Ewa Borkowska-Domańska i Marek Jasinkiewicz
JAK BUDOWA

PROGRAM EKOROZWOJU
W GMiNiE MiEJSKiEJ
Agenda 21 tom iii
Jelenia Góra  Warszawa  Kraków 1998
1
Redakcja merytoryczna serii poradników ekorozwoju:
prof. dr hab. Tadeusz Borys
Autorzy tomu:
Ewa Borkowska-Domańska i Marek Jasinkiewicz
Opracowanie edytorskie i techniczne:
Janusz Korzeń i EIżbieta Korzeń
Grafika:
Maciej Frydrysiak
Korekta:
Zespół
Recenzent:
dr Stanisław Sitnicki
Copyright � 1998 by Fundacja Karkonoska
Wydawca:
RegionaIny Ośrodek Ekorozwoju Fundacji Karkonoskiej
w JeIeniej Górze
iSBN: 83 - 907432 - 2-1
Druk: Zakład PoIigraficzny PRiNT, uI. 1 Maja 43, 58-500 JeIenia Góra
Nakład: 1500 egz.
2
Spis treści
Wprowadzenie ................................................................................. 5
1. Ekorozwój a Agenda 21 w mieście ................................................ 7
Ekorozwój " Agenda 21 " Struktura miejskiej Agendy 21 " Główne cechy
współczesnego miasta " Zasady ekorozwoju miasta " Idea zdrowego miasta
2. Program a poIityka ekoIogiczna i strategia ekorozwoju ............ 13
Struktura programu ekorozwoju miasta " Zadania polityki ekologicznej "
Istota strategii ekorozwoju " Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego
3. Współuczestnictwo i partnerstwo ............................................... 15
Społeczny charakter procesu budowy programu ekorozwoju " Formy udziału
społecznego " Zadania i zasady działania Społecznego Komitetu Ekorozwoju "
BezpoS
rednia inicjatywa społeczna " Badania opinii publicznej " Bariery
uspołecznienia procesu " Udział w procesie gmin sąsiednich i przedstawicieli regionu
4. Struktura strategii ekorozwoju ..................................................... 33
Elementy strategii " Wizja ekorozwoju " Diagnoza stanu miasta " Analiza słabych
i mocnych stron oraz szans i zagrożeń " Cele strategiczne ekorozwoju "
Kryteria wyboru i oceny celów strategicznych
5. Proces tworzenia strategii ekorozwoju ....................................... 47
Rozpoczęcie procesu " Sposoby podejS
cia do procesu tworzenia strategii "
Metoda wykorzystywania własnego potencjału, ochotników i grup obywatelskich "
Metoda ekspercka " Metoda opracowywania strategii przez konsultantów i ochotników "
Struktura dokumentu końcowego " Działania po formalnym przyjęciu strategii ekorozwoju
6. Monitorowanie procesu reaIizacji strategii ekorozwoju............ 55
KoniecznoS
ć monitorowania " Lokalne wskax
niki ekorozwoju " Kryteria
doboru wskax
ników " Przykładowe listy wskax
ników
BibIiografia ..................................................................................... 59
3
4
WPROWADZENiE
Postępująca urbanizacja, stanowiąca dziś już zjawisko o wymiarze globalnym,
rozwój cywilizacyjny i konieczność sprostania wyzwaniom XXI wieku wymagają
wprowadzenia do praktyki planowania procesów rozwojowych miast i ich otoczenia
najnowocześniejszych narzędzi. Są nimi strategie ekorozwoju lub polityki ekologiczne,
stanowiące zasadnicze elementy programu ekorozwoju. Wprowadzenie tej kategorii
planowania strategicznego wiąże się z potrzebą realizacji porozumień
międzynarodowych, których stroną jest także Polska. Wymienić należy wśród nich
porozumienia i konwencje międzynarodowe z Rio de Janeiro ( R
rodowisko i rozwój z
1992 r.), z Lucerny ( O czyste S
rodowisko Europy z 1993 r.) i Sofii ( Paneuropejska
Strategia RóżnorodnoS
ci Biologicznej i Krajobrazowej z 1995 r.). Ważne zapisy tworzące
podstawę dla opracowania omawianych programów zawarte są w Ustawie o
zagospodarowaniu przestrzennym z 7 lipca 1994 r., Uchwale Senatu RP w sprawie
polityki ekologicznej państwa z 4 listopada 1994 r. i Uchwale Sejmu RP w sprawie
polityki zrównoważonego rozwoju z 19 stycznia 1995 r. Zapisy dotyczące
zrównoważonego rozwoju znajdują się na poczesnym miejscu, bo już w art. 5 Konstytucji
Rzeczpospolitej Polskiej, przyjętej w ogólnonarodowym referendum 18 maja 1997 r.
Jak buduje się programy ekorozwoju w skaIi miejskiej ? Polska dysponuje
w tym zakresie już wieloma doświadczeniami; próbą ich uogólnienia i uporządkowania
jest niniejszy poradnik. Po przedstawieniu podstawowych definicji skupiamy się na
zagadnieniach współuczestnictwa i partnerstwa wielosektorowego, którego uruchomienie
ma zasadnicze znaczenie dla prac nad programem ekorozwoju, a następnie
koncentrujemy się na omówieniu struktury procesu tworzenia strategii. Poradnik jest
częścią czterotomowej serii, której tom trzeci stanowi niniejsza publikacja.
5
Otwiera ją tom uściślający podstawowe pojęcia związane z Agendą 21 i
programami ekorozwoju, definiujący rolę i strukturę tych programów, określający także
korzyści jakie wypływają z takiego programowania rozwoju. Drugi tom dotyczy budowania
programów ekorozwoju w regionach, zaś czwarty w gminach wiejskich. Podział serii na
w/w cztery tomy wynika z odmiennej specyfiki i uwarunkowań konstruowania materiałów
strategicznych w regionie, na wsi, w mieście. Głównymi odbiorcami przekazywanych w
poradnikach propozycji i zaleceń są działacze samorządów regionalnych i lokalnych,
pracownicy urzędów państwowych i samorządowych, instytucji związanych z gospodarką
komunalną i ochroną środowiska, a także szerokie rzesze działaczy organizacji
pozarządowych. Założyliśmy, że dla ułatwienia przekazywanych w tych poradnikach
treści dobrą formą będzie ich przedstawienie w serii pytań i odpowiedzi oraz
zastosowanie przystępnej formy wykładu.
Przykłady prezentowane w poradniku pochodzą z opracowań, wykonanych m.in.
dla Ełku i Słubic, miast reprezentatywnych dla grupy miast o znaczeniu lokalnym. Mimo
tego sądzimy, że poradnik może służyć dla prac nad ukierunkowaniem zrównoważonego
rozwoju także i miast dużych oraz całych aglomeracji.
Autorzy
6
1. Ekorozwój a Agenda 21 w mieście
Ekorozwój to taki typ rozwoju społeczno-gospodarczego, w Czym jest
którym w celu zrównoważenia szans dostępu do środowiska ekorozwój?
poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli następuje
proces integrowania (w czasie i przestrzeni) działań
politycznych, gospodarczych i społecznych gwarantujący
zachowanie równowagi przyrodniczej oraz trwałość
podstawowych procesów przyrodniczych. Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej w art. 5  zapewnia ochronę
środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju
Czy  ekorozwój
Jakkolwiek generalnie oba pojęcia uznać można za tożsame,
i  zrównoważony
niemniej zdarzają się próby zawężenia pierwszego z nich
rozwój to pojęcia
do ochrony środowiska przyrodniczego, tj. do podejmo-
tożsame?
wanych w tym zakresie działań na danym terytorium.
Oczywiście, że takie cząstkowe tylko ujmowanie problemów
rozwojowych obszaru nie może gwarantować jego zrówno-
ważonego rozwoju. Zapewnić go może jedynie strategia w
pełni integrująca środowiskowe, społeczne, gospodarcze i
przestrzenne aspekty rozwoju danego terytorium z proble-
mami zarządzania nim.
Jest to jeden z dokumentów końcowych konferencji Narodów
Czym jest
Zjednoczonych, jaka miała miejsce w Rio de Janeiro w
Agenda 21?
czerwcu 1992 r., zawierający zbiór zadań i zaleceń odnośnie
działań jakie należy podjąć na przełomie XX i XXI wieku na
rzecz ekorozwoju. W myśl Agendy 21 działania o których
mowa powinny być podejmowane w skali globalnej, krajowej,
regionalnej i lokalnej.
7
Jest to proces społeczny zmierzający do wdrożenia w Czym jest miejska
mieście koncepcji zrównoważonego rozwoju, który w Agenda 21?
praktyce oznacza konieczność budowania:
" współpracy partnerskiej na rzecz ekorozwoju,
" systemu informacji o zasobach miasta,
" miejskiego programu ekorozwoju,
" społecznego monitoringu dla Agendy 21 w mieście.
Dynamiczny charakter miejskiej Agendy 21 wynika z samej
Z czego wynika
natury ekorozwoju. Ekorozwój miasta nie jest pojęciem staty-
i na czym poIega
cznym, lecz dynamicznym; jest to proces zachodzących w
dynamiczny
mieście i wzajemnie ze sobą powiązanych zmian w sferze
charakter miejskiej
gospodarczej, przyrodniczej, przestrzennej i społecznej. Nie
Agendy 21?
jest możliwe aby program służący jego realizacji był
dokumentem zawierającym zbiór zadań i zaleceń, które raz
sformułowane będą zawsze aktualne.
Zmiany zachodzące w mieście i jego otoczeniu narzucają
konieczność nieustannego monitorowania i weryfikacji
przyjętych na wstępie założeń, a tym samym i weryfikacji
postawionych celów i strategii ich realizacji. Raz uruchomiony
proces tworzenia miejskiego programu działań na rzecz
ekorozwoju winien być procesem permanentnym.
Strukturę prac nad wdrożeniem Agendy 21 w obszarach Jaka jest struktura
miejskich przedstawia schemat 1. prac nad Agendą?
Schemat 1. Struktura miejskiej AGENDY 21
8
Do podstawowych cech współczesnego miasta Jakie są główne
wpływających na przebiegające w nim procesy społeczne i cechy
zmierzające do praktycznej realizacji koncepcji współczesnego
zrównoważonego rozwoju w mieście zaliczyć należy: miasta wpływające
" mnogość i różnorodność organizacji pozarządowych oraz na miejską
innych formalnych jak i nieformalnych grup społecznych, co Agendę 21 ?
rzutuje na konieczność bardzo szeroko zakrojonych i
zróżnicowanych działań na rzecz włączania społeczności
lokalnej w proces miejskiej Agendy 21; brak możliwości
udziału w tym procesie którejkolwiek z grup mieszkańców
byłoby równoznaczne z niewypełnieniem jednego z
podstawowych wymogów ekorozwoju jakim jest uru-
chomienie mechanizmu szerokich konsultacji społecznych
i włączania społeczeństwa w procesy podejmowania decyzji;
" dość duże na ogół zróżnicowanie społeczne
mieszkańców, zwłaszcza społeczności większych miast;
wynika stąd konieczność w przypadku przeprowadzania
badań opinii publicznej objęcia nimi sporej grupy
respondentów; różne grupy mieszkańców miasta mogą
prezentować skrajnie różne opinie o kluczowych kwestiach
rozstrzyganych w procesie tworzenia programu
ekorozwoju miasta;
" duża liczba lokalnych grup interesu, nie zawsze zgodnych
i gotowych do współdziałania; wynika z tego konieczność
poniesienia przez władze miasta sporego nieraz wysiłku,
by przekonać poszczególne grupy o konieczności odrzu-
cenia partykularnych interesów i znalezienia płaszczyzny
porozumienia w imię wykreowania silnego lokalnego lobby
na rzecz ekorozwoju;
" częsty brak autentycznych lokalnych liderów, co może
utrudniać i wydłużać proces włączania mieszkańców w
prace nad programem ekorozwoju miasta;
" funkcjonowanie na ogół dużej liczby instytucji, które
dysponują danymi pomocnymi w pracach nad programem
ekorozwoju miasta; w przypadku bezpośredniego
włączenia pracowników tych instytucji w prace nad
programem, może to znaczenie ułatwić i przyspieszyć
proces tworzenia programu;
" skomplikowany charakter zarządzania organizmem
miejskim, co w dużej mierze narzuca konieczność
włączenia w proces tworzenia programu ekorozwoju
miasta szeregu specjalistów spośród pracowników Urzędu
Miasta i ważniejszych instytucji komunalnych;
" daleko idące zurbanizowanie terenów miejskich, co może
prowadzić do niedoceniania roli środowiska przyrodni-
czego miasta i jego naturalnych powiązań ze
9
środowiskiem przyrodniczym regionu;
" częste przecenianie samowystarczalności miast i lekce-
ważenie ich oddziaływania na zewnątrz jako wyraz
tradycyjnie postrzeganej odrębności problemów miejskich
i przedkładania ich nad problemy otoczenia; może to
wywoływać trudności w uwzględnieniu powiązań regio-
nalnych i ograniczanie tworzonego programu ekorozwoju
ściśle do granic administracyjnych miasta (gminy miejskiej).
Co naIeży
Ekorozwój miasta to praktyczne przełożenie idei zrówno-
rozumieć przez
ważonego rozwoju na reguły (zasady) w myśl których po-
ekorozwój miasta?
winno funkcjonować i rozwijać się miasto.
Jakie są
Każde miasto jest inne. Stąd każde powinno znalez
ć własną
ogóIne zasady
indywidualną drogę do ekorozwoju, uzależnioną od
modeIowych
warunków rozwojowych danego miasta, w tym przede
rozwiązań
wszystkim od jego warunków przyrodniczych. Wszystkie
reaIizacji idei
miasta mają jednocześnie pewne cechy wspólne, które
ekorozwoju?
pozwalają szukać ogólnych zasad i modelowych rozwiązań
poszczególnych problemów związanych z realizacją idei
ekorozwoju. Do tych wspólnych cech współczesnych nam
miast zaliczyć należały przede wszystkim:
" skupienie na niewielkim stosunkowo obszarze dużej liczby
ludności,
" relatywnie wysoki potencjał gospodarczy i społeczny,
" funkcjonowanie różnych sfer interesów,
" dużą liczbę działających w obrębie miasta instytucji i or-
ganizacji,
" ścisłe, choć często bagatelizowane powiązania miasta z
otaczającym go regionem,
" uzależnienie funkcjonowania miasta od szeroko rozbu-
dowanej i sprawnie działającej sieci infrastruktury
technicznej,
" znaczne zużycie zasobów naturalnych niezbędnych na
podtrzymywanie funkcjonowania organizmu miejskiego,
" degradację środowiska naturalnego i jej wpływ na
pogarszające się warunki życia mieszkańców.
Jakie są
W myśl raportu Europejskiej Grupy Ekspertów ds. podstawowe
Środowiska Miejskiego zasady ekorozwoju miasta zasady ekorozwoju
sprowadzić można do czterech podstawowych reguł. Należą miasta ?
do nich:
" zasada myślenia ekosystemowego,
" zasada integracji polityk,
10
" zasada zintegrowanego systemu zarządzania miastem, Jakich sfer
funkcjonowania
" zasada współpracy i partnerstwa.
miasta dotyczą
Wymienione powyżej zasady ekorozwoju miasta dotyczą
te zasady?
kilku, wzajemnie ze sobą sprzężonych sfer funkcjonowania
miasta, w tym m.in.:
" zarządzania miastem jako organizmem
charakteryzującym się wysokim stopniem złożoności,
" sprawowania władzy,
" gospodarowania zasobami przyrodniczymi, kulturowymi
i społecznymi miasta,
W czym
" sterowania życiem społecznym jego mieszkańców.
tkwi istota
Zasada ta uznaje miasto jako system cechujący się ciągłymi, zasady myśIenia
wzajemnie ze sobą powiązanymi procesami zmian. W tym
ekosystemowego?
kontekście, ekorozwój miasta to odpowiednio przebiegające
procesy przepływu energii, zasobów naturalnych i odpadów.
Ekosystemowe myślenie o mieście wymaga jednak nie tylko
spojrzenia na miasto jako na system zachodzących w nim
procesów fizycznych, ale również i społecznych. W ramach
realizacji idei ekorozwoju miasta należy podtrzymywać i
W czym
rozwijać społeczną sferę funkcjonowania miasta.
tkwi istota
zasady integracji
Zasada ta uwzględnia zasadę subsydiarności (wzajemnego
poIityk?
uzupełniania się) oraz podziału odpowiedzialności. W myśl
tej zasady realizacja ekorozwoju miasta wymaga integracji
polityk prowadzonych w odniesieniu do rozwoju miasta przez
różne szczeble (gremia) polityczne, począwszy od Unii
Europejskiej a skończywszy na władzach lokalnych.
