi
księżyc, oblał łuną widniejący tu i ówdzie piasek, zamienił szyny jakby w rozpalone druty
wypolerowane kołami.
Oddział utulony do snu ciszą i odurzony woniami leśnymi, na wpół drzemał - na wpół
czuwał...

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Jeden tylko oficer siedział nieruchomo jak posąg zemsty i zimnym okiem sondował
przestrzeń; kobieca ręka jego spoczywała niedbale tuż obok elektrycznego guzika.
Nagle cień stojący pomiędzy szynami drgnął i w promieniach księżyca błysnęła lufa
karabinu, po chwili rozległ się w nocnej ciszy długi, stłumiony poświst.
Oficer, siedzący jak posąg, drgnął, zgiął ciało i spojrzał natężając uwagę.
Daleko, daleko, pomiędzy drzewami lasu, schodzącymi się nad szynami, zabłysło dwoje
płomienistych oczu; smok żelazny toczył się sapiąc ciężko i wyrzucając parę z pyska...
Puszcza otrząsała się ze snu i marzeń.
Pociąg wojskowy, oczekiwany od tak dawna, biegł na zgubę...
Oficer odwrócił się, powiedział kilka słów dźwięcznym, niezmąconym głosem; powstańcy
zerwali się i cofnęli chyłkiem od plantu...
Nie chcieli dzielić losu żołnierzy.
- Chodźże, Janek!
- rzekł Wacław ciągnąc za nogi śpiącego kolegę.
Młody porucznik w tej chwili zmienił się do niepoznania; w łagodnych oczach zapłonęły
jakieś zielone, fosforyczne iskry, biała ręka drżała - wskazujący palec szukał kościanego
guziczka, a znalazłszy, znieruchomiał...
Żelazny smok pędził zionąc ogniem i parą; z łoskotem tłoków i kół, z warczeniem osi
mieszały się głosy ludzkie.
Żołnierze śpiewali chórem zwycięską pieśń; fala głosów, wypływająca z setek ust, rozlewała
się w powietrzu i górowała chwilami nad piekielnym hukiem toczących się po szynach
wagonów.
Ale biały palec przycisnął z lekka guzik kościany - i drzewa, słupy, wagony - wszystko
ugięło się nagle pod wściekłym podmuchem.
Z nasypu buchnął słup ognia i czarnego dymu, ryknęło, ziemia drgnęła konwulsyjnie, w
powietrzu zawyły szczątki żelastwa, jak tłum wypuszczonych złych duchów, i na chwilę stała
się straszna cisza...
Jeden wagon zniknął...
pozostałe spiętrzyły się w rozpędzie w stos wysoki, w kupę belek, desek, osi, kół, kawałów
metalu...
Przewrócona lokomotywa warczała rozszalałymi kołami, syczała jak smok rażony
śmiertelnym grotem...
A w ciemnościach, unikając polanek księżycem oblanych, przemykały się cienie chyłkiem w
puszczę...
Ostatni był młody, piękny Kreol, z cygaretką w ustach...

ROZDZIAŁ VII.

Szturm do miasta.



Dokonawszy dzieła zniszczenia oddziałek połączył się z głównymi siłami, które
przygotowywały się do opanowania miasteczka O., położonego w środku prowincji
Matanzas.
Wysłani na zwiady donieśli, że w O. znajduje się zaledwie jedna kompania wojska
hiszpańskiego; miasteczko może więc stać się łatwą zdobyczą powstańców.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Okolice, przez które maszerował oddział, były niegdyś gęsto zaludnione.
Mijano obszerne plantacje trzciny cukrowej, tytoniu i bawełny, do niedawna kwitnące, a dziś
zniszczone i obumarłe; przechodzono przez wyludnione wioski, przedstawiające się niekiedy
jako zbiorowisko dymiących zgliszcz.
Z głębi lasów okolicznych wychylały się gromadki byłych mieszkańców spalonych wiosek.
Biedacy, dowiedziawszy się o zbliżaniu sławnego Gomeza na czele kilku silnych oddziałów,
dążyli ze wszech stron, aby go zobaczyć.
* Gomez Jose Miguel (1858-1921) - generał, jeden z kierowników powstania zbrojnego
Kuby w latach 1895-1898 - przeciw panowaniu hiszpańskiemu.
Naszym ochotnikom serce krajało się na widok tych żyjących szkieletów, odzianych w
łachmany, wodzących przygasłymi ze strachu oczyma po przybyszach.
Kobiety, dzieci i starcy, zaledwie zdolni utrzymać się na nogach, klękali przed powstańcami
jak przed bożyszczami, wyciągali ręce, błogosławiąc oręż, który choć na chwilę uwalniał ich
od tyranii hiszpańskiej.
Z okrzykami pełnymi zapału i uwielbienia mieszały się rozpaczliwe wołania o chleb i
przekleństwa rzucane na głowy ciemięzców...
Żywe szkielety opowiadały historie, od których włosy jeżyły się na głowie i krew zastygała
w żyłach.
Raz na przykład oddział Hiszpanów, w pogoni za powstańcami, wpadł do wioski, której
mieszkańców podejrzewano o stosunki z Gomezem.
Nie znaleziono jednak nic podejrzanego.
Ale zawód podniecił jeszcze bardziej wściekłość żołdaków.
Rozległy się strzały, polała się krew dzieci i matek, zasłaniających je własnymi piersiami;
mężczyzn, którzy ośmielili się stawać w obronie swej rodziny i swego mienia, prowadzono
grupami pod mur kościelny, stawiano naprzeciw plutonu i rozstrzeliwano wszystkich jak
dzikie bestie schwytane w norze.
Ocaleli tylko ci, którzy zdołali umknąć do pobliskiego lasu lub ukryć się w gęstej i wysokiej
trzcinie cukrowej.
Teraz ci zbiegowie, wygłodzeni, wystraszeni, wracali na zgliszcza swych domów, rozpaczali
nad ciałami żon, dzieci i mężów, żebrząc o chleb, ale przede wszystkim o zemstę.
Młodzieńcy z toporami, z maczetami, nawet z kijami poprostu, zaciągali się do szeregów
powstańczych, ciesząc się nadzieją, że będą mogli wytoczyć choć trochę krwi w zamian za tę
tak niedawno przelaną krew swych najbliższych.
Dowódca rozdawał broń, chleb i lekarstwa, krzepił upadłych na duchu, ukazując im
przedświt lepszych, wolnych dni...
Oddział, pomnożony o kilkunastu ochotników, ruszył w dalszą drogę, żegnany pełnymi
entuzjazmu okrzykami nieszczęśliwych Kubańczyków.
Była noc głęboka, kiedy ujrzano wieżę kościelną miasteczka.
Zachowując jak największą ostrożność, powstańcy przygotowali się do napadu ze wszystkich
stron.
Kolumna podzieliła się na cztery części, które na dany znak pomaszerowały cicho, skradając
się pomiędzy krzakami, budynkami i zagłębieniami gruntu.
Wacław i Siekierka trzymali się jak zwykle ramię w ramię.
Józka tylko i Stacha brakowało, bo obaj należeli do kolumny północnej.
Pokazało się jednak, że Hiszpanie porozstawiali, jak przystało zresztą na żołnierzy, straże
dookoła miasteczka.
Zaraz też w ciemnościach błysnęły karabinowe wystrzały i cienie kawalerzystów pomknęły
w kierunku murów.
- Nie dali się wziąć znienacka - rzekł Siekierka.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

W tej chwili odezwały się trąbki do ataku i powstańcy hurmem, wśród okrzyków: "Niech
żyje Kuba i wolność", rzucili się naprzód.
Natrafili na okop, lecz w oka mgnieniu zdobyli go bagnetami.
Hiszpanie, zdziesiątkowani, cofali się w popłochu do koszar, gdzie postanowili się bronić.
Kiedy jednak usłyszeli strzały ze wszystkich stron i przekonali się, że powstańcy otoczyli
miasto, kapitan ich zgromadził całą kompanię i nie bacząc na silny ogień szturmujących,
wyszedł w porządku z koszar.
Kubańczycy, chcąc nie chcąc, musieli wypuścić cofającego się nieprzyjaciela, który miał
doskonałą zasłonę z dwóch dział górskich.
Wyprawiono jednak za nim sześćdziesięciu strzelców, którzy zajęli zdobyte fortyfikacje w
obawie, aby Hiszpanie na powrót się w nich nie usadowili.
Cała ta sprawa trwała ze dwie godziny.
Skoro słońce wyjrzało zza lasu, na murach miasteczka powiewała w czerwonym świetle
zorzy porannej chorągiew narodowa kubańska, a na ulicach zamiast mundurów hiszpańskich
snuły się niepozorne kurtki powstańcze.
Oddział zgromadził się na rynku przed kościołem; dowódca objechał front, winszując
żołnierzom zwycięstwa i chwaląc za waleczność.
Mieszkańcy, wystraszeni słyszanymi w nocy wystrzałami, bojaźliwie wychodzili z domów, a
ujrzawszy odznaki powstańcze, śpieszyli powitać swoich.
Pogoń wysłana za nieprzyjacielem powróciła w parę godzin później, prowadząc kilku
jeńców.
Żołnierze wybladli, z posiniałymi od malarii wargami, ze związanymi na plecach rękami,
stali oczekując apatycznie swego losu.
Wiedzieli oni doskonale, że generałowie Weyler i Blanco nie robili sobie ceregieli z
powstańcami schwytanymi z bronią w ręku: wieszano ich, jak korsarzy, na pierwszym
lepszym drzewie przydrożnym albo rozstrzeliwano w mieście po kilkunastu razem.
* Weyler, Blanco - kolejni wodzowie armii hiszpańskiej na Kubie.
Don Czacho, oburzony tym postępowaniem z jeńcami, wystosował przed paroma tygodniami
list do generała hiszpańskiego, stojącego załogą w prowincji Matanzas, z oświadczeniem, że
zamierza płacić pięknym za nadobne.
Pismo to, zamiast skłonić dzikiego Hiszpana do humanitarnego traktowania jeńców,
rozbudziło w nim szaloną wściekłość.
Rzucił się jak zwierzę po odczytaniu korespondencji; najbardziej oburzało go to, że don
Czacho zatytułował go ironicznie: "Łaskawy kolego"!
- Ten buntownik ośmielił się nazwać mnie kolegą swoim, mnie, wiernego sługę króla
hiszpańskiego?
- ryczał mnąc papier w dłoni.
- Ha, zuchwalec!
Don Czacho nie oczekiwał też długo na objawy gniewu zezwierzęconego obrońcy ucisku;
świeżo zaraportowano mu, że generał kazał powiesić czterech powstańców, którzy
zachorowali nagle w drodze i odłączyli się od swojego oddziału.
Powstańcy ulokowali się po kilkunastu w wyznaczonych domach.
Mieszkańcy przyjmowali ich, jak wszędzie, z otwartymi rękami.
Nasza czwórka dostała kwaterę wygodną u zamożnego obywatela, staruszka z długą, białą
jak mleko brodą; dano im obszerny pokój z werandą wychodzącą na ogród pełen pięknych
drzew i pachnących kwiatów.
Tutaj powstańcy spędzili całe dwa dni na jedzeniu, piciu i spaniu.
Opuszczali miasteczko wypoczęci, odziani, bo don Czacho bez żadnych skrupułów zabrał
całą odzież z magazynów wojskowych.
Odjęto od mundurów szlify, kołnierze i guziki i zamieniono je w zwyczajne kurtki.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Wszyscy byli nadzwyczaj zadowoleni z nowego ubrania, bo stare od dawna rozpadło się w
szmaty.
Lecz uciecha niedługo trwała; wkrótce przybyli ludzie z okolicy dając znać, że wojska
hiszpańskie szybko zbliżają się.
i to z kilku stron naraz.
W istocie cztery kolumny nieprzyjacielskie maszerowały na miasteczko koncentrycznie,
otaczając je coraz ciaśniejszym kręgiem i pragnąc w ten sposób zdławić powstańców.
Należało wytężyć wszystkie siły, aby wydostać się z zarzuconych sieci.

ROZDZIAŁ VIII.

W matni.



Noc.
Wiatr szumi głucho w odwiecznych puszczach, wdziera się w nierozwikłaną sieć kanałów i
pnączy, szamocąc nimi, hula po polach, dążąc z gór ku szumiącemu w dali oceanowi.
Oddział powstańczy po uciążliwym całodziennym marszu, po potyczce stoczonej wczesnym
rankiem ze szwadronem kawalerii, ścigany, osaczony, zdziesiątkowany febrą, głodem i
trudami fizycznymi przypadł, jak zgoniony, wyczerpany jeleń przed ogarami, w tym zakątku,
aby zebrać siły do nowych zapasów.
Żołnierze siedzą na spróchniałych pniach, oddychając dusznym, niezdrowym powietrzem
puszczy, lub leżą pokotem na wilgotnej ziemi, zapomniawszy o strasznej vomito negro, o
jadowitych wężach, o głodzie i pragnieniu, o wszystkim.
* Vomito negro - hiszpańska nazwa żółtej febry.
Członki zmartwiałe i zesztywniałe, zbolałe od całodziennego pochodu, natrętnie,
bezwzględnie domagają się snu.
Nikt nie myśli o wieczerzy; zakąszono naprędce kawałkiem suchara, popito łykiem złej wody
i na spoczynek!
Jakże błogo zapomnieć choć na kilka godzin o rozpaczliwym położeniu - nie czuć
zmęczenia, bólu w poranionych nogach, w pociętych przez mustyki rękach i twarzy!
Nie śpią tylko placówki, rozstawione dokoła, i don Czacho, dowódca oddziału, z oficerami
sztabu.
Ludzie ci siedzą na siodłach w szałasie skleconym z gałęzi i liści palmowych, przy świetle
dymiącej pochodni; wielki, porosły mchem kamień służy im za stół, na którym obok kilku
pomarańcz i sucharów nadpleśniałych leży mapa.
Od czasu do czasu któryś z nich sięga do stojącej na ziemi butelki z ratafią, pociąga z niej
haust, aby się rozgrzać na chłodzie nocnym, potem wypowiada swoje zdanie lub kreśli
ołówkiem na arkuszu papieru jakieś znaki.
Jest to rada wojenna powstańcza.
Niezwykła pora każe się domyślać, że chodzi tu o ważne rzeczy.
Na jasnej, zwykle pogodnej twarzy dowódcy i na pomarszczonych obliczach oficerów maluje
się niepokój.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Tak, nie ulega wątpliwości, że dragoni należeli do zachodniego oddziału - mówił jeden ze
sztabowców, mały, krępy człowieczek z błyskającymi oczami.
- Był to manewr zmierzający do zapędzenia nas w puszczę - dodał drugi.
- Znajdujemy się więc w matni.
Z zachodu dywizja Josego, a ze wschodu oddział Castillona z silną artylerią, z południa
ciągnie sześć batalionów strzelców, a na północy - ocean.
- Jak daleko stąd znajduje się Castillon?
- zagadnął inny członek rady.
- Co najwyżej jest o pół przemarszu od nas - rzekł don Czacho.
- Zresztą rano otrzymamy co do niego pewne dane; wysłałem rekonesans.
- Bądź co bądź nie przedrzemy się przez żelazny pierścień, który nas otacza.
Niech diabli porwą!
- zawołał krępy oficer uderzając pięścią w mapę.
- Nie łudźmy się, panowie!
- Ja się nie łudzę - rzekł dowódca pocierając dłonią pomarszczone czoło.
- Cóż więc czynić?
- mówił dalej mały oficer gestykulując żywo.
Zapanowało głuche milczenie; rozpacz wgryzała się w serca jak robak wstrętny, paraliżowała
wolę; nikt nie umiał podać projektu, jak gdyby się obawiał brać na swoją odpowiedzialność
krew i życie żołnierzy oraz przyszłość ojczyzny.
Po chwili jednak podniósł się ów młody i elegancki Kreol, którego widzieliśmy
spełniającego dzieło zniszczenia nasypu drogi żelaznej.
Powiódł dużymi oczami po obecnych, biała jego, delikatna ręka podniosła się i nerwowym
ruchem szarpała mały, czarny wąs; wywinięte, pąsowe wargi drgały.
Wyprostował się i postąpił krok naprzód.
- Co czynić?
- powtórzył.
- Panowie, chyba żaden z was nie skala ust niecnym wyrazem, którego nie śmiem
wypowiedzieć.
Och, nie bylibyście mścicielami krzywd, rycerzami wolności, dziećmi Kuby, lecz - jej
wrogami, gdyby w waszych głowach postała, choć na mgnienie oka, taka myśl wyrodna!...
- Ależ, poruczniku - przerwał dowódca - dalecy jesteśmy od kapitulacji, cóż znowu!
Chcemy walczyć do ostatniego tchnienia!
- Ba, poddanie się, jak na dziś, pachnie stryczkiem albo kulą!
- rzekł krępy oficer śmiejąc się ironicznie.
- Co tu o tym gadać!
- Nie traćmy czasu, panowie - rzekł podpułkownik spoglądając na zegarek.
- Już dziesiąta, trzeba coś postanowić.
Mnie się zdaje, że powinniśmy spróbować, czy pod osłoną ciemności nie przemknęlibyśmy
się pomiędzy oddziałem południowym a zachodnim.
Nieraz takie przedsięwzięcia udawały nam się.
- Zanadto nas ścisnęli teraz - odparł dowódca.
- Zresztą w południowo-zachodnim kierunku puszcza kończy się...
Musielibyśmy wyjść na otwarte pole...
To czyste niepodobieństwo...
wzięto by nas w dwa ognie i zduszono by, ot tak...
Z tymi słowy don Czacho schwycił motyla nocnego kręcącego się koło pochodni, zmiażdżył
pomiędzy palcami i rzucił na ziemię.
- Ja zaś nie mogę zgubić oddziału.
- Sądzę, że przebilibyśmy się!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- rzekł znowu młody Kreol.
- Odważnie, naprzód!
Generale, proszę o trzydziestu ludzi dla wykonania dywersji; zaalarmujemy nieprzyjaciela z
boku, ściągniemy go sobie na kark i otworzymy drogę pozostałym siłom.
- Oceniam pańskie męstwo i poświęcenie - odparł dowódca - ale projekt wydaje mi się zbyt
ryzykowny, a nawet niewykonalny.
Czyż trzydziestu choćby najodważniejszych w świecie zuchów zdoła zatrzymać batalion?
Nie, nie, wyjdziemy z matni tańszym kosztem.
Rozpuścimy oddział; niech każdy przekrada się przez łańcuch wrogów na własną rękę w
kierunku, jaki mu podyktuje instynkt.
Ci, którym uda się przedrzeć, zgromadzą się w Neno, gdzie naznaczam punkt zborny.
Manewr ten niejednokrotnie już mi się udawał.
Liczę na przebiegłość i doświadczenie powstańców i jestem prawie pewny, że oddział
zmniejszy się zaledwie o kilkunastu ludzi.
- Tak, to dobry pomysł - mruknął krępy oficer.
- Więc bez straty czasu podnieść ludzi na nogi!
- Co do mnie, wolałbym bitwę!
- szepnął Kreol z ogniem w oczach.
Z piersi jego wydobyło się głębokie westchnienie; nie protestował jednak, rozumiał, że
postanowienie generała było podyktowane nie słabością, lecz rozwagą i doświadczeniem.
W gierylasówce przedsiębierze się częstokroć kroki, na jakie nigdy by się nie zdecydowano
w wojnie regularnej, depce się pozornie zasady taktyki.
Oficerowie opuścili szałas i udali się do swoich kompanii i plutonów.
Siekierka, Stach i Kosowie spali jak zabici pod kłodą świeżo zrąbanego drzewa, kiedy
sierżant obudził ich, a raczej kiedy usiłował ich obudzić.
Najpierw zerwał się olbrzym.
- W pochód?
- zagadnął.
Sierżant zakomunikował im rozkaz.
Wieść o nakazanym rozejściu się zrobiła wrażenie na powstańcach; wszczął się ruch na
biwaku.
Żołnierze, stawiani gwałtem na poranione, popuchnięte nogi, klęli i narzekali, że im nie
pozwolono wypocząć.
Niektórzy, pomimo nalegań, nie chcieli się podnieść, znużenie wzięło górę nad instynktem
samozachowawczym.
Do rzędu takich, pogrążonych w apatii, należeli nasi dwaj ochotnicy, nie nawykli jeszcze do
trudów wojennych.
- Wstawajże, Józiek - powtarzał Siekierka szarpiąc go za rękę.
- Hiszpanie idą.
Trzeba uciekać.
- Niech idą!
- Zabiją cię!
- Niech zabiją!
Siły już nie mam.
- Powieszą cię!
- Wszystko mi jedno!
Chcę spać, i kwita.
- Spać, spać!
- powtórzył niecierpliwie Wacław.
- Ależ, do licha, głupstwa pleciecie!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Trza się podnieść!
Oddział się rozchodzi!
Zostaniecie sami w lesie.
- Zostaniemy; przynajmniej człek się wyśpi i wypocznie, a potem dziej się wola Boża!
- mówił Józiek zamykając oczy.
- Wariaty!
- wołał Stach tarmosząc ich kolejno.
- Tu nie żadne żarty; za kilka godzin zacznie świtać, a wtedy nie przemkniemy się.
Złapią nas i strzelą w łeb.
- Idź do diabła!
- oburknął Wacek rzucając się gniewnie.
- No, jak wam się podoba!
My z Siekierką idziemy we dwóch, sami sobie będziecie winni!
Nie bacząc na taką groźbę, nasi ochotnicy ani myśleli ruszać się z miejsca.
Nie oni sami zachowywali się w ten sposób, blisko czwarta część powstańców była tak samo
apatyczna.
Oficerowie zachęcali, nalegali, a kiedy słowa nie pomagały, zaczęli płazować niektórych
opornych.
Nareszcie po długich usiłowaniach udało się przekonać nieboraków, że lepiej uciekać na
zakrwawionych nogach aniżeli dostać kulą hiszpańską w czaszkę.
- W którą stronę powędrujemy?
- zagadnął Stach, kiedy już wszyscy czterej byli gotowi do drogi.
- Chyba razem trzymać się to trochę niebezpiecznie - rzekł Siekierka frasobliwie.
- Pojedynczo przekraść się najłatwiej.
Ale cóż, kiedy Kosowie przepadliby z kretesem, gdyby ich zostawić własnemu przemysłowi.
- Cóż więc czynić?
- odparł olbrzym marszcząc brwi.
- Radź, bracie.
- Ano, podzielmy się na dwójki: ty zabieraj Wacka, ja zaś zaopiekuję się Józkiem.
Trudno...
- A gdyby tak jednakże nie rozłączać się, hę?
- To wydaje mi się nie bardzo roztropne!
- W ostateczności wleziem na drzewa i sam diabeł nas nie odkryje!
- zawołał Stach machnąwszy z rezygnacją ręką.
- At, nie święci garnki lepią.
Zawszeć to razem będzie raźniej!
- Ha, niech tam!
- rzekł Siekierka.
- Naprzód!
- Więc którędy?
- Prosto przed siebie, dokąd oczy poniosą.
Kiedy się nasza gromada podniosła, oddział rozproszył się już w połowie, powstańcy znikali
w gąszczu jeden za drugim, słychać było tylko szelest rozchylanych krzaków oraz chrzęst
deptanych gałęzi.
- Trzymajcie się jeden drugiego!
- mówił Stach.
- Ja pójdę przodem, żeby torować drogę, wy za mną.
Jeślibym zauważył co podejrzanego, to syknę, wtedy zatrzymajcie się; gdybym zaś jeszcze
potem miauknął jak dziki kot, to dawajcie nura, gdzie kto może, najlepiej w krzaki albo na
drzewinę, jeśli niegruba.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Zwoływać się także miauczeniem.
- Słyszycie?
- zagadnął Siekierka szturchając Kosów po kolei, aby ich wytrzeźwić.
- Dyć słyszę!
- mruknął Józef.
Obozowisko opustoszało.
W szałasie, gdzie niedawno radzili wodzowie, pochodnia majaczyła jak iskierka.
Don Czacho ze swym sztabem odszedł ostatni, posyłając swym zuchom życzenia szczęśliwej
przeprawy.
Niełatwe zadanie leżało przed tymi ludźmi.
Czy im się uda przedrzeć przez obręcz najeżoną tysiącami bagnetów?
Czy nie zmylą drogi wśród nocy i zamiast uniknąć wroga, nie wpadną mu sami w ręce?
Głębokie westchnienie wydarło się z piersi generała kubańskiego; łza, szybko otarta, stoczyła
się po jego spalonej zwrotnikowym słońcem, szlachetnej twarzy.
Cóż by dał za to, żeby móc z nadzieją zwycięstwa uderzyć na znienawidzonych Hiszpanów i
przejść po ich trupach z triumfem!
Niestety, musiał wymykać się chyłkiem jak dziki zwierz z obławy.
Szedł więc ostatni, gotów na wszystko, marząc o jutrze pełnym chwały, o dniu, w którym
ujrzy swój sztandar powiewający na zdobytych murach.
Mały, krępy Murzynek prowadził przez zarośla wiernego rumaka, zdziwionego samotnością i
gryzącego niecierpliwie wędzidło.
Mijając naszą czwórkę, generał zatrzymał się na chwilę, poznał Kosów i uśmiechnął się.
- Śmiało, śmiało!
- rzekł.
- Do widzenia pojutrze w Neno!
Niech żyje Kuba!
Powstańcy odpowiedzieli: - Niech żyje wolność!
- i zapuścili się w nieprzebyty gąszcz leśny.
Stach, z maczetą w krzepkiej dłoni, rąbał krzaki na prawo i na lewo, spoglądając od czasu do
czasu poza siebie.
- Boję się, czy idziemy prosto - rzekł.
- Ciemno choć oko wykol, nawet busoli dojrzeć nie mogę.
- Poczekaj no!
- rzekł Siekierka.
- Zaraz ci się wystaram o latarkę.
- Skąd byś ją wziął?
- zagadnął Józiek.
- Albo ich mało w lesie?
- odparł.
- Latarki w lesie?
Et, pleciesz.
- Przecież nie mówię o prawdziwych latarkach, tylko o tych leśnych.
Aha, właśnie na tej gałęzi jedna siedzi, złapiemy ją zaraz.
Rzeczywiście pomiędzy liśćmi pobliskiego krzewu świeciło coś niebieskawo zielonym
blaskiem.
Był to kukujo, czyli świetlik amerykański, jakich pełno w lasach podzwrotnikowych.
Podkradłszy się ostrożnie, Siekierka schwytał owada i wręczył go olbrzymowi, ten zaś
przytwierdził go kawałkiem sznureczka do kapelusza i kukujo rozsiewał fosforyczne światło,
przy którym doskonale można było rozeznawać przedmioty w promieniu dwóch albo trzech
kroków.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Niechże was z taką latarką!
- zawołał Józiek, któremu ten pomysł wydał się arcygenialny.
- Muszę i ja zdobyć taką latarkę.
Rozpoczęły się łowy.
Każdy chciał mieć kukuja - aby choć cokolwiek widzieć w puszczy.
- Trzymajmy się kierunku północnego.
Nieprzyjaciela w tej stronie na pewno nie spotkamy - rzekł Stach.
- Dlaczego?
- zagadnął Józiek.
- Bo tam jest ocean...
- Podług mnie, nie można iść na północ - zaprotestował Jan.
- Punkt zborny naznaczono w Neno, to znaczy na północny zachód stąd.
Jeślibyśmy więc szli do morza, to trzeba by potem nadkładać okrutny kawał drogi, żeby
zdążyć na czas.
A wstyd by było nie stawić się.
Wolę tedy maszerować prosto do celu.
Wóz albo przewóz.
- Prawda, że nieładnie przez tchórzostwo nie stawić się - potwierdził olbrzym.
Kosowie przyznali także słuszność Siekierce.
Bali się oni niesłychanie nadkładania drogi; woleli narazić się na najgorsze choćby
niebezpieczeństwo niźli iść jeszcze przez dwa dni!
Czuli dobrze, że sił by im nie starczyło na takie przedsięwzięcie.
I tak ledwie powłóczyli nogami.
Kiedy Stach zatrzymywał się na dłużej przed jakąś przeszkodą, wszyscy trzej, nie wyłączając
Siekierki, zasypiali.
Raz Józiek przewrócił się jak długi, tak go niemiłosiernie rozmarzył sen.
Ciało osiągnęło przewagę nad duchem i bezwzględnie upomniało się o swe prawa.
A tu jak na złość maszerowano nadzwyczaj wolno; w przeciągu dwóch godzin posunięto się
zaledwie o kilometr.
Szczęściem las był coraz mniej zarośnięty i nad ranem nasza czwórka znajdowała się o jakie
dziesięć kilometrów od miejsca, gdzie się oddział rozproszył.
Pod zwrotnikami przejście od nocy do dnia i odwrotnie odbywa się prawie nagle; zmierzch
poranny trwa zaledwie kwadrans i ochotnicy spodziewali się lada chwila ujrzeć słońce.
Wraz ze światłem zwiększało się jednak niebezpieczeństwo.
Podług obliczeń Siekierki ochotników dzieliła od nieprzyjaciela zaledwie przestrzeń czterech
do pięciu kilometrów.
Jeśliby Hiszpanie wyruszyli o świcie w drogę, to niebawem musiałoby nastąpić zetknięcie z
nimi.
- Wolałbym nie iść w dzień - rzekł Stach.
- Wprawdzie las zawsze jest ciemny i ponury, ale wprawne oczy szpiegów hiszpańskich i
psie nosy łatwo wytropią nasze ślady.
- Więc oni mają z sobą psy?
- zagadnął Józiek wykrzywiając się.
- A ino!
I to umyślnie układane do poszukiwania zbiegów Skoro spostrzegą, że nasz oddział
rozproszył się, urządzą obławę w puszczy.
Dlatego też chciałbym jak najprędzej wydostać się poza linie nieprzyjacielskie.
Niebawem zacznie świtać, trzeba się śpieszyć.
- Idźmy, idźmy!
- nalegał Janek.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Każda chwila droga.
Kiedy słońce ukazało się nad widnokręgiem, nasza gromada stała nad strumieniem leśnym,
namyślając się nad środkami przeprawy.
Nad wodą rosły olbrzymie drzewa i podawały sobie potężne konary niby dłonie łączące się w
braterskim uścisku.
Był to jakby żywy most, wzniesiony o kilkadziesiąt stóp nad ziemią przez inżyniera-
przyrodę, udekorowany festonami kwitnących pnączy, storczyków i innych roślin, które w
pierwszych promieniach dnia nęciły wzrok żywymi barwami i diamentowymi blaskami
kropelek nocnej rosy.
Bagnisty grunt uniemożliwiał jednak przystęp do strumienia.
Powstańcy posuwali się więc wzdłuż brzegu, upatrując dogodniejszego miejsca.
Trochę wyżej struga rozszerzała się w jeziorko porosłe 100 wodnymi roślinami.
Na środku tego zbiornika mętnych, drzemiących wód wznosiła się maleńka kępa, zarosła
trzciną i drobnymi krzewami.
- Wiesz co, Stachu?
- odezwał się nagle Siekierka.
- Gdybyśmy mogli schronić się na tamtą wyspę, to sam diabeł by nas nie znalazł.
Spędzilibyśmy sobie dzień spokojnie, wypoczęli, a o zmroku hajda, w drogę!
Hę?
Hiszpanie pobobrują w puszczy, a przekonawszy się, żeśmy znikli, udadzą się w pogoń za
nami.
Wtedy dostaniemy się bez przeszkody na punkt zborny.
- Et, lepiej by było iść pomimo wszystko - odparł olbrzym po chwili namysłu.
- Na kępę, na kępę!
- zawołał Józiek.
- Ja już na nogach utrzymać się nie mogę, padnę gdzie pod drzewem i zginę, jap mi Bóg
miły!
- Tak, tak, wypocznijmy!
- naglił Wacek.
- Patrzcie, co się ze mną dzieje - dodał wskazując na buty, z których sączyła się krew.
- Ha, jak chcecie!
- rzekł Stach wzruszając ramionami.
- Należy się tylko ukryć prędko, bo, jak mi się widzi, Hiszpanie znajdują się tuż-tuż.
Jakże się dostaniemy na kępę?
- Wpław!
- rzekł Siekierka.
- Dobrze, wszyscy umiemy pływać!
- potwierdził Wacek.
Zgodzono się na projekt Janka; ażeby jednak nie zamoczyć broni, umieszczono ją na małej
tratewce, powiązanej z grubych gałęzi, wraz z odzieżą i amunicją.
Stach popychał ją przed sobą, inni płynęli tuż za nim.
Przeprawa z początku odbywała się pomyślnie; Stach wylądował pierwszy i wyciągnąwszy
tratewkę na kępę, podał rękę Jankowi i Wackowi.
Józiek opóźniał się.
- A prędzejże!
- wołał Siekierka.
Zamiast jednak odpowiedzi Józef, znajdujący się o kilkanaście kroków od towarzyszów,
wydał przejmujący okrzyk bólu i przestrachu; twarz wykrzywiła mu się konwulsyjnie i
zanurzył się pod wodę.
Oi - Co mu się stało?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- krzyknął Wacek.
- O rety, toć on tonie!
Zaledwie wymówił te słowa, gdy Stanisław wskoczył już do jeziorka; kilkoma potężnymi
ruchami muskularnych ramion dosięgnął miejsca, gdzie zniknął kolega, i wyciągnął go za
włosy.
Józiek był jakby sparaliżowany, nie mógł ruszać ani ręką, ani nogą.
Toteż olbrzym z trudem dopłynął z nim do kępki.
Już stawiał nogę na niej, gdy wtem i on krzyknął przeraźliwie, podskoczył i upadł tuż pod
nogi towarzyszom.
- Co ci się stało?
Gadajże!
- rzekł Janek wyciągając obu na wysepkę.
Ale olbrzym przez pewien czas nie mógł nawet odpowiedzieć, spoglądając tylko szeroko
otwartymi oczyma, w których malowało się przerażenie.
- Czy ich kajman gonił, czy co, u licha?
- rzekł Wacław śledząc powierzchnię jeziora.
* Kajman - gatunek krokodyla zamieszkujący rzeki amerykańskie.
- Nie, to drętwik, węgorz elektryczny!
- wybełkotał wreszcie olbrzym siadając z trudnością.
* Drętwik - strętwa - ryba o wyglądzie węgorza, żyjąca w rzekach i bagnach Ameryki
Południowej i Środkowej; posiada narząd "elektryczny", za pomocą którego może porażać
nawet duże zwierzęta, np. słonie.
- Dostaliśmy uderzenie co się zowie!
O rety, rozetrzyjcie mi ręce, bo mi na nic zesztywniały!
- Drętwik?
A to ci diabeł!
- zawołał Siekierka spełniając prośbę przyjaciela.
Wacek wziął się ze swej strony do rozcierania pokurczonych członków brata i po kilku
minutach zdołał przywrócić mu władzę.
- Oj, oj!
- stękał Józiek, wyciągnięty na ziemi.
- Żeby tę gadzinę złe chwyciło, to ci potwór, smok podziemny!
Długo jeszcze obaj przeklinali drętwika, który sprawił im taką niespodziankę, i odgrażali się
srodze.
Wreszcie jednak przyszli zupełnie do siebie i ułan pierwszy zaczął się śmiać z przygody.
- Zjedzą diabła Hiszpanie, jeśli nas tu znajdą i dostaną - rzekł.
- Pyszne mamy schronienie!
Rzeczywiście kępa nadawała się doskonale na kryjówkę.
Z daleka wyglądała jak miejsce porosłe trzciną, sitowiem i innymi roślinami wodnymi; miała
z dziesięć łokci średnicy i wznosiła się na parę stóp nad powierzchnię jeziorka.
Po dokładniejszym zbadaniu jej, powstańcy przekonali się, że składa się z kilkunastu grubych
pni drzewnych, które osiadły na dnie i nie mogą spłynąć.
- Możemy się tutaj wyspać po królewsku!
- rzekł Józek przyszedłszy nieco do siebie.
- Ba, ale na czym?
- zagadnął Siekierka rozglądając sie melancholijnie po kępie.
- Ot, tak!
- odparł Józef wyciągając się na ziemi.
- Trochę wilgotno tutaj, co prawda, mustyki dokuczają niemiłosiernie i siła krwi z nas
wypiją, ale co robić?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Przykryjemy się opończami na głowę, ręce poobwijamy w liście albo szmaty i jakoś to
będzie.
- Podścielmy sobie tej trzciny - dodał Wacław zrywając garść ostrych łodyg.
- Nie ruszajże tego!
- krzyknął Stach powstrzymując go.
- Boże uchowaj, niszczyć zasłonę; jeśli ogołocisz kępę z zieleni, to Hiszpanie przejrzą ją od
końca do końca i przepadliśmy.
- Prawda ci jest!
- mruknął zafrasowany Wacław.
- Ja i tak zaraz usnę, bo mi się głowa kiwa jak temu Chińczykowi w sklepie z herbatą.
Tylko wprzódy trza nogi wymoczyć w wodzie, bo popuchły niby banie i doskwierają
strasznie.
- Można - potwierdził Stach.
- Lepiej potem będzie maszerować.
Wszyscy czterej zdjęli zniszczone obuwie, obficie poplamione krwią.
Od paru dni oddział znajdował się w bezustannym pochodzie; biedne nogi powstańców
wyglądały jak jedna wielka rana; każdy krok sprawiał nieborakom ból nieznośny.
Z rozkoszą więc zanurzyli w wodę okaleczałe członki.
- Och, jak to przyjemnie!
- westchnął Wacław z ulgą.
- Ja bo przed spaniem przekąsiłbym co!
- rzekł Stach, którego potężny organizm dopominał się o swoje prawa.
- No, to zjedz trochę suchara - rzekł Janek.
- Ale pamiętaj, zostaw i dla nas cokolwiek.
Ułan kubański nie dał sobie powtarzać dwa razy tej zachęty i w oka mgnieniu połknął
połowę całego zapasu, mlaskając językiem i patrząc pożądliwie na resztę.
Po tej uczcie wyciągnął się obok towarzyszów na wilgotnej ziemi i po upływie kilkunastu
sekund na kępie zapanowała cisza przerywana ciężkim, chrapliwym oddechem czterech ludzi
pogrążonych w śnie.
Strudzeni nie obudziliby się zapewne wcześniej aniżeli nazajutrz, gdyby nie porwała ich na
równe nogi salwa karabinowa, która rozległa się stokrotnym echem w puszczy.
- Połóżcie się - rzekł Siekierka ciągnąc za rękaw Wacława przecierającego oczy - to
Hiszpanie.
- Hiszpanie?
- powtarzał zaspany Wacław.
- Gdzie?
- Ot, tam, nad strumieniem!
- odparł olbrzym rozgarniając ostrożnie trzcinę.
Wszyscy spojrzeli we wskazanym kierunku i krew zmroziła im się w żyłach.
Nad strugą leśną stało ze dwudziestu żołnierzy w płóciennych mundurach, odbijających
jaskrawo na ciemnym tle lasu, i strzelało w gąszcz.
- To do któregoś z naszych!
- szepnął Siekierka.
Domysł był słuszny; pomiędzy krzakami migała jakaś postać, przedzierająca się w głąb
puszczy.
Ukrytym na kępie zdawało się, że poznają powstańca - i serce ścisnęło się im boleśnie.
- Nie trafili go, bo ucieka - rzekł Stach radośnie.
- O...
zniknął za drzewem...

