Wprowadzenie
Co najmniej 15 proc. pracowników w Polsce odczuwa hałas przez cały czas
pracy. Hałas powoduje zmęczenie, stres i nieracjonalne zachowanie, niekorzystnie
wpływa na funkcjonowanie organizmu człowieka. Nadmierny hałas w pracy skutkuje
utratą sprawności narządu słuchu, a w konsekwencji trwałym, obustronnym ubytkiem
słuchu  zaliczanym do grupy chorób zawodowych.
Hałas jest wciąż podstawowym szkodliwym czynnikiem fizycznym,
występującym w środowisku pracy. Pomimo stałego spadku liczby osób
zatrudnionych w warunkach zagrożenia hałasem, nie zmienia się praktycznie
wskaz
nik zatrudnienia w warunkach zagrożenia (na 1000 zatrudnionych w
zbiorowości objętej badaniami statystycznymi). Zagrożenie związane z nadmiernym
hałasem wzrasta prawie dwukrotnie w przemyśle (zakłady prowadzące działalność
produkcyjną, zakłady wydobywcze lub energetyczne). Stan powyższy przedstawiają
wykresy:
ZATRUDNIENI W WARUNKACH
ZATRUDNIENI W WARUNKACH
ZAGROŻEC
HAA
ASEM
ZAGROŻEC
HAA
ASEM
Ogółem i w Przemyśle
(osobozagrożenia*) w tys.
(osobozagrożenia*) na 1 000 zatr. w danej
zbiorowości
300,0
y
ródło: dane GUS
241,6 85,7
250,0 236,6
84,7 84,1
218,9
82,1
200,0
y
ródło: dane GUS
213,0
46,9
46,2
46,0
150,0
45,2
* - suma działających na pracownika
* - suma działających na pracownika
Ogółem
szkodliwych czynników
Przemysł
szkodliwych czynników
100,0
2000 2001 2002 2003 2000 2001 2002 2003
Hałas w miejscu pracy kojarzy się zazwyczaj z określonymi czynnościami,
maszynami lub procesami technologicznymi. Pomimo restrukturyzacji i modernizacji
znacznej części przemysłu, zmian w zakresie technologii i organizacji pracy,
przenoszenia się dużych grup pracowniczych do sektora usług i handlu, nie ulega
większym zmianom struktura poszczególnych rodzajów działalności, w których
odnotowuje się największą liczbę zatrudnionych w warunkach zagrożenia
związanego z hałasem.
1
Poniżej przedstawiono poszczególne rodzaje działalności, charakteryzujące się
wysoką liczbą osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia hałasem:
ZATRUDNIENI W WARUNKACH
ZATRUDNIENI W WARUNKACH
ZAGROŻEC
HAA
ASEM w 2003 r.
ZAGROŻEC
HAA
ASEM w 2003 r.
(osobozagrożenia*) na 1 000 zatr. w
(osobozagrożenia*) w tys.
danej zbiorowości
y
ródło: dane GUS
y
ródło: dane GUS
* - suma działających na pracownika
szkodliwych czynników
29,4
* - suma działających na pracownika
20,7
17,2
13,6
12,7 11,6
szkodliwych czynników
C 28 20 27 17 35 20 27 35 17 C 28
C - GÓRNICTWO I KOPALNICTWO
17 - Włókiennictwo
20 - Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (oprócz mebli), artykułów ze słomy i materiałów
używanych do wyplatania
27 - Produkcja metali
28 - Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyjątkiem maszyn i urządzeń
35 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego
Nadmierny hałas w pracy skutkuje utratą sprawności narządu słuchu, a w
konsekwencji stwierdzeniem choroby zawodowej obustronnego trwałego ubytku
słuchu spowodowanego hałasem. Poniżej przedstawiono stałą tendencję
zmniejszania się liczby zawodowego ubytku słuchu oraz rozkład tej choroby wg.