Niezależnie od tego niezbędna jest integracja pozioma
odnosząca się do polityk sektorowych. Realizacja tej ostatniej
wymaga prowadzenia całego szeregu programów eduka-
cyjnych, które ukazywałyby poszczególne dziedziny zarzą-
dzania i funkcjonowania miasta w nowym świetle, czego
efektem powinno być interdyscyplinarne podejście do
W czym
zagadnień rozwojowych miasta.
tkwi istota zasady
zintegrowanego
Zasada ta oznacza uwzględnianie środowiskowych, spo-
systemu
łecznych i ekonomicznych uwarunkowań i mechanizmów
zarządzania
rozwoju miasta oraz wykorzystywanie różnorodnych
miastem?
instrumentów zarządzania. Ekorozwój miasta osiągnąć
można tylko w drodze przemyślanych, planowych działań.
Istnieje pięć podstawowych grup narzędzi, które powinny
być stosowane w procesie zintegrowanego zarządzania
miastem. Należą do nich:
" narzędzia zachęcające do partnerstwa i współpracy,
" narzędzia integrujące polityki,
" narzędzia regulujące mechanizm rynkowy,
11
" narzędzia zarządzania informacją, W czym
" narzędzia monitorowania zmian zachodzących w mieście,
tkwi istota zasady
w tym wskaz
niki określające skalę tych zmian.
współpracy
Zasada ta podkreśla, że kluczem do realizacji idei ekorozwoju
i partnerstwa?
miasta jest współpraca i partnerstwo między różnymi
szczeblami władzy, organizacjami i grupami interesu. W myśl
tej zasady należy dążyć do zaniechania dotychczasowej
praktyki tworzenia i realizacji przez poszczególne organizacje
czy agendy programów działań nie uwzględniających
szerszego interesu społecznego. Większość problemów
może być rozwiązane tylko w drodze skoordynowanych
działań różnych podmiotów i odpowiednim podziale ich
Jakie są
odpowiedzialności.
reIacje między ideą
ekorozwoju miasta
Mówiąc o idei ekorozwoju miasta, należy wspomnieć o innej
a ideą zdrowego
równie szeroko promowanej idei, a mianowicie o idei
miasta?
zdrowego miasta. Idee te są wypracowywane w ramach
kolejnych Europejskich Konferencji Miast Ekorozwoju.
Określone kierunki działań postuluje także podjąć Światowa
Organizacja Zdrowia (WHO) Regionu Europejskiego, która
w ramach rozpoczętego w 1987 r. projektu  Zdrowe miasto
postuluje:
" tworzenie sieci zdrowych miast, które współpracują ze
sobą, wymieniają doświadczenia, udzielają pomocy,
tworzą i realizują własne programy zdrowotne,
" rozwijanie zdrowotnej i ekologicznej koncepcji miasta,
" przesunięcie problematyki zdrowotnej do grupy priory-
tetowych działań politycznych i społecznych,
" dążenie do zintegrowania życia miasta z problemami
zdrowotnymi, ekologicznymi, kulturowymi i
ekonomicznymi przy jak najszerszym zaangażowaniu
działań społecznych ich mieszkańców,
" uaktywnienie działań na rzecz zdrowia publicznego zmie-
rzających do zrozumienia wpływu środowiska na zdrowie
Co oznacza
i życie mieszkańców miasta.
pojęcie  zdrowego
miasta ?
Zdrowe miasto postrzegane jest w projekcie WHO jako
miasto, które uzyskało poprawę warunków życia i pracy
12
2. Program a poIityka ekoIogiczna i strategia ekorozwoju
mieszkańców oraz stanu środowiska, doskonaląc Jakie eIementy
nieustannie sposoby działania dla uzyskania możliwie składają się na
największego potencjału zdrowotnego i ekologicznego. program
Program ekorozwoju miasta tworzą: ekorozwoju
" polityka ekologiczna miasta, określająca zasady wprowa- miasta?
dzania w mieście ładu ekologicznego,
" strategia ekorozwoju miasta, określająca cele i zadania
służące osiągnięciu ładu gospodarczego i społecznego
w mieście, gwarantująca zachowanie równowagi
przyrodni-czej oraz trwałość podstawowych procesów
przyrodni-czych,
" studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego miasta, integrujące priorytety ekologiczne,
Jakie są
społeczne i gospodarcze z ładem przestrzennym.
zadania poIityki
ekoIogicznej
Słowo  polityka łączy się zwykle z określaniem celów dzia-
miasta?
łania i zasad ich osiągania. Celem polityki ekologicznej
miasta jest wprowadzenie w nim ładu ekologicznego.
Powinno się to odbywać przy pełnym uwzględnieniu dążenia
mieszka-ńców miasta do jego harmonijnego i
Na jakie pytania
kompleksowego rozwoju społeczno-gospodarczego i
odpowiadać
przestrzennego.
powinna strategia
ekorozwoju
Strategia ekorozwoju miasta powinna odpowiadać na
miasta?
następujące pytania:
" Gdzie jesteśmy? Na jakim etapie rozwoju jest nasze
miasto?
" Do czego zmierzamy? Jaka jest wizja ekorozwoju naszego
miasta, jakie są szanse i zagrożenia jej realizacji?
13
" Jakie są nasze cele i priorytety? Jaka roIę
" W jakie sposób chcemy osiągnąć wytyczone przez nas
w programie
cele? czyli jakie działania chcemy podjąć?, jakie związane
ekorozwoju miasta
są z tym zadania? oraz jakie instrumenty chcemy w danym
pełni studium
zakresie stosować?
uwarunkowań
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
i kierunków
przestrzennego jest podstawowym dokumentem planistycz-
zagospodarowania
nym, służącym określeniu strategii perspektywicznego roz-
przestrzennego?
woju przestrzennego. Jest to jedyny dokument planistyczny
sporządzany dla obszaru całej gminy na podstawie
przepisów ustawy z 27 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu
prze-strzennym, określającym kierunki polityki przestrzennej
prowadzonej przez samorząd.
Studium stanowi:
" dokument zawierający syntetyczny zestaw podstawowych
informacji na temat stanu środowiska przyrodniczego i
kulturowego, stanu zagospodarowania przestrzennego
miasta, a także funkcjonowania systemów komunika-
cyjnych i uzbrojenia technicznego;
" podstawowe z
ródło informacji koordynacyjnych dla
opracowania miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego oraz decyzji o warunkach zabudowy
zagospodarowania terenu wydawanych bez planu
miejscowego.
Zgromadzony w studium zasób informacji może być
wykorzystywany nie tylko dla realizacji polityki przestrzennej,
14
3. Współuczestnictwo i partnerstwo
ale także dla promocji rozwoju gminy, sporządzania Jakie działania
programów gospodarczych i inwestycyjnych, oraz opraco- naIeży podjąć
wania ofert inwestycyjnych ukierunkowanych na potencja- uruchamiając
lnych inwestorów, którzy zechcą uczestniczyć w rozwoju proces tworzenia
gospodarczym miasta. programu
Rozpoczęcie i sprawny przebieg procesu tworzenia miej- ekorozwoju
skiego programu ekorozwoju jest niemożliwy bez wyraz
nej miasta?
woli politycznej jego władz. Wola ta wyrażona powinna być
uchwałą Rady Miasta o przystąpieniu do procesu tworzenia
takiego programu. Równolegle do tego w urzędzie miasta
powinna zostać wyznaczona osoba odpowiedzialna za
koordynację prac związanych z jego tworzeniem.
Pożądanym jest także określenie, które komórki
organizacyjne urzędu miasta i w jakiej formie będą
uczestniczyły w pracach nad programem. Dla sprawnego
przebiegu prac nie bez znaczenia jest dokładne
W czym wyraża się
zaznajomienie urzędników i radnych ze szczegółowym
społeczny
planem prac nad programem, poszcze-gólnymi jego etapami,
charakter procesu
produktami pośrednimi oraz rolą władz miasta w całym
tworzenia
procesie.
programu
ekorozwoju?
Proces tworzenia programu ekorozwoju powinien być
przeprowadzony z możliwie szerokim udziałem społecznym.
Oznacza to konieczność wyrażenia przez władze miasta
gotowości na utworzenie społecznego ciała uczestniczącego
bezpośrednio w całym procesie oraz zarysowanie relacji
między nim a władzami lokalnymi i urzędem. Nie jest możliwe
przeprowadzenie tego procesu bez włączenia weń, na
wszystkich jego etapach, przedstawicieli poszczególnych
15
grup mieszkańców. Organizacje formalne jak i nieformalne
ruchy społeczne powinni być traktowane jako stali aktorzy
procesu tworzenia i realizacji lokalnego programu. Ich rola
może być bardzo różna:
" od bezpośredniego udziału w pracach nad tworzeniem
programu,
W czym wyraża się
" poprzez udział w organizowanych w trakcie całego proce-
gotowość władz
su, lokalnych inicjatywach społecznych, wyrażanie opinii
miasta na
w sprawach kluczowych, rozstrzyganych w trakcie
przeprowadzenie
formuło-wania programu.
społecznego
procesu tworzenia
programu ?
Istotnym miernikiem gotowości władz miasta do rozpoczęcia
procesu tworzenia programu ekorozwoju jest istnienie
lokalnych liderów społecznych oraz obopólne otwarcie się
władz miasta i mieszkańców na współpracę. Sprawą bardzo
korzystną z punktu widzenia sprawnego przeprowadzenia
procesu tworzenia i realizacji programu ekorozwoju miasta
z szerokim udziałem społecznym jest:
" brak aktualnych konfliktów między władzami i społeczno-
ścią lokalną,
" istnienie wstępnych doświadczeń władz w przeprowa-
DIaczego udział
dzaniu konsultacji z mieszkańcami oraz w rozwiązywaniu
mieszkańców jest
ewentualnych konfliktów na styku władze miasta -
ważny?
społeczność lokalna,
" istnienie lokalnego lobby na rzecz stworzenia i realizacji
programu ekorozwoju miasta.
Oto kilka argumentów przemawiających za włączaniem
mieszkańców w prace nad programem ekorozwoju miasta:
" członkowie społeczności lokalnej stanowią zróżnicowane
i kompetentne z
ródło informacji o problemach
rozwojowych miasta i możliwych sposobach ich
rozwiązywania; mogą oni często odegrać istotną rolę w
formułowaniu innowa-cyjnych programów działań, gdyż
talenty i energia mieszkańców stanowią jeden z
największych atutów rozwojowych miasta;
" szerokie włączanie mieszkańców miasta w prace nad
programem ekorozwoju gwarantuje nie tylko możliwość
wykorzystania ich wiedzy i doświadczenia; dla wielu
mieszkańców jest to okazja do zrozumienia problemów
rozwojowych miasta i ich złożoności, do upowszechniania
wiedzy na temat konieczności spojrzenia na te problemy
z różnego punktu widzenia oraz dopiero na tym tle
decydowania o wyborze priorytetów i opracowywaniu
stosownego programu działań;
" doświadczenie wykazuje, że istnieje większe prawdo-
16
podobieństwo sukcesu w pomyślnym wprowadzaniu w Jakie mogą być
życie tych programów działań, które mają szerokie
formy udziału
poparcie społeczne; jeśli mieszkańcy będą mieli poczucie,
społecznego
że odegrali pewną rolę w procesie tworzenia dla ich miasta
w procesie
programu ekorozwoju jest większe prawdopodobieństwo,
tworzenia
że go zaakceptują, dostosują się do obranych kierunków
programu?
działań i przestrzegać będą wprowadzanych tym progra-
mem ograniczeń.
Wśród podstawowych form udziału społecznego w procesie
tworzenia programu ekorozwoju wymienić należy:
Czym jest
" bezpośrednie włączanie przedstawicieli społeczności
Społeczny Komitet
lokalnej w prace nad jego budową poprzez np. udział w
Ekorozwoju
specjalnie powoływanym Społecznym Komitecie
(Rada EkoIogiczna,
Ekorozwoju (Radzie Ekologicznej),
Rada Miejskiej
" inicjatywy społeczne,
Agendy 21 itp.)?
" zasięganie opinii publicznej.
Jest to formalnie powołany przez władze miasta komitet,
skupiający przedstawicieli społeczności lokalnej, którzy
Kto powinien
wypracowują wspólnie z władzami miasta i w konsultacji z
wchodzić w skład
jego mieszkańcami lokalny program działań na rzecz
Komitetu (Rady)?
ekorozwoju (program ekorozwoju).
Komitet ten traktować należy jako swoiste ciało doradcze
władz miasta i animatora współpracy wszystkich zaintere-
sowanych stron na rzecz tworzenia programu ekorozwoju.
W skład Komitetu powinni wchodzić przedstawiciele różnych
istniejących w mieście grup zawodowych i społecznych, w
tym przedstawiciele instytucji i firm mających, z uwagi na
zakres swojej działalności, wiedzę jak i doświadczenie w
dziedzinach związanych z funkcjonowaniem miasta.
Ważne jest aby w Komitecie znalazły się osoby, które nie
tylko dysponują określoną wiedzą czy doświadczeniem, ale
także identyfikują się z miastem i jego mieszkańcami i
dostrzegają konieczność podjęcia wspólnie z władzami
lokalnymi wysiłku na rzecz opracowania i wdrożenia
programu rozwiązania podstawowych problemów miasta.
Skład Komitetu powinien zapewniać równowagę między
ekspertami (np. lekarzami, ekologami, ekonomistami)
przedstawicielami najważniejszych instytucji (m. in. rady
miasta, urzędu wojewódzkiego), organizacjami pozarzą-
dowymi i zainteresowanymi mieszkańcami (liderami) nie
reprezentującymi żadnej organizacji, czy instytucji. worząc
Komitet, nie powinno się zapominać o przedstawicielach
młodzieży. Ci są niewątpliwie najbardziej zainteresowani w
17
kreowaniu przyszłości swojego miasta i mają głowy Czy instytucjonaIna
wypełnione ciekawymi, często nowatorskimi, pomysłami jak przynaIeżność
poprawiać dzisiejszą rzeczywistość. Należy też docenić członków Komitetu
przedstawicieli ludzi starszych, nie pracujących już (Rady) stwarza
zawodowo i dysponujących wolnym czasem oraz gotowych jakieś probIemy?
dzielić się swoim doświadczeniem życiowym czy
zawodowym. Może to być bardzo pomocne przy analizie
istniejących problemów i szukaniu dróg ich rozwiązywania.
Instytucjonalna przynależność większości członków Komitetu
może zmienić charakter Komitetu, pozbawiając go często
społecznego charakteru. Chcąc tego uniknąć należy szcze-
gólny nacisk położyć na zasadę dobrowolności udziału w
pracach Komitetu, co oznacza, że członkowie Komitetu nie są doń formalnie delegowani
przez swoje macierzyste instytucje. Warto dodać, że skład jak i liczebność Komitetu
powinien z jednej strony gwarantować w miarę pełną reprezentację społeczności lokalnej,
z drugiej zaś strony możliwość realizacji stawianych przed Komitetem zadań. Pamiętać
należy o tym że zbyt duża liczba członków Komitetu może utrudniać sprawne jego
funkcjonowanie.
Przykład 1
Przykład uchwały Zarządu Miasta w sprawie powołania Społecznego Komitetu Ekorozwoju (Rady Eko-
logicznej)
Uchwała nr......... Zarządu Miasta z dnia.................
w sprawie powołania w gminie miejskiej .................
Społecznego Komitetu Ekorozwoju
Na podstawie art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1996,
Nr 13, poz. 74 z póz
niejszymi zmianami), w związku z uchwałą nr ....... Rady Miejskiej z dnia ..... w spra-
wie wyrażenia woli powołania Społecznego Komitetu Ekorozwoju Zarząd Miasta ...... uchwala co następuje:
ż 1
Powołuje się Społeczny Komitet Ekorozwoju o statusie Forum Społecznego, działający w ramach świato-
wego programu na rzecz ekorozwoju Agenda -21
ż 2
Komitet stanowi organ inspiracyjno-doradczy Gminy Miejskiej.......................
ż 3
Kompetencje Komitetu określa statut
ż 4
Zarząd Miasta przyjmuje Statut Komitetu stanowiący załącznik do niniejszej uchwały
ż 5
Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Miasta...................
ż 6
Uchwała wchodzi w życie z dniem jej podjęcia
Zarząd Miasta
Przykład 2
Przykładowy skład Społecznego Komitetu Ekorozwoju (Rady Ekologicznej) w Ełku
1 właS
ciciel ekologicznego gospodarstwa rolnego
18
2 wychowawca, pracownik Biblioteki Pedagogicznej w Ełku
3 doradca ekologiczny UM Ełk, woluntariuszka Korpusu Pokoju USA
4 nauczycielka geografii w szkole podstawowej
5 Inspektor d/s Ochrony R
rodowiska w UM
6 Naczelnik Wydziału Planowania i Rozwoju Miasta UM, Prezes Stowarzyszenia MiłoS
ników Trakcji
Parowej i Kolei Wąskotorowej w Ełku, Prezes Mazurskiej Izby Gospodarczej
7 Inspektor d/s Map Numerycznych UM
8 Główny Specjalista d/s Przygotowania i Realizacji Produkcji Przedsiebiorstwa Robót Instalacyjno-
Montażowych
9 pracownik firmy handlowej
10 prezes Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, członek Rady Miasta
11 dyrektor przedsiębiorstwa budowlanego  PREFABET
12 uczeń Liceum Ekonomicznego - Zespół Szkół Rolniczych
13 pedagog szkolny, członek Rady Miasta
14 uczeń Technikum Ochrony R
rodowiska, Wiceprzewodniczący Komitetu Programowego Ekorozwoju
15 emerytowany lekarz pediatra
16 uczennica Technikum Ochrony R
rodowiska
17 pracownik UM
18 nauczycielka biologii w szkole podstawowej
19 nauczyciel geografii w szkole podstawowej
20 tłumaczka, nauczycielka angielskiego
21 emerytowany pracownik sektora budowlanego, Prezes Ochotniczej Straży Pożarnej
22 student Wydziału Chemii Politechniki Gdańskiej
23 właS
ciciel przedsiębiorstwa EPO Poliński - Ekologiczne Przydomowe Oczyszczalnie R
cieków
24 przedsiębiorca budowlany, koordynator programu Projekt Promocji Efektywnego Oswietlenia w
Polsce (PELP-DSM), były Prezydent Miasta, Przewodniczacy Komitetu Programowego Ekorozwoju
25 radca prawny UM
26 specjalista d/s ochrony S
rodowiska  DAEWOO FSO MOTOR
27 nauczycielka biologii w szkole podstawowej
28 Inspektor d/s Zieleni Miejskiej UM
29 nauczyciel wychowania fizycznego w Zespole Szkół Mechaniczno-Elektrycznych, instruktor i opiekun
Szkolnego Klubu Podwodnego przy ASME oraz Klubu Płetwonurków  Delfin Ligi Obrony Kraju
30 pracownik Przedsiębiorstwa Handlowego REMIX,
Jakie powinny
być reIacje między
31 uczeń Zespołu Szkół Ogolnokształcących
władzami miasta
a Komitetem
32 Dyrektor Szkoły Podstawowej Nr 4, wiceprezes Ełckiego (Radą)?
Stowarzyszenia Ekologicznego
33 Dyrektor Szkoły Podstawowej Nr 9, wiceprzewodniczacy Rady
19
Miasta, wiceprzewodniczacy Komitetu
Programowego Ekorozwoju Ełku.
Z uwagi na rolę Komitetu Ekorozwoju pożądane jest aby
gotowość do udziału w jego pracach wyrazili przedstawicie-
le władz miasta, oraz głównych instytucji działających w
mieście i mających wpływ na jego funkcjonowanie. Osoby
o których mowa powinny działać w Komitecie na zasadach
społecznych.
Jakie powinny być
Niezależnie od tego pożądane jest powołanie jednego z
podstawowe
wyższych urzędników miejskich do pełnienia funkcji łącznika
zasady działania
pomiędzy władzami miasta i Komitetem. Osoba ta powinna
Komitetu (Rady)?
na bieżąco informować władze miasta o postępie prac nad
tworzeniem programu ekorozwoju oraz wspomagać
członków Komitetu w procesie zbierania niezbędnych,
będących w dyspozycji urzędu danych i materiałów. Osoba
o której mowa, może być koordynatorem prac związanych z
tworzeniem Miejskiej Agendy 21.
Podstawowe zasady działania Komitetu sformułować można
następująco:
" jego członkowie stanowią zespół, a nie luz
no ze sobą
powiązaną grupę ludzi, co oznacza, że Komitet cechuje
wspólny cel działania i określona struktura organizacyjna,
w której każdy z jego członków ma przypisaną odpowie-
dnią rolę w zależności od wykształcenia, doświadczenia,
predyspozycji, wreszcie w zależności od aktualnego etapu
prac nad programem ekorozwoju;
" obrady Komitetu są jawne, zaś na zasadach obserwatora
może w nich uczestniczyć każdy mieszkaniec miasta;
" każdy członek Komitetu dokładnie rozumie:
Jakie zadania stoją
 cel dla którego powołany został Komitet
przed Komitetem
 proces tworzenia programu ekorozwoju miasta i jego
(Radą)?
poszczególne etapy i na tym tle poszczególne zadania
stawiane przed Komitetem;
 rolę poszczególnych powoływanych ewentualnie
podkomitetów czy zespołów roboczych;
 własną rolę w Komitecie;
" każdy członek Komitetu ma poczucie własnych osobistych
korzyści, jakie wynosi z uczestnictwa w jego pracach.
rudno jest mówić o jednej modelowej strukturze organiza-
Czy w ramach
cyjnej Komitetu. Powinna ona na pewno ułatwiać realizację
Komitetu (Rady)
zadań przed nim postawionych. Do zadań tych należy w
mogą być
szczególności:
powołane inne
" stworzenie wizji ekorozwoju miasta,
struktury?
" analiza szans i barier realizacji tej wizji,
20
" sformułowanie podstawowych obszarów problemowych,
" identyfikacja celów ekorozwoju miasta i ich hierarchizacja
(ustalenie priorytetów),
" ustalenie zadań i działań oraz sposobów i instrumentów
ich realizacji.
Można sugerować podział Komitetu na dwa podstawowe
podkomitety:
" programowy, zajmujący się w szczególności:
 formułowaniem wizji miasta,
 badaniem opinii społecznej,
 informowaniem społeczności lokalnej,
 inicjowaniem lokalnych inicjatyw proekologicznych,
 weryfikacją zebranych danych i analiz,
 formułowaniem celów i ich hierarchizacją,
 ustalaniem zadań i działań oraz sposobów i instrumen-
tów ich realizacji ,
" techniczny (ekspercki), odpowiedzialny głównie za ze-
branie i przeanalizowanie danych i istniejących materiałów
studialnych dla opracowania rzetelnej informacji na temat
zasobów gminy, istniejących obszarów problemowych
oraz sformułowanie sposobów realizacji programu
ekorozwoju.
Niezależnie od podanych tu przykładowo dwóch stałych
Co rozumie się pod
podkomitetów, w ramach Komitetu może powstać cały szereg
pojęciem
tymczasowych, utworzonych do realizacji konkretnego
bezpośredniej
zadania, zespołów roboczych. worząc strukturę organiza-
inicjatywy
cyjna, należy zawsze mieć na uwadze, iż struktura ta ma
społecznej ?
ułatwiać, a nie utrudniać realizację zadań Komitetu. Zbyt
duża ilość powstających stałych czy tymczasowch
podkomitetów, czy zespołów roboczych może w skrajnym
przypadku stworzyć problem sprawnego przebiegu informacji
Jaki jest ceI
między nimi a co za tym idzie, utrudnić koordynację całości
IokaInych inicjatyw
prac.
społecznych
podejmowanych
Bezpośrednia inicjatywa społeczna to krótkoterminowe
w ramach procesu
działanie polegające na włączeniu mieszkańców miasta do
tworzenia
rozwiązywania problemów lokalnych. Działania o których tu
programu
mowa mają charakter krótkotrwałej, przynoszącej łatwo
ekorozwoju
dostrzegalne efekty, akcji. Ich przykładem może być sadzenie
miasta?
drzew i krzewów czy sprzątanie brzegów, przepływającej
przez miasto, rzeki.
Podejmowanie, równolegle do prac nad tworzeniem
programu ekorozwoju miasta, szeregu lokalnych inicjatyw
społecznych (w tym w szczególności inicjatyw środowisko-
wych) ma na celu:
21
" propagowanie idei programu i roli społeczeństwa w jego
realizacji,
" uświadomienie mieszkańcom wspólnoty interesu i
korzyści płynących ze wspólnego działania; dzięki podjęciu
konkretnych lokalnych inicjatyw społecznych mieszkańcy
miasta uświadamiają sobie jak wiele problemów życia
Kiedy podejmować
codziennego w mieście, w tym między innymi drobnych
IokaIne inicjatywy
problemów środowiskowych, mogą rozwiązać sami, bez
społeczne?
ponoszenia większych nakładów inwestycyjnych;
" uświadomienie mieszkańcom jak dużo wysiłku trzeba
ponieść aby naprawić to, co często bezmyślnie, sami
niszczą, np. w ramach akcji sprzątania lasów komunalnych;
" bezpośrednią pomoc mieszkańców w osiąganiu konkre-
tnego celu wyznaczonego w ramach polityki ekorozwoju
miasta; celem tym może być np. poprawa warunków życia
Co naIeży
w mieście poprzez zwiększenie terenów zieleni.
rozważyć przed
podjęciem decyzji
Inicjatywy społeczne mogą i powinny być podejmowane
o reaIizacji IokaInej
przez cały okres trwania prac nad tworzeniem programu
inicjatywy
ekorozwoju. Oznacza to, że na ich podjęcie nie należy czekać
społecznej?
aż do wyznaczenia priorytetów i dopiero wokół nich poszu-
kiwać możliwości działania społecznego. Najważniejszą
sprawą w podejmowaniu inicjatyw społecznych jest
osiągnięcie zaangażowania mieszkańców w konkretne
działania.
Z uwagi na to, że jednocześnie można podejmować w
mieście ograniczoną ilość inicjatyw społecznych, decydując
się na wybór do realizacji konkretnych inicjatyw należy
rozważyć:
Jakie są zasady
" czy proponowane w ramach inicjatywy społecznej działa-
skutecznej
nie przyniesie konkretne widoczne rezultaty ?
reaIizacji inicjatyw
" czy działanie to nakierowane jest na rozwiązanie problemu
społecznych?
dotyczącego większości mieszkańców miasta, czy tylko
niewielkiej ich grupy?
" czy działanie to można rozpocząć w rozsądnych granicach
czasowych?
" czy będzie ono przemawiało do ogółu?
Jakie kwestie
" czy działanie to przyciągnie dużą liczbę osób?
mogą być
" czy będzie ono związane z ponoszeniem nakładów
przedmiotem
finansowych, jeśli tak to jakich?
konsuItacji
społecznej w
Kluczowe znaczenie dla osiągnięcia sukcesu przy realizacji
procesie tworzenia
lokalnych inicjatyw społecznych może mieć przestrzeganie
programu
następujących zasad:
ekorozwoju?
22
" myśląc o rzeczach wielkich, zaczynać od małych, Co naIeży
" podejmować proste, praktyczne działania prowadzące do rozważyć zanim
namacalnych rezultatów, przystąpi się do
" wykorzystywać lokalny potencjał: siły i środki. badania opinii
pubIicznej?
Bardzo istotną sprawą w procesie tworzenia programu
ekorozwoju miasta jest zasięganie opinii mieszkańców
miasta na temat kluczowych kwestii rozstrzyganych w trakcie
formułowania programu i opracowywania strategii jej
wdrażania. Przykładem kwestii które mogą być przedmiotem
konsultacji z mieszkańcami jest wizja przyszłości miasta,
szanse i bariery jej realizacji, hierarchizacja lokalnych
problemów rozwojowych itd.
Zanim przystąpi się do działań zmierzających do uzyskania
opinii społecznej w odniesieniu do głownych problemów
ekorozwoju miasta, warto poważnie zastanowić się:
" o czym konkretnie chcemy uzyskać opinię mieszkańców?
O czym naIeży
" � po co chcemy uzyskać daną opinię (jak dalece i w jakiej
pamiętać badając
formie zamierzamy ją wykorzystać)?
opinię pubIiczną?
" czyja opinia jest dla nas na dany temat najważniejsza?
czy są grupy społeczne z których opinią szczególnie w
danej kwestii liczymy się; jeśli tak to jakie są to grupy i
dlaczego akurat są to te a nie inne?
" w jakiej formie zamierzamy uzyskiwać opinię?(wywiady,
sondaże uliczne, ankietyzacja).
Wszystkie powyższe aspekty badania opinii publicznej mają
istotne znaczenie dla zdobycia pełnej, rzetelnej informacji
na interesujący nas temat oraz, co ważne, dla jej przydatności
w pracach nad tworzeniem programu ekorozwoju.
Zasięgając opinii społecznej na konkretny temat, musimy
być świadomi faktu, iż często na wyniki badania opinii wpływ
ma użycie niewłaściwej metodologii i techniki badania, nieodpowiedni dobór
respondentów, czy wreszcie samo nastawienie mieszkańców do badania.
Bardzo ważną kwestią z punktu widzenia zdobywania zaufania mieszkańców i ich
póz
niejszego identyfikowania się ze stworzonym programem ekorozwoju, jest podanie
do wiadomości ogółu:
" celu badania opinii publicznej,
" wyników tych badań,
" sposobu wykorzystania ich w pracach nad programem.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że brak powyższych info-rmacji może zniechęcić
mieszkańców do udzielania swej opinii, może też wzbudzić niepotrzebne emocje.
Przykład 3
Przykładowe formularze badania opinii publicznej
23
Krótka informacja o włączania społeczeństwa w realizację Projektu Pilotażowego Lokalnych Działań
Ekologicznych, zrealizowanego w Ełku w latach 1994-1997.
ANKiETA
I. Metryczka
Płeć: a) kobieta b) mężczyzna
Wiek a) do 25 roku życia b) 25-35 lat c) 35- 45 lat d) 45- 55 lat e) powyżej 55
Wykształcenie: a)wyższe, b) S
rednie, c) podstawowe, d) niepełne podstwowe
Zatrudnienie: a) pracujacy b) niepracujacy
Zamieszkanie: a) w bloku lub kamienicy b) w domu jednorodzinnym
Wyposażenie mieszkania:
a) woda bieżąca
b) centralne ogrzewanie
c) łazienka
d) telefon
e) odkurzacz
f) telewizor kolorowy
g) pralka automatyczna
Pytania ankietowe
II. R
wiadomoS
ć ekologiczna mieszkańców Ełku
1. Rozwój cywilizacji niesie za sobą wiele negatywnych zjawisk i zagrożeń. Które z wymienionych zjawisk
uznałby Pan (i) za najgrox
niejsze dla Polski i Polaków? (Proszę podkreS
lić maksymalnie dwa z wymienionych):
a) narkomania,
b) choroby nowotworowe,
c) aids,
d) alkoholizm,
e) przestępczoS
ć,
f) terroryzm,
g) zatruwanie S
rodowiska naturalnego,
h) katastrofy komunikacyjne,
i) katastrofy - awarie elektrowni atomowych,
j) inne zagrożenia (jakie?)
2.Które z wymienionych negatywnych zjawisk i zagrożeń uznałby Pan za najgrox
niejsze dla Ełku i gminy
go otaczającej? (Proszę podkreS
lić jedno z wymienionych):
a)narkomania,
b)choroby nowotworowe,
c) aids,
24
d) alkoholizm,
e) przestępczoS
ć,
f) terroryzm,
g) zatruwanie S
rodowiska naturalnego,
h) katastrofy komunikacyjne,
i) katastrofy - awarie elektrowni atomowych,
j) inne zagrożenia (jakie?)
2.W jakim stopniu stan S
rodowiska naturalnego w naszym kraju jest powodem Pana niepokoju?
 w bardzo dużym,
 w dużym,
 w niewielkim,
 w zasadzie w żadnym,
 trudno powiedzieć.
3. W jakim stopniu stan S
rodowiska Ełku i gminy go okalającej jest powodem Pana niepokoju?
 w bardzo dużym,
 w dużym,
 w niewielkim,
 w zasadzie w żadnym,
 trudno powiedzieć.
4.Dlaczego należy Pana(i) zdaniem dbać o czystoS
ć S
rodowiska?
5. Czy Pana zdaniem stan S
rodowiska w naszym kraju w ciągu ostatnich trzech, czterech lat:
a) zdecydowanie się poprawił ,
b) trochę się poprawił,
c) jest tak samo,
d) jest trochę gorzej,
e) jest zdecydowanie gorzej,
f) trudno powiedzieć.
6. Czy Pana(i) zdaniem stan S
rodowiska Ełku i gminy go okalającej w ciągu ostatnich trzech, czterech lat:
a) zdecydowanie się poprawił,
b) trochę się poprawił,
c) jest tak samo,
d) jest trochę gorzej,
e) jest zdecydowanie gorzej,
f) trudno powiedzieć.
7. W jakim stopniu gotowy byłby Pan(i) popierać działania władz miasta na rzecz rozwiązania problemu
odpadów? (Proszę podkreS
lić maksymalnie dwie odpowiedzi):
a) rozwiązanie problemu odpadów należy do zadań służb komunalnych, nie widzę w tym zakresie swojej
roli,
25
b) jeżeli ustawione byłyby w osiedlu kontenery do odrębnego zbierania makulatury, szkła i plastiku,
korzystałbym z nich,
c) jako mieszkaniec domu jednorodzinnego jestem gotowy podpisać ze specjalnymi służbami umowę na
wywóz odpadów,
d) byłbym gotowy ponieS
ć wysiłek odrębnego gromadzenia powstających w mym domu odpadów, jeżeli
otrzymałbym (za darmo) torby do odrębnego zbierania plastiku, szkła czy makulatury i odpady te
byłyby odbierane z mojego domu bezpoS
rednio,
e) byłbym gotowy ponieS
ć wysiłek odrębnego gromadzenia powstających w mym domu odpadów nawet
jeżeli musiałbym kupić torby do zbierania plastiku, szkła czy makulatury, pod warunkiem jednak, że
odpady te byłyby odbierane z mojego domu bezpoS
rednio,
f) zdając sobie sprawę, że rozwiązanie problemu odpadów wiąże się z koniecznoS
cią ponoszenia przez
miasto dużych nakładów finansowych, byłbym gotowy płacić na ten cel dodatkowy podatek
III. Opinia mieszkańców Ełku na temat problemów S
rodowiskowych zidentyfikowanych przez
Komitet Programowy
1.Komitet Programowy zidentyfikował dla Ełku następujące poblemy S
rodowiskowe:
a) zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego wysoką emisją,
b) zanieczyszczenie powietrza niską imisją (z ogrzewania indywidualnego),
c) zanieczyszczenie powietrza - komunikacyjne,
d) degradacja wód podziemnych,
e) hałas,
f) zanieczyszczenie jeziora i rzeki,
g) degradacja gleb,
g) degradacja S
wiata roS
linnego i zwierzęcego.
