1

Sylabus do kursu: Kulty posesyjne w Azji Południowej

Kulty posesyjne w Azji Południowej
prowadząca: dr Małgorzata Sacha

Celem kursu jest przedstawienie fenomenu posesji (owładnięcia) oraz kultów posesyjnych w

Azji Południowej, w szczególności w Indiach, w kontekście kultury hinduistycznej. W części
wstępnej zaproponowana zostanie ogólna definicja owładnięcia, a sam stan owładnięcia będzie
dyskutowany w kontekście religijnym, w odniesieniu do praktyk szamańskich, jak i poza nimi.
Zaproponowana koncepcja owładnięcia zostanie osadzona w dyskursie psychologicznym, w
powiązaniu z koncepcją zmienionych stanów świadomości oraz w dyskursie antropologicznym.
Odwołanie się do tych dwóch perspektyw, psychologicznej i antropologicznej, pociągnie za sobą
postawienie kilku pytań, między innymi o normę i patologię psychiczną w odniesieniu do stanów
posesyjnych oraz o ideologiczne i społeczne funkcje tak samego stanu owładnięcia, jak i jego
kulturowego skonwencjonalizowania i zestereotypizowania w postaci kultów posesyjnych. W
dalszej części kursu zostanie przeanalizowany obraz owładnięcia w mitologii, literaturze religijnej i
medycznej Indii. Dyskutowana będzie koncepcja kontrolowanych i niekontrolowanych stanów
posesyjnych oraz ich religijnej waloryzacji. Przedstawione zostaną przykłady współczesnych
kultów posesyjnych zakorzenionych w religijnej tradycji hinduizmu oraz ich związek z kultami
posesyjnymi ludności autochtonicznej, adivasi. W podsumowaniu, dyskusji poddane zostanie
zagadnienie integracyjnej i kompensacyjnej funkcji kultów posesyjnych w Indiach.




SYLABUS

zajęcia ćwiczeniowe

Zajęcia ćwiczeniowe przeznaczone są na dyskusję wybranych tekstów oraz na prezentację
dokumentów filmowych. Wybór lektur ćwiczeniowych wraz z sylabusem (do wglądu dla
uczestników kursu) zostanie opublikowany na stronie internetowej IR w zakładce kursu: Kulty
posesyjne w Azji Południowej.

Wybór tekstów do dyskusji na ćwiczeniach:

1. Mastromattei, Romano (2004). Interkulturowe aspekty posesji. Przegląd Religioznawczy,

4(214), 3-12.

2. Szyjewski, Andrzej (2005). Szamanizm. Kraków: Wydawnictwo WAM, s. 37-44.
3. Winkelman, Michael (1997). Altered States of Consciousness and Religious Behavior [w:]

Glazier, S. D. (red.) Anthropology of Religion. A Handbook. Westport, CT: Greenwood
Publishing House, s. 393-428.

4. Smith, Frederick M. (2006). New and Inherited Paradigms. Methodologies for the Study of

Possession [w:] tenże, Deity and Spirit Possession in South Asia. Delhi: Motilal Banarsidass
Publishers Private Limited, s. 33-94.

5. Walsh, Roger (1993). Phenomenological Mapping and Comparisons of Shamanic, Buddhist,

Yogic, and Schizophrenic Experiences. Journal of the American Academy of Religion,
61(4),739-769.

6. Dębiec, Jacek (2000). Opętanie jako kategoria psychopatologiczna [w:] tenże, Opętanie.

Próba psychologicznego ujęcia problemu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, s.

7. Fürer-Haimendorf von, Christoph (2003). Religie ludów pierwotnych [w:] Bareau, A. etc.

2

Sylabus do kursu: Kulty posesyjne w Azji Południowej

Buddyzm – Dżinizm – Religie ludów pierwotnych. Przekł. J. Marzęcki, Kęty: Wydawnictwo
Antyk, s. 265-320.

8. Lewis, Ian M. (1966). Spirit possession and deprivation cults, Man 1(3), 307-29.

9. Nabokov, Isabelle (1997). Expel the Lover, Recover the Wife: Symbolic Analysis of a South

Indian Exorcism. The Journal of the Royal Anthropological Institute, 3(2), 297-316.

