Media - spoleczenstwo,

rynek, wladza

Malgorzata Moleda-Zdziech

2 /10/ 2006

Komunikowanie jako proces -

przestrzen komunikacyjna

• Spoleczenstwo (obywatelskie)

• Media masowe

• Wladze panstwowe i samorzadowe

(panstwo)

• Partie polityczne

• Instytucje ekonomiczne

Historia technologii komunikacyjnych

(metafora doby, 1 h = 1500 lat)

• 0.00 (36 000 p.n.e) – gesty, mimika, slowa
• 8.00 (12 000 p.n.e) – obraz (malowidla

naskalne)

• 20.40 - hieroglify egipskie
• 21.38 - alfabet
• 22.10 - zapisane utwory literackie
• 23.40 - wynalazek druku (Gutenberg)

Historia technologii komunikacyjnych

(metafora doby, 1 h = 1500 lat) cd.

•

23.53 - prasa drukarska napedzana para; telegraf

•

23.55- telefon i gramofon

•

23.55:47 sekund - radiotelegrafia

•

57:04 sekund - kino

•

57:50 sekund – kserograf

•

57:52 sekund – tranzystor

•

58:02 sekund- telewizja kolorowa

•

104 sekundy przed pólnoca – wystrzelony pierwszy sztuczny satelita Ziemi

•

100 sekund - radio stereofoniczne

•

61 sekund - magnetowid

•

49 sekund - komputer osobisty, odtwarzacz laserowy

•

40 sekund – Internet, www

•

0 sekund (rok 2000) – wrózono katastrofe komputerowa

Zródlo: T. Goban-Klas „ Media i komunikowanie masowe”, PWN, 1999, s. 200-201

„Przekaznik jest przekazem”

(M. McLuhan)

I. wiek komunikacji naturalnej (mowa,

gesty - magia, trybalizm)

II. wiek tyranii wzroku (alfabetyczne

pisanie, drukowanie – abstrakcyjny
racjonalizm, nacjonalizm)

III. wiek transmisji elektronicznej (powrót

pelnego zaosbu zmyslów, nowy trybalizm
na skale planetarna)

„Nowe” i „stare” media

• Nowe media (ang. new media, new

technologies):

srodki sluzace komunikowaniu wykorzystujace
elektronike (uklady scalone i cyfrowe, kodowanie
sygnalu do utrwalania i transmisji informacji)

• Stare media:

druk i prasa, telewizja

• Nowa wersja dyrektywy „Telewizja bez granic”. nie ma

juz ani telewizji, nie pojawia sie tez jako odrebne
medium internet - ale

multimedialne uslugi

audiowizualne

Media a demokracja

• Model demokracji liberalnej opiera sie na

demokracji przedstawicielskiej i wolnosci
politycznej

• Warunki konieczne do funkcjonowania

demokracji:

konstytucyjnosc, uczestnictwo, racjonalny
wybór (mozliwosci i umiejetnosci)

Dwa skrajne typy modeli mediów

(McQuail, 1994)

Bez jednolitego wplywu

Silny wplyw i
utrwalanie panujacego
porzadku

efekty

Selektywna, rozproszona,
aktywna

Zalezna, pasywna,
masowa

publicznosc

Rózna, konfliktowa,
inspirowana oddolnie

Jednolita,

kontrolowana

odgórnie

Tresc i ideologia

Twórcza, wolna, oryginalna

Standaryzowana,
kontrolowana

produkcja

Róznorodne formy i typy
wlasnosci

Monopol i jednolity typ
wlasnosci

media (wlasnosc
i typ)

Róznorodne grupy
spoleczne

Klasa rzadzaca, elity

Zródlo inspiracji

Pluralizm
(demokratyczny)

Dominacja
(autorytarny)

Model/

kryteria

Rola mediów Dennis McQuail (1994)

media masowe sa:

•

jednym z najwazniejszych instrumentów wladzy spolecznej;

•

forum (arena), na którym sprawy zycia politycznego sa
prezentowane i rozwazane, zarówno w skali narodowej, jak i
miedzynarodowej;

•

kluczem do slawy i zdobycia pozycji osoby powszechnie znanej,
jak równiez do skutecznego dzialania w sferze publicznej;

•

zródlem obrazów i definicji rzeczywistosci spolecznej; to one
tworza, gromadza i publicznie przedstawiaja wartosci kulturowe i
spoleczne;

•

zródlem publicznego systemu znaczen, w wymiarze spolecznym,
jak i normatywnym;

•

forma spedzania czasu wolnego oraz srodkiem rozrywki
( "przemysl informacji", "przemysl rozrywkowy„, "show-biznez").