Czy listę tę uważa Pan(i) za kompletną?
Tak
Nie .
JeS
li nie, to o jakie dodatkowe problemy S
rodowiskowe należałoby ją uzupełnić?
2. Które z problemów S
rodowiskowych zidentyfikowanych powyżej uznałby Pan(i) za najbardziaj istotne
dla Ełku i gminy go okalajacej i dlaczego? (Proszę wymienić max. dwa poblemy)
IV. Walory przyrodnicze Ełku i gminy go otaczającej w opinii mieszkańców miasta i gminy
1. Co Pan(i) uważa za najważniejsze bogactwo S
rodowiska naturalnego Ełku i gminy go otaczającej?
V. Wpływ stanu S
rodowiska na jakoS
ć życia w opinii mieszkańców Ełku
1. Które z podanych niżej przejawów pogorszenia jakoS
ci życia w wyniku złego stanu S
rodowiska są w
Ełku i otaczającej go gminie najbardziej przez Pana(nią) odczuwane ? (Proszę podkreS
lić max dwa spoS
ród
wymienionych)
a) obniżenie walorów estetycznych miasta i gminy (brud, brzydkie zapachy, nieestetyczne widoki),
b) niedogodnoS
ci związane z niemożliwoS
cią zażywania kąpieli w jeziorze (koniecznoS
ć jeżdżenia nad
inne, dalej położone jeziora),
c) koniecznoS
ć częstszego mycia okien, odkurzania, prania,
d) brak poczucia bezpieczeństwa - poczucie zagrożenia możliwoS
cią zachorowania na choroby
wywoływane w dużej mierze stanem S
rodowiska naturalnego,
e) niemożliwoS
ć łowienia ryb (iloS
ć ryb jest znikoma w porównaniu z latami minionymi),
f) koniecznoS
ć dowożenia wody zdatnej do picia,
g) brak możliwoS
ci wypoczynku w bliskiej odległoS
ci od miejsca zamieszkania,
h) niemożliwoS
ć uprawiania własnego ogródka - roS
liny w nim wyhodowane nie nadają się do spożycia ze
względu na zawartoS
ć w nich ołowiu i innych metali ciężkich,
i) niemożliwoS
ć otwierania okien (ze względu na hałas uliczny), inne (jakie?)
2. Które ze zidentyfikowanych przez Komitet Programowy problemów S
rodowiskowych Ełku i gminy go
26
otaczającej ma Pana (i) zdaniem największy wpływ na pogorszenie jakoS
ci życia mieszkańców i dlaczego?
3. Które spoS
ród zidentyfikowanych przez Komitet Programowy problemów S
rodowiskowych Ełku i gminy
go otaczajacej mają Pana(i) zdaniem najmniejszy wplyw na pogorszenie jakoS
ci życia jego mieszkańców
i dlaczego?
VI. Wizja miasta i gminy Ełk
1.Czy Pana(i) zdaniem Ełk i gmina go otaczająca ma szanse na dynamiczny rozwój?
Tak
Nie
JeS
li nie, to dlaczego? (co stanowi stanowi barierę rozwojową )
2.Co powinno stanowić główne kierunki rozwojowe Ełku i gminy go otaczajacej ? Proszę podkreS
lić max.
dwa spoS
ród wymienionych
a) przemysł rolno-spożywczy,
b) turystyka,
c) handel,
d) inny przemysł (jaki?),
e) szkolnictwo i dziedziny z nim związane (np. Ełk - centrum edukacji ekologicznej),
f) inne dziedziny gospodarcze (jakie?).
3. Jakie inwestycje w Ełku lub gminie ją otaczającej są Pana (i) zdaniem najbardziej potrzebne dla poprawy
warunków życia jego mieszkańców? (Proszę uzasadnić swoja
Jakie mogą być z
ródła
odpowiedx
).
barier na drodze
VII. Szanse rozwojowe Ełku
do szerokiego
1. Co stanowi główną szansę rozwojową miasta Ełk i gminy go okalającej?
uspołecznienia
(PodkreS
l max 2 odpowiedzi):
procesu tworzenia
a) stosunkowo czyste S
rodowisko,
b) wysokie walory przyrodnicze,
programu ?
c) wysokie walory turystyczne,
d) położenie na szlaku komunikacyjnym,
e) duża liczba młodzieży zainteresowanej pozostaniem w Ełku lub jego
okolicach,
f) istniejąca sieć infrastruktury technicznej (sieć wodociagowo-
kanalizacyjna, sieć ciepłownicza itp),
g) duże zasoby wolnej siły roboczej, przedsiębiorczoS
ć i innowacyjnoS
ć
mieszkańców,
h) wolne tereny pod ewentualne inwestycje,
i) istniejąca już w mieS
cie baza przemysłowa,
j) inne (jakie?).
Szerokie uspołecznienie procesu tworzenia w mieście
programu ekorozwoju niesie za sobą tyleż nadziei co
ograniczeń i niebezpieczeństw. y
ródeł tych ostatnich szukać
należy w:
" częstym braku przygotowania władz lokalnych do
uspołecznienia procesu przy tworzeniu programu,
" braku wiedzy na temat możliwych form i technik włączania
społeczeństwa w procesy podejmowania decyzji oraz
pozytywnych doświadczeń w tym zakresie,
" częstym niezrozumieniu przez władze lokalne idei
uspołecznienia procesu, co przejawia się w czysto
formalnym podejściu do zagadnienia oraz traktowaniu
udziału społecznego w procesie podejmowania decyzji
27
jako niepotrzebnego balastu, który utrudnia cały proces i
niepotrzebnie go wydłuża,
" częstym braku przygotowania społeczności lokalnej do
udziału w procesie tworzenia programu, przejawiającym
się w niezrozumieniu do końca idei szerokiego udziału
społeczności lokalnej w całym procesie i traktowaniu go
W jaki sposób
nie jako współpracy z władzami miasta, lecz jako okazji
zapobiec
do torpedowania ich działań i tzw.  przyłożenia władzy ,
powstawaniu
" przewadze postawy biernej, nieangażowanie się
barier na drodze
większości mieszkańców w proces tworzenia programu,
do uspołecznienia
na co składa się m.in.:
prac nad
 brak przekonania do idei Miejskiej Agendy 21, bądz
jej
programem?
nieznajomość,
 poczucie niecelowości włączania się w cały proces (brak
wiary w jego skuteczność), Co rozważyć przed
 niedostrzeganie własnych korzyści jakie można odnieść podjęciem
z faktu udziału w procesie tworzenia programu, działaIności
 brak wiary w dobre intencje osób angażujących się informacyjno-
społecznie w cały proces (brak autentycznych liderów propagandowej?
społeczności miejskiej).
Żródła barier jakie stoją na drodze do szerokiego uspołe-
cznienia procesu tworzenia programu ekorozwoju można w
dużej mierze usunąć poprzez właściwie prowadzoną szeroką
Jakie przykładowo
akcję propagandowo-informacyjną. Na każdym etapie
informacje naIeży
procesu jego tworzenia akcja ta może przybierać różne formy
przekazać
i mieć różny zakres. Może też być ona skierowana do różnych
mieszkańcom?
gremiów społecznych.
Przed podjęciem jakichkolwiek działań na rzecz
informowania społeczeństwa poważnej rozwagi wymagają
następujące kwestie:
" kiedy informować?
" o czym informować?
" kogo informować?
" jak informować?
" po co informować? Jak informacje te
mogą być
Informacje, które powinny być przekazane mieszkańcom przekazane?
miasta na samym początku uruchamiania procesu tworzenia
programu ekorozwoju powinny odpowiadać na następujące
pytania:
" co to jest ekorozwój, czy rozwój zrównoważony?
28
" co to jest Agenda 21? DIaczego
" co to jest Miejska Agenda 21? społeczny
" dlaczego proces tworzenia programu ekorozwoju powinien charakter procesu
być procesem społecznym? tworzenia
" jakie przewiduje się formy włączania mieszkańców w programu to
proces tworzenia programu i społecznej kontroli jego wyzwanie dIa władz
realizacji? IokaInych?
Informacje powyższe mogą być przekazane za pośre-
dnictwem lokalnej prasy, radia czy V. Dla ich przekazania
pożądane jest rozprowadzenie specjalnych wydawnictw,
ulotek czy plakatów. Można też zorganizować specjalną
konferencję z udziałem mieszkańców, władz miasta i innych
potencjalnych uczestników całego procesu.
Społeczny charakter procesu tworzenia programu ekoro-
zwoju jest niewątpliwie wyzwaniem dla władz miasta. Jakie są
Oznacza on bowiem: niebepieczeństwa,
" przyjęcie na siebie pełnej odpowiedzialności organiza- aIe i szanse
cyjnej za sprawny przebieg całego procesu, związane ze
" jednoczesne otwarcie się ku społeczeństwu i przypisaniem społecznym
mu kluczowej roli w tym procesie. charakterem
Rolą władz miasta jest w tym przypadku: procesu?
" ciągłe wspieranie i animowanie społecznego ruchu wokół
procesu tworzenia programu,
" śledzenie postępu prac,
" formalne (w drodze uchwały Rady Miasta) akceptowanie
wypracowanej przez Komitet lokalnej strategii ekorozwoju
i sposobów jej wdrażania oraz systemu monitorowania
postępów.
Społeczny charakter prac nad tworzeniem programu ekoro-
zwoju kryje w sobie tyleż szans co i niebezpieczeństw. Należy
liczyć się z tym, iż w trakcie tych prac pojawić się może szereg
DIaczego roIa władz
momentów trudnych, wywołanych konfliktami (nie koniecznie
i instytucji
na tle merytorycznym) w ramach Komitetu i w jego
regionaInych w
kontaktach z władzami miasta.
procesie tworzenia
rudne momenty w realizacji procesu mogą wynikać również
programu jest
z ogromu prac jakie należy podjąć i na tym tle często
istotna?
osłabieniem zapału i praktycznym wyłączeniem się z prac
szeregu członków Komitetu.
W takim przypadku ogromna odpowiedzialność spoczywa
na władzach miasta. Powinny być one konsekwentne w
działaniu i w żadnym przypadku nie zgadzać się na przyjęcie
najprostszego wydawałoby się wariantu, tj. sprowadzenia
roli organu społecznego, jakim jest Komitet, do opiniowania
29
programu opracowanego na zlecenie przez ekspertów z Na czym poIegać
zewnątrz, bądz
przez urzędników miasta. może roIa władz i
instytucji
Oprócz władz miasta i jego mieszkańców w pracach nad regionaInych w
programem powinny brać udział władze i instytucje regio- tworzeniu programu?
nalne, przedstawiciele gmin sąsiednich oraz eksperci.
Program ekorozwoju nie może być zawieszony w próżni.
Każde miasto jakkolwiek jest wydzieloną samodzielnie
działającą jednostką samorządu terytorialnego, ma ścisłe
ekonomiczne, społeczne, ekologiczne i przestrzenne powią-
zania z okalającym go obszarem.
W tej sytuacji nie jest możliwe tworzenie programu działań
na rzecz ekorozwoju miasta w oderwaniu od działań jakie
na danym polu podejmowane są w skali subregionu i regionu
(powiatu i województwa).
Jest sprawą bardzo pożądaną, aby władze i mieszkańcy
miasta, którzy podejmują się trudu wypracowania programu
ekorozwoju znalez
li w tym zakresie pełne poparcie we
władzach powiatowych i wojewódzkich, a także w działa-
jących na szczeblu wojewódzkim służbach rządowej
administracji specjalnej (takich jak: Wojewódzka Stacja
Sanitarno-Epodemiologiczna, Wojewódzki Inspektor
DIaczego
Ochrony Środowiska, Wojewódzki Konserwator Przyrody,
nie powinno się
Wojewódzki Konserwator Zabytków itd.).
w pracach
Przedstawiciele służb, o których mowa dysponują szeregiem
nad programem
danych i materiałów studialnych dotyczących regionu, które
ignorować
mogą być bardzo przydatne w pracach nad:
probIemów
" tworzeniem wizji rozwojowej miasta,
i interesów
" identyfikowaniem obszarów problemowych,
gmin sąsiednich?
" opracowywaniem lokalnej strategii ekorozwoju wraz ze
sposobami jej wdrażania oraz monitorowania jej postępów.
Jest sprawą bardzo cenną, jeśli w pracach Komitetu Społe-
cznego wezmą bezpośrednio udział przedstawiciele władz i
administracji powiatowej i wojewódzkiej. Z uwagi na swe
doświadczenie mogą oni spojrzeć na problemy rozwojowe
miasta z szerszej, ponadlokalnej perspektywy.
worzenie programu ekorozwoju jest niemożliwe bez uwzglę-
dnienia naturalnych powiązań miasta i jego mieszkańców z
otaczającymi go gminami. Powiązania te mają wieloraki cha-
rakter. Wynikać mogą z nich różne obszary wspólnych jak
i sprzecznych interesów, a także wiele problemów; proble-
mów niekoniecznie w jednakowym stopniu dostrzeganych i
jednakowo ocenianych przez mieszkańców miasta i przez
społeczność wiejską.
W tej sytuacji cennym jest aby podejmując decyzje o przy-
30
stąpieniu do procesu tworzenia programu, rozważyć na wstę- Na czym poIegać
pie:
może współdziałanie
" jaki obszar terytorialny jest bezpośrednio przedmiotem
gminami
naszego zainteresowania?,
sąsiednimi?
" czy kreowana lokalna strategia ekorozwoju i sposoby jej
realizacji dotyczyć mają tylko i wyłącznie terenów leżących
w granicach administracyjnych miasta?,
" czy też dotyczyć będą większego obszaru, tj. ustosunko-
wywać się również do obszarów okalających miasto,
będących ściśle, funkcjonalnie z nim powiązanych?.
ak czy inaczej nie można tworzyć programu, nie uwzglę-
dniając warunków tworzonych przez sąsiadujące go gminy.
Nie uwzględnienie tych uwarunkowań może oznaczać nie
wykorzystanie szans rozwojowych miasta, bądz
też
nieuwzględnienie w pełni istniejących w tym zakresie ogra-
niczeń wynikajacych z otoczenia gminy miejskiej.
Czy konsuItanci
W procesie tworzenia programu pożądane jest nawiązanie
(eksperci) pełnią
współpracy z władzami sąsiednich gmin i ich mieszkańcami.
szczegóIna roIę
Współpraca ta może przebiegać na wielu płaszczyznach i
w pracach nad
przyjmować różne formy. Może wyrażać się w:
programem?
" korzystaniu z materiałów i danych, znajdujących się w
dyspozycji gmin, niezbędnych przy określaniu obszarów
problemowych, identyfikowaniu celów, czy wyborze
strategii ekorozwoju miasta;
" formalnym zaproszeniu niektórych liderów społeczności
gmin sąsiednich do udziału w pracach Komitetu Społe-
cznego;
" poddawaniu pod osąd sąsiadów opinii mieszkańców
Jak okreśIić
miasta w odniesieniu do niektórych kluczowych kwestii,
zasady współpracy
dyskutowanych na spotkaniach Komitetu.
z ekspertami?
Z doświadczeń wielu miast wynika, że warto włączyć do
procesu tworzenia programu ekorozwoju w charakterze
konsultantów osoby z zewnątrz. Im konsultanci są bardziej
doświadczeni a ich wiedza na temat problemów rozwojowych
miast głębsza, tym większa szansa na wypracowanie
lepszego programu.
Należy pamiętać jednak, że eksperci z zewnątrz nie rozwiążą
wszystkich problemów pojawiających się w trakcie tworzenia
programu. Pozwolą oni jedynie spojrzeć na nie z innej strony,
31
32
4. Struktura strategii ekorozwoju
pogłębić wiedzę na ich temat, a w konsekwencji podjąć Od czego zacząć
trafniejsze decyzje. prace nad
strategią
Zasady współpracy konsultantów i władz miasta oraz ekorozwoju
Społecznego Komitetu powinny być jasno określone. Zwykle miasta?
zasady te precyzuje się z chwilą podjęcia decyzji o
konieczności zatrudnienia konsultantów i podpisania z nimi
odpowiedniej umowy, precyzującej zakres oczekiwanych
usług czy dzieła (np. opinii).
Podejmując decyzje o konieczności ich zatrudnienia, należy
zawsze dokładnie rozważyć, jaką wiedzą i doświadczeniem
konsultanci muszą dysponować i czy rzeczywiście tej wiedzy
i doświadczenia nie posiadają członkowie Komitetu lub
współpracujący z nim pracownicy Urzędu Miasta, czy też
innych funkcjonujących na terenie miasta instytucji.
Zasadniczą kwestią do rozstrzygnięcia przed rozpoczęciem
Co składa się
prac nad strategią ekorozwoju miasta jest podjęcie decyzji
na strategię
odnośnie poprzedzenia tych prac sformułowaniem polityki
ekorozwoju
ekologicznej miasta, bądz
też zaniechania jej sporządzania
miasta?
W ujęciu jakie proponujemy w naszym poradniku zakłada
się, że strategia ekorozwoju zawierać będzie zasadnicze
elementy polityki ekologicznej, tj. określać cele i sposoby
służące uzyskaniu ładu ekologicznego miasta, integrujące
33
Schemat 2. Struktura miejskiej strategii ekorozwoju
je równocześnie z celami i sposobami służącymi uzyskaniu Czym jest wizja
ładu gospodarczego, społecznego i przestrzennego miasta. ekorozwoju
ego rodzaju ujęcie sprawia, że strategia ekorozwoju miasta miasta?
stanowi (obok studium uwarunkowań i kierunków zagospo-
darowania przestrzennego) jeden z dwóch podstawowych
dokumentów wypracowywanych w procesie miejskiej Agendy
21.
Na strategię ekorozwoju miasta składa się (por. schemat 2):
" wizja ekorozwoju miasta,
DIaczego prace nad
" opracowana diagnoza i zidentyfikowane obszary
sformułowaniem wizji
problemowe,
stanowią pierwszy
" wytyczone cele strategiczne i zadania realizacyjne wraz
etap prac nad
z zasadami oraz sposobami ich realizacji,
strategią
" określone zasady monitoringu.
ekorozwoju?
Wizja to obraz tego, co chcielibyśmy aby zostało stworzone,
lub aby się zdarzyło, czego realizacja wymaga zwykle upływu
dłuższego okresu czasu. Wizja ekorozwoju miasta to
pożądany obraz przyszłości miasta, miasta funkcjonującego
według reguł gwarantujących jego zrównoważony rozwój.
Stworzenie wizji danego miasta stanowi w każdym przypadku
punkt wyjścia do rozpoczęcia prac nad programem jego
ekorozwoju
34
Stworzenie wizji ekorozwoju miasta pozwala na przełożenie
idei ekorozwoju na konkretne zasady funkcjonowania miasta
w przyszłości. Jest to równoznaczne ze zrozumieniem celu
do którego zmierzają władze i mieszkańcy miasta, pode-
jmując się trudu tworzenia i realizacji programu ekorozwoju,
w procesie budowy którego powstaje jego strategia
Na czym poIega
ekorozwoju.
proces tworzenia
Proces tworzenia wizji może zjednoczyć odrębne i zróżni-
wizji ekorozwoju?
cowane grupy społeczne wokół wspólnego celu jakim jest
ekorozwój miasta i tym samym ułatwić uspołecznienie
Z jakich eIementów
procesu tworzenia całego programu oraz jego przyszłą
może składać się
realizację.
wizja ekorozwoju?
worzenie wizji przyszłości pomaga myśleć pozytywnie, co
z kolei poprzez próbę oderwania się od szarej często
codzienności, może wyzwolić drzemiące w mieszkańcach
pokłady energii i wykreować nierealny z pozoru obraz
przyszłości, obraz wokół realizacji którego skupić się mogą
szerokie gremia społeczne, czyniąc go automatycznie
bardziej realnym.
worzenie wizji ekorozwoju miasta polega na praktycznym
przełożeniu idei ekorozwoju na obraz funkcjonowania
konkretnego miasta w przyszłości.
Na sformułowanie wizji może złożyć się szereg wzajemnie
ze sobą powiązanych elementów, takich przede wszystkim
jak:
" wielkość miasta i jego pozycja w regionie,
" potencjał demograficzny,
" stan środowiska naturalnego,
Jak w praktyce
" zasoby przyrodnicze miasta,
tworzyć wizję
" główne funkcje rozwojowe i kondycja rozwojowa miasta,
ekorozwoju miasta?
" gospodarka przestrzenna,
" gospodarka energetyczna,
" gospodarka wodna,
" gospodarka odpadami,
" system komunikacji i transportu miejskiego,
" stan zdrowia mieszkańców,
" jakość życia mieszkańców,
" system zarządzania miastem.
Wizja powinna więc łączyć elementy ekologiczne, gospoda-
rcze, społeczne, przestrzenne i instytucjonalne rozwoju
miasta.
W praktyce tworzenie wizji polega na znalezieniu odpowiedzi
przez władze miasta, jego mieszkańców i wszystkich zainte-
35
resowanych na pytanie, jakie zmiany chcieliby zobaczyć w swoim mieście za 10 czy 20
lat w odniesieniu do wymie-nionych wyżej elementów składających się na obraz funkcjo-
nowania i rozwoju miasta.
Dyskusje o przyszłości miasta powinny toczyć się w możliwie szerokich gremiach
społecznych. Mogą być one prowadzone w ramach posiedzeń Rady Miasta, na
spotkaniach Społecznego Komitetu, a także na otwartych zebraniach różnych grup
mieszkańców.
Nie bez znaczenie dla wypracowania akceptowanej społecznie wizji miasta ekorozwoju
jest przeprowadzenie na jej temat ankiety socjologicznej wśród mieszkańców miasta.
Ankieta ta powinna dotyczyć w szczególności tych sfer funkcjonowania miasta, których
pożądany obraz może być różnie widziany przez poszczególne grupy mieszkańców.
Przykład 4
Przykładem wizji ekorozwoju miasta jest syntetycznie sformułowana wizja opracowana przez Społeczny
Komitet Ekorozwoju Ełku. Wizja ta ujęta została w szeS
ciu podstawowych hasłach a mianowicie:
" Ełk - miastem o czystym S
rodowisku,
" Ełk - regionalnym centrum turystki proekologicznej,
" Ełk - regionalnym centrum przemysłu rolno-spożywczego,
" Ełk - miastem zdrowych mieszkańców,
" Ełk - miastem mieszkańców o wysokiej S
wiadomoS
ci ekologicznej,
" Ełk - miastem o wysokim udziale społeczeństwa w sprawowaniu władzy.
Przykład 5
Przykład bardziej rozbudowanej wizji ekorozwoju zawiera zbudowana w 1998 roku strategia ekorozwoju Słubic.
WIZJA EKOROZWOJU GMINY
1. Ochrona S
rodowiska
" Gmina posiada rozbudowane i zagospodarowane tereny zielone, stanowiące element regionalnego
systemu terenów chronionych;
" Funkcjonuje tu pełny i sprawny system gospodarki odpadami;
" Wyeliminowane zostały lokalne x
ródła zanieczyszczenia powietrza;
" Wszystkie zasoby wód są czyste;
" Gmina dysponuje wdrożonymi, nowoczesnymi technikami energooszczędnoS
ci.
2. GOSPODARKA
" Gmina ma głęboko przebudowany układ przestrzenny, dostosowany do aktualnych potrzeb mieszkańców;
" Gmina jest gospodarczym centrum dla procesów integracji polsko-niemieckiej, opartej na pełnym
partnerstwie;
" Rozwija się tu drobna wytwórczoS
ć, handel i usługi, wykorzystujące walory naturalne, atuty położenia
gminy, tradycje handlowe miasta;
" Gmina dobrze wykorzystuje swoje predyspozycje dla prowadzenia nowych inwestycji, w tym
zwłaszcza w obszarze Specjalnej Strefy Ekonomicznej;
" Gmina wykorzystuje szeroko możliwoS
ci aktywizacji gospodarczej w korytarzu autostrady A2 i
transeuropejskiej linii kolejowej.
3. PROBLEMY SPOŁECZNE
" Mieszkańcy gminy stanowią aktywne, obywatelskie społeczeństwo, które ma wysokie poczucie
bezpieczeństwa i dąży do wyższej jakoS
ci życia;
" W gminie sprawnie funkcjonuje system obsługi mieszkańców, w tym szkolnictwo i oS
wiata, opieka
zdrowotna, opieka społeczna, kultura, sport i rekreacja. Szkolnictwo i oS
wiata funkcjonują w sposób
zapewniający kształtowanie osobowoS
ci, wspomaganie uzdolnień i talentów;
" Miasto Słubice staje się oS
rodkiem akademickim zintegrowanym z gospodarką i życiem społeczno-
kulturalnym gminy.
4. KOMUNIKACJA I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA
36
" Gmina dysponuje nowoczesnymi, sprawnymi i niezawodnymi
O czym naIeży
sieciami: elektroenergetyczną, cieplną, gazową i
pamiętać w
telekomunikacyjną oraz bezpiecznym systemem ochrony
procesie tworzenia
przeciwpowodziowej;
wizji ekorozwoju
" Gmina ma kompleksowy, sprawny i bezpieczny system komunikacji
drogowej, kolejowej i wodnej;
miasta?
" Mieszkańcy gminy mają kompleksowo (stosownie do zamożnoS
ci)
zaspokojone potrzeby mieszkaniowe przy rozwiniętym
budownictwie jednorodzinnym, spółdzielczym i socjalno-
komunalnym.
5. ZARZĄDZANIE
" Mieszkańcy gminy są zintegrowani przy realizacji wspólnych celów;
" Mają oni zaufanie do władz samorządowych, które cechuje
mądroS
ć i uczciwoS
ć;
" Mieszkańcy są szanowanymi klientami urzędów administracji
publicznej i ich jednostek organizacyjnych, funkcjonujących w
gminie;
" Gmina wykorzystuje dla poprawy zarządzania swą rolę jako
oS
rodka powiatowego;
" Gmina rozwija szeroką współpracę w partnerskim
współzarządzaniu zespołem miast Słubice-Frankfurt nad Odrą
Kreując wizję ekorozwoju miasta, należy pamiętać o tym,
że:
" istotna ekorozwoju leży w zintegrowaniu ładu przestrze-
nnego, gospodarczego, społecznego i ekologicznego;
dyskutując nad poszczególnymi elementami składającymi
się na pożądany obraz przyszłości miasta, musimy
szczególną uwagę kierować na unikanie wszelkiego
rodzaju sprzeczności w ramach stworzonej przez nas wizji;
" należy być uczulonym na przewidywanie nie tylko
korzystnych, ale i niekorzystnych zmian, jakie mogłaby
wywołać realizacja naszych wyobrażeń;
" należy też za wszelką cenę starać się unikać myślenia
sektorowego, tj. koncentrowania się w trakcie tworzenia
wizji miasta na wybranych elementach (obrazach
przyszłości miasta) bez tworzenia obrazu zbiorczego, który
integrowałby poszczególne obrazy składowe;
Jakie mogą być
" tworzona wizja miasta, jakkolwiek ma wiele wspólnego z
bariery reaIizacji
marzeniem władz i mieszkańców miasta o jego przyszłości
zarysowanej wizji
musi być wizją w miarę realną, ma ona bowiem konkretny
ekorozwoju
cel jakim jest stworzenie pewnego obrazu funkcjonowania
miasta?
danego miasta w perspektywie 10-20 lat; obrazu którego
realizacji służyć ma lokalna Agenda 21; w trakcie procesu
tworzenia wizji miasta niezbędna jest więc analiza szans
i barier jej realizacji i na tym tle ewentualna jej weryfikacja;
" tworząc wizję miasta nie można abstrahować od
uwarunkowań zewnętrznych, wynikających z ogólnych
światowych trendów rozwojowych, a także z aktualnej
polityki krajowej czy regionalnej w dziedzinach związanych
z funkcjonowaniem i rozwojem miasta;
37
" tworzona wizja jest pożądanym obrazem funkcjonowania
miasta w przyszłości, a nie programem działań na rzecz
urzeczywistnienia tego obrazu.
Barierami realizacji wizji ekorozwoju miasta mogą być:
" zbyt duży stopień ogólności, który nie odzwierciedla
specyfiki danego miasta i nie wyznacza konkretnego W czym upatrywać
kierunku działań, co z kolei może prowadzić do utraty można szanse na
szerokiego poparcia społecznego, gdyż poszczególne reaIizację wizji?
grupy interesów, ze względu na ogólnikowość wizji nie
będą uznawać jej za sferę własnych interesów; najbardziej
Na czym opierać
przekonywujące są konkretne elementy wizji (a w
diagnozę stanu
konsekwencji cele), łatwe do identyfikacji i co może
miasta i czemu ma
ważniejsze, wyartykułowane przez zainteresowane grupy
ona służyć?
społeczne;
" słabe strony danej jednostki terytorialnej, zwłaszcza jeśli
nie zostaną jednoznacznie uwidocznione w dalszej
analizie; dotyczy to zarówno uwarunkowań ekonomi-cznych i społecznych, jak i braku
rozwiniętych umiejętności zarządzania (efektywnego wykorzystania) posiadanych
na danym terenie zasobów (materialnych, ludzkich, kultu-rowych, intelektualnych).
Szanse zrealizowania wizji leżą w akceptacji społecznej oraz determinacji ze strony
władz lokalnych w sukcesywnym wdrażaniu strategii rozwoju zrównoważonego.
Następnym elementem prac nad strategią jest sporządzenie raportu o stanie miasta.
Opis istniejącego stanu miasta, oparty jest zazwyczaj na identyfikacji czynników
będących jego atutami (możliwościami rozwojowymi) oraz słabościami (zagrożeniami
dla danego obszaru). Opis taki służy sformułowaniu podstawowych obszarów
problemowych miasta.
Przykład 6
Przykładowa struktura Raportu o stanie miasta
Jak wyodrębnić
STRUKTURA RAPORTU O STANIE GMINY
obszary
1. Wstęp
probIemowe
2. Podstawowa charakterystyka gminy
miasta?
2.1.R
rodowisko przyrodnicze i kulturowe
2.2.Infrastruktura techniczna
2.3.Gospodarka
2.4.Społeczeństwo (sfera społeczna)
DIaczego anaIiza
2.5. System zarządzania gminą
SWOT miasta jest
3. Podsumowanie
ważnym eIementem
4. Analiza porównawcza podstawowych wskax
ników na tle województwa
procesu tworzenia
i Polski.
aneksy
strategii
1. Zbiorcza informacja o udostępnionych i wykorzystanych materiałach
ekorozwoju?
x
ródłowych
38
2. Zestawienie podstawowych aktów prawnych wykorzystywanych w
zarządzaniu gminą (układ chronologiczny)
Dla sformułowania obszarów problemowych, najpowsze-
chniej stosowana jest metoda SWO - czyli analiza słabych
i silnych stron. Nazwa pochodzi od angielskiego skrótu słów:
Strenghts, Weakness, Opportunities, hreaths, które ozna-
Jakie są z
ródła
czają: silne strony, słabości, możliwości i zagrożenia.
siInych i słabych
stron miasta?
Analiza SWO umożliwia przedstawienie strategii rozwoju
miasta w różniących się pomiędzy sobą wariantach, z
uwzglę-dnieniem korzystnych lub niekorzystnych warunków
jej realizacji. Stosując analizę, uwzględnia się silne i słabe
strony miasta (zasoby i bariery rozwoju) oraz szanse i
zagrożenia dla realizacji strategii rozwoju zrównoważonego
(korzystne i niekorzystne scenariusze realizacji).
Analiza SWO , identyfikując czynniki i ograniczenia rozwo-
jowe miasta daje podstawy do stworzenia sensownej, tj.
możliwej do realizacji w różnych warunkach, strategii ekoro- Jakie są z
ródła
zwoju. szans i zagrożeń
rozwojowych
W praktyce trudno jest jednoznacznie sklasyfikować czynniki miasta?
rozwoju miasta. Sprawa ta komplikuje się gdyż w grę wchodzi
z reguły większa liczba barier i szans. Dość łatwo może wtedy
dojść do pomylenia silnej strony z szansą, zaś słabej strony
z zagrożeniem.
Silne i słabe strony miasta mają swe z
ródła w lokalnych
uwarunkowaniach, co oznacza, że mają zawsze charakter
specyficzny ( wewnętrzny ), a więc wynikają z właściwości
przyrodniczych, kulturowych i społeczno-gospodarczych
miasta. Dotyczy to także zasobów niematerialnych miasta.
Na jakim etapie
Szanse i zagrożenia związane są z zewnętrznym  otocze- budowania strategii
ekorozwoju
niem (leżącym poza gminą miejską) i dotyczą nie tyle samych
rozpatruje się siIne
barier co warunków wykorzystania czy uruchomienia zaso-
i słabe strony
bów dla lokalnego rozwoju. Czasami analizując dane zja-
miasta, a na jakim
wisko, trudno jest jednoznacznie zakwalifikować je do atutów
szanse i zagrożenia
(szans) lub do słabości (zagrożeń). W takich przypadkach
jego rozwoju?
pomocne może być rozpatrzenie danego zjawiska pod kątem:
" pozytywnego lub negatywnego jego wpływu na ekorozwój
miasta
" możliwości wpływu samego miasta (jego władz mie-
szkańców, instytucji miejskich) na występowanie danego
zjawiska.