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Hiszpanie zatrzymali się nad wodą, lecz widocznie żaden z nich nie miał ochoty przeprawić
się wpław, jak to uczynił ścigany.
Zadowalali się więc posyłaniem w ślad za nim gradu kul, które obrywały gałązki krzewów i
dziurawiły grube pnie drzew.
- Zabiją nieboraka - mówił Wacek.
- Żeby był mądry, toby gdzie plackiem przyległ - rzekł Józiek.
- Tak, i żołnierze przycapiliby go!
- dodał Siekierka ironicznie, - A gdyby tak dać odsiecz temu biedakowi?
- szepnął olbrzym chwytając karabin.
- Palnijmy do tych psów hiszpańskich, a zaręczam wam, że drapną, gdzie pieprz rośnie.
No, chcecie?
- Żal mi tamtego - odparł Siekierka - ale ani się ważcie!
Musimy siedzieć jak mysz pod miotłą, ażeby się nie zdradzić.
Jest ich ze dwudziestu przynajmniej.
Wystrzelaliby nas jak kaczki, gdyby zwąchali, że siedzimy na kępie.
Daj Boże, aby nas i tak nie dostrzegli...
Zapanowało milczenie.
Wszyscy, nawet Stach, przyznawali słuszność Janowi; należało się spodziewać, że w pobliżu
znajduje się większa liczba nieprzyjaciół i że strzelający stanowili tylko część dużego
oddziału.
Postanowiono tedy przyczaić się w myśl rad Siekierki.
Z trwogą śledzili każdy ruch Hiszpanów, wiedząc doskonale, że w tej chwili życie ich
wisiało na włosku.
A nuż żołnierzom kępa wyda się podejrzaną i poślą do niej z tuzin kul?
Trzcina stanowiła kiepski pancerz przeciwko dalekonośnym karabinom Mauzera.
Ale nieprzyjaciel nie miał widocznie ochoty nurzać się w błotnistym strumieniu, który w tym
miejscu rozlewał się dość szeroko.
Tylko ktoś, zagrożony niebezpieczeństwem, mógł się zdecydować na przeprawę wpław bez
wahania.
Hiszpanie znajdowali się w odległości co najwyżej stu kroków od kępy; ukryci tam
powstańcy z łatwością widzieli każdy ich ruch, zwłaszcza że las w tym miejscu rósł niezbyt
gęsto.
Wszyscy pragnęli ocalenia nieznajomego kolegi, zapominając o sobie.
Życzeniom ich stało się prawdopodobnie zadość, gdyż powstaniec zniknął w głębi puszczy.
Hiszpanie zaś, zabawiwszy jeszcze chwilę nad strumieniem, cofnęli się.
- Jesteśmy ocaleni - rzekł Józef.
- Na ten raz - dodał Siekierka.
- Oj, widzi mi się, że najemy się niemało strachu, zanim się nam uda przedrzeć przez wojsko
- mruknął Stach skrobiąc się w głowę.
- Któraż to godzina teraz?
- zagadnął Wacław.
- Słońce tak jakby chyliło się ku zachodowi.
- Wyspaliście się, co?
- pytał z uśmiechem Siekierka.
- Poczekajmy do zmierzchu i hajda, na zborny punkt!
- Jak hajda, to hajda!
Cóż robić?
- odparł Józiek.
- Żeby tylko te drętwiki znowu nie spłatały mi figla.
Niech ich nie znam!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Jakiś czas nasłuchiwali bacznie, czy gdzie w lesie nie odezwie się strzał, ale dawna cisza
wróciła; snadź Hiszpanie, przetrząsnąwszy puszczę z końca w koniec, zaprzestali
bezowocnego pościgu i wrócili na stanowiska.
Skoro się ściemniło, nasza czwórka opuściła kępę i kierując się za pomocą busoli, wolno
zaczęła przedzierać się puszczą.
Było to prawdziwe bohaterstwo.
Co chwila musiano zatrzymywać się wobec nieprzeniknionych gąszczów, w których nawet
maczeta okazywała się niedostateczna: ostre liście, kolczaste krzewy raniły twarz i ręce,
szarpały na łachmany odzież.
Pomimo wszystko jednak posuwano się naprzód, chociaż żółwim krokiem.
Do wschodu słońca zrobiono nie więcej niż cztery albo pięć kilometrów.
Ale na szczęście las rzedniał; przed świtem zaś ustąpił miejsca otwartemu polu.
Teraz należało podwoić ostrożność.
Ochotnicy szli gęsiego, o kilkanaście kroków jeden za drugim, zatrzymując się, kiedy
posłyszeli jakiś podejrzany szelest, wybierając drogę przez krzaki.
Natura jak gdyby sprzyjała ich przedsięwzięciu, bo noc była chmurna, księżyc nie świecił, a
wiatr głuszył odgłos ich stąpania.
Nareszcie zaświtało.
Przed nimi ukazały się w półmroku budynki stojące w środku pola zasadzonego trzciną
cukrową.
Na ten widok Stach wydał okrzyk radości.
- Pyszną kryjówkę znaleźliśmy znowu!
- zawołał.
- Dalejże, bracia w trzcinę!
Nie namyślano się długo nad wykonaniem tej rady i po chwili nasi ochotnicy siedzieli pośród
wysokich, dojrzewających łodyg, oddychając ciężko ze zmęczenia.
- Wyszliśmy już na plantacje, które się ciągną pewnie aż do samego zbornego punktu - rzekł
Stach.
- Znam ja ci dobrze okolicę, bom ją przewędrował nieraz na koniu.
- Długo tu zabawimy?
- zagadnął Józef.
- A bo co?
- No, bobym chciał jak najprędzej dostać się do obozu; jeść by dali przynajmniej.
Jak tak dalej pójdzie, to wyciągnę kopyta, i już!
- Głupiś, ty, oj, głupi!
- rzekł olbrzym wzruszając ramionami.
- A któż ci broni jeść?
- Żartujesz czy co, Stasiek?
- odezwał się Wacław.
- Przecież torba pusta.
Ostatni kawałek suchara zjedliśmy wczoraj wieczór.
- No, kiedyście takie gamonie, to niech wam kiszki marsza grają!
- mówił Stach.
- Ja dam sobie radę.
Ot, tak!
Z tymi słowy ułamał grubą na parę cali łodygę trzciny, włożył koniec w usta i zaczął ssać
łakomie.
- Dobre, doskonałe!
- powtarzał.
Siekierka naśladował kolegę; tylko zamiast wysysać trzcinę, żuł ją w zębach.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Słodkie, aż miło!
- zawołał.
- Dalejże, niedołęgi!
Czyście to w Teksasie nigdy nie widzieli trzciny cukrowej?
Ochotnicy skrzywili się pogardliwie, ich żołądki, nie przyzwyczajone jeszcze do kurczenia
się, domagały się jakiegoś posilniejszego jedzenia.
Cóż jednak mieli robić?
Ucięli sobie po łodydze i z przyjemnością raczyli się ciekącym z niej słodkim płynem.
- Ha, niech tam!
- westchnął Józiek.
- Przynajmniej z głodu nie zginę.
Trzcina w istocie zaspokoiła jako tako wilczy apetyt powstańców, a co ważniejsze, zapewniła
im zupełnie bezpieczne schronienie w ciągu dnia.
Stach jednak postanowił wyruszyć sam po krótkim wypoczynku.
Mogliby bowiem się spóźnić na zborny punkt i narazić na odłączenie od swojego oddziału.
- A bądźże ostrożny!
- upominał go Siekierka.
- No, no, nie bój się!
Nadstawiajcie tylko uszu, bo wracając będę gdakał jak kura po zniesieniu jaja, więc mi
odpowiadajcie, inaczej bym do was nie trafił.
- Rzekłszy to, ułan kubański zarzucił karabin na plecy i zniknął w gąszczu.
Towarzysze oczekiwali z najwyższą niecierpliwością, co nastąpi.
Upłynęła długa godzina, po czym rozległo się w pobliżu umówione gdakanie kury.
Siekierka powtórzył i pomiędzy łodygami ukazała się wnet uśmiechnięta twarz Stacha.
- No, wiara, cieszcie się!
- zawołał olbrzym.
- Trafiliśmy między swoich i nie potrzebujemy się kryć.
Hiszpanie siedzą jeszcze w puszczy i szukają tam don Czacha.
Na tę wiadomość ochotnicy z radości podskoczyli do góry.
,- A jeść dadzą?
- zagadnął Józiek, który miał zawsze najlepszy apetyt.
- W bród!
- Ratafii też?
- pytał Siekierka mlaskając językiem.
- Całą beczkę, jeśli tylko wypijesz.
- No, kiedy tak, to marsz!
Wyszedłszy z gęstej trzciny, powstańcy ujrzeli przed sobą ładny pałacyk o bielonych murach,
ukryty zalotnie w cieniu obszernego ogrodu i otoczony wysokim murem.
Była to siedziba plantatora; obok widniały zabudowania folwarczne, z rafinerią na czele,
gdzie przerabiano trzcinę na cukier.
Na obszernym dziedzińcu panowała jednak pustka; ani żywego ducha, jak to mówią.
Toteż nasza czwórka, zamiast dobijać się do zamkniętych żelaznych bram, przedostała się po
prostu przez mur do ogrodu i idąc za Stachem, podążyła piękną aleją palmową do pałacyku.
Olbrzym zastukał w okienko od tyłu, w którym ukazała się brzydka, czarna twarz starego
Murzyna, wyglądającego bardzo oryginalnie w ramkach śnieżnobiałego zarostu i takiejże
gęstej czupryny.
Murzyn otworzył drzwi i wpuścił powstańców do środka.
- Czy tylko jesteś pewien, że Hiszpanie daleko?
- zagadnął Siekierka.
- Spodziewamy się ich dopiero wieczorem!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Macie czasu dosyć!
- odparł starzec szczerząc piękne, pomimo podeszłego wieku, zęby.
- Dałem już znać pani i panience.
Ot, siadajcie sobie tutaj - dodał wskazując na trzcinowe krzesełka - zaraz przyjdą!
Rzeczywiście, zanim nasi ochotnicy zdążyli postawić w kącie karabiny i uporządkować
cokolwiek ubrania, gdy zaszeleściły suknie jedwabne i dwie damy ukazały się w pokoju.
Jedna z nich miała lat około czterdziestu i twarz już dobrze pomarszczoną, zwyczajnie jak
Kreolka; druga zaś była to młodziutka, zaledwie piętnastoletnia dzieweczka, ubrana w jasną
sukienkę, z wachlarzem w białej rączce.
Na widok powstańców kobiety uśmiechnęły się przyjaźnie.
- Do jakiego oddziału należycie?
- zagadnęła matka.
- Służymy pod rozkazami don Czacha.
- Don Czacha?
- powtórzyła młoda panna rumieniąc się ze wzruszenia.
- Ach, jak to dobrze!
- Dlaczego, pani?
- zagadnął Siekierka.
- Bo tam służy mój brat, jest oficerem.
Taki delikatny, przystojny, nazywa się...
- Znam.
Znamy go wszyscy, a jakże!
- zawołał Stach.
- Pamiętacie?
- dodał po polsku, zwracając się do towarzyszów.
- Toć to przy jego pomocy wysadziliśmy pociąg hiszpański w powietrze!
- Więc nie jesteście Kubańczykami?
- zagadnęła dama.
- Anglicy?
Czy tak?
- szepnęła panna.
- Nie, pani!
Pochodzimy z dalekiego kraju, o którym panie nie słyszałyście zapewne nigdy w życiu - z
Polski.
Rozmowa, w której na nieszczęście brali udział tylko Stach i Janek, rozpoczęła się na dobre.
Kreolki w żaden sposób nie mogły pojąć, żeby ktoś obcy zupełnie Kubie i jej sprawom
przelewał krew za nią.
Dopiero Siekierka wytłumaczył, że żaden z jego towarzyszów nie służy za pieniądze, tylko z
chęci uczestniczenia w wielkim i pięknym dziele oswobodzenia nieszczęśliwej wyspy spod
jarzma hiszpańskiego.
Słowa jego wywołały entuzjazm Kreolek i zjednały całkowitą ich sympatię dla powstańców.
Przy doskonale zastawionym stole nasza czwórka musiała opowiadać świeżo zaszłe wypadki,
gdyż kobiety, strwożone o los młodego oficera, dopytywały się o każdy szczegół.
- Wiedziałyśmy dobrze - mówiła piękna panienka - że wojska królewskie usiłują otoczyć don
Czacha, i umierałyśmy z trwogi o jego losy.
Parę dni temu miałyśmy w pałacu zgraję oficerów hiszpańskich, przed którymi obie
schowałyśmy się na folwarku.
To dzikie zwierzęta, których należy unikać...
Z tego, co mówił nam Murzyn, zmiarkowałyśmy o niebezpieczeństwie grożącym oddziałowi.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Jeden z zaufanych ludzi ostrzegł don Czacha w puszczy, lecz na nieszczęście nie widział się
z moim bratem, Diazem, bo ten znajdował się w ariergardzie.
Od tej chwili przez trzy noce nie zmrużyłyśmy oka.
Okazuje się, że don Czacho, zawsze genialny i zuchwały, zdołał przedrzeć się przez łańcuch
hiszpański.
- Brat pani cieszy się dobrym zdrowiem - rzekł Siekierka.
- Lubimy go, bo odważny jak lew i nienawidzi całą duszą Hiszpanów - dodał Stach.
- O, tak, on zawsze był odważny i narażał się nad miarę!
- zawołała matka oblewając się rumieńcem radości.
- Dumna się czuję z takiego syna!
Niech walczy, a potem, jeśli los oszczędzi go na podporę mojej starości - niech wraca wolny!
Wiem, że on marzy o śmierci za ojczyznę, że odkupiłby ją ostatnią kroplą krwi, i nie
szemrzę...
Czyż może dla matki istnieć większa rozkosz nad świadomość, że jej syn tak myśli?
- Pani, syn twój wróci!
- odezwał się Siekierka wzruszony.
- Wypędzimy tych obieżyświatów Hiszpanów i dobra sprawa wolności odniesie nowy triumf.
Podczas tej rozmowy Józiek i Wacek pracowali gorliwie nad opróżnianiem talerzy i
szklanek; od paru miesięcy nie raczyli się takim winem i tak wyszukanymi potrawami.
Gospodyni nie żałowała niczego, żeby tylko przyjąć jak najlepiej swoich gości.
Stach, który nauczył się już nieźle po hiszpańsku, wojując przez dwa lata na Kubie, bawił
młodą panienkę opowiadaniem swych przygód.
Donna Elwira słuchała z nadzwyczajnym zainteresowaniem, co chwila zadawała pytania
swym dźwięcznym głosikiem i wybuchała srebrnym, przelewającym się jak kryształowa
kaskada śmiechem.
- Wyglądacie jak żebracy - mówiła z politowaniem.
- Bierzcie, co wam potrzeba; ubierzcie się, zmieńcie obuwie, zaopatrzcie torby w żywność,
bo do punktu zbornego jeszcze cały dzień marszu.
Wręczę wam list i pieniądze dla Diaza, dobrze?
Rzecz prosta, że powstańcy skwapliwie uczynili zadość prośbie pięknej i gościnnej Kreolki.
Zaprowadzeni przez starego Murzyna do szatni, wyszli z niej niepodobni do siebie.
Łatwo sobie wyobrazić, jak dziękowali Kreolkom za te wspaniałe dary, czuli się teraz jak
odrodzeni.
- Trzeba iść!
- rzekł w końcu Stach.
- We dworze niebezpiecznie.
- Poczekajcie chwilkę!
- odparła donna Elwira.
- Biegnę napisać list, mama także siedzi przy biurku.
- Ha, czekać, to czekać!
- odparł olbrzym.
- Ale niech się panienka śpieszy, bo dla nas każda godzina droga!
Kobiety zniknęły w sąsiednim pokoju, chłopcy zaś, nie chcąc tracić czasu, usiedli znowu do
stołu i jęli wysączać resztę wina z butelek.
- Ciekawym, co teraz zrobią Hiszpanie?
- mówił Józiek - Zagraliśmy im na nosie!
Cha, cha, cha!
- Dudki są, bałwany, i kwita!
- mówił Siekierka.
- Napijmy się ostatni raz!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Brzęknęły szklanki, twarze rozjaśniły się, ucztujący nie dosłyszeli nawet w gwarze rozmowy
hałasu, jaki nagle rozległ się w domu.
Drzwi rozwarły się, popchnięte gwałtownie, i wpadła przez nie blada, wystraszona, drżąca
donna Elwira z listem w ręku.
- Hiszpanie!
Uciekajcie!
- wołała popychając gości ku wyjściu.
- Tędy, tędy, przez ogród, furtką!
Śpieszcie się!
Już są na podwórzu!
Oszołomieni niespodziewaną wieścią, towarzysze nie ruszali się z miejsca.
- Tędy, tędy!
- powtarzała donna Elwira.
- Przez to okno!
Czyż wam życie niemiłe!
Teraz dopiero oprzytomnieli; pierwszy przesadził okno Józiek, za nim Siekierka i Wacek.
Stach już był w ogrodzie, gdy nagle uderzył się w czoło.
- Tam do licha!
Zapomniałem listu do naszego porucznika!
- zawołał.
I nie wahając się skoczył z powrotem do pokoju, gdzie donna Elwira trzęsącymi się rękami
usuwała nakrycie ze stołu, chcąc zniszczyć ślady pobytu powstańców w swym domu.
- Proszę o list!
- rzekł kłaniając się.
- Jeszcześ tutaj, nieszczęsny!
- zawołała.
- Ależ oni wjechali już w podwórze.
- Zdążę!
- odparł chowając kopertę.
- Dziękujemy ślicznie i do widzenia!
Kiedy się znalazł znowu w ogrodzie, jego towarzysze, przekradając się chyłkiem przez gęste
aleje i ozdobne grupy krzewów, dotarli już do wskazanej furtki; tutaj zatrzymali się, a widząc,
że Stach zbliża się do nich, otworzyli ją.
O kilkadziesiąt kroków za murem rozpoczynała się plantacja trzciny cukrowej
przedstawiająca doskonałe schronienie; w tym kierunku podążała nasza trójka.
Właśnie pogrążali się w gęstwinie wysokich łodyg, gdy wtem rozległo się kilkanaście
strzałów równocześnie, kule, siekąc trzcinę, przeleciały tuż obok z szumem złowrogim.
Siekierka, zaniepokojony, obejrzał się poza siebie.
Stach stał pod murem ogrodowym i przysłoniwszy oczy ręką, śledził ruchy oddziału
kawalerzystów otaczających dom.
- Kanalie!
- szepnął.
Miał nieopisaną chętkę zrzucić celnym strzałem jednego dragona z siodła, ale powstrzymał
się.
- Drugim razem!
- powiedział sobie.
Wierzchołki trzciny poruszały się, wskazując kierunek, w którym należałoby mu się udać,
żeby dogonić towarzyszów: puścił się więc kłusem, nie bacząc na pociski.
Kawalerzyści ujrzawszy go dali ostrogę koniom i popędzili drogą, wzdłuż muru okalającego
ogród; część jednak pozostała u bramy frontowej i strzelała do zbiega.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Stach rzucił okiem na przestrzeń oddzielającą go od wrogów i od kryjówki i uspokoił się.
Jeszcze pięćdziesiąt kroków i zniknie w gąszczu jak w ciemności.
Biegł szybko, pewny siebie i nie oglądając się, lecz nie zauważył wystającego z trawy
korzenia czy pełzającej rośliny, o którą zawadził nogą, i padł jak długi na ziemię.
Kiedy się podniósł, dwóch dragonów chwyciło go za ramiona.
- Nie umkniesz, bratku!
- krzyczeli.
- Powstaniec, hę?
Gadaj!
Odwróciwszy się Stach ujrzał nad swoją głową błyszczące klingi szabel i lufę rewolweru
wymierzoną w czoło; przeżegnał się więc w duchu.
"Zabiją" - pomyślał.
Ale dragoni nie strzelali.
- Powstaniec?
- pytali dalej.
Stach potrząsnął głową.
- Nie - odpowiedział.
Karabin wypadł mu z ręki i zginął w gęstych zaroślach przydrożnych; mógł więc na razie
skłamać.
- Więc kto?
- Cudzoziemiec.
Rzeczywiście wymowa przekonywała o prawdzie jego słów.
Dragoni zawahali się.
- A to co?
- zagadnął jeden z nich chwytając za nóż wiszący Stachowi u pasa.
Olbrzym wzruszył ramionami.
- Tak sobie - burknął.
- Alboż nie wolno?
- Skąd?
Stach doskonale rozumiał, że życie jego wisi na włosku i zależy od najdrobniejszego słówka,
od gestu wyrażającego niepokój...
Miał jednak dość zimnej krwi, żeby się nie zdradzić.
- Ze dworu - odpowiedział.
- Służę u don Diaza; donna Elwira wysłała mnie...
Chciał powiedzieć z listem - lecz ugryzł się w język.
"Aj, tobym dopiero palnął głupstwo!
- pomyślał z trwogą.
- Biedaczki odpokutowałyby srogo za moje gadulstwo; muszę kopertę zniszczyć albo list
zgubię; choćby mnie za to żywcem ze skóry obdarli - trudno".
- Posłali cię do kogo?
- Na folwark do rządcy...
- Wytłumaczy się u porucznika - przerwał dragon, który właśnie nadjechał.
- Zwiążcie go!
Na szczęście poprzestano na zarzuceniu mu pętlicy na szyję i poprowadzono pomiędzy
końmi do wrót, gdzie oczekiwał oficer z resztą oddziału.
Korzystając z zamieszania, Stach sięgnął nieznacznie po fatalny list i zmiął go w dłoni; byłby
rzucił w krzaki, tylko że jechało za nim czterech dragonów, którzy by na pewno papier
podnieśli.
"Połknę"!
- pomyślał.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Potknął się umyślnie i, wstając, zręcznym ruchem włożył kopertę w usta.
Trzeba było poczekać, aż nasiąknie śliną i da się połknąć.
Tymczasem przewracał ją między zębami językiem i ugniatał w kulkę, Ruch szczęk nie
uszedł uwagi dragonów.
Jeden z nich zeskoczył z konia i chwycił jeńca za brodę.
- Co tam masz?
Dawaj tu zaraz!
- krzyknął.
Zrozpaczony Stach odważnie połknął papier.
Ten jednak, niedostatecznie rozmiękły, uwiązł mu w gardle i zatrzymał oddech.
Biedak czuł, że się dławi, poczerwieniał, oczy wyszły mu na wierzch.
Zrobił ostatni wysiłek.
O, szczęście!
Kompromitująca donnę Elwirę pigułka przemknęła się wreszcie przez gardło.
- Zjadł papiery, łotr!
- zawołał dragon wymierzając Stachowi potężny policzek.
- Rozpruć mu brzuch!
- doradził ktoś z boku.
- Trzeba go zrewidować; pewnie ma jakie rozkazy przy sobie; oto złapaliśmy nie lada
ptaszka!
W chwilę potem Stach znalazł się przed oficerem, który niezwłocznie przystąpił do badania
go.
Zadawał pytania, na które Stach odpowiadał sprytnie: chcieli go zaciągnąć do powstania
gwałtem, ale uciekł wraz z kilkoma towarzyszami i błąkał się po wyspie.
Cierpiąc głód zaszedł do pałacu i prosił o służbę; karabina nie miał, bo go rzucił jeszcze
przed miesiącem, na drugi dzień po wcieleniu do oddziału.
Starał się wykręcić, a zarazem uchronić gościnne kobiety od zarzutu sprzyjania i pomagania
powstańcom.
Oficerowi nie przypadło jednak do przekonania takie tłumaczenie się.
Powiedziano mu, że jeniec połknął jakiś papier, zapewne rozkaz.
Rozstrzelano by go zapewne niezwłocznie, gdyby nie to, że był cudzoziemcem, jak
utrzymywał, Anglikiem.
- Pójdziesz z nami do głównej kwatery!
- rzekł w końcu porucznik.
- Tam się usprawiedliwisz, jeśli cię zechcą słuchać.
Dragoni przepędzili z godzinę w pałacu, badając donnę Elwirę i jej matkę.
Kobiety, które doświadczenie nauczyło wybiegów, zdołały jakoś usprawiedliwić się z pobytu
nieznajomego; piękność młodej panny rozbroiła widać żołdaka; nie nalegał dłużej.
Jeden z dragonów posadził związanego jeńca na luźnym koniu, przykrępował do siodła, po
czym rekonesans galopem pomknął drogą.
Siekierka i Kosowie, ukryci w gęstych krzakach, śledzili z bólem serca oddalającego się
kolegę.
- Chwalić Boga!
Nie dali mu kulą w łeb - rzekł Siekierka - Wyłgał się na razie.
Ale nie ma się co łudzić, śmierć go nie minie, jeśli go nie ocalimy.
Słuchajcie, bylibyśmy czopami, gdybyśmy go tak pozostawili na łasce losu.
Niech się dzieje wola Boża!
Idziemy za dragonami!
- Przecież we trzech nie zmożemy dwudziestu!
- rzucił Wacław.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- No, może znajdziemy kogoś z naszych.
Marsz!
Wacław wzruszył ramionami.
On już w głębi duszy opłakiwał dzielnego Stacha i nie wierzył w jego uwolnienie.
- Ha, spróbować nie zawadzi!
Biedny Stach!

ROZDZIAŁ IX.

Karmazynowi.



Na wojnie przyjaźń zawiązuje się szybko.
Siekierka i Kosowie serdecznie pokochali wielkiego Stacha, jak go poufale nazywali
pomiędzy sobą; los jego przygnębił ich niesłychanie.
Minęły wprawdzie na Kubie straszne rządy Weylera, generała głównodowodzącego armią
hiszpańską, tyrana i zbója w mundurze, który z zasady rozstrzeliwał pojmanych powstańców,
pragnąc utopić ideę wolności w morzu krwi i łez, niemniej jednak Stachowi groziło poważne
niebezpieczeństwo.
Mogli go usunąć z wyspy albo osadzić w więzieniu.
W obu wypadkach nasza trójka utraciłaby wiernego druha i towarzysza, a Kubańczycy -
dzielnego wojaka.
Ale nie dali oni za wygraną, nie ukorzyli się przed faktem, przed nieszczęściem; powiedzieli
sobie: "Uwolnimy Stacha", i dążyli do celu nie licząc się z trudnościami.
Aż do samego wieczora szli śladem patrolu uwożącego Stacha, aby się przekonać, czy ten
połączył się z pułkiem dragonów, który rozłożył się obozem na skraju puszczy.
Zatrzymali się dopiero wtedy między zaroślami, gdy z daleka ujrzeli nieprzyjacielskie
pikiety.
- Nie wydostaniemy Stacha spośród takiej chmary - rzekł Józiek.
- Biedny on!
- Pewnie że nic byśmy nie wskórali, gdybyśmy się rzucili na hura - odparł Siekierka - ale od
czego zręczność?
Może Stacha odstawią do miasta, żeby go tam wsadzić do ciupy.
Wtedy będziemy mieli do czynienia z konwojem: z dwoma albo czterema żołnierzami.
- Prawda i to!
- rzekł Wacek.
- A którędy też i dokąd go zaprowadzą?
- Chyba do miasteczka Paolo, położonego o kilkanaście mil stąd, najlepiej tedy przyczaić się
gdzie przy drodze w gąszczu i czekać.
Tutaj nie ma co się kręcić, bo nas złapią jak amen w pacierzu.
W pobliżu obozu kawalerii rosły pierwsze drzewa puszczy; pomiędzy nimi wiła się kapryśnie
droga prowadząca do Paolo.
Tędy właśnie, jak przypuszczał Siekierka, Hiszpanie powinni by transportować więźnia.
Zdecydowano więc zająć stanowisko przy gościńcu.
Siedzieć pomiędzy rzadkimi krzakami byłoby nieroztropnością.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Wacek wpadł na pomysł dość oryginalny, a zarazem praktyczny: oto poradził kolegom, żeby
się ukryć na drzewach.
Tuż pod lasem, zaledwie o kilkadziesiąt kroków od szosy, stała grupa wspaniałych
sykomorów, o konarach nadzwyczaj gęstych i rozłożystych.
Jak w puszczy tak i tutaj liany i rozmaite pnącza ułatwiały wdarcie się na gruby pień.
Nie namyślając się długo nasza trójka, obrawszy sobie najodpowiedniejsze drzewo, wlazła na
nie, choć z wielkim trudem.
Przytuleni do gałęzi, stali się zupełnie niewidzialni, a mogli jak najdokładniej obserwować
okolicę.
Wypraktykowany w gierylasówce, Siekierka poprzywiązywał się do drzewa kilkoma
lianami, które w razie czego dałyby się przeciąć jednym uderzeniem noża, a zabezpieczały go
od upadku, gdyby zapragnął się przedrzemać.
Kosowie naśladowali go.
- Teraz sam diabeł nas tu nie wypatrzy!
- rzekł Józiek śmiejąc się.
W istocie, owinięty zielonymi pnączami, był podobny raczej do grubego sęka niźli do
człowieka.
Janek nic nie odpowiedział; wydobywszy kieszonkową lunetę, obserwował bacznie odległy
na sześćset kroków zaledwie biwak nieprzyjacielskiej kawalerii, gdzie panował ruch i gwar
jak w ulu.
Drzewa, na które schronili się powstańcy, leżały na tyle obozowiska, dokąd z rzadka tylko
zapuszczali się pojedynczo dragoni, rozglądając się bojaźliwie dookoła, jak gdyby obawiali
się zasadzki.
Około siódmej, kiedy słońce dobrze już schyliło się ku zachodowi, powstańcy usłyszeli nagle
dźwięki muzyki i na szosie, okrążającej puszczę, ukazała się kolumna piechoty, artyleria z
zabłoconymi armatami, słowem, liczny oddział Hiszpanów.
- Masz diable kaftan!
- rzekł Siekierka z gniewem.
- Jeżeli się nie mylę, to oni się tutaj zatrzymają.
- Jak to: tutaj?
- powtórzył ze strachem Józiek wskazując na ziemię.
- Ba, znaleźliśmy się akurat w punkcie koncentracji wojsk powracających z nieudanej
wyprawy przeciwko naszemu oddziałowi.
Paskudna historia!
Okazało się, niestety, że Janek domyślał się trafnie: pułki i baterie stanęły na biwaku obok
kawalerii, a równolegle do puszczy.
Grupa sykomorów znalazła się o trzydzieści kroków zaledwie od pierwszych ognisk
rozłożonych na lewym skrzydle biwaku; siedzący na drzewie widzieli żołnierzy snujących się
u ich stóp, a nawet słyszeli ich rozmowy.
Zbyteczne byłoby mówić, że tak bliskie sąsiedztwo nieprzyjaciela nie podobało się naszym
znajomym.
Siekierka przeklinał Hiszpanów na czym świat stoi, groził im i wyrzekał.
Cały plan poszedł na marne; czyż bowiem przyjaciele biednego Stacha mogli teraz marzyć o
wydobyciu go z rąk wroga?
Sami znajdowali się jakby w niewoli; musieli siedzieć cicho niby mysz pod miotłą, bo
najdrobniejsza nieostrożność mogła pociągnąć za sobą fatalne skutki.
Z urywanych zdań i pojedynczych wyrazów, dolatujących z biwaku, powstańcy dowiedzieli
się, że don Czacho wraz z towarzyszami zniknął w puszczy jak duch, nie pozostawiwszy po
sobie żadnych śladów; Hiszpanie robili najrozmaitsze przypuszczenia, ale żaden nie wpadł na
prawdziwe wytłumaczenie dziwnego faktu.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

A więc pomysł dowódcy udał się!
Wiadomość ta napełniła radością serca naszych ochotników; żałowali tylko, że nie mogli
podążyć na punkt zborny i połączyć się z kolegami.
Zaczęli się obawiać, czy zastaną jeszcze don Czacha w umówionej okolicy.
Jako dobrzy żołnierze, trwożyli się na samo przypuszczenie, że dowódca mógłby choć na
chwilę wziąć ich za małodusznych, którzy, korzystając z zamieszania, opuścili oddział, a z
nim dobrą sprawę.
- Musimy się stawić, musimy!
- powtarzał Siekierka z energicznym gestem.
- Choćby nawet bez Stacha!
Służba służbą, a przyjaźń przyjaźnią!
Zawsze pierwsza ważniejsza.
Ciemności nocne zasłaniały ochotników naszych przed wzrokiem nieprzyjaciela; ufny w to
Siekierka opuścił swe dotychczasowe miejsce i przesunął się na sam koniec grubej gałęzi,
drażnił go bowiem ponętny zapach pieczeni dolatujący z pobliskiego ogniska.
To oficerowie piekli sobie na ogniu ćwiartkę baraniny; oczekując smacznej wieczerzy pod
namiotem pochodowym, długim a niskim, grali w karty i pili.
Zgiełk, jaki czynili, górował często nad piosenkami żołnierzy rozłożonych obok płonących
wspaniale stosów chrustu i filozoficznie zagryzających spleśniałe suchary z soloną
wieprzowiną.
- Aj, aj!
- szepnął Janek połykając ślinkę.
- Teraz dopiero przypomniałem sobie, że u donny Elwiry więcej wypiłem niż zjadłem.
Czy to nie zgroza, żeby ci zbóje raczyli się pieczenią tuż pod naszym nosem!
- Bodajeście się udławili!
- syknął Józiek.
Doznawali prawdziwych mąk Tantala, kiedy w pół godziny potem dobrze podchmieleni
oficerowie zasiedli do uczty wokoło ogniska, każdy przed porcją wonnej baraniny i bananów
dymiących parą.
* Męki Tantala- wyrażenie pochodzi z mitu o Tantalu, królu frygijskim, który za zdradę
tajemnic bogów skazany został w mitycznej krainie zmarłych na wieczny głód i pragnienie.
Stojąc w wodzie, nie mógł się jej napić, bo mu się za każdym razem usuwała, owoce wisiały
nad jego głową, lecz nie mógł ich zerwać, bo unosiły się wyżej, gdy sięgał po nie ręką.
Synowie Marsa, najadłszy się i opróżniwszy kilka butelek wina, wrócili do namiotu i
niebawem zasnęli.
Cisza zaległa powoli nad całym biwakiem; żołnierze, otuleni w płaszcze, z tornistrami pod
głową zamiast poduszki, leżeli pokotem dokoła ognisk zaledwie jarzących się; czuwały tylko
placówki, rozstawione długą linią wzdłuż lasu...
Ale księżyc zachodził i o północy nieprzenikniony mrok zawisł nad obozowiskiem.
Józiek zaczynał drzemać czując się zmęczonym.
Zaledwie jednak zamknął oczy, gdy Siekierka pociągnął go za rękaw.
- Co takiego?
- zapytał Józiek.
- Chcesz jeść pieczeń?
- zagadnął Janek szeptem.
- Gdzie?
Co?
- odparł Józiek wyciągając ręce.
- Oho, gołąbki nie wpadną same do gąbki.
Poczekaj no trochę, kochanku.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Pieczeń jest, tylko trzeba ją przynieść.
- Jaka pieczeń, co ty wygadujesz?
- odezwał się Wacław, - Zawinięta w liść bananowy, leży w tornistrze na wózku.
A gdyby tak zleźć z drzewa i przynieść ją, hę?
Na pewno nie żałowalibyście na nią zębów?
- mówił Siekierka śmiejąc się.
- Poczekajcie, spróbujemy szczęścia.
Zejdę z drzewa i wezmę ją tym durniom, którzy śpią teraz jak zabici.
Kosowie myśleli, że ich towarzysz żartuje.
Ale nie!
Janek bez wahania wprowadził w czyn swój zamiar: cicho zsunął się z drzewa po grubym
pnączu i zniknął w ciemności.
- Wariat, jak Boga kocham - szepnął Wacek.
- Narażać się dla głupiej pieczeni!
Obaj oczekiwali z biciem serca, co nastąpi.
Nie upłynęło jednak dziesięć minut, gdy u stóp drzewa dał się słyszeć szelest i wnet potem na
gałęzi ukazał się Janek.
- Macie!
- rzekł wyjmując zza pazuchy kawał pachnącego mięsiwa.
- Bałwany z tych Hiszpanów!
Można by im po nogach deptać, a nie ruszyliby się.
Na ten widok Kosowie gotowi byli krzyknąć: wiwat!
, ale powstrzymali się.
Siekierka triumfująco wziął nóż i pokrajał baraninę na trzy równe części; po chwili w ciszy
nocnej wpośród gałęzi sykomora rozległy się charakterystyczne szmery poruszanych
energicznie szczęk.
Nasza trójka raczyła się na rachunek oficerów, śmiejąc się w duchu na myśl, jakie miny mieć
będą rano właściciele pieczeni, kiedy dowiedzą się o jej zniknięciu.
- Niech cię nie znam!
- mówił Wacek obcierając rękawem usta.
- Zuch jesteś, nie ma co gadać.
- Cyt!
- przerwał Józiek.
- Mnie się zdaje, że lepiej nie rozmawiać.
- Et, głupiś!
Hiszpanie o świecie nie wiedzą, można by teraz wynieść się stąd.
Co myślicie, hę?
Siekierka potrząsnął głową.
- A straże?
- rzekł.
- Poza obóz nie wolno się wydalać nikomu, chyba że zna hasło, na pierwszym więc
posterunku przytrzymano by nas, poznano i kulą w łeb jako szpiegom.
Niegłupim narażać się na takie paskudne historie.
Albo mi tu źle?
Kiedy nas nie spostrzegli za dnia, to i jutro dadzą nam pokój.
Chybaby nieszczęście chciało!
Ot, zmówcie lepiej pacierz, chłopcy, poprzywiązujcie się do drzewa i śpijcie; ja przez parę
godzin będę czuwał, a jak który zachrapie, to go zbudzę, żeby nas nie zdradził.
Potem ja się zdrzemnę, a Wacek popilnuje.
O ucieczce ani marzyć!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Słusznie gada!
- potwierdził Józef, któremu oczy kleiły się niemiłosiernie.
Niebawem na drzewie, podobnie jak na ziemi, zapanowała głucha cisza.
Tylko z sąsiedniej puszczy wiatr nocny przynosił tajemnicze głosy ptaków, zwierząt i
owadów, zlewające się w nie milknący chór, niezrozumiały dla ucha.
Ciemności stawały się coraz bardziej nieprzeniknione; chmury gromadziły się na niebie
coraz groźniejsze, w dali, ponad lasem, zamajaczyły na horyzoncie błyskawice i zgasły bez
grzmotu; atmosfera była duszna, przesiąknięta nadmiarem pary wodnej i elektryczności.
"Zanosi się na burzę" - pomyślał Siekierka, bacznie obserwujący ze swego schronienia te
wszystkie objawy.
W godzinę później zerwał się wiatr i jął silnie potrząsać konarami drzewa.
Kosowie obudzili się poczuwszy na twarzy pierwsze krople deszczu, ciężkie i duże.
Błyskawice, nieme z początku, przesyłały już głuche pomruki jak warczenie lwa
wychodzącego z puszczy i gniewnego: huk nabierał z każdą chwilą wyrazistości, wkrótce
przypominał turkot wozów oddalających się, to znów toczących się gdzieś blisko.
- Coś mi się widzi, że będzie tęga nawałnica.
Taka jak wtedy na oceanie, pamiętasz?
- zagadnął Józef trącając łokciem brata.
Wacław kiwnął głową w milczeniu; przed oczyma stanął mu nagle straszny obraz pełnego
bałwanów Atlantyku, na którym kołysały się szalupy napełnione ludźmi, posłyszał
przenikliwy świst huraganu, rozdzierające krzyki tonących i wstrząsnął nim dreszcz.
Nagle silny blask zalał cały obóz, ognista rzeka zarysowała się na szarym tle nieba i
ogłuszający łoskot wstrząsnął ziemią; drzewo, na którym siedzieli powstańcy, zadrżało aż do
szczytu.
Był to pierwszy piorun nadciągającej burzy, wnet nastąpił drugi, trzeci, dziesiąty; chmury
stanęły w płomieniach różowych, fioletowych i niebieskich, wicher wyleciał z puszczy,
kładąc napotykane po drodze krzewy, naginając drzewa i ścieląc sobie pod stopy obłamane
gałęzie; dopadł sykomora i szarpnął nim z taką siłą, że Józiek omal nie spadł.
Hiszpanie obudzili się; żołnierze nakrywali się na głowy płaszczami, aby uchronić się od
deszczu, albo naprędce rozpinali namioty pochodowe i wpełzali do wnętrza jak lisy do nory;
tam, skuleni, usiłowali zasnąć na nowo.
Burza postanowiła jednak zgnębić ich, bo oto upusty ciężkich chmur rozwarły się;
prawdziwe potoki wody zaczęły zlewać ziemię wycieńczoną upałem dziennym.
Huragan zawył z wściekłością i nagle powietrze napełniło się zerwanymi namiotami niby
wielkimi ptakami o białych skrzydłach, pierzchającymi trwożnie w przestrzeń.
Wszczął się rwetes.
Hiszpanie, wystawieni na ulewę, klęli i narzekali, umocowywali pozostałe namioty, lecz
daremnie - wicher szarpał nimi, mocował się z ludźmi usiłującymi zatrzymać płótno.
Nie upłynął kwadrans, a już pułk stał wpośród równiny zalanej, zamieniającej się szybko w
rozległe jezioro, które sięgało aż do puszczy.
- A to ci używają - szepnął złośliwie Siekierka, oplątany, jak pień drzewa, licznymi splotami
lian, spomiędzy których wyglądał zaledwie koniec jego nosa.
Znużenie przemogło.
Hiszpanie, wybierając wyższe, wolne od wody punkty, kładli się, owinięci w płaszcze, i
zasypiali wpośród huku grzmotów i szumu ulewy.
Ta ostatnia minęła szybko; tylko pioruny nie przestawały huczeć ponad głowami zbrojnego
tłumu.
Siekierce zdawało się, że od strony puszczy padło kilka strzałów, nadstawił więc uszu i
nadsłuchiwał.
"Czyżby to grzmot taki dziwny"?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- pomyślał.
Lecz nie!
Zaraz po pierwszych wystrzałach odezwały się inne, bliższe, całkiem już wyraźne.
Otuleni płaszczami żołnierze nie słyszeli ich jednak albo też znużeni, zgnębieni nie chcieli
słyszeć.
Siekierka trącił nogą kolegów.
- Słyszeliście?
- zagadnął.
- Tak, strzelają w lesie.
- To nasi!
- szepnął Janek, z błyskającymi oczyma.
- Korzystają z burzy, żeby napaść tych tutaj.
Wacek wzruszył ramionami.
- Czyżby się odważyli napaść na taką siłę?
- rzekł cicho.
- Przecież tu stoi ze trzy tysiące wojska; zresztą nasz oddział rozproszył się.
- Ja też nie powiadam, że to don Czacho idzie; może inni.
ale zawsze nasi.
Przeciągła salwa karabinowa przerwała tę rozmowę; kilka pocisków bzyknęło w sąsiedztwie
drzewa.
- Na pewno nasi!
- krzyknął Józiek ukrywając się za grubym pniem.
Teraz dopiero żołnierze zaczęli się podnosić, rozległy sie nawoływania, trąbki odezwały się
tęsknie, bębny warknęły - zagrano sygnał na trwogę.
Hiszpanie, zaskoczeni, zrywali się, chwytali za karabiny ustawione w kozły, zarzucali
spiesznie tornistry, wiązali płaszcze, zbierali rozproszone manatki.
Spod lasu doleciały krzyki, które rosły, zamieniały się w zgiełk, we wrzawę bitwy; kilku
jeźdźców przeleciało wzdłuż biwaku jak wicher; tuż za nimi ukazały się bezładne grupy
uciekających straży, które zmieszały się z pułkiem, wnosząc zamęt do formujących się
szeregów.
Po pierwszej salwie nastąpiła druga, dana o kilkaset kroków zaledwie - i rozdrobniła się w rój
pojedynczych strzałów, odbijających się sucho na tle grzmotów.
Przy błyskawicy powstańcy ujrzeli szwadron kawalerii, pędzący na obóz hiszpański, z
wzniesionymi do góry pałaszami, Jeszcze żołnierze nie zdołali się opamiętać, a już stal
zadźwięczała na bagnetach, kawalerzyści tratowali szukających w ciemności broni, strzelali
do grup, które się formowały, obalali je długimi lancami i pędzili dalej.
Natarcie było tak gwałtowne i tak niespodziewane, że zmieszany pułk począł się cofać i
poszedł w rozsypkę, niosąc zamęt w środek biwaku.
- Cóż to, będziemy tutaj gapy łowili, kiedy Hiszpanów biją?
- zawołał wreszcie Wacław.
* Gapy (gwarowe) - wrony.
- Niech mi kaci świecą, jeżeli wytrzymam dłużej.
Oparł o gałąź sztucer, nabił i zaczął celować.
- Pewnie że trzeba by pomóc naszym!
- potwierdził Józiek odwijając gałganek woskowany ochraniający zamek jego broni.
- Tylko ostrożnie, żeby nie trafić swego!
Ale Siekierka powstrzymał ich i miał słuszność.
- Was zawsze się trzyma zabawa!
- rzekł kiwając głową.
- Przecież mamy szukać Stacha i odbić go!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Złaźcie tedy z drzewa, co żywo; zobaczymy: jeśli nasi wezmą górę, to go znajdziemy na
pewno, boć tu jest z wojskiem, a jak się Hiszpanie nie dadzą, to chociaż umkniemy w
puszczę.
Tak też i uczyniono.
Spuściwszy się na ziemię, trójka przekonała się, że oddział atakujący z takim zuchwalstwem
wojska królowej regentki zniknął w ciemnościach; słychać było tylko tętent koni i strzały
karabinowe, których odblaski mieszały się z gasnącymi błyskawicami uspokajającej się
burzy.
Wrzawa walki rozlegała się o paręset kroków dalej; kawaleria powstańcza, obaliwszy i
rozpędziwszy lewe skrzydło, wpadła w sam środek biwaku, rąbiąc i kłując z dzikim
pośpiechem.
Nagle jednak gruchnęła salwa, za nią druga i trzecia.
Dowodziły one, że nieprzyjaciel uszykował się i otworzył silny ogień całymi kompaniami.
Kilkanaście kul bzyknęło tuż nad głowami Kosów.
- A nuż która trafi!
- syknął Józiek nachylając mimo woli kark.
Powstańcy spełnili swe zadanie: podniósłszy na nogi wroga, pozbawiwszy go wywczasu,
nakładłszy kilkunastu trupa i dużo rannych, zawrócili i prędko cofali się poza linię strzałów.
I naszych znajomych mijali jeźdźcy, pędzący na złamanie karku w kierunku puszczy; jeden
spomiędzy nich, ujrzawszy stojącego na drodze Siekierkę, zamierzył się pałaszem i byłby mu
na pewno rozpłatał głowę jak jabłko, gdyby lufa karabinu nie zasłoniła jej w samą porę.
- Tam do tysiąca diabłów, Hiszpanie oszczędzają, a swoi tłuką!
- zawołał Janek.
- Hola, wy tam!
Z jakiego oddziału?
Nie słyszycie?
- Niech żyje don Czacho!
- krzyknął Józiek.
Były to jedyne słowa, jakich poczciwy Józef nauczył się przez czas swej wojaczki; zrobiły
jednak wrażenie, gdyż paru powstańców zatrzymało się.
- Kto tu jest z oddziału don Czacha?
- krzyknął jeden z nich.
- My!
- zawołali jednocześnie wszyscy trzej.
- Co tu robicie?
- Bijemy się - odparł Siekierka.
- Uciekajcie, bo Hiszpanie nas gonią!
Zadaliśmy im pieprzu.
- Siadajże ze mną!
- rozkazał inny kawalerzysta wyciągając rękę do Józka.
- A ty ze mną!
Prędzej!
Po chwili wszyscy trzej znaleźli się na siodłach poza kawalerzystami, którzy dawszy ostrogę
spienionym koniom, pogalopowali śladem towarzyszów.
Niebawem dopadli lasu, i w samą porę, bo właśnie dragoni hiszpańscy zwartą kolumną
wysunęli się za nimi od prawego skrzydła.
- Coście za jedni?
- pytał zaciekawiony Siekierka swego zbawcy.
- Karmazynowi - odparł powstaniec krótko.
- Doprawdy?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- zawołał Janek uradowany.
- Dużom słyszał o was, ale teraz się przekonałem, że nie na próżno uważają was za zuchów.
Nagrzewaliście Hiszpanów, aż serce rosło!
Rozmowę przerwał świst kuli, która spłoszyła konia, przeleciawszy mu tuż koło ucha;
zwierzę spięło się, lecz Siekierka, obejmując towarzysza wpół obiema rękami, nie spadł; po
chwili zaszumiały liany i liście, zrobiło się ciemno jeszcze bardziej niż przedtem.
Karmazynowi znaleźli się w puszczy i pozwolili zwolnić kroku zmęczonym wierzchowcom.
- Niechaj nas gonią - rzekł kawalerzysta.
- Nie będą śmieli, bo nie wiedzą, że o pięćset kroków stąd leży obszerna polana, gdzie się
mamy zgromadzić.
Powstaniec mówił prawdę; po dziesięciu minutach uciążliwego i niebezpiecznego dla oczu
przedzierania się przez zarośla, drzewa rozwarły się i u góry zamigotały gwiazdy.
Na przestrzeni porosłej pojedynczymi, rozproszonymi palmami roiły się cienie konnych
postaci szykujących się w kolumnę czwórkami.
Odbywało się to, pomimo nie sprzyjających warunków, z szybkością, która dowodziła, że
karmazynowi posiadali już dużą rutynę w tym kierunku.
Siekierka i jego towarzysze, kontenci z nadarzonej sposobności, nie opuszczali gościnnych
siodeł; pochlebiało im niezmiernie, że się znajdowali pomiędzy sławnymi na całą wyspę
karmazynowymi; wytrzeszczali więc oczy, żeby się im lepiej przypatrzyć.
Nie mieli jednak na to czasu, bo oddział, sformowawszy się, niezwłocznie ruszył kłusem
drogą leśną.
Kawaleria hiszpańska obawiając się snadź zasadzki cofnęła się na stanowiska, dawszy kilka
salw w głąb puszczy, które zresztą nie wyrządziły żadnej szkody powstańcom.
Taki marsz bez odpoczynku trwał do samego świtu.
Przez cały ten czas" nasza trójka usiłowała dowiedzieć się czegokolwiek o don Czachu i jego
oddziale.
Ale karmazynowi odpowiadali niechętnie; nie wiedzieli czy też nie nabrali jeszcze zaufania
do Siekierki i Kosów, dość iż zbywali ich krótkim "tak" lub "nie".
O świcie oddział, liczący najwyżej dwieście koni, zatrzymał się w lesistej dolinie nad rzeką i
tutaj rozłożono biwak.
Teraz dopiero nasi wojacy mieli ujrzeć sławnego wodza karmazynowych, o którym krążyły
najdziwniejsze, najnieprawdopodobniejsze historie.
Opowiadano sobie, że to prawdziwy szatan zemsty, zaprzysiężony, bezlitosny wróg
Hiszpanów i wszystkiego, co hiszpańskie, nieszczęśliwy, opłakujący krwawymi łzami stratę
ukochanej żony, matki i ojca - zamordowanych nieludzko przez tyranów...
Szeptano sobie na ucho, że don Diego - tak go poufale nazywano na wyspie - ślubował sobie
nie złożyć dopóty broni, dopóki hiszpańska porażka nie zagłuszy gorzkich wspomnień i
rozpaczy.
Powtarzano sobie niesłychane, prawie nadnaturalne jego czyny: bitwy, w których
własnoręcznie kładł dziesiątki, setki nieprzyjaciół, a sam pozostawał zawsze nietknięty - bo
włosy zabitej żony chroniły go od kuli i pałasza - zasadzki, obmyślane z piekielną
zręcznością, w których znikały bez śladu kompanie i szwadrony...
Jego oddział składał się z takich samych jak on, nie znających, co to wywczas, sytość, sen
spokojny, odważnych i zuchwałych jak lwy, chytrych i podstępnych jak lisy, nieugiętych i nie
pozostawiających śladów jak ptak.
Nigdy się nie zdarzało, aby Hiszpanie pojmali żywcem karmazynowego; na polu bitwy
znajdowano tylko trupy i dogorywających rannych, z nożem w sercu lub kulą znalezioną w
skroni, obok kuli hiszpańskiej...
Nikt nie wiedział, gdzie w danej chwili przebywał oddział; widywano go w krótkich
odstępach, to pod Hawaną, prawie przy portach tamtejszych, to w Santiago de Cuba, to w

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Matanzas; spadał jak piorun z czystego nieba na nieprzyjaciela, który go się wcale nie
spodziewał, i znikał jak rój duchów.
Generałowie królowej regentki wpadali we wściekłość, ile razy wspomniano wobec nich o
tym śmiałku, zuchwalcu, który drwił sobie z ich dział i kartaczy, z dalekonośnych
magazynówek, z liczby żołnierzy.
W końcu wyznaczono sto tysięcy nagrody za jego głowę, chociaż bezskutecznie, bo nie
znalazł się nawet pomiędzy zbrodniarzami tak podły, kto by zechciał pokusić się o te
judaszowe srebrniki.
Kiedy Kubańczycy ponosili porażki, kiedy powstanie słabło, duch upadał - karmazynowi
krzepili wątpiących, odbijali przegraną jakimś świetnym zwycięstwem, jakąś sztuką
nieprzewidzianą, zadaną dziesięćkroć potężniejszemu nieprzyjacielowi.
Nic więc dziwnego, że don Diego powoli stawał się jakąś legendarną postacią, bohaterem, do
którego uciekano się myślą w nieszczęściu jak do zbawcy...
I tego człowieka Kosowie z Siekierką mieli za chwilę ujrzeć!
Nareszcie dano im znać, żeby się stawili u wodza, który czekał na nich przed swym
namiotem, siedząc na siodle zdjętym z konia.
Na jego widok ogarnęło ich zdumienie.
Był to bowiem mężczyzna lat pięćdziesięciu kilku, szpakowaty, średniego wzrostu, o twarzy
zacienionej chmurą głębokiego smutku i powagi, dowodzącej zamknięcia się w sobie.
Z pomarszczonego, nakrytego do połowy kapeluszem panamskim czoła łatwo odczytać
mogłeś jakieś straszne przejścia, bóle, które zostawiły niezatarte ślady; z głębi oczu,
ocienionych wspaniale zarysowanymi brwiami, wyglądało coś, jakby miłość, współczucie,
troskliwość, zaparcie się - jednym słowem, nieograniczona dobroć, która pociągała
nieprzepartą siłą.
Teraz Siekierka zrozumiał, dlaczego ten człowiek był tak uwielbiany, tak czczony.
Żaden z naszych ochotników nie śmiał spojrzeć dłużej w te oczy dobre, a jednak
rozsiewające trwogę...
choć czuł je utkwione badawczo w sobie.
- Z oddziału don Czacha?
- zagadnął krótko, miękkim melodyjnym głosem.
- Tak...
- Gdzie się rozeszli?
- W puszczy, o kilkanaście mil stąd.
- Punkt zborny?
- W Neno.
Pewność, z jaką odpowiadał Siekierka, rozwiała snadź wszelkie wątpliwości dowódcy, gdyż
jego czoło wygładziło się na chwilkę.
- Dobrze - rzekł.
- Dlaczego jednak nie podążyliście, aby połączyć się na czas ze swoimi?
Ośmielony Janek skreślił w paru słowach wypadki ostatnich dni.
- Nie myślcie nawet o tym, ażeby się wam udało uwolnić kolegę - rzekł karmazynowy
wysłuchawszy.
- Postarajcie się lepiej dotrzeć do Neno, póki czas.
Choć, prawdę rzekłszy, obawiam się, czy się nie spóźnicie.
- Chętnie będziemy służyli pod twoim dowództwem, generale - szepnął Siekierka rumieniąc
się.
Karmazynowy uśmiechnął się melancholijnie.
- Nie, nie - rzekł.
- Nie mogę was przyjąć, nie pasujecie do moich ludzi.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Don Czacho był z nas, jak przypuszczam, dosyć zadowolony - rzekł Janek spoglądając
błagalnie na dowódcę.
- Nie, nie - powtórzył stanowczo ten ostatni, marszcząc znów czoło.
- Pochodzicie, jak mi się zdaje, z obczyzny, a oddział mój składa się z samych Kubańczyków
tu urodzonych, tu krzywdzonych - dodał z gestem energicznym.
- Za młodziście, abyście oddawali bez zastrzeżeń życie sprawie obcej dla was, żebyście
regulowali cudze obrachunki...
Powinniście wiedzieć, że kto zostaje karmazynowym, ten nie może mieć już nic do stracenia,
nic do żałowania, do kochania - a pragnąć jednego tylko: walczyć do ostatniej kropli krwi.
Puszczam was, wracajcie do swego oddziału, zanieście ode mnie pozdrowienie i koleżeński
uścisk dłoni dzielnemu don Czacho.
On was poprowadzi nieraz jeszcze do zwycięstwa, pod jego rozumnymi rozkazami możecie
walczyć długo i przyłożyć rękę do dobrej sprawy.
Skończywszy dał znak ręką...
Ochotnicy salutując odwrócili się po wojskowemu na pięcie i chcieli odejść.
Zaledwie jednak oddalili się na kilka kroków, gdy wódz zawołał ich.
- Mogę uczynić dla was jedno tylko - rzekł.
- Ponieważ maszerujemy w kierunku Neno, więc parę dni pozostaniecie z nami; w ten sposób
oszczędzę wam niebezpiecznej wędrówki samotrzeć...
W dodatku zwracam waszą uwagę na okoliczność, że według kodeksu wojennego żołnierz,
przenoszący się samowolnie z jednego oddziału do drugiego, popełnia występek równający
się dezercji i ściąga na siebie surową karę.
Pamiętajcie o tym, zuchy!
- Słuchamy, generale!
- odparł Siekierka przykładając palce do kapelusza.
Trzej koledzy ucieszyli się bardzo z pozwolenia; Wacek i Józiek z trwogą myśleli o samotnej
wędrówce przez puszczę, gdzie oprócz nieprzyjaciół czyhały na nich przeróżne
niebezpieczeństwa.
Smutek tylko ogarniał ich na myśl, że musieli zostawić Stacha jego własnemu losowi.
Wódz miał słuszność; niepodobieństwem było uwolnić biednego jeńca, trzymanego wśród
kilkutysięcznego oddziału hiszpańskiego.
Według wszelkiego prawdopodobieństwa zamierzano odesłać go wraz z innymi więźniami,
pod silnym konwojem do jednej z fortec, do Hawany na przykład, i tam oddać pod sąd
wojenny.
Siekierka i Kosowie pocieszali się tylko jedną myślą - mianowicie tym, że Stachowi nie
groziła śmierć.