Wykład 1, 2 oraz Ćwiczenia 1
Owładnięcie (posesje), opętanie, kulty posesyjne: definicje, typologie. Fenomen owładnięcia a
szamanizm.

Ćwiczenia 2
Lektura tekstów (1, 2).
Literatura:
Mastromattei, Romano (2004). Interkulturowe aspekty posesji. Przegląd Religioznawczy, 4(214), 3-

12.

Szyjewski, Andrzej (2005). Szamanizm. Krakow: Wydawnictwo WAM, s. 37-44.

Wykład 3, 4, 5
Zmienione stany świadomości a fenomen owładnięcia. Mechanizm psychiczny owładnięcia:
biopsychospołeczne podejście Michaela Winkelmana, psychoanalityczne rozumienie stanów
owładnięcia. Religia i patologia: zaburzenia dysocjacyjne, schizofrenia a stany posesyjne. Funkcja
społeczna i religijna stanów posesyjnych. Gender i fenomen owładnięcia.

Ćwiczenia 3
Lektura tekstów (3).
Literatura:
Winkelman, Michael (1997). Altered States of Consciousness and Religious Behavior [w:] Glazier,

S. D. (red.) Anthropology of Religion. A Handbook. Westport, CT: Greenwood Publishing
House, s. 393-428.

Ćwiczenia 4
Lektura tekstów (4).
Literatura:

Smith, Frederick M. (2006). New and Inherited Paradigms. Methodologies for the Study of

Possession [w:] tenże, Deity and Spirit Possession in South Asia. Delhi: Motilal Banarsidass
Publishers Private Limited, s. 33-94.

Ćwiczenia 5
Lektura tekstów (5).
Literatura:
Walsh, Roger (1993). Phenomenological Mapping and Comparisons of Shamanic, Buddhist, Yogic,

and Schizophrenic Experiences. Journal of the American Academy of Religion, 61(4),739-
769.

Wykład 6

Sen, wizja a procesy symboliczne.

Ćwiczenia 6
Lektura tekstów (6).
Literatura:

3

Sylabus do kursu: Kulty posesyjne w Azji Południowej

Dębiec, Jacek (2000). Opętanie jako kategoria psychopatologiczna [w:] tenże, Opętanie. Próba

psychologicznego ujęcia problemu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
s.

Wykład 7
Adivasi i kulty posesyjne.

Ćwiczenia 7
Lektura tekstów (7).
Literatura:

Fürer-Haimendorf von, Christoph (2003). Religie ludów pierwotnych [w:] Bareau, A. etc. Buddyzm

– Dżinizm – Religie ludów pierwotnych. Przekł. J. Marzęcki, Kęty: Wydawnictwo Antyk, s.
265-320.

Wykład 8, 9, 10
Obraz owładnięcia i kultów posesyjnych w literaturze religijnej i mitologii wedyjskiej i hinduskiej.

Ćwiczenia 8
Lektura tekstów (7).
Literatura:

Fürer-Haimendorf von, Christoph (2003). Religie ludów pierwotnych [w:] Bareau, A. etc. Buddyzm

– Dżinizm – Religie ludów pierwotnych. Przekł. J. Marzęcki, Kęty: Wydawnictwo Antyk, s.
265-320.

Ćwiczenia 9
Prezentacja filmu p.t. „Egzorcyzmy. Prawda czy fikcja”.

Ćwiczenia 10
Lektura tekstów (8).
Literatura:
Lewis, Ian M. (1966). Spirit possession and deprivation cults, Man 1(3), 307-29.

Wykład 11, 12 oraz ćwiczenia 11, 12
Owładnięcia kontrolowane jako techniki duchowe: mistycy bengalscy, tantryzm, śaktyzm.

Wykład 13
Owładnięcia i kultura medyczna Indii.

Ćwiczenia 13
Lektura tekstów (9).
Literatura:
Nabokov, Isabelle (1997). Expel the Lover, Recover the Wife: Symbolic Analysis of a South Indian

Exorcism. The Journal of the Royal Anthropological Institute, 3(2), 297-316.

Wykład 14, 15 oraz ćwiczenia 14, 15
Owładnięcia dziecięce. Kobiece owładnięcia w Azji Południowej. Podsumowanie zajęć.