Rozpatrzenie silnych i słabych stron z zasady przeprowadza
się na etapie analizy stanu istniejącego, zaś ocenę szans i
39
zagrożeń należy uwzględnić podczas wyznaczania celów strategicznych i zadań oraz,
co oczywiste, podczas rozwa-żania scenariuszy realizacji strategii ekorozwoju.
Najczęściej wymieniane słabe strony (zagrożenia) miast to:
" słabo rozwinięta infrastruktura techniczna,
" słabo rozwinięta infrastruktura społeczna,
" zagrożenie środowiska,
" duże bezrobocie,
" niskie dochody budżetowe.
Najczęściej wymieniane silne strony (możliwości) miast to:
" położenie geograficzne,
" zróżnicowany i rozwinięty potencjał gospodarczy,
" struktura demograficzna,
" rezerwy przestrzenne.
Przykład 7
Czym są ceIe
Poniżej przedstawiamy przykładową tabelę, która może być
strategiczne
wykorzystywana dla przeprowadzenia analizy SWOT w odniesieniu do
ekorozwoju
krajobrazu, S
rodowiska naturalnego i układu urbanistycznego miasta
miasta, kiedy są
KRAJOBRAZ. R
RODOWISKO NATURALNE. UKŁAD
one wyznaczane?
URBANISTYCZNY
MOCNE STRONY SZANSE
Jakie są mocne strony aktualnego stanu S
rodo- Co można zrobić
aby wykorzystać mocne
wiska, walorów krajobrazowych, history- strony?
cznych miasta?
SŁABE STRONY ZAGROŻENIA
Jakie są słabe strony aktualnego stanu S
ro- Co można zrobić
Schemat 3. Struktura ceIów strategii ekorozwoju miasta
40
aby uniknąć zagrożeń
dowiska, walorów krajobrazowych, historycz- wynikających ze słabych stron?
nych i ubanistycznych miasta?
Kolejnym krokiem w pracach nad strategią jest określenie celów ekorozwoju. O ile
deklaracja wizji jest przekazem pewnych intencji mieszkańców w odniesieniu do
przyszłości miasta, to cele stanowią już konkretne  punkty docelowe . Cele strategiczne
ekorozwoju miasta wynikają z analizy otoczenia  zewnętrznego (uwarunkowań
zewnętrznych) miasta oraz analizy jego wewnętrznych mocnych i słabych stron, analizy
problemów z jakimi miasto się boryka.
Stanowią one odzwierciedlenie konkretnych warunków zewnętrznych jak i konkretnych
wewnętrznych możliwości każdego miasta. Cele ekorozwoju identyfikuje się po
sformułowaniu i przeanalizowaniu podstawowych obszarów problemowych (por. schemat
3).
Przykład 8
Przykładowe sformułowania głównych problemów i celów ekorozwoju zaczerpnięte zostały z opracowań
wykonanych dla strategii ekorozwoju Słubic w 1998 roku.:
1. Istnienie przestrzennej i komunikacyjnej struktury gminy, bez wykształconego centrum nie
odpowiadające potrzebom i aspiracjom mieszkańców.
2. Niepełne wykorzystanie walorów położenia gminy w transeuropejskim korytarzu komunikacyjnym dla
jej rozwoju.
3. Występowanie dysproporcji rozwojowych między miastem a obszarami wiejskimi gminy.
4. Nie zadowalające postępy w przygotowaniu terenów pod nowe inwestycje i atrakcyjne inwestowanie,
m.in. związane z ich uzbrojeniem.
5. Niepełne wykorzystywanie walorów turystyczno-wypoczynkowych gminy dla rozwijania wyspecjalizo-
wanych, odpowiadających potrzebom rynku usług.
6. Brak koncepcji i programów działania dla efektywnego wykorzystania rolniczych terenów produkcyjnych.
7. Niepełne zaspokajanie potrzeb mieszkańców związanych z ich bezpoS
rednią obsługą i bezpiecze-
ństwem, niewystarczające w stosunku do ich oczekiwań.
8. Niezadowalające postępy w tworzeniu spójnego, wieloelementowego systemu ochrony przyrody i
krajobrazu w dolinie Odry.
9. Niezadowalający stopień wykorzystania Odry dla rozwoju gospodarczego gminy i jej ochrony przed
powodzią.
10.Bierna postawa mieszkańców i ich organizacji, nie sprzyjająca inicjatywom organów gminy, służącym
rozwojowi aktywnej współpracy Słubic i Frankfurtu.
CEL BEZPOR
REDNI STRATEGII:
zrównoważony rozwój miasta i gminy, wykorzystujący w pełni walory przyrodnicze, szczególnie walory
położenia i dotychczas wypracowane zasoby
CELE SZCZEGÓŁOWE:
1. Uzyskanie nowoczesnej struktury przestrzennej miasta i gminy z
Jak wyznaczać ceIe
wykształconym centrum miasta, odpowiadające potrzebom i
strategiczne
aspiracjom ich mieszkańców.
ekorozwoju miasta?
2. Pełne wykorzystanie walorów położenia gminy w transeuropejskim
korytarzu komunikacyjnym.
3. Złagodzenie dysproporcji rozwojowych pomiędzy miastem a
obszarami wiejskimi.
4. Atrakcyjne dla inwestorów przygotowanie terenów pod nowe
inwestycje, zwłaszcza w obszarze specjalnej strefy ekonomicznej.
5. Uruchomienie wyspecjalizowanych, odpowiadających potrzebom
41
rynku form turystyki i wypoczynku wykorzystujących w pełni walory
gminy.
6. Opracowanie i wdrożenie gminnego programu restrukturyzacji
rolnictwa i zagospodarowania rolniczych terenów produkcyjnych.
7. Wdrożenie nowych form organizacji i finansowania systemu
Jakimi cechami
bezpoS
redniej obsługi mieszkańców i ich bezpieczeństwa.
8. Zbudowanie systemu ochrony przyrody i krajobrazu w dolinie Odry. powinny
9. Kompleksowe wykorzystanie Odry dla rozwoju gminy oraz skuteczna
charakteryzować
jej ochrona przeciw powodziowa.
się ceIe?
10.Wzrost aktywnoS
ci społecznej służącej szerokiemu rozwojowi
współpracy przygranicznej.
Podobnie jak w każdym innym przypadku, podstawową zasa-
dą przyświecającą przy określaniu celów strategicznych jest
kierowanie się zdrowym rozsądkiem. Zrównoważony rozwój
może zostać zrealizowany tylko wtedy gdy jest jasno zapla-
nowany.
Prawdopodobieństwo tego, że trafimy tam gdzie powinniśmy
być, będzie większe jeśli będziemy mieli jasny pogląd gdzie
to miejsce się znajduje. Jeśli postawimy sobie niejasne lub
słabo określone cele, trudno będzie się skoncentrować na Jak formułować ceIe
nich realizacji, a przy tym trudno będzie ocenić postęp na ekorozwoju?
drodze do ich osiągnięcia.
Cechy jakimi powinny charakteryzować się cele strategiczne
rozwoju zrównoważonego, możemy zapisać pod angielskim
akronimem SMAR . Sam wyraz jako taki, pośród wielu
znaczeń, można przetłumaczyć na język polski jako sprytny,
elegancki czy zgrabny. Akronim ten utworzony jest z
angielskiego skrótu słów: Specific, Measurable, Achievable,
Relevant, imed (specyficzny mierzalny, osiągalny, mający
znaczenie dla sprawy, określony w czasie). Spolszczenie
tego skrótu, bez utraty zawartych w nim znaczeń, opisuje
wymogi jakim powinny odpowiadać cele: SMAR - to cel
SPECYFICZNY - MIERZALNY - AKCEP OWALNY - REALIS YCZNY -
TERMINOWY
Zidentyfikowane cele ekorozwoju powinny być skoncen-
trowane na realnej możliwości uzyskania pożądanych
wyników, a nie tylko na działaniach i pozostawać w zgodzie
z głównymi funkcjami miasta. Cele te powinny być zapisane
prostym, precyzyjnym, zrozumiałym dla każdego językiem.
Cele, wskazujące wyzwania jakie należy podjąć dla ich
osiągnięcia, łączące w sobie różne aspekty zrównoważenia
rozwoju - społeczne, ekonomiczne i środowiskowe - powinny
zostać zaakceptowane w drodze dyskusji ze
42
społeczeństwem (np. przez ankietyzację). Kto i w jaki sposób
W procesie planowania strategii ekorozwoju konieczne jest dokonuje wyboru
priorytetowych ceIów
zrozumienie i uwzględnienie wzajemnych powiązań
pomiędzy czynnikami ekonomicznymi, społecznymi i ekolo- ekorozwoju miasta i
dIaczego proces ten
gicznymi rozwoju miasta tak, aby dokonywać wyboru takich
jest ważny?
rozwiązań, które będą ekonomicznie efektywne, społecznie
sprawiedliwe, a jednocześnie bezpieczne dla środowiska
naturalnego.
Cele należy formułować tak, aby ich realizacja w jednej sferze
nie odbywała się kosztem innej. Dobrym sposobem może
być sformułowanie na podstawie wizji ekorozwoju celu
nadrzędnego, który jest bardziej ogólny (określa najisto-
tniejszy kierunek pożądanych zmian w przyszłości, np.
 wysoką jakość życia mieszkańców ), następnie bezpo-
średnich celów strategii (zrównoważony rozwój miasta w
sferze społecznej, gospodarczej itp.)oraz jej celów
Jak oceniać wagę
szczegółowych.
i znaczenie ceIów
Ustalenie systemu ocen celów ekorozwoju (kryteriów wyboru
ekorozwoju?
priorytetów) powinno być dokonane przez Komitet Społeczny
z wykorzystaniem grupy lokalnych specjalistów (ewentualnie.
ekspertów z zewnątrz). System ocen i ich wagi powinny
zostać przedyskutowane i zatwierdzone przez Komitet.
Zestaw kryteriów może być specyficznie dobierany (np. przez
grupę ekspertów-konsultantów pracujących z Komitetem),
ale musi obowiązywać dla wszystkich celów (zadań),
niezależnie od obszaru krytycznego, z którym związany jest
dany cel.
Dobór systemu ocen jest bardzo istotny, ponieważ od tego
systemu będzie zależała decyzja o kolejności realizacji
poszczególnych celów. Od wyboru kryteriów i ich znaczenia,
czyli wagi, zależy kolejność celów i zadań (działań) w planie
realizacji strategii rozwoju zrównoważonego.
Dysponując przyjętymi do zastosowania kryteriami  zespół
roboczy mężów zaufania , jakim jest Komitet Społeczny,
43
dokonuje oceny poszczególnych celów (zadań), podczas sesji tematycznych. Ocena
powinna być dokonana przez członków Komitetu, na przygotowanych uprzednio formula-
rzach, ściśle według przyjętych kryteriów.
Ilo
Najwy szy Bardzo wa na Godna uwagi Bez wi kszego Waga
Kryterium p-któw
priorytet 3 2 1 znaczenia 0 kryterium
Zdrowotno oraz Zadanie Zadanie Zadanie Brak
bezpiecze stwo niezb dne dla powinno powinno oddzia ywania
spo eczne zmniejszenia zmniejszy przyczyni si na zdrowotno
istniej cego potencjalne do poprawy lub lub stan
zagro enia dla zagro enia dla utrzymania bezpiecze stwa ............ ............
zdrowia i zdrowotno ci i poziomu
bezpiecze stwa bezpiecze stwa zdrowotno ci i
spo ecznego bezpiecze-
stwa
Wymagania Zadanie/ Inwesty- Zadanie jest Zadanie b dzie Brak wymaga
zewn trzne cja jest wymagane na realizowana w zewn trznym;
wymagana przez mocy decyzj kooperacji z brak formalnych
przepisy prawne administracyjny- innymi wymaga ............ .............
lub ustaw ch podmiotami przepisami/
uprawnionych (joint venture, decyzji organów
organów zwi zek gmin) zewn trznych
Zabezpieczenie Zadanie Zadanie Zadanie aden z
posiadanego niezb dne dla doprowadzi do usprawni istniej cych
maj tku trwa ego integralno ci naprawy tej obiekty obiektów
istniej cej cz ci techniczne lub technicznych
............ .............
infrastruktury lub infrastruktury, zmniejszy nie jest obj ty
usuni cia jej która ma istotne przysze tym zadaniem
istotnej znaczenie wydatki na ich
degradacji funkcjonalne remonty
Rozwój Inwestycja Inwestycja nie
ekonomiczny ci gnie b dzie mie
inwestorów, istotnego
zwi kszy baz znaczenia
podatkow ekonomicznego
gminy, ilo ani istotnego
................... ................... ............ ............
miejsc pracy, lub wp ywu na
stworzy ród o rozwój gminy
dochodów dla
instytucji pub.
lub osób
fizycznych
Spodziewana Zaspakaja Zaspakaja Zaspakaja Zaspakaja
ywotno potrzeby gminy potrzeby gminy potrzeby gminy potrzeby gminy
.......... ...........
inwestycji po jej na nast pne 20 na nast pne 15 na nast pne10 na mniej ni 10
realizacji lat lub na d u ej do 19 lat do 14 lat lat
Mo liwo Dochody z Inwestycja mo e Istnieje Aktualnie nie
sfinansowania inwestycji b d wykorzysta potencjalna istniej
............
inwestycji wystarczaj ce okre lone mo liwo ustalenia co do ............
dla pokr ycia rodki finansowania finansowania
wydatków zewn trzne zewn trznego
44
Wska nik Zwrot kosztów Zwrotu Zwrot kosztów
efektywno ci inwestycyjnych kosztów mo na wyliczy
(stosunek zysków mo na wyliczy i ..................... inwestycyjnych i jest on ujemny ............ ............
do kosztów) jest on dodatni nie da si
atwo wyliczy
Liczba 50% lub wi cej 25% do 49% 10% do 24% Mniej ni 10%
obs ugiwanych ............ ............
mieszka ców w %
Powi zanie z Zadanie jest Zadanie jest Zadanie jest Zadanie nie jest
przyj tymi przez uj te w przyj tym uj te w planach uj te w uj te w adnych
gmin planami przez gmin przyj tych przez formalnie sporz dzonych
planie inwestycji inne oficjalne sporz dzonych planach
organy lub w planach
............ ............
planach zagospodarow-
szczebla ponad ania
gminnego przestrzennego
(powiat,
województwo)
Harmonogram Inwestycja Inwestycj Inwestycj Harmonogram
realizacji rozpocznie si w trzeba trzeba realizacji
przysz ym roku rozpocz w rozpocz w zadania jest ........... ............
ci gu 2 do 3 lat ci gu 4 do 5 niepewny
lat
Poparcie Spo eczno Urz d gminy Spo eczno
spo eczne dla jasno podaje, e nie wyrazi a
danego zadania zademonstro- inwestycja jest swych
wa a znacz ce popierana konkretnych
poparcie dla woli przez preferencji dla
podj cia przez .................... spo eczno , tego zadania ............ ............
gmin danej której pos u y (tej inwestycji)
inwestycji, w
formie petycji,
wniosków z
zebra itp.
Wszystkie cele (zadania) należy oceniać wedle takich sa- Jak weryfikować
mych kryteriów. Członkowie zespołu Komitetu Społecznego wyniki ocen ceIów?
przydzielają każdemu dla każdego celu (zadania) pewną
ilość punktów, wedle kryterium o określonej wadze. Suma
punktów uzyskana w ten sposób przez poszczególne cele
(zadania) szereguje je według proponowanej kolejności
realizacji, czyli daje listę priorytetów. Specyficznie mogą
pojawić się kryteria związane z np. zużyciem energii
(energochłonnością inwestycji lub oszczędnością wynikającą
z danego celu czy zadania), czy z tzw.  potrzebami
specjalnymi (usługami specjalistycznymi dla określonej
części ludności, takich jak młodzież, mniejszości narodowe
czy osoby inaczej sprawne).
Przykład 9
45
Poniżej podajemy przykładową tabelę ocen priorytetów celów (zadań)
strategicznych i kryteria ich
oceny
Zweryfikowanie przyjętych priorytetów jest kolejnym,
niewdzięcznym zadaniem, ponieważ może pojawić się
46
5. Proces tworzenia strategii ekorozwoju
tendencja  przywiązania do własnego dziecka i członkowie Jakie działania
Komitetu Społecznego mogą dojść do przekonania, że ich powinny podjąć
dzieło jest doskonałe. Pomocnym może okazać podany władze miasta,
poniżej zestaw pytań przeglądowych, które pozwalają na uruchamiając
upewnienie się, że w naszym planowaniu zmierzamy we proces tworzenia
właściwym kierunku i uwzględniamy następujące ważne strategii?
aspekty:
" prawny: czy działania są zgodne z prawem?, czy gmina
może to zrobić ?
" polityczny: czy jest to do zaakceptowania?
" socjalny: kto zyskuje? kto traci?
" ekonomiczny: ile to kosztuje? jakie są korzyści?
" finansowy: skąd wziąć pieniądze?
" wewnętrzny: które wydziały (instytucje) gminne są lub
będą bezpośrednio odpowiedzialne?
" społeczny: jakie są preferencje i wartości społeczeństwa?
" środowiskowy: jakie jest oddziaływanie na środowisko?
" zarządzania: kto tym zarządza?
Rozpoczęcie i sprawny przebieg procesu tworzenia strategii
ekorozwoju nie jest możliwe bez wyraz
nej woli politycznej władz
miasta. Wola ta wyrażona powinna być w formie specjalnej
uchwały Rady Miasta o przystąpieniu do procesu tworzenia
strategii. Równolegle do tego w urzędzie miasta powinna zostać
wyznaczona osoba odpowiedzialna za koordynację prac
związanych z tworzeniem strategii. Pożądane jest także
DIaczego rozpoczęcie
określenie, które komórki organizacyjne urzędu miasta i w jakiej
procesu tworzenia
formie będą uczestniczyły w pracach nad strategią.
strategii wymaga
Dla sprawnego przebiegu prac nie bez znaczenia jest
formaInej uchwały
dokładne zaznajomienie urzędników i radnych z/ze:
władz?
" szczegółowym planem prac nad strategią,
47
" poszczególnymi ich etapami,
" planowanymi produktami pośrednimi i produktem
końcowym,
" rolą władz miasta i urzędu w całym procesie.
Ważna jest w tym miejscu świadomość, co już wcześniej
mocno podkreślaliśmy, że proces tworzenia strategii
ekorozwoju jest procesem, który powinien być przeprowa-
dzony z możliwie szerokim udziałem społecznym. Oznacza
to konieczność wyrażenia przez władze miasta gotowości
na utworzenie społecznego ciała uczestniczącego bezpośre-
dnio w całym procesie oraz zarysowanie relacji między nim
a władzami lokalnymi, urzędem i ewentualnymi ekspertami
(konsultantami) z zewnątrz.
Wśród elementów ryzyka, związanego z opracowywaniem
strategii istotne jest niebezpieczeństwo braku pełnego
zaangażowania w proces planowania organów, które z racji
swych kompetencji powinny odgrywać istotną rolę zarówno
w procesie jej tworzenia jak i wdrażania. Co by nie mówić o
roli, jaką w procesie tworzenia strategii ekorozwoju powinni
Jakie są możIiwe
pełnić mieszkańcy miasta, to trzeba wskazać, że Społeczny
warianty
Komitet Ekorozwoju (Rada Ekologiczna) jako ciało społeczne
opracowywania
nie ma uprawnień do żądania od kogokolwiek podjęcia
strategii
działań ani też do stosowania sankcji za niewywiązywanie
ekorozwoju
się z obowiązków.
miasta?
Podjęcie decyzji o rozpoczęciu procesu tworzenia strategii
ekorozwoju miasta wiązać może się z decyzjami związanymi
z koniecznością pewnych zmian w funkcjonowaniu Urzędu
Miasta, określeniem często nowych zasad współdziałania
pomiędzy poszczególnymi wydziałami i przepływu między
nimi informacji. Wiąże się to również niejednokrotnie z
koniecznością ogłoszenia przetargu i przeznaczenia na
proces tworzenia strategii określonych kwot z budżetu
Kiedy podjąć
miasta.
decyzje o tworzeniu
Wszystko to sprawia, iż decyzja o przystąpieniu do tworzenia
strategii ekorozwoju
strategii musi znalez
ć odbicie w formalnie podjętej uchwale
miasta przy
Rady Miasta.
wykorzystaniu
własnego
Proces tworzenia strategii ekorozwoju miasta wymaga
potencjału,
określonego nakładu pracy ze strony lokalnych władz
ochotników
samorządowych. Jeśli miasto podejmie formalnie decyzję o
oraz grup
podjęciu prac strategią, to następnym etapem jest
obywateIskich?
zadecydowanie w jaki sposób strategia ta ma być opracowana.
Możliwe są trzy zasadnicze sposoby podejścia do procesu
tworzenia strategii ekorozwoju miasta polegające na:
" wykorzystaniu własnego (gminnego) personelu techni-
48
cznego i ochotników oraz grup obywatelskich,
" wynajęciu ekspertów, czyli na wykorzystaniu modelu
eksperckiego opracowania strategii,
" wykorzystaniu prac konsultantów i lokalnych ochotników.
Jeżeli miasto posiada wyspecjalizowany personel techniczny
(zatrudniony w odpowiednich wydziałach Urzędu Miasta), do
którego może się odwołać w tej sprawie, może być ono w
stanie przygotować samodzielnie strategię ekorozwoju.
Personel ten powinien posiadać zarówno odpowiednią wiedzę
techniczną w zakresie planowania przestrzennego, ochrony
środowiska, inwestycji komunalnych, planowania
budżetowego, jak i wiedzę i doświadczenie w planowaniu.
Jakie mogą być
Praca taka może być wsparta dodatkowo poprzez
zaIety i słabe
wyznaczenie innych pracowników Urzędu, do przygotowania strony takiego
danych niezbędnych dla tego opracowania. Będą one podejścia
do procesu
obejmować informacje geograficzne, topograficzne,
tworzenia
przyrodnicze, statystykę, informacje ekonomiczne i finansowe,
strategii?
jak również informacje dotyczące infrastruktury. Powinny to
być dane zarówno bieżące jak i dotyczące przeszłości.
Miasto może również skorzystać z pracy ochotników, grup
obywatelskich i organizacji pozarządowych z terenu miasta,
które mogą odegrać istotną rolę w gromadzeniu danych oraz
formułowaniu zaleceń końcowych. Można powołać tymcza-
sową radę d/s tworzenia strategii (Komitet Społeczny, Radę
Ekologiczną/ Zespół Liderów Lokalnych itp.), której jedynym
celem będzie stworzenie strategii ekorozwoju pod przewo-
dnictwem technicznym przedstawicieli władz miejskich,
posiadającego wymienione powyżej doświadczenie i
wykształcenie.
Zaletą takiego podejścia jest:
" oszczędność środków finansowych,
" wciągnięcie społeczności w proces planowania od
samego początku.
Na czym poIega
W zależności od potencjału danej społeczności, korzystanie
opracowanie strategii
z zasobów lokalnych ma także swoje niedogodności.
ekorozwoju miasta
Pracownicy Urzędu mogą nie mieć niezbędnego
metodą
doświadcze-nia, wykształcenia lub wytrwałości dla
ekspercką?
przeprowadzenia prac nad strategią. Konkretne osoby mogą
być obciążone innymi obowiązkami, które mogą wpłynąć na
opóz
nienia w opracowaniu strategii, zaś zbyt duże
opóz
nienia w realizacji poszczególnych etapów mogą
uniemożliwić jej ukończenie.
49
Urzędnicy, opierając się na lokalnych ochotnikach, pracują- Jakie są zaIety
cych za darmo, organizacjach pozarządowych oraz innych metody
grupach, mogą mieć istotne kłopoty z koordynacją prac i ich eksperckiej?
działania mogą być opóz
nianie lub odraczane. Staje się to
widoczne zwłaszcza wtedy, gdy odpowiedzialny za zadanie
lokalny personel techniczny nie potrafi skoordynować
wspólnych działań lub nie ma na to czasu. ym ważniejsza
w tym kontekście staje się rola konsultanta-koordynatora z
zewnątrz miasta oraz korzystanie ze wsparcia jakiegoś
programu pomocowego.
Jakie są słabe
Opracowanie strategii ekorozwoju miasta metodą ekspercką
strony metody
oznacza wynajęcie przez władze lokalne w drodze konkursu
eksperckiej?
ofert, zgodnie z wymogami Ustawy o zamówieniach publi-
cznych, wykwalifikowanego konsultanta-planisty lub grupy
ekspertów i zlecenie jej opracowania strategii lub tylko
opracowań sektorowych wchodzących w jej skład.
W wielu przypadkach dla mniejszego miasta może to być
jedyny możliwy do zrealizowania wariant, zwłaszcza jeśli nie
ma ona do dyspozycji własnych specjalistów ani sił
ochotniczych.
Zalety wynajęcia wykwalifikowanego wykonawcy są
W jaki sposób
oczywiste. Miasto jest w stanie, dzięki dobrze określonym
zapewnić właściwy
warunkom przetargu otrzymać szereg ofert, z których może
dobór ekspertów do
(pod warunkiem właściwego doboru kryteriów oceny) wybrać
prac nad
oferenta, przedkładającego najlepszą propozycję, z rozsą-
strategią?
dnymi kosztami wykonania prac.
Następnie można ustalić warunki kontraktu pomiędzy
miastem a zwycięzcą przetargu, wyszczególniając zakres
pracy, koszt i termin ukończenia opracowania.
Do wad takiego wariantu opracowania strategii należą:
" koszty prac zespołu ekspertów,
" konieczność przykładania bacznej uwagi do rezultatów
ich pracy,
" możliwości otrzymania produktu o miernej lub niedosta-
Kiedy podjąć
tecznej wartości.
decyzje
O ile miasto może opierać się na warunkach kontraktu dla
o opracowywaniu
wymuszenia wykonania pracy o dobrej jakości, o tyle wyko-
strategii przez
nawca może stracić wiele czasu na przedkładanie możliwych
konsuItantów
do zaakceptowania wyników swej pracy.
i IokaInych
ochotników?
Dla zapewnienia właściwego wyboru eksperta niezbędne
jest położenie dużej uwagi do:
" opracowywania Istotnych Warunków Zamówienia,
50
" kryteriów oceny ofert,
" przeprowadzenia samego przetargu,
" oceny przedstawionych ofert.
Na tym etapie władze miasta potrzebują często wsparcia ze
strony zewnętrznych ekspertów. Ważny jest również sposób
zawarcia umowy na realizację przedmiotu zamówienia oraz
przewidywany w umowie sposób monitorowania prac wyko-
nawcy. Ekspert zewnętrzny ma tu do odegrania niepoślednią
rolę przy wyegzekwowaniu uzgodnionego harmonogramu
realizacji i jakości prac przez wykonawcę.
W niektórych przypadkach możliwe jest powierzenie części
prac nad strategią lokalnym ochotnikom i zintegrowanie tych
prac z pracami konsultantów. akie podejście gwarantuje:
" obniżenie kosztów opracowania strategii,
" znaczne przyspieszenie całego procesu.
Władze miasta mogą wciągać mieszkańców, w tym repre- Jakie są
zentantów organizacji pozarządowych do udziału w Społe- wady takiego
podejścia
cznych Komitetach Ekorozwoju (Radach Ekologicznych,
do procesu
Radach Liderów itp.) dla dokonania wstępnego przeglądu
tworzenia
przedłożonych danych lub wstępnych raportów eksperckich.
strategii?
aki Komitet Społeczny, poprzez zaangażowanie jego
członków może podnosić stopień świadomości ekologicznej
mieszkańców i w ostateczności prowadzić do społecznej
Co zwieńczy
akceptacji opracowanej strategii ekorozwoju miasta, jak i
prace nad
szczegółów jej wdrożenia.
opracowaniem
strategii
Podstawową wadą takiego podejścia do procesu tworzenia
ekorozwoju?
strategii ekorozwoju jest konieczność znacznego wysiłku ze
strony organów wykonawczych władz miasta. Burmistrz lub
jego wykwalifikowany podwładny musi przeznaczyć znaczną
Czym w istocie
ilość czasu na koordynowanie działań konsultanta, Komitetu
rzeczy jest
Społecznego, poszczególnych pracowników urzędu miasta,
strategia
dostarczających istotne dane oraz rozmaitych organizacji
ekorozwoju
pozarządowych, wchodzących w skład Społecznego Komitetu.
miasta?
Znaczący wkład w skoordynowanie prac Komitetu Społe-
cznego wymagany jest ze strony zewnętrznego konsultanta-
koordynatora. Musi on pomóc w:
" określeniu wizji ekorozwoju miasta,
" zdefiniowaniu celów strategicznych ekorozwoju,
" przeprowadzenie sesji strategicznych,
51
" nadzorowaniu (stymulowaniu) przepływu informacji Jaki może być
(uspołecznieniu procesu planowania). układ dokumentu
 Strategia
Przyjęcie przez Radę Miasta w formie uchwały dokumentu jakim ekorozwoju
jest stworzona z udziałem społecznym strategia ekorozwoju miasta ?
miasta uznać można za zwieńczenie prac nad strategią.
Uchwała ta oznacza jednocześnie koniec prac
planistycznych Społecznego Komitetu Ekorozwoju oraz
formalne zobowią-zanie władz miasta do realizacji przyjętej strategii.
Strategia ekorozwoju miasta jest w istocie rzeczy planem długofalowym, a jednym z jej
zadań jest zintegrowanie polityki rozwoju zrównoważonego miasta na możliwie
najwyższym poziomie decyzyjnym. Oznacza to konieczność ujednolicenia sposobu
podejścia do rozwiązywania rozpoznanych proble-mów i realizacji wytyczonych celów.
Stanowi jednocześnie o konieczności odejścia od myślenia jedynie kategoriami
 sektorowymi , a zatem przesądza ko-ordynowanie działań  międzysektorowych ,
ukierunkowanych na rozwój zrównoważony.
W zależności od lokalnych uwarunkowań, przyjętej metody prac, doświadczeń zespołu
autorskiego układ końcowego dokumentu strategii może być różny. Wydaje się zasadne,
by wyraz
nie wyodrębnione były w nim:
" wizja ekorozwoju,
" raport o stanie miasta,
Jakie powinny być
" główne problemy ekorozwoju oraz cele ekorozwoju,
daIsze działania
" zadania i sposoby ich realizacji,
Przykład 10
po formaInym
przyjęciu
W pracach nad strategią ekorozwoju Słubic przyjęto następujący układ
strategii?
finalny końcowego dokumentu:
1. Proces tworzenia strategii i charakterystyka jego uczestników
2. Diagnoza stanu gminy
3. Elementy analizy SWO
4. Wizja ekorozwoju gminy
5. Lista problemów ekorozwoju
6. Rama logiczna strategii (cele, rezultaty, mierniki, z
ródła informacji)
7. Plan operacyjny strategii (harmonogram realizacji, odpowiedzialność,
szacunkowe koszty realizacji, wskazanie z
ródeł finansowania)
8. Nadzór nad realizacją strategii (określenie zasad zarządzania strategią
oraz monitorowania realizacji strategii przy udziale społeczności
W jaki sposób
lokalnej)
podnieść rangę
9. Wnioski do systemu zarządzania gminą
strategii
10.Rekomendacje do innych dokumentów strategicznych (rekomendacje
ekorozwoju jako
do  Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
kIuczowego
przestrzennego gminy oraz  Strategii rozwoju województwa
lubuskiego i planu zagospodarowania przestrzennego województwa)
eIementu
11.Informacja o składzie zespołu autorskiego strategii
IokaInej
Z przyjętymi ze strategii ustaleniami należy zapoznać lokalną
Agendy 21?
52
społeczność i wyjaśnić sposoby ich realizacji, w tym rolę
mie-szkańców. Społeczny Komitet Ekorozwoju na tym etapie
może rozpocząć przekształcanie się w zespół monitorujący
(i kontrolujący) realizację zaplanowanego procesu wdrażania
strategii ekorozwoju jako podstawowego elementu lokalnej
Agendy 21.
Uruchomione na etapie budowania strategii kanały przepływu
informacji muszą uzyskać formalny status w strukturze
istniejącej (tworzonej) strategii informacyjnej miasta. Ma to
istotne znaczenie z racji na cykliczność procesu Miejskiej
Agendy 21.
Należy jasno powiedzieć, że opracowana i przyjęta do
wdrożenia strategia ekorozwoju miasta jest pierwszą
Jakie są
strategią, stanowiącą początek cyklicznie rozwijanego
praktyczne
procesu Miejskiej Agendy 21, a nie jego koniec. Aby ten
konsekwencje
proces nie stanął w miejscu, konieczne jest uświadomienie
respektowania
wszystkim jego uczestnikom, że tworzenie strategii jest
zasady ciągłości
kamieniem milowym, a nie końcowym etapem programu
Agendy 21?
ekorozwoju. Stąd wynikała konieczność wskazania w
strategii sposobów nadzoru jej wdrażania, monitorowania
postępów i uaktualniania.
Zaszczyt uczestniczenia lokalnych organizacji (w tym
organizacji pozarządowych) i instytucji (także prywatnych)
w procesie tworzenia Miejskiej Agendy 21, powinien zostać
formalnie uwidoczniony w zaproszeniu ich do formalnego
podpisania lokalnej Agendy 21 (strategii ekorozwoju miasta),
na wzór Agendy 21, podpisanej na Szczycie Ziemi. Zaszczyt
otrzymania statusu sygnatariusza ma również swoją cenę -
podpisujący muszą zobowiązać się do podjęcia i
zrealizowania co najmniej kilku działań wyznaczonych im w
planie strategicznym lokalnej Agendy 21.