ROZDZIAŁ X.

Tajemnicza bandera.



Karmazynowi pośpiesznym marszem podążali prosto na północ, na wybrzeże oceanu.
W jakim celu?
Czyżby zamierzali dokonać jednego z tych niespodziewanych napadów na jakieś nadmorskie
miasteczko?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Siekierka nie mógł odgadnąć planu wodza; nie odgadywali go też żołnierze.
Zresztą ci ostatni pokładali nieograniczone zaufanie w swym generale i byli pewni, że
prowadzi ich prosto na nieprzyjaciela - i to im wystarczało.
Wszyscy mieli konie, co w powstaniu kubańskim należało do rzeczy niezwykłych; z daleka
wziąć by ich można za zwyczajnych chłopów, gdyby nie sterczące nad plecami karabinki i
pałasze szczękające u siodeł oraz karmazynowe szarfy i tegoż koloru przepaski u kapeluszy.
Ponad kawalerią, która liczyła najwyżej dwustu pięćdziesięciu ludzi podzielonych na trzy
szwadrony, powiewał sztandar: żółta czaszka i dwa piszczele na polu krwistej barwy.
Karmazynowi znali widocznie kraj jak własną kieszeń i posiadali dokładne wiadomości o
nieprzyjacielu, gdyż ani razu w przeciągu czterdziestu ośmiu godzin nie natknęli się na tego
ostatniego.
Przesuwali się pomiędzy wojskami hiszpańskimi jak węgorz przez oka otaczającej go sieci;
nie ukrywali się nawet, bo w biały dzień przeciągali przez wioski, witani entuzjastycznie
przez mieszkańców.
Nasi ochotnicy starali się poznać tych dziwnych ludzi, z którymi los ich zetknął; sadzani z
konia na konia, wyciągali na słówka swych towarzyszów i powoli zjednywali sobie ich
przychylność.
Uwagę Siekierki zwrócił wysoki, barczysty, dobroduszny Mulat, z potężną szramą od kuli,
która przebiwszy lewy policzek i wybiwszy kilkanaście zębów, wyszła u nasady szczęki.
Człowiek ten wskutek okaleczenia mówił niewyraźnie, ale nasz ochotnik, służący od dwóch
lat na Kubie, jako tako mógł go zrozumieć.
- Gdzieś otrzymał to?
- zapytał Mulata, kiedy mu kazano zająć miejsce na jego siodle z tyłu.
Zagadnięty, z początku milczał, lecz po chwili kiwnął głową, a bezzębne usta rozwarły się i
zaczął mówić wolno, odpoczywając, jakby się czuł zmęczony.
- To mi się dostało jeszcze półtora roku temu i wcale nie w bitwie.
- Nie w bitwie, więc jakże?
- zachęcał Siekierka.
- Ano, chcesz koniecznie, to słuchaj - rzekł Mulat z gestem rezygnacji.
- Nasyć ciekawość - dodał z uśmiechem ironicznym.
- Jeżeli masz mnie za ciekawego, to milcz lepiej - odparł Siekierka urażony.
- Otóż półtora roku temu - ciągnął Mulat nie zważając na te słowa - powstanie tylko co się
rozpoczęło; w okolicy, gdziem się urodził, a było to w prowincji Hawana, ukazał się oddział...
Wahałem się, pójść czy nie pójść?
"Poczekam" - myślę.
I czekałem, bo nie lubię mieszać się do rzeczy prowadzonych ospale.
Namyślałbym się zapewne długo, gdyby nie ten wypadek!
- tu wskazał na przedziurawiony policzek.
- Raz siedzę przed domem we wsi i plotę koszyk, a tu nagle zatrzymuje się przede mną
dwóch oficerów hiszpańskich na koniach oblanych potem i pianą.
"Aha, pewnie wysłani na zwiady - powiadam sobie w duchu - szpiegują naszych".
Udałem obojętność, choć zawsze nienawidziłem Hiszpanów, wstaję i czekam.
"Chłopie, masz co pić"?
- pyta jeden oficer.
"Mam wino!
- rzekłem.
- Tylko młode jeszcze".
"Dawaj"!
Weszli do izby, gdzie żona siedziała trzymając na kolanach chłopczyka-sierotkę.
Był to synek powstańca, który przed miesiącem zginął, i naszej krewniaczki.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Kobieta umarła z głodu Tak, z głodu!
A dzieciaka zostawiła samego.
Przygarnąłem go, bom swojego nie miał; ładniutkie to było i dobre, choć do rany przyłożyć,
polubiliśmy je więc jak własne.
Postawiłem wino i owoce; stoję czekając, aż oficerowie oddalą się.
"Czyje to dziecko"?
- pyta naraz jeden z Hiszpanów, rotmistrz.
"Sierota, panie, ojciec zabity, matka umarła".
"Aha, syn buntownika"?
Milczymy oboje, bo cóż odpowiedzieć?
"Nie wątpię - mówi dalej rotmistrz - że wychowujecie chłopca w miłości dla Hiszpanii, co"?
"Staramy się, panie" - rzekę.
"Ano, zaraz zobaczymy!
Mały, chodź no do mnie na kolana" - powiada oficer.
Chłopcu podobały się ordery, guziki świecące i pałasz, zwyczajnie jak czteroletniemu
głupiemu dziecku, więc chętnie doń poszedł i śmieje się.
"Kto ty jesteś?
- pyta oficer.
- Hiszpan, prawda"?
"Nie" - mówi dziecko kręcąc główką.
"Nie?
Więc kto"?
"Kubańczyk".
Oficer zmarszczył brwi, nie podobała mu się odpowiedź dziecka.
"No, dobrze - powiada głaszcząc je po główce - a kto lepszy: Hiszpanie czy Kubańczycy"?
"Kubańczycy, Hiszpanie psy!
- zawołał dzieciak śmiejąc się.
- Hiszpanie psy"!
- powtarza.
Ja stoję jak na żarzących się węglach, żona moja daje małemu znaki, żeby milczał, ale bęben
nie widzi tego, bo bawi się złotymi orderami wiszącymi na piersi Hiszpana.
Widziałem, jak łotr zbladł ze złości, tylko jeszcze nic nie pokazuje po sobie, gadzina!
Głaszcze dziecko i też się doń śmieje.
"Dobrze, dobrze, a jak cię tatuś uczył?
- pyta znowu.
- Niech żyje król?
Co?
Tak"?
"Niech żyje Kuba!
- krzyczy znów smarkacz.
- Kuba wolna"!
"Aha, to tak wychowujecie to szczenię!
- zawołał Hiszpan rozwścieczony.
- To tak?
Zrobiłeś z niego buntownika, wroga króla"!
Postawił śmiejącego się chłopczynę na ziemi, ręce mu się trzęsą; patrzę, sięga, wyciąga
rewolwer i kładzie go na stole.
"Mały - mówi - krzyknij tak; Niech żyje Hiszpania!
No"!
Ale dziecko nie zrozumiało, potrząsa główką i swoje: "Niech żyje wolna Kuba"!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Wtedy Hiszpan jeszcze bardziej zbladł, chwyta broń i w oczach mi się zaćmiło, dreszcz po
mnie przeszedł...
Moja żona rzuciła się do oficera, a ten pociąga za cyngiel!
Pada strzał i dziecko z roztrzaskaną główką potoczyło się pod stół.
Zobaczyłem nagle coś czerwonego - zakipiałem z rozpaczy i oburzenia; na stole leży nóż -
porywam go i pakuję opryszkowi w gardło...
A tu drugi strzela do mnie - i wybiega krzycząc na żołnierzy.
Padłem - ale wnet się podniosłem.
Za chałupą był gęsty ogród - skoczyłem przez okno i uciekłem.
W lesie upadłem bez przytomności; kiedym wrócił do siebie, żona była przy mnie...
Długom się leczył od postrzału; kiedym wreszcie mógł się utrzymać na nogach, zaciągnąłem
się do oddziału...
Ty nie wiesz, cudzoziemcze, że nasi przysięgają...
- zakończył Mulat podnosząc ku niebu drżącą ze wzruszenia rękę.
- Na co przysięgają?...
- Cha, cha, na co?
I ty pytasz, na co?
Że pomszczą krzywdę swoją, że będą tępili Hiszpanów do ostatniego tchnienia.
Rozumiesz?
- Rozumiem - odparł Janek poważnie.
Siekierka rozmawiałby jeszcze dłużej z Mulatem, lecz nagle oddział zatrzymał się; konie
stanęły jak wryte, jeźdźcy zamilkli mierząc badawczo drogę wijącą się pomiędzy lesistymi
pagórkami.
Awangarda musiała coś dostrzec, bo kawalerzysta przypędził galopem do wodza i składał mu
raport.
Wysłuchawszy, generał odbył krótką naradę z oficerami, którzy niezwłocznie wrócili do
swoich kompanii.
- Kompania piechoty przed nami!
- zawołał porucznik zbliżając się do szwadronu postępującego w ogonie kolumny.
- No, bracia, generał rozkazał wziąć ją w dwa ognie, z frontu i z boku.
Formować dwójki za mną!
W jednej chwili szwadron z czwórek wyszykował się w długiego węża i zagłębił w lasek
pomarańczowy.
Przebiegłszy go truchtem, w pół godziny ujrzał piechotę nieprzyjacielską rozłożoną u stóp
pagórka i gotującą się widocznie do odparcia spodziewanego ataku.
Hiszpanie jednak byli zwróceni tyłem do zbliżającej się kawalerii, przypuszczali bowiem, że
powstańcy napadną od strony otwartej polanki, doskonale nadającej się do szarży.
Rzeczywiście tak było; na łączce ukazało się kilkudziesięciu jeźdźców rozsypanych w długi
łańcuch i puściło się galopem na rozwinięty front kompanii.
Zagrzmiała salwa - później druga; trzech karmazynowych spadło z koni, lecz w tej samej
chwili ruszył truchtem szwadron, ukryty w lasku, i przyśpieszając biegu potoczył się niby
lawina niszcząca na tyły kolumny.
Siekierka, który pozostał w gaju pomarańczowym, aby nie tamować swobody Mulatowi,
widział wszystko jak na dłoni.
Na tętent cwałującego szwadronu piechota rozsypała się; żołnierze, straciwszy przytomność,
strzelali gorączkowo na obie strony, mieszali się, gromadzili w kupki i z nastawionymi
bagnetami oczekiwali nieprzyjaciela.
Rozległ się szczęk szabel uderzających o karabiny, suchy łoskot rewolwerowych strzałów,
piekielna wrzawa, wśród której słychać było jęki rannych i komendę oficerów.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Trwało to jednak krótko i zaatakowana z dwóch stron piechota zaczęła szukać ocalenia w
ucieczce; niebawem na placu pozostali tylko zabici i ranni, i dwa wozy napełnione jeńcami.
Karmazynowi porozcinali szablami postronki krępujące konwojowanych więźniów, którzy
niezwłocznie powyskakiwali z wozów.
Siekierka, nie mogąc wytrzymać dłużej w gaju, wybiegł na drogę; zaledwie jednak dotarł do
najbliższego wozu, gdy stanął i wydał okrzyk radości.
Ujrzał bowiem przed sobą barczystą, olbrzymią postać, którą natychmiast poznał.
- Stach!
Jak Boga kocham, on sam!
I rzucił się na szyję odzyskanemu koledze.
- Liczyłem na was - rzekł olbrzym oddając niedźwiedzi uścisk Siekierce.
- Gdzie Kosowie?
- Są tutaj, z karmazynowymi...
Los to zrządził, nie my.
Wozy, zdobyte na Hiszpanach, posłużyły do zabrania rannych, których było ze dwudziestu.
W pół godziny potem zwycięskie szwadrony połączyły się z oddziałem i ruszyły dalej
bocznymi drogami.
Opowiadanie Stacha było krótkie.
Po owej nocnej bitwie wyprawiono go z konwojem do C, gdzie go miano sądzić
niezwłocznie.
Traf chciał, że kompania prowadząca jeńców wpadła w ręce karmazynowych.
Dzięki temu nasza czwórka znów znalazła się razem.
Tego dnia wieczorem uczczono ocalenie kolegi sutą libacją, która ciągnęła się aż do północy.
Nazajutrz wieczorem karmazynowi, po uciążliwym marszu, znaleźli się nad samym brzegiem
morza.
Z góry, porosłej lasem, nasi ochotnicy ujrzeli bezmiar płynnego błękitu, pokrytego
drobniutkimi falami bijącymi z nieprzerwanym ani na chwilę szumem o piaszczyste
wybrzeże.
Na widnokręgu pływały również drobne, śnieżne chmurki, zdawało się, że niebo stanowi
dalszy ciąg morza.
Od dwóch miesięcy Kosowie nie oglądali oceanu, widok jego przypomniał im katastrofę
"Jaskółki".
Rozhukane żywioły pchnęły ich na tę wyspę, w pożogę wojny, kiedy mieli zamiar oddać się
spokojnej pracy na roli.
- Taki to jest los!
- mówił do siebie Wacław westchnąwszy.
- Dziś żyjesz, jutro umrzesz, nigdy nie wiesz, dokąd dojdziesz.
Obecność oddziału nad morzem mocno zastanowiła badawczego Siekierkę; przypuszczał on,
że karmazynowi postanowili tutaj oczekiwać na kogoś, lecz na kogo?
Niebawem sprawa trochę się wyjaśniła.
Kubańczycy rozłożyli się obozem w lesie, w doskonałej pozycji, bo zasłonięci od strony lądu
bagnami.
Zakazano palić ognisk ze względu na ostrożność, wzdłuż wybrzeży krążyły bowiem
hiszpańskie kanonierki.
Kiedy jednak zapadły ciemności, wywieszono na wysokim drągu czerwoną latarnię; był to
prawdopodobnie jakiś sygnał.
- Teraz już wiem - rzekł Siekierka ujrzawszy te przygotowania.
- Oddział czeka na transport żywności albo amunicji.
Zaciekawieni nasi ochotnicy śledzili do późnej nocy ocean w nadziei, że ukaże się okręt
oczekiwany.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Nie zawiedli się.
Około drugiej, przy świetle księżyca, na horyzoncie zamajaczyła czarna sylwetka parowca; z
komina jego buchały kłęby dymu, pomieszane z iskrami.
Statek widocznie zbliżał się do brzegu i spostrzegł sygnały, bo na maszcie tylnym ukazała się
także czerwona latarnia.
- To niezawodnie nasi!
- zawołał Wacław.
Dowódca karmazynowych z mocną lunetą w ręku stał o kilkadziesiąt kroków od naszych
przyjaciół, w otoczeniu kilku starszych oficerów i śledził z natężeniem parowiec.
Siekierka zbliżył się, aby słyszeć, co mówili.
- Oni czy nie?
- mówił pułkownik jakby sam do siebie.
- Mnie się zdaje, że nie!
- odparł jeden z oficerów.
- Dlaczegóż by więc wywiesili czerwoną latarnię?
- rzucił ktoś inny.
- Tak sobie, dla zmylenia sygnałów - wtrącił generał.
- To najlepszy sposób do wprowadzenia kogoś w błąd.
Co do mnie, wziąłbym ten parowiec za hiszpańską kanonierkę.
Jaka szkoda, że tak ciemno!
- A jednak trzeba wysłać łódkę na zwiady.
- Ryzykowne przedsięwzięcie - rzekł generał.
- Chyba poszukać ochotników.
A łódka jest?
- Jest, brak tylko śmiałków.
Siekierka objaśnił w krótkości towarzyszom treść podchwyconej rozmowy.
- Chodzi o to, żeby podjechać do parowca i rozpoznać jego narodowość albo chociaż
odczytać nazwę - rzekł.
- Generał zamierza szukać ochotników.
A gdybyśmy się tak zaofiarowali, hę?
- Dlaczegóż by nie?
- odparł Stach wzruszając ramionami.
- Mnie wszystko jedno, mogę jechać, przecie nieźle wiosłuję.
A wy?
- dodał zwracając się do Kosów.
- Jeśli wy, to i my także - rzekł Wacek.
Siekierka ze Stachem wysunęli się tedy odważnie naprzód.
- Czekamy rozkazów!
- rzekł Janek salutując.
- Generale, my pojedziemy!
- dodał Stach przykładając również palce do kapelusza.
Dowódca karmazynowych poznał od razu naszych ochotników, bo uśmiechnął się życzliwie.
- Chodzi o to, żeby wsiąść w małą łódkę i podpłynąć do krążącego koło wybrzeży parowca.
Spodziewamy się transportu amunicji i żywności z Florydy.
Wiemy jednak, że w pobliżu kręci się hiszpańska kanonierka.
Odróżnić zwyczajny handlowy statek od łodzi działowej, sprawa nietrudna.
A zatem, niech was Bóg prowadzi.
Oto raca!
Wypuścicie ją, jeśli się przekonacie, że transport przyszedł.
Zabierzcie jednak z sobą kogoś z moich ludzi.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Gdyby zaś parowiec wydał się wam podejrzany, postarajcie się nie włazić mu w drogę, bo się
narazicie niepotrzebnie na jaki granat!
Zrozumieliście instrukcję?
- Zrozumieliśmy, generale!
- odparli zgodnie Janek i Stach.
- A więc, marsz!
Poruczniku, wskaż łódkę.
Zabrawszy karabiny, nasza czwórka wraz z owym Mulatem, który opowiadał historię o
zastrzeleniu dziecka, ruszyła za oficerem nad brzeg morza, gdzie rzeczywiście kołysała się na
falach spora łódź.
Mulat, bardziej doświadczony, siadł do steru, jego towarzysze chwycili za wiosła.
- Ostrożność i cisza, chłopcy!
- rzekł oficer odpychając czółno.
Sprawa, na pierwszy rzut oka, wydawała się bagatelą!
Noc, morze spokojne, łódka lekka a mocna, statek z tajemniczą banderą niedaleko, najwyżej
cztery kilometry...
Toteż wiosłowano spokojnie, nie śpiesząc się.
Mulat spodziewał się przeciąć ukośnie drogę parowcowi, płynącemu bardzo wolno, i
spoglądał na niebo, oczekując, rychłoli wielka, nadciągająca od wschodu chmura ukryje
księżyc i pogrąży ocean w opiekuńczych dla ochotników ciemnościach.
Pragnieniom tym stało się zadość i w pół godziny potem sylwetka parowca zatarła się na
srebrzystym tle księżycowej nocy; jedynym przewodnikiem dla Siekierki i jego towarzyszów
była teraz czerwona latarnia na tylnym maszcie, bo nawet dwie sygnałowe - zielona i
czerwona z prawej i lewej strony pokładu - nie płonęły wbrew żeglarskim przepisom.
- Madonna nam błogosławi!
- rzekł Mulat.
- Możemy się zbliżyć, niepostrzeżeni, choćby na dwie długości łódki.
W miarę tego jak się posuwano naprzód, latarnia świeciła coraz jaśniej, kładąc krwawą
smugę na czarne wody oceanu; dołożono snadź węgla pod kotły, bo nagle z komina znów
buchnęły snopy iskier, lecz wnet przygasły.
Przez tę krótką chwilę ochotnicy nasi dostrzegli zarysy statku.
Był to spory parowiec o dwóch masztach, ogołoconych z żagli; pudło jego, pomalowane na
ciemny kolor, sterczało dość nisko nad poziomem wody, co nakazywało przypuszczać, że jest
ciężko naładowane towarami lub też, co gorsza, okute w żelazny pancerz.
- Mnie się zdaje, że to torpedowiec hiszpański - mruknął Stach.
- Dlaczego?
- Bo nasi nie wałęsaliby się tak długo wzdłuż brzegu, tylko spuściliby szalupę i wysłaliby
ludzi na zwiady.
- To prawda, tym bardziej że Hiszpanie znajdują się podobno gdzieś w pobliżu - dodał
Wacław.
- Ech, co tu gadać - przerwał Mulat - jedziemy po to, żeby zobaczyć, i zobaczymy.
No, bracia, wiosła zanurzać ostrożnie, jeszcze raz napuścić oliwą dulki, żeby nie skrzypiały, i
ani mrumru!
* Dulki - metalowe lub drewniane widełki, przytwierdzone do burt łodzi, między którymi
osadza się wiosła podczas wiosłowania.
- Dobrze już, dobrze, szczerbalu!
- odparł Stach.
- Tylko steruj tak, żebyśmy nie oberwali niepotrzebnego guza.
Od tej chwili zapanowało głębokie milczenie na łódce, która ślizgała się jak ryba, bez
najmniejszego szelestu, w kierunku tajemniczego okrętu.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Ten ostatni manewrował podejrzanie: kiedy powstańcy znajdowali się na kilkaset zaledwie
metrów od niego, raptem zatrzymał się.
- A to co?
- szepnął Siekierka nachylając się do sternika.
Mulat podniósł palec do ust.
Wiosłowano tak delikatnie, że najmniejsza kropla wody nie plusnęła na fale, nie skrzypnęło
nic - wioślarze tamowali oddech.
Od czasu do czasu na dany znak zastygali wszyscy czterej w brązowe posągi, w bryły bez
ruchu...
Krytyczny moment nadchodził.
Kosowie słyszeli tylko bicie serca we własnych piersiach i metaliczny szmer drobnej fali,
roztrącającej się o spód i boki łodzi.
Stach i Siekierka, obaj obdarzeni rysim wzrokiem, usiłowali przeniknąć ciemności.
Widzieli tylko rozpływające się niewyraźnie kontury nieznanego statku, słyszeli głosy
ludzkie, do których niebawem przyłączyło się dudnienie śruby.
Parowiec bowiem znowu ruszył z miejsca; zamiast jednak płynąć, jak poprzednio, wzdłuż
brzegów, wolno opisał ćwierćkole i zaczął oddalać się w kierunku północno-wschodnim.
Z ust ochotników wybiegło przekleństwo.
Jak to, nie wypełnią dobrowolnie wziętego na siebie zobowiązania?
Pozostawią w niepewności karmazynowych, narażą ich na niebezpieczne oczekiwania?
Nigdy!
Raczej sami zaryzykują życie.
- Musimy go dogonić - rzekł Mulat - słyszycie, chłopcy?
No, za wiosła, niech żyje Kuba!
Ochotnicy nie dali sobie tego dwa razy powtarzać; zgięli się, wyprężyli - woda, odparta,
zaszumiała i czółno, parte przez cztery pary tęgich ramion, poszybowało bruzdą pozostawioną
przez odpływający okręt.
Odległość zmniejszała się w oczach, bo parowiec płynął wolno; w niecały kwadrans Mulat
rozeznał już zarysy komina, masztów, budkę sternika, a nawet niewyraźne sylwetki ludzi
chodzących na pokładzie.
Płynąca z budki smuga bladego, tłumionego szybami światła padała na tył parowca.
Lada chwila ochotnicy spodziewali się dostrzec nazwę tegoż, wypisaną złotymi literami na
czarnym tle.
Na pokładzie nie widać było armat i okręt z bliska przedstawiał się jak zwyczajny,
transportowy parowiec.
Ta okoliczność dodała odwagi załodze łódki.
- Nasi, nasi!
- rzekł Siekierka.
- Dalej, bracia!
Jeszcze kilkanaście razy uderzyć wiosłami, a dobrze.
- Bandera, bandera!
Czy widzisz?
Powiewa nad latarnią!
- szepnął Wacław.
- Tak, niezawodnie mamy przed sobą...
Stach nie dokończył, gdyż nagle z tyłu parowca zaświeciła się jasna latarnia, której
promienie rzucone przez reflektor oblały łódkę; równocześnie z pokładu rozległo się groźne
wołanie, zagłuszone łoskotem śruby.
Głos odezwał się raz, drugi i trzeci; Mulat nastawił ucha, lecz nie dosłyszał słów; podniósł
się właśnie, aby krzyknąć: "Niech żyje Kuba"!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

, gdy wtem buchnął słup ognia i zagrzmiał wystrzał działowy, któremu zawtórował okrzyk
trwogi.
Łódka, przedziurawiona granatem, zaczęła się szybko napełniać wodą i nie upłynęła minuta,
gdy powstańcy znaleźli się w chłodnych objęciach oceanu.
Fale, roztrącane śrubą parowca, lizały twarze tonących, po czym gniewne, spienione, jęły się
toczyć ze złowrogim szumem ponad głowami rozpaczliwie z nimi walczących ochotników.

ROZDZIAŁ XI.

Werbunek.



Na jednej z głównych ulic Nowego Orleanu zgromadził się liczny tłum przed dwoma afiszami
przylepionymi w bramie okazałego domu.
Z afiszów tych, podobnych do plakatów przedwyborczych, jakie setkami ukazują się we
właściwej porze, dowiadywano się obecnie, że w celu przyjścia z pomocą Kubańczykom
stany Luizjana i Teksas organizują nową wyprawę ochotniczą, czyli, jak ją nazywano,
flibustierską, która ma odpłynąć za tydzień pod wodzą pułkownika Lawsona.
* Flibustierowie - osiadłe w XVII wieku na Antylach bandy piratów i korsarzy, które z
ramienia francuskich, angielskich i holenderskich kupców i bankierów napadały na
hiszpańskie okręty handlowe, łupiły posiadłości hiszpańskie w Zatoce Meksykańskiej.
Flibustierami nazywano także w XIX wieku awanturników urządzających pod opieką Stanów
Zjednoczonych Ameryki Północnej zbrojne "wyprawy na Kubę, w celu wywołania wojny
hiszpańsko-amerykańskiej, która mogłaby posłużyć Stanom Zjednoczonym za pretekst do
zajęcia Kuby.
Tłum czytał i kiwał głowami.
Jedni wzruszali ramionami i odwróciwszy się wędrowali swoją drogą, inni namyślali się
przebiegając kilkakrotnie oczyma ogłoszenie, jeszcze inni, wprawdzie bardzo nieliczni,
zapuszczali się na schody prowadzące na drugie piętro, gdzie właśnie pułkownik otworzył
kantor werbunku i przyjmował zapisy.
Byli to albo włóczęgi bez zajęcia, albo ludzie pozbawieni pracy i pragnący się przyczepić
byle gdzie, albo wreszcie karierowicze, którzy chętnie naraziliby karku dla zrobienia dobrego
interesu.
Ci ostatni po dłuższym lub krótszym wahaniu stawali przed panem Lawsonem, aby go
zapytać o wysokość żołdu, a głównie o to, czy rząd kubański po wypędzeniu Hiszpanów
zamierza wynagrodzić gruntami lub gotówką ofiarujących swą krew na jego usługi.
- Czy wojna, a zwłaszcza powstanie na Kubie może być dobrym interesem?
- zapytywali.
- W Ameryce wszystko możliwe - odpowiadano im.
Dowodów na to dostarczał szanowny pułkownik Lawson.
Wojskowy ten, poważny, czterdziestopięcioletni dżentelmen, z piękną brodą i przebiegłymi
oczami, siedział na skórzanym fotelu przed stołem pokrytym suknem czerwonym, na którym
leżał arkusz papieru.
Pułkownik na zadawane sobie pytania odpowiadał uprzejmie.
Właśnie stoi przed nim Teksańczyk herkułesowej postawy.
- Czy pragniesz wziąć udział w wyprawie, obywatelu?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- pyta pułkownik.
- To zależy od warunków.
- Bardzo słusznie; każdy ma prawo nakładać cenę na własną osobę; jest to jeden z
przywilejów zagwarantowany przez paragraf konstytucji, wzmiankujący o wolności
obywateli Stanów.
- Otóż muszę się dowiedzieć, ile będę otrzymywał pensji?
- mówił dalej herkulesowy obywatel.
- Trzy dolary dziennie.
- Kto gwarantuje regularną wypłatę żołdu?
To ważne, dla mnie przynajmniej, pułkowniku.
- Nie przeczę; mamy złożoną w banku sumę stu tysięcy dolarów; oto kwit na ów depozyt;
licząc, że wojna potrwa jeszcze rok, mamy czym płacić ludziom.
Olbrzym liczył w duchu przez chwilę, po czym kiwnął głową.
- Kiedy tak, to zapisuję się; ale jeszcze jedno słówko: czy przedsięwzięto środki ostrożności,
ażeby flibustierowie nie wpadli w ręce Hiszpanom?
- Wyprawa ma zapewnione zupełne bezpieczeństwo.
Oto pióro.
Jak pańskie nazwisko?
- James Smith.
- Dobrze; na liście figuruje już pięciu Smithów; wszyscy otrzymali zaliczki równające się
miesięcznej pensji; należy się i panu dziewięćdziesiąt dolarów.
Oto są!
Brzęk złota działa magicznie; stojący za Smithem kładą bez wahania swe podpisy na arkuszu
papieru i udają się do lokalu w podwórzu, przeznaczonego na tymczasowe miejsce pobytu dla
flibustierów.
Niebawem przed obliczem pana Lawsona zjawia się nowy kandydat, tym razem nie żądny
zysku najmita, lecz człowiek idei.
Akcent jego zdradza cudzoziemskie pochodzenie, pułkownik nic jednak nie ma przeciwko
temu.
Cudzoziemiec?
Dlaczego nie?
Oczywiście chce się bić za Kubańczyków.
Doskonale!
On takich najuprzejmiej wita, bo nie pytają się wcale ani o wysokość żołdu, ani o żywność,
ani o wygody, pragną tylko wiedzieć, czy wyprawa będzie uzbrojona, jak należy, i czy prędko
wyruszy.
Tym razem owym rycerzem honoru jest sympatyczny blondyn o niebieskich oczach, białej
cerze, delikatnych rękach - widocznie paniczyk, może adwokat, może dziennikarz, urzędnik
wreszcie.
- Pańskie nazwisko?
- pyta pułkownik.
- Henryk Oret!
- Oret?
Bardzo dobrze!
- mówi przyszły dowódca flibustierów.
- Proszę podpisać.
Blondyn bez wahania chwyta pióro i potem zadaje kilka pytań co do terminu i miejsca
wyruszenia; odsuwa pogardliwie złote dziesięciodolarówki, kłania się i wychodzi na ulicę.
Nie wziął zaliczki, więc nie potrzebuje mieszkać w koszarach.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Spośród zgromadzonego przed bramą tłumu kilka znajomych osób przyjmuje go głośnymi
śmiechami i okrzykami.
- Flibustier?
Zapisałeś się?
- pyta jakiś Irlandczyk złym akcentem.
Henryk kiwnął głową.
- Głupstwo zrobiłeś, mój kochany!
Szkoda, żeś się wprzód nie zapytał mnie o radę.
- Czy można nazwać głupstwem niesienie pomocy nieszczęśliwym Kubańczykom?
- sarknął blondyn.
- Podług mnie, takie postanowienie przynosi zaszczyt temu, kto je powziął.
Zamiast więc nagany, OBrianie, podaj mi rękę i powinszuj!
- Ta!
ta!
ta!
ta!
- przerwał Irlandczyk.
- Na pozór masz słuszność, gdybyś jednak wiedział...
- Cóż mam wiedzieć?
- Ba, przecież nie zastanowiłeś się nad wieloma rzeczami.
- Na przykład?
- Choćby nad tym, jaki interes ma pan Lawson, żeby werbować oddział, i kto mu dostarcza
pieniędzy na ten cel?
- Cóż mnie to obchodzi?
Pułkownik jest dzielnym obywatelem, który pragnie, podobnie jak ja, bić się za wolność.
- Cha, cha, cha!
Co za naiwność!
Pan Lawson przede wszystkim to adwokat, który nigdy w życiu nie dowodził nikim, chyba
swoją rodziną, dziećmi, no i służącymi; następnie posiada on za dużo sprytu, żeby tak sobie,
jak powiadasz, dla jakiejś idei, ryzykować skórę; traktuje on wojnę po prostu jak business, i
kwita.
- Nie pojmuję doprawdy...
- Dajże mi skończyć.
Otóż Lawson działa nie dla idei, ale z ramienia syndykatu kapitalistów nowojorskich, którzy
ofiarowali mu dwa razy po sto tysięcy dolarów za sformowanie oddziału.
* Syndykat - związek producentów kapitalistycznych zawierany dla zorganizowania jak
najbardziej zyskownej sprzedaży swych towarów.
- To bardzo pięknie, że Amerykanie poświęcają tyle pieniędzy dla dobrej sprawy.
- Ach, ty marzycielu!
Zapominasz ciągle, że przebywasz w kraju, gdzie jedynym bożyszczem, jedyną ideą jest
dolar.
Kapitaliści poświęcają setki tysięcy, żeby zarobić miliony, oto cała tajemnica.
Spodziewają się oni, że w razie wypędzenia Hiszpanów z Kuby zakwitnie tam handel,
otworzą się nowe ujścia dla leżących kapitałów albo, jeszcze lepiej - są to cukrownicy grający
na zwyżkę swego towaru; życzą oni sobie, żeby powstanie ciągnęło się jak najdłużej, bo
wtedy Kuba przestanie produkować cukier, wskutek czego artykuł ten pójdzie w cenę, a oni
nagromadzili go duże zapasy.
Rozumiesz?
Ba, mogą to być jeszcze plantatorzy tytoniu, których w oczy kole konkurencja hawańskich
cygar, którzy by radzi spalić wszystkie plantacje kubańskie.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Tak czy owak, połknąłeś wędkę zastawioną przez kapitalistów pragnących łowić ryby w
mętnej wodzie.
Cofnij się, póki czas!
Henryk wzruszył ramionami.
- Nie myślę wglądać w cudze sumienie i zgłębiać tajników cudzych dusz - rzekł.
- Niech sobie syndykat urządza wyprawę w celu, jaki mu najbardziej się podoba; co do mnie,
jadę na Kubę, bo chcę się bić wraz z Kubańczykami, a reszta nic a nic mnie nie obchodzi.
Dlatego też nie cofnę się.
Teraz z kolei OBrian wzruszył ramionami.
- Nigdy nie nauczysz się praktyczności w życiu - rzekł.
- No, kiedy tak, to do widzenia!
Niech cię święty Patryk ma w swojej opiece.
Wracaj zdrów!
Przypieczętowałbyś głupstwo głupstwem, gdybyś się pozwolił zastrzelić, a co gorsza, gdybyś
umarł na żółtą febrę.
- Do widzenia!
Uścisnęli sobie dłonie i rozeszli się.
Irlandczyk zginął w tłumie, ochotnik zaś udał się wolnym krokiem do pobliskiej restauracji i
tam, przy butelce kalifornijskiego wina, rozmyślał długo o usłyszanych niedawno słowach.

ROZDZIAŁ XII.

Henryk między kolegami.



Henryk, którego przed chwilą poznaliśmy, zasługuje na naszą uwagę nie tylko dlatego, że dał
dowody bezinteresowności uczuć i zdolności do poświęcenia swojej osoby.
Losy jego rzeczywiście należały do niezwykłych.
Syn urzędnika, Polaka, najadł się, jak to mówią, biedy po uszy.
Mając zaledwie piętnaście lat, musiał wędrować w szeroki świat za chlebem z talarem w
kieszeni.
Ponieważ niezbyt mu się poszczęściło w Europie, przeto niedługo myśląc, za ostatni grosz
opłacił przejazd do Ameryki z Hamburga i po upływie tygodnia znalazł się jako
siedemnastoletni młodzieniaszek na nowojorskim bruku.
Powiadamy "bruku", bo rzeczywiście, nie mając grosza złamanego przy duszy, nie wiedział,
gdzie mu wypadnie przepędzić najbliższą noc i co nazajutrz do ust włoży.
Szukał roboty i znalazł zajęcie w pralni.
Prał więc serwety, ręczniki, prześcieradła i za dwanaście godzin ciężkiej pracy otrzymywał
dolara.
Po miesiącu oszczędził piętnaście dolarów i jednego poranku znalazł się w wagonie pociągu
dążącego na południe - do Wirginii.
Tam wynajął się do fabryki tytoniowej, przesiedział miesiąc, po czym zawędrował aż do
Ohio.
Włóczył się w ten sposób od miasta do miasta, poznawał wszystkie stany, uczył się języka,
stosunków, kształcił się na obywatela wielkiej rzeczypospolitej.
Tak na tułaczce między obcymi, jedząc niejednokrotnie chleb skropiony krwią i łzami -
przepędził trzy lata.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Serce ciągnęło go do swoich, albowiem miał w kraju rodzinnym starszą zamężną siostrę.
Marzył o powrocie; ale twarda konieczność trzymała go między Jankesami.
Powoli przywykł do amerykańskich porządków, obyczajów, oswoił się z ludźmi, nauczył się
pracować i cenić pracę, nabył wprawy w paru rzemiosłach i jakoś zaczynał się godzić z
okolicznościami.
Ostatecznie jakoś to było!
Obiecywał sobie nawet zebrać parę tysięcy marek i z tymi pieniędzmi dopiero zjawić się w
Gnieźnie, założyć tam warsztat i siedzieć przez resztę życia jak u Pana Boga za piecem.
Dla urzeczywistnienia tego planu kupił, na wzór innych przybyszów, kawał ziemi w
Kalifornii i założył kolonię.
Byłby na pewno dopiął swego, ale zły sąsiad puścił go pewnej nocy z dymem i od razu
włożył mu w rękę nieledwie kij żebraczy.
Rozgoryczony, zrozpaczony, Henryk znowu ruszył w świat i wędrując jak Cygan, dotarł aż
do Nowego Orleanu, mając całego majątku pięćdziesiąt dolarów.
Brać się znów do roli nie chciał, praca w warsztacie sprzykrzyła mu się; takie dobijanie się o
każdy kawałek chleba nużyło jego duszę pełną porywów i szlachetnych dążeń, sprzeciwiało
się charakterowi żądnemu rozmaitości, wrażeń i wielkich celów.
Kiedy przeczytał afisz zawiadamiający o werbunku ochotników na wyprawę kubańską,
rozwarły się nagle przed nim tak upragnione szerokie horyzonty i zapisał się bez wahania.
Ani na chwilę nie żałował postanowienia pomimo docinków Irlandczyka.
Cóż go obchodziły intencje pułkownika, interesy organizatorów wyprawy flibustierskiej?
On miał swoje myśli w głowie i czuł także po swojemu.
Czy dla idei, czy dla spekulacji, zawszeć ci ludzie będą się bili na Kubie z Hiszpanami, a
czegóż więcej potrzeba?
W parę więc dni po zapisaniu się na listę, zdjęty ciekawością, udał się do koszar, aby
przypatrzyć się swym przyszłym towarzyszom broni.
Owe koszary były, mówiąc właściwie, najzwyczajniejszymi izbami stojącymi pustką po
jakiejś fabryce.
Na czarnej podłodze pod ścianami widniały rzędy łóżek skleconych naprędce z tarcic, z
siennikami; na ścianach poprzez kłęby dymu tytoniowego widać było pozawieszane piękne
ładownice, tornistry i karabiny.
Panował zgiełk nieopisany; flibustierowie w najróżnorodniejszych kostiumach siedzieli na
łóżkach lub na ławach i grali w karty, przeklinając tak strasznie, że uszy więdły najbardziej
otrzaskanemu z silnymi wyrażeniami marynarzowi.
Ci, którzy nie grali, pili rum lub whisky szklaneczkami i wypuszczali w duszną atmosferę
kłęby dymu tak nieprzeniknione, że wyglądały na prawdziwie londyńską mgłę.
Jedni, pozbawieni ambicji wojskowych, zachowali swą odzież zwyczajną; za to inni z
fantazją nałożyli na głowy kepi amarantowe z zielonym; znaleźli się tacy, co przypinali sobie
do bluz robotniczych czy do surdutów szlify z żółtego, plecionego galonu, w chmurze dymu
bardzo efektownie błyskające.
Pułkownik dbał, aby jego żołnierze robili wrażenie na publiczności, gdyż tą drogą lista jego
zapełniała się prędzej podpisami, a o to głównie mu chodziło.
Pomiędzy rodowitymi Jankesami, nerwowymi, szczupłymi, trafiały się tutaj i różowe lica z
niebieskimi oczami, znamionujące mieszkańców Zielonej Wyspy", płowe włosy i nalane
piwem policzki Germanów, czerwonawobrunatne twarze Metysów, śniade - Mulatów, a
nawet czekoladowopopielate - Murzynów.
* Zielona Wyspa - Irlandia.
"Kolorowi ludzie" stanowili jednak mniejszość, a nadto trzymali się całkowicie na uboczu.
Należy bowiem wiedzieć, że Jankes - ten sam Jankes, który bił się w 1866 roku za wolność
"kolorowych obywateli" - nie przestał pogardzać nimi głęboko aż do dzisiaj i uważać ich za

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

coś w rodzaju małp mających postać człowieka, ale w gruncie rzeczy należących do szeregu
zwierząt dwunożnych.
Henryk nie dostrzegł kolorowego w żadnej grupie flibustierów; jeśliby który zapragnął
gwałtem wcisnąć się do towarzystwa białych, niezwłocznie grad kułaków przyprowadziłby go
do porządku i przekonał, że pomiędzy pięknie brzmiącymi hasłami o wolności, równości,
braterstwie a życiową praktyką leży niezgłębiona przepaść.
Kiedy Henryk ukazał się we drzwiach, nikt prawie nań nie spojrzał.
Nie zniechęcony bynajmniej chłodem kolegów, nasz ochotnik zbliżył się do wysokiego
człowieka, o podejrzanej fizjonomii i wyglądającego na rzezimieszka raczej niż na żołnierza,
i zagadnął uprzejmie: - Powiedz mi pan, czy w istocie wyprawa nasza rusza w drogę za dwa
tygodnie?
- Tak utrzymuje pułkownik - odparł zapytany z głupkowatym uśmiechem.
- O co idzie?
- odezwał się drugi flibustier, kończący właśnie opróżnianie flaszki z rumem.
- Czy i ty się zaciągnąłeś do naszego pułku, obywatelu?
- Od paru dni.
Przybywam tutaj, żeby zasięgnąć informacji.
- Czy ci tak pilno oberwać co od Hiszpanów?
- rzekł dryblas wyszczerzając czarne zęby.
- Co do nas, to radzi byśmy przesiedzieć tutaj choćby całą wojnę!
Cha, cha, cha!
Przecie pensja liczy się od chwili położenia podpisu.
- Pewnie.
Mądrze gada!
- dorzucił ktoś z boku.
- Lepiej grać w karty niźli nadstawiać karku, choćby za trzy dolary dziennie.
- Poczekajcie - przerwał inny.
- Nie dajecie przyjść do słowa człowiekowi.
- No, więc czego się chcesz dowiedzieć?
Gadaj!
Ja cię objaśnię, a potem siądziemy do wista!
Przypuszczam, żeś jeszcze nie przepił zaliczki.
Hę?
- Wcale jej nie brałem!
- Aha, masz swoje pieniądze, niepilno ci!
Doskonale.
- Nie umiem grać.
- To wypijemy za twoje zdrowie!
Czy posłać po dżyn?
- Powiedzcie mi lepiej, o jakiej porze odbywa się musztra; przecie muszą nas nauczyć
władania bronią, inaczej...
Przerwano mu głośnym śmiechem.
- Po co mamy się musztrować?
- zawołał wysoki flibustier.
- Tobie się zdaje, kolego, że jedziesz na wojnę zwyczajną, gdzie trzeba składnie maszerować,
robić bronią i słuchać komendy.
Głupstwo!
Chodzić już umiemy od dzieciństwa.
A strzelać?
Wielka mi sztuka!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Byle głupiec potrafi nabić karabin i pociągnąć za kurek.
- I spudłować - dokończył ironicznie Henryk.
- Et, jakaś kula zawsze tam trafi - mówił niezrażony amator whisky.
- Zresztą, jak tu celować, kiedy nieprzyjaciela nawet nie widać z daleka?
- A kto nas ma uczyć?
- ryknął inny pijackim, ochrypłym głosem.
- Może ten idiota, Lawson, nasz pułkownik?
Hę?
Cha, cha, cha!
Zna on się na wojnie tak jak ja na apelacjach, rekursach, paragrafach, wyrokach...
- No, na wyrokach to się chyba cośkolwiek znasz!
- wtrącił złośliwie ktoś z boku.
- Przed tygodniem przecież wypuścili cię z kozy...
- Duby smalone!
Siedziałem, bo mi się tak podobało, a innym wara!
A czy Lawson ode mnie lepszy?
Ba!
ba!
Jeśli on nie siedzi w ulu, to tylko dlatego, że potrafi się wykręcić ze wszystkiego!
Ale zobaczymy, czy się tak będzie wykręcał Hiszpanom.
No, wypijmy zdrowie naszego pułkownika, dowódcy oddziału flibustierskiego, tęgiego
wojaka!
Z tymi słowy podniósł do ust butelkę, wziętą bez ceremonii od najbliższego kolegi, i
pociągnąwszy kilka łyków usiadł ciężko na tapczanie.
- Jaki pan, taki kram - ciągnął z pijacką fantazją.
- Pułkownik chwat; w ciemię nie bity, żołnierze też niezgorsi, do wybitki i do wypitki...
Co?
Może nie?
A to co?
Wyciągnął swą żylastą pięść pod nos Henrykowi, który wobec takiego argumentu musiał
umilknąć i uznać waleczność całego oddziału...
- No, koleżko, zagramy?
- pytał zachęcająco jakiś drab podejrzanej powierzchowności.
- Stawiam dziesięć centów na damę!
A ty?
- Nie mam pieniędzy!
- A zaliczka?
- Nie brałem jej.
- Nie wziąłeś dziewięćdziesięciu dolarów!
To znaczy, że masz nabite kieszenie, hę!
- Bynajmniej.
- W takim razie po kiego diabła zapisałeś się na listę?
- Żeby się bić - odparł Henryk stanowczo.
- Podoba mi się ten chłopiec!
- krzyknął niesympatyczny dryblas.
- Nie potrzebuje pieniędzy, a zaciąga się do flibustierów!
- Zaciągnąłem się bezinteresownie, nie patrzę na wojnę jak na rzemiosło i nie nadstawię z
pewnością karku za trzy dolary dziennie nawet...
- Fiu!
fiu!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Jakiś wielbiciel Kubańczyków!
- Amator cygar hawańskich!
- Wariat!
Posypały się przycinki i drwiny.
Flibustierowie spoglądali ze zdziwieniem i lekceważeniem na człowieka, który starał się
wywyższyć moralnie ponad nich i zawracał im głowę jakimiś ideałami!
Z małymi wyjątkami ochotnicy, zwerbowani przez Lawsona, składali się z wyrzutków,
włóczęgów, osobników wykolejonych, szukających tu zarobku, w ogóle z szumowin
społecznych...
Takich jak Henryk naliczyłbyś pomiędzy nimi paru zaledwie.
Słuchając tych apostrof, młodzieniec zarumienił się z gniewu.
- Nie kocham Kubańczyków - rzekł z godnością - bo nie mam ich za co kochać; nie uczynili
dla mnie nic dobrego, ale żałuję ich i chcę im pomóc.
Rzekłszy to, odwrócił się, ażeby odejść, lecz koledzy zastąpili mu drogę.
- Jak to, nawet nie trącisz się kieliszkiem z nami?
Nie zagrasz jednego choćby robra?
- nagabywano go zewsząd.
- Dlaczego nie mieszkasz z nami?
To prawie nic nie kosztuje.
Zostań.
Daremnie Henryk starał się uwolnić od tych zaszczytów; skończyło się na kupnie butelki
dżynu, którą w mgnieniu oka opróżniono.
Za tę małą cenę nasz ochotnik kupił sobie na razie chociaż względy zgrai, z której pułkownik
Lawson zamierzał sformować oddział do walki o niepodległość Kuby.
Po libacji skierował się ku drzwiom, lecz nagle ukazał się sam dowódca z cygarem w ustach i
laską w ręku.
Myliłby się ktoś sądząc, że widok pułkownika wywarł jakie wrażenie na flibustierach.
Żaden z nich nie raczył się nawet podnieść z zajmowanego miejsca ani wyjąć fajki z ust,
krzyczano, rozmawiano jak przedtem.
- Jak się macie?
- zawołał z progu Lawson donośnym głosem.
- Dziękujemy!
- odpowiedzieli mu niektórzy.
- No cóż, dobrze wam tu?
- pytał dowódca troskliwie.
- Spodziewam się, że nie narzekacie.
Obiady smaczne, tytoń za darmo, kosztujecie mnie niemało!
Przychodzę wam zakomunikować, że wyjeżdżamy punktualnie od dziś za tydzień, i
przedstawiam wam dwóch dżentelmenów, których mianowałem waszymi oficerami.
Zza pleców pułkownika wynurzyły się w tej chwili dwie postacie.
Jedna z nich, pulchna, z biegającymi oczkami, z blond wąsami, z orlim, chytrze
skrzywionym nosem i przebiegłą twarzą, skłoniła się elegancko flibustierom.
- Kapitan Simpson!
- zarekomendował pułkownik.
- A ten - dodał zwracając się do drugiego dżentelmena - podpułkownik Ward, mój zastępca.
Pan Ward zdjął równie uprzejmie błyszczący cylinder.
Miał on co najwyżej czterdzieści lat, elegancki, jasny żakiet, hebanową laskę w ręku,
słowem, wyglądał raczej na dandysa, na bogatego pana, na urzędnika wreszcie, ale nigdy nie
na wojskowego.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Jego fizjonomia poważna, ostra, sucha, znamionowała jednak energię, stanowczość i
despotyzm.
Henryk przypatrywał się bacznie nowo przybyłym; uważał, że są dobrze wychowani,
uprzejmi, zamożni; lecz nie mógł ich w żaden sposób wyobrazić sobie w mundurach i na polu
bitwy.
Zresztą ich ruchy i obejście nie przypominały ani trochę żołnierzy.
"Do licha, zdaje mi się, że ci panowie rzeczywiście nie znają się na niczym!
- pomyślał sobie w duchu.
- Ciekawym, jak sobie dadzą radę.
Przecież wojna na Kubie to nie przelewki"...
Panowie Lawson, Ward i Simpson, zabawiwszy kilka minut w koszarach, wyszli.
Henryk podążył za nimi.
- Czy zakupiłeś pan już amunicję?
- zagadnął pułkownik zwracając się do kapitana.
- Dowiedziałem się, że gdzieś jest transport, który można dostać za małe pieniądze; trochę
stary, ale cóż to szkodzi?
Oszczędzimy z tysiąc dolarów.
- Tysiąc?
Doskonale!
Postaraj się pan także urwać coś od karabinów.
Ile sztuk zamówiliśmy?
- Dwa tysiące!
- Te bałwany będą mieli z czego strzelać i czym uzbrajać nowe oddziały.
- Karabiny nie są wprawdzie najnowszego systemu, ale znośne - ciągnął dalej kapitan
przymrużając oczy.
- Zwłaszcza dla takich żołnierzy - dodał podpułkownik Ward ironicznie.
- Tak, karabiny nie potrzebują być małokalibrowe, to drogo kosztuje...
A działa szybko strzelające?
- Sprzedano mi trzy armaty bardzo tanio, fenomenalnie tanio - rzekł kapitan z rozjaśnionym
obliczem.
- Czyżby już używane?
- Ależ nowiuteńkie, prosto z fabryki, tylko nie tak dokładnie obrobione, wykończenie niezbyt
eleganckie.
Jedna przy tym ma jakiś drobny feler, ale zaręczam, że pysznie strzela!
- Powinni się cieszyć, że i takie im zawieziemy!
- mruknął Ward.
- Jak dotąd, spodziewam się pięciu tysięcy dolarów zysku na samym uzbrojeniu - szepnął
pułkownik.
- A plenipotent?
- rzekł znacząco kapitan.
- Zarobimy po trzy tysiące na pewno.
No, do widzenia, pułkowniku!
Pojutrze urządzam musztrę moim zuchom.
Trzeba nauczyć ich obchodzenia się z karabinami i jakiejś komendy!
- Musztra?
Cha, cha, cha!
- zaśmiał się Ward.
- Przyjdę, a jakże!
Warto popatrzeć.
Po tych słowach trzej dżentelmeni podali sobie ręce i pożegnali się.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Oficerowie udali się do siebie; Lawson zaś poszedł na górę, gdzie już czekało nań kilku
nowych ochotników.

ROZDZIAŁ XIII.

Polityka zakulisowa.



W parę dni potem w bogato umeblowanym gabinecie, w domu stojącym przy najpiękniejszej
ulicy Nowego Orleanu, zgromadziło się kilku ludzi.
Po brylantowych spinkach, kosztownych pierścieniach, cienkiej odzieży każdy łatwo
domyśliłby się patrząc na nich, że ma przed sobą potentatów finansowych.
Siedzieli oni dokoła stołu i prowadzili ożywioną, chwilami nawet krzykliwą rozmowę.
- Dzielny chłop z tego Williama - mówił tłusty pan gładząc swój pofałdowany podbródek, z
oznakami zadowolenia na okrągłym obliczu.
- Onegdaj miałem od niego wiadomość; donosi mi, że w przeciągu ostatnich dwóch miesięcy
puścił z dymem, w samej tylko prowincji Matanzas, pięć rafinerii; daje nadto słowo honoru,
że będzie nadal pracował w tym kierunku.
- Ten jeden krząta się, a inni drzemią - odparł z gestem zniechęcenia sąsiad tłustego
finansisty.
- No, no, kochany panie Bass - zawołał gospodarz, milioner orleański - nie narzekajmy,
powstanie jakoś się wlecze, a ceny cukru i tytoniu podnoszą się; spodziewam się zarobić na
swoich cygarach uczciwie...
Ale to jeszcze nie dowodzi, żeby zasypiać; bynajmniej, róbmy, co można.
Wyprawmy przede wszystkim tego Lawsona, spodziewam się, że on popchnie sprawę.
- Jakoś nie nadchodzi - rzucił ktoś z boku, patrząc na zegarek.
- Właśnie dzwoni!
Drzwi rozwarły się i ukazało się w nich uśmiechnięte uprzejmie oblicze szanownego
pułkownika.
- Przepraszam najpokorniej za mimowolną zwłokę - mówił zginając się wpół przed
potentatami dolarowymi.
- Na swoje usprawiedliwienie powiem, że...
- Bagatela, pięć minut zaledwie po dwunastej!
- przerwał gospodarz.
- Siadajże pan i mów, kiedy wyjeżdżasz nareszcie?
- Stanowczo za tydzień.
- Czy wszystko gotowe?
Amunicja, broń?
- Kupiliśmy wszystko w najlepszym gatunku, chociaż trochę drożej niźli w kosztorysie;
wypadnie pokryć nadwyżkę, zresztą niewielką, jakieś pięć tysięcy; za to śmiało mogę
powiedzieć, że Stany Zjednoczone nie wysłały dotąd tak dobrze wyekwipowanej i uzbrojonej
wyprawy jak nasza.
- A ludzie?
- Wyborowi.
Przeważnie strzelcy zawodowi lub byli europejscy żołnierze.
- Jakże tam z ćwiczeniami?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Musisz pan koniecznie przygotować oddział do partyzantki...
- Moi rekruci są tak obeznani z bronią, że prawie nie mam co im pokazywać - same zuchy!
Zaleją Hiszpanom sadła za skórę!
Ho!
ho!
Jutro musztra.
Czy panowie zechcecie być obecni?
- Nie znamy się na tym!
- odezwało się parę głosów.
- Ja będę - mruknął tłusty finansista.
- To wszystko bagatela!
Ludzie nabiorą wprawy na Kubie podczas samej wojny, która jest najlepszą szkołą dla
żołnierza.
Wezwaliśmy pana głównie w tym celu, żeby mu udzielić wskazówek, co do postępowania...
- Och, to zbyteczne!
- rzekł pułkownik uśmiechając się chytrze.
- Przecież znam interesy panów...
- Przede wszystkim rafinerie!
- rzucił energicznie mały, zawiędły Jankes, obwieszony łańcuszkami.
- Rozumiem, rozumiem...
Hiszpańskie plantacje można palić, jak sądzę, bez ceremonii - jak zawsze podczas wojny; co
zaś do kubańskich - będących własnością krajowców, to rzeczywiście sprawa trochę drażliwa.
- No, widzisz pan, ze względów strategicznych poświęca się czasami całe wsie!
- wtrącił Bass.
- Ba, i mia&ta!
- krzyknął mały bogacz.
- Zapewne!
Zapewne!
- przytakiwano zewsząd.
- Tak, a gdyby miały posłużyć nieprzyjacielowi za punkt oparcia, lepiej spalić.
Kubańczycy zresztą nie będą nic mieli przeciwko temu; oni pragną odebrać ojczyznę
Hiszpanom, choćby im przyszło zrównać wszystko z ziemią na całej wyspie.
- Tak, lepiej spalić dom niż ukrywać w nim wroga!
- Proszę, liczcie, panowie, na moją energię i oddanie waszej sprawie - rzekł pułkownik
słodziutko.
- Spodziewam się, że zasługi moje zostaną należycie ocenione - dodał kłaniając się.
- Oprócz pensji gotowiśmy panu przyznać premię - rzekł gospodarz.
- Tak, premię!
Po pięć tysięcy od każdej zniszczonej plantacji!
- krzyknął znów zawiędły finansista.
- Czy razem z rafinerią?
- zagadnął Lawson.
- Za rafinerię oddzielnie!
- Za zniszczone zapasy mączki także od cetnara.
Obietnice te mile połechtały wyobraźnię szanownego pułkownika, uśmiechał się bowiem i
kłaniał na wszystkie strony.
- Dziękuję, tylko...
- Co?
Mów pan otwarcie!
- Nie zapominajcie, panowie, że mam oficerów, od których także dużo zależy...

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Pomyślimy i o nich!
- rzekł gospodarz.
- Oświadczamy panu, że jutro przybywa do portu statek wynajęty celem przewiezienia
wyprawy; może pan niezwłocznie rozpocząć ładowanie zapasów i amunicji.
- Oto instrukcja!
- dodał Bass wręczając mu arkusz papieru.
Lawson skłonił się, po czym pożegnał się i wyszedł.
"Rzeczywiście trzeba moich zuchów wymusztrować - myślał pułkownik.
- Do jutra zatem"!
Nazajutrz o oznaczonej godzinie cała kompania flibustierów zgromadziła się na obszernym
podwórzu, w mundurach, z tornistrami, z karabinami w ręku.
Ochotnicy śmieli się i żartowali z kapitana, który poważnie przechadzał się wzdłuż frontu,
objaśniając sposób użycia broni systemu magazynowego.
Skończywszy swój wykład zakomenderował: "Nabij, pal"!
, po czym nastąpiło szczękanie zamków, głuszone nieustającym śmiechem żołnierzy, którzy
celowali wszyscy w swego oficera.
- Bardzo dobrze!
Tylko róbcie składnie, jak jeden człowiek - mówił kapitan.
- No, a teraz trochę pomaszerujemy!
Henryk, który się znajdował w szeregach, był mocno zdziwiony tą całą musztrą, niepodobną
ani trochę do tej, jaką widywał w Gnieźnie.
Zmiarkował jednak, że kapitan znał się cokolwiek na wojskowości, tylko traktował
niesłychanie lekceważąco swe obowiązki instruktora; chodziło mu o to, ażeby flibustierowie
zaznajomili się z zasadami gierylasówki, toteż prawie całą godzinę poświęcił na wykład
teoretyczny.
Snadź ufał, że każdy z jego podwładnych posiadał przyrodzone zdolności na partyzanta.
Mister Bass, zgodnie z zapowiedzią, przyszedł na musztrę; znudzony jednak, niebawem
opuścił koszary.
Następnego dnia kapitan wyprowadził swój oddziałek o kilka mil za miasto i nieco gorliwiej
zabrał się do praktyki.
Flibustierowie strzelali nawet pustymi nabojami, wykonywali atak na urojonego
nieprzyjaciela, jednym słowem, urządzono małe manewry.
Powtórzyło się to wszystko dwa razy, gdyż w porcie zjawił się parowiec i rozpoczęto
niezwłocznie ładować nań amunicję, broń i zapasy.
Henryk musiał pracować jak zwyczajny tragarz, nosić worki, skrzynki, puszki i paczki razem
z kolegami.
Cała partia zbierała się do odjazdu.
W chwilach wolnych od zajęć nasz ochotnik rozmyślał nad tym, co widział, i dochodził do
coraz gorszych wniosków.
- Przekonał się, że to, co mu powiedział OBrien, było w znacznej części prawdą; wyprawy
stanowczo nie urządzono bezinteresownie, dowódcy wcale nie brali do serca sprawy
nieszczęśliwych Kubańczyków bijących się o odzyskanie wolności, traktowali swoje
obowiązki opieszale; żołnierze zaś byli prostymi najmitami, którzy prawdopodobnie uciekną
haniebnie za pierwszym starciem z Hiszpanami.
Pomimo to Henryk nie zniechęcał się, starał się wmówić w siebie, że go to nic nie obchodzi,
że Amerykanie wszystko robią w ten sam sposób i że bądź co bądź, wyprawa dobrze
uzbrojona podtrzyma powstanie.
Słowem, pocieszał się w chwilach zwątpienia i liczył niecierpliwie godziny dzielące go od
wyjazdu.
Nareszcie dzień wyznaczony nadszedł.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Parowiec byl naładowany, flibustierowie opuścili koszary i przy dźwiękach orkiestry,
odprowadzani przez zachwycony tłum mieszkańców miasta, z wielką pompą pomaszerowali
do portu.
Na bulwarze znajdowali się znani nam już organizatorzy wyprawy z Bassem na czele.
Pułkownik Lawson, stanąwszy przed frontem na karym koniu, odziany w błyszczący
mundur, miał krótką przemowę do flibustierów, w której oświadczył, że najmężniejsi
otrzymają po powrocie nagrody pieniężne zamiast orderów.
Na te słowa z piersi nowoorleańczyków wybuchnęło gromkie: "Hura"!
Wkraczano na pokład okrętu wśród śmiechu, nawoływań i śpiewów, wszystkich zagrzała
nadzieja otrzymania pięciuset dolarów.
Jeden tylko Oret milczał, zajął wskazane sobie miejsce i pogrążył się w zadumie.

ROZDZIAŁ XIV.

Na morzu.



W miarę tego jak parowiec wiozący flibustierów zbliżał się ku wybrzeżom Kuby, pułkownik
stawał się coraz bardziej zamyślony i poważny; narady w kajucie kapitańskiej z
podpułkownikiem Wardem i Simpsonem ciągnęły się bez przerwy, brał w nich także udział
dowódca statku.
Chodziło o niesłychanie ważną rzecz, o wylądowanie gdzieś w bezpiecznym miejscu i o
uniknięcie spotkania się z hiszpańskimi kanonierkami i torpedowcami strzegącymi wybrzeża.
Hiszpanie wiedzieli doskonale o tym, że z południowych portów amerykańskich od czasu do
czasu wypływa wyprawa flibustierska i usiłuje przemknąć się pomiędzy ich okrętami;
szczupła i niedostateczna blokada umożliwiała takie przedsięwzięcia, większa też część
parowców amerykańskich zawijała szczęśliwie do wybrzeży kubańskich.
Flibustierowie ustępowali wprawdzie w waleczności rodowitym Kubańczykom, bijącym się
ze znienawidzonymi najeźdźcami jak lwy, ale pomimo to stanowili element podsycający
wojenną pożogę na wyspie, dostarczający niezbędnych środków powstaniu.
Nic więc dziwnego, że Hiszpanie wszelkimi siłami starali się przeszkadzać Amerykanom i
polowali zajadle na flibustierskie okręty.
Ze schwytanymi nie robili sobie ceremonii: nie mogąc zabrać do niewoli i powywieszać
obywateli amerykańskich, woleli za pomocą torpedy, na wpół niechcący, pogrążyć parowiec
w przepaściach oceanu.
Pułkownik Lawson i jego towarzysze wiedzieli o tym wszystkim doskonale i pomimo swych
wojskowych mundurów drżeli na samą myśl o spotkaniu się z hiszpańską kanonierką.
Idea wolności, żądza poświęceń nie rozpalała ich serc, nie głuszyła ich egoizmu, jechali oni,
jak wiemy, gnani żądzą zrobienia dobrego interesu; byli w gruncie rzeczy marnymi
narzędziami ludzi spekulujących na krwi, bólu i rozpaczy bliźnich i dlatego nigdy nie
zaryzykowali na samym wstępie swej podłej skóry.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Potem, kto wie?
Widok dolara zdołałby może przemienić na krótką chwilę te zgłodniałe szakale na zuchwałe
tygrysy, ale potem...
wobec zdobyczy...
W dwadzieścia cztery godziny po opuszczeniu Nowego Orleanu należało już przedsięwziąć
środki ostrożności, gdyż lada chwila miały się ukazać na horyzoncie szczyty gór kubańskich.
- Czy powstańcy są uprzedzeni o naszym przybyciu?
- zapytał pułkownik kapitana parowca.
- Tak, od tygodnia przeszło - odparł Lawson.
- Gdzie nas oczekują?
- O dwadzieścia mil na zachód od Matanzas.
Oby tylko zjawili się w porę, gdyż...
- Tak - mruknął Simpson.
- Obawiam się, czy będą punktualni, Hiszpanie mogli im przeszkodzić.
- Czy umówiono się o sygnały?
- Naturalnie, wywieszą czerwoną latarnię na wybrzeżu, skoro tylko nas zobaczą.
Taka sama latarnia powinna wisieć na maszcie.
- Zapalę ją, skoro się zbliżymy do wskazanego punktu!
- rzekł kapitan Walter.
- Czy don Czacho operuje w tych okolicach?
- zagadnął podpułkownik po chwili milczenia.
- Kazano nam się połączyć z jego oddziałem, a karmazynowi obiecali osłonić nasze
wylądowanie - rzekł Lawson.
- Wszystko omówione szczegółowo przez specjalnego emisariusza; oto instrukcja - dodał
kładąc na stole arkusz zapisanego papieru.
- Doskonale!
Nie zapomniano o niczym!
- rzekł Simpson przeczytawszy.
- W każdym razie Hiszpanie mogą nam spłatać figla i dlatego trzeba się przygotować na
wszystko.
Powstańcy, ścigani ustawicznie, nie odpowiadają za siebie...
- Ba, naturalnie!
- zawołał Ward.
- Wojska rządowe mogły nie dopuścić ich do wybrzeży...
- I tego należy się spodziewać!
- rzekł Walter.
- Gdyby rzeczywiście sprawy wzięły niepomyślny obrót, zamiast na powstańców,
trafilibyśmy na Hiszpanów.
- I cały interes popsułby się na nic - westchnął Simpson.
- W takim razie próbowalibyśmy w innym punkcie szczęścia na własną rękę - rzekł na to
Lawson.
- Co do mnie, lękam się tylko spotkania z kanonierką, która by nas posłała na dno, jak amen
w pacierzu.
Panie Walter, musimy płynąć nadzwyczaj ostrożnie i zbliżyć się do brzegu wtedy dopiero,
gdy nabierzemy zupełnego przekonania o obecności powstańców na miejscu wyznaczonym.
Po tej rozmowie kapitan Simpson udał się pod pokład do Flibustierów.
- Za parę godzin wylądujemy pomyślnie!
- rzekł, gdy się ludzie uciszyli.
- WTchodzić będziecie do szalup parami, cicho i prędko; każdy powinien mieć w porządku
broń, amunicję i tornister jak do marszu.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

O dziesiątej wieczór żeby wszyscy byli gotowi; żadnych hałasów, żadnych rozmów, żadnych
cygar!...
Od dziś rozpoczyna się wasza służba i obowiązek ślepego posłuszeństwa względem oficerów
- krnąbrnych spotka surowa kara.
Zrozumieliście?
Głos pulchnego kapitana nie brzmiał już tak łagodnie, jak przedtem, nabrał ostrości,
stanowczości...
Flibustierowie poczuli to od razu.
- Pi, pi, jak ci gada!
- zawołał jeden, kiedy Simpson wrócił na pomost.
- Słyszeliście go?
- Ha, przecie Kuba niedaleko!
- odparł inny.
- Więc cóż z tego?
Będziemy się bili!
Ale nie jak bydło, tylko jak obywatele wolnych Stanów...
- To jest, kiedy nam się spodoba!
- Kiedy nam każą!
- rzucił Henryk.
- Może ty będziesz rozkazywał, co?
- Nie ja, lecz przełożeni: Lawson, Ward i Simpson - odparł nasz ochotnik chłodno.
- Bąkają już o karach!
- krzyknął jakiś pijak wywijając pustą butelką.
- Może za dżyn?
Widząc oburzenie amatora mocnych trunków" flibustierowie wybuchnęli śmiechem.
- Pewnie, że za dżyn, jeśli go za dużo łykniesz i w nie swojej porze!
- rzekł Oret rozdrażniony zachowaniem się kolegów.
- Co to znaczy: w nie swojej porze?
- krzyknął pijak.
- Każda pora dobra do kieliszka.
Będę pił, skoro poczuję pragnienie, i kwita!...
- Podczas bitwy?
- Właśnie, raz strzelę, a raz pociągnę z butelki.
- Doda ci to odwagi...
- Mam jej dosyć za siebie i za ciebie, ty przybłędo!
Zaraz przekonam cię o tym, zobaczysz!
Z tymi słowy podsunął mu pod nos obie pięści; ale Henryk wzruszył tylko ramionami i nie
ruszył się z miejsca.
- Zobaczę, ale w bitwie, tam!
- rzekł wskazując w kierunku lądu.
"Źle będzie, jeśli oficerowie nie potrafią zaprowadzić jakiej takiej karności pomiędzy tymi
obieżyświatami"!
- myślał sobie Henryk w głębi ducha.
Flibustierowie leniwie i opieszale spełniali otrzymany rozkaz, myśleli więcej o napełnianiu
butelek dżynem aniżeli o ładownicach i nabojach; żartowali bez przerwy nie tylko z
pułkownika i oficerów jego, ale i z Kubańczyków, a nawet z całej wojny, którą nazywali
cukrową lub tabaczną.
Wielu z nich otwarcie przyznawało się do zamiarów wyciągnięcia jak najobfitszych
materialnych korzyści z wyprawy i do chętki pohulania sobie kosztem mieszkańców
nieszczęśliwej wyspy.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

O dziesiątej parowiec zwolnił biegu, pod kotłami utrzymywano ogień, gdyż na tle ciemnego
nieba, w niepewnym świetle księżyca, rysowały się już całkiem wyraźnie kontury wybrzeży
kubańskich.
Lawson i jego świta z lunetami w dłoniach stali na pokładzie, z najwyższym natężeniem
badając wszystkie strony horyzontu.
- Niechaj ludzie nabiją działa - rzekł pułkownik.
- Gdyby nas ktokolwiek zaczepił, będziemy się bronili do upadłego.
- Cóż znaczą nasze drobnokalibrowe pociski przeciwko artylerii pierwszej lepszej
kanonierki!
- odparł Ward.
- Co do mnie, poproszę naszego kapitana, aby miał parę pod ciśnieniem normalnym.
Ile węzłów robi pański parowiec w razie potrzeby?
- Osiemnaście!
- To dobrze, potrafimy umknąć, jeśli tylko w porę spostrzeżemy nieprzyjaciela.
- Krążowniki, a zwłaszcza torpedowce hiszpańskie posiadają znacznie większą szybkość -
odezwał się Simpson.
- Da jednak Bóg, że nie będziemy mieli do czynienia z tak groźnym przeciwnikiem.
Teraz już można wywiesić latarnię czerwoną; światło skierowane ku wybrzeżom nie zdradzi
nas.
- Tak, zapal pan latarnię - powtórzył Lawson.
- Chociaż znajdujemy się o kilkanaście mil od umówionego punktu, nic nie szkodzi.
Zgodnie z rozkazem pułkownika, na szczycie masztu zapłonęło niebawem światło, tworząc
krwawą smugę na falach lekko rozkołysanych; parowiec mknął cichutko, jak widmo w
ciemnościach, gotów na dany sygnał wyrzucić na objęty pożogą wojny ląd dwustu
uzbrojonych ludzi, którzy napełniali gwarem jego wnętrze.
Pułkownik Lawson czuł, że mu serce uderza coraz silniej, a lekkie krople potu zraszają czoło.
Wprawdzie powietrze było parne, chmury gromadziły się na niebie, lecz ów pot pochodził
raczej ze wzruszenia.
Dowódca wyprawy flibustierskiej doznawał nieprzyjemnego dreszczu na samą myśl, że
zamiast spodziewanego sygnału mogłaby się od strony pełnego morza pojawić wiązka
elektrycznego światła z reflektora jakiego krążownika.
Skutki takiego spotkania rozpędziłyby piękne marzenia pana pułkownika jak huragan opary.
Ale nie zanosiło się na katastrofę.
Rzekłbyś, wszystko znajdowało się w przymierzu z flibustierami, poczynając od
powstańców, a kończąc na spokojnym morzu i chmurach przysłaniających księżyc.
- Czerwona latarnia na brzegu!
- zawołał nagle Simpson.
Lawson drgnął.
- Gdzie?
- spytał zrywając się z krzesła.
- Tam gdzie wznosi się to urwisko.
- Czy i pan ją spostrzegasz?
- zagadnął Lawson zwracając się do kapitana statku.
- Tak jest!
- Nareszcie!
- westchnął Ward.
- Zbliżmy się, aby nas rozpoznali.
- Nie, nie!
- zaprotestował żywo pułkownik.
- To niebezpieczne.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Należy się wprzód upewnić, czy nie ma pomyłki z naszej strony.
- Nie sądzę; przecież znajdujemy się akurat w wyznaczonym punkcie - rzekł kapitan statku.
- Popłyniemy opodal i zawrócimy...
- Dobrze, skoro pan sobie tego życzy, chociaż...
- Mój panie, proszę bardzo.
Rozkazowi Lawsona uczyniono zadość, parowiec minął w odległości dwóch mil morskich
miejsce, w którym płonęło czerwone światło, po czym zawrócił.
- Czy mam się zatrzymać?
- pytał znowu kapitan.
- Nie, nie, jeszcze troszeczkę.
Zrobiło się tak ciemno, że nie mogę zdać sobie sprawy z niczego; ostrożność nie zawadzi,
przygotuj pan jednak szalupy i postaw kanonierów przy działach.
- Ależ nic nam nie grozi...
- A jeśli to jest kanonierka stojąca na kotwicy u brzegu?
- W żaden sposób!
Po cóż by Hiszpanie wywieszali na maszcie latarnię czerwoną?
- Wyprowadzę ludzi na pokład, dobrze?
- zagadnął Ward.
Krytyczny moment nadszedł, Lawson nie mógł dłużej zwlekać, westchnął więc i skinął
głową.
- Steruj pan do brzegu - rzekł.
Kiedy jednak parowiec zbliżył się na jakie tysiąc kilkaset metrów do lądu, Lawson
zaniepokoił się znowu.
- To nie mogą być powstańcy!
- rzekł stanowczo.
- A to dlaczego, pułkowniku?
- zagadał Simpson.
- Nigdzie nie widać ogni biwakowych pomimo dość późnej pory.
Kapitan uśmiechnął się szyderczo.
- Kubańczycy rzadko kiedy pozwalają sobie na taką nieroztropność - rzekł.
- Wiedzą bowiem doskonale, że ogniska są dostrzegane z daleka i łatwo mogą sprowadzić im
na kark nieprzyjaciela.
- Ale tutaj, w tych pustkowiach, gdzie, jak sam pan powiadasz, rosną tylko wielkie lasy?
- Hiszpanie ścigają powstańców wszędzie - wtrącił Ward.
Znowu zapanowało głębokie milczenie, przerywane gwarem szykujących się do wsiadania
na szalupy flibustierów, zgrzytem łańcuchów na blokach i stłumionym sapaniem maszyny
parowej.
Wreszcie statek zatrzymał się; zarzucono ołowiankę, która pokazała głębokość
sześćdziesięciu metrów; w tych warunkach niepodobna było zarzucić kotwicy, a jednak mapy
wskazywały, że brzegi w okolicy nadawały się jak najlepiej do wylądowania, gdyż zapadały
dość stromo w ziemię i ocean nie burzył się na piaskach; szalupy mogły zatem przybić do
samego niemal lądu.
* Ołowianka - przyrząd używany do mierzenia głębokości wody.
Księżyc schował się za chmury, jakby pragnął wpoić odwagę w serce pułkownika; wszystko
układało się pomyślnie.
- Spuszczać szalupy!
- zakomenderował kapitan.
Simpson ze swej strony pobiegł na dół i niebawem spod pokładu zaczęli wymykać się parami
flibustierowie w pełnym rynsztunku bojowym.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Zaledwie jednak kilkunastu z nich stanęło na pomoście, gdy do znajdującego się w pobliżu
Simpsona przypadł Lawson.
- Wracać, wracać!
- krzyknął.
- Nowe światło!
- Jakie światło?
- obruszył się kapitan, zniecierpliwiony zachowaniem się pułkownika.
- Czerwone.
- Goddam!
- zaklął Simpson.
Tymczasem Lawson miał najzupełniejszą słuszność; w zachodniej stronie, tuż obok linii
brzegów, majaczył na samym horyzoncie maleńki, świecący, podobny do Marsa w pełni,
punkcik.
* Podobny do Marsa - planeta Mars świeci czerwonawo.
Obserwowali go wszyscy z Wardem i oficerami na czele.
- Zgadnijże teraz, gdzie ci powstańcy!
- mruczał pułkownik.
Po kilkunastu minutach czerwony punkt zniknął.
- To statek!
- zawołał nagle Ward.
Na te słowa Lawson drgnął i luneta omal nie wypadła mu z dłoni.
- Hiszpański?
- zagadnął przeciągle.
- Nie wiadomo jeszcze - odparł kapitan parowca.
- Ale spojrzyjcie, panowie, obok czerwonej latarni zjawiła się zielona, to znaczy, że statek
ten płynie teraz prosto do nas.
- Ja to zaraz powiedziałem!
Hiszpanie pilnują wybrzeży - mówił Lawson gorączkowo.
- Cóż uczynimy, panowie?
- Każę podłożyć węgla i poczekamy.
- Na co?
Sądzę, że lepiej odpłynąć, póki czas.
Zawracajmy na pełne morze.
- Kto wie, może to zwyczajna barka handlowa?
- uspokajał kapitan.
- Nie mam prawa ryzykować życia powierzonych mi ludzi!
- przerwał szorstko pułkownik.
- Daj pan sternikowi rozkaz, aby sterował na północ, żołnierze niech wracają pod pokład.
Kapitan wzruszył ramionami i oddalił się, aby spełnić polecenie.
Tchórzostwo Lawsona śmieszyło go i gniewało zarazem.
Bądź co bądź jednak i w jego sercu zagnieździło się podejrzenie.
Kto wie, czy owe latarnie nie należały rzeczywiście do pancernika?
- Na północ, połową szybkości - rzekł zbliżając się do budki sternika.
Statek zawrócił; ale zaledwie minęło kilka chwil, gdy z tyłu pokładu, gdzie znajdował się
Lawson i jego oficerowie, zabrzmiał okrzyk.
- Tam, tam!
- wołał pułkownik wskazując na powierzchnię oceanu.
- Torpedowiec!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Wszyscy natężyli wzrok i w istocie - na czarnym tle oceanu mknął szybko podłużny cień i
doganiał uciekających; ucho chwytało chwilami plusk fali roztrącanej kilem, a z tyłu znaczyła
się srebrzysta wstęga piany...
- Torpedowiec!
Torpedowiec!
Złowróżbny ten wyraz przebiegł w oka mgnieniu z jednego końca na drugi, podawano go
sobie z ust do ust.
- Strzelać, strzelać!
- wrzeszczał kapitan.
Kanonier, usłyszawszy rozkaz, zbliżył się do działa, wycelował i z lufy bryznęła błyskawica,
huknęło...
granat poleciał prosto na torpedowiec.
Jakkolwiek blask, pochodzący od wystrzału, trwał zaledwie setną część sekundy, jednakże
czas ów był dostateczny do rozpoznania podejrzanego statku.
- Tam do diabła!
To nie torpedowiec!
- zawołał Simpson.
- Omyliliśmy się - rzekł Ward - to łódka!
- Najzwyczajniejsza łódka, w której siedziało pięciu ludzi - dodał Simpson.
- Niech licho porwie!
Przypuszczam, że to wysłańcy karmazynowych.
- Po cóż by się skradali do nas powstańcy?
- rzekł Lawson, który jeszcze nie przyszedł do siebie ze wzruszenia.
- Może wieźli nam wiadomość, trzeba koniecznie wyłowić ich z wody.
- A Hiszpanie?
- zagadnął tragicznie pułkownik.
- Przecież nie pozwolimy utonąć wysłańcom!
- odezwał się kapitan parowca.
- Byłoby to podwójnym błędem.
- Róbcie, co chcecie - rzekł Lawson padając na krzesło - ja nie biorę za nic
odpowiedzialności.
Nikt go nie słuchał.
Kapitan dał sygnał świstawką i parowiec wnet zawrócił; potem zgrzytnęła winda i łódka
zakołysała się na fali; wskoczyło do niej pięciu majtków; skierowano latarnię na miejsce,
gdzie zniknął mniemany torpedowiec, i rozpoczęto poszukiwania.
Na szczęście, nie trwały one długo, nie upłynęło bowiem dziesięć minut, gdy z szalupy
rozległ się triumfujący okrzyk marynarzy.
- Znaleźli ich!
- rzekł z zadowoleniem kapitan statku.
Podjechano do szalupy i pośpiesznie wciągnięto ją wraz z załogą i topielcami.
Ward, Simpson i oficerowie parowca przyglądali się im ciekawie.
- Tylko czterech?
- Piątego nie ma - odparł sternik szalupy.
- Utonął?
- Widzieliśmy krew, snadź granat go trafił...
- Biedaczysko!
- rzekł kapitan ze współczuciem.
O zadawaniu jakichkolwiek pytań wyratowanym z fal morskich nie mogło być mowy, leżeli
oni nieruchomo na pokładzie, na wpół zaledwie przytomni.
Marynarze zanieśli ich do kajuty, okazując wielkie współczucie ofiarom pomyłki.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Tylko pułkownik nie pytał o nic; oko jego było utkwione w jaśniejące coraz wyraźniej
światełka.
Nie ulegało wątpliwości, że jakiś statek zbliżał się.

ROZDZIAŁ XV.

Wylądowanie flibustierów.




Wyratowani szczęśliwie z topieli niebawem przyszli o tyle do siebie, że mogli odpowiadać
na pytania.
Podpułkownik Ward niecierpliwie oczekiwał tej chwili, stojąc nad hamakami tajemniczych
wysłańców, w których łatwo domyśliliśmy się naszych dobrych znajomych - Kosów,
Siekierki i Her-kulesa.
- Wzięliśmy w ciemności waszą łódkę za statek torpedowy - rzekł Ward - przykra to
pomyłka...
Zdaje się, że jeden spomiędzy was utonął?
- Utonął?
- powtórzył młodszy Kosa.
- Mulat?
- Tego nie wiemy, Mulat czy biały, widziano jednak na morzu krew.
- Kosowie i Herkules są - mruczał Siekierka rozglądając się dokoła.
- Tak, brakuje naszego sternika.
Kosowie westchnęli z głębi serca: Mulat zaskarbił sobie ich sympatię pomimo krótkiej
znajomości.
Podpułkownik nie pozwolił im roztkliwiać się nad śmiercią towarzysza, pilno mu było
zasięgnąć wiadomości.
- Więc należycie do oddziału, który nas oczekiwał?
Kosowie, nieźle już władający językiem angielskim, złożyli niezbędne informacje oficerowi,
który bezzwłocznie pobiegł do pułkownika.
- Nie potrzebujemy obawiać się niczego - rzekł.
- Karmazynowi znajdują się na brzegu.
Strach ma wielkie oczy!
Pozbawiliśmy życia niewinnego człowieka!
Za ten czyn generał na pewno nam nie podziękuje!
- Tak, brzydka historia - mruknął Simpson.
- Zwłaszcza jeżeli nigdzie w pobliżu nie ma Hiszpanów - dorzucił zjadliwie kapitan parowca.
- Mówcie, co się wam podoba, a mnie się zdaje, że to nieprzyjacielska kanonierka nas śledzi
- odparł Lawson, który czuł, że sytuacja jest trochę śmieszna.
- Jeśli nawet pańskie przypuszczenia nie zgadzałyby się z rzeczywistością, to nasz wystrzał
działowy sprowadzi nam na kark Hiszpanów - rzekł kapitan.
- Radzę więc wysadzić zaraz ludzi na brzeg.
Pułkownik spojrzał podejrzliwie w kierunku, gdzie majaczyły latarnie, czerwona i zielona.
- Ha, kiedy tak, to zawracajmy!
- rzekł z rezygnacją.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Parowiec podążył ku brzegowi; Simpson uszykował na pokładzie flibustierów, pomiędzy
którymi znaleźli się i nasi powstańcy.
Stanęli oni trafem w szeregu obok Henryka.
- Nareszcie!
- szepnął Siekierka.
- Przyznam się wam, żem już łyknął słonej wody i myślałem, że nie zobaczę więcej ani
karmazynowych, ani don Czacha.
- Rzeczywiście, było z nami źle!
- zaśmiał się Herkules.
Rozmowę tę doskonale słyszał Oret; na jego melancholijnej twarzy zaigrał nagle uśmiech
zadowolenia.
- Jestem Henryk Oret z Gniezna!
- rzekł podając rękę Siekierce.
- Tam, do licha, znowu jeden z naszych!
- zawołał Herkules, również kontent z niespodziewanego spotkania.
- Szkoda tylko, że nie z nami...
- Bo my służymy pod rozkazami don Czacha - dodał starszy Kosa - z karmazynowymi
niebawem się rozstaniemy.
Henryk zasępił się.
- Tak, wielka szkoda - rzekł.
- Ci ludzie nie podobają mi się...
- Wyglądają na urwipołciów - mruknął Herkules wyszczerzając zęby.
Rozmowę przerwały rozkazy Simpsona, który krzyczał na całe gardło: - Siadać do pierwszej
szalupy!
Wyznaczeni z góry flibustierowie opuścili szeregi i zaczęli schodzić po drabince do
kołyszącego się czółna.
- A my, kapitanie?
- zagadnął starszy Kosa.
- Wy pojedziecie z pułkownikiem - odparł oficer.
Wylądowanie odbywało się żwawo: w kwadrans po zatrzymaniu się parowca od boków jego
odbiły trzy szalupy naładowane flibustierami pozostającymi pod wodzą podpułkownika
Warda.
Tymczasem tajemniczy statek, który tak niepokoił Lawsona, zbliżał się ciągle.
Szanowny wódz flibustierów nabierał po trochu odwagi, doszedł bowiem do przekonania, że
to nie była kanonierka, ale po prostu jakaś handlowa barka wlokąca się powoli do Hawany; w
promieniach światła księżycowego świeciły jej rozpięte na wiatr żagle podobne do skrzydeł
wielkiej mewy...
Trwoga uciekała z serca Lawsona, ustępując wstydowi...
- Bodajeś przepadła, ty...
- szeptał wyciągając ku niej gniewnie pięść zaciśniętą.
Nagle przyszła mu do głowy myśl.
"Poczekajcie no, pokażę wam zaraz, co to jest włazić mi w drogę"!
- rzekł sobie w duchu.
- Kapitanie Simpson!
- zawołał zwracając się do oficera.
- Do usług, pułkowniku!
- Czy widzisz pan dokładnie tę barkę?
- Widzę.
- Zdaje mi się, że nie ma ona licznej załogi.
- Nie wygląda na to, rzeczywiście.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Cóż pan myślisz o tym, ażeby tak dać tym bałwanom lekką nauczkę?
- A za cóż to?
- Za ambaras, który nam sprawili.
- Nic im nie zrobimy; a zresztą nie wiadomo jeszcze, czy to Hiszpanie.
- Ba, któż by inny!
Ręczę, że zadenuncjują nas, skoro tylko spotkają kanonierkę.
Trzeba by im przeszkodzić w popełnieniu podobnej niedyskrecji.
- Zatopić?
Czym?
- E, nie, ale zatrzymać, dopóki nie dokonamy swego zadania.
- Rzeczywiście, pomysł wydaje mi się doskonały.
Dzielni oficerowie flibustierów porozumieli się od razu.
Kazano puścić w ruch maszynę i puszczono się w pogoń za barką wolno płynącą.
Nocni żeglarze wprędce zmiarkowali, że są ścigani, gdyż rozpięli wszystkie żagle.
Rezultat można było jednak przewidzieć od razu; parowiec w kilkanaście minut dopędził
statek żaglowy, przecinając mu drogę, i dał wystrzał działowy.
Było to wezwanie do okazania flagi.
Niebawem na tylnym maszcie barki zjawiły się światła dowodzące, że należała ona, jak
słusznie przypuszczał kapitan, do Hiszpanów.
- Ach, mam was, łotry!
- mruczał pułkownik.
- Spuścić szalupę z czterdziestoma ludźmi!
- zakomenderował głośno.
- Kapitanie, pojedziesz na pokład barki i zażądasz, aby zwinęli żagle.
- Może by nałożyć maleńką kontrybucyjkę?
- zagadnął cicho Simpson nachyliwszy się do ucha pułkownikowi.
- Na korzyść wyprawy?
Hę?
- Właśnie!
Kto chce prowadzić wojnę, ten nie powinien przebierać w środkach.
- A głównie powinien mieć dużo pieniędzy - dodał kapitan.
Plan ten, przypadający do gustu zarówno Lawsonowi, jak i Simpsonowi, wykonano
niezwłocznie.
Szalupa, obsadzona zbrojnymi flibustierami, przybiła do barki.
Kapitan, wdarłszy się na pokład, zawezwał jej dowódcę do siebie i oznajmił mu, że go zatopi
niezwłocznie wraz z całą załogą, jeśli nie otrzyma natychmiast kasy okrętowej.
Łatwo sobie wyobrazić zdumienie i przestrach hiszpańskiego marynarza na taką propozycję.
Sądził on na razie, że z niego żartują.
- Kim pan jesteś?
- pytał mierząc Simpsona badawczym spojrzeniem.
- Jestem dowódcą kubańskiego statku wojennego, który tu pan widzisz, i żądam kontrybucji
w imieniu rządu powstańczego.
- Ależ powstańcy nie posiadają floty wojennej!
- Mylisz się pan, oto właśnie krążownik kubański, a tu w szalupie zbrojni powstańcy.
- Jesteście chyba korsarzami!
- Korsarstwo wojenne jest ogólnie przyjęte i nikomu nie ubliża - odparł Simpson cokolwiek
urażony.
- Nie sądź pan jednak, że masz do czynienia z korsarzami.
Zresztą ani myślę przekonywać pana.
Dawać gotówkę, opór daremny!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Rzekłszy to, wydał rozkaz flibustierom, a ci, jak sępy węszące zdobycz, rzucili się hurmem
na pokład barki.
Ujrzawszy mundury i bagnety, marynarz zmiarkował, że to nie przelewki, i zaprowadził
Simpsona do kajuty.
Dzielny kapitan wrócił niebawem z portfelem pod pachą i ciężkim woreczkiem w ręku.
- Nie radzę panu rozwinąć żagli prędzej aniżeli za trzy godziny - mówił Simpson opuszczając
barkę.
- Wystrzałem karabinowym zawiadomimy pana, kiedy możesz odjechać.
A teraz do widzenia!
Proszę nie wytrzeszczać zbytecznie oczu.
Torpedy leżą gotowe w rurach.
Kiedy kapitan po dokonaniu tego czynu, przynoszącego zaszczyt jego waleczności i świetnie
wróżącego o jego przyszłej karierze wojskowej, wrócił do parowca, zastał tam już szalupy.
Pierwsza połowa flibustierów wylądowała bez najmniejszej przeszkody.
Teraz wsiadła reszta, z pułkownikiem na czele.
Pułkownik Lawson nieśmiało stawiał nogę na ziemi kubańskiej, jak gdyby przeczuwając, co
go na niej spotka; pierwszą jego czynnością było dowiedzieć się od dowódcy
karmazynowych, czy w pobliżu nie ma gdzie wojsk hiszpańskich.
Otrzymawszy solenne zapewnienie, że nieprzyjaciel znajduje się w znacznej odległości,
dzielny nasz pułkownik nabrał animuszu.
Flibustierowie rozłożyli się obozem obok powstańców i niezwłocznie przystąpili do
uprawiania ulubionego pokera i wypróżniania napełnionych na drogę butelek; część ich tylko,
odkomenderowana przez Simpsona, pracowała jeszcze do późna nad wyładowaniem z
parowca amunicji i zapasów żywności.
Przed świtem żmudna czynność przewożenia na ląd pak i baryłek została pomyślnie
ukończona i parowiec nie zwlekając zniknął z horyzontu, uwalniając równocześnie
umówionym znakiem wystrzału zatrzymaną barkę hiszpańską.