Literatura przedmiotu:

Assayag, Jackie and Tarabout, Gilles, red. (1999). La Possession en Asie du Sud/Parole, corps,

4

Sylabus do kursu: Kulty posesyjne w Azji Południowej

territoirie. Puruṣārtha Collection 21. Paris: Éditions EHESS (École des hautes études en
sciences sociales).

Atkinson, Clarissa W., Constance H. Buchanan and Margaret R. Miles, red. (1985). Immaculate

and Powerful. The Female in Sacred Image and Social Reality. Boston: Beacon Press.

Bareau, A. etc. (2003). Buddyzm – Dżinizm – Religie ludów pierwotnych. Przekł. J. Marzęcki, Kęty:

Wydawnictwo Antyk.

Beit-Hallahmi, Benjamin (1986). Religion as Art and Identity. Religion 16, 1-17.
Bock, Philip K. (1988). Rethinking Psychological Anthropology. Continuity and Change in the

Study of Human Action. San Francisco: W.H. Freeman and Company.

Boddy, Janice (1994) Spirit Possession Revisited: Beyond Instrumentality. Annual Review of

Anthropology, 23, 407-434.

Bourdieu, Pierre (2004) [1998]. Męska dominacja. Przełożyła Lucyna Kopciewicz. Warszawa:

Oficyna Naukowa.

Bourguignon, Erika (red.) (1973). Religion, Altered States of Consciousness and Social Change,

Columbus: Ohio State University Press.

Bourguignon, Erica (1979). Psychological Anthropology: An Introduction to Human Nature and

Cultural Differences. New York: Holt, Rinehart and Winston.

Bourguignon, Erica (1989). Multiple Personality, Possession Trance, and the Psychic Unity of

Mankind. Ethos, 17(3), 371-384.

Brockman, Richard (2000). Possession and Medicine in South Central India. Journal of Applied

Psychoanalytic Studies, 2(3), 299-312.

Burger, Maya, (red.) (2002). Rêves: visions révélatrices. Réception et interprétation des songes en

contexte religieux. Berlin etc.: Peter Lang.

Caldwell, Sarah (1999). Oh Terrifying Mother. Sexuality, Violence and Worship of the Goddess

Kālī. Oxford: Oxford University Press.

Capps, Donald (2001) (red.) Freud and Freudians on Religion. New Haven and London: Yale

University Press.

Carrin, Marine (red.) (1999). Managing Distress. Possession and Therapeutic Cults in South Asia.

Delhi: Manohar.

Chakraborti, Haripada (1996). Śakta Tantrik Cult in India. Calcutta: Punthi Pustak.

Chowdhry, Prem (1997). Enforcing Cultural Codes: Gender and Violence in Northern India.

Economic and Political Weekly, 32(9), 1019-28.

Clarke, Isabel (red.) (2001). Psychosis and Spirituality. London and Philadelphia: Whurr Publishers.

Coakley, Sarah (red.) (1997). Religion and the Body. Cambridge Studies in Religious Traditions 8.

Cambridge University Press: Cambridge.

Crapanzano, Vincent (1977). Case Studies in Spirit Possession. Somerset, New Jersey: John Wiley

& Sons Inc.

d'Aquili, Eugene and Newberg, Andrew B. (1999). The mystical mind. Probing the biology of

religious experience. Minneapolis: Fortress Press.

Das, H. C. (1981). Tantricism. A study of the Yogini Cult. New Delhi.

Das, Veena (1977). Structure and Cognition. Aspects of Hindu Caste and Ritual. Delhi: Oxford

University Press.

Deaux, K. (1993). Reconstructing Social Identity. Personality and Social Psychology Bulletin, 19,

4-12.

Dehejia, Vidya (1986). Yoginī. Cult and Temples. A Tantric Tradition. New Delhi: National

Museum.

Desai, Prakash and Collins, Alfred (1986). Selfhood in context: Some Indian solutions [w:] M. I.

White and S. Pollak (red.). The Cultural Transition: Human Experience and Social
Transformation in the Third World and Japan. Boston: Routledge & Kegan Paul, s. 261-
290.