Spoleczne oczekiwania wobec
mediów (McQuail)

Media powinny:
- Dzialac dla dobra odbiorców, którym sluza;
- Przyczyniac sie do integracji spolecznej;
- Nie podwazac prestizu sil ladu i porzadku;
- W sprawach wojny, bezpieczenstwa, terroryzmu

winny okazywac szczególna ostroznosc, a
niekiedy samoograniczac wolnosc dzialania;

- W sprawach moralnosci, obyczajowosci itp.

Winny przestrzegac standardów
ogólnospolecznych i unikac obrazy publicznej

ROLA I ZADANIA MEDIÓW

W DEMOKRACJI

• INFORMOWANIE

• EDUKOWANIE

• DOSTARCZANIE PLATFORMY DO

DEBATY

• PERSWAZJA, MANIPULACJA

• ROZRYWKA

Media w systemie spolecznym

• Sfera instytucji:

instytucje medialne, nadawcze (system

polityczno-ekonomiczny)

• Sfera publiczna:

przekazy masowe

• Sfera prywatna:

audytoria, publicznosci

Instytucje medialne

• Regulujace (np. koncesyjne, sady powszechne)
• Samoregulujace (np. stowarzyszenia dziennikarskie,

porozumienia nadawców, izby wydawców)

• Dostawcze (np. firmy producenckie, agencje prasowe,

studia filmowe, drukarnie)

• Wspomagajace (np.. Agencje reklamowe, PR, Public

affairs, lobbingowe, szkolnictwo medialne, osrodki
badawcze)

• Dystrybuujace (np.kolportaz, operatorzy sieci

kablowych, dysponenci przekazników satelitarnych

Europejski system medialny

• Prasa: model rynkowy

• Media audiowizualne: model dualny

- nadawcy publiczni (dzialajacy na

mocy ustawy)

- nadawcy prywatni (na mocy licencji)

Zaufanie do mediów na tle innych instytucji

w Polsce

(Eurobarometr, wiosna 2004)

• Wojsko (63% ufa, nie ufa 23%)
• Radio (59%, nie - 31%)
• Organizacje charytatywne (55%, nie – 28%)
• Telewizja (54%, nie -36%)
• Instytucje religijne (51%, nie – 37%)
• Prasa (50%, nie - 40%)
• ONZ ( 50%, nie - 28%)
• Policja (43%, nie - 48%)
• UE (33%, nie - 41%)
• Parlament (8%, nie - 85%)
• Rzad (7%, nie - 85%)
• Partie polityczne (3%, nie - 86%)

Sfera (przestrzen) publiczna (J.Habermas)

• XVI w.- poczatek nowej sfery publicznej

(wyrazania opinii publicznej)

• XVII-XVIII w.- prasa krytyczna jako forum debaty

publicznej (np. „Review” Defoe, „Examiner”
Swifta); w miastach Europy: salony i kawiarnie
(ok. 3 tys. w Londynie)

• Ograniczenie „burzuazyjnej sfery publicznej” do

mezczyzn

• Wspólczesnie: Komercjalizacja mediów – quasi

feudalny charakter zycia publicznego?

Przestrzen komunikacyjna

• „elektroniczna sfera publiczna”

(Dahlgren, 1995)

• Europejska Infrastruktura Inforacyjna

• Komunikacyjna teoria integracji Karla

Deutscha:

„

Znoszenie barier w przeplywie informacji ludzi,

towarów, uslug ulatwia integracje, zapobiega wojnom i
konfliktom.”

Zmiana paradygmatu

korzystania z mediów

• Systematycznie maleje zainteresowanie prasa wsród

czytelników: spadlo ono w Wielkiej Brytanii w ciagu
ostatniej dekady o 20 proc., przy czym w najbardziej
obiecujacej grupie wiekowej az o jedna trzecia. Podobne
zjawisko zaobserwowali Amerykanie. W 1985 r. blisko
70 proc. Amerykanów do 35 r. zycia kupowalo gazety,
w 2001 r. juz tylko jedna trzecia.

• Internet waznym zródlem informacji (dla mlodych

ludzi) w 2001 r. amerykanskie rodziny wydawaly
dwukrotnie wiecej na utrzymanie polaczenia z siecia niz
na zakup prasy)

Posrednia quasi-interakcja

(J. B.Thompson)

„stosunki spoleczne wytworzone

przez massmedia”

•

Cechy: monologowa, o przedluzonej dostepnosci w czasie i
przestrzeni, zawezony zakres sygnalów symbolicznych

•

„showmania”, „wydarzenia medialne”

•

Odmiennosc pola widzenia (szerszy zasieg, ale zewnetrzne
zarzadzanie i kontrola)

•

„Ukierukowanie” wizji (jej jednokierunkowosc)

•

„nieodwzajemniona bliskosc na dystans” („Telefrenia”)

UPUBLICZNIENIE MEDIALNE

(J. B. Thompson)

„

Przestrzen widocznosci, w której medialne formy

symboliczne moga byc wyrazane i odbierane przez duza
liczbe nieobecnych odbiorców.”

• Niezlokalizowane: nie przypisane do

czasoprzestrzeni lokalnych

• Niedialogowe : producenci i odbiorcy brak

dialogu

• Otwarte : ze wzgledu na tresci i ich

konsekwencje, niemoznosc zaplanowania
kontekstu

• Prywatne = Publiczne ?

Mediatyzacja zycia publicznego

(R. Debray, 1993)

• Hegemonia telewizji w systemie mediów

• Pojawienia sie tzw. wideosfery, sieci

globalnego komunikowania

• Mediatyzacja symbolicznych wiezi

spolecznych

• Wszechobecnosc swiatowej telewizji

Mediatyzacja

1. filoz. dzialanie sluzace zaposredniczaniu

miedzy dwoma pojeciami, bytami, zjawiskami;

w dialektyce Hegla: kategoria ontologiczna i logiczna opisujaca proces
kierowania sie „ja” ku sobie samemu poprzez negacje tego, co inne;
ksztaltowanie sie pojecia (stanu) posredniczacego miedzy skrajnymi
pojeciami (stanami)

2. hist. przejscie wladzy zwierzchniej sprawowanej na danym

terytorium przez cesarza rz.-nm. na innego, podleglego mu
wladce;

w XIX w. wcielanie udzielnych ksiestw i hrabstw nm. do wiekszych

krajów nm. Etym. - nm. Mediatisierung 'jw.' od mediat 'posrednio zawisly' z lac.
medius, (W. Kopalinski, Slownik Wyr. Obcych i Zwrotów Obcojezycznych)

Sfera (przestrzen) publiczna (J.Habermas)

• XVI w.- poczatek nowej sfery publicznej

(wyrazania opinii publicznej)

• XVII-XVIII w.- prasa krytyczna jako forum debaty

publicznej (np. „Review” Defoe, „Examiner”
Swifta); w miastach Europy: salony i kawiarnie
(ok. 3 tys. w Londynie)

• Ograniczenie „burzuazyjnej sfery publicznej” do

mezczyzn

• Wspólczesnie: Komercjalizacja mediów – quasi

feudalny charakter zycia publicznego?

Przestrzen komunikacyjna

• „elektroniczna sfera publiczna”

(Dahlgren, 1995)

• Dzialania komunikacyjne:

Informowanie, Edukowanie,

Dostarczanie platformy do debaty,

Prowadzenie perswazji, manipulacji

Mediakracja

• Mediatyzacja polityki (depolityzacja sposobu

przedstawiania polityki)

• Nowe formy dziennikarskie: infotainment

(entertainment+information); talk-show; dziennikarstwo
sledcze

• Rola zdjec: prasa tabloidalna, paparazzi, tabloidyzacja

mediów, estetyzacja

• Rola ekspertów

Dyplomacja medialna (telewizyjna)

• CELE POLITYKI INFORMACYJNEJ:
Informacja
Dostarczanie wiedzy (edukacja)
Perswazja (wartosci)
Rozrywka (hard news/soft news; infotainment)

• MEDIA JAKO PELNOMOCNICY

DYPLOMATÓW

Selekcja informacji (gatekeeping)
Hipoteza o porzadku dnia (agenda setting)

Informacja jako towar

• „podstawowe

bogactwo” – wiedza
(Drucker)

• demokratyzacja

informacji (Levinson)

• Pozwala na tzw.

„miekka wladze” -
„soft power”
(Rosenau)

Infotainment

• Fragmentacja
• Konkretyzacja
• Personalizacja
• Sensacjonalizm

Silnie angazuje widza emocjonalnie. Wzmacnia

przekonanie, ze swiatem rzadza emocje,

wspólne wszystkim ludziom, niezalezne od ich

statusu spolecznego.

Teorie wplywu mediów

• HISTORYCZNIE:

Teoria

Teoria

„magicznego

„magicznego

pocisku”

pocisku” (Lazarsfeld,
Berelson i Gaudet, 1944)

Teoria ograniczonego

Teoria ograniczonego

wplywów mediów

wplywów mediów
(dwustopniowy przeplyw
informacji)
(Klapper, 1960)

• WSPÓLCZESNIE:

Negocjowany wplyw

Negocjowany wplyw

mediów:

mediów:

- tworzenie definicji i

znaczen (konstruktywizm
spoleczny);

- „spirala milczenia”

(Noelle-Neuman, 1984)

- „agenda setting”-

hipoteza o porzadku dnia

- subsydiowanie informacji

(relacje PR- dziennikarze)

Hipoteza o porzadku dnia

(agenda setting)

Ustalanie hierarchii informacji,

które zalezy od:

• Charakteru danej kwestii: raczej zagadnienia o

naturze globalnej lub wielostronnej niz
dwustronne

• Zdolnosci dziennikarzy i wydawców do

wspierania lub odrzucenia danej inicjatywy
politycznej (lobbing)

• Dominujacego otoczenia politycznego

Mediakracja

• historia technologii medialnych:

Od „monopolu na wiedze” (H.A.Innis, M.
McLuhan) ku „miekkiej wladzy mediów”
(Levinson, Rosenau)

• „miekki determinizm mediów” (P. Levinson):

wzajemne oddzialywanie technologii
informacji, która cos umozliwia, oraz ludzi ,
którzy te mozliwosc urzeczywistniaja.

Media jako inspiracja twórcza

Edward Redlinski

„Telefrenia”, Swiat
Ksiazki, 2006

Pawel Susid „Obrazy w szkole i w domu ”,

wystawa Zacheta , 11.04-4.06 2006

http://www.psusid.webpark.pl/obrazy.htm

Literatura

•

Z. Bauman, Plynna nowoczesnosc, przekl. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006

•

Z. Bauman, Ponowoczesnosc jako zródlo cierpien, SIC! Warszawa 2000

•

E. Wnuk-Lipinski, „Swiat miedzyepoki. Globalizacja, demokracja, panstwo narodowe”, Znak,
Kraków 2004
E. Wnuk- Lipinski, Socjologia zycia publicznego, Scholar,Warszawa 2006

•

John. B. Thompson, Media i nowoczesnosc. Spoleczna teoria mediów, Astrum Wroclaw 2001

•

L. Manovich “Jezyk nowych mediów” , przekl. Piotr Cypryanski, WAiP, W-wa 2006

•

P. Sorlin, Mass Media, Astrum Wroclaw, 2001

•

G. Derville, Le pouvoir des medias, Presses Universitaires de Grenoble 1997

•

E. Hazanm, LQR La propagande du quotidien, Raison d’agir, Paris 2006

•

J. Baudrillard, Symulakry i symulacja. Rzeczywistosc nie istnieje, SIC!, Warszawa 2005

•

M. Mrozowski, Media masowe. Wladza, rozrywka i biznes, ASPRA-JR, Warszawa 2001

•

W. Godzic, Telewizja jako kultura, Kraków 2002

•

T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, PWN, W -wa, Kraków 1999

•

M. Wolny- Peirs, Jezyk sukcesu we wspólczesnej polskiej komunikacji publicznej, Wyd. Trio,
Warszawa 2005

•

Edwin Bendyk, Antymatrix. Czlowiek w labiryncie sieci, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2004

•

kwartalnik „Medias” (Lire entre les lignes), Francja, marzec 2006