Jan

Wawrzy

ńczyk

ATERGOWNIK

JAPO

ŃSKO-ROSYJSKI

Wydanie drugie

poszerzone i poprawione

Łód

ź

2013

2

Copyright © by Jan Wawrzyńczyk, Warszawa 2013

Wydawca:

Elja Malek

ISBN 978-83-936480-5-4

Obj. 0,49 a.w. Nakł. 15 egz.

3

SPIS TRE

ŚCI

Wstęp ................................................................................................................... 5

Przykład atergozbioru w porządku translandowym ............................................ 7

Bibliografia ........................................................................................................ 17

Miniprzegląd literatury w języku polskim z zakresu japonistyki lingwistycz-
nej ................................................................................................................... 18

4

5

WST

ĘP

Niniejsza publikacja powstała z dwu powodów.

Pierwszy, najważniejszy, to wprowadzenie do obiegu w literaturze leksyko-

graficznej i upowszechnienie zaprojektowanego przeze mnie terminu

−

synte-

tyzmu atergownik (‘indeks a tergo’). Jest on wygodny; atergowniki są opraco-
waniami w leksykografii nierzadkimi, dzisiaj trudno sobie ją wyobrazić bez
nich, jest to niezbędne narzędzia podstawowe dla badaczy, interesujące i po-
żyteczne także dla niebadaczy, w tym nie tylko dla krzyżówkowiczów. Za-
istnienie indywidualizmu atergownik (który, mam nadzieję, szybko utraci cha-
rakter osobliwości leksykalnej i upowszechni się w języku fachowym) spo-
woduje zapewne pojawienie się tworów pochodnych: atergolog, atergologia,
atergologiczny, atergotechnika, atergotechniczny.

Drugi powód ma charakter materiałowo-dydaktyczno-prezentacyjny. Wielce

zasłużone dla polskiej leksykografii wydawnictwo „Wiedza Powszechna”
w Warszawie (już niestety nieistniejące ) opublikowało ponad 30 lat temu po-
żyteczny słowniczek minimum japońsko-polski polsko-japoński; dysponuję
wznowieniem z 2009 r. Osoby interesujące się niezwykłym, trudnym, ale i pięk-
nym językiem japońskim, jego podstawami (takich osób jest w Polsce niestety
niewiele), znają tę publikację. Zapaleńcy próbujący przyswoić sobie zawarty w
nim materiał leksykalny stanowią niewątpliwie kategorię osób, które szybko
odkrywają, że zapamiętywaniu przez nie egzotycznych wyrazów czy wyrażeń
towarzyszy

−

na początku podświadoma

−

ich klasyfikacja według segmentów

wygłosowych. Wystarczy np., że się skupią na nazwach miesięcy (ichigatsu,
nigatsu, sangatsu, shigatsu, gogatsu, rokugatsu, shichigatsu, hachigatsu,
kugatsu, jūgatsu, jūichigatsu, jūnigatsu), by odkryć mnemotechniczny „wspólny
mianownik” danej podgrupki jednostek leksykalnych japońszczyzny; od mne-
motechniki do atergotechniki jeden krok.

Takich podgrupek jest bardzo dużo, im większy materiał bierze się do po-

rządkowania a tergo, atergowania. Atergownik nawet niewielki, eksperymen-
talny, jak ten przytoczony w niniejszej broszurce, oparty na materiale trzech
słowników specjalnych, celowo niewspółczesnych (por. Bibliografia, poz. [1],
[2] i [3]) daje niemało do myślenia badaczom leksyki w aspekcie konfron-
tatywnym i atergologicznym w szczególności. Pionierskie w atergologii dwu-
języcznej prace prof. Piotra Wierzchonia [Wierzchoń 2006, Wierzchoń 2007],
zrealizowane na materiale rosyjsko-polskich i polsko-rosyjskich elementarnych

6

odpowiedniości przekładowych

1

świadczą o tym dobitnie; sam P. Wierzchoń

jest zresztą, moim zdaniem, zarazem pionierem atergologii interlingwalnej
(bilingwalnej). Zindeksowanie przez sprawnych

2

atergologów materiału dużych,

liczących co najmniej 50 000 artykułów hasłowych słowników dwujęzycznych
japońsko-rosyjskich/rosyjsko-japońskich czy japońsko-polskich/polsko-japoń-
skich (jeszcze niestety nie opracowanych) przyniesie wielką masę danych,
których interpretacja lingwistyczno-kulturologiczna ukaże z pewnością wielo-
aspektowe, intrygujące, zagadkowe (ale dające się wyjaśnić), zupełnie dziś
nieznane badaczom konfrontatywistom, jak też amatorom, różnice i podo-
bieństwa między językami, różnice i podobieństwa niewyłącznie

−

mocno trze-

ba to podkreślić

−

należące do płaszczyzny derywatologii leksykalnej [por.