5

Sylabus do kursu: Kulty posesyjne w Azji Południowej

Dębiec, Jacek (2000). Opętanie. Próba psychologicznego ujęcia problemu. Kraków: Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Grof, Stanislav, Grof, Christine (1992). The Stormy Search for the Self. New York: Jeremy P.

Tarcher/Perigee.

Guthrie, Stewart E., Castillo, Richard J., Throop, Jason C., Wright, Pablo, Douglas, Marry (2004).

Book Review Forum on Michael Winkelman’s Shamanism. The Neural Ecology of
Consciousness and Healing, 2000, Westport, CT and London: Bergin and Garvey, ISBN 0-
89789-704-8. The Journal of Ritual Studies, 18(1), 96-128.

Haddad, Yvonne Y. and Findly, Ellision B. (red.) (1985). Women, Religion and Social Change,

Albany: State University of New York Press.

Hegeman, Elizabeth (2010). Multiple personality disorder and spirit possession: Alike, yet not alike

[w:] Petrucelli, Jean (red.) Knowing, Not-Knowing and Sort-of-Knowing. Psychoanalysis
and the Experience of Uncertainty. London: Karnac Books, s. 99-114.

Herrmann-Pfandt, Adelheid (1996). The Good Woman's Shadow: Some Aspects of the Dark Nature

of Dakinis and Sakinis in Hinduism [w:] Wild Goddesses in India and Nepal, Proceedings of
an International Symposium Berne and Zurich, November 1994, Axel Michaels, Cornelia
Vogelsänger, Annette Wilke, (red.). Bern/Zürich: Peter Lang.

Hiltebeitel, Alf and Erndl, Kathleen M. (red.) (2002). Is the Goddess a Feminist? The Politics of

South Asian Goddesses, New Delhi: Oxford University Press.

Holmberg, David (2000). Derision, exorcism, and the ritual production of power. American

Ethnologist 27(4), 927-949.

Homans, Peter. (1984. Once Again, Psychoanalysis, East and West: A Psychoanalytic Essay on

Religion, Mourning, and Healing. History of Religions, 24(2), 133-54.

Jenkins, Janis Hunter; Robert John Barrett (red.). Schizofrenia, kultura i subiektywność – na

krawędzi doświadczenia. Tłum. Jakub Bobrzyński i Katarzyna Gdowska. Kraków: Libron.

Kakar, Sudhir (2003). The Indian Psyche (Comprising: The Inner World, Shamans, Mystics and

Doctors, Tales of Sex, Love and Danger). Delhi: Oxford University Press.

Lal, Shyam K. (1980). Female Divinities in Hindu Mythology and Ritual. Puna: University of Puna.
Lewis, Ian M. (1989). Ecstatic religion. A study of shamanism and spirit possession. London:

Routledge.

Lewis, Ian M. (text unpublished) (2002). Trance, Possession, Shamanism and Sex (deposed in

Biblioteca di Etnomusicologia della Fondazione Giorgio Cini di Venezia).

Lewis, Ian M. (1966). Spirit possession and deprivation cults, Man 1(3), 307-29.

McDaniel, June (1989). The Madness of the Saints. Ecstatic Religion in Bengal. Chicago and

London: The University of Chicago Press.

McDermott, Rachel F; Kripal, Jeffrey J. (red.) (2003). Encountering Kali. In the Margins, at the

Center, in the West. Berkeley: University of California Press.

Mastromattei, Romano (1995). Tremore e potere. La condizione estatica nello sciamanismo

himalayano. Milano: Franco Angeli.

Mastromattei, Romano (2004). Interkulturowe aspekty posesji. Przegląd Religioznawczy, 4(214), 3-

12.

Mastromattei, Romano; Rigopoulos, Antonio (red.) (1999). Shamanic Cosmos. From India to the

North Pole Star. Venetian Academy of Indian Studies Series, No. 1. New Delhi: D.K.
Printworld (P) Ltd.

Meltzer, Donald (1984). Dream-life. A Re-examination of the Psycho-analytical Theory and

Technique. Perthshire: Clunie Press.

Merkur, Dan (1998). The Ecstatic Imagination. New York: State University of New York Press.
Menezes, Adair, Moreira-Almeida Alexander (2010). Religion, Spirituality, and Psychosis. Curr

Psychiatry Rep, 12, 174–179.