Jak przebiegają
Respektowanie tej zasady oznacza w praktyce konieczność
prace nad
skoordynowania zaplanowanych w strategii ekorozwoju
programowaniem
działań z planami społeczno-gospodarczego rozwoju miasta.
rozwoju miast?
o zastrzeżenie jest o tyle zasadne, że polskie ustawoda-
wstwo nie nakłada na władze samorządowe (gminy) żadnych
obowiązków w dziedzinie planowania długofalowego. Do
roku 1989 terenowe organy administracji podstawowej
musiały opracowywać  plany społeczno-gospodarcze
zarówno w cyklu jednorocznym jak i pięcioletnim. Po roku
1990 zarzą-dzanie gminami przez nowe samorządy lokalne
odbywa się poprzez coroczne opracowywanie i przyjmowanie
uchwały budżetowej. Procedura taka jest zgodna z
53
uregulowaniami prawnymi czyli ustawą prawo budżetowe
(Dz. U. z 1993 r., Nr 72, poz. 344) oraz ustawą o samorządzie
terytorialnym (Dz. U. z 1990 r., Nr 16, poz. 4 z póz
niejszymi
zmianami). W praktyce oznacza to, że tak zwane  budżety
roczne gminy , powstające na mocy uchwały budżetowej
rady gminy (miasta), w większości gmin stanowią jedyny plan.
Pomimo braku formalnego nakazu tworzenia dawnych
 planów społeczno-gospodarczych , są one opracowywane
nadal, zarówno jako narzędzia podejmowania decyzji jak i
podstawy do dyskusji z udziałem społeczeństwa czy dyskusji
na forum Rady Miasta.
54
6. Monitorowanie procesu reaIizacji strategii ekorozwoju
Istniejące  plany (w tym plany sektorowe),  strategie czy Z czego wynika
konieczność
 polityki miasta mogą i powinny z powodzeniem być
monitorowania
wykorzystywane w procesie tworzenia Miejskiej Agendy 21.
procesu wdrażania
Wraz z przyjęciem strategii ekorozwoju miasta jako
strategii
specjalnego dokumentu władze powinny rozpocząć proces,
ekorozwoju?
w którym zamierzenia miejskiego planu  społeczno-
gospodarczego dopracowuje się w taki sposób, aby odzwier-
ciedlał zalecenia strategii ekorozwoju.
Poza wykorzystywaniem dokumentów strategii do sformu-
łowania programu inwestycyjnego i podziału funduszy
miejskich, lokalne władze samorządowe powinny okresowo
dokonywać przeglądu swojej polityki społeczno-gospo-
darczej, używając strategii ekorozwoju jako z
ródła danych
oraz zalecanych działań.
Strategia lokalnej Agendy 21 nie jest dokumentem nie-
zmiennym. Powinna podlegać ona ocenie co dwa lub trzy
lata, w celu dokonania niezbędnych modyfikacji, uporzą-
Czym są IokaIne
dkowania lub rozszerzenia, tak była wciąż aktualnym doku-
wskaz
niki
mentem, odzwierciedlającym bieżące potrzeby i uwarunko-
ekorozwoju i
wania miasta.
czemu mają one
Dynamiczny charakter lokalnej Agendy 21 jako programu
służyć?
służącego realizacji idei zrównoważonego rozwoju miasta
narzuca konieczność nieustannego monitorowania zmian
zachodzących w mieście i jego otoczeniu i na tym tle
ewentualnej weryfikacji przyjętych na wstępie celów i strategii
ich osiągania.
Monitorowanie to oznacza obserwację zmian w wielu
wzajemnie ze sobą powiązanych sferach funkcjonowania
miasta. Niemożność mierzenia i monitorowania wszystkiego
55
i związane z tym koszty narzucają konieczność stosowania
specjalnie do tego celu opracowanej listy wskaz
ników
ekorozwoju, jakimi zamierzamy posługiwać się przy ocenie
postępów miasta na drodze do realizacji idei ekorozwoju.
Powinny być one określone na etapie opracowywania
programu ekorozwoju, a nie dopiero na etapie jego
Jak dobierać
wdrażania.
wskaz
niki
ekorozwoju?
Zasadniczym zadaniem wskaz
ników ekorozwoju ma być
zobrazowanie stopnia realizacji celów przyjmowanych w
programie, a co za tym idzie zobrazowanie postępu danego
miasta na drodze do realizacji idei ekorozwoju. Przyjęte w
konkretnych warunkach lokalnych wskaz
niki ekorozwoju,
ułatwiając władzom miasta i jego mieszkańcom ocenę
stopnia realizacji w ich mieście idei ekorozwoju, powinny
uświadomić jednocześnie istniejące wciąż w danym zakresie
problemy i pobudzać do większej troski o działania na rzecz
ekorozwoju.
Wyliczone dla danego miasta wskaz
niki ekorozwoju mogą
Jakie są podstawy
być używane jako argument w toczących się w mieście
formułowania Iisty
dyskusjach wokół dotychczasowych zasad rozdziału
wskaz
ników
istniejących środków finansowych, a także wokół obowią-
ekorozwoju
zujących kierunków polityki władz miasta. Wskaz
niki te mogą
miasta?
ilustrować konieczność weryfikacji przyjętych wcześniej
celów rozwojowych miasta i strategii ich osiągania.
Podejmując decyzję o posługiwaniu się w procesie moni-
torowania zmian zachodzących w mieście wskaz
nikami eko-
rozwoju, szczególny nacisk należy położyć na:
" wybór właściwych wskaz
ników,
" dokładną obserwację wyliczonych wskaz
ników,
" dokładną ich interpretację.
Należy zwrócić w tym miejscu uwagę na fakt, że stosowanie
Jakie są kryteria
wskaz
ników w dłuższym okresie czasu pozwala nie tylko na
doboru
wyciągnięcie wniosków odnośnie aktualnego stanu miasta,
wskaz
ników?
ale i odnośnie skali i kierunków zachodzących w nim zmian,
w tym zmian będących wynikiem realizacji przyjętego
programu działań.
Przyjęcie lokalnych wskaz
ników ekorozwoju powinno wyni-
kać przede wszystkim ze:
" ogólnej filozofii ekorozwoju miasta i zasad ekorozwoju,
" sposobu rozumienia ekorozwoju w danych warunkach lo-
kalnych, tzn. z zarysowanej przez mieszkańców i przyjętej
przez władze lokalne wizji ekorozwoju miasta,
56
" zidentyfikowanych problemów ekorozwoju danego miasta,
które przesądziły o przyjęciu w opracowanym programie
określonych celów i strategii ich osiągania.
Sformułowana w oparciu o powyższe zasady lista poten-
cjalnych wskaz
ników ekorozwoju miasta powinna ilustrować
podstawowe kwestie jakie mają znaczenie dla jego zrówno-
ważonego rozwoju.
Należy liczyć się z tym, że utworzona w oparciu o powyższe
zasady lista wskaz
ników może być bardzo długa. W tej
sytuacji niezbędna będzie jej weryfikacja. Podstawą tej
weryfikacji powinna być ocena poszczególnych znajdujących
sie na liście wskaz
ników ekorozwoju z punktu widzenia
Jakie mogą być
następujących kryteriów:
przykładowe
" mierzalności danych niezbędnych dla wyliczenia wskaz
-
wskaz
niki
nika (z odpowiedziami na pytania: czy dane te są łatwo
ekorozwoju
dostępne?, czy ich zdobycie nie jest związane z nadmie-
miasta?
rnymi kosztami?, czy dane te są na bieżąco uaktualniane?),
" prostota w konstrukcji wskaz
nika oraz łatwość w jego
interpretacji,
" zrozumiałość i łatwość akceptacji przez społeczność
lokalną, odzwierciedlająca postępy miasta na drodze do
realizacji ekorozwoju (odpowiedz
na tak postawione
pytanie wymaga konsultacji społecznych, które mogą być
prowadzone w ramach otwartych zebrań Komitetu
opracowującego program ekorozwoju, a także na łamach
lokalnej prasy; mogą być one także przedmiotem odrębnej
ankiety socjologicznej),
" łatwość prezentacji w lokalnych mediach jako instru-
mentów monitorowania i analizowania głównych trendów
rozwojowych miasta i na tym tle oceny stopnia realizacji
idei ekorozwoju
Na zakończenie warto podać kilka przykładów wskaz
ników, które mogą być stosowane
dla oceny postępów miasta w realizacji idei ekorozwoju. Zanim je przytoczymy, należy
zwrócić uwagę na fakt, iż w dyskusji jaka na ten temat toczyła się podczas drugiej
Konferencji Europejskich Miast Ekorozwojowych w Lizbonie w 1996 r. podkreślano, iż
nie ma jednej uniwersalnej listy wskaz
ników ekorozwoju. Listy te mogą być różne w
różnych miastach i gminach. Wskaz
niki te, o czym należy pamiętać nie są elementem
ogólnej bazy danych o mieście, ale są elementem mierzenia określonych, zachodzących
w mieście procesów. Mają one służyć monitorowaniu zmian zachodzących w mieście
wskutek wdrażania opracowanej wcześniej lokalnej Agendy 21. Od społeczności lokalnej
zależeć więc będzie, które zjawiska zachodzące w mieście uzna za istotne z punktu
widzenia realizacji zarysowanej wizji ekorozwoju ich miasta, a co za tym idzie, które z
nich powinny być monitorowane?
57
Przykład 10
Dla przybliżenia charakteru wskax
ników ekorozwoju ekorozwoju przytoczyć należy kilka przykładów. Na
przykład mieszkańcy Hagi uznali, że jednym z głównych wskax
ników ekorozwoju ich miasta powinna być
iloS
ć znajdujących się w obrębie miasta zbiorników wodnych, których woda zakwalifikowana jest jako
biologicznie czysta. Symbolem Hagi jest bocian. W przeszłoS
ci bociany gniex
dziły się na małych wyspach
na stawach znajdujących się w obrębie miasta, w tym na stawie znajdującym się na przeciwko Parlamentu.
Od dłuższego czasu nie widać jednak bocianów w mieS
cie. Związane to jest z jakoS
cią wód terenów
podmokłych i stawów w mieS
cie i jego okolicach. JakoS
ć wód w stawach uznana została dlatego przez
mieszkańców Hagi za podstawowy wskax
nik ekorozwoju ich miasta.
A oto przykładowe wskax
niki mogące służyć jako instrument monitorowania stanu miasta i procesów w
nim zachodzących i na tym tle jako instrument oceny postępów we wprowadzaniu idei ekorozwoju:
" zużycie wody na mieszkańca - jako wskax
nik racjonalizacji użytkowania zasobów wodnych miasta,
" iloS
ć odpadów przekazywanych do recyklingu ( makulatury, szkła, złomu),
" wielkoS
ć emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego z lokalnych x
ródeł zanieczyszczeń -
jako wskax
nik oddziaływania miasta na stan atmosfery,
" iloS
ć dni w roku, w których przekraczane są w mieS
cie dopuszczalne
Czy  IokaIne
wielkoS
ci stężeń zanieczyszczeń - jako wskax
nik stanu S
rodowiska i
Iisty wskaz
ników
warunków życia mieszkańców,
ekorozwoju
" procentowa liczba mieszkańców, którzy mają dostęp do terenów
istotnie się różnią ?
zielonych (mierzona odległoS
cią terenów zielonych od miejsca
zamieszkania) - jako jeden ze wskax
ników obrazujących jakoS
ć życia
mieszkańców,
" stosunek powierzchni terenów zielonych do powierzchni terenów
zabudowanych - jako wskax
nik jakoS
ci życia mieszkańców,
" procentowa liczba ludnoS
ci żyjącej poniżej minimum socjalnego - jako
wskax
nik bezpieczeństwa socjalnego,
" liczba mieszkańców usatysfakcjonowanych jakoS
cią życia - jako
wskax
nik dobrobytu,
" iloS
ć bezdomnych - jako wskax
nik skali problemów społecznych,
" liczba osób podróżujących różnymi S
rodkami lokomocji (rowerami,
transportem publicznym itd.) w ciągu roku i na osobę - jako wskax
nik
realizacji alternatywnej polityki transportowej w mieS
cie,
" liczba organizacji pozarządowych, iloS
ć osób w nich działających -
jako wskax
nik aktywnoS
ci społecznej,
58
BiBLiOGRAFiA
" liczba organizacji pozarządowych stale współpracujących z władzami lokalnymi - jako wskax
nik realizacji
idei partnerstwa.
Brak jednej uniwersalnej listy wskażników ekorozwoju miasta czy gminy nie oznacza
bynajmniej, że wskaz
niki stosowane w tym zakresie przez poszczególne społeczności
lokalne są skrajnie różne. Nie zapominajmy, o czym była mowa na pierwszych stronach
niniejszego podręcznika, iż jakkolwiek każde miasto jest inne i dlatego może znależć
własną indy-widualną drogę ku ekorozwoju, to jednocześnie miasta mają pewne cechy
wspólne i często podobne problemy do rozwią-zania.
Jeśli dodatkowo zważyć, że każda lista lokalnych wskaz
ni-ków ekorozwoju powinna
bazować na ogólnej filozofii eko-rozwoju miasta nie zdziwi nas fakt, że poszczególne
listy lokalnych wskaz
ników ekorozwoju jakkolwiek różniące się między sobą, zawierają
jednocześnie wiele wskażników identycznych.
1. Borkowska E.: Czym jest i na czym polega proces tworzenia lokalnej Agendy 21?
Konferencja PKE  Bałtycka Agenda 21 - wyzwanie dla samorządów lokalnych , 27-
28 marzec 1998 Gdańsk
2. Borkowska E., Wójcik B.: Jak realizować ekorozwój w gminie. Materiał Instytutu na
rzecz Ekorozwoju do warsztatów Fundacji Ekologicznej Ziemi Legnickiej  Zielona
Akcja 1996
3. Borys .: Agenda 21 w regionie sudeckim, część I i II  Gospodarka w Sudetach , nr
5 i 7-8,1997
4. Borys . (red.): Lokalna Agenda 21 czyli gminny program ekorozwoju, Wyd. ROE,
Jelenia Góra -Wrocław 1996
5. Environmental Manual for Local Authorites in Central and Eastern Europe Section 5
Environmental management instruments and tools ICLEI
59
6. European sustainable cities - report by the Expert Group on the Urban Environment
European Commission Brussel, March 1996.
7. Karski J. B.: Zdrowe miasto,  Antidotum nr 4, 1996
8. Local Agenda 21 Result May 1996 compiled for the Local Government Management
Board by Ben uxworth and Elwyn homas Environmental Resource and Information
Centre University of Westmister. he Local Government Management Board, Survey
1996
9. Local Agenda 21 in the UK update 17 October 1996
10. Markowitz J.: Guide to Community Environmental Action in Bulgaria, ISC 1994
11. Materiały szkoleniowe opracowywane przez InE na potrzeby Krajowego Programu
Działań na rzecz Ochrony Środowiska - Projektu Pilotażowego Radom Ełk na bazie
podręcznika ISC  Guide to Community Environmental Action in Bulgaria
60
(niepublikowane)
12. Materiały wypracowane przez Społeczny Komitet Ekorozwoju Ełku
wypracowane w trakcie realizacji Projektu Pilotażowego Krajowego
Programu Ochrony Środowiska (niepublikowane)
13. Raport końcowy z realizacji Krajowego Programu Działań na rzecz
Ochrony Środowiska - Projektu Pilotażowego Radom - Ełk, Institute for
Sustainable Communities, marzec 1997
14. Strategia ekorozwoju miasta i gminy Słubice, Urząd Miasta w Słubicach
-Umbrella Project, Słubice - Warszawa1998
15. Wskaz
niki ekorozwoju. Materiały Drugiej Europejskiej Konferencji Miast
Ekorozwojowych Lizbona, 1996
 Poradnik jest użytecznym przewodnikiem dla tworzenia miejskiej Agendy 21.
Przedstawia ogólne zasady i założenia lezące u podstaw strategii zrównoważonego
rozwoju (ekorozwoju) oraz opisuje proces tworzenia lokalnej Agendy 21 i rolę w tym
procesie poszczególnych sektorów i grup interesów w gminie. Podaje także
praktyczne sposoby organizowania pracy i unikania jałowych dyskusji oraz udziela
konkretnej pomocy w zaadaptowaniu standardowego podejS
cia stosowanego przy
budowaniu Agendy 21 do specyfiki miasta. (...) Przedstawiony w Poradniku materiał
jest bogaty i zawiera większoS
ć elementów dobrego przewodnika we wprowadzaniu
na poziomie lokalnym koncepcji zrównoważonego rozwoju
dr Stanisław Sitnicki
(fragment recenzji Poradnika)
Wszystkie tomy z serii poradników ekorozwoju:
- tom I T. Borys: Jak budować program ekorozwoju - informacje ogólne
- tom II M. Kachniarz, J. Korzeń: Jak budować program ekorozwoju w regionie
- tom II E. Borkowska-Domańska, M. Jasinkiewicz: Jak budować program ekorozwoju w gminie miejskiej
- tom III I. Krukowska-Szopa, A. Ruszlewicz: Jak budować program ekorozwoju w gminie wiejskiej
61