Караулов 1979, Иванцова 1983, Wawrzyńczyk 1989].

1

W kwestii terminologii relacji przekładowych, w odniesieniu do słowników przekładowych,

por. [Bogusławski 2013].

2

Na poziomie fachowości P. Wierzchonia.

7

PRZYKŁAD ATERGOZBIORU

W PORZ

ĄDKU TRANSLANDOWYM

Poniższa lista prezentuje kilkaset par przekładowych wybranych ze słowników
[1], [2], [3]

3

. Część odpowiedniości pochodzi z niejednopunktowych artykułów

hasłowych, z punktu drugiego ew. dalszych, co podyktowane było myślą o zróż-
nicowaniu materiału translatorycznego w niniejszej próbie atergologicznej.



shirinda цилиндр

1

waga мой

2

waga свой

2

kiga голод

2

ha зуб

2

gaisha автомобиль иностранного производства

3

baka болван

2

baka дурак

2

ippanka обобщение

1

hoka другой

2

hoka кроме

2

uma лошадь

2

haguruma зубчатое колесо

3

haguruma шестерня

3

ana дыра

3

ana отверстие

3

ana щель

3

atatakana тёплый

2

orokana глупый

2

gab

āna регулятор

3

antena антенна

3

yukaina веселый

2

yukaina приятный

2

kara Китай

2

hayasa скорость

3

ikusa битва

2

3

Por. Bibliografia, s. 17.