sekcji i podsekcji gospodarki narodowej na podstawie danych Instytutu Medycyny
Pracy w A
odzi dotyczących 2003 r.:
OBUSTRONNY TRWAA
Y
OBUSTRONNY TRWAA
Y UBYTEK SA
UCHU
UBYTEK SA
UCHU
SPOWODOWANY HAA
ASEM wg sekcji i działów
SPOWODOWANY HAA
ASEM
gosp. narodowej
(liczba przypadków)
(liczba przypadków)
y
ródło: dane IMP w A
odzi
F - BUDOWNICTWO
10 - Górnictwo węgla kamiennego i brunatnego;
1 597
173
wydobywanie torfu
28 - Produkcja metalowych wyrobów gotowych,
z wyjątkiem maszyn i urządzeń
1 206
29 - Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie
sklasyfikowana
35 - Produkcja pozostałego sprzętu transportowego
915
92
738
75
62
40
y
ródło: dane IMP w A
odzi
2000 2001 2002 2003 10 F 35 29 28
2
213,0
213,0
206,5
193,4
179,9
176,3
154,4
131,8
OGÓA
EM
OGÓA
EM
Wprawdzie liczba zachorowań na zawodowe uszkodzenie słuchu maleje w
Polsce systematycznie, to jednak wciąż zbyt wielu pracowników zatrudnionych jest w
warunkach zagrożenia na nadmierny hałas.
Działalność kontrolna
Realizując ustawowe zadania Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie kontroli
stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym, inspektorzy pracy
kontrolują przestrzeganie przez pracodawców obowiązków w zakresie zapewnienia
ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w
szczególności:
przeprowadzania badań i pomiarów hałasu w środowisku pracy i
udostępniania ich pracownikom,
stosowania programu działań technicznych i organizacyjnych mających na
celu ograniczenie narażenia pracowników na hałas, w przypadkach, gdy
jego poziom przekracza dopuszczalne normy,
wyposażania pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do
wielkości charakteryzujących hałas oraz ich stosowania,
oznakowania stref zagrożonych hałasem.
Wyniki kontroli ujętych w programie działania Państwowej Inspekcji Pracy na
2004 r. wykazały wysoki odsetek nieprawidłowości w zakresie ww. zagadnień.
Stwierdzono m.in. :
brak aktualnych badań i pomiarów hałasu w 1 283 zakładach, w których
zatrudnionych było 18 850 pracowników,
brak opracowania i zastosowania w praktyce programu działań (rozwiązań
technicznych i organizacyjnych ograniczających narażenie pracowników) w
przypadkach przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu w 147
zakładach, w których zatrudnionych było 4 602 pracowników,
nieinformowanie pracowników o przekroczeniach wartości dopuszczalnych
hałasu w 126 zakładach, w których zatrudnionych było 1 499 pracowników,
niewyznaczenie stref zagrożenia hałasem w 448 zakładach, w których
zatrudnionych było 8 392 pracowników,
brak odpowiednich indywidualnych ochron słuchu w 325 zakładach, w
których zatrudnionych było 1 286 pracowników,
3
 niewłaściwy dobór indywidualnych ochron słuchu w 35 zakładach,
zatrudniających 1 129 pracowników.
Środki prawne i uzyskane efekty
W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami zastosowano:
1 408 decyzji dotyczących wykonania aktualnych badań i pomiarów hałasu
(do momentu sporządzenia niniejszej informacji wykonano 75 % wydanych
decyzji, które dotyczyły 12 324 pracowników),
275 decyzji (w tym 21 wstrzymujących prace) nakazujących opracowania i
wdrożenia działań ograniczających narażenie na hałas (dotyczyły zakładów,
w których stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu) 
wykonano 55 % decyzji, które dotyczyły 1 993 pracowników,
138 decyzji dotyczących poinformowania pracowników o przekroczonych
wartościach dopuszczalnych hałasu  wykonano 75 % decyzji, które
dotyczyły 754 pracowników,
503 decyzje dotyczących wyznaczenia stref zagