JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

458

Jan Krupa, Krzysztof Krupa

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

ROLNICTWO EKOLOGICZNE CZYNNIKIEM GWARANCJI

JAKOŚCI ŻYWNOŚCI ORAZ ZDROWIA KONSUMENTA

1. Wprowadzenie

Człowiek dbający o przyrodę nie powinien zapominać o sobie i trosce

o swoje zdrowie

1

. Należy także pamiętać o sposobach żywienia i o jakości kon-

sumowanych produktów. Nie musimy szukać w fachowej literaturze stwierdzeń,
żeby przekonać się, iż nasz sposób odżywiania jest zły. Rzadko kiedy zastana-
wiamy się, jaki jest stan sanitarny żywności, jakie zanieczyszczenia kumulują
się w produktach spożywczych.

Po okresie intensywnego rozwoju cywilizacji technicznej, w tym również

w rolnictwie, człowiek na nowo uświadomił sobie, że stojąc na szczycie pirami-
dy organizmów żywych, wymaga dla swego dalszego istnienia i rozwoju har-
monijnego współdziałania wielu czynników kształtujących środowisko natural-
ne, w którym żyje. Nie jest zatem rzeczą przypadku, że coraz bardziej uświada-
miamy sobie konieczność gospodarowania w sposób chroniący środowisko oraz
zdrowie społeczności ludzkiej. W rolnictwie szansę taką upatruje się we wpro-
wadzaniu do praktyki ekologicznych metod produkcji.

Zaistniały w ostatnich latach kryzys (m.in. związany z BSE, dioksynami,

bakteriami Salmonella i Campylobacter, pestycydami, mykotoksynami) w za-
kresie bezpieczeństwa żywnościowego skłonił producentów i konsumentów do
poszukiwania bardziej autentycznej i gwarantowanej żywności.

Wiele badań wykazuje, że szereg zanieczyszczeń żywności ma swoje źródło

w chemizacji intensywnego rolnictwa. Z kolei żywność z rolnictwa ekologicz-
nego jest postrzegana jako zawierająca zdecydowanie mniej zanieczyszczeń
obcych, a zatem jest zdrowsza, niż produkowana metodami konwencjonalnymi.
Należy jednak zaznaczyć, że rośliny uprawiane w systemie ekologicznym mają
średnio o 20% niższe plony, niż produkowane konwencjonalnie. Ten sam pro-
blem dotyczy produkcji zwierzęcej, w której wydajność mleka i mięsa jest istot-
nie niższa. Powoduje to niższy zysk dla producenta ekologicznego, wymusza

1

W. Sobczyk, Substancje obce w żywności. Żywność bezpieczna, Wydawnictwo Naukowe

Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000, s. 5.

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

459

wzrost ceny i dla wielu konsumentów stanowi barierę ograniczającą zakup żyw-
ności ekologicznej.

Rolnictwo ekologiczne jest coraz bardziej popularne w Europie i innych

częściach świata. Przy stałym wzroście wynoszącym około 25% rocznie w ciągu
ostatnich 10 lat, rolnictwo ekologiczne jest niewątpliwie jednym z najszybciej
rozwijających się sektorów produkcji rolnej

2

. Głównym powodem jest rosnący

popyt ze strony konsumentów, poszukujących bardziej bezpiecznych i kontro-
lowanych produktów żywnościowych oraz troska konsumentów o czyste środo-
wisko i wyższą jakość życia.

Współczesne rolnictwo ekologiczne to system produkcji rolnej, oparty na

równowadze celów ekonomicznych, ekologicznych i społecznych, dostarczający
żywności o wysokiej jakości, zgodnie z przyjętymi standardami, zapisanymi
w Podstawach Kryteriów Rolnictwa Ekologicznego IFOAM (1982) oraz w Roz-
porządzeniu Rady EWG nr 2092/91 z 24 czerwca 1991 roku.

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie istoty oraz znaczenia

rolnictwa ekologicznego, jako nowoczesnej formy gospodarowania w rolnictwie
oraz alternatywnego kierunku przemian w polskim rolnictwie. Przedstawiono
sytuację w rozwoju tej formy produkcji żywności w Polsce oraz jej wpływ na
środowisko przyrodnicze, jakość żywności oraz zdrowie człowieka.

2. Istota i cel rolnictwa ekologicznego

Rolnictwo ekologiczne jest formą gospodarowania w pełni wykorzystującą

znajomość prawidłowości ekonomii natury, celem tworzenia systemów bilansu-
jących możliwości produkcyjne z właściwościami regeneracyjnymi obszarów
wiejskich. Dzięki temu można tworzyć względnie stabilne systemy gospodarcze,
optymalizujące wielkość produkcji w określonych warunkach. Jednak warun-
kiem powodzenia tak pomyślanej gospodarki jest znajomość najnowszych osią-
gnięć nauk przyrodniczych, głównie ekologii i geografii fizycznej oraz korzy-
stanie z bogatych doświadczeń praktyków rolników.

Rolnictwo ekologiczne to najbardziej przyjazna środowisku produkcja rol-

nicza. Dzięki uprawie bez agrochemii i kontrolowanym metodom produkcji,
rolnictwo ekologiczne przyczynia się do zachowania bioróżnorodności i ochrony
zasobów naturalnych, a także produkcji żywności o wysokiej jakości.

Produkcja żywności metodami ekologicznymi, w czystym i bezpiecznym

środowisku, bez sztucznych nawozów i syntetycznych środków ochrony roślin,
bez antybiotyków, hormonów wzrostu i genetycznie modyfikowanych organi-
zmów staje się ważnym kierunkiem funkcjonowania rolnictwa na świecie,

2

http://duw.iung.pulawy.pl/eko/rembia/eko3.doc, 18.04.06.

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

460

a także w Polsce

3

. Dzięki tym metodom żywność ekologiczna cieszy się coraz

większym zainteresowaniem, a co za tym idzie, rośnie zapotrzebowanie
na żywność najwyższej jakości. Wobec łatwej dostępności wielu dóbr, ważne
jest, aby rynek w Polsce zaoferował w wystarczającej ilości żywność ekolo-
giczną. Istotna jest ochrona konsumenta przed pseudoekologicznymi wyrobami
– tzw. zdrową żywnością – które nie posiadają atestu na zgodność z kryteriami
produkcji ekologicznej, a znajdują się dość powszechnie w sprzedaży.

Gospodarstwo ekologiczne stanowi źródło dochodu dla rodziny wiejskiej,

a coraz częściej również miejsce pobytu i odpoczynku turysty z miasta. Umoż-
liwia obserwację ekosystemów, w których powstaje żywność. Prowadzi to do
pełniejszego zrozumienia cykli biologicznych w produkcji żywności, a więc
do zrozumienia konieczności ochrony nie tylko poszczególnych fragmentów
przyrody, ale całych systemów przyrodniczych. Rolnictwo ekologiczne rozwija
nie tylko świadomość ekologiczną konsumenta, ale również skłania do refleksji
nad narastającymi problemami cywilizacji technicznej

4

.

Wytwarzanie żywności metodami ekologicznymi pozwala również na uzyska-

nie przez gospodarstwa dodatkowych dochodów z tytułu premii ekologicznej, co
pozwoli na podniesienie dochodowości gospodarstw. Dodatkowym źródłem do-
chodów ludności wiejskiej stanie się przyzagrodowe lub wiejskie przetwórstwo
żywności oraz sprzedaż bezpośrednia z gospodarstwa. Producenci ekologicznej
żywności mają swój krąg odbiorców oraz stałych klientów. Dostarczają swoje pro-
dukty do specjalistycznych sklepów, supermarketów, szkół, szpitali

5

.

Produkcja tej żywności metodami ekologicznymi odbywa się na zasadach

ustalonych w UE Rozporządzeniem Rady 2092/91, które obowiązuje także
w Polsce po jej wstąpieniu do UE. W Polsce zasady te zostały określone
w Ustawie o rolnictwie ekologicznym z 1 maja 2004 roku

6

.

Rolnictwo ekologiczne oznacza „system gospodarowania o zrównoważonej

produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa oparty na środkach
pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie.
Podstawowym wyróżnikiem tego sposobu gospodarowania, w potocznym rozu-
mieniu, jest eliminacja środków technologii chemicznej (nawozów, pestycydów
i innych środków) z produkcji rolniczej”

7

.

Rolnictwo ekologiczne charakteryzuje się, m.in.:

– uzyskiwaniem plonów roślin uprawnych dla wyżywienia ludzi i na pokarm dla

zwierząt gospodarskich metodami przyjaznymi dla środowiska,

– utrzymaniem i poprawianiem zdolności produkcyjnych siedlisk rolnych,

3

http://www.infoobywatel.gov.pl/st/rol/ekologiczne/, 23.05.06

4

http://www.agro.com.pl/produkt.htm, 15.06.06

5

W. Sobczyk, Substancje obce..., s. 96

6

Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (DzU z 2004 r. Nr 93, poz. 898).

7

A. Kozłowska, Rolnictwo ekologiczne – czy ma szansę na rozwój? „BOSS – ROLNIC-

TWO”, 1999, nr 5 (472).

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

461

– wielokierunkowością produkcji rolniczej,
– ochroną i kształtowaniem krajobrazu rolniczego na potrzeby produkcji rolni-

czej wszystkich gałęzi i dla zachowania walorów rekreacyjnych obszarów
wiejskich,

– specyfiką agrotechniki,
– zachowaniem dużej bioróżnorodności gatunków roślin i zwierząt (zarówno upra-

wianych i hodowanych, jak też występujących dziko w środowisku wiejskim),

– zmniejszaniem dystansu między interesem producentów a konsumentów,
– dbałością o zdrowie konsumenta i jakość jego życia,
– bogatą infrastrukturą ekologiczną (zadrzewienia, miedze, oczka wodne itp.).

Rolnictwo ekologiczne zyskuje w pierwszej dekadzie XXI wieku dużą licz-

bę zwolenników. Wynika to w głównej mierze z zaniepokojenia, jakie wywiera-
ją środki chemiczne (środki ochrony roślin, nawozy sztuczne) stosowane przez
rolników. Rolnictwo ekologiczne jest wydajne energetycznie i ekonomicznie.
Daje wysokie, chociaż nie maksymalne plony, ale za to najwyższej jakości.
Prawdziwemu rolnikowi, mimo różnych perturbacji, praca na roli zawsze przy-
nosi satysfakcję. Wymaga jednak większego nakładu pracy, sporej wiedzy i
chęci jej stałego pogłębiania

8

.

Wybór produktów rolnictwa ekologicznego stanowi dla konsumentów oka-

zję do świadomego realizowania postawy wobec narastających problemów ska-
żenia środowiska i żywności. Opowiedzenie się za żywnością ekologiczną, stwa-
rza sytuację, w której klient o rozwiniętej świadomości ekologicznej, jednocze-
śnie realizuje cele konsumpcyjne oraz umacnia pozycję ekonomiczną producen-
ta. Tak więc wybór ekoproduktów poza zaspokojeniem potrzeb konsumpcyj-
nych, kształtuje dodatkowo postawę ekologiczną konsumenta lub odwrotnie:
człowiek o wysokiej świadomości ekologicznej nieprzypadkowo sięga po żyw-
ność ekologiczną. Dlatego ważne jest, aby podkreślać nie tylko walory zdrowot-
ne i smakowe żywności ekologicznej należy ujmować w całość zachowania
konsumenckie i postawę ekologiczną, które realizują się w wyborze żywności
ekologicznej oraz eksponować funkcje edukacyjne systemu jej produkcji

9

.

Mimo rosnącego zainteresowania naturalną żywnością liczba rolników sto-

sujących uprawy ekologiczne jest wciąż niewielka. Produkcja żywności ekolo-
gicznej nie zawsze jest dla rolników dogodna. Wydajność przy drastycznym
ograniczeniu nawozów i środków ochrony roślin, spada nawet o 1/3, ponieważ
uprawa jest znacznie mniej intensywna. Obecnie powierzchnia upraw ekolo-
gicznych w Polsce nie przekracza 0,3% ogółu użytków rolnych.

Polska ma dobre warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego ponieważ:

– posiadamy obszary nieskażone, na których można produkować żywność wy-

sokiej jakości,

8

W. Sobczyk, Substancje obce..., s. 99.

9

http://www.agro.com.pl/ekojak.htm, 18.04.06.

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

462

– dysponujemy wysoko kwalifikowaną kadrą fachowców,
– posiadamy dużą liczbę osób zatrudnionych w rolnictwie,
– następuje wzrost zamożności społeczeństwa i popytu na bezpieczną, krajową

żywność,

– obserwuje się wzrost importu żywności ekologicznej z Polski,
– następuje wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz
– obserwuje się korzystną zmianę modelu odżywiania się mieszkańców Polski,
– istnieje możliwość uzyskiwania środków finansowych na tworzenie i funkcjo-

nowanie gospodarstw ekologicznych.

Wydaje się, że wprowadzenie dotacji ożywiło rynek żywności ekologicznej.

Wysoką jakość produktów ekologicznych można zapewnić tylko w drodze ści-
słego przestrzegania kryteriów produkcji oraz niezależnej kontroli. Doświadcze-
nia niemieckie z ostatnich miesięcy wskazują, że na rynku ekoproduktów nie ma
miejsca dla nieuczciwych producentów.

Polskie produkty ekologiczne są doskonałej jakości i śmiało mogą konku-

rować z żywnością produkowaną w Unii dzięki niższymi cenom i smakowitości.
Jednak bardziej intensywny rozwój rynku tej żywności w Polsce, będzie zależał
od konsekwentnych działań rządu, wspierających producentów i przetwórców
ekologicznych, a także od rozwoju świadomości ekologicznej wśród polskich
i unijnych konsumentów

10

.

3. Jakość i cechy żywności ekologicznej

Najważniejsze dla wielu konsumentów kryteria organoleptyczne dowodzą

wyższości ekoproduktów. Sztucznie nawożone, hodowane bezglebowo na wacie
szklanej (tzw. hydro-uprawy) z dozowanymi nawozami syntetycznymi i środ-
kami uodparniającymi, mogą smakować, jak zabarwiona celuloza. Jednakże
wielu konsumentów przyzwyczaiło się już do mdłych, sztucznie dojrzewających
owoców, do neutralnych w smaku warzyw szklarniowych i wodnistego, blado-
czerwonego mięsa zwierząt z chowu masowego. Zmiany w odczuwaniu smaku
stanowią niekiedy przeszkodę w przestawianiu się na żywność produkowaną
metodami ekologicznymi. Jednak coraz więcej nabywców na nowo odkrywa jej
prawdziwy smak i dlatego sięga po produkty ekologiczne.

Chociaż rolnictwo ekologiczne nie daje stuprocentowej gwarancji,

że jego produkty są całkowicie wolne od transgranicznych zanieczyszczeń
pochodzących z powietrza, gleby, wody i innych źródeł, znajdujących się

10

M. Koza, Produkcja ekologicznej żywności alternatywą przemian w rolnictwie oraz zdro-

wego stylu życia. Praca dyplomowa magisterska pod kierunkiem J. Krupy, Wyższa Szkoła Infor-
matyki i Zarządzania, Wydz. Ekonomiczny, Rzeszów 2006 (maszynopis).

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

463

poza kontrolą rolnika, to jednak kryteria środowiskowe narzucają określone
wymogi, co do usytuowania gospodarstwa

11

. Kontrola w rolnictwie ekolo-

gicznym dotyczy sposobu produkcji, a nie produktu końcowego, w związku z
czym przyjmuje się, że jeżeli warunki środowiskowe nie budzą zastrzeżeń, to
jakość produktów rolniczych zależy głównie od sposobu wytwarzania. Jed-
nocześnie ekoprodukty podlegają ogólnym przepisom prawa żywnościowego,
zaś ekologiczna metoda produkcji wnosi swoistą wartość dodatkową, podlega
więc dodatkowej kontroli, której dowodem jest znak jednostki kontrolnej na
produkcie.

Eksperci z Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO uznają, iż wymo-

gi odnoszące się do żywności wytwarzanej metodami ekologicznymi wyróżniają
ją spośród pozostałych produktów rolniczych tym, że jawny sposób produkcji
jest tu istotną częścią identyfikacji, oznakowania i reklamy. W rezultacie tych
działań uzyskuje się produkty żywnościowe, które cechują się: wysokimi walo-
rami jakościowymi i zdrowotnymi, przy jednocześnie minimalnej eksploatacji
zasobów naturalnych i zachowaniu bioróżnorodności. W rolnictwie ekologicz-
nym obowiązuje zasada kontroli procesu wytwarzania, a nie produktu.

Eksperci z Departamentu Rozwoju Rolnictwa podają, że na całym świecie

żywność wyprodukowana w gospodarstwach i zakładach przetwórczych me-
todami ekologicznymi, uznawana jest za gwarantującą wysoką jakość żywie-
niową i ważny element profilaktyki zdrowotnej społeczeństwa. Twierdzą oni
również, iż dotychczasowe wyniki badań pozwalają na stwierdzenie, że pro-
dukty z gospodarstw ekologicznych zawierają więcej wartościowych składni-
ków odżywczych i regulujących, tj. więcej witamin i składników mineralnych,
cukrów, skrobi, białka. Surowce rolnictwa ekologicznego zawierają więcej
suchej masy, niż surowce pochodzące z chemicznych upraw, a co za tym
idzie, w tkankach ekologicznych warzyw i owoców jest więcej składników
mineralnych i witamin.

Produkty rolnictwa ekologicznego posiadają lepsze właściwości przecho-

walnicze niż płody rolnictwa konwencjonalnego. Zwartość metali ciężkich, azo-
tanów, azotynów, aflatoksyn, pozostałości pestycydów w żywności ekologicznej
jest znacznie poniżej dopuszczalnych norm lub nie jest w ogóle wykrywana.

Na podstawie wyników badań własnych, jak i badań zachodnich E. Rem-

białkowska (SGGW Warszawa) stwierdziła wyższą jakość zdrowotną i senso-
ryczną ziemiopłodów ekologicznych. Odnotowano w nich wyższą zawartość
witaminy C i niższą zawartość azotu ogółem, niż w surowcach rolnictwa kon-
wencjonalnego

12

.

11

G. Górny, Fałszerze jedzenia, „Ozon” 2005, nr 29, s. 2.

12

http://www.agro.com.pl/ekojak.htm, 17.04.06

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

464

Ważnym problemem „bezpiecznej” żywności są substancje szkodliwe, które

z różnych przyczyn mogą znaleźć się w produktach żywnościowych pochodze-
nia roślinnego i zwierzęcego. Zwykle dzieli się je na takie, które są naturalnymi
składnikami pożywienia i tylko w pewnych warunkach mogą być zagrożeniem
oraz na te, które określa się mianem substancji obcych dodawanych do żywności
celowo lub stanowiących jej przypadkowe zanieczyszczenia.

Zanieczyszczenia chemiczne przypadkowo mogą się dostawać do żywności

z gleby, powietrza i wody, a więc ich źródłem jest otaczające nas środowisko.
Im bardziej jest ono zanieczyszczone, tym żywność jest mniej bezpieczna i jest
także bardziej zanieczyszczona. Do gleby dostają się również różnego rodzaju
odpady przemysłowe, składniki dymów przemysłowych, ścieki, resztki nawo-
zów i pestycydy

13

.

Wiele danych wskazuje, że szereg zanieczyszczeń żywności ma swoje źró-

dło w konwencjonalnych metodach produkcji rolnej, chowu zwierząt i przetwór-
stwa. Negatywna rola chemizacji rolnictwa może być znacząca. Dlatego stoso-
wanie bezpiecznych metod produkcji rolnej oraz w przetwórstwie żywności,
szczególnie metod ekologicznych, stanowi istotne zagadnienie.

Na rysunku 1 przedstawiono czynniki, jakie mają wpływ na jakość ekolo-

gicznych produktów spożywczych.

JAKOŚĆ EKOLOGICZNYCH

SUROWCÓW ŻYWNOSCIOWYCH

KOŃCOWA JAKOŚĆ

EKOLOGICZNYCH PRODUKTÓW

SPOŻYWCZYCH

PRAWNE REGULA-

CJE EKOLOGICZ-

NEJ PRODUCJI

ROŚLINNEJ

WYDAJNOŚĆ SYSTEMÓW

KONTROLI I

CERTYFIKACJI

PRAWNE REGULACJE

KOLOGICZNEJ PRODUCJ

ZWIERZĘCEJ

E

I

PRAWNE REGULACJE

EKOLOGICZNEGO PRZE-

ÓRSTWA ŻYWNOSC

TW

I

JAKOŚĆ ŚRODOWISKA

(POWIETRZE, WODA,

GLEBA, KLIMAT,

POGODA)

Rysunek 1. Czynniki wpływające na jakość ekologicznych produktów żywnościowych

Źródło: http://duw.iung.pulawy.pl/eko/rembia/eko3.doc, 18.04.06.

13

http://proekologia.pl/content.php?content.7

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

465

E. Rembiałkowska

14

w przeprowadzonych badaniach porównała zawartość

azotanów w ziemiopłodach ekologicznych i konwencjonalnych. Przyjmując
zawartość azotanów w płodach konwencjonalnych jako 100%, średnio 48% tej
zawartości stwierdzono w surowcach ekologicznych. Dane te dają podstawę do
stwierdzenia, że metody ekologiczne pozwalają zmniejszyć pobranie azotanów
i azotynów przez ludzki organizm o około 50%.

Również poziomy pozostałości pestycydów określane w ekologicznych su-

rowcach roślinnych są zdecydowanie niższe niż w roślinach konwencjonalnych.
Można oczekiwać, że dieta oparta na produktach ekologicznych powinna skut-
kować niższym poziomem pestycydów np. w kobiecym mleku i ludzkich tkan-
kach. Istnieją pewne dowody potwierdzające tę hipotezę. We Francji stwierdzo-
no, że wraz ze wzrostem udziału żywności ekologicznej w pożywieniu (od 25 do
80%) wyraźnie zmniejszała się zawartość pozostałości pestycydów w mleku
karmiących matek

15

.

Należy stwierdzić, że żywność z gospodarstw ekologicznych wykazuje wie-

le walorów zdrowotnych, odżywczych i sensorycznych, w porównaniu
z żywnością wyprodukowaną w sposób konwencjonalny. Przede wszystkim
zawiera zdecydowanie mniej azotanów i azotynów oraz pozostałości pestycy-
dów, natomiast więcej witaminy C i innych witamin, cukrów ogółem, warto-
ściowego białka oraz składników mineralnych. Poza tym produkty ekologiczne
wykazują wyższe walory smakowe i zapachowe, co ma także duże znaczenie dla
konsumentów.

Ziemiopłody ekologiczne, które z uwagi na niższą zawartość związków azo-

towych i jednocześnie wyższą zawartość witaminy C mogą mieć istotne znacze-
nie w profilaktyce antynowotworowej. Ze względu na swoje dodatnie funkcje
żywność ekologiczna powinna być spożywana przez wszystkich, a zwłaszcza
przez niemowlęta i małe dzieci, osoby przewlekle chore i w podeszłym wieku,
a także przez wegetarian. W diecie tych ostatnich dominują bowiem surowce
roślinne, które mogą wprowadzać nadmierne ilości azotanów i azotynów
do organizmu, jeśli pochodzą z opartych na chemizacji gospodarstw konwencjo-
nalnych.

4. Wymogi prawne w zakresie żywności ekologicznej

Wzrost zapotrzebowania na żywność ekologiczną, potrzeby, ochrony śro-

dowiska, rozwój rolnictwa oraz zobowiązania Polski w ramach wspólnego pra-

14

E. Rembiałkowska, Zdrowotna i sensoryczna jakość ziemniaków oraz wybranych warzyw

z gospodarstw ekologicznych, Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa 2000.

15

http://duw.iung.pulawy.pl/eko/rembia/eko3.doc, 18.04.06.

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

466

wodawstwa spowodowały ujęcie problematyki rolnictwa ekologicznego w ramy
prawne.

Od 1 maja 2004 roku zaczęła obowiązywać w Polsce Ustawa z 20 kwietnia

2004 r. o rolnictwie ekologicznym (DzU Nr 93, poz. 898), której zapisy odwołu-
ją się bezpośrednio do rozporządzenia Rady i Komisji Europejskiej. Najbardziej
istotne znaczenie dla rolników ma Rozporządzenie Rady 2092/91/EWG z 24
czerwca 1991 roku. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz
znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. WE L 198,
22.07.1991 r., z późn. zm.)

16

.

Zakresem rozporządzenia objęte zostały produkty i przetwory rolne, pasze

i zwierzęta gospodarskie, jeżeli mają być oznakowane jako pochodzące z gospo-
darstwa prowadzącego produkcję metodami ekologicznymi

17

. Dokumentami

uzupełniającymi są:
1. Rozporządzenie Komisji nr 94/92/EWG z 14 stycznia 1992 r. ustanawiające

szczegółowe zasady wprowadzenia w życie uzgodnień dotyczących przywozu
z państw trzecich przewidzianych w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2092/91
w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania pro-
duktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. WE L 011,17.01.1992 r.,
z późn. zm.),

2. Rozporządzenie Komisji nr 1788/2001/WE z 7 września 2001 r. (Dz. Urz.

WE L 243, 13.09.2001r.) ustanawiające szczegółowe zasady wykonania prze-
pisów dotyczących świadectwa kontroli w odniesieniu do przywozu z państw
trzecich, na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2092/91,

3. Rozporządzenie Komisji nr 1452/2003/WE z 14 sierpnia 2003 r. utrzymują-

cym odstępstwo przewidziane w art. 6 ust. 3 lit. a Rozporządzenia Rady
(EWG) nr 2092/91 w odniesieniu do niektórych gatunków nasion i roślinnego
materiału rozmnożeniowego oraz ustanawiającym zasady proceduralne i kry-
teria dotyczące tego odstępstwa (Dz. Urz. WE L 206, 15.08.2003 r.)

18

.

Rozporządzenie to od chwili uchwalenia do wydania, czyli do kwietnia

2004 roku było 34 razy nowelizowane, co świadczy o zainteresowaniu tematyką
oraz o jej ważności.

Rozporządzenie Rady nr 2092/91 jest nadrzędnym aktem prawnym dla

wszystkich krajów członkowskich UE. Zawiera ono regulacje warunków
i dystrybucji produktów rolnictwa ekologicznego w krajach unijnych. Waż-
nym elementem jest szczegółowe określenie całego systemu kontroli wytwa-
rzania i przetwarzania produktów ekologicznych oraz ich importu z krajów
trzecich.

16

B. Templin, Spod pieczęci-Ustawa o rolnictwie ekologicznym, „Eko Świat” 2004, nr 11, s. 9.

17

Ibidem, s. 9.

18

Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym.

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

467

Rozporządzenie Rady Nr 2092/91 szczegółowo określa wzór logo i ozna-

czeń produktów objętych systemem kontroli rolnictwa ekologicznego w krajach
Wspólnoty. Wzór logo jest jednolity dla krajów Wspólnoty z oznaczeniem
„Rolnictwo ekologiczne” w odpowiednim języku.

W Polsce dla oznaczenia produktów rolnictwa ekologicznego stosuje się lo-

go Wspólnoty z napisem w języku polskim „Rolnictwo ekologiczne”. Dodatko-
wo na etykiecie musi znaleźć się:
– oznaczenie o treści: „Rolnictwo ekologiczne – system kontroli WE”,
– nazwa i dane identyfikacyjne jednostki certyfikującej oraz aktualny numer

certyfikatu zgodności produktu

19

.

W Polsce obowiązuje również kompetencyjna, do Rozporządzenia Rady, U-

stawa o rolnictwie ekologicznym z 20 kwietnia 2004 r. (DzU 2004 Nr 93, poz.
898. z 30 kwietnia 2004 r.). Odpowiednie artykuły Ustawy określają zadania
oraz właściwości organów i jednostek organizacyjnych w zakresie rolnictwa
ekologicznego.

Funkcjonowanie systemu kontroli i certyfikacji stanowi gwarancję dla kon-

sumenta, że produkty gospodarstw ekologicznych zostały wytworzone zgodnie
z obowiązującymi przepisami dotyczącymi rolnictwa ekologicznego.

Produkcja żywności ekologicznej jest objęta specjalnym urzędowym sys-

temem kontroli i certyfikacji. System ten stanowią w Polsce:
– minister rolnictwa i rozwoju wsi, który upoważnia jednostki certyfikujące,

akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego, do przeprowadzenia kon-
troli, wydawania i cofania certyfikatów zgodności na przeprowadzenie pro-
dukcji metodami ekologicznymi,

– Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych –

jako urząd nadzoru,

– akredytowane w Polskim Centrum Akredytacji zgodnie z normą PN/EN

45011 jednostki certyfikujące, upoważnione do przeprowadzania kontroli,
wydawania i cofania certyfikatów zgodności.

Upoważnione jednostki certyfikujące przeprowadzają kontrole podczas ca-

łego cyklu wytwarzania produktów ekologicznych. Kontrola wstępna przepro-
wadzana jest, gdy podmiot gospodarczy rozpoczyna produkcję metodami ekolo-
gicznymi. Polega ona na tym, że rolnik przygotowuje pełny opis jednostki pro-
dukcyjnej, obiektów, działalności oraz wszystkich praktycznych środków, które
zostaną podjęte dla zapewnienia zgodności z zasadami produkcji metodami eko-
logicznymi. Te dane są zamieszczone w deklaracji, zawierającej zobowiązanie
do przestrzegania czynności wynikających z

przepisów o etykietowaniu

i produkcji metodami ekologicznymi, podpisanej przez ten podmiot.

19

http://www.fadn.pl/index.php?id=710, 20.04.06.

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

468

Kiedy ilość wyprodukowanej żywności zaczęła wzrastać, i kiedy powięk-

szyła się liczba producentów żywności, wystąpiła konieczność:
– specjalnego oznakowania wyprodukowanej żywności ekologicznej,
– utworzenia jednostki, która mogłaby zaświadczyć o ekologicznych metodach

uprawy,

– stworzenia możliwości zbytu żywności ekologicznej.

Znakowanie produktu ekologicznego jest symbolem uczciwego handlu

i ułatwia rozpoznawanie „podróbek” oraz walkę z oszustami czerpiącymi zyski
kosztem uczciwego producenta. Prawo nakazuje, aby etykietowanie nawiązywa-
ło do ekologicznych metod produkcji tylko wówczas, gdy:
– informacje wskazują jednoznacznie, że odnoszą się do zastosowanej metody

produkcji rolnej,

– produkt został wytworzony zgodnie z zasadami dotyczącymi metody ekolo-

gicznej,

– co najmniej 95% składników pochodzenia rolniczego jest lub pochodzi z pro-

duktów uzyskiwanych metodami ekologicznymi,

– produkt lub jego składniki nie zostały poddane procesom obróbki z wykorzy-

staniem promieniowania jonizującego,

– produkt został wytworzony bez stosowania organizmów modyfikowanych

genetycznie i jakichkolwiek substancji będących pochodnymi takich organi-
zmów,

– w przetwarzaniu produktów roślinnych i zwierzęcych przeznaczonych do spo-

życia przez ludzi zastosowano jedynie składniki wymienione w załączniku VI
do Rozporządzenia Rady nr 2092/91

20

.

Istotne jest, aby konsument mógł dysponować obiektywnymi informacjami

dotyczącymi nie tylko jakości oferowanego mu produktu, ale także jego wartość
odżywczą, przeznaczenie i zastosowanie. Konsument oczekuje pełnej informacji
o oferowanych mu produktach, ich przydatności, zalecanym sposobie przygoto-
wania do spożycia, zawartości podstawowych składników ożywczych, wartości
energetycznej

21

.

Rozporządzenie Rady 2092/91/EWG z późniejszymi zmianami określa za-

sady znakowania produktów objętych systemem kontroli oraz warunki przed-
stawiania i stosowania znaku Wspólnoty. Produkty posiadające takie oznakowa-
nie zwiększają swą wartość i gwarantują wiarygodność oraz dostarczają konsu-
mentom jednoznacznej informacji, że wyrób spełnia wymogi stawiane produk-
tom ekologicznym.

20

http://www.witrynawiejska.org.pl/strona.php?p=677#, 27.05.06.

21

J. Gawęcki, T. Mossor-Pietraszewska, Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdro-

wiu, Wyd. PWN, Warszawa 2004, s. 164.

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

469

5. Świadomość i wymagania konsumentów przy wyborze produktów

ekologicznych

Zakupem i konsumpcją ekologicznej żywności są zainteresowani ci, którzy

dbają o zdrowy styl życia i odżywiania. Produkty ekologiczne występują jak na
razie w małej ilości, asortyment ich jest ograniczony, nie ma wyraźnych kana-
łów dystrybucyjnych, sprzedaż bezpośrednia z gospodarstw jest najczęściej
praktykowaną formą sprzedaży, ceny tych produktów u producentów są niższe,
niż sprzedawane w sklepach ze „zdrową żywnością”.

Niezależnie od formy sprzedaży, oferowane produkty rolne są jednak pod-

dawane surowej ocenie nabywców. Ich wymagania rosną wraz z pogłębiającymi
się procesami rynkowymi i umacnianiem się konkurencji. W przypadku produk-
tów rolnych wymagania konsumentów są dodatkowo motywowane naturalną
troską o zdrowie oraz sprawność fizyczną i umysłową człowieka. Wymagania,
co do jakości produktów żywnościowych rosną zazwyczaj wraz ze wzrostem
zamożności społeczeństwa oraz wiedzy i świadomości społecznej

22

. Aby spro-

stać stale rosnącym wymaganiom rynku, producenci starają się dostosować swo-
je towary do potrzeb i gustów swoich klientów, gdyż tylko taka strategia umoż-
liwia utrzymanie się na rynku.

Z badań przeprowadzonych przez Centrum Logistyczne Rolnictwa Ekologicz-

nego SGGW wynika, że kupujący produkty żywnościowe zwracają przede wszyst-
kim uwagę na termin przydatności do spożycia (82% osób ankietowanych) oraz
cenę (79%), natomiast w dalszej kolejności na zawartość witamin (56%), konserwan-
tów (49%) i rodzaj opakowania (34%). Produkty ekologiczne są kupowane głównie
przez mieszkańców miast, osoby z wykształceniem średnim i wyższym, o dobrej
sytuacji materialnej, ale także przez uczniów i studentów (co jest wynikiem zapew-
ne prowadzonej w szkołach i na uczelniach edukacji ekologicznej).

Podstawowym motywem zakupów żywności ekologicznej jest zdrowie wła-

sne i rodziny 25%, chęć zadbania o siebie i bliskich (31%), natomiast 25% re-
spondentów zaczęła kupować żywność ekologiczną z powodu problemów zdro-
wotnych własnych lub kogoś bliskiego. Kolejnym motywem nabywania żywno-
ści ekologicznej okazała się moda, czyli fakt coraz większej popularności takiej
żywności (7%). Około 5% badanych zaczęło kupować żywność ekologiczną
z powodu zmiany diety na wegetarianizm, natomiast 4% respondentów podało,
że zaczęło kupować żywność ekologiczną z powodu zainteresowania ochroną
środowiska naturalnego. Wśród pozostałych powodów, dla których badani kon-
sumenci zaczęli nabywać żywność ekologiczną, pojawiały się takie stwierdzenia
jak: „narodziny dziecka”, „dla chorego dziecka”, „z ciekawości”, „po przeczyta-
niu książki”, „dużo o tym czytałem” czy „tak mnie nauczono”, „wyniosłem to

22

B. Jeleń, Produkcja ekologiczna w gospodarstwach indywidualnych jako opcja strategii

rozwoju regionu, „Prace Naukowe AE we Wrocławiu”, nr 941, Wrocław 2002, s. 76.

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

470

z domu”, „zawsze zwracano w domu na to uwagę”. Część osób przyznała, że
zaczęła kupować żywność ekologiczną od momentu kiedy pojawiły się sklepy
z taką żywnością. Znalazły się też takie osoby, które zaczęły kupować żywność
ekologiczną z powodu pracy przy takiej żywności: czy to w sklepie, czy w hur-
towni, czy przy produkcji żywności ekologicznej.

Wybór produktów rolnictwa ekologicznego stanowi dla konsumentów oka-

zję do świadomego realizowania postawy wobec narastających problemów za-
nieczyszczenia środowiska i żywności. Opowiedzenie się za żywnością ekolo-
giczną, stwarza sytuację, w której klient o rozwiniętej świadomości ekologicznej
jednocześnie realizuje cele konsumpcyjne oraz umacnia pozycję ekonomiczną
producenta. Tak więc wybór ekoproduktów, poza zaspokojeniem potrzeb kon-
sumpcyjnych, kształtuje dodatkowo postawę ekologiczną konsumenta.

Wykres 1. Źródła informacji o produktach rolnictwa ekologicznego (%)

Źródło: materiały z seminarium pt. „Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające
z członkostwa Polski w Unii Europejskiej”, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa,
czerwiec 2004.

W celu określenia, jak polscy konsumenci postrzegają żywność ekologiczną,

i jakie są ich preferencje w stosunku do tej grupy żywności, przeprowadzono
w latach 2000–2002 badanie na 1000-osobowej, reprezentatywnej grupie polskich
konsumentów

23

. Stwierdzono, że podczas podejmowania decyzji o zakupie żyw-

23

Badania z zakresu zachowań konsumentów na rynku produktów rolnictwa ekologicznego

prowadzone na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoły Głównej Gospodar-
stwa Wiejskiego, Warszawa 2004.

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

471

ności konsumenci kierują się informacjami pochodzącymi ze źródeł osobistych
(rodzina, znajomi), komercyjnych (reklama, personel sprzedażowy, opakowanie,
eksponowanie), publicznych (media, organizacje konsumenckie), jak też uwzględ-
niają własne doświadczenie (sprawdzanie, użytkowanie produktu).

W innych badaniach stwierdzono, że najistotniejszym źródłem informacji

o produktach rolnictwa ekologicznego były w opinii badanych konsumentów
głównie programy telewizyjne (67,4% wskazań). Ponad 9% respondentów poda-
ło, iż o produktach rolnictwa ekologicznego dowiedziało się z innych, aniżeli
wymienione w kwestionariuszu źródła, 6% wskazało na „przypadek”, a 2,8%
respondentów nie potrafiło sobie przypomnieć, skąd dowiedziało się o produk-
tach rolnictwa ekologicznego (wykres 1)

24

.

Wykres 2. Atrybuty przypisywane żywności ekologicznej (%)

Źródło: materiały z seminarium pt. „Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające
z członkostwa Polski w Unii Europejskiej”, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa,
czerwiec 2004.

Z kolei podstawowymi atrybutami przypisywanymi żywności ekologicznej

przez polskich konsumentów jest jej bezpieczeństwo zdrowotne, które zyskało
80,8% wskazań oraz naturalność – 77,5% opinii (wykres 2)

25

. Żywność ekolo-

24

S. Żakowska-Biemans, Oczekiwania polskich konsumentów wobec żywności ekologicznej,

materiały z seminarium pt. „Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z człon-
kostwa Polski w Unii Europejskiej”, Główny Inspektorat JHARS i Ministerstwo Rolnictwa i
Rozwoju Wsi, Warszawa, czerwiec 2004, s. 54.

25

S. Żakowska-Biemans, Oczekiwania polskich konsumentów..., s. 55.

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

472

giczną jako „zdrową” najczęściej określali respondenci w wieku powyżej 30 lat,
z wykształceniem podstawowym i wyższym. Określenie „naturalna” najczęściej
wymieniali ludzie młodzi w wieku od 15 do 24 lat, z wykształceniem średnim.
Wyniki tych badań dają podstawę do stwierdzenia, iż konsumenci mają pozy-
tywny stosunek emocjonalny do produktów rolnictwa ekologicznego, którego
podstawą jest przekonanie o pozytywnym wpływie na zdrowie i korzystnym
oddziaływaniu na środowisko.

Wśród produktów, których zdaniem badanych respondentów brakuje

w asortymencie żywności ekologicznej najczęściej wymieniane było mięso
i jego przetwory, a następnie warzywa i owoce, przetwory mleczne oraz prze-
twory owocowo-warzywne.

Na świecie obserwuje się rosnące zainteresowanie spożywaniem żywności

ekologicznej, a z analizy tendencji wynika, że w przyszłości to zjawisko będzie
się nasilać. Produkty tego rolnictwa mogą zatem stać się polskim cennym atutem
eksportowym.

Podsumowując, należy stwierdzić, że polscy konsumenci określają żywność

ekologiczną poprzez sposób produkcji rolniczej, a podstawowym źródłem wie-
dzy na ten temat są programy radiowo-telewizyjne i artykuły w prasie. Nasta-
wienie badanych konsumentów do żywności pochodzącej z ekologicznego rol-
nictwa i przetwórstwa jest pozytywne, a główne atrybuty przypisywane tej kate-
gorii żywności związane są z bezpieczeństwem zdrowotnym i jej „naturalno-
ścią”.

6. Stan i tendencje rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce

Tereny południowo-wschodniej Polski są szczególnie predestynowane do

rozwoju rolnictwa ekologicznego, co potwierdzają dane liczbowe dotyczące
ilości funkcjonujących gospodarstw ekologicznych oraz nowych zgłoszeń.
Z kolei wzrost liczby gospodarstw ekologicznych daje podstawy do konkurencji,
która sprzyja podwyższaniu standardów produkcyjnych wśród rolników gospo-
darujących metodami ekologicznymi oraz jakości końcowego produktu.

Na podstawie danych przedstawionych na wykresie 3 zaobserwować można

stały wzrost liczby gospodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicz-
nymi (gospodarstw z certyfikatem zgodności i będących w okresie przestawia-
nia). Liczba gospodarstw, w których prowadzona była produkcja metodami eko-
logicznymi wzrosła w 2005 r., w porównaniu z 2004 r. o 3423, tj. o 91%.
W 2005 r. w porównaniu z 2003 r. odnotowano ponad trzykrotny wzrost liczby
gospodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicznymi.

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

473

Największą liczbę zgłoszeń w zakresie ekologicznej produkcji rolnej,

w pierwszym półroczu 2005 r. odnotowano w następujących województwach:
– podkarpackim – 409 nowych zgłoszeń,
– małopolskim – 399 nowych zgłoszeń,
– mazowieckim – 388 nowych zgłoszeń,
– lubelskim – 366 nowych zgłoszeń.

Powyższe dane świadczą o tym, że w wymienionych województwach

nie słabnie zainteresowanie produkcją metodami ekologicznymi, w porównaniu
z poprzednimi latami.

Wykres 3. Liczba gospodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicznymi

w latach 2003–2005

Źródło: opracowano na podstawie raportu Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów
Rolno-Spożywczych, Warszawa 2005.

Wykres 4. Powierzchnia użytków rolnych, na których prowadzona była produkcja rolna

metodami ekologicznymi w latach 2003–2005 [ha]

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

474

Źródło: opracowano na podstawie raportu Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów
Rolno-Spożywczych, Warszawa 2005.

Na podstawie danych z wykresu 4 wynika, że powierzchnia użytków rol-

nych, na których prowadzona była produkcja metodami ekologicznymi od 2003
roku do 2005 roku regularnie wzrastała. W 2005 roku produkcja metodami eko-
logicznymi prowadzona była na powierzchni 167 740 ha, co stanowiło ponad
dwukrotny wzrost w stosunku do roku 2004 i ponad trzykrotny wzrost
w porównaniu z rokiem 2003.

Z wykresu 5 wynika, że w roku 2005 średnia wielkość powierzchni go-

spodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicznymi, w porównaniu
z rokiem poprzednim była mniejsza o 18% i wynosiła 23 ha. W stosunku do
2003 roku w roku 2005 nastąpiło zmniejszenie średniej wielkości gospodarstw
o 15%.

Pod względem wielkości powierzchni gospodarstw, jakie deklarują produ-

cenci w zgłoszeniach złożonych w I półroczu 2005 r. przeważały gospodarstwa
małe, tzn. do 5 ha. Ich liczba nieznacznie wzrosła w stosunku do roku 2004
i stanowiła blisko 25% wszystkich gospodarstw.

Wykres 5. Średnia wielkość gospodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicznymi

latach w 2003–2005 [ha ]

Źródło: opracowano na podstawie raportu Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów
Rolno-Spożywczych, Warszawa 2005.

Z danych przedstawionych na wykresie 6 wynika, że w 2005 r. liczba prze-

twórni ekologicznych wzrosła blisko dwukrotnie w stosunku do 2004 r., tj. o 44
przetwórni. W 2005 roku, w porównaniu z rokiem 2003, nastąpił ponad cztero-
krotny wzrost liczby przetwórni.

Wzrost liczby przetwórni jest zjawiskiem ekonomicznie uzasadnionym i ko-

rzystnym, m.in. z uwagi na możliwość wzrostu eksportu z Polski droższych

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

475

wyrobów przetworzonych, a nie tylko tanich surowców z gospodarstw ekolo-
gicznych.

Wykres 6. Liczba przetwórni produktów rolnictwa ekologicznego w latach 2003–2005

Źródło: opracowano na podstawie raportu Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów
Rolno-Spożywczych, Warszawa 2005.

Należy podkreślić, że każda działalność gospodarcza ma na celu oferowanie

produktów lub świadczenie usług. Dla wielu rolników prowadzących gospodar-
stwo rolne, z zastosowaniem tradycyjnych metod produkcji czy metod ekolo-
gicznych zbyt finalnych artykułów żywnościowych stanowi istotne źródło do-
chodu. Rozwijająca się w naszym kraju turystyka wiejska, a zwłaszcza agrotury-
styka jest jednym z kanałów zbytu produktów i usług, zwłaszcza produktów
wytwarzanych w małych ilościach. Jak się okazuje, popyt na produkty jest wy-
starczający, aby zapewnić wielu producentom środki do życia. Gospodarstwa te
zajmują się sprzedażą bezpośrednią na ogół tworząc punkt sprzedaży na swoim
terenie. Zainteresowanie turystów tymi produktami i przyciągnięcie ich do go-
spodarstw w celu dokonania zakupów jest możliwe i wpisuje się w rozwijanie
przedsięwzięć turystycznych wsi

26

.

7. Podsumowanie

W ostatnich latach obserwuje się w społeczeństwie polskim wzrastającą

świadomość zagrożeń wynikających z postępu cywilizacyjnego oraz wzrastającą

26

M. Sznajder, L. Przezbórska, Agroturystyka, PWE, Warszawa 2006, s. 43.

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

476

świadomość ekologiczną i dbałość o zdrowie

27

. Przejawia się to w codziennym

życiu człowieka. Wzrasta potrzeba wypoczynku w czystym środowisku przy-
rodniczym. Coraz częściej mieszkańcy, zwłaszcza dużych aglomeracji, zmęczeni
codziennym życiem w pośpiechu i żyjący w zanieczyszczonym środowisku,
tęsknią za ciszą, spokojem, za odpoczynkiem w bliskim kontakcie z przyrodą,
daleko od modnych i zatłoczonych miejscowości turystycznych, za czystą wodą,
a zwłaszcza zdrowym żywieniem.

Przemiany, jakie zachodzą we współczesnym rolnictwie, sprzyjają rozwo-

jowi rolnictwa ekologicznego. W Polsce występują, duże potencjalne możliwo-
ści jego rozwoju. Można zakładać, że w najbliższych kilku latach powierzchnia
użytków rolnych wykorzystywanych przez gospodarstwa ekologiczne może
przekroczyć 5–6%, czyli osiągnąć poziom zbliżony do obecnego w krajach Unii
Europejskiej. Ekologiczny system gospodarowania powinien być preferowany
zwłaszcza w zagospodarowaniu obszarów cennych przyrodniczo.

Polska posiada naturalne predyspozycje do rozwoju rolnictwa ekologiczne-

go, co wynika z małego zanieczyszczenia gleb oraz niskiego zużycia nawozów
mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin. Tymczasem gospodarstw
stricte ekologicznych jest w naszym kraju jeszcze niewiele, ponad 1 promil
ogólnej ich liczby. W UE udział takich gospodarstw wynosi około 2% i zajmują
one około 3% ogółu użytków rolnych. W Austrii udział gospodarstw ekologicz-
nych dochodzi do 10%. Koszt wytworzenia produktów ekologicznych jest więk-
szy niż koszty produkcji w rolnictwie standardowym. Wyższe od przeciętnych
muszą być także ceny tych produktów. W Polsce z wiadomych względów popyt
na droższe produkty ekologiczne jest niewielki. Na większy ich zbyt można
liczyć głównie w bogatszych od Polski krajach UE. Ale możliwości sprzedaży
produktów ekologicznych w kraju nie są w pełni wykorzystane.

Na wspólnym rynku zjednoczonej UE wiele naszych gospodarstw nie bę-

dzie w stanie konkurować w produkcji podstawowych roślin uprawy polowej
(zboża, rzepak, burak cukrowy itp.), z uwagi na gorsze warunki przyrodnicze
i na niekorzystną strukturę użytków rolnych. Gospodarstwa te mogą natomiast
być konkurencyjne w bardziej pracochłonnej produkcji ekologicznej. Konkuren-
cyjność tego systemu może dodatkowo podnosić wysokie wsparcie finansowe w
postaci dopłat do powierzchni użytków rolnych istniejące w ramach Krajowego
Programu Rolnośrodowiskowego, który jest istotnym elementem Planu Obsza-
rów Wiejskich.

Rolnictwo ekologiczne jest w stanie realizować równocześnie kilka celów

społeczno-gospodarczych. Przyczynia się ono do zmniejszenia poziomu produk-

27

M. Wisz, Analiza wyników oceny jakości żywności i żywienia w placówkach żywienia

zbiorowego. Praca dyplomowa magisterska pod kierunkiem J. Krupy, Wyższa Szkoła Informatyki
i Zarządzania, Wydz. Ekonomiczny, Rzeszów 2006 (maszynopis).

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

477

cji rolnej z jednostki, a tym samym sprzyja ograniczeniu zjawiska nadprodukcji,
z uwagi na większą pracochłonność produkcji, ogranicza narastanie zjawiska
bezrobocia na wsi, przyczynia się do poprawy stanu środowiska przyrodniczego
oraz poprawy jakości żywności i zdrowia ludności. Ponadto wzbogaca różno-
rodność wiejskiego krajobrazu, ochrania tereny szczególnie cenne, wreszcie
sprzyja kształtowaniu ekologicznych zachowań w dziedzinie gospodarowania
nieodnawialnymi zasobami przyrody. Rolnictwo ekologiczne jest jednocześnie
zjawiskiem rynkowym, co oznacza, że musi poddać się regułom obowiązującej
gry rynkowej. Z uwagi na to, że produkcja ekologiczna jest droższa niż produk-
cja konwencjonalna, może to stanowić poważny hamulec rozwoju tej metody
gospodarowania.

Rolnictwo ekologiczne jest formą najbardziej wydajnego gospodarowania,

uwzględniającą nie tylko koszty produkcji w gospodarstwie, ale i koszty spo-
łeczne i przyrodnicze. Uczy też dobrej organizacji pracy i aktywizuje ludność
wsi. Rolnictwo ekologiczne jest najbardziej optymalną formą gospodarowania.
Wymaga jednak większego nakładu pracy i stałego pogłębiania wiedzy.

Propagowanie idei rolnictwa ekologicznego stwarza również w naszym kra-

ju szansę na ożywienie rozwoju turystyki wiejskiej, a zwłaszcza agroturystyki.
Agroturystyka to także dobry sposób na włączenie ludności wsi w ideę ekoro-
zwoju. Rozwinięcie świadomości ekologicznej, pobudzanie lokalnych inicjatyw,
wyrabianie sprawności organizacyjnej, współpracy z sąsiadami to inne, ogromne
zalety rozwoju turystyki wiejskiej. Turystyka na terenach wiejskich,
w przeciwieństwie do turystyki masowej oferowanej przez przemysł turystycz-
ny, stwarza możliwość bliskiego kontaktu z przyrodą, poznania lokalnej kultury,
lokalnych zwyczajów, korzystania ze „zdrowej żywności” itp.

Na rynku usług turystycznych pojawił się konsument, który chce kupić pro-

dukt wysokiej jakości, czysty ekologicznie i atrakcyjny. Turystyka na terenach
wiejskich, w tym również agroturystyka, spełnia potrzeby i wymagania współ-
czesnego człowieka. Ma ona do zaoferowania wiele atrakcji związanych z walo-
rami przyrodniczymi, folklorem i ludową kulturą, z możliwością wypoczynku
w bliskim kontakcie z naturą i mieszkańcami wsi, a przede wszystkim smaczne
i zdrowe produkty żywnościowe.

Można postawić sobie pytanie: Czy warto posiadać gospodarstwo ekolo-

giczne? Zdecydowanie tak. Rolnictwo ekologiczne stanowi ogromną szansę dla
polskiej wsi. Temu zdaniu już nikt dziś nie zaprzeczy. Rolnictwo ekologiczne to
nie skansen i zacofanie. Rolnictwo ekologiczne jest nowoczesne, daje mieszkań-
com wsi możliwość korzystania ze zdobyczy cywilizacji, wygodnego i godzi-
wego życia, daje im szansę do stałego rozwoju.

Szansą dla rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce i w Europie są m.in.:

nadprodukcja artykułów żywnościowych, spadek zaufania konsumentów do

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

478

jakości i bezpieczeństwa zdrowotnego żywności z przemysłowej produkcji rol-
nej oraz nasilające się ujemne oddziaływanie intensywnego rolnictwa na środo-
wisko przyrodnicze.

Podsumowując należy stwierdzić, że żywność z gospodarstw ekologicznych

wykazuje wiele walorów zdrowotnych, odżywczych i sensorycznych w porów-
naniu z żywnością wyprodukowaną w sposób konwencjonalny. Przede wszyst-
kim zawiera zdecydowanie mniej azotanów i azotynów oraz pozostałości pesty-
cydów, natomiast więcej witaminy C i innych witamin, cukrów ogółem, warto-
ściowego białka oraz składników mineralnych. Poza tym produkty ekologiczne
wykazują wyższe walory smakowe i zapachowe, co ma także duże znaczenie dla
konsumentów

28

.

Należy podkreślić funkcje prozdrowotne ziemiopłodów ekologicznych, któ-

re z uwagi na niższe zawartości związków azotowych i jednocześnie wyższe
zawartości witaminy C mogą mieć istotne znaczenie w profilaktyce antynowo-
tworowej. Ze względu na swoje dodatnie funkcje żywność ekologiczna powinna
być spożywana przez wszystkich, a zwłaszcza przez niemowlęta i małe dzieci,
osoby przewlekle chore i w podeszłym wieku, a także przez wegetarian. W die-
cie tych ostatnich dominują bowiem surowce roślinne, które mogą wprowadzać
nadmierne ilości azotanów i azotynów do organizmu, jeśli pochodzą z opartych
na chemizacji gospodarstw konwencjonalnych.

Pomimo że stwierdzono na podstawie licznych badaniach dość powszechną

znajomość pojęcia „żywność ekologiczna” oraz pozytywne nastawienie osób do
tej kategorii żywności, to nie zaobserwowano równie powszechnego zaintereso-
wania nabywaniem tych produktów. Przyczynami ograniczonego popytu na
żywność ekologiczną są w opinii konsumentów braki w oferowanym asorty-
mencie oraz niedostępność tych produktów w preferowanych przez konsumen-
tów miejscach sprzedaży.

Literatura

Gawęcki J., Mossor-Pietraszewska T., Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu, Wyd.

PWN, Warszawa 2004.

Górny G., Fałszerze jedzenia, „Ozon” 2005, nr 29.
Jeleń B., Produkcja ekologiczna w gospodarstwach indywidualnych jako opcja strategii rozwoju

regionu, „Prace Naukowe AE we Wrocławiu”, nr 941, Wrocław 2002.

Koza M., Produkcja ekologicznej żywności alternatywą przemian w rolnictwie oraz zdrowego

stylu życia, Praca dyplomowa magisterska pod kierunkiem J. Krupy, Wyższa Szkoła Infor-
matyki i Zarządzania, Wydz. Ekonomiczny, Rzeszów 2006 (maszynopis).

28

E. Rembiałkowska, Jakość żywności pochodzącej z gospodarstw organicznych, Jedno-

dniowe warsztaty zorganizowane w ramach projektu Accompying Measure do projektu Flair-Flow
Europe IV, Kraków 2002.

Rolnictwo ekologiczne czynnikiem gwarancji jakości żywności oraz zdrowia...

479

Kozłowska A., Rolnictwo ekologiczne – czy ma szansę na rozwój? „BOSS – ROLNICTWO”,

1999, nr 5 (472).

Rembiałkowska E., Zdrowotna i sensoryczna jakość ziemniaków oraz wybranych warzyw z gospo-

darstw ekologicznych, Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa 2000.

Rembiałkowska E., Jakość żywności pochodzącej z gospodarstw organicznych, Jednodniowe

warsztaty zorganizowane w ramach projektu Accompying Measure do projektu Flair-Flow
Europe IV, Kraków 2002.

Sobczyk W., Substancje obce w żywności. Żywność bezpieczna, Wydawnictwo Naukowe Akade-

mii Pedagogicznej, Kraków 2000.

Sznajder M., Przezbórska L., Agroturystyka, PWE, Warszawa 2006.
Templin B., Spod pieczęci – Ustawa o rolnictwie ekologicznym, „Eko Świat” 2004, nr 11.
Wisz M., Analiza wyników oceny jakości żywności i żywienia w placówkach żywienia zbiorowego.

Praca dyplomowa magisterska pod kierunkiem J. Krupy, Wyższa Szkoła Informatyki i Za-
rządzania, Wydz. Ekonomiczny, Rzeszów 2006 (maszynopis).

Żakowska-Biemans S., Oczekiwania polskich konsumentów wobec żywności ekologicznej, Mate-

riały z seminarium pt. „Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z
członkostwa Polski w Unii Europejskiej”, Główny Inspektorat JHARS i Ministerstwo Rol-
nictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2004.

Raport Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych z 18 kwietnia

2005 roku.

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (DzU z 2004 r. Nr 93, poz. 898).
http://www.agro.com.pl/ekojak.htm
http://www.agro.com.pl/produkt.htm
http://www.fadn.pl/index.php?id=710
http://www.infoobywatel.gov.pl/st/rol/ekologiczne/
http://duw.iung.pulawy.pl/eko/rembia/eko3.doc
http://proekologia.pl/content.php?content.7
http://www.witrynawiejska.org.pl/strona.php?p=677

Notki o autorach

prof. nadzw. dr hab. inż. Jan Krupa
Kierownik Katedry Turystyki i Rekreacji oraz Zakładu Promocji Zdrowia i Ekolo-
gii w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, na Wydziale
Ekonomicznym, kierunku turystyka i rekreacja. Autor i współautor ponad 150
publikacji naukowych, 2 skryptów, 1 podręcznika dla studentów oraz 3 mono-
grafii. Specjalizuje się w problematyce zarządzania jakością w produkcji i obrocie
żywności oraz w sektorze usług turystycznych. Interesuje go ponadto problematyka
ekologii i ochrony środowiska, szczególnie w aspekcie rozwoju turystyki.

mgr inż. Krzysztof Krupa
Absolwent Uniwersytetu Rzeszowskiego, Wydziału Ekonomii (2004 r.). Pra-
cownik w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, młodszy
specjalista ds. projektów (Kwestura WSIiZ). Zainteresowania naukowe z zakre-
su zarządzania jakością, ekologii oraz ekonomii i finansów.

JAN KRUPA, KRZYSZTOF KRUPA

480