Nabokov, Isabelle (1997). Expel the Lover, Recover the Wife: Symbolic Analysis of a South Indian

Exorcism. The Journal of the Royal Anthropological Institute, 3(2), 297-316.

6

Sylabus do kursu: Kulty posesyjne w Azji Południowej

Nabokov, Isabelle (2000). Religion Against the Self. An Ethnography of Tamil Rituals. New York:

Oxford University Press.

Nath, Vijay (2001). Purāṇas and Acculturation. A Historico-Anthropological Perspective. New

Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd.

Noll, Richard (1985) Mental Imagery Cultivation as a Cultural Phenomenon: The Role of Visions

in Shamanism. Current Anthropology, XXVI(4), 443-61.

Patton, Laurie L. (2005). Bringing the Gods to Mind. Mantra and Ritual in Early Indian Sacrifice.

Berkeley: University of California Press.

Rahmann, Rudolf (1959). Shamanic and Related Phenomena in Northern and Middle India.

Anthropos, 54, 689-760.

Rouget, Gilbert (1985). Music and Trance. A theory of the Relation between Music and Possession.

Chicago: The University of Chicago Press.

Sahai, Vijoy S.; Pradip K. Singh, Gautam K. Bera (2005). Dimensions of Researches in Indian

Anthropology. Vol. II. Oriental Anthropologist Series II. New Delhi: Serial Publications.

Smith, Frederick M. (2006). Deity and Spirit Possession in South Asia. Delhi: Motilal Banarsidass

Publishers Private Limited.

Schmidt, Bettina E., Huskinson, Lucy (red.) (2010). Spirit Possession and Trance. New

Interdisciplinary Perspectives. New York, London: Continuum International Publishing
Group.

Shweder, Richard A. and Robert A. LeVine (red). (1988). Culture Theory. Essays on Mind, Self,

and Emotion. New York: Cambridge University Press.

Szyjewski, Andrzej (2005). Szamanizm. Krakow: Wydawnictwo WAM.
Tambs-Lyche, Harald (red.) (2004). The Feminine Sacred in South Asia. New Delhi: Manohar.
Tart, Charles T. (red.) (1990). Altered States of Consciousness. New York: HarperCollins

Publishers.

Tiwari, J.N. (1985). Goddess Cults in Ancient India (with Special Reference to the First Seven

Centuries A.D.). Delhi: Sundeep Prakashan.

Tosh, Nick (2002). Possession, exorcism and psychoanalysis. Studies in History and Philosophy of

Biological and Biomedical Sciences 33, 583–596.

Törzsök Judith (1999). The Doctrine of Magic Female Spirits. A critical edition of selected chapters

of the Siddhayogesvarimata(tantra) with annoted translation and analysis, D.Phil. thesis,
Merton College, Oxford.

Urban, Hugh (2003). Tantra: Sex, Secrecy, Politics and Power. Berkeley, CA: University of

California Press.

Walsh, Roger (1993). Phenomenological Mapping and Comparisons of Shamanic, Buddhist, Yogic,

and Schizophrenic Experiences. Journal of the American Academy of Religion, 61(4),739-
769.

Wallace, Anthony F.C. (1970). Culture and Personality. New York: Random House.

Wegner, Daniel M. (2002). The Illusion of Conscious Will. Cambridge (MA), London: Bradford

Books, The MIT Press.

Winkelman, Michael (1997). Altered States of Consciousness and Religious Behavior [w:] Glazier,

S. D. (red.) Anthropology of Religion. A Handbook. Westport, CT: Greenwood Publishing
House, s. 393-428.

Winkelman, Michael (2010). Shamanism. A Biopsychosocial Paradigm of Consciousness and

Healing. Santa Barbara (Ca): Praeger.

White, David G. (red.) (2001). Tantra in Practice. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private

Ltd.

White David. G. (2003). Kiss of the Yogini. “Tantric sex” in its South Asian Contexts. Chicago and

London: The University of Chicago Press.

Wikström, Owe (1989). Possession as Role-Taking. Journal of Religion and Health, 28 (1), 26-35.