8

ikusa война

2

hata знамя

2

mata опять

2

mata снова

2

param

ēta параметр

1

ashita утро

2

kita север

2

senta центр

1

m

ōta двигатель

1

konpy

ūta ЭВМ

1

konpy

ūta электронно-вычислительная машина

1

kawa река

2

kaiwa диалог

1

kaiwa разговор

1

kaiwa устная речь

1

h

ōwa насыщение

1

gomu-taiya резиновая шина

3

basu-taiya автобусная шина

3

kusuriya аптека

2

torikae замена

3

torikae обмен

3

ike пруд

2

bane пружина

3

bane рессора

3

hagane сталь

3

kane колокол

2

ware я

2

ase пот

2

aete решительно

2

aete смело

2

aete твёрдо

2

kaze ветер

2

meidai суждение

1

meidai тезис

1

meidai теорема

1

mondai задача

1

mondai проблема

1

dodai основание

3

dodai фундамент

3

nagai вечный

2

nagai долгий

2

atatakai тёплый

2

denjikai электромагнитное поле

3

9

kikai машина

1

kikai механизм

1

kikai устройство

1

bunkai декомпозиция

1

bunkai разложение

1

yamai болезнь

2

mainai взятка

2

asai мелкий

2

asai неглубокий

2

asai поверхностный

2

shikisai цвет

1

zetsuentai изолятор

3

y

ōtai раствор

3

buttai объект

1

buttai тело

1

ry

ūtai жидкость

1

hayai быстрый

2

ny

ūzai эмульсия

3

suihei горизонтальный

3

suihei плоский

3

muteikei астатический

1

meirei инструкция

1

meirei команда

1

urei беспокойство

2

urei огорчение

2

urei опасение

2

urei печаль

2

sokutei измерение

1

horogurafi голография

1

komugi пшеница

2

chi величина

1

hachi восемь

2

ichi один

2

chichi отец

2

michi дорога

3

yamamichi горная дорога

3

seigyo-s

ōchi регулятор

3

hakuchi идиотизм

2

shi четыре

2

hashi мост

3

shikashi но

2

shikashi однако

2

ushi бык

2

10

ushi корова

2

nushi владелец

2

nushi хозяин

2

ookii большой

2

ookii крупный

2

ookii просторный

2

onaji одинаковый

2

onaji тот же

2

kanji иероглиф

2

s

ūji цифра

2

ki жёлтый

2

kisaki императрица

2

kaiseki анализ

1

menseki площадь

1

teki враг

2

teki неприятель

2

teki противник

2

seiteki статический

3

denjiteki электромагнитный

3

shiki выражение

1

shiki система

1

shiki формула

1

h

ōteishiki уравнение

1

hikaitenshiki неповоротный

3

hy

ōjiki индикатор

1

hy

ōjiki указатель

1

kaisekiki анализатор

1

bunsekiki анализатор

1

yomitoriki устройство считывания

1

tenki погода

2

shing

ōki сигнализатор

1

hosh

ōki компенсатор

1

z

ōfukuki усилитель

1

sh

ūki период

2

sh

ūki цикл

2

k

ūki атмосфера

3

k

ūki воздух

3

ami сетка

3

kagami зеркало

2

tsunami цунами

2

omomi вес

1

koyomi календарь

2

nizumi погрузка

3

11

tsune-ni всегда

2

tsune-ni постоянно

2

zeni деньги

2

sen’i волокно

3

kuroi чёрный

2

utoi далёкий

2

utoi чуждый

2

yoi добрый

2

yoi хороший

2

kiyoi чистый

2

hidari левый

2

kari охота

2

mawari вращение

3

mawari оборот

3

mawari поворот

3

hidarim

аwari левый поворот

3

shori обработка

1

nori закон

2

nori правило

2

koori лёд

2

terem

ētori телеметрия

1

sh

ōri победа

2

k

ōri аксиома

1

yasuri напильник

3

kusuri лекарство

2

osi немой

2

nemui сонливый

2

nemui сонный

2

marui круглый

2

bunrui классификация

3

bunrui сортировка

3

dan группа

2

dan делегация

2

dan коллектив

2

shindan диагноз

1

taishikan посольство

2

toshokan библиотека

2

kukan интервал

1

kukan промежуток

1

hakubutsukan музей

2

sh

ūkan неделя

2

aen цинк

3

daen эллипс

3

12

baien дым

3

baien сажа

3

ken сухожилие

1

shiken испытание

1

shiken опыт

1

j

ōken условие

1

s

ūnen несколько лет

2

chokusen прямолинейный

3

k

ūchūsen антенна

1

zetsuen изоляция

3

ch

ēn цепь

1

k

ōshin марш

2

enjin двигатель

3

ts

ūkōnin пешеход

3

fukuin ширина

3

nihon Япония

2

riron теория

1

ōtomaton автомат

1

horaizon горизонт

1

fun минута

2

seido прецизионность

3

seido точность

3

id

ōdo мобильность

3

id

ōdo подвижность

3

k

ōdo высота

3

k

ōdo код

1

ōtokōdo автокод

1

z

ōfukudo усиление

1

netsudo теплота

3

tamago яйцо

2

shio соль

2

neko кот

2

neko кошка

2

fumiko педаль

3

onoono все

2

onoono каждый

2

kokoro душа

2

kokoro сердце

2

y

ōso элемент

3

uso ложь

2

soto вне

2

soto снаружи

2

otto муж

2

13

otto супруг

2

ōtopairotto автопилот

1

shuto столица

2

beruto лента

3

beruto пояс

3

beruto ремень

3

barasuto балласт

3

kontorasuto контраст

1

seigyo управление

3

danb

ō обогрев

3

danb

ō отопление

3

seid

ō бронза

3

sekid

ō экватор

2

suid

ō водопровод