ROZDZIAŁ XVI.

Flibustierowie rozpoczynają kampanię.



Skoro tylko poranne słońce wysunęło się z topieli morskich i zaigrało jaskrawymi
promieniami na bagnetach i lufach karabinów ustawionych w kozły, w obozie zapanował ruch
gorączkowy.
W namiocie, a raczej w szałasie, skleconym z kilku drążków i okrytym liśćmi palmowymi
odbywała się walna narada wojenna, w której brali udział: szanowny pułkownik Lawson ze
swym sztabem, wódz karmazynowych i znany nam już don Czacho, który połączył się w
nocy z oddziałem osłaniającym wylądowanie flibustierów.
- Generał Garcia nadesłał mi za pośrednictwem kolegi Czacha instrukcje dla pana - rzekł
wódz karmazynowych zwracając się do Lawsona.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

* Kalikst Garcia (1832-1898) - gorący patriota kubański, organizator i wódz naczelny
powstania na Kubie w latach 1895-1898, skierowanego przeciw gnębicielskim rządom
zaborców hiszpańskich.
- Instrukcje?
- powtórzył Lawson wzruszając z lekka ramionami.
- Ja otrzymałem już wskazówki w Nowym Orleanie...
- To bardzo pięknie - rzekł don Czacho pokręcając sumiastego wąsa.
- Zwracam jednak uwagę pańską na okoliczność, że Nowy Orlean nie jest siedzibą rządu
kubańskiego, a zatem nie ma prawa dawać nikomu instrukcji tyczących się działań
wojennych.
Prawo to przynależy wyłącznie generałowi Kalikstowi Garcii, głównodowodzącemu armią.
W jego imieniu rozkazujemy panu połączyć się z moim oddziałem, dopóki nie nadejdzie
odmienna decyzja.
- Jakie wskazówki dano panu w Nowym Orleanie?
- zagadnął generał karmazynowych.
- Och, czysto praktyczne i nie wkraczające bynajmniej w atrybucje naczelnej władzy - odparł
zmieszany Lawson.
- Rozkazano nam przede wszystkim bić się z Hiszpanami, szkodzić im na każdym kroku, i to
wszelkimi sposobami, jakie uznamy za właściwe - wtrącił Simpson.
- I rozszerzać powstanie - dodał Ward kłaniając się uprzejmie.
- Posiadamy też wielkie zapasy żywności, broni i amunicji; jest to ofiara dobrowolna,
złożona walczącej o niepodległość Kubie przez potężną a sprzyjającą jej Amerykę; ofiarę tę
mamy honor oddać panom do dyspozycji - rzekł Lawson odzyskując pewność siebie.
- Przyjmujemy ją z wdzięcznością - odparł don Czacho.
- Jeśli jednak szlachetne zamiary pańskich współobywateli nie mają pozostać płonnymi,
potrzebna jest harmonia, jednolitość i ścisła metoda działań wojennych; harmonię taką może
utrzymać tylko jedna osoba, wódz naczelny, prosimy więc panów w imię interesu ogólnego i
waszego własnego bezpieczeństwa o poddanie się rozkazom generała Garcii.
- W razie przeciwnym będziemy musieli pozostawić was na łasce losu - dodał wódz
karmazynowych.
- Nie znacie ani kraju, ani nieprzyjaciela, Hiszpanie załatwiliby się z waszym oddziałem
bardzo prędko.
- Gotów jestem uczynić zadość życzeniom generała - odparł po chwili wahania Lawson -
tylko...
- Stawiasz pan warunki?
- zagadnął ironicznie don Czacho.
- Alboż mi nie wolno?
- Dlaczegóż by nie, proszę, proszę...
- Tylko pragnąłbym zachować pewną niezależność w postępowaniu i w taktyce.
Moi żołnierze nie wąchali jeszcze prochu, przypuszczam więc, że przez pewien czas
przynajmniej powinni być trzymani z daleka od nieprzyjaciela, w rezerwach; niech się oswoją
wprzód z trudami i działaniami wojennymi; inaczej piękny mój oddział nie odda usług, jakich
można się spodziewać po jego waleczności, zapale i uzbrojeniu.
- Więc pan przypuszczałeś, że postawię na czoło kolumny pańską hałastrę?
- rzucił się don Czacho.
- Zapominasz się, generale!
- zawołał Ward tonem urażonego.
- Nie chcę bynajmniej ubliżać pańskim ochotnikom; wyrażenie moje maluje tylko ich
surowość jako żołnierzy.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Chyba że tak; nie zrozumieliśmy się widocznie - odparł ze słodkim uśmiechem
podpułkownik - przepraszam...
- Możecie sobie pozostawać w rezerwie, dokąd się wam podoba - ciągnął dalej don Czacho.
- Ażeby jednak wasza praktyka nie przeciągnęła się zbyt długo, o to postarają się już sami
Hiszpanie.
Na marsowej twarzy powstańczego generała zaigrał przebłysk złośliwej ironii; dowódca
karmazynowych nie mógł ze swej strony pohamować śmiechu.
- Tak, tak, nauczą was prędko tańca, muzyka doskonała!
- rzekł.
- Tylko patrzeć, jak zagrają!
Lawson nie zrozumiał dobrze, o co chodzi, lecz nie dał tego poznać po sobie.
- Jeszcze jedno - rzekł.
- W Stanach wre propaganda mająca na celu skłonić rząd do interwencji na waszą korzyść i
prawdopodobnie będzie wojna z Hiszpanią - wymawiam więc sobie, że przechodzę w skład
armii okupacyjnej, skoro tylko ta wyląduje na Kubie.
- Och, nieprędko to nastąpi!
- rzekł don Czacho.
- Kto wie?
- No, będziesz pan wtedy robił, co się panu spodoba!
- zawołał dowódca karmazynowych machając ręką.
- Teraz zaś przygotuj się do marszu, bo otrzymałem wiadomość, że idzie na nas oddział
Hiszpanów z rozkazem, aby przyprzeć nas do morza i znieść.
Musimy się dobrze wykręcać, ażeby nie wpaść w pułapkę.
Podczas tej rozmowy Kosowie i Herkules byli witani nader głośno przez swych kolegów,
którzy mieli ich już za poległych.
Pomimo swego cudzoziemskiego pochodzenia zaskarbili sobie oni względy Mulatów,
Murzynów, Zambonów i Kreolów, którzy oceniali w ludziach odwagę, bezinteresowność i
poświęcenie.
* Zamboni (z hiszpańskiego, liczba pojedyncza: Zambo) - potomkowie Murzynów i Indian.
Herkules w imieniu swoich towarzyszów zdał raport ze swej niefortunnej wycieczki na
morze oficerowi karmazynowych, po czym przyłączył się do zastępów don Czacha.
, Stary generał, ujrzawszy naszych zuchów, pokręcił z zadowoleniem wąsa.
- Niedołęgi - zawołał - powinniście podlec surowej karze za to, że tak późno wracacie!
Uśmiechnięta przyjaźnie twarz jego świadczyła jednak, że daleki był od wykonania tej
pogróżki.
Toteż Stach mrugnął wesoło okiem w kierunku kolegów.
Oba oddziały, ciągnąc za sobą rząd wozów naładowanych bronią i amunicją, opuściły
niebawem wybrzeże morskie, kierując się w głąb wyspy, w góry, gdzie na niedostępnych
wyżynach wśród puszcz znajdowały się składy, ambulanse i arsenały wojsk kubańskich.
Wodzowie pragnęli teraz unikać starcia z Hiszpanami, porozsyłano na wszystkie strony
rekonesanse, wysunięto daleko naprzód awangardę, aby nie pozwolić zaskoczyć się
znienacka.
Karabiny, amunicja i działa były zbyt cenną rzeczą, aby je ryzykować w potyczce, choćby
korzystnej.
- Niech no się Hiszpanie pokażą - mówił starszy Kosa zarzucając na ramię karabin.
- Dowiedziemy im, że i nas stać na armaty.
Kolumna wyciągnięta w długiego węża, z artylerią i wozami w środku, ruszyła wreszcie w
pochód.
Na czele oddziału posuwała się kawaleria karmazynowych, z krwawymi proporcami i
takimiż kokardami, za nią ciągnął pułk don Czacha niby jeż stalowy, błyskający kolcami w

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

słońcu, na końcu zaś kroczyli szumno i gwarno flibustierowie poprzedzani przez swych
oficerów, którzy dosiadali ładnych koni otrzymanych od karmazynowych.
Zaraz w pierwszym plutonie znajdował się Oret, promieniejący radością, zarumieniony
wzruszeniem.
Marzenia jego ziściły się, był na Kubie, miał niebawem usłyszeć trzask wystrzałów
karabinowych i grzmot dział, który grał mu w sercu niby daleka muzyka.
Chciałby tylko maszerować razem z dzielnymi, pełnymi zapału, zahartowanymi zuchami don
Czacha, zamiast między flibustierami, i rozmyślał w duchu nad sposobem dostania się pod
rozkazy starego pułkownika.
- Poczekam - szepnął do siebie.
- Może nadarzy się jaka sposobność.
Zresztą, nie wiedział jeszcze, co sądzić o flibustierach.
A może okażą się oni dobrymi żołnierzami?...
W parę godzin potem kolumna zniknęła w puszczy, która otwierała na horyzoncie gościnne
ramiona powstańcom.
Kiedy oddział znalazł się w gąszczu leśnym, znany już nam młody porucznik Diaz z oddziału
don Czacha zbliżył się do naszego olbrzyma.
- To wyście służyli w kawalerii generała Mateo?
- zagadnął.
- Tak - odparł Herkules.
- Opuściliście szeregi wskutek śmierci dowódcy i rozproszenia kubańskich zastępów w
przegranej bitwie?
- Tak jest, niestety.
- Do czego używano was przeważnie?
- Często naznaczano nas na pikiety, a także wysyłano na zwiady.
- Czy lubicie jeździć na rekonesanse?
- Czy lubię?
- zawołał Herkules błyskając oczami.
- Nadzwyczaj, kapitan był ze mnie zawsze zadowolony.
- Mówiono mi o tym - rzekł oficer uśmiechając się - dlatego też chciałem wam dać
poruczenie, z góry tylko ostrzegam, że trudne do wykonania i niebezpieczne.
- Jesteśmy na rozkazy - odparli obaj ochotnicy równocześnie.
- Tylko dwóch to za mało, muszę wam kogoś dodać do towarzystwa.
- Weźmiemy tych oto chłopaków, jeśli pan porucznik pozwoli - rzekł olbrzym wskazując na
dwóch Polaków.
- Wybierzcie, kogo chcecie, byle nię tchórzów!
- Och, nie zawiodę się na tych, jeden ma przecie krzyż.
- Chodźcie więc!
Herkules i jego przyjaciel Siekierka opuścili szeregi i odeszli wraz z młodym oficerem na
skraj drogi.
- Chodzi o to - mówił porucznik - ażeby przewieźć papiery do generała Kaliksta Garcii i
otrzymać od niego rozkazy.
- A daleko?
- zagadnął Herkules.
- W tym właśnie sęk, że nie wiadomo nam dokładnie, gdzie obecnie generał przebywa; zdaje
się, że w górach, w prowincji Santa Clara, a może już go tam nie ma.
Czy potrafilibyście go odszukać?
- Postaramy się, poruczniku.
- Ale pamiętajcie, że papiery pod żadnym warunkiem nie powinny wpaść w ręce
nieprzyjaciela.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- W ostateczności zjem je, jak ów list, który siostra pana porucznika wręczyła mi do pana.
- Tobie zostawiam sposób, w jaki masz zniszczyć depesze.
Dadzą wam zaraz dobre konie i nie tracąc ani chwili czasu ruszajcie w drogę.
Równie trudno przyjdzie wam odszukać swój oddział; spytacie ludzi pewnych.
Rzecz naturalna, że nie udacie się do Hiszpanów po informacje.
- I ja tak sądzę - rzekł rozweselony tym żartem Herkules.
- Pieniędzy macie tu po sto pesetas, abyście nie potrzebowali kraść i rabować, choćby nawet
wroga.
To nie przystoi żołnierzom, powinniście o tym pamiętać.
Sprawcie się dzielnie, a niech was będzie przynajmniej pięciu, to sobie łatwiej radę dacie w
niebezpieczeństwie.
Który z was potrafi czytać i zna się na mapie?
- Wszyscy umiemy i znamy się po trosze.
- Będziesz najstarszym - rzekł porucznik wręczając Herkulesowi mapę geograficzną wyspy
Kuby.
- Według rozkazu!
- Masz tu jeszcze kompas kieszonkowy, papier, atrament i pióro.
- Wszystko się przyda.
- Konie zaraz wam przyślę; czy dobrze jeździcie konno?
- Służyłem przecie w ułanach - odparł olbrzym nieco urażony.
- No, a tamci?
- Mieszkali w Teksas, w stepie, pewnie też umieją.
- Ale, ale - zapomniałem o parolu, brzmi on Santa Maria.
* Parol (z francuskiego) - hasło, wyraz albo ruch umówiony dla poznania swoich.
Będziecie pamiętali?
Herkules skinął głową.
- No, a zatem do widzenia!
Jeżeli wam się uda, otrzymacie nagrodę, jeśli nie, kulę hiszpańską w łeb.
Śpieszcie się tylko!
Kosowie uradowali się niezmiernie z otrzymanego polecenia.
Co to za przyjemność włóczyć się tak po kraju, przedzierać się pomiędzy sieciami
zastawionymi przez nieprzyjaciół!
Zakosztowali już i zasmakowali w tym, gdyż jako młodzi żołnierze uczuwali zawsze ciężar
dyscypliny panującej w szeregach.
- A kogóż dobierzemy sobie do kompanii?
- Porucznik sam go naznaczy.
Jakoż po chwili zjawił się towarzysz.
Był to smukły Kreol, o bystrym inteligentnym wejrzeniu i gibkich członkach.
Nazywano go Carlosem.
Nasi ochotnicy znali go dobrze, służył bowiem w tym samym plutonie, co i oni.
Carlos urodził się na Kubie, wybór porucznika okazał się więc trafny.
Sprowadzono konie młode i piękne, świeżo zdobyte na dragonach hiszpańskich.
Ujrzawszy je, olbrzym aż zawył z radości.
- Aj, aj, pyszne szkapy!
Toż to będzie rozkosz siedzieć na nich!
Tylko trzymajcie się dobrze, chłopaki!
- dodał grożąc pięścią obu braciom.
- Już ty się o nas nie lękaj, jeździliśmy na mustangach w Teksas - odparł starszy.
- A ino!
- dodał młodszy.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Otrzymane z rąk porucznika papiery dowódca rekonesansu włożył głęboko za pazuchę, mapę
z futerałem przytroczył do siodła, obejrzał się, czy w torbie jest dość kukurydzy, słoniny i
sucharów, po czym włożył nogę w strzemię.
- Gotowiście?
- zagadnął.
Carlos i dwaj bracia już siedzieli na koniach trzymając ściągnięte cugle w ręku.
- No, kiedy tak, to - jazda!
Uderzone ostrogami konie wspięły się i ruszyły galopem drogą zasnutą obłokami kurzawy,
która się podnosiła spod tysiąca z górą par nóg.

ROZDZIAŁ XVII.

Pierwsze niebezpieczeństwo na rekonesansie

.

Nasi ochotnicy wtedy dopiero zaczęli sobie zdawać sprawę z trudności włożonego na nich
zadania, kiedy znaleźli się sami w puszczy, z dala od towarzyszów.
Dokąd się zwrócić?
Gdzie szukać walecznego generała?
Jak uniknąć zasadzek w drodze i przedrzeć się przez zastępy hiszpańskie?
Jakie przedsięwziąć środki, aby nie wpaść w ręce wroga?
O własne bezpieczeństwo nie chodziło im wcale; od dawna przygotowali się na koniec
najgorszy; ale wiedzieli, że od ich zachowania się, od ich odwagi, sprytu, energii zależą
sprawy niezmiernie ważne, decydujące o powodzeniu całej wojny może, a w każdym razie o
życiu setek kolegów po broni i o przyszłości ich dzieci.
Należało więc działać oględnie, z poważnym zastanowieniem, bez niepotrzebnej brawury,
która mogła zniweczyć najlepsze chęci.
Wszyscy pojmowali to doskonale; jechano więc w głębokim milczeniu; dowódca i
podwładni rozmyślali nad tym, co i jak czynić im wypada, aby jak najprędzej wykonać
zlecenia.
- Sądzę - rzekł po niejakim czasie Herkules - że puszczą nie warto się przedzierać.
Za wolna to dla nas droga a niepewna.
- I mnie się tak zdaje - potwierdził Wacław.
- Musimy przejechać co najmniej dwieście kilometrów, aby się dostać do Santa Clara;
trzymajmy się więc okolic otwartych.
- Dziś można jechać brzegiem morskim - wtrącił Carlos.
- Jak to: brzegiem?
- Nad samą wodą; wiem doskonale, że w tych stronach nie ma skał, tylko piasek spłukiwany
falą i mokry, a zatem twardy jak kamień i równy jak stół.
Hiszpanie nie przypuszczają, ażeby nasze wojska przebywały nad oceanem, bo łatwo by je
przyprzeć do niego i potopić; nie zwracają więc uwagi na wybrzeża; a okrętów nie
potrzebujemy chyba się lękać.
- Prawda!
- rzucił starszy Kosa.
- Rzetelna prawda!
- potwierdził jego brat.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Kiedy tak, to nad morze!
- zawołał Stach.
Rekonesans w pół godziny niespełna przebiegł z powrotem przestrzeń, jaka dzieliła go od
ostatniego biwaku.
Carlos dał przepyszną radę.
Wybrzeże stanowiło niby bity gościniec, na którym konały rzucane o ląd fale, pokrywając się
kropelkami perłowej piany.
Kopyta końskie dudniły na żółtym piasku jak po bruku i pozostawiały wiernie odciśnięte
ślady, na których znać było gwóźdź podkowy.
Przyjemny wietrzyk łagodził tutaj żar dzienny, napełniał płuca zdrowymi, słonymi
wyziewami; obficie rosnące drzewa tworzyły z prawej strony cienistą zasłonę, poza którą nikt
by nie dostrzegł z głębi wyspy pięciu jeźdźców pomykających tęgim kłusem.
Tylko od czasu do czasu równy szlak rwał się, a spomiędzy drzew lub z podniesionego
wybrzeża występowały grupy skał i, rozsypując się w wielkie kamienie lub złomy, tamowały
drogę.
Wtedy zwalniano biegu i szukano przejścia pomiędzy mchem a wodorostami, a nawet
zeskakiwano z siodeł i prowadzono konie za uzdy.
W zagłębieniach pomiędzy kamieniami pełno było muszli, najrozmaitszych kształtów i
rozmiarów, kraby pełzały po grubym żwirze i uciekały niezgrabnie, poczuwszy wstrząśnienia
ziemi, spowodowane zbliżaniem się zwierząt i ludzi; w maleńkich sadzawkach, odciętych
piaszczystymi, wypracowanymi przez fale groblami, świeciły przepysznymi barwami
zwierzokrzewy, gwiazdy morskie i inne twory podzwrotnikowych mórz.
Atmosferę nasycał przenikliwy zapach rozkładających się wodorostów...
Zmiażdżone pod uderzeniami gniewnych bałwanów Atlantyku konchy mieszały swe szczęki
białe i różowe z ciemnymi okruchami skał, tworząc mozaikę, na której igrały promienie
słoneczne.
Niejeden zoolog lub botanik mógłby tutaj przepędzać dni całe na badaniu niezliczonych
okazów fauny i flory oceanu, rybak znalazłby nader obfity połów - ale nasi wysłańcy mijali
obojętnie wszystkie te dziwy; kopyta ich wierzchowców miażdżyły piękne muszle, tłuste
kraby...
byle prędzej, byle naprzód!
- Czy długo będziemy mogli korzystać z tej ścieżki?
- zagadał Herkules doganiając jadącego przodem Carlosa.
- Och, choćby do wieczora; znajdujemy się w zupełnie pustej okolicy, skaliste wybrzeża nie
tworzą żadnej przystani, która by zwabiała tutaj okręty.
W głębi są liczne hacjendas, ale cóż one nas obchodzą?
Hiszpanów tam nie ma, tylko nasi - Kubańczycy; gdyby nas nawet kto dostrzegł, to
umknęlibyśmy dziesięć razy, zanimby za nami w pogoń ruszyli.
- Ba, ale możemy natknąć się na jaki oddział!
- Rekonesanse nie jeżdżą tuż nad morzem.
- A jutro?
- Och, jutro, jutro!
Trzymajmy się tylko przestrzeni zarosłych lasami...
- Stać!
- rzekł dowodzący.
- Cóż tam znowu?
- zagadnął jeden z Kosów ściągając cugle.
- Mój koń ma całe nogi zawalane czymś wielce lepiącym się - mówił Herkules zsiadając.
- I mój - dodał któryś z kawalerzystów - wygląda to zupełnie jak żółtka od jaj.
Carlos wybuchnął głośnym śmiechem.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Jechaliśmy wszyscy po jajach!
- rzekł.
- Jak to?
Nie rozumiem - bełkotał Herkules sądząc, że sobie z niego żartują.
- Po jajach żółwich, których tu musi być pełno.
- Nie dostrzegłem ani jednego.
- To nic nie znaczy, leżą ukryte w piasku.
Trzeba wam wiedzieć, że znajdujemy się w ojczyźnie wielkich żółwi, w pobliżu Wysp
Żółwiowych, które można by nawet dojrzeć przez lunetę z jakiej wysokiej góry w kierunku
północnym.
- A czy to dobre do jedzenia?
- zagadnął starszy Kosa.
- Doskonałe!
Nie zawadziłoby zabrać z kopę.
Mielibyśmy smaczny obiad.
- Kiedy tak, to szukajmy!
- Szkoda czasu!
- sprzeciwił się olbrzym.
- E, za minutkę znajdziemy - namawiał Kubańczyk.
- Przetrząśnijcie ot, tamtą kupę piasku, zaręczam, że pełno w niej jaj, żółwie bowiem
powierzają słońcu wysiadywanie swych młodych i, trzeba przyznać, wywiązuje się ono
doskonale z tej misji.
W nocy, jeśli chcecie, zapolujemy na te gady przy świetle księżyca i zaopatrzymy się w
delikatne mięso na cały dzień następny.
W ten sposób oszczędzimy gotówki, która może się bardzo przydać na czarną godzinę.
Wskazówki Carlosa były trafne.
Górka, usypana z piasku, zawierała kilkadziesiąt świeżo zniesionych okrągłych jaj,
pokrytych pergaminową, uginającą się skorupą, daleko większych aniżeli kurze.
Włożono je ostrożnie do torebek z kukurydzą i pojechano dalej, czekając z upragnieniem
jedenastej godziny, rozpoczęcia się znojnej pory dnia, która miała dać sygnał do zatrzymania
się i zjedzenia obiadu.
Upał się wzmagał.
Konie, pomimo orzeźwiającego wietrzyku morskiego, okrywały się potem od szybkiej jazdy;
w rozżarzonej atmosferze zwrotnikowej kawalerzyści oddychali z trudnością.
- Trzeba dać szkapom wytchnienie - rzekł Carlos.
- Spiekota nieznośna!
- Nitki suchej nie mam na sobie - odparł Herkules.
- A gdzie się zatrzymamy?
- zagadnął Wacek.
- Tu, nad morzem, w cieniu jakiej skały.
Kubańczyk potrząsnął głową.
- A ogień rozpalimy?
- Rozumie się, przecie trzeba upiec jaja żółwie.
- No, to musimy opuścić wybrzeże i poszukać gęstej kępy drzew, ażeby dym się rozchodził
między gałęziami, a nie wzbijał słupem w górę - mówił Carlos - mogłoby to nas zdradzić.
Uwagę tę przyjęto z uznaniem.
O pół kilometra dalej skały obniżały się tworząc łagodną pochyłość, po której nasi
kawalerzyści wydostali się na dość rozległą równinę, zamkniętą od południa linią lasu i
zarosłą rozrzuconymi tu i ówdzie grupami drzew.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Zanim jednak wyjechano na otwartą przestrzeń, dowodzący rozejrzał się uważnie dokoła za
pomocą lunety.
W odległości paru kilometrów, wśród zieleni palm, rysowały się białe rzędy domów: była to
jakaś wioska, którą wnet odszukano na mapie.
- Hiszpanów nie widać nigdzie, pusto!
- rzekł Herkules.
- Rozłożymy się ot, w tamtym gaiku; doskonałe miejsce na drzemkę i na ugotowanie obiadu,
konie też poszczypią trochę trawy.
Skierowano się w stronę gaiku, zacisznego i ustronnego.
Tutaj, w rozkosznym cieniu, powstańcy rozkiełznali konie, przywiązali je do drzewek i
pozwolili raczyć się do woli soczystą trawą, nie rozsiodłali jednak żadnego, ażeby w każdej
chwili móc ich użyć w razie jakiegoś alarmu.
Carlos odkrył w zagłębieniu gruntu maleńki strumyczek, gdzie płynęła smaczna, chłodna
woda; jeden z Kosów nazbierał suchych gałęzi, rozpalono ogień w oka mgnieniu i czekano
cierpliwie na kawę.
Jan leżał w krzakach na skraju gaiku i trzymał straż.
Wszyscy z niecierpliwością oczekiwali posiłku, gdyż prawdę mówiąc, prawie nic nie jedli od
wczoraj oprócz kawałka suchara.
Herkules łamał sobie głowę nad tym, jak by przyrządzić żółwie jaja; Carlos wybawił go z
kłopotu.
- Upieczemy je - rzekł - już ja się tym zajmę.
Wyjął nóż z pochwy, wyciął darninę, wykopał dołek głęboki na kilkanaście cali i napełnił go
żarzącymi węglami.
Kiedy piasek się już doskonale rozgrzał, owinął każde jajko w szeroki liść i ułożył rzędem na
popiele, przysypał drugą warstwą zarzewia i przykrył z wierzchu kawałem darni.
Węgle tliły się w ten sposób dość wolno i po upływie dwudziestu minut jajka były upieczone
na twardo.
- A ratafię macie?
- zagadnął dowodzący rekonesansem.
Miny zrzedniały.
- Niestety, manierki napełnione - ale wodą!
- westchnęli obaj Kosowie.
- Zabrałem kilka pomarańcz - dodał Carlos - można wcisnąć sok do świeżej wody i otrzyma
się smaczny napój przypominający wino.
Herkules skrzywił się pogardliwie.
- Zrewidujcie Jana - rzekł.
- Don Juana?
- powtórzył Carlos.
- Zaraz.
- Skądże by się ratafia wzięła u niego?
- mruczał młodszy Kosa.
Niebawem powrócił Carlos trzymając podniesioną do góry triumfalnie butelkę.
- Rum, rum, najprawdziwszy!
- wołał z daleka.
Zbadano starannie za pomocą powonienia i smaku zawartość flaszki i przekonano się, że w
samej rzeczy zawierała ona doskonały rum.
- Za zdrowie naszego Don Juana!
- zawołał Herkules pociągając potężny haust.
Wszyscy wybuchnęli śmiechem.
Flaszka poczęła krążyć z rąk do rąk.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Carlos zaledwie zdołał ocalić piątą część na korzyść prawowitego właściciela.
Wyjęte z popiołu jaja okazały się przewyborne, tak iż pogardzono zupełnie suszonym
mięsem i plackiem kukurydzianym - tylko soczyste pomarańcze Carlosa smakowały
wszystkim wybornie.
Właśnie zajadano w najlepsze, gdy nagle rozległo się umówione gwizdnięcie w stronie, gdzie
leżał w krzakach Janek - zwany Don Juanem.
Usłyszawszy je, zerwano się na równe nogi i dopadnięto koni.
W jednej chwili wszyscy byli na siodłach, z bronią gotową do strzału - jaja, pomarańcze i nie
dokończona butelka pozostały przy ognisku...
- Carlos, ruszaj zapytać, co to takiego się zdarzyło?
- szepnął Stach.
Kubańczyk, rzuciwszy uzdę towarzyszowi, popełznął jak wąż; w kilkanaście sekund potem
ukazał się wraz z Jankiem.
- Jacyś podróżni zbliżają się od wioski prosto do nas - zaraportowała pikieta.
Chociaż znaczna odległość dzieliła lasek od nieznajomych, to jednak przez lunetę można ich
było dość dokładnie rozpoznać.
- To nie wojsko!
- rzekł Herkules wręczając lornetkę Carlosowi.
- Zwyczajni hacjenderzy - odparł Kubańczyk przypatrzywszy się uważnie.
- Znajduje się nawet pomiędzy nimi jakaś kobieta, suknia jej powiewa na wietrze, gdyż jadą
szybko w naszą stronę.
Nie potrzebujemy się niczego obawiać, przeciwnie, powinniśmy skorzystać ze sposobności i
dowiedzieć się czegośkolwiek o generale Garcii...
- Tak sądzisz?
- Jestem tego zdania, panie dowódco.
Skądże zasięgniemy języka, jeśli nie od swoich?
Skoro się zbliżą, wyjedziemy na ich spotkanie.
- Przestraszą się i uciekną.
- Ech, poznają chyba, z kim mają do czynienia; zresztą dogonimy ich.
Dowodzący patrolem uznał słuszność rady Kubańczyka, czekano więc cierpliwie, aż grupa
jeźdźców zbliży się do lasku...
Nie ulegało najmniejszej wątpliwości, że byli to cywilni obywatele wyspy, prawdopodobnie
plantatorzy, gdyż mieli na głowach szerokie kapelusze panamskie i jasne nankinowe czy
płócienne kostiumy, od których słońce jaskrawo odbijało.
Wracali snadź z polowania czy z wycieczki i śpieszyli się do domów, bo popędzali konie.
Na przedzie, na dzielnym gniadoszu, jechała młoda kobieta w długiej, popielatej amazonce,
poza nią zaś pięciu mężczyzn.
- Naprzód!
- zakomenderował dowodzący rekonesansem kiedy kawalkada zapuściła się w lasek.
W jednej chwili powstańcy znaleźli się tuż obok nieznajomych, którzy na ich widok
zatrzymali się jak wryci.
- Przyjaciele!
- zawołał Carlos.
- Swoi!
Nie lękajcie się, szanowni państwo.
- Nie uczynimy nic złego!
- dodał olbrzym zdejmując uprzejmie kapelusz.
- Pragniemy tylko otrzymać informację, czy nie wiecie, państwo, gdzie bawi obecnie generał
Garcia?
- Szukacie Garcii?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- zagadnęła piękna brunetka uśmiechając się przyjaźnie.
- Cóż za interes macie do niego, jeśli wolno zapytać?
- Wysłano nas do generała Garcii w interesach służbowych - rzekł Stach.
Nastąpiła chwila milczenia; nieznajoma spojrzała znacząco na swych towarzyszów.
- Wieziecie rozkazy, rozumiem!
- odezwał się jeden z mężczyzn, wysoki i chudy z zakrzywionym nosem.
- Do jakiego oddziału należycie?
Jeden z Kosów chciał powiedzieć, lecz Carlos pociągnął go za rękaw.
- To nie należy do rzeczy - odparł Herkules.
- Szukamy generała Garcii i pytamy o drogę do niego.
- Więc jesteście powstańcami?
- pytała donna ze słodkim uśmiechem.
- Jak pani widzi.
- Ach, to doskonale!
Dzielni obrońcy naszej ojczyzny, witam was serdecznie!
- zawołała piękna kobieta.
- Byłabym niezmiernie szczęśliwa, gdybyście zechcieli wstąpić na moją hacjendę, której
wrota są zawsze szeroko otwarte dla walecznych żołnierzy generała Garcii.
- Nie mamy czasu - rzekł olbrzym - musimy więc odmówić, chociaż z przykrością.
- Och, nie odmawiajcie mi tej przyjemności, błagam!
- zawołała donna składając ręce.
- Pilno nam spełnić rozkazy.
- Nie będę was długo zatrzymywała, dzielni ludzie!
Pragnęłabym tylko ofiarować wam w swoim domu posiłek, którego zapewne potrzebujecie,
będąc w drodze.
- Skorzystalibyśmy chętnie, ale...
- Jedźcie z nami - mówiła dalej dama.
- Nazywam się donna Maria Inez.
- Inez Castelnuovo - dodał mężczyzna z orlim nosem.
- Nie namyślajcie się długo, dostaniecie dobry obiad i po butelce wina, a potem będziecie
mogli opuścić hacjendę.
- Ach, prawda, zapomniałam!
- przerwała donna Maria.
- W moim domu znajduje się chory powstaniec, z oddziału Garcii, będzie on wam mógł dać
wskazówki, których potrzebujecie...
- Tak, to co innego - rzekł olbrzym.
- Jedziemy!
Doskonale się składa - dodał zwracając się do Carlosa - nieprawda?
Kubańczyk kiwnął głową.
- Warto wypytać tego od Garcii - odparł - zajmie to niewiele czasu.
Kosowie i Jan także byli radzi z zaproszenia, bo przypomnieli sobie wspaniałe przyjęcie w
domu donny Elwiry, cała drużyna przyłączyła się do nieznajomych i ruszono kłusem w
kierunku hacjendy, której zabudowania widniały na horyzoncie.
W niespełna pół godziny potem rekonesans znalazł się przed obszernym dworem pięknej
Marii Inez.
Zaproszono naszych ochotników do pokoju na dole, urządzonego wytwornie, i niezwłocznie
posadzono przy stole.
Zjawiły się pełne półmiski, potężna bateria butelek, owoce, ciasta, słowem, wspaniała uczta.
Gospodyni częstowała swych gości z powabnym uśmiechem, z jej ust sypały się
komplementy, mile łechcące rycerską ambicję naszych wojaków.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Nieznajomi panowie po bliższym poznaniu okazali się bardzo uprzejmi.
Rozpowiadali rozmaite historie o okrucieństwach Hiszpanów.
- Plantacja - narzekali - została wskutek wojny zupełnie opuszczona, bo wszyscy, poczynając
od zarządzającego, a kończąc na ostatnim robotniku, przyłączyli się do oddziałów.
Donna Maria Inez ma tylko w domu kilkanaście osób służby.
- Ach, gdybym była mężczyzną!
- zawołała z wielkim zapałem, nalewając mieniącego się złotem wina w szklanki naszych
ochotników.
- To co byś uczyniła?
- zagadnął Herkules.
- Pojechałabym natychmiast z wami.
- Dokąd?
- Jak to, nie domyślacie się?
- rzekła z uśmiechem.
- Zaciągnęłabym się pod chorągiew waszego walecznego dowódcy.
- Zrobilibyśmy panią pułkownikiem!
- zawołał starszy Kosa.
- Poszlibyśmy za panią nawet do piekła!
- dokończył jego brat.
- Niech żyje!
- wrzasnęli wszyscy zrywając się z miejsc.
- Powiedzieliście, że jesteście gotowi iść za mną choćby do piekła, prawda?
Donna Maria podniosła w górę kieliszek.
- Wypijemy za powodzenie oręża kubańskiego, dobrze?
- zapytała.
- No, panowie żołnierze, niech żyje Kuba!
- Tak, tak!
- A więc, spełnijcie moją prośbę.
- Kobietom tak gościnnym jak pani niczego niepodobna odmówić - rzekł Herkules.
- Kiedy tak, to zostańcie u mnie do wieczora; przyjedzie mój brat, który ma przyjaciela w
jakimś oddziale i pragnąłby przesłać do niego ważny list.
Dowodzący patrolem potrząsnął głową.
- Musimy się spieszyć - rzekł.
- Służba nie drużba, nic lie poradzę...
- Ale ja bardzo proszę!
- Trudno, pani, obowiązek przede wszystkim.
- A gdzież jest ów ranny?
- zagadnął Carlos.
- Czy mogę się z nim widzieć?
- Leży w osobnym pawilonie, trzeba jednak zobaczyć, czy nie śpi, nie chciałabym go budzić.
- Pani pozwoli, że się sam dowiem, nie chcę fatygować likogo.
- Nie, nie, ja sama!
Z tymi słowy dama podniosła się i zadzwoniła.
Po chwili wszedł Murzyn.
Kiedy piękna donna Inez wyszła, aby zaprowadzić naszego ochotnika do chorego żołnierza,
pozostali w pokoju mężczyźni wzięli jej rolę na siebie i opróżnione przed chwilą szklanki
zapełniły się znowu złocistym płynem.
- Pijcie, panowie, pijcie!
- powtarzał chudy pan z zakrzywionym nosem.
- Nieprędko nadarzy się wam po temu sposobność.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Ale nasz olbrzym i Kosowie czuli już, że zaczjna im się kurzyć z czupryn; mocne wino biło
do głowy...
Carlosowi oczy nawet mgłą zaszły, zrobiło mu się słabo, podniósł się i chwiejnym krokiem
wyszedł na werandę, aby zaczerpnąć świeżego powietrza z ogrodu.
Tutaj ze zdziwieniem spostrzegł, że konie, przywiązane za uzdy do sztachet, zniknęły.
"Cóż to znaczy?
- pomyślał.
- Założyłbym się, że nasza powabna gospodyni w nadmiarze gościnności kazała odprowadzić
szkapy do stajni na kukurydzę.
Ale przecież zaraz pojedziemy"!
Rozejrzał się dokoła nieco zakłopotany.
Poza ogrodem bieliły się mury jakiegoś budynku, bardzo podobnego do stajni.
Carlos udał się więc aleją w tamtą stronę i rzeczywiście dobrze trafił, zastał bowiem
wszystkie pięć koni rzędem przy żłobie, pełnym kukurydzy i siana, ale rozsiodłanych.
Ten widok oburzył go.
- Rozsiodłali konie!
- mruczał.
- Tej pani głupstwa po głowie chodzą.
Przecież nie damy się zatrzymać do nocy, Siodła wisiały na hakach, naprzeciw żłobu,
chwycił więc ze złością pierwsze z brzegu i rzucił je na grzbiet swego wierzchowca.
W tej chwili we drzwiach ukazał się Murzyn, a ujrzawszy Carlosa rzucił się ku niemu.
- Co to, siodłasz konia?
- zawołał.
- Dajże pokój, donna Inez wyraźnie zabroniła wypuszczać was przed kolacją.
Zostańcie, moja pani jest bardzo gościnna, wyrządzicie jej dotkliwą przykrość, jeśli
odrzucicie zaproszenie.
Z tymi słowy Murzyn usiłował przeszkodzić Carlosowi, lecz ten odtrącił go na bok.
- Zostaniemy czy nie zostaniemy, to zależy od naszego dowódcy, ale konie muszą być
osiodłane i gotowe stać u bramy.
Nie wiadomo, co się stać może.
- Obawiacie się Hiszpanów?
- zagadnął ironicznie Negr.
- Mogę wam przysiąc, że nie ma ani jednego żołnierza na pięć mil dookoła.
Zostańcie, mówię, donna Inez rozgniewa się na mnie, jeśli wam pozwolę zabrać konie.
Ale Carlos nic nie odpowiedział, tylko spiesznie siodłał jednego wierzchowca po drugim.
Negr, przygnębiony, skrobał się w głowę okrytą splątanym włosem.
- Muszę powiedzieć pani, co robisz!
- rzekł wreszcie.
- W przeciwnym razie ukarze mnie surowo...
- Ruszaj, do diabła!
- mruknął żołnierz.
Murzyn zawrócił na pięcie i odszedł.
Carlos zaś siodłał dalej konie; skończywszy wziął je za uzdy, wyprowadził ze stajni i
pojechał aleją do bramy pałacowej.
Kiedy mijał gęste zarośla zakrywające zielonym płaszczem sztachety ogrodu, wyskoczył z
nich nagle jakiś człowiek i podbiegłszy chwycił go za rękaw munduru.
Był to, sądząc na pierwszy rzut oka - Kreol, lecz czarniawo obwiedzione paznokcie u
palców, lekko wywinięte usta i rozrosłe kości policzkowe zdradzały płynącą w nim krew
afrykańską; wprawny w rozpoznawaniu takich cech, Carlos przekonał się, że ma przed sobą

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Mulata; człowiek ten miał minę przelęknioną, oczy jego błądziły niespokojnie wzdłuż alei,
jak gdyby szukając czegoś, ręka zaś wpiła się w ciało powstańca.
- Czego chcesz?
- zagadnął Carlos zdziwiony.
Zapytany nachylił mu się do ucha.
- Zdrada!
- szepnął.
- Miejcie się na ostrożności.
Powiedziawszy to, chciał ukryć się znowu w krzakach przydrożnych, lecz Carlos
powstrzymał go.
- Cóż to znaczy?
Gadaj zaraz!
- rzekł marszcząc brwi.
- Czy nikt nas nie widzi?
- szepnął zapytany oglądając się.
- Jeśliby doniesiono mojej pani, że to ja was ostrzegłem...
byłbym zgubiony.
- Gadajże do stu diabłów!
- powtórzył niecierpliwie Carlos.
- Zdrada!
Hacjenderzy to zakuci Hiszpanie.
Nasz ochotnik drgnął jakby od ukąszenia jadowitego węża.
- Wasza pani zdradziła nas?
Ta piękna i młoda kobieta zdrajczynią?
Sługa kiwnął głową.
- Rozesłała czterech ludzi do Hiszpanów, stojących o milę stąd, z doniesieniem, że w domu
jej bawią powstańcy.
Uciekajcie więc, zaklinam was, bo jestem Kubańczykiem, to mój obowiązek, potem niech
zrobią ze mną, co im się podoba.
Szczęśliwej drogi!
Wyrwał się z dłoni Carlosa i zniknął w zaroślach.
Wiadomość ta oszołomiła Carlosa.
- Donna Inez...
zdrajczyni?
- powtarzał.
- Czy to możliwe?
Wskoczył na pierwszego z brzegu konia, wbił mu w bok ostrogi i popędził galopem aleją;
stanąwszy przed bramą, zarzucił lejce na sztachety i blady, z błędnym wzrokiem wpadł do
pokoju, gdzie już siedziała donna Inez między swymi gośćmi.
- Zdrada, zdrada!
- krzyknął nieludzkim głosem.
Wyciągnął zza pasa rewolwer i wycelował w kierunku donny Inez.
Na jego krzyk Herkules, Kosowie i Jan zerwali się, spoglądając nań zdumionym wzrokiem.
Donna Inez, ujrzawszy broń, wydała okrzyk trwogi, zbladła jak płótno i osunęła się
bezwładnie na krzesło.
Jej towarzysze, z chudym Kreolem na czele, rzucili się do sąsiednich drzwi i zniknęli za nimi
akurat w chwili, gdy Carlos pociągnął za cyngiel.
Kula świsnęła, ale już nie trafiła żadnego.
Donna Inez, nie mogąc uciekać, padła na kolana przed dowódcą rekonesansu i złożyła
błagalnie ręce.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Darujcie, nie zabijajcie!
- powtórzyła, z oczyma wlepionymi w grożącą jej ciągle broń.
- Carlos, to kobieta!
- zawołał Jan chwytając kolegę za ramię.
- Potwór nie kobieta!
- odparł Kubańczyk.
- Tfu!
- Carlosie, skąd wiesz?
Kto ci powiedział?
- zagadnął olbrzym odtrącając donnę Inez, która objęła go za nogi.
- Wysłała listy do Hiszpanów, ażeby nas ujęli, podła!
- Ach, więc tak?
- zawołał dowódca cofając się.
Wszyscy spoglądali na donnę Inez z głęboką pogardą.
- Za zdradę śmierć!
- rzekł Carlos podnosząc rewolwer.
- Daj pokój!
- zawołał Herkules.
- Żołnierz nie może splamić broni krwią bezbronnej kobiety, chociażby najgorszej, ale zdrada
musi być ukarana.
Wstań, pani - dodał zwracając się do klęczącej kobiety.
- Wstań, pojedziesz z nami, odpokutujesz niosąc na polu bitwy pomoc tym, których chciałaś
oddać w ręce nieprzyjaciół.
- Do koni, do koni!
- krzyknął nagle Jan.
- Hiszpanie!
Na to alarmujące wołanie wszyscy wypadli na dwór.
Olbrzym chwycił opierającą się donnę Inez na rękę jak dwuletnie dziecko i wskoczył z nią na
konia.
A był już czas najwyższy: u wejścia do alei, prowadzącej do pałacu, błyskały szable
dragonów hiszpańskich i dudniły głucho kopyta.
- Za mną!
- zawołał dowódca rekonesansu.
Ruszyli z miejsca galopem; zaledwie jednak wypadli na otwarte miejsce, gdy z alei poleciała
w ślad za nimi karabinowa salwa.
Uciekający usłyszeli koło uszu przeciągły świst kul; na szczęście żadna z nich nie trafiła...
żadna - oprócz jednej jedynej...
Olbrzym, unoszący donnę Inez uczuł nagle, że na twarz trysnęła mu gorąca struga.
Młoda kobieta otrzymała śmiertelny postrzał w szyję; zalana krwią, spoglądała szeroko
rozwartymi oczami; na jej pięknej twarzy malował się przestrach i cierpienie...
Oczy gasły, gibkie ciało przebiegały konwulsyjne dreszcze, ręce białe opadły bezwładnie,
głowa zwisła.
Stach, spostrzegłszy, że trzyma w objęciach nieżyjącą, rozluźnił ramię i ciało donny Inez
stoczyło się pod kopyta cwałującego wierzchowca.

ROZDZIAŁ XVIII.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Dalsze niebezpieczeństwa na rekonesansie.



Po owej przygodzie rekonesans zachowywał nadzwyczajne ostrożności.
Opuszczono wybrzeże morskie i zapuszczono się w głąb wyspy; przez cały dzień prawie
przebywano w zaroślach, w lasach, w parowach, podróżowano rankiem, wieczorem i nocą.
Carlos, znający kraj najlepiej, jechał zwykle przodem o kilkaset kroków, z każdego
napotkanego wzgórka badając przez lunetę okolicę.
Kiedy ujrzano wieś, zatrzymywano się wprzód, aby zbadać, czy nie ma w niej Hiszpanów:
wjeżdżano do niej wtedy tylko, kiedy trzeba było zasięgnąć języka u mieszkańców.
Na nieszczęście dowodzący rekonesansem nie mógł w żaden sposób dowiedzieć się o
miejscu pobytu generała Garcii; kilka razy już-już miał go doścignąć, ale dostawszy się we
wskazane okolice, przekonywał się, że wojsko kubańskie opuściło je przed paru dniami.
Była to jakby gra w chowanego, przeciągająca się, niestety, zbyt długo.
Na czwarty dzień po opuszczeniu oddziału don Czacha rekonesans znajdował się w samym
środku wyspy.
Na horyzoncie, w południowym kierunku, rysowały się wyniosłe, osnute mgłą i obłokami
szczyty górskie, których stoki pokryte były dziewiczymi lasami.
Tam, w tych niedostępnych okolicach wyspy, według ostatnich wskazówek należało szukać
Garcii.
U stóp łańcucha rozciągały się żyzne, lecz po większej części zaniedbane pola i liczne
kolonie chłopskie; rekonesans czuł się jednak bezpieczny wpośród plantacji wysokiej i gęstej
trzciny cukrowej i kukurydzy, w razie bowiem zetknięcia się niespodziewanego z
nieprzyjacielem, łatwo było znaleźć schronienie.
Nadchodziło południe, upał stawał się nie do wytrzymania.
Carlos zaproponował więc postój i drzemkę w dojrzewającej kukurydzy.
Projekt ten przyjęto bez namysłu i niebawem rozłożono się obozem w miejscu najbardziej
zarośniętym.
Konie, znalazłszy się wpośród takiego ponętnego otoczenia, wzięły się z zapałem do żucia
soczystych łodyg i żółknących już ziarnek...
Nasi żołnierze zaś, wydeptawszy sobie wolną przestrzeń, legli na brzuchach i wydobyli z
torebek zakąski.
Zjawiła się upieczona kura, doskonałe prosię, wonny ananas, zerwany gdzieś po drodze, i
wielki pszenny placek zakupiony w jednej ze spotkanych rano wiosek.
Po tej wspaniałej uczcie wyciągnięto się na ziemi, a raczej łodygach kukurydzy, i
niezwłocznie sen skleił powieki znużonych powstańców kubańskich.
Na straży pozostał tylko starszy Kosa.
Wytknąwszy głowę, okrytą szerokim liściem dla ochrony od palących promieni słońca,
wodził okiem dokoła.
Ale nic podejrzanego nie dostrzegał.
Kiście kukurydzy szemrały cicho na lekkim wietrze i kołysały się jak zielona fala; kiedy
niekiedy odezwała się cykada, znużona żarem lejącym się z nieba, ptaki milczały, pochowane
w cieniu, cała przyroda drzemała, aby się zbudzić dopiero nad wieczorem.
Kosa był niezmiernie zmęczony, całą noc bowiem spędził na siodle.
Ogarnęła go drętwota; cisza kołysała go, upał obezwładniał, spoglądał więc zazdrośnie na
towarzyszów śpiących smacznie pod przykryciem z zielonych liści.
Musi tak stać całe dwie godziny i smażyć się na słońcu, to okropne!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Na polach okolicznych nie widział żywego ducha; mieszkańcy wiosek, wyzierających z
gajów bananowych, palm i tulipanowców, spali snadź równie głębokim snem, nie domyślając
się zapewne, że o kilometr niespełna od nich znajdowali się powstańcy.
Wobec tego spokoju i martwoty ogólnej Kosie wydało się, że Stach daremnie męczy go tym
stróżowaniem.
"Głupstwo - myślał.
- Każde bydlę śpi, ptaki śpią, drzewa też wypoczywają, dlaczegóż by więc nie mieli spać i
Hiszpanie, jeśli ich tu przyniosło licho".
Tak sobie filozofując poczuł, że słońce przepaliło mu już głowę pomimo wielkiego liścia, z
którego zrobił wygodny parasol.
- Jeszcze mnie porazi - rzekł do siebie, spluwając ze złością - trzeba poszukać trochę cienia.
W odległości kilkunastu kroków od niego rósł na samym skraju kukurydzowego poletka jakiś
krzak rozłożysty - Kosa postanowił schronić się pod niego.
Tak też uczynił i był rad, bo leżąc pod nim, miał doskonały cień i widział, co się dzieje na
drodze prowadzącej do wsi.
Niebawem jednak sen począł go straszliwie morzyć, bronił się przed nim, jak mógł, ruszał
się, wstawał, przecierał kułakami oczy, szczypał się w rękę, ale natura gwałtem dopominała
się o swoje prawa i, nie wiedząc kiedy, Kosa chrapnął aż miło.
Jak długo trwał ten sen zakazany, nie potrafiłby nieborak powiedzieć.
Kiedy jednak otwarł oczy, przed nim stało trzech czy czterech ludzi, uzbrojonych w szable i
dzidy.
Jeden z nich kopnął go w bok tak silnie, że Kosa zerwał się na równe nogi.
Teraz ze strachem przekonał się, że jego własny karabin powędrował do rąk rosłego Mulata,
który przypatrywał mu się z drwiącym uśmiechem.
Zrozpaczony Kosa obejrzał się i spostrzegł, że o kilkanaście kroków od niego stała grupa
chłopów z widłami, łopatami, nożami, maczetami, jakby zamierzała napaść na rekonesans.
Nie namyślając się tedy, wrzasnął co sił i rzucił się do miejsca, gdzie spali jego towarzysze.
Na ten alarm z kukurydzy wynurzyła się barczysta postać dowodzącego rekonesansem, a tuż
za nią ukazały się głowy i bagnety Janka, Carlosa i Józefa.
Na ten widok chłopi cofnęli się i podejrzliwie przypatrywali nieznajomym.
- To Hiszpanie, dalejże na nich!
Bij!
- odezwały się głosy.
Sążnisty Mulat podniósł szablę i pobiegł za Kosą, ale skierowane doń lufy karabinów
osadziły go na miejscu.
- Nie jesteśmy Hiszpanami!
- zawołał Carlos wysuwając się ku chłopom.
- Nie uczynimy wam nic złego, nie obawiajcie się!
Należymy do powstania.
Na te słowa chłopi powstrzymali się w zapędach wojowniczych; szable i widły, groźnie
podniesione, opadły; zaczęto szeptać pomiędzy sobą.
Wreszcie kilku Kubańczyków zbliżyło się do naszych powstańców z dłońmi przyjaźnie
wyciągniętymi.
- Wygnietliście i wypaśliście kukurydzę, ale kiedy nasi, to niech tam!
- rzekł barczysty Mulat machając ręką.
- Tak, to co innego!
- odparł Carlos ściskając twardą dłoń rolnika.
- Chcieliśmy się przespać w spokojnym miejscu, ale szkodę gotowiśmy wynagrodzić.
- Ma się rozumieć - dodał poważnie dowodzący rekonesansem.
- Ile żądacie za waszą kukurydzę?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Nic nie żądamy!
Darujemy!
Zwrócono karabin zarumienionemu ze wstydu Kosie.
Nasi kawalerzyści wyprowadzili na drogę konie i gotowali się do odjazdu.
Chłopi jednak zatrzymali ich.
- Dokąd się udajecie?
- pytano.
Widząc dokoła siebie przyjacielskie twarze, olbrzym objaśnił w paru słowach cel
rekonesansu.
- Garcia?
- powtórzył jeden z chłopów.
- Onegdaj stoczył on niedaleko od wsi potyczkę z oddziałem hiszpańskim; rozbił go na głowę
i uszedł w góry.
Ucieszono się niezmiernie tą nowiną.
Carlos wybadał chłopów szczegółowo i otrzymał od nich ważne wskazówki co do kierunku,
w jakim powinien udać się rekonesans, aby trafić do Garcii.
Niezwłocznie chciano wyruszyć, lecz poczciwi wieśniacy stanowczo się temu oparli.
Odebrano kawalerzystom konie i wśród gromkich okrzyków zabrano cały rekonesans w
przyjacielską niewolę.
- W nocy przewodnik doprowadzi was do generała - mówił alkad, stary, siwobrody
Kubańczyk.
* Alkad (z arabskiego) - nazwa nadawana w Hiszpanii i koloniach hiszpańskich niektórym
sędziom i urzędnikom samorządowym; tu: wójt.
- Mamy człowieka zupełnie pewnego, możecie jemu zaufać.
Tymczasem zaś musicie być u mnie na weselu mojej wnuczki.
Herkules wymawiał się, jak potrafił, ale nadaremnie; wkrótce cała gromada podążyła do wsi i
zatrzymała się przed domem alkada.
- Trudno - mówił Herkules skrobiąc się w głowę - nie wymkniemy się im, pociesza mnie
tylko obietnica, że dostaniemy przewodnika.
Oj, oj, Wacku - dodał zwracając się do Kosy - ładnieś pełnił służbę!
Wiesz ty, co don Czacho zrobiłby z tobą za taki wybryk?
- No co?
- zagadnął Kosa.
- Kazałby cię rozstrzelać bez sądu!
Spisałeś się, niech cię nie znam.
A gdyby to byli Hiszpanie, a nie chłopy, to co?
- Ano, sam to czuję, że zawiniłem - bełkotał Kosa.
- Możesz mi wyznaczyć karę.
- Pewnie, że wyznaczę.
- No, jaką?
- Jaką?...
Olbrzym zamyślił się.
Chciał naprawdę ukarać Kosę dla podtrzymania swej powagi, a głównie z poczucia
obowiązku i sprawiedliwości.
- Będziesz czyścił wszystkim konie aż do powrotu, wodę nosił dla nich, a dla nas starał się o
wikt, choćby ci przyszło przy tym własną skórę poświęcić, rozumiesz?
- Rozumiem - odparł Kosa uradowany, że na tym się sprawa skończyła.
Nasi wojacy nie bardzo byli radzi temu zaproszeniu; toteż na razie humor ich przedstawiał
wiele do życzenia.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Zasiedli wszyscy, oprócz Józefa, przeznaczonego do pilnowania koni, za stołem w niskiej
izbie i przypatrywali się gościom nadciągającym.
Było to towarzystwo mieszane: znalazłeś tutaj i czystej krwi Hiszpanów, urodzonych na
Kubie; Kreolów, w malowniczych strojach, z potężnymi, rondziastymi kapeluszami na
głowach, w pasach bogato nabijanych srebrnymi monetami; poważnych Mulatów, z lekko
kędzierzawymi włosami, o smagłej cerze; Indian - dalekich potomków plemienia, nad którym
przed czterystu laty jęli znęcać się przybysze zza morza; nawet paru Murzynów, odzianych po
europejsku, w czarnych surdutach, filcowych kapeluszach, posiadających zegarki i z laskami
w ręku.
Cała ta kompania, zgromadzona w mieszkaniu zamożnego gospodarza, wydającego córkę za
mąż, rozmawiała głośno, gestykulowała, śmiała się i hałasowała paląc długie cygara.
Kłęby tytoniowego dymu napełniały izbę przepędzając natrętne mustyki, tę plagę
podzwrotnikowych krain.
Na samym ostatku o godzinie piątej zjawił się i pan młody, zuchowaty i przystojny chłopak,
bogato wystrojony, w towarzystwie drużbów, niemniej chwackich i gładkich.
Wszyscy przyjechali konno z sąsiedniej wioski, położonej już w górach; za nimi wtoczyła się
bryczka z krewnymi pana młodego.
Nasi żołnierze niecierpliwie wyglądali panny młodej, przywdziewającej godowe szaty w
sąsiedniej komorze, pełnej rozchichotanych dziewcząt w jaskrawych spódniczkach i
wstążkach; dolatywał stamtąd przenikliwy zapach świeżych kwiatów, głównie
pomarańczowych.
Nareszcie narzeczona weszła do głównej izby.
Ujrzawszy ją Carlos i Siekierka aż cmoknęli.
Było jej rzeczywiście do twarzy w białym welonie, który odbijał od jej kruczych, bujnych
włosów, spadających w dwa warkocze, i od iskrzących, niby czarne brylanty, oczu.
Kiedy orszak weselny siadał na wózki i na konie, odezwały się chóralne śpiewy, które
umilkły dopiero przed wrotami skromniutkiego drewnianego kościółka.
Siwy jak gołąb ksiądz połączył przed ołtarzem młodą parę, po czym śpiewy zabrzmiały na
nowo.
W chwili gdy nowożeńcy wjeżdżali do zagrody ojcowskiej, nagle huknęły moździerze i
strzelby.
Wszyscy bez wyjątku mężczyźni palą bądź ze starych muszkietów, bądź z pistoletów; bez
hałasu ludzie ci nie pojmują żadnej uroczystości.
- Aj, do licha, Hiszpanie pomyślą jeszcze, że bitwa się tu toczy - syknął nasz olbrzym drapiąc
się w głowę.
- Tylko patrzeć, jak nam spadną na kark.
Moi kochani goście - dodał zwracając się ku zgromadzonym - czy nie moglibyście
sprawować się trochę ciszej?
Przecież to wojna!
Nikt go jednak nie słuchał.
Wytoczono baryłki mocnego, kubańskiego wina, wystawiono gąsiorki starej ratafii, rumu i
uczta rozpoczęła się na dobre.
Czterech Murzynów usadowiło się w kącie izby; jeden walił potężnie w blaszane tam-tam i
bęben z dzwoneczkami, drugi wtórował mu na piszczałce przypominającej flet, trzeci na
gitarze, czwarty zaś, największy snadź artysta, grał na mandolinie.
Tworzyło to, razem wzięte, koncert, który by zapewne nie zadowolił wybrednych słuchaczy
europejskich, ale doskonale przypadał do usposobienia i gustu zgromadzonych.
Panna młoda, pozbywszy się welonu ślubnego, ubrana w krótką jedwabną spódniczkę, w
białe pończochy, lekkie pantofelki, zaczęła tańczyć z ogniem sławny taniec hiszpański -
bolero, wtórując sobie kastanietami trzymanymi w obu dłoniach.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Był to sygnał do ogólnych pląsów; nasi wojacy zachwycali się fandangiem, tańcami to
indyjskimi, to murzyńskimi, które następowały kolejno po sobie.
* Fandango - wesoły taniec hiszpański.
Tancerze pokrywali się potem, gdyż pomimo wieczoru upał dokuczał nieznośny.
W chwilach odpoczynku słyszano złowrogie brzęczenie mustyków, które pomimo gęstych
żaluzji płóciennych napełniały izbę i cięły w ręce i twarze rozhulanych tancerzy; ratafia, rum i
wino podniecały humor coraz bardziej; gospodarze częstowali nad miarę, tak iż nasi
powstańcy uczuli, że trunki uderzają im do głowy.
- Trzeba wyjść na świeże powietrze!
- rzekł Carlos.
- Racja - potwierdził Stach obcierając spocone czoło.
- Ty, Kosa, teraz zluzujesz brata, któremu też należy się pohulanka, tak jak i nam.
A bacz dobrze, żeby się znowu co nie stało.
- Przypuszczasz, że i tutaj czyha na nas zdrada?
- zagadnął Kosa.
- Po tym, co się niedawno wydarzyło, można wszystkiego się spodziewać.
Kosa westchnął, przypomniała mu się bowiem wstrząsająca scena w domu donny Inez i jej
śmierć tragiczna; Siekierka pokręcił wąsa i zaklął.
Wszyscy czterej wymknęli się chyłkiem z chaty.
Tutaj w ciemności ujrzeli sylwetki swych koni, gryzących łakomie kukurydzę i wytłoczyny z
trzciny cukrowej, oraz usłyszeli głos młodszego Kosy, który daremnie starał się rozmówić z
jakimiś ludźmi.
- Co to?
- zagadnął Carlos zbliżając się.
Byli to trzej dobrze podchmieleni goście weselni; błagali oni o coś Kosę, który, nie
rozumiejąc dobrze po hiszpańsku, kiwał wciąż głową i zbywał ich monosylabami.
- Czart wie, czego się czepiają!
- mruczał.
- Że też w tym kraju po ludzku nie gadają, a chociażby po angielsku!
Dopiero Carlos wyręczył biednego Poznańczyka.
- Czego chcecie?
- zagadnął zwracając się do wesołych biesiadników.
- Naprzód wypić za zdrowie generała Garcii, generała Gomeza i wszystkich dowodzących
wojskami na Kubie.
Oto doskonałe wino.
- Tego się nie odmawia - mruknął Carlos.
- Pijcież!
- dodał.
Drewniane kubki wzniosły się do góry.
- Niech żyje Kalikst i Garcia i Gomez!
Okrzyk ten posłyszano w izbie i powtarzano z zapałem.
Przed dom wypadło kilkunastu gości z pochodnią i w zapale zaczęto podnosić kolejno w górę
naszych kawalerzystów.
- Niech żyje wolna Kuba!
- powtarzano.
Owi trzej biesiadnicy, wychyliwszy po parę szklanek, zwrócili się do dowodzącego
rekonesansem, błagając go na wszystko, aby ich poprowadził do Garcii.
Zapewniali najsolenniej, że pragną połączyć się z rodakami i walczyć za wolność Kuby do
ostatniej kropli krwi, przysięgali na wszystkie świętości, że zaraz o świcie udadzą się pod
chorągwie generała.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Usłyszawszy to, inni biesiadnicy wyrazili podobne chęci-i nagle nasi wojacy ujrzeli się na
czele piętnastu zuchów gotowych iść natychmiast przeciwko Hiszpanom.
Dowodzący rekonesansem był niezmiernie zdziwiony tym zapałem, usiłował perswadować
Kubańczykom, że generał ich nie przyjmie, że on sam nie ma prawa werbować ochotników,
ale wszystko to na nic się nie zdało.
- Cóż ja z nimi zrobię?
- biadał olbrzym.
- Chcą ruszać z miejsca.
- Ech, pijani są - odparł Siekierka.
- Jak wytrzeźwieją, to im ochota przejdzie.
Ażeby się więc odczepić od natrętów, Stach oświadczył, iż zgadza się ich zaprowadzić do
Garcii, ale dopiero o świcie.
Nadszedł wreszcie tak upragniony świt.
Goście- wysuwali się jeden po drugim, oprócz tych naturalnie, którzy czyniąc zadość
prośbom uprzejmego gospodarza, zanadto gorliwie opróżniali kubki...
Stach niecierpliwił się i wreszcie poszedł do stajni, gdzie stały osiodłane konie.
- Jedziemy, koledzy!
- zawołał.
- Pal diabli tych opojów!
Sami trafimy...
Rozkaz ten przyjęto z zadowoleniem; wszyscy bowiem czuli, że za długo przebywają w
jednym miejscu.
Gospodarz ujrzawszy wyjeżdżających oburzył się.
- Jak to, nie czekacie na przewodnika?
- zapytał.
- Gdzie on jest?
Nam pilno - odparł Stach.
- A partia, którą zwerbowaliście w nocy?
Olbrzym wybuchnął śmiechem.
- Partia?
Leży pod ławami, na werandzie i na poddaszu i pasie mustyki.
Najlepiej zostawić ich tam, mają jeszcze do wypróżnienia całą baryłkę wina i gąsior ratafii.
- Tak być nie może - mówił gospodarz drapiąc się w głowę.
- To są dobrzy obywatele kraju i wcale nie żartowali, pójdą z wami, tylko trzeba ich obudzić.
Właśnie się podnoszą, o, patrzcie!
W istocie, z chałupy wymykały się blade postacie z podbitymi oczami, nabrzękłymi
twarzami, w pomiętych i zakurzonych ubraniach.
Inni wyłazili spod stosów kukurydzy leżących na podwórzu.
- Waleczna armia!
- mruczał Siekierka przygryzając wąsa.
- Niech ją powietrze ogarnie!
Tfu!
- No, kto z nami?
- zawołał Stach.
Ale nikt mu nie odpowiedział; goście weselni spoglądali po sobie zdziwieni, jakby nie
wiedząc, o co idzie.
Olbrzym machnął ręką pogardliwie.
- No, zabierajcie się do ratafii - rzekł - a nam pora ruszać.
W tej chwili wystąpił naprzód młody, osiemnastoletni chłopak.
- Nie byłem pijany i pamiętam doskonale, com mówił!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Pójdę, jeśli mnie weźmiecie.
Mam dobrego konia, strzelbę i maczetę - rzekł skromnie, ale stanowczo.
- Jak się nazywasz?
- zagadnął Carlos.
- Antonio.
- No to śpiesz się, kiedy chcesz jechać!
- Kiedy tak, to i ja z wami!
- zawołał drugi tęgi parobczak, Mulat.
- Mam także konia i znam doskonale drogę do obozu generała Garcii.
To niedaleko stąd!
Poprowadzę was!
- Więc i ty się zabieraj - rzekł Stach.
Nie upłynął kwadrans, kiedy rekonesans, pomnożony o dwóch ochotników, zostawiał wioskę
i zapuszczał się w długi, wąski przesmyk prowadzący w góry.
Jechali prędko, bo konie były wypoczęte i nakarmione.
Siekierka przypatrywał się spode łba nowym towarzyszom.
Obserwacje te wypadły jednak na ich korzyść, więc oblicze naszego wojaka rozchmurzyło
się.
"Chłopy, prosto od sierpa - myślał sobie - ale może z nich co będzie, bo ochotę mają wielką.
Jeno ich strzelby diabła warte, szturmaki jakieś stare, dobre chyba na wróble".
Na drodze pełno było śladów od kopyt i kół; widocznie przed paru dniami szło tędy wielkie
wojsko.
Kubańczycy zapewniali, że to oddziały Garcii cofały się tędy w góry po potyczce z
Hiszpanami.
Dowodzący rekonesansem spodziewał się dotrzeć pod wieczór do obozowiska powstańców.
Nie zważano na spiekotę, tylko jechano ciągle; szczęściem droga prowadziła po większej
części gęstym lasem, w cieniu; w razie przeciwnym ani ludzie, ani konie nie wytrzymaliby na
otwartym powietrzu.
Jakoż po południu rekonesans zetknął się z pierwszą strażą Garcii.
Z zarośli wyskoczyło z dziesięciu jezdnych i otoczyło naszych wojaków.
Ochotnicy z początku przelękli się srodze, myśleli bowiem, że to zasadzka hiszpańska, ale
dowodzący patrolem powiedział parol i przepuszczono go bez trudności.
Jeden z pikiety podjął się nawet doprowadzić wysłańców don Czacha do samego generała.
Przedzierano się przez las gęsty, potem przeprawiono się z trudem przez wartką rzeczkę
płynącą pomiędzy skałami, a obozu ciągle nie było widać.
- Gdzie, u diabła, pochowali się wasi?
- pytał Carlos obcierając pot z czoła.
- Tam, za tą górą - odparł powstaniec wskazując palcem na lesiste stoki.
- Hiszpanie połamaliby nogi, zanimby się im udało dostać do nas.
Oho, generał Garcia wie, gdzie obierać pozycję.
Spotkano jeszcze kilka straży, którymi obóz był otoczony na dobrą milę wkoło, aż wreszcie o
samym zmroku ujrzano na przeciwległych zboczach góry krwawiącą się łunę ognisk
powstańczych.
Wyglądały one jak rój owadów-latarników obsiadających trawę.
- Dużo was tu stoi?
- rzucił pytanie Siekierka.
- Prawie sześć tysięcy piechoty, kawalerii i artylerii, bo mamy i armaty - odparł z dumą
Kubańczyk.
- Grały one przed trzema dniami Hiszpanom, a ci tańczyli aż miło.
- Dużo poległo na placu?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Naszych ze trzydziestu, a wrogów tyleż, a może nawet i więcej.
Rozmawiając o bitwie wysłańcy dojechali do ogniska, obok którego na długiej tyce
powiewała flaga głównodowodzącego.
- To tutaj - rzekł powstaniec zatrzymując się.
Miejsce wskazane nie wyglądało wcale na biwak generała, nie było tutaj nic, nawet szałasu z
gałęzi; tylko w dołku pomiędzy kamieniami palił się wesoły ogień, taki sam jak wszędzie, a
nad nim wisiał kociołek, w którym warzyła się aromatyczna kawa.
Przy ognisku na płaskim kamieniu siedział sześćdziesięcioletni może, siwawy mężczyzna i
rozmawiał półgłosem z kilkoma oficerami.
Ani szarfy, ani szlif, ani munduru na nim nie było, za pasem miał rewolwer dużego kalibru, a
spomiędzy kolan sterczała mu mosiężna rękojeść szabli.
Dowodzący rekonesansem mierzył pytającymi oczyma obecnych, dał znak towarzyszom, po
czym wszyscy zeskoczyli z koni.
Teraz dopiero jeden z oficerów odwrócił głowę i postąpił parę kroków w stronę przybyszów.
- Czego to?
- zagadnął opryskliwie.
- Papiery do generała Garcii.
Adiutant przypatrywał się bacznie Stachowi i jego kolegom, po czym odwrócił się na pięcie,
podszedł do siedzącego na kamieniu starca i szepnął mu coś do ucha.
Generał kiwnął głową Stachowi.
- Dawaj!
- rzekł lakonicznie, wyciągając rękę.
Dowodzący oddziałem wahał się, po głowie roiły mu się wątpliwości.
"Czy podobna - myślał sobie w duchu - żeby ten niepozorny człowiek był
głównodowodzącym armią?
Przecież siedzi u ognia jak najpospolitszy szeregowiec, nie ma nawet namiotu".
Generał zauważył to niezdecydowanie się olbrzyma i snadź odgadł przyczyny jego, bo pod
wąsem zjawił mu się lekki uśmiech.
- Jestem Kalikst Garcia - rzekł łagodnie.
- Od kogo przywozicie depeszę?
- Od generała don Czacha.
- A parol?
Stach powiedział parol, dając tym dowód, że ma prawdziwe papiery i nie jest szpiegiem;
potem drżącymi ze wzruszenia rękami rozpiął kurtkę i wyciągnął z zanadrza kopertę
zawiniętą w ceratę.
- Tak długo szukaliście nas?
- zagadnął Garcia rzuciwszy okiem na datę i podpis.
- Tak jest, generale!
- odparł wojak, trochę zmieszany tym pytaniem.
- Dziwię się, żeście trafili nie mając żadnych wskazówek.
No, jakże tam u was?
Ludzie nie chorują?
A flibustierowie jak zmokłe kury, co?
- Oddziały w zdrowiu, a Amerykanie doskonale uzbrojeni - mówił Stach - przywieźli nawet
armaty.
Garcia przejrzał uważnie papiery raz i drugi, po czym kazał sobie podać papier i atrament.
- Bardzoście zmęczeni?
Stach odgadł, że generał chce ich wysłać niezwłocznie z odpowiedzią.
Czuł niesłychane znużenie, wiedział, że jego towarzysze także wyczerpali siły całodzienną
podróżą, ale pomimo wszystko odparł bez wahania, że nie bardzo zmęczony.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Prosił tylko o siano i kukurydzę, i o parę godzin wypoczynku dla koni.
Garcia zgodził się na to, rozkulbaczono więc spocone szkapy i rozpalono o kilkanaście
kroków ognisko dla ugotowania wieczerzy.
O dziesiątej jednak generał zawezwał do siebie dowodzącego rekonesansem.
- Mam pilne i ważne depesze dla don Czacha.
Pilne, rozumiesz?
- Postaramy się doręczyć je jak najprędzej, generale.
- Jedźcie dniem i nocą, nie oszczędzajcie koni, ażebyście najdalej za trzy doby połączyli się
ze swoimi.
Don Czacho, jak przypuszczam, będzie się znajdował w O.
Tylko śpieszcie się, moje chłopaki, zaklinam was.
Te same depesze wyślę i przez swoich dla pewności, ale wy powinniście być prędzej na
miejscu.
Ruszajcie zaraz z Boską pomocą!
Nasi wojacy, oddawszy przyprowadzonych ochotników pod rozkazy generała, jęli siodłać
konie.
Woleliby, co prawda, przenocować tutaj, ale trudno!
Rozumieli, że idzie o ważniejsze rzeczy niźli o ich własne dobro, bez szemrania więc ruszyli
z powrotem.
W godzinę potem znajdowali się już daleko od obozu.
Tylko łuna, bijąca w niebo od tysiąca ognisk, majaczyła jeszcze długo na horyzoncie;
widzieli ją wyraźnie, dopóki nie zapuścili się znowu w gęsty las, gdzie stały straże, które ich
odprowadziły aż poza obóz.

ROZDZIAŁ XIX.

Oblężeni.



Znużeni całonocną podróżą, nasi wojacy drzemali na siodłach; konie, pod lejącym się z
bezobłocznego nieba żarem wlokły się noga za nogą po piaszczystej i krętej drodze.
Dowodzący rekonesansem od czasu do czasu otwierał jedno oko i rozglądał się po
monotonnej okolicy.
Przed nim rozciągała się równina, z rzadka porosła kępami drzew nie dających cienia i usiana
tu i ówdzie pagórkami.
Na wiosnę przestrzenie te były zapewne zielone i rozkoszne.
ale letnie słońce wypaliło od dawna trawy i zioła; tylko wielkie drzewa, głęboko
zapuszczające w ziemię swe korzenie, oparły się posusze, choć i one, w oczekiwaniu
deszczowej pory, wyglądały mizernie i szaro od kurzu okrywającego liście.
Miejscami na szczycie jakiegoś pagórka ukazywała się odosobniona chałupka, a raczej
nędzny szałas, zamieszkany przez Indianina albo Mulata, otoczony płotem z kolczastych
opuncji i kilkoma palmami.
Szkapy wygłodniałe zatrzymywały się zapominając o drzemiących jeźdźcach i schylały
głowy, aby uskubnąć kępkę trawy spod kopyt.
Wtedy ochotnicy budzili się, uderzali ostrogą w spocone boki wierzchowców i jechali
kłusem kilkaset kroków.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Darmo!
Trzeba wypocząć - rzekł olbrzym ziewając niemiłosiernie.
- Poczekajcie, tam się rozpoczyna las - odparł Carlos - chociaż cień będzie...
Las rysował się na horyzoncie coraz wyraźniej, wabiąc strudzonych wędrowców swym
gąszczem i wilgocią, którą wiatr donosił aż do nich.
Ażeby dostać się tam jak najprędzej, ruszono wyciągniętym kłusem.
Nagle trzymający się na czele Siekierka ściągnął swemu koniowi cugle tak gwałtownie, że
ten aż wspiął się na tylne nogi.
- Stój!
- zakomenderował Stach.
Wszyscy stanęli jak wryci.
Z lasu wyskoczyło dziesięciu jeźdźców i, ujrzawszy rekonesans, popędziło galopem prosto
na niego.
- Caramba!
* Caramba: (hiszpańskie) - przekleństwo.
Hiszpanie!
- zawołał Carlos.
Wahano się.
Nieprzyjaciel nie był liczny; niebawem jednak w lesie błysnęły nowe szyszaki i jasne kurtki.
To zmieniało postać rzeczy.
- Za mną!
- zakomenderował Herkules zakręcając na miejscu.
Jechano co sił w kierunku opuszczonej chałupki, czerniejącej pomiędzy drzewami na
pobliskim wzgórku; odległość pomiędzy rekonesansem a kawalerzystami hiszpańskimi
zmniejszała się jednak szybko; nasi ochotnicy mieli konie zmęczone i zrozumieli, że za kilka
minut zostaną doścignięci.
Zamiast więc uciekać dalej, dowodzący skręcił na wzgórek i za chwilę wszyscy znajdowali
się w maleńkim podwórzu otoczonym kolczastym, niedostępnym płotem kaktusowym.
Sama chata była ciasna, ale ściany jej miały kamienne fundamenty, sterczące na parę stóp
nad poziom; stanowiły one doskonałe przykrycie, a w połączeniu z opuncją tworzyły nawet
dość obronną pozycję wobec sił przeważających.
Dowodzący rekonesansem jednym rzutem oka ogarnął te szczegóły, zeskoczył z konia i
wprowadził go przez niskie drzwi do wnętrza walącej się chatki; obawiał się bowiem, aby
jaka kula nie pozbawiła życia cennego zwierzęcia.
Towarzysze jego zrobili to samo, po czym, z karabinami w rękach, wyjrzeli przez wąskie
szczeliny w ścianach.
Dragoni hiszpańscy galopowali ich śladem i znajdowali się o dwieście kroków zaledwie od
pagórka, mając widocznie zamiar otwartym atakiem zdobyć chatę.
Kiedy jednak dotarli do podnóża górki, ze szczelin w ścianie huknęło razem pięć strzałów.
W gorączce mierzono za pośpiesznie, żaden więc z jeźdźców nie spadł; ale świszczące kule
przemówiły snadź przekonywająco, bo oddziałek zawrócił i odjechał tęgim kłusem.
- A to ci wojsko!
- rzekł młodszy Kosa robiąc grymas pogardliwy.
- Poślijmy im jeszcze jedną salwę!
- radził Carlos spoglądając zachęcająco na dowódcę.
- Wam się zdaje, że już po wszystkim!
- odparł Stach wzruszając ramionami.
- Poczekajcie no, a przekonacie się, że nie będzie nam tutaj wesoło.
W istocie, dragoni zatrzymali się w odległości tysiąca kroków, w odosobnionej grupie drzew,
i oczekiwali na towarzyszów.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Z lasu wyjechała reszta oddziału, składająca się z dwudziestu ludzi z oficerem na czele, i
połączyła się z czekającymi kawalerzystami.
- To rekonesans hiszpański - rzekł Siekierka pociągając wąsa nerwowo.
- Trzydziestu na pięciu!
- szepnął starszy Kosa z gestem rozpaczy.
Wszyscy zamilkli przypatrując się Hiszpanom.
Widzieli, jak oficer skierował lunetę na chałupę i jak rozmawiał z kapralem, który mu dawał
jakieś objaśnienia.
Stach zwłaszcza, posiadający także lornetkę, dostrzegał wyraźnie każdy ruch nieprzyjaciela.
- Ciekawym, co uradzą!
- rzekł obracając się do towarzyszów.
- Kosowie niechaj tymczasem powybijają strzelnice, żeby łatwiej było strzelać, ty zaś - dodał
wskazując na Siekierkę - weź maczetę, tylko ostrą, i powycinaj trochę opuncji, żeby nie
przeszkadzały celować nam z chałupy...
Karabiny ponabijać i nie wypuszczać z garści...
- A ja?
- zagadnął Carlos.
- Ty zajmij się końmi.
Postaw je w najbezpieczniejszym miejscu.
- Ba, łatwo powiedzieć - sarknął Kubańczyk - mur sięga im do połowy piersi i nie zasłoni ich
na pewno; na ściany nie ma co liczyć, są one uplecione z chrustu i wylepione gliną.
Hiszpanie podziurawią je jak sito i nie obejdzie się bez tego, żeby której szkapy nie ubiły!
Chybaby pokłaść bestie na ziemię, he!
- Rób, jak ci się podoba.
Carlos pomyślał trochę i powiązał konie w ten sposób, że chcąc nie chcąc musiały położyć
się na glinianej podłodze.
Teraz kawalerzyści nasi mogli być spokojni o nie i zająć się sobą.
Kosowie i Siekierka sprawili się dzielnie.
Nie upłynęło dziesięć minut, a chałupka zamieniła się w małą forteczkę; w każdej ścianie
porobiono po cztery strzelnice; za pomocą toporka pościnano zanadto sterczące w górę
wierzchołki kaktusów, po czym wzięto się do budowania szańca, broniącego wejścia na
dziedziniec.
Zadanie to nastręczało wiele trudności; należało gromadzić porozrzucane wszędzie kamienie
i kopać maczetami stwardniałą, gliniastą ziemię.
Hiszpanie musieli zauważyć krzątaninę powstańców i odgadnąć jej cel, gdyż wypuścili w ich
kierunku kilka strzałów.
Jedna z kul przeleciała tuż-tuż koło Siekierki i uderzyła w kamienne podmurowanie domku.
- Do diaska - zaklął ułan - nieźle celują, trzeba im to przyznać!
- Do chałupy, do chałupy!
- wołał Stach.
Chcecie rzeby was posprzątali?
Czy chcecie.
Szaniec pozostał więc nie dokończony; powstańcy cofnęli się do wnętrza i zajęli stanowiska
u strzelnic.
Były one tak obszerne, że pozwalały widzieć podnóże pagórka i całą równinę aż po sam
horyzont; Siekierka ukląkł przy swojej strzelnicy, wysunął lufę nabitego karabinu i czekał
komendy, żeby zacząć strzelać.
Ale olbrzym, leżąc na brzuchu, zasłonięty kamieniem, nie przestawał obserwować
nieprzyjaciela naradzającego się ciągle pod drzewami.
- No i cóż?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- pytał Carlos, którego niecierpliwiło długie oczekiwanie.
- Nic, zsiedli z koni - objaśnił Herkules trzymając lornetę przy oczach.
- Zapewne chcą przypuścić atak pieszo.
- Nie radziłbym im tego!
- mruknął Siekierka.
- Wziąć by nas, może by wzięli, ale wprzód połowę zwalilibyśmy na ziemię jak amen w
pacierzu.
Magazynówki to nie żarty.
- Teren równy!
- rzekł Carlos kiwając głową z powątpiewaniem.
- Dosięgną nas w parę minut...
Nie zdążymy nastawić wizjerów na właściwą odległość i będziemy pudłowali.
Źle jest!
- Co tam wizjery!
- oburzył się Stach.
- Oddam pod sąd polowy każdego durnia, który strzeli dalej niż na dwieście kroków!
Rozumiecie?
- Ma słuszność!
- potwierdził Siekierka.
- Na dwieście kroków nie chybia się, jeśli komuś nie trzęsie się ręka ze strachu...
Wiadoma rzecz!
- Mnie się ta nie zatrzęsie - mruknął starszy Kosa.
- Ani mnie!
- dodał jego brat.
W tej chwili narady Hiszpanów skończyły się; oddział ich podzielił się na cztery części, z
których każda zajęła pozycje naprzeciw jednego z rogów chałupy.
Takiej przebiegłości ze strony nieprzyjaciela oblężeni nie spodziewali się; na ich twarzach
malowało się zakłopotanie.
- Chcą nas zaatakować z czterech stron równocześnie!
- rzekł Siekierka spluwając.
- A, czarty!
Olbrzym wybuchnął śmiechem.
- Niech spróbują, i owszem - rzekł.
- Prosimy!
Cha, cha, cha!
Toć oni zapomnieli o kaktusach!
A może im się zdaje, że przeskoczą przez płot?
Oblężeni rzucili okiem na opuncje, tworzące zbitą, nieprzeniknioną, wysoką na cztery stopy
zaporę, i zrobiło im się lżej na sercu.
* Stopa - miara długości do dziś używana w państwach anglosaskich.
Stopa angielska = 0,304 metra.
Gdyby nawet udało się komu przesadzić jeden krzak dwułokciowy, to na pewno wpadłby na
drugi, stojący poza nim.
* Łokieć - miara długości mająca pierwotnie za podstawę długość ręki ludzkiej od łokcia do
końca środkowego palca.
Łokieć polski ustalony w 1565 roku wynosi około 0,576 metra.
Płot kaktusowy miał bowiem przeszło sążeń szerokości.
* Sążeń - miara długości = 2,133 metra.
- Niech spróbują, i owszem!
- powtarzał Stach.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Znalazłszy się na wyznaczonych pozycjach, cztery oddziałki rozsypały się w łańcuch, tak że
jeden kawalerzysta był o kilkanaście kroków odległy od drugiego; postępując tak, dragoni
spodziewali się zmniejszyć skuteczność ognia oblężonych.
- Formują się do ataku, jak Boga kocham!
- wołał uradowany olbrzym.
- Oj, dostaną nauczkę, dostaną!
Siekierka, do prawej ściany, Carlos, naprzeciwko drzwi, Kosa, pod oknem - drugi, przy lewej
ścianie!
Nie strzelać, póki nie zakomenderuję: "Ognia"!...
W mgnieniu oka każdy poskoczył na wskazane miejsce, wysunął karabin przez otwór i z
odwiedzionym zamkiem, czekał.
Dragoni jednak nie spieszyli się; zamiast przypuścić atak, jak tego spodziewali się oblężeni,
pozdejmowali broń z pleców i otworzyli ogień przeciwko chałupie...
- Nie odpowiadać!
- krzyczał olbrzym cofając się do forteczki.
- Ani jednego strzału!
Rozumiecie, ani jednego!
Cel nieprzyjaciela był łatwo zrozumiały: chciał on osłabić oblężonych przed atakiem, a
choćby zgnębić ich gęstym ogniem.
Kule przelatywały z charakterystycznym odgłosem, podobnym do przedłużonego trzasku, a
właściwym pociskom z nowej broni, posiadającym olbrzymią szybkość.
Niektóre spomiędzy nich trafiały w wątłe ściany i przechodziły przez nie na wskroś jak przez
papier; inne uderzały w kamienny mur, rozrzucając na wszystkie strony oderwane od niego
okruchy...
- Schylcie się - rzekł Stach - jeszcze zdmuchną którego.
Sam jednak klęczał i patrzał w strzelnicę, narażając się na kule; musiał obserwować
nieprzyjaciela, aby nie dać się zaskoczyć niespodzianie.
Jakiś odłamek kamienia skaleczył mu czoło; krew spływała mu po nosie, na długie wąsy; nie
zwracał przecie na to uwagi, wciąż patrzał.
Niebawem, gęsty z początku ogień począł słabnąć, aż nagle ustał.
- Baczność, podnieść się!
- zakomenderował Herkules.
Wnet w strzelnicach ukazały się cztery twarze i cztery lufy karabinów.
Dragoni puścili się jak wicher w kierunku chałupy.
- Celować uważnie i z zimną krwią na dwieście kroków.
Zaczynać!
- mówił olbrzym stojąc obok najgorzej strzelającego Józefa Kosy.
Atak był poprowadzony zręcznie i zuchwale; trudno było przypuścić, żeby oblężeni,
zmuszeni bronić czterech frontów równocześnie, zdołali odeprzeć go.
Na marsowym obliczu Stacha odbił się niepokój.
Klingi szabel i lufy rewolwerów błyskały coraz bliżej, powstańcy z palcem na cynglu
oczekiwali komendy.
Kiedy odległość zmniejszyła się do dwustu kroków, dowódca rekonesansu po słowie: "Pal"!
pierwszy dał ognia, w sekundę potem zahuczały prawie razem jeszcze cztery karabiny.
Trafił dobrze jeden tylko Siekierka, jego kula obaliła bowiem na ziemię pędzącego pośrodku
dragona.
Olbrzym też nieźle się spisał, gdyż zabił na miejscu konia pod oficerem, obaj Kosowie albo
chybili, albo też zranili lekko nieprzyjaciela.
Za chwilę karabiny odezwały się powtórnie, już bardzo blisko.
Tym razem kule oblężonych okazały się skuteczniejsze.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Dobrze!
Doskonale!
- wołał Herkules.
- Pal!
Magazynówki trzasnęły po raz trzeci, lecz już było za późno, dragoni dotarli do stóp pagórka
i zniknęli sprzed oczu strzelających.
- Kosowie, do drzwi!
- zakomenderował dowódca.
Oczekiwano, że Hiszpanie ukażą się lada moment; wszyscy gotowali się posłać kilkanaście
kul wdzierającemu się na podwórze oddziałowi.
- Oj, damyż my wam, damy!
- mruczał Siekierka włożywszy nową paczkę nabojów do magazynówki.
Oblężeni zdziwili się, że Hiszpanie nie mają zamiaru atakować ich od bramy; upłynęła
minuta, dwie, a nie ukazywał się żaden.
- Cóż to ma znaczyć?
- szepnął zaniepokojony Carlos.
Zaledwie to powiedział, o kilkanaście kroków od niego, spoza kolczastego płotu padł strzał,
za nim rozległ się drugi, dziesiąty...
Hiszpanie, leżąc na pochyłości pagórka, nie widziani od oblężonych, otworzyli ogień na
chałupę.
- Schylić się!
Chylić się za mur!
- powtarzał Stach.
Wszyscy uklękli, aby uchronić się od gradu krzyżujących się pocisków, jeden tylko Siekierka
pozostał wyprostowany".
- Janek, chylże się!
- naglił olbrzym.
Ale Siekierka, oparty plecami o ścianę, patrzył jakoś dziwnie na niego.
Teraz dopiero koledzy spostrzegli, że po szyi spływa mu cienki szkarłatny strumyczek krwi.
- Janek, co tobie?
- zagadnął olbrzym zapominając na chwilę o niebezpieczeństwie.
- Ech, bagatela!
Drasnęło mnie - odparł Siekierka uśmiechając się z przymusem.
Wyciągnął z kieszeni chustkę i przyłożył ją do rany, potem usiadł na ziemi.
- Nie wezmą nas tak łatwo!
- mówił Carlos, cały pochłonięty bitwą.
Oczy jego błyszczały nienawiścią, palce ściskały nerwowo kolbę karabinu, nozdrza drżały
niecierpliwością i wzruszeniem, wsłuchiwał się w trzask wystrzałów, a gdy ten na chwilę
osłabnął, zrobił gest pogardy...
- Prosimy!
- mówił.
- Tylko nie psujcie amunicji przed rozprawą wręcz.
Położył się na brzuchu i wypełzł przez drzwi na zewnątrz chałupy do kolczastego płotu
kaktusowego.
- Carlos, wróć się, do tysiąca diabłów!
- wołał olbrzym.
- Utłuką cię.
Kubańczyk postanowił dowiedzieć się koniecznie o pozycjach nieprzyjacielskich; znalazłszy
szparę pomiędzy łodygami opuncji, spojrzał przez nią i dostrzegł dragonów, jak, ośmieleni

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

milczeniem oblężonych, stali o kilkadziesiąt kroków zaledwie od chałupy, utrzymując
przeciw niej ciągły ogień.
Kule tu i ówdzie powybijały już w kamiennej ścianie dość głębokie dziury; gdyby nie to, że
podmurowanie miało aż dwie stopy grubości, przechodziłyby niebawem na wylot.
Carlos ze złośliwym uśmiechem na ustach wysunął lufę pomiędzy dwoma kolczastymi
gałązkami, wziął na cel jednego z Hiszpanów i wypalił.
Dragon przewrócił się na twarz z rozkrzyżowanymi ramionami i pozostał bez ruchu.
- Kąsać rzadko, a śmiertelnie, tak jak teraz!
- szepnął Kubańczyk.
Przypadł do ziemi, bo nagle ogień wybuchnął z podwójną siłą; rozwścieczeni stratą dragoni
gotowali się do szturmu na improwizowaną forteczkę.
Rozległ się sygnał trąbki.
Posłyszawszy go jęli wdzierać się po pochyłości pagórka.
- Idą!
- rzekł Carlos półgłosem.
- Do mnie!
Trzeba było korzystać z krótkiej chwili i przejść do obrony czynnej.
Jakoż z chałupy wybiegli chyłkiem Kosowie prowadzeni przez olbrzyma; każdy dopadł
miejsca, gdzie kolczaste kaktusy rozstępowały się trochę, i dał ognia; po czym wszyscy
powrócili do chałupy.
i Zaledwie to uczynili, gdy we wrotach ukazało się kilku dragonów z karabinami.
Zawrzała rozpaczliwa walka na śmierć i życie; powstańcy klęcząc strzelali do nieprzyjaciela,
kule ich nie chybiały.
Dragoni nie spodziewając się tak zaciekłego oporu zachwiali się i wnet rozsypali na prawo i
na lewo.
Kosowie i Carlos strzelali jednak dalej przez wał kaktusowy, na chybił trafił.
Kubańczyk za każdą wypuszczoną kulą wybuchał jadowitym, krótkim śmiechem.
Kilku dragonów nie bacząc na ogień poskoczyło naprzód, ale w samych drzwiach natknęli
się na olbrzymią postać Stacha, który, dzierżąc za koniec lufy swój karabin, wywijał nim jak
piórkiem.
Jeden, potem drugi pałasz, trafiony w środek klingi, padł z brzękiem na ziemię; rozbrojeni,
sięgnęli po rewolwery, lecz w tej chwili Carlos strzelił i przewiercił na wylot kulą pierwszego
Hiszpana.
Kosowie, opróżniwszy swoje magazyny, a nie mając czasu nabić broni powtórnie, uciekli się,
za przykładem nieprzyjaciela, do rewolwerów.
Jeśli atak był śmiały, to obrona bohaterska; dragoni po stracie kilku swoich cofnęli się, a
kiedy Herkules wpadł na nich ze swą maczugą, pierzchnęli i znikli poza kaktusowym płotem.
Niebawem rozległ się tętent koni, świadczący o tym, że dragoni, pobici na głowę,
pośpiesznie opuszczają plac przegranej utarczki.
Usłyszawszy tętent Carlos wypadł z chaty, a ujrzawszy galopujących kawalerzystów posyłał
za nimi kulę po kuli, dopóki nie zniknęli za drzewami.
Odwrót nieprzyjaciela nastąpił tak nagle, że dzielni obrońcy kaktusowej fortecy spoglądali po
sobie jakby wyrwani ze strasznego snu...
Ogień błyszczał im w oczach, pierś falowała szybko, a dłonie zaciskały kurczowo kolby
karabinów; żaden z nich przez długą chwilę nie mógł wymówić ani słowa.
Pierwszy odzyskał panowanie nad sobą Stanisław.
Wciągnąwszy w płuca powietrze ryknął nadludzkim głosem: "Niech żyje Kuba"!
Triumfalny ten okrzyk powtórzyli jego towarzysze.
Zawtórował im słaby głos z kąta chaty.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

To Siekierka chciał także wstać, ale widocznie nie mógł; podniósł tylko do góry rękę, która
wnet opadła.
Teraz dopiero wszyscy przypomnieli sobie, że zauważyli krew na jego twarzy.
- Oberwałeś, co?
- zagadnął olbrzym klękając przy nim.
Spojrzał mu w oczy i aż go coś szarpnęło w środku, gdy sie przekonał, że źrenice w nich były
mgliste i przygasłe.
- Bój się Boga, Janku!
- zawołał z rozpaczą.
Odsłonił mu kołnierz, napełniony strugą krzepnącej krwi, i szukał rany.
Dwa małe otworki wskazywały, że kula przebiła szyję od przodu ku tyłowi z prawej strony...
- Bandaże, bandaże!
- rzekł nerwowo.
Na ustach ułana zaigrał uśmiech bolesny...
- Nie trzeba - wyszeptał z trudnością.
- Pozwólcie mi tak...
zostać...
- On umiera!
- wykrzyknął Carlos zakrywając twarz dłonią czarną od prochu.
Usłyszawszy to straszne słowo Kosowie padli na kolana przy rannym...
Wacław podłożył mu pod głowę worek z kukurydzą...
brat jego zaś dał koledze wody ze swej manierki.
- Dziękuję...
- wyszeptał znowu Siekierka ściskając słabo dłoń Kosy stygnącymi już palcami.
- Dziękuję...
Hiszpanie pobici...
- Uciekli - rzekł olbrzym.
- Pozwól, niech ci przewiążę szyję!
- dodał biorąc bandaż.
Ranny rzucił nań jednak tak błagalne, a zarazem rozkazujące wejrzenie, że się cofnął.
Nastało milczenie...
Kosowie, klęcząc ze złożonymi rękami, odmawiali modlitwę za konających.
Carlos sięgnął po krzyżyk srebrny, który miał zawieszony na piersi, i wetknął go w dłoń
Siekierce, który oddychał coraz słabiej.
- Tam leżą twoi zabójcy...
- rzekł wskazując na ciała dwóch dragonów - jesteś pomszczony...
Umierający skrzywił się, jakby te słowa sprawiły mu przykrość.
Kubańczyk spuścił głowę, upokorzony, łza zakręciła się w jego czarnych oczach, które
niedawno błyskały namiętnością walki i nienawiścią...
pochwycił za rękę rannego, przytknął ją do czoła i tak pozostał długą chwilę.
- Stachu - rzekł znów Siekierka, głosem ledwie dosłyszalnym.
- Jestem przy tobie!
- odparł olbrzym z boleścią.
- Wojna skończy się - mówił konający - prawda?...
- Pewnie, że się skończy...
- I ty powrócisz, tam, do domu...
Stanisław chciał odpowiedzieć: "Wrócę", lecz nagle zrozumiał, co się działo w sercu
gasnącego przyjaciela, i przygryzł wargi do krwi.
- Wrócisz?
- powtórzył z naciskiem Siekierka.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Tak, będę się starał...
- Szczęśliwy!
zazdroszczę ci...
och...
zazdroszczę!
- szeptał umierający.
Odwrócił głowę z wysiłkiem do światła i zatopił źrenice w dal oblaną blaskiem zniżającego
się słońca.
- Wieczór...
- rzekł po chwili - a tam...
dzień...
prawda, Stachu?
- Prawda.
Siekierka chciał jeszcze mówić, ale wargi odmawiały mu posłuszeństwa, poruszał nimi z
wysiłkiem i wydał tylko szept niezrozumiały...
Olbrzym nachylił się i dosłyszał jeszcze jeden wyraz...
ostatni...
"Polsko".
Potem uczuł nagle, że serce mu zadrgało, i nie mogąc hamować się dłużej, wybuchnął
głośnym szlochaniem...
Kiedy podniósł głowę, Siekierka już nie oddychał...
tylko patrzył szeroko rozwartymi, zamglonymi oczami w dal...
a na jego bladym obliczu zastygał wyraz jakiejś błogości, jakiegoś-bezmiernego szczęścia.

ROZDZIAŁ XX.

Bohaterskie czyny flibustierów.



Dragoni hiszpańscy, odparci z dotkliwymi stratami, zaniechali oblężenia samotnej chatki na
wzgórku.
Stała się ona nazajutrz pomnikiem dla żołnierza poległego z dala od swoich.
Towarzysze złożyli jego ciało pod kolczastym krzakiem kaktusa, a na mogiłę zatoczyli duży
kamień, na którym wyryli niezgrabny krzyż i dwie litery J. S.
O kilkanaście kroków poniżej pod takim samym kamieniem spoczęły na zawsze ciała trzech
dragonów hiszpańskich, którzy utracili życie w potyczce.
Dziś słońce oświeca jednakowo oba głazy, a wiatr szumi nad nimi jednakową pieśń ponurą i
monotonną...
Śmierć nie zna wrogów, przyjaciół ani zwycięzców i zwyciężonych; wszystkich jednako tuli
w swych zimnych objęciach.
Nasza dzielna drużyna wracała smutna, ze zwieszonymi głowami do obozu don Czacha; nie
rozmawiano już, nie żartowano, nie śmiano się, nie przyjmowano zaproszeń gościnnych
wieśniaków, każdemu bowiem nie schodziła z oczu blada twarz nieszczęśliwego towarzysza,
jego oczy wpatrzone boleśnie w dal i sine usta szepczące o ojczyźnie.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Najbardziej uczuł stratę kolegi nasz Herkules; zrobił się też chmurny, zaciętość jakaś i
nienawiść zastygły mu w rysach, znać było, że ten olbrzym poprzysiągł w duszy pomścić na
wrogu krew przyjaciela i czekał tylko na sposobność...
Zasięgnięto pewnych wiadomości o don Czachu i spodziewano się połączyć z wojskiem nad
wieczorem.
W istocie - około szóstej po południu, kiedy słońce zstępowało już pod widnokrąg, ujrzano
długiego, czarnego węża piechoty, wijącego się drogą w tumanach kurzu.
- Nareszcie!
- zawołał Carlos dając ostrogę koniowi.
- To nie nasi - rzekł dowodzący rekonesansem.
- Tylko kto?
- Amerykanie, poznaję ich po mundurach.
- Flibustierowie czy Kubańczycy to wszystko jedno - odparł Carlos.
- Don Czacho musi znajdować się w pobliżu.
W niespełna pół godziny rekonesans przygalopował do oddziału.
Byli to istotnie Amerykanie maszerujący w awangardzie sił głównych, które, według
zapewnień Lawsona, pozostawały o kilkanaście kilometrów w tyle.
- Widzieliście Hiszpanów?
- zagadnął pułkownik flibustierów, skoro mu olbrzym zaraportował rezultaty rekonesansu.
- Nie ma ich nigdzie w pobliżu oprócz oddziałku, z którym wczoraj stoczyliśmy potyczkę.
- Otóż mylisz się - odparł Lawson mrużąc znacząco oczy - znajdują się oni tam.
Z tymi słowy wskazał palcem na fermę bielejącą na skraju lasu.
- Hiszpanie?
- rzekł Herkules z podziwem.
- Tak nam doniósł patrol.
Marsz do generała z papierami!
Powiesz mu ode mnie, że spory oddział nieprzyjacielski podobno ukrył się w rafinerii cukru i
trzeba go stamtąd wyparować.
- Słucham, panie pułkowniku!
- I że natychmiast rozpoczynam atak.
- Dobrze, pułkowniku!
- odparł dowódca rekonesansu salutując.
Stach nie tracił ani chwili: dawszy znak towarzyszom, pojechał dobrym kłusem wzdłuż węża
piechoty.
Minąwszy go, znalazł na samym końcu garstkę maruderów.
Byli to po większej części chorzy lub strudzeni i wyczerpani z sił żołnierze, którzy nie mogli
dotrzymać kroku w szeregach.
Blade twarze, oblane potem, mizerne, budziły współczucie w sercach naszych
kawalerzystów.
- Zmachali się, nieboracy!
- rzekł młodszy Kosa.
- Nie dziwota, na taki upał...
- Patrzcie, a tu są chorzy na febrę!
- objaśnił Carlos wskazując na kilku żołnierzy o ziemistoczarnej cerze, siedzących na
bryczce, która się wlokła na samym końcu.
Kosowie spojrzeli i poznali pomiędzy tymi godnymi pożałowania ludźmi Henryka Oreta.
- To ten nasz!
- zawołał Wacław.
- Pamiętasz?
Jak sie masz, ziomku?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- dodał zatrzymując konia.
- Ach, to wy!
- zawołał Oret uradowany.
- Jak to dobrze!
- No, cóż słychać?
- wmieszał się olbrzym.
- Biliście już Hiszpanów?
- Ech, o mały włos nie wyłatali nam skóry...
Przez trzy dni siedzieliśmy w puszczy i z wilgoci dostałem febry i ot - rzekł dotykając
policzków zapadłych - o mało nie powędrowałem na tamten świat.
Trzęsie mnie jeszcze, ale doktor powiedział, że niebezpieczeństwo minęło.
- No, to chwała Bogu!
- rzekł młodszy Kosa.
- A jakże ci służba smakuje, co?
Niewesoło!
Oret uśmiechnął się gorzko.
- Nie narzekałbym wcale, tylko...
widzicie, cudzo mi tu.
nikogo nie znam, do kogo by usta można otworzyć; moi koledzy to wszystko pijaki,
karciarze, a jak się nadarzy, to rabusie i podpalacze.
- Kogóż to zrabowali?
- zagadnął olbrzym marszcząc brwi.
- Dziś złupiliśmy całą wioskę napotkaną po drodze - rzekł Oret kładąc nacisk na "śmy".
- Pułkownik powiedział, że mu zabrakło żywności, więc zabrał bez ceremonii mieszkańcom
wszystko, co tylko posiadali.
Strach, jak lamentowali nieboraki.
A co przeklinali...
- I don Czacho pozwala na to?
- Don Czacho wścieka się podobno na naszego pułkownika i raz nawet groził, że odbierze
mu dowództwo, ale Jankes postawił się hardo i powiedział, że nie uznaje nikogo nad sobą i że
będzie robił, co mu się podoba.
- Widzicie go!
- mruknął Wacław oburzony.
- Teraz wysunęli się naprzód, nad potrzebę - mówił dalej Oret.
- Zdaje mi się, że Lawson nosi się z jakimiś niezbyt poczciwymi zamiarami.
Czy widzicie tę fermę?
- A bo co?
- zagadnął olbrzym.
- To rafineria cukru - odparł Henryk uśmiechając sie znacząco.
- Nie rozumiem.
- rzekł Stanisław.
- Poczekajcie no trochę, to zmiarkujecie, co się święci - Wiem przecie!
Oddział ma zaatakować hacjendę, bo ukrył się w niej nieprzyjaciel, mówił mi sam pułkownik
i kazał donieść o tym generałowi.
Pilno nam, musimy dążyć z rozkazem.
Do widzenia!
Już chcieli zaciąć konie, ale Henryk powstrzymał ich błagalnym ruchem.
- Mam do was wielką, wielką prośbę - mówił ze łzami w oczach.
- Niech don Czacho przyjmie mnie do swojego oddziału, nie mogę ani chwili dłużej pozostać
wpośród flibustierów; ucieknę albo w łeb sobie palnę!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

To banda, nie wojsko!
Przez litość, powtórzcie to generałowi, powiedzcie, że jestem, waszym rodakiem, że pragnę
walczyć pod jego znakiem.
- Będziemy prosili, chociaż nie wiem, czy z tego co będzie - odparł Stanisław.
- Do zobaczenia!
W pół godziny potem rekonesans nasz znalazł się wreszcie pomiędzy dzielnymi żołnierzami
don Czacha.
Stach, jako dowódca rekonesansu, niezwłocznie złożył raport generałowi, opowiadając mu w
krótkich słowach o doznanych przygodach, o spotkaniu z Hiszpanami i o śmierci walecznego
towarzysza, a wreszcie o rozkazie Lawsona.
Don Czacho słuchał pokręcając wąsa, a dowiedziawszy się o chwalebnym zgonie
szeregowca, pokiwał głową.
- Szkoda chłopaka, miałem właśnie awansować go na sierżanta razem z tobą; ha, trudno,
widocznie tak Bóg chciał!
Przeczytał papiery i twarz rozjaśniła mu się.
- Nareszcie!
- rzekł zwracając się do stojących przy nim oficerów.
- Panowie, cieszmy się!
Wojna Stanów z Hiszpanią postanowiona; do Madrytu posłano ultimatum.
Olbrzym rozdziawił usta z podziwu, że przywozi takie ważne nowiny, stał i patrzył na don
Czacha, serce biło mu jak młotem ze wzruszenia.
- No, czego się gapisz?
- ofuknął go generał.
- Marsz!
Awans jutro w rozkazie dziennym.
Ale, ale zapomniałem o Amerykanach!
Pewnie znów jakie głupstwo chcą zrobić.
Lećże i zapytaj, czy pułkownik Lawson nie potrzebuje posiłków.
Olbrzym obrócił się na pięcie, wskoczył w milczeniu na konia i pojechał; Kosowie, nie
wiedząc, co robić ze sobą, poskoczyli za nim.
Zaledwie oddalili się o parę kilometrów od obozu, gdy posłyszeli wyraźne strzały
karabinowe padające jeden za drugim w kilkusekundowych odstępach.
- Niech tam diabli kark nakręcą tym gałganom - odparł Herkules wzruszając ramionami.
- Myślę zupełnie o czym innym, nie o posiłkach dla nich.
- O czymże to?
- Żem zapomniał na śmierć o tym biednym ochotniku, co się chciał przenieść do naszego
oddziału.
- Trudno, przecież i myśmy chcieli pozostać u karmazynowych.
- Prawda, i nie udało nam się - trzeba jednak prosić, może się uda.
Stanisław nie mógł w żaden sposób wyrzucić z duszy wrażenia, jakie wywarło na nim
błaganie Oreta; gdyby nie owe ważne nowiny o wojnie, na pewno wstawiłby się za
nieszczęśliwym ziomkiem do generała, chociaż sam wątpił o skuteczności tego kroku.
Rozmyślając o Henryku dojechał wreszcie do miejsca, gdzie flibustierowie stali naprzeciw
hacjendy.
Połowa oddziału z pułkownikiem znajdowała się w rezerwie, reszta zaś utrzymywała silny
ogień karabinowy przeciwko budynkowi, którego płaski dach był zaledwie widzialny spoza
zielonego muru trzciny cukrowej.
Starszy Kosa od razu zauważył, że na wystrzały flibustierów wcale nie odpowiadano z
hacjendy; trochę go to zdziwiło, podszedł więc do pierwszego żołnierza, który mu się
nadarzył.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Gdzież u licha siedzi nieprzyjaciel, kiedy go nie słychać?
- zagadnął.
Amerykanin wzruszył ramionami.
- Albo ja wiem?
- odparł.
- Każą strzelać, więc strzelamy; zdaje się, że wytłukliśmy tych psów co do nogi.
Słyszycie, trąbią do ataku.
Rzeczywiście, rezerwa, leżąca w krzakach, zerwała się na nogi i nie śpiesząc się bynajmniej,
pomaszerowała naprzód w zamiarze połączenia się z linią tyralierską, która znajdowała się o
dwieście kroków zaledwie od hacjendy.
Wysunąwszy się na linię tyralierów wysłańcy don Czacha znaleźli wreszcie kapitana.
- Posiłki?
A to na co?
- mówił kapitan wymachując groźnie szablą.
- Zmusiliśmy już do milczenia kompanię nieprzyjacielską, zajmującą rafinerię.
Powiedz generałowi, że sami sobie daliśmy radę.
Zaraz przypuszczamy szturm na bagnety...
Skinął na trębacza, aby ten zagrał sygnał.
- Naprzód, za mną!
- krzyknął.
I ze wzniesioną do góry klingą ruszył w kierunku milczącej rafinerii, której komin sterczał
dumnie spomiędzy drzew.
Flibustierowie wiedząc, że atak jest dziecinną zabawką wobec uporczywego milczenia
nieprzyjaciela, pobiegli ochoczo za swym kapitanem z karabinami pod pachą, wpośród
śmiechów i żartów.
- Powiadają, że tam znajdziemy ratafię!
- mówili do siebie żołnierze.
- Dalejże, hura na ratafię!
- Cóż u diabła znaczy to wszystko?
- pytał młodszy Kosa.
- Te durnie strzelają chyba do drzew.
- Biją się z wymyślonym nieprzyjacielem - dodał starszy śmiejąc się.
Zabawna historia!
Olbrzym w milczeniu popędził konia i jechał kłusem za flibustierami; w parę minut wszyscy
zniknęli w gąszczu trzciny cukrowej.
Przebywszy plantację znaleźli się na obszernym dziedzińcu rafinerii, gdzie panowała głucha
cisza.
- Oni są wewnątrz!
- krzyczał kapitan pokazując na zamknięte wrota.
- Wiara, za mną!
- Wywalić bramę!
- poradził ktoś.
- Wysadzić dynamitem!
Gdzie dynamit?
W tej chwili ukazała się w jednym z okien twarz jakiegoś człowieka.
- Hiszpan!
Hiszpan!
- krzyknęło kilka głosów.
- Walić w niego!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Na widok podniesionych luf karabinowych głowa cofnęła się szybko i rozległo się błagalne
wołanie o litość, - Poddajcie się!
- wrzasnął kapitan.
- Tu nie ma wojska!
- odparł głos płaczliwie.
- Jak to: nie ma?
- powtórzył kapitan uderzając nogą w ziemię.
- Był patrol, ale odjechał przed godziną - mówił dalej głos.
- Myśmy nie żołnierze, litości!
Nikt stąd nie strzelał!
Darujcie nam życie!
- Otwórzcie bramę, a nie, to kulą w łeb!
- groził kapitan.
Nastało milczenie; po kilku minutach jednak zaskrzypiał w zamku klucz, drzwi, wiodące do
wnętrza budynku, rozwarły się szeroko i ukazało się w nich kilku Murzynów, którzy
natychmiast padli na kolana wznosząc błagalnie ręce w górę.
- Litości, senior!
- powtarzali drżąc ze strachu.
- Ukrywacie Hiszpanów, psy podłe!
- krzyknął kapitan.
- Przyznajcie się albo...
Świecąca lufa rewolweru dotknęła kędzierzawej czupryny jednego z Murzynów.
- Jesteśmy sami!
- bełkotał Negr, na wpół omdlały z przerażenia.
- Gdzie właściciel plantacji?
- Wyjechał do Hawany.
- Aha, schronił się pod skrzydła rządu, jest zapewne oficerem w armii hiszpańskiej!
- Nie.
- Lecz gdzie się podzieli żołnierze, którzy się tutaj obwarowali?
- Nikt nie był w rafinerii.
- Aha, łotry chcą nas zwabić w zasadzkę - rzekł kapitan zwracając się do swych żołnierzy.
- Założyłbym się, że Hiszpanie ukrywają się w tym budynku albo też podminowali go.
Zaraz wykurzymy pszczoły z ula.
Rozpalić ogień!
Flibustierowie nie dali sobie tego dwa razy powtórzyć; zgromadzono w jednej chwili wielki
stos suchych wytłoczyn z trzciny i gałęzi pod drewnianymi ścianami rafinerii i podłożono pod
nie zapałkę.
Płomień buchnął natychmiast i z błyskawiczną szybkością objął niski dach, kryty
palmowymi liśćmi i drążkami.
Nikt nie zwracał uwagi na zapewnienie Negrów, że w rafinerii,nie ma żywej duszy,
flibustierowie bili ich pięściami po twarzy, darli za włosy i okładali kolbami.
- Gdzie Hiszpanie?
- pytano zewsząd.
- Tłuc czarnych diabłów!
Murzyni, znajdujący się w oddziale Lawsona, wzięli jednak pod opiekę swoich ziomków i
pozwolili im ratować się ucieczką.
Budynek niebawem stanął w ogniu, lecz nikt z niego nie wychodził; ciszę mąciło tylko
syczenie płomieni pełzających, niby żółte węże, po dachu i zionących kłębami dymu.
Kapitan kazał otoczyć płonącą rafinerię ze wszystkich stron i strzelać w łeb każdemu, kto by
się ukazał.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Żołnierze jednak wnet rozbiegli się na wszystkie strony; większa ich część skierowała się do
mieszkalnego domu, spodziewając się znaleźć w nim obfite łupy, inni węszyli, jak wyżły,
ratafię; około kapitana pozostało zaledwie kilku ludzi.
W tej chwili nadjechał Lawson z podpułkownikiem; ujrzawszy ich kapitan pobiegł
naprzeciw.
- No i cóż?
- zagadnął pułkownik.
- All right - odparł oficer, znacząco mrużąc oczy.
* All right (angielskie) - w porządku.
- Czyje to?
- spytał podpułkownik wskazując na budynki.
- Dowiemy się zaraz.
Wszystko poszło składnie, nie utraciliśmy ani jednego człowieka.
- Hm, ani jednego, powiadasz pan!
- mruknął Lawson krzywiąc się.
- To niezupełnie dobrze; rannych też nie ma?
- Wszyscy cali i zdrowi...
- To fatalnie!
Narazimy się na śmieszność wobec don Czacha...
- A co gorsza, na nieuzasadnione podejrzenia - dorzucił kapitan.
- Pomyślą, że znowu puściliśmy umyślnie z dymem rafinerię...
- Cóż robić!
Nieprzyjaciel cofnął się zawczasu...
- Czy tylko był?
- pytał pułkownik niespokojnie.
- Och, mamy na to świadków!...
Nie obawiaj się pan!
Patrol zatrzymał się na plantacji, a spostrzegłszy nas postanowił się bronić w rafinerii.
Zaczęliśmy strzelać, a osłabiwszy nieprzyjaciela poszliśmy do ataku na bagnety.
Hiszpanie cofnęli się podpaliwszy uprzednio budynek; czy mam jechać z raportem do
generała?
- Zatrzymaj się pan trochę...
- rzekł Lawson spostrzegłszy trzech kawalerzystów ukrytych w trzcinie.
- Co to za ludzie?
- Goddam!
Sądziłem, że odjechali!
- mruknął kapitan, widocznie zły.
- To z oddziału don Czacha.
- Aha, rekonesans.
- Właśnie...
Generał zapytywał, czy nie potrzebujemy posiłków.
Kazałem mu powiedzieć, że nie.
Czekają, licho wie na co!
- Czy byli obecni przy ataku na fermę?
- Niestety, byli.
- To brzydka historia...
Trzeba odprawić ich natychmiast!
Z tymi słowy Lawson podjechał do naszej trójki w najwyższym gniewie.
- Ha, łotry, więc tak spełniacie rozkazy?
- krzyczał zamierzając się szpicrutą.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Gapicie się tutaj, zamiast wracać z odpowiedzią?
Precz!
Olbrzym spąsowiał usłyszawszy tę obelgę.
Bystrej jego spostrzegawczości nie uszedł najdrobniejszy szczegół z tego, co się działo przed
chwilą...
Ogarnęła go nagła chęć zemsty.
- Jesteśmy wysłani do samego pułkownika Lawsona - rzekł po angielsku - od niego też
musimy odebrać odpowiedź.
Usłyszawszy swój rodowity język Lawson zmieszał się, odgadł bowiem od razu, że wysłańcy
rozumieli jego rozmowę z kapitanem.
Podniesiona szpicruta opadła mu bezwładnie, a wykrzywiona gniewem twarz w mgnieniu
oka przybrała wyraz lisiej dobrotliwości.
- Ach, więc pochodzicie ze Stanów?
- rzekł uśmiechając się.
- Nie, pułkowniku, z Europy...
- Więc jesteście zapewne Anglikami?
- Polakami...
- Taak?
Wracajcie natychmiast i zaraportujcie waszemu generałowi, że wszystko w porządku.
Rozumiesz?
- Rozumiem - odparł Stach dając znak towarzyszom, aby się przygotowali do drogi.
Jadąc z raportem Lawsona, Herkules spotkał w połowie drogi oddział don Czacha i
opowiedział wszystko, czego był świadkiem.
Generał, wysłuchawszy tego sprawozdania, wpadł w gniew i rozkazał przyśpieszyć kroku
żołnierzom.
- Niepodobna tolerować dłużej tego rozbójnika w powstańczej skórze - mówił do młodego
swego adiutanta, brata Elwiry.
- Cóż my zrobimy?
- To moja rzecz!
- odparł don Czacho szarpiąc wąsa.
- Wiedz pan, żem gotów na wszystko.
Budynek rafineryjny dogasał, kiedy wojska don Czacha znalazły się w obrębie hacjendy.
Stary generał, nie zsiadając z konia, poskoczył natychmiast szukać Lawsona.
Znalazł go w domu nieobecnego właściciela plantacji.
Dzielny pułkownik wraz ze swymi oficerami wpośród wielkiej baterii butelek obchodził
uroczyście zwycięstwo odniesione świeżo nad Hiszpanami.
- Ach, to ty, generale!
- zawołał ujrzawszy we drzwiach marsową twarz don Czacha.
- Prosimy do kompanii, nie zabraknie wina i dla twoich!
A jaka tu piwnica, delicje!
- dodał mlaskając językiem.
Powstał z trudnością i chciał podać na przywitanie rękę staremu wojakowi, ten jednak cofnął
dłoń.
- Nie zasiadam przy jednym stole z podpalaczami i agentami cukrowników - odparł zimno.
Słowa te, wypowiedziane dobitnie, padły jak gromy w uszy dowódców flibustierów.
Lawson spoglądał swymi maślanymi oczyma to po kolegach, to po generale, jego
zaczerwieniona od trunku twarz stawała się sina.
- To śmiertelna obelga!
- wybełkotał.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Nie jesteśmy niczyimi agentami, narażamy, jak honorowi ludzie, życie dla waszej ojczyzny,
a wy odpłacacie nam za to niewdzięcznością.
To niegodziwe!
- Rafinerię podpalili Hiszpanie wyparci z pozycji - dodał podpułkownik spostrzegłszy, że
czkawka przeszkodziła dokończyć Lawsonowi.
- Nie rozumiem doprawdy twoich skrupułów, generale, przecież koniec końców, to woda na
wasz młyn.
Pozbawiony zarobku Kubańczyk łacniej chwyci za oręż i pomoże do wyrzucenia Hiszpanów.
To jasne, powinniście więc sami niszczyć, co się da!
- Milcz, łotrze!
- krzyknął don Czacho, przyprowadzony do pasji bezczelnością Amerykanina.
- Oddam was wszystkich pod sąd wojenny!
- Kto?
Ty?
- odparł kapitan szyderczo, kładąc rękę na szabli.
- Spróbuj!
- Brać tych podpalaczy!
- wołał generał zwracając się do swoich oficerów.
- Ależ, generale kochany, to niepodobieństwo!
- szepnął młody Kreol.
- Tak nie można postępować; musimy wprzód zdać raport głównodowodzącemu i otrzymać
rozkaz złożenia Lawsona z komendy!...
Don Czacho opamiętał się i splunąwszy pogardliwie, wyszedł; kazał jednak rozłożyć się
swojemu oddziałowi z dala od flibustierów, ażeby nie mieć z nimi nic do czynienia.
Tegoż dnia wysłał szczegółową skargę do Garcii, prosząc go o oddanie pod sąd
"amerykańskich podpalaczy".

ROZDZIAŁ XXI.

Tragedia.



Nazajutrz wieczorem Kosowie i Herkules siedzieli w obozie przy ognisku roznieconym u stóp
rozłożystego drzewa i rozmawiali o zmarłym, a nieodżałowanym towarzyszu, gdy nagle
ujrzeli Henryka Oreta, bladego, drżącego w paroksyzmie febry i ledwie trzymającego się na
nogach.
- Ty tutaj?
- zawołał Herkules ze zdziwieniem.
- O tej porze?
Placówki przepuściły cię?
- Przekradłem się po kryjomu, nie mogę wytrzymać dłużej w towarzystwie tych flibustierów.
- Więc uciekłeś ze swego oddziału?
- spytał przerażony Wacław Kosa.
Poznańczyk zwiesił głowę smutnie.
- Tak, jestem dezerterem - odparł cicho.
- Wracam do Stanów, a stamtąd do swoich; dość już mam wszystkiego.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

- Ależ to niepodobieństwo - rzekł olbrzym drapiąc się w głowę.
- Żadne statki nie odchodzą na ląd stały, komunikacja od dawna przerwana.
- Popłynę choćby na łódce...
Chciałem zaciągnąć się pod rozkazy waszego wodza - mówił dalej Henryk siadając na kupce
mchu przy ognisku.
- Nie przyjmą mnie, bo z oddziału do oddziału nie można się przenosić, wiem o tym, więc
uciekłem.
- Narażasz się - szepnął Józef oglądając się niespokojnie dokoła.
- Przecież mnie nie zdradzicie.
- My nie, ale ktoś może cię spostrzec, nosisz mundur flibustierów.
Oret machnął niedbale ręką.
- Zamienię go na kurtę pierwszego lepszego chłopa w najbliższej wiosce.
- Jesteś chory, nie zajdziesz daleko!
- perswadował olbrzym patrząc ze współczuciem na rozpaloną twarz biedaka.
- Gorączka dodaje sił - szepnął Henryk.
- Zresztą wolę najgorszy koniec niż służyć dalej pod rozkazami Lawsona.
To łotr, w którym nie ma ani iskierki poświęcenia bezinteresownego, spekulant na krwi i
łzach ludzkich, wyzyskiwacz pięknych uczuć.
Odgadłem go prędko i gardzę nim teraz.
Dlaczego nie posłuchałem od razu tych, którzy starali się otworzyć mi oczy na te brudy
amerykańskie!
- Napijesz się kawy?
- zagadnął starszy Kosa.
- Dziękuję, wolę kubek wody.
- Masz!
Doskonała, ze źródła.
Oret wypił duszkiem i ugasiwszy nieco ogień palący mu wnętrzności, podniósł się.
- Musimy się pożegnać!
- rzekł wyciągając rękę.
- Trzeba korzystać z nocy, ażeby ujść jak najdalej stąd...
Pewnie nie zobaczymy się już więcej...
Bywajcie zdrowi!
Zazdroszczę wam z całego serca, że możecie się bić pod wodzą dzielnego i szczerze
miłującego ojczyznę żołnierza...
- Poczekaj no!
- zawołał Herkules.
- Masz tu trochę pieniędzy pozostałych po śmierci naszego przyjaciela, weź, przyda ci się na
drogę.
Oret wzbraniał się, lecz olbrzym włożył mu gwałtem kilkanaście dolarów do kieszeni i
uściskał go serdecznie.
- Niech cię Bóg prowadzi!
Za chwilę Henryk zniknął w ciemnościach.
Po jego odejściu zapanowało głuche milczenie przy ognisku; pierwszy przerwał je Kosa
młodszy.
- Żal mi go!
- rzekł.
- Źle trafił nieborak.
- Nie zajdzie daleko!
- dodał jego brat.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Owinąwszy się do snu w płaszcze, nasza trójka długo jeszcze rozmyślała o Henryku, który
jak zwierz dziki przedzierał się przez zarośla, aby pozostawić jak największą odległość
pomiędzy sobą a znienawidzonymi flibustierami.
Niebawem jednak przekonał się, że przecenił własne siły; skoro paroksyzm febry minął,
uczuł się tak osłabiony, że padł bez zmysłów na drodze.
Wróciwszy rano do przytomności, ujrzał z przerażeniem kolumnę wojska o kilkaset kroków.
Maszerowała prosto na niego.
Zdawało mu się, że w obłokach kurzu poznaje zielone mundury flibustierów.
Zebrawszy resztki sił zerwał się i zaczął uciekać w las...
natknął się jednak na patrol, który go zatrzymał i odprowadził do kapitana.
- Aha, Oret - rzekł kapitan uśmiechając się złośliwie.
- Cóż to, służba naprzykrzyła ci się, hę?
Pogardziłeś sztandarem Unii?
A może chciałeś przejść w szeregi hiszpańskie?
Henryk milczał patrząc w oczy Amerykaninowi.
- Dlaczego uciekłeś, hultaju?
- zawołał kapitan, rozgniewany wyzywającym i wzgardliwym spojrzeniem dezertera.
- Dlaczego?
- powtórzył Oret rumieniąc się z oburzenia.
- Oto dlatego, że unurzaliście w błocie ten sztandar, o którym mówisz, boście nie żołnierze,
ale kujoty, bo sponiewieraliście idee...
* Kujoty - szakale amerykańskie.
bo zetknięcie się z wami upadla.
Nie dokończył, gdyż kapitan wymierzył mu potężny cios kolbą rewolweru.
- Rascal!
- krzyknął zapieniony Simpson.
* Rascal: (angielskie) - łotrze!
- Jak śmiesz odzywać się w ten sposób!
Związać go i zakneblować mu gębę.
Kilku flibustierów, którzy w ogóle nie lubili Oreta, rzuciło się nań i skrępowało w mgnieniu
oka.
Kiedy już leżał bezwładny na ziemi, z garścią konopi w gardle, zbliżył się doń znowu
Simpson, napluł mu w oczy i skopał niemiłosiernie, nie żałując najobelżywszych przezwisk.
- Dziś jeszcze pójdziesz pod sąd polowy, tchórzu nikczemny!
- zawołał w końcu, oddalając się.
Ale Henryk nie słyszał już tej pogróżki, zemdlał bowiem od razów i z wycieńczenia.
Potem dostał gorączki, otwarte jego oczy rzucały chorobliwy blask; na bladej twarzy
pojawiły się purpurowe rumieńce, bełkotał niewyraźnie, jęczał, daremnie usiłując zrzucić
więzy.
W końcu wyjęto mu z ust knebel i rzucono na wóz, gdzie przeleżał do wieczora.
"Stało się, jestem schwytany!
- myślał.
- Niech się dzieje, co chce"!
Oczekiwał apatycznie końca dziennego marszu, czuł, że w każdym razie dni jego są
policzone.
Okazało się niebawem, że pogróżki Simpsona nie były czcze.
Wieczorem rozwiązano nogi i ręce dezerterowi i zawleczono go przed oblicze sądu polowego
zasiadającego pod gołym niebem.
Pułkownik Lawson, jako dowódca pułku, prezydował, Ward był sędzią, a Simpson odgrywał
rolę prokuratora.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Świadczyli żołnierze, którzy schwytali Henryka w lesie.
Procedura trwała krótko.
Simpson w kilkunastu zdaniach oskarżył szeregowca pułku flibustierskiego
nowoorleańskiego, Henryka Oreta, o kryjome i świadome opuszczenie szeregów w zamiarze
ucieczki, prosząc o zastosowanie najsurowszej kary ze względu na bliskość nieprzyjaciela i
potrzebę utrzymania karności.
- Czy podsądny przyznaje się do winy?
- zagadnął Lawson wysłuchawszy zwięzłej przemowy prokuratora.
- Tak, przyznaję, że chciałem opuścić wasz pułk, a raczej waszą bandę!
- odparł Henryk spoglądając prosto w oczy pułkownikowi.
- Jako uczciwy człowiek, kochający swobodę własną i cudzą, nie mogłem dłużej przykładać
ręki do wykonania waszych niecnych planów; wyście niegodni dźwignąć sztandaru, pod
którym walczyli Waszyngtonowie, Grantowie, Lincolnowie!
Plamicie go dotknięciem swych brudnych dłoni.
Uważałbym się za waszego wspólnika, gdybym was nie opuścił, gardzę wami z całego serca!
Jeśli mnie zabijecie, popełnicie tylko jedną zbrodnię więcej.
Nie minie was za to kara, bo...
W nadmiarze oburzenia Henryk mówiłby jeszcze, gdyby go nie skłoniono do milczenia
kilkoma policzkami...
Sąd nie naradzał się długo; Ward szepnął coś do ucha Lawsonowi, który kiwnął głową i
wziąwszy pióro zaczął kreślić coś na papierze.
Za chwilę wstał i odczytał wyrok: - "Sąd polowy wojenny, składający się z pułkownika
flibustierów nowoorleańskich Lawsona, podpułkownika Warda i kapitana Simpsona,
rozpoznawszy sprawę szeregowca tegoż pułku nowoorleańskich flibustierów Henryka Oreta,
oskarżonego o dezercję w obliczu nieprzyjaciela, uznaje go winnym zarzucanego
przestępstwa i skazuje na karę śmierci przez rozstrzelanie.
Wyrok ten ulega natychmiastowemu wykonaniu po zatwierdzeniu go przez generała
brygady".
Henryk słuchając tego nie mrugnął nawet okiem; zamiast nienawiści i rozpaczy czuł jakąś
błogość i lekkość, jak gdyby mu wielki kamień spadł z piersi.
Na jego bladej, wynędzniałej twarzy igrał ledwie dostrzegalny uśmiech lekceważenia.
Odprowadzony wśród urągań flibustierów przez dwóch żołnierzy z nabitymi karabinami,
usiadł na ziemi i wsparł się plecami o kamień, patrząc w milczeniu w las stojący w wieczornej
ciszy, w niebo migocące coraz to nowymi gwiazdami, wsłuchując się w brzęczenie mustyków
krążących rojami nad jego głową, w nieznane głosy ptaków i w gwar obozowy, który
wydawał mu się teraz skomleniem stada szakali spragnionych zdobyczy...
Och, jakże był daleki od tego otoczenia!
Myśl jego unosiła się nad potężnymi wieżami prastarej katedry, nad licznymi dachami
otaczającego ją miasta, skąd szedł ku niebu inny gwar - całkiem niepodobny do tego, lecz dla
niego bardzo zrozumiały.
Pod jednym z dachów, przy kopcącej lampce w ubogiej izdebce widział mizerną, choć młodą
jeszcze kobietę z igłą w ręku, u nóg jej dziesięcioletniego chłopca, sylabizującego głośno z
pomiętej książki.
Wzrok kobiety padał od czasu do czasu na jasną główkę dziecka z uwielbieniem i miłością,
usta zaś wymawiały słowa zachęty słodkim głosem: "Ucz się, synku, ucz!
To twój majątek, twoje szczęście"!
Tą kobietą, pracującą po nocach na kawałek czarnego chleba, była jego matka, chłopcem,
ślęczącym nad książką - on sam.
O, jakże dalekie są te czasy!
Jakże się wszystko zmieniło w Henryku i dokoła niego!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Kochająca, kochana matka od dziesięciu lat w grobie, dziś opuszczonym, a jej jedyne
dziecko...
z goryczą w sercu, ze zwątpieniem w duszy, z nie ziszczonymi marzeniami, opuszczone,
potępione za te iskry, które wyniosło z domu rodzicielskiego...
I nagle po wybladłych policzkach skazanego posypały się łzy jak perły, pierś wezbrała
łkaniem.
Płakał długo, lecz nie z obawy przed śmiercią; jego łzy były protestem przeciw losowi, który
chciał, żeby podłość pastwiła się nad szlachetnością, kłamstwo poniewierało prawdę, siła
brała górę nad dobrem, żeby zło triumfowało nad czystością uczuć, a interes i rachunek
poniewierał zaparcie się i poświęcenie.
Płakał, bo serce, które niebawem miało przestać bić w piersi, było jeszcze pełne krwi
czerwonej, burzliwej, tętniącej życiem i pragnieniem czynu.
Jakże srogo musi odpokutować za uniesienie, które nie pozwalało mu odróżnić kałuży od
krynicy!
Wreszcie sen - ten pocieszyciel wszelkiego nieszczęścia i wszelkiego bólu, zlitował się nad
nim, ujął go w łagodne, miękkie objęcia i poniósł hen, daleko, za morze, gdzie przebywał już
w swych marzeniach.
Kiedy otworzył zaczerwienione oczy, ujrzał stojącego nad sobą Simpsona z papierosem w
ręku.
- Czas!
- mówił kapitan poważnie.
- Generał potwierdził wyrok sądu wojennego; za godzinę zostaniesz rozstrzelany.
Przygotuj się!
Henryk patrzył na niego nie mrugnąwszy powieką.
Na słowa: "Przygotuj się"!
- wstał w milczeniu.
- Jużem gotów!
- rzekł.
- Czy nie masz czego do powiedzenia?
Skazany zawahał się: błysnęła mu chęć napisania ostatniego listu...
Ostatniego listu...
Lecz zdławił ją w głębi duszy.
Nie - nigdy się nie poniży tak, żeby przyjąć najmniejszą łaskę od tego człowieka.
- Nic!
- odparł stanowczo i wyniośle.
- Niech mnie prowadzą.
Simpson uśmiechnął się zjadliwie i skinął na przyprowadzonych żołnierzy.
Rozwiązano Henryka, który poszedł pewnym krokiem, z głową dumnie podniesioną.
O kilkaset kroków od biwaku stał nad świeżo wykopanym dołem z gruba ociosany słup; było
to miejsce kaźni.
Na skazańca oczekiwał tutaj pluton flibustierów z nabitymi karabinami.
"To mój grób"!
- pomyślał Oret ze ściśniętym sercem.
Oczy jego szybko przemknęły się po zielonej murawie, lśniącej poranną rosą, po otulonej w
całun mgły puszczy, w której odzywało się chórem rozbudzone ptactwo, stąd pobiegły w dal
na sam widnokrąg zasnuty delikatnymi jak puch obłoczkami, na niebo o przedziwnie czystym
błękicie, zdobne w złote, gorące, rozlewające potoki światła i ciepła słońce...
To wszystko widział po raz ostatni...
Za chwilę jasny, upalny dzień zamieni się dlań w nieskończoną noc, przenikniętą chłodem
śmierci.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Konwojujący zbliżyli się do skazańca z powrozami i chustką i pociągnęli go brutalnie do
słupa.
Pozwolił się przywiązać, kiedy mu jednak chciano zasłonić oczy, oburzył się.
- Nie trzeba!
- rzekł.
- Starczy mi odwagi patrzeć prosto w lufy karabinów.
Zginę jak żołnierz na polu bitwy.
Tam przecież oczu nie zawiązują.
Simpson nie przychylił się jednak do żądania skazańca.
- Zawiązać mu oczy!
- zawołał.
- Tak wymagają przepisy.
Henryk zbladł, wargi zadrgały mu spazmatycznie, potem nagle rozwarły się, a zgrzytające
zęby pochwyciły za rękę flibustiera usiłującego spełnić rozkaz kapitana.
- Pies!
- syknął ukąszony.
- Opryszek!
- odparł Henryk z pogardą.
Pomimo to włożono mu na twarz chustkę...
Pluton, ustawiony w odległości dwudziestu kroków, oczekiwał komendy z bronią u ramienia.
Simpson podniósł rękę, salwa karabinowa zabrzmiała, głowa skazańca opadła bezwładnie na
ramię i tak pozostał.
Henryk Oret już nie żył.

ROZDZIAŁ XXII.

Wojna.



Nad ziemią podeptaną kopytami hiszpańskich koni, nad zrytą granatami, tonącą w dymach
pożogi, zroszoną krwią i łzami Kubą zabłysła nagle tęcza nadziei.
Okrzyk: "Wojna, wojna", powtarzany na rozmaite tony, rozbrzmiewał od końca do końca
wyspy, budząc gasnącą otuchę, pobudzając wyczerpane siły dzielnych Mulatów i Kreolów,
którzy tak walecznie i tak długo bronili swej ziemi rodzinnej od zamorskiego najeźdźcy.
Okrzykowi temu wtórował grzmot dział amerykańskich.
Admirał Sampson na czele potężnej floty zjawił się u wybrzeży starej Hispanioli, szukając
dogodnego punktu do zadania ciosu przeciwnikowi.
* Hispaniola - nazwa nadana przez Kolumba wyspie San Domingo (Haiti).
W obozach powstańczych panował ruch gorączkowy, gromadzono resztki sił wyczerpanych,
ściągano drobne oddziały hiszpańskie, które spiesznie koncentrowały się w okolicach
Hawany, zbrojnej od stóp do głów.
Wkrótce nie stało przeciwnika w puszczach i w górach; powstańcy, po raz pierwszy od
bardzo dawna, mogli zaznać wypoczynku, choć krótkotrwałego, i nie obawiać się dniem i
nocą pościgu lub otoczenia stalowym hiszpańskim pierścieniem.
Don Czacho odmłodniał nagle o kilkanaście lat; na jego surowej zazwyczaj twarzy jaśniała
pogoda i wesele.
Pułk, rozkwaterowany wygodnie w zasobnej i rozległej wiosce prowincji Santa Clara,
oczekiwał rozkazów od generała Garcii, porozumiewającego się z Amerykanami co do
prowadzenia wojny.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Flibustierowie tylko pozostali w głębi wyspy, odmówiwszy stanowczo posłuszeństwa
władzom kubańskim w chwili wypowiedzenia wojny, zapewne po to, żeby w dalszym ciągu
przeprowadzać swe nikczemne plany.
Karmazynowych nie było także; wierni swym przysięgom, uganiali się oni ciągle za wrogiem
niby wilki; krążyli nad nim jak ptaki drapieżne, czatując na chwilę odpowiednią, ażeby go
szarpnąć zębem lub zranić szponem; nie cofali się nawet przed oczywistą przewagą.
O czynach ich zuchwałych dochodziły raz po raz nieprawdopodobne, legendarne niemal
wieści.
Jakże żałowali nasi przyjaciele, że nie mogli brać udziału w tych pracach, w tych trudach i
niebezpieczeństwach, do których przywykli w ciągu roku i które pokochali!
Zmuszeni pędzić jednostajne życie w obozie, całymi wieczorami rozmawiali o niedawno
przebytych przygodach, o nieszczęśliwym Henryku, który zginął tak marnie z ręki
nikczemników, z dala od przyjaciół, nie wsparty żadnym słówkiem współczucia i pociechy.
Żołnierze don Czacha także rwali się do boju.
Parę tygodni wypoczynku wystarczyło im zupełnie do odzyskania sił i energii.
Opowiadano sobie o zwycięstwach floty admirała Sampsona, o bombardowaniu Matanzas, o
niszczeniu hiszpańskich statków i oczekiwano z utęsknieniem wielkiej bitwy morskiej, jaka
miała rozsrożyć się na wodach Kuby z chwilą pojawienia się eskadry admirała Cervery,
dążącego cichaczem z metropolii.
Gdzie Sampson spotka się z Cerverą?
Kiedy zniszczy jego flotę?
Oto były pytania, którymi zajmowano się w obozie.
Rzecz prosta, że nie wątpiono ani na chwilę o zwycięstwie Amerykanów i oczekiwano go
niecierpliwie jak godziny zbawienia.
Nagle gruchnęła wieść, że Cervera, na którego czyhano u północnych wybrzeży, znajduje się
już w Santiago w wygodnym porcie na południowym wschodzie Kuby, pod osłoną mnogich
fortów.
Była to niespodzianka zarówno dla Sampsona, jak dla powstańców.
Upłynął znowu tydzień w gorączkowym oczekiwaniu; w końcu po obozie gruchnęło, że
armia regularna Stanów wsiada na okręty w zamiarze wylądowania na wyspie.
Fakt ten rozbudził powszechny entuzjazm.
Wkrótce potem don Czacho otrzymał od głównodowodzącego armią kubańską rozkaz
natychmiastowego wyruszenia w kierunku Santiago dla współdziałania z Amerykanami.
- Będziemy się bili!
- krzyczano.
- Słyszycie?
I w nadmiarze radości Stach schwycił za kark Wacława Kosę, bratu jego zaś wymierzył
szturchańca pod żebro, tak że nieborak przewrócił kozła.
- Zachowaj swoją siłę dla Hiszpanów - rzekł Józiek krzywiąc się z bólu.
- Starczy i dla nich, nie bój się!
- odparł olbrzym uśmiechając się.
- Dalejże, przyprowadźcie do porządku manatki, bo jutro, skoro świt, w drogę!
Należy tu nadmienić, że olbrzym otrzymał już dawno naszywki podoficerskie, przyobiecane
mu za rekonesans, i teraz dowodził plutonem, w którym znajdowali się Kosowie.
Żałował jednak, że don Czacho nie zrobił go na powrót ułanem; stało się to jednak z powodu
zmniejszenia kawalerii przy oddziale.
Łatwo zrozumieć, z jaką ochotą nasi wojacy zabrali się do przygotowań; kilkutygodniowa
bezczynność dała się im już dotkliwie we znaki.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Kiedy żołnierze don Czacha ustawili się nazajutrz rano na polu przed wioską, nikt by nie
poznał w nich tego tłumu obdartusów wynędzniałych, do jakiego byli podobni jeszcze przed
miesiącem.
Wszyscy wyglądali zdrowo, dziarsko, zapadłe policzki wypełniły się, łachmany ustąpiły
miejsca nowej odzieży, broń świeciła jak nowa, wesele i zapał tryskały z oczu.
Don Czacho na swym czarnym koniu przejeżdżał przed frontem w otoczeniu oficerów i
uśmiechał się z zadowoleniem pod wąsem; potem w kilku gorących słowach zwrócił się do
żołnierzy, prosząc ich, aby raz jeszcze dali dowody męstwa i poświęcenia.
Muzyka zagrała marsza i oddział ruszył w kierunku Santiago, gdzie miał się rozegrać
niebawem ostatni akt drugiej tragedii.
Jakże szybko zmieniła się sytuacja!
Powstańcy byli do niedawna stadem dzikich zwierząt tropionych przez myśliwców i
wymykających się z zastawionych sideł; obecnie zaś przedzierzgnęli się w triumfatorów
przyjmowanych wszędzie z otwartymi rękami.
W każdej napotkanej po drodze wiosce grzmiały donośnym chórem okrzyki upojonych
szczęściem mieszkańców, wyskakiwały głośno korki z butelek i szpunty z beczek, wino i
wesele płynęły szerokim, burzliwym strumieniem.
Po długiej, niszczącej nawałnicy wyjrzało zza chmur czarnych promienne słońce nadziei...
Wojska don Czacha nie zapomniały jednak pomimo wszystko o wziętym na siebie zadaniu.
Stary wódz miał wespół z innymi oddziałami zagrodzić drogę korpusowi hiszpańskiemu,
który wyszedłszy z Hawany podążał forsownym marszem w kierunku Santiago, gdzie flota
amerykańska lada chwila miała wysadzić na ląd regularną armię Stanów Zjednoczonych.
Niełatwo było dopiąć tego celu, gdyż Hiszpanie szli przez górzyste i lesiste, pełne
przesmyków wnętrze wyspy, a na domiar złego, rozpoczęła się właśnie pora deszczowa.
Co dzień od paru dni niebo zasnuwało się od rana nieprzeniknionymi, czarnymi
chmurzyskami, huczał grom, otwierały się upusty niebieskie, a na żyzną ziemię lały się
strumienie wody.
Żołnierze don Czacha, zmoczeni, przeziębli na biwaku, brnęli nieraz po kolana w błocie,
konie szły ze zwieszonymi łbami, a działa zapadały po same osie, tak iż artylerzyści musieli
je nosić nieledwie na rękach.
Żółta febra, ukrywająca się starannie w puszczy, opuszczała letnie schroniska i ukazywała
przestraszonym Europejczykom swą czarną, ziemistą twarz, gorejące oczy i wychudłe ciało.
Ścigając jakiś zapóźniony oddziałek hiszpański, powstańcy znajdowali na drodze pod
drzewami ofiary tej okrutnej choroby, martwe albo dogorywające, na biwakach zaś widzieli
nowe krzyże wznoszące się na świeżo usypanych mogiłach.
Był to dzielny sprzymierzeniec Kubańczyków, potężniejszy od zbrojnych zastępów,
ścigający wszędzie i bez litości wroga, a oszczędzający wojska junty, składające się
przeważnie z Murzynów i Mulatów, którzy drwią sobie z febry.
* Junta (hiszpańskie) - zgromadzenie, związek; w Hiszpanii i państwach latyńskich Ameryki
Południowej związek polityczny, władza rewolucyjna.
Nasza trójka zdawała sobie sprawę z niebezpieczeństwa grożącego jej ze strony vomito
negro; Stach, jako najbardziej doświadczony, opiekował się dwoma młodszymi kolegami,
wzbraniając im przede wszystkim pić surowej wody z napotykanych strumieni.
Musieli gasić pragnienie z manierek zawierających odwar herbaty paragwajskiej - czyli maty,
przygotowanej co rano na cały dzień.
Po pięciodniowym niezmiernie wyczerpującym marszu oddział don Czacha zajął stanowisko
w przesmyku górskim, gdzie miał, zgodnie z rozkazami głównodowodzącego, czatować na
Hiszpanów.
Żołnierze rozłożyli się pomiędzy skałami w zagłębieniach ścian wąwozu; każdy szukał
schronienia przed ulewnym deszczem, starając się rozpalić ognisko z mokrego chrustu.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Pomimo wszelkich wysiłków nie udało się nikomu dokonać tej sztuki.
Zrażeni niepowodzeniem, pozbawieni ożywczego ciepła i ulubionej maty żołnierze położyli
się i niebawem zasnęli.
Józef jednak nie mógł zmrużyć powiek, bolała go głowa, po całym ciele przechodziły
dreszcze; przypisywał je działaniu wilgoci.
O północy zrobiło mu się bardzo słabo i zaczął wymiotować.
Na odgłos jęków zerwał się Herkules, śpiący obok.
- A tobie co?
- zagadnął.
- Chory jestem - odparł chłopak.
Wymioty wzmagały się, przyłączyły się do nich bolesne kurcze całego ciała; oczy Józefa
podsiniały i gasły, puls wolniał, skroń pokrywała się zimnym potem.
Przerażony tymi objawami olbrzym rozbudził starszego Kosę.
- Słuchaj, czy twój brat nie dostał czasem żółtej febry?
- zawołał.
- Trza zapalić światło!
Chciał obejrzeć wydzieliny chorego, które rzeczywiście były czarne.
Żółta febra w języku Hiszpanów amerykańskich nosi trafną nazwę vomito negro.
- Bodajże cię!
Nie omyliłem się!
- mówił mocno zmartwiony.
Nasi ochotnicy cieszyli się wielką sympatią swych kolegów; skoro tylko rozeszła się wieść,
że jeden z Kosów zachorował na vomito negro, rozbudzono natychmiast lekarza, który
energicznie zajął się ratunkiem ochotnika.
Chorego przeniesiono do ambulansowego wozu, nacierano, pojono kawą i winem dla
podtrzymania gasnących sił, słowem, robiono wszystko, by go ocalić.
O świcie don Czacho zajrzał na chwilę do naszego Józka, który w przeciągu kilku godzin
zmienił się nie do poznania.
Rumiana jego, czerstwa twarz przybrała żółtoszarą barwę, oczy zamgliły się jak u
konającego, ciało było zimne.
- To dobry żołnierz, zrób, doktorze, wszystko, co leży w twej mocy, ażeby przywrócić mu
zdrowie.
- Na vomito negro nie ma pewnego środka - odparł lekarz.
- Mam tylko nadzieję w silnej budowie tego chorego.
Kosa chciał wespół z poczciwym Herkulesem pielęgnować brata, lecz nie dopuszczono go
wcale do ambulansu; biedacy musieli oczekiwać w najwyższej trwodze wiadomości od
felczera.
- Paskudne choróbsko!
- mówił olbrzym spluwając ze wstrętem.
- Bierze sobie człowieka w szponiska, ściśnie mocno - raz, dwa, trzy i po nim!
Wacek siedział nieruchomo pod skałą i wpatrywał się w dymiące głownie; serce targała mu
obawa o brata.
Połykał więc łzy, cisnące mu się gwałtem do oczu, i modlił się gorąco w duszy o zdrowie
Józka.
Co godzinę wstawał i szedł w głąb przesmyku, gdzie stały wozy ambulansowe obok namiotu
lekarza.
Lękał się za każdym razem, że zobaczy, jak posługacze wynoszą ciało brata i idą kopać grób
pod drzewem.
Ale los ulitował się nad Kosami.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

W południe przybiegł felczer, zatrzymał się przez ostrożność o kilkadziesiąt kroków od
żołnierzy i jął wymachiwać wesoło rękami.
- Żyje!
Lepiej mu!
- krzyczał.
- No, kamień spadł mi z piersi - rzekł olbrzym ściskając za rękę towarzysza, który rozpłakał
się ze wzruszenia.
- Szkoda byłoby chłopaka, bo zuch i poczciwiec jak rzadko.
Silny organizm naszego Józka wziął górę nad niszczącą chorobą.
Zdrowie nie powracało jednak tak szybko, jakby sobie tego życzyli Wacek i Herkules.
Doktor zapewniał, że nie wypuści chorego z ambulansu prędzej niż za tydzień, a może
dopiero za dwa tygodnie.
Na tęsknotę zabrakło wszakże czasu, gdyż po upływie trzech dni ruszono niespodzianie w
drogę ku Santiago.
Okazało się, że korpus hiszpański zdołał przedrzeć się przez zastępy kubańskie i wszedł do
miasta, dokoła którego grzmiały już działa amerykańskie.
Generał Garcia na czele swych wojsk rozłożył się w okolicy miasta, zamierzając poprzeć
czynnie sprzymierzeńców gotujących walny atak na twierdzę.

ROZDZIAŁ XXIII.

Pod Santiago.



Wojna, rozpoczęta pod hasłem oswobodzenia Kuby, zbliżała się ku swemu rozwiązaniu.
Armia regularna generała Shaftera staczała wśród ulewnych deszczów zacięte boje,
zdobywając szturmem szańce i forty Santiago.
Krew amerykańska i hiszpańska lały się obficie.
Admirał Cervera, zamknięty w porcie przez potężną flotę Sampsona, z trwogą widział, że
lada chwila miasto, wzięte w dwa ognie od strony lądu i morza, ulegnie, a jego piękne okręty,
chluba dumnej Hiszpanii, wpadną w ręce nieprzyjaciela czyhającego u wejścia do portu.
Oddział don Czacha, znajdujący się w rezerwie na tyłach operującej armii, obozował na
wzgórzach ciągnących się na zachód od Santiago; Kosowie i Herkules mogli doskonale
widzieć tonące w obłokach dymu prochowego forty i baterie a także wieniec potężnych
okrętów pancernych, blokujących zatokę.
Siły obu przeciwników na lądzie równoważyły się prawie, na wodzie za to Amerykanie mieli
oczywistą przewagę.
Admirał Cervera komenderował szczupłą flotą, składającą się z sześciu zaledwie statków,
pomiędzy którymi najlepszym był "Cristobal Colon" (Krzysztof Kolumb), zakupiony od
Włochów Pancerz, gruby na sześć cali, chronił skutecznie jego boki od pocisków mniejszego
kalibru; "Vizcaya", "Maria Teresa i "Oquendo" ustępowały mu bardzo pod względem
uzbrojenia; stal pokrywała je wąskim szlakiem sięgającym zaledwie na kilka stóp ponad linię
zanurzenia się, nie mogła więc przeszkodzić granatom wtargnąć do baterii i czynić tam
spustoszenia.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Dodajmy do tego dwa kontrtorpedowce "Furor" i "Pluton", małe, szybkie stateczki,
przeznaczone do niszczenia torpedowców, a będziemy mieli pojęcie o siłach Hiszpanów na
morzu.
Wszystkie wymienione okręty należały do najświeższego typu i stały zupełnie na poziomie
wymagań techniki wojennej.
Nie mogły się one jednak równać nawet liczebnie i jakościowo z flotą blokującą rozstawioną
w półkole trzema liniami koncentrycznymi.
W pierwszej, na odległość dwóch mil angielskich od brzegu, znajdowały się łodzie działowe
"Vixen", "Delfin", "Sawanee", tworzące straż przednią, poza nimi kołysały się na falach:
opancerzony krążownik "Brooklyn" (o 9215 tonach objętości), pancernik drugiej klasy
"Texas" (6300 ton), pancernik pierwszej klasy "Massachusetts" (10200 ton), olbrzymi "Jowa"
(11340 ton), lekko kryty krążownik "Nowy Jork", pancernik "Oregon" (10200 ton), a
wreszcie potężny "Indiana" (10288 ton).
Obok tych pływających fortec Amerykanie mieli jeszcze kilka mniejszych okrętów,
drewnianych, uzbrojonych naprędce, oraz torpedówki.
Nic dziwnego, że Cervera, posiadając mało amunicji, węgla i działa nie w komplecie,
obawiał się przyjąć bitwę na otwartym morzu z kilkakrotnie silniejszym przeciwnikiem, wolał
natomiast nieść pomoc wojskom lądowym, popierając je ogniem ze swych okrętów.
Cervera miał do wyboru: albo pozwolić się schwytać jak borsuk w jamie, albo spróbować,
czy mu się nie uda wymknąć z portu.
Przypuszczał on, nie bez uzasadnienia, że Amerykanie nie mogą w przeciągu całych tygodni
utrzymywać ognia pod kotłami i że nie będą w stanie puścić się w pogoń za jego flotą;
postanowił więc dokonać zuchwałego czynu, godnego świetnych hiszpańskich tradycji:
wyjechać z Santiago w biały dzień i pod gradem pocisków floty blokującej w ucieczce szukać
ocalenia.
Liczył on też na szybkość swych okrętów, które, płynąc całą siłą pary, potrafiłyby uniknąć
łatwo pogoni ciężkich, zakutych od stóp do głów w stal olbrzymów, a także na niegotowość
przeciwnika do boju.
Była to loteria; sięgnął śmiałą ręką po los i wyciągnął - zgubę.
Oto przebieg katastrofy, której świadkami były wojska powstańcze, rozłożone na zachód od
Santiago, na pochyłościach wzgórz panujących nad oceanem.
O godzinie dziewiątej czterdzieści przed południem, podczas pięknej słonecznej pogody, z
wąskiego ujścia zatoki wysunęła się flota hiszpańska.
Porządek jej jest tutaj opisany podług sprawozdania naocznych świadków.
Na przedzie szła "Maria Teresa", za nią - "Vizcaya", "Cristobal Colon" i "Oquendo", na
samym końcu sunęły "Pluton" i "Furor".
Okręty hiszpańskie, rzecz dziwna, nie płynęły z szybkością, jaką mogłyby rozwinąć.
Dlaczego?
Na to pytanie nikt nie umiał odpowiedzieć.
"Maria Teresa" skierowała się na zachód, wzdłuż brzegów, prowadząc niejako szaloną
wycieczkę, a skoro tylko ujrzała przeciwnika, boki jej zionęły gradem pocisków na
"Brooklyna", "Oregona" i "Texasa".
Inne statki poszły za jej przykładem i powietrze napełniło się nie milknącym grzmotem.
Amerykańskie okręty jednak, wbrew przypuszczeniom Cervery, stały wszystkie gotowe, pod
parą; ujrzawszy Hiszpanów rzuciły się ku nim jak stado czyhających na zdobycz orłów;
dobrze kierowany ogień z dział szybkostrzelnych rozpoczął dzieło zniszczenia.
Granaty, przebijając z łatwością cienką zbroję, wybuchały wewnątrz; wywiązujące się stąd
gorąco było tak silne, że drewniane części wnet zapalały się i niebawem krążowniki
hiszpańskie z wyjątkiem "Colona" ogarnął pożar.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Zdziesiątkowani artylerzyści usunęli się od armat, a bitva zamieniła się w dziką ucieczkę
wzdłuż brzegów.
Chociaż Hiszpanie zwiększali szybkość, "Brooklyn" i "Teksas" doganiały ich; za nimi
podążał "Oregon".
Pierwszymi ofiarami były: kontrtorpedowiec "Furor" i "Pluton"; objęte pożarem, utraciwszy
dwie trzecie załogi, zatonęły tuż przy brzegu, w pół godziny zaledwie po opuszczeniu portu.
Nieszczęsna "Maria Teresa" i "Oquendo" płynęły rozpaczliwie w obłokach gęstego, czarnego
dymu, buchającego spod pokładu.
Nie widząc ocalenia, zdziesiątkowane kulami amerykańskimi i zagrożone spaleniem się lub
wyleceniem w powietrzę, załogi obu krążowników postanowiły dobić do brzegu.
Tak też uczyniono: "Maria Teresa" wpadła na skały pod Numa, o sześć mil od wyjścia z
portu Santiago, w piętnaście zaś minut potem poszedł za jej przykładem "Oquendo".
Podczas gdy się to działo, "Vizcaya" znajdowała się pod ogniem ścigających ją pancerników
i krzyżowców; granaty i tu wznieciły pożar, zrozpaczona zwróciła się nagle ku lądowi i
szukała przytułku w maleńkiej zatoce.
Tutaj strawił ją do reszty ogień; po upływie godziny z pięknego nowego statku pozostał
żelazny szkielet, o który uderzały z łoskotem fale morskie.
Pozostał jednak "Cristobal Colon", najlepszy okręt z całej floty Cervery.
W chwili gdy "Vizcaya" dogorywała w zatoce, znajdował się on o sześć mil przed
ścigającymi go "Brooklynem", "Oregonem" i "Texasem", natężając wszystkie siły, aby ujść
wrogowi.
Niestety, okazało się, że szybkość tego pięknego krążownika nie dosięgała nawet normy
przewidywanej i okręty amerykańskie zbliżały się doń coraz bardziej, z "Brooklynem" na
czele.
O godzinie pierwszej po południu, po wyścigu na śmierć i życie, odległość pomiędzy
okrętami zmniejszyła się o tyle, że najprzód "Brooklyn", a potem "Oregon" mogły otworzyć
ogień ze swych wielkich dział.
Pocisk trzynastocalowy, wyrzucony z wieży "Oregona", padł w morze tuż za ściganym
okrętem, który, zdając sobie sprawę z bezowocności nierównej walki, spuścił flagę i z całą
szybkością rzucił się ku wybrzeżom o czterdzieści osiem mil morskich od Santiago.

Kapitan "Brooklyna" wsiadłszy do szalupy, podążył na pokład "Colona", aby przyjąć od
hiszpańskiego dowódcy deklarację poddania się.
Tak została zniszczona dumna flota hiszpańska!
Admirał Cervera płacząc oddał swą szpadę.
Stracił wszystko prócz honoru wojskowego, wolał stoczyć bohaterską nierówną walkę aniżeli
dać się pochwycić nieprzyjacielowi w swej kryjówce.
"Cristobal Colon", jak się okazało, dzięki pancerzowi nie ucierpiał wcale od kul
amerykańskich, jednak ktoś otworzył przewody łączące wnętrze kadłuba z morzem i piękny
okręt zaczął szybko pogrążać się w otchłań.
Amerykanie spostrzegłszy, co się dzieje, wyprowadzili go na płytką wodę, gdzie zatonął.
O wpół do drugiej po południu flota hiszpańska przestała istnieć, admirał Cervera i jego
marynarze, którym udało się wynieść życie z pogromu, znaleźli się w niewoli amerykańskiej.
Hiszpańska załoga Santiago - pozbawiona pomocy floty, wygłodzona, nawiedzona żółtą
febrą, zdemoralizowana - musiała skapitulować.
Niebawem ogłoszono zawieszenie broni.
Dumna Hiszpania po tym bolesnym ciosie musiała ugiąć kolana przed zwycięzcą i
rozpoczęła rokowania o pokój.
Gospodarka jej w Nowym Świecie, będąca jednym ciągiem gwałtów, okrucieństw, podbojów
dokonywanych na bezbronnych ludach, skończyła się.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Armia powstańcza włożyła skrwawiony miecz do pochwy.
Piersi żądne zemsty odetchnęły, serca zabiły radośnie.
Wiekowe pęta opadły!...
Waleczni wodzowie Kubańczyków niecierpliwie czekali wymarzonej chwili uznania
niepodległości Kuby przez tych, którzy podali im dłoń pomocną.
Harmonia nie panowała jednak długo.
Początkowo zgodne głosy współpracy przemieniały się stopniowo w chrapliwe pomruki
zwierza wietrzącego zdobycz, w okrzyki pijanych zwycięstwem handlarzy i spekulantów.
Zorza lepszej przyszłości bladła coraz bardziej, a słońce wolności wschodziło blado, jakby
wątpiło, czy jego promienie zdołają rozpędzić mroki politycznych machinacji.

ROZDZIAŁ XXIV.

Rozstanie.



W parę miesięcy po zniszczeniu floty hiszpańskiej i upadku Santiago spotykamy naszą trójkę
w Hawanie, na pokładzie okrętu odpływającego do Brazylii.
Kosowie i Stach mają miny smutne, łzy nawet kręcą się im w oczach.
Nic dziwnego, że ciężko rozstawać się tym, którzy wspólnie walczyli, wspólnie cierpieli
głód, wspólnie ponosili trudy, razem cieszyli się i razem smucili...
Bo Kosowie odjeżdżali het daleko, do swego starego stryja, a ich przyjaciel zostaje sam
jeden, nie chce opuścić armii kubańskiej, dopóki nie spełni się to, za co narażał życie.
Chociaż statek ma za godzinę podnieść kotwicę, przyjaciele nie mówią ani słowa, nie mają
sobie do powiedzenia nic innego nad to, że woleliby być razem, że ciężko im rozstawać się po
tych przeżyciach, jakimi upajali się prawie przez cały rok.
Kosowie nie śpieszyliby się na pewno, gdyby nie to, że pisali do stryja, a ten w odpowiedzi
przysłał pieniądze na podróż, z błagalną prośbą, aby jechali jak najprędzej, jeśli go chcą
jeszcze zastać przy życiu.
Poczciwy starowina poczytywał ich za umarłych i uradował się na wieść, że cudownie
uniknęli śmierci na morzu.
Nie zwlekając wzięli więc zwolnienie od dzielnego don Czacha, który pożegnał ich jako
rodzone dzieci, i podążyli w towarzystwie Stacha do Hawany.
Wacław, siedząc na pace z tytoniem, przypatrywał się miastu malowniczo rozłożonemu
dokoła zatoki i tonącemu w zieleni ogrodów.
Chwilami oko jego sięgało dalej i zatrzymywało się tęsknie na górach zamykających
horyzont od południa i przysłonionych niebieskawo siną mgłą poranną.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Myślą gonił w puszcze, gdzie niedawno rozlegał się trzask karabinów, ryk dział i szczęk
oręża, do samotnej chatki na wzgórzu, gdzie pod zwyczajnym krzyżem i kupą kamieni śpi
snem wiecznym Jan Siekierka...
Z piersi Wacka dobywa się westchnienie.
Na miejscu hiszpańskiej flagi pławi się nad fortami w powietrzu czysta w jasnym słońcu
flaga gwiaździsta, ale przemoc nie ustępuje...
Pragnienia tlą jak przedtem, a niepewność szarpie serca.
Oni obaj pozostaliby na pewno tutaj i czekali, ale czas jechać do starca, który na nich czeka.
Chrapliwy odgłos gwizdawki wyrywa Kosę z zamyślenia.
Józiek wydobywa szklankę, otwiera butelkę.
- Do ciebie, Stachu - szepce wyciągając rękę do olbrzyma.
Stach kiwa głową.
- Za pomyślność!
- Dziękuję, bywajcie zdrowi i pracujcie!
- odpowiada olbrzym wychylając szklankę duszkiem.
Rozmowa znowu się urywa.
Na pokładzie wzrasta zgiełk.
Murzyni cisną się na mostek z pakami i workami, rzucają je na kupę i wrzeszczą
przeraźliwie; majtkowie biegają potrącając podróżnych.
Z komina bucha czarny, przykry dym i zasnuwa wszystko, pobudzając do kaszlu.
Para syczy wymykając się z gwizdawki.
- Co ty będziesz z sobą robił?
- pyta Wacław Stanisława.
- Ha, poczekam, aż Amerykanie stąd odjadą!
- A potem?
Olbrzym zamyślił się...
- Potem?
- powtórzył marszcząc brwi.
- Potem jadę daleko...
na Filipiny...
- Po co?
- zawołał Józiek.
- Po cóż tyś tam potrzebny?
- Przecie wiecie, że tam wojna...
Filipińczycy biją się z Amerykanami.
Pojadę i zaciągnę się.
Na twarzy Kosy pojawił się uśmiech.
- Dziś z Amerykanami, jutro przeciwko nim?
To jakoś głupio się wydaje, hę?
- Głupio albo i nie!
- odparł Stach marszcząc brwi.
- Dla mnie, prawdę mówiąc, nie ma na świecie ani Amerykanów, ani Hiszpanów, ani
Filipińczyków...
Wiem tylko, że istnieje na świecie jedno najważniejsze: sprawiedliwość, i o to gotów jestem
się bić z każdym i wszędzie.
Zrozumiałeś?
- Co nie mam rozumieć - odparł chłopak.
- My, Polacy, kochamy wolność nade wszystko i dla niej chyba walczyliśmy pod rozkazami
don Czacha.
- Tak, bracie kochany, za wolność, i to cudzą, oddał życie nasz Siekierka!

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Za wolność chciał walczyć nasz ziomek Oret, który źle trafił, bo dostał się między najmitów,
których wolność nic a nic nie obchodziła, za tę pomyłkę odpokutował...
Rozstrzelali biedaka niby to za dezercję, a w gruncie rzeczy za to, że im powiedział prawdę
w oczy.
- No, ale teraz, Stachu kochany - rzekł Wacław - musimy się już naprawdę rozstać.
Właśnie wciągają mostek łączący statek z wybrzeżem.
Daj gęby, bracie, i jeśli znajdziesz się naprawdę między tymi Filipińczykami, to napisz...
Herkules ostatni niemal zbiegł po mostku na brzeg; stojąc samotny, przyglądał się ze łzami w
oczach, jak statek oddalał się powoli od lądu.
Jakoś bardziej przywiązał się do tych prostych chłopaków, niż mu się zdawało.
Kosowie również nie spuszczali wzroku z jego olbrzymiej postaci.
Była chwila, że zaczynali żałować tego rozstania z wypróbowanym druhem.
- Morowy chłop z tego Stacha - rzekł Józiek.
- Nie zapomnę, jak się mną opiekował, kiedym zachorował na żółtą febrę.
- Szkoda go, pewnie zginie gdzieś na krańcu świata.
Okazało Się jednak, że Stach nie przepadł.
W kilka miesięcy potem, kiedy Kosowie znajdowali się już w Kurytybie i siedzieli na ładnej
kolonii podarowanej im przez stryja, którego jeszcze zastali przy życiu, nadszedł
niespodziewanie pod ich adresem list od rycerza wolności.
Kochani Koledzy i Towarzysze!
- pisał Stach.
- Kuba, może już wiecie, odzyskała niepodległość przede wszystkim dzięki własnej walce.
Podobno ma zostać republiką pod protektoratem Stanów Zjednoczonych.
Ja zaś jestem w Manili, stołecznym mieście Archipelagu Filipińskiego, między Tagalami.
* Tagale - szczep należący do rasy żółtej, zamieszkujący szereg wysp Archipelagu
Malajskiego.
między innymi także Filipiny.
Poczciwy to naród, nienawidzą Hiszpanów, bo ci ich ciemiężyli jak Kubańczyków, teraz
znów dostali się pod władzę Amerykanów, którzy odebrali Hiszpanii te ładne wyspy.
Ci nowi gospodarze niezbyt przypadli im do serca, więc krajowcy zamierzają wywalczyć
sobie pełną niezależność.
Już się zaczynają, potyczki z Jankesami.
Przyznam się Wam, że zapisałem się do ich szeregów i dotrzymam do końca, o ile mnie jaka
kula nie zdmuchnie.
Klimat tu podobny do kubańskiego, ale ludzie inni.
Jak się dobrze rozejrzę i powącham prochu amerykańskiego, to do Was napiszę.
List był jeszcze pełen różnych szczegółów.
Kosowie przeczytali go z ciekawością i zaraz odpisali prosząc Stacha o częste wiadomości,
co się z nim dzieje.
Niestety, ten pierwszy list był zarazem ostatnim.
Długo, bo cały rok chłopcy czekali, ale nie doszły ich żadne wieści o Stachu.
Powstanie na Filipinach skończyło się na razie przegraną Tagalów, ochotnicy wracali w
rodzinne strony, a Stach przepadł bez najmniejszego śladu.
Kosowie odczuli boleśnie stratę przyjaciela, wyobrażali sobie, że olbrzym, powalony kulą
amerykańską, spoczywa, jak Siekierka, gdzieś w puszczy, a na jego mogile stoi prosty,
drewniany krzyż, jakich tyle widzieli na Kubie.
Jeszcze jeden Polak oddał życie za wolność innego narodu.
POSŁOWIE.
W grudniu 1898 roku Hiszpanie podpisali Traktat Paryski i opuścili Kubę oddając "słodką
wyspę" w opiekę Stanów Zjednoczonych.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

I tak zakończyła się wojna rozstrzygnięta pod Santiago de Cuba klęską eskadry hiszpańskiej.
"O godzinie pierwszej po południu, po wyścigu na śmierć i życie, odległość pomiędzy
okrętami zmniejszyła się o tyle, że najprzód "Brooklyn", a potem "Oregon" mogły otworzyć
ogień ze swych wielkich dział.
Pocisk trzynastocalowy, wyrzucony z wieży "Oregona", padł w morze tuż za ściganym
okrętem, który zdając sobie sprawę z bezowocności nierównej walki, spuścił flagę i z całą
szybkością rzucił się ku wybrzeżom o czterdzieści osiem mil morskich od Santiago [...]
Admirał Cenera płacząc oddał swą szpadę.
Stracił wszystko prócz honoru wojskowego, wolał stoczyć bohaterską nierówną walkę aniżeli
dać się pochwycić nieprzyjacielowi w swej kryjówce".
Hiszpanie odeszli, ale wojska Stanów Zjednoczonych zostały na wyspie.
Okupacja amerykańska trwała cztery lata.
Dopiero 5 maja 1902 roku gubernator wojskowy przekazał władzę pierwszemu prezydentowi
niepodległej Kuby.
W rok później Stany Zjednoczone i Kuba podpisały Stały Traktat.
Na mocy postanowień Traktatu Kuba musiała oddać w dzierżawę tereny położone nad
Zatoką Guantanamo.
Powstała tam amerykańska baza wojskowa.
Ani Traktat Paryski, ani ugoda ze Stanami Zjednoczonymi nie przesądziły biegu wydarzeń.
Losy Kuby rozstrzygnęły się na dobre już za naszej pamięci.
W styczniu 1959 wojska powstańcze wkroczyły do Hawany, władzę na Kubie objął rząd
rewolucyjny.
Zaczął się nowy rozdział historii Republiki Kuby.
Historii pełnej niepokojów i trudności, chwil groźnych i dramatycznych nie tylko dla
młodego państwa, lecz dla całego świata.
Dość przypomnieć rok 1962 .
Daleka wyspa stała się nagle bliska.
Bez przesady można powiedzieć, że decydowały się tam losy nas wszystkich.
Szło o stawkę najwyższą, pokój.
Za czasów Umińskiego, mam na myśli lata powstania powieści, Kuba leżała naprawdę
bardzo daleko.
Opowiadając o wojnie kubańskiej Umiński stawał się przewodnikiem młodych czytelników.
Opisywał egzotyczne, nieznane krajobrazy, przybliżał świat istniejący za bezkresnym
oceanem.
Na ówczesnych mapach widniały jeszcze liczne białe plamy oznaczające niezbadane zakątki
mórz i kontynentów.
Świat z początków naszego stulecia był światem innych odległości i innej miary czasu.
Trudno dziś uwierzyć, że z przestrzenią zmagały się powolne parowce i pociągi, że na
prymitywne automobile patrzono z niedowierzaniem, że latającym maszynom wróżono jak
najgorszą przyszłość.
A jeszcze wcześniej decydującym czynnikiem był wiatr wypełniający żagle statków i
okrętów.
Krajobraz sprzed lat kilkudziesięciu wydaje się obrazem świata sprzed kilku stuleci.
Po obejrzeniu obrazów przekazanych w ciągu paru sekund z Księżyca na Ziemię, po
spojrzeniu z bliska na pejzaż tajemniczego Marsa niełatwo przejąć się na serio kłopotami
Wacława i Józefa.
Ulegamy złudzeniu, że dramatyczne przygody na tratwie to naiwna historyjka wyjęta z bajki
dla nieoczytanych dzieci.
Zmieniły się dekoracje.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Postęp techniczny zawrócił nam w głowie, pomniejszył odległości, zmienił miarę czasu, ale
nie pomniejszył roli człowieka.
Właśnie dlatego książki Umińskiego skutecznie opierają się niszczącemu działaniu czasu.
Decyzja powzięta na prymitywnej tratwie jest tyle warta, co decyzja powzięta we
współczesnym pojeździe kosmicznym, kiedy awaria maszyn zmusza człowieka do
samodzielnej, błyskawicznej reakcji.
Powieść Umińskiego ukazała się po raz pierwszy w 1901 roku.
Warto o tym pamiętać.
Skończyła się wojna, bohaterowie podejmują podróż przerwaną zatonięciem statku.
Ale powiada autor: "Waleczni wodzowie Kubańczyków niecierpliwie czekali wymarzonej
chwili uznania niepodległości Kuby przez tych, którzy podali im dłoń pomocną.
Harmonia nie panowała długo.
Początkowo zgodne głosy współpracy przemieniały się stopniowo w chrapliwe pomruki
zwierza wietrzącego zdobycz, w okrzyki pijanych zwycięstwem handlarzy i spekulantów.
Zorza lepszej przyszłości bladła coraz bardziej, a słońce wolności wschodziło blado, jakby
wątpiło, czy jego promienie zdołają rozpędzić mroki politycznych machinacji".
Jak już wiemy, okupacja amerykańska skończyła się w 1903 roku, a więc Umiński nie mógł
znać dalszego ciągu wydarzeń na wyspie.
W daleką wojnę wplótł Umiński polski los.
Tłumaczy to jasno i dobitnie: "Alboż człowiek powinien to tylko robić, z czego majaki
osobisty pożytek ?
A czyż może być większe nieszczęście, dola gorsza od niewoli ?
Ja bym pragnął z całego serca, żeby się działa sprawiedliwość na całym świecie, więc też
przykładam wedle sił rękę do dobrej sprawy.
Polak, który stracił własną Ojczyznę, wie, jak to boli!
Czy to raz nasi walczyli za wolność uciemiężonych narodów?
A Kościuszko, a Pułaski, a inni"?
Czytelnik współczesny uznaje racje powieściowe za słuszne.
Walka o wolność i sprawiedliwość społeczną jest nadal sprawą wielkiej wagi.
Uznajemy konieczność walki, ofiar w niej poniesionych nie rozpisujemy na straty.
Co było wcześniej, przed wojną opisaną przez Umińskiego ?
W październiku (27) 1492 roku okręty Kolumba zbliżyły się do Kuby.
Hiszpanie wylądowali na północy w pobliżu zatoki Nipe.
W dwa lata później eskadra Kolumba ponownie zjawia się u wybrzeży.
W 1510 roku zaczyna się podbój Kuby, Hiszpanie zakładają pierwsze miasto na wyspie -
Baracoa.
W 1868 roku wybucha powstanie, zaczyna się trwająca dziesięć lat wojna o wyzwolenie.
W1895 roku wybucha wojna następna, zakończona interwencją Stanów Zjednoczonych i
klęską Hiszpanii.
Kuba słynęła dawniej z produkcji cukru i doskonałych cygar hawańskich.
Zanim nazwano ją "cukiernicą świata", uchodziła za "klucz Nowego Świata".
Kto władał na Kubie, ten panował nad cieśninami Jukatańską i Florydzką i kontrolował
szlaki morskie Morza Karaibskiego i Zatoki Meksykańskiej.
Trzcinę cukrową przywieźli Hiszpanie (podobnie jak ryż i banany) z pobliskiej wyspy Haiti.
W 1791 roku, podczas powstania niewolników, uległy zniszczeniu plantacje trzciny na Haiti.
I właśnie wtedy zaczął się dla Kuby wspaniały okres cukrowy.
Kuba stała się "słodką wyspą", ogromną "cukiernicą świata".
Przy okazji warto przypomnieć, że pierwsza mała cukrownia produkująca cukier z buraków
powstała na Dolnym Śląsku w 1802 roku.
Dlaczego Amerykanie niszczyli rafinerie podczas wojny o wyzwolenie Kuby ?

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

We wschodniej części Stanów Zjednoczonych powstały liczne zakłady przemysłowe
przerabiające cukier surowy importowany z Kuby.
Rafinerie kubańskie były więc dla Amerykanów niebezpieczną konkurencją.
Koniec wojny nie kończy losów bohaterów.
Stanisław rusza na Filipiny, żeby tam walczyć dalej o wolność: "Dla mnie, prawdę mówiąc,
nie ma na świecie ani Amerykanów, ani Hiszpanów, ani Filipińczyków...
Wiem tylko, że istnieje na świecie jedno najważniejsze : sprawiedliwość, i o to gotów jestem
się bić z każdym i wszędzie".
Z wojny o wolność Tagalów nadszedł tylko jeden list.
"Powstanie na Filipinach skończyło się na razie przegraną Tagalów, ochotnicy wracali w
rodzinne strony, a Stach przepadł bez najmniejszego śladu [...] Jeszcze jeden Polak oddał
życie za wolność innego narodu".
W tych czasach, kiedy Umiński oddawał swą powieść w ręce czytelników, marzeniem i
szczęściem wydawała się chwila, w której można by podjąć walkę o własną wolność.
Ale Umiński, zdając sobie sprawę z odpowiedzialności pisarza wobec czytelników i narodu,
nie pomijał żadnej okazji, żeby konieczność walki przypomnieć i oswoić czytelników z
trudną przyszłością.
Echa powstania na Filipinach znalazły się w późniejszej powieści Umińskiego "Znojny
chleb".
Powieść ta, wydana wcześniej w serii "Złotego liścia", kończy się posłowiem zawierającym
niezbędne informacje o poczytnym autorze.
Zwrócono mi jednak uwagę, że nie wszyscy czytelnicy powieści niniejszej znają "Znojny
chleb".
Wydało mi się to mało prawdopodobne, bo większość moich znajomych gromadzi całą serię,
a nie jej poszczególne tytuły.
Mimo tych wątpliwości, powtarzam: Władysław Umiński urodził się 10 listopada 1865 roku
w miasteczku Przedecz na Kujawach.
Do gimnazjum chodził w Warszawie, studia przyrodnicze ukończył w Petersburgu.
Pierwszą książkę wydał mając lat dwadzieścia sześć ("Zwycięzcy oceanu").
Na dorobek Umińskiego składa się kilkadziesiąt powieści i książek popularnonaukowych.
Zmarł w Warszawie 31 grudnia 1954 roku.
Był człowiekiem pracowitym i wiedział, czego chce.
Był też pisarzem obdarzonym wyobraźnią.
Dlatego stare książki Umińskiego nie wydają się nawet dziś przestarzałe.
Właśnie dzięki wyobraźni pisarza, dzięki umiejętności dostrzegania przyszłości ukrytej za
horyzontem.
Dzięki wysuwaniu na pierwszy plan spraw tak bezspornych, jak wolność, sprawiedliwość,
ofiarność i poświęcenie.
Czytając Umińskiego, tracimy z oczu staroświeckie dekoracje.
Myślimy o wartościach najbardziej trwałych na Ziemi, o wartościach reprezentowanych
przez Człowieka.
STANISŁAW ZIELIŃSKi.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.