2

dod

ō грунтовая дорога

3

kig

ō знак

1

kig

ō символ

1

shing

ō сигнал

1

k

ōjō завод

3

k

ōjō мастерская

3

k

ōjō фабрика

3

k

ōjō цех

3

ent

ōjō цилиндрический

3

k

ō сталь

3

shik

ō подход

1

kik

ō механизм

3

bunp

ō грамматика

1

sens

ō война

2

t

ōsō битва

2

t

ōsō борьба

2

gait

ō дорога

3

gait

ō улица

3

ent

ō цилиндр

3

futt

ō кипение

3

hy

ō график

1

hy

ō диаграмма

1

hy

ō схема

1

hy

ō таблица

1

rohy

ō дорожный знак

3

tory

ō краска

3

kakury

ō министр

2

mury

ō бесплатно

2

s

ūryō количество

2

14

haiz

ō лёгкие

1

shinz

ō сердце

2

k

ōzō структура

1

utagau подозревать

2

utagau сомневаться

2

tatakau бороться

2

tatakau воевать

2

tatakau сражаться

2

kamau беспокоиться

2

kamau заботиться

2

uyamau почитать

2

uyamau уважать

2

akinau торговать

2

sakebu кричать

2

anbu сиденье

3

yorokobu радоваться

2

fu холм

2

rikigaku механика

1

butsurigaku физика

2

und

ōgaku кинематика

3

s

ūgaku математика

2

kaku писать

2

kokkaku скелет

1

naku плакать

2

renraku связь

1

kensaku поиск

1

h

ōsaku стратегия

1

sentaku выбор

1

j

ōmyaku вена

1

senryaku стратегия

1

suiheijiku горизонтальная ось

3

kiku действовать

2

kiku оказывать действие

2

matobakku матобак

1

fukku крюк

3

bisoku малая скорость

3

shiryoku зрение

1

zoku семейство

1

kinzoku металл

3

kibamu желтеть

2

yamu болеть

2

yamu страдать

2

awaremu жалеть

2

15

gomu каучук

3

gomu резина

3

minikomu мини-ЭВМ

1

rizumu ритм

1

k

ūki-ponpu воздушный насос

3

suteppu подножка

3

suteppu ступенька

3

karu охотиться

2

maru круг

2

maru окружность

2

maru полностью

2

maru целиком

2

atatamaru греться

2

atatamaru нагреваться

2

saru обезьяна

2

itawaru соболезновать

2

itawaru сочувствовать

2

kaeru возвращаться

2

kaeru идти назад

2

kaeru изменять

2

kaeru менять

2

ureeru беспокоиться

2

ureeru горевать

2

ureeru тревожиться

2

ureeru убиваться

2

tokeru растворяться

2

tokeru таять

2

atatameru греть

2

atatameru подогревать

2

ukareru веселиться

2

ukareru восхищаться

2

ukareru развлекаться

2

osoreru бояться

2

osoreru страшиться

2

wasureru забывать

2

fueru увеличиваться

2

shinboru символ

1

ikidooru возмущаться

2

ikidooru негодовать

2

nemuru засыпать

2

nemuru спать

2

kissuru есть

2

kissuru курить

2

16

kissuru пить

2

utonzuru сторониться

2

utonzuru сторониться

2

basu автобус

3

sosonokasu завлекать

2

sosonokasu подстрекать

2

sosonokasu соблазнять

2

garasu стекло

3

fuyasu увеличивать

2

baransu равновесие

3

baransu уравновешенность

3

hachigatsu август

2

shigatsu апрель

2

katsu выигрывать

2

katsu побеждать

2

chokuritsu вертикальный

3

chokuritsu отвесный

3

kotsu кость

1

baionikusu бионика

1

zu диаграмма

1

zu карта

1

zmizu вода

2

taif

ū тайфун

2

maish

ū еженедельно

2

buns

ū дробь

1

sh

ōsū десятичная дробь

1

mairu-s

ū расстояние в милях

3

ky

ūsū ряд

1

17

BIBLIOGRAFIA

[1] И в ано в а , Э. Г., Филатов, А. М., Хайлова, И. М. 1979. Японско-русский

и русско-японский словарь по системотехнике и робототехнике,
Москва : Русский язык.

[2] Н е ве р о ва , Н. Д. et al. 1985. Краткий японско-русский словарь иерогли-

фов, Москва : Русский язык.

[3] Р о м ано в , В. А. 1977. Японско-русский автотракторный словарь, Мо-

сква : Русский язык.

Иванцова, Е. В. 1983. Обратные словари как источник изучения экспрес-

сивной лексики //К. А. Тимофеев (ред.) 1983. Экспрессивность лексики и
фразеологии. Межвузовский сборник научных трудов, Новосибирск :
Новосибирский гос. ун-т., 1983: 139-146.

Караулов, Ю. Н. 1979. Обратный словарь заимствований как способ изу-

чения лингвоэкологии //ИАН. СЛЯ 38 (1979), 6: 552-562.

Штиндлова, Й. 1966. Обратные словари //Л. Н. Засорина (ред.), Автома-

тизация в лингвистике, Москва ; Ленинград, Наука, 1966: 84-91.

A d a ch i , K. 2009. Słownik minimum japońsko-polski polsko-japoński, wyd. 8,

Warszawa : Wiedza Powszechna.

B o g u s ła w sk i , A. 1981. Język bazowy w glottodydaktyce, [w:] „Zeszyty Nau-

kowe WSP w Bydgoszczy. Studia Filologiczne”, zesz. 12, s. 7-27.

B o g u s ła w sk i , A. 2013. Podstawy konfrontatywnej lingwistyki przekładowej,

Łask : Leksem.

Wa w r z yń c z yk , J. 1989. Wielki świat w dwóch minisłownikach Wiedzy Po-

wszechnej, [w:] „Kultura” (Warszawa), nr 31, s. 4.

Wa w r z yń c z yk , J. 2009. O leksykografii japońsko-polskiej. Szkic pierwszy,

Łódź : IR UŁ.

Wa w r z yń c z yk , J., Bartwicka, H., Małek, E. 2007. Wielki słownik rosyjsko-

-polski z kluczem polsko-rosyjskim. Wielki słownik polsko-rosyjski. Autoko-
mentarze i erraty, Warszawa : Takt.

Wi e r z ch o ń ,

P.

2006. Indeks a tergo jednostek przekładowych «Wielkiego słow-

nika rosyjsko-polskiego z kluczem polsko-rosyjskim». Porządek translatowy,
Warszawa : Takt.

Wi e r z ch o ń ,

P.

2006. Indeks a tergo jednostek przekładowych «Wielkiego słow-

nika rosyjsko-polskiego z kluczem polsko-rosyjskim». Porządek translando-
wy, Warszawa : Takt.

18

MINIPRZEGL

ĄD LITERATURY W JĘZYKU POLSKIM

Z ZAKRESU JAPONISTYKI LINGWISTYCZNEJ

Z myślą o ambitnej polskiej młodzieży, interesującej się językami obcymi,

przedstawiam tutaj niewielkie omówienie prac opublikowanych w Polsce po
polsku na temat języka japońskiego.

Uderza, że w ważnej bibliografii naukowej: P. Grzegorczyk, Index lexicorum

Poloniae. Bibliografia słowników polskich (Warszawa 1967) figuruje, na s. 89,
tylko jedna pozycja z niewielkim słowniczkiem japońsko-polskim z r. 1823;
dziś sytuacja wygląda nieco lepiej, dysponujemy przede wszystkim wznawia-
nym wielokrotnie słowniczkiem Kazuko Adachi (w szyku typowo japońskim:
Adachi Kazuko).

Koniecznie trzeba zdobyć pozycje:

B. Nowak, Słownik znaków japońskich, wyd. 5, Warszawa 2004;

Słownik japońsko-polski: słownictwo podstawowe. [Tekst jap. zespół red. Mo-
chizuki Kōitsu et al., tekst pol. red. nauk. Yoshigami Shōzō; tłum. Krystyna
Okazaki, Ewa Szulc, Ewa Pałasz,

Warszawa-Tokio 2005.

Także:

B. Ivanov, Słownik japońsko-polski: 1006 znaków, Warszawa 2007.

Rzecz najnowsza:

E. Krassowska-Mackiewicz, Słownik polsko-japoński, Warszawa 2013.

Podstawowych wiadomości o języku japońskim dostarczają też większe

encyklopedie i leksykony ogólne, którego to źródła nie należy lekceważyć.
Lekturę warto zacząć od wcześniejszej ciekawostki, dobrze świadczącej o za-
interesowaniach Polaków, mianowicie od artykułu Japoński język i literatura w
13. tomie „Encyklopedii Powszechnej” S. Orgelbranda (Warszawa 1863, s. 73-
74). Artykuł Japońskie pismo znalazł się w popularnym w okresie międzywojnia
1918-1939 „Leksykonie Ilustrowanym A-Z” Trzaski, Everta i Michalskiego
(Warszawa 1931, kol. 859). Użyteczny artykuł poświęcony językowi japoń-
skiego zawiera także

−

i: oczywiście

−

największa współczesna polska encyklo-

pedia, tj. „Wielka Encyklopedia PWN” w 30 tomach (por. w t. 12 s. 440, tamże
na s. 442-443 artykuł o japońskim piśmie).

Młodzi japoniści śledzić też powinni prace przygotowywane i publikowane

w warszawskim Wydawnictwie Akademickim Dialog. Polecam przede wszyst-

19

kim w polskim tłumaczeniu, A. Śledzińskiej-Adamczak, pozycję: M. Tanimori,
Praktyczna gramatyka języka japońskiego (Warszawa 2008).

Niezbędne jest studiowanie prac: R. Huszcza et al., Gramatyka japońska.

Podręcznik z ćwiczeniami. T. 1 (Warszawa 1998), t. 2 (Kraków 2003); R.
Huszcza et. al. (red.), Studia z językoznawstwa japońskiego (Warszawa 2013).

Dalsze etapy zainteresowań młodych japonistek i japonistów obejmą za-

pewne pracę wydaną na Uniwersytecie Warszawskim: I. Kordzińska-Nawrocka,
Klasyczny język japoński (Warszawa 2013). Wydawnictwo Nozomi zasłużyło
się „japonistycznie”, wydając cenną pracę zbiorową, w trzech tomach, pod red.
K. Stareckiej: Pismo japońskie (Warszawa 2007-2010). Nie można też nie
zapoznać się ze studium M. Iwanowskiego: Segmentacja grafów tōyō-kanji
drukowanego pisma japońskiego (Warszawa 2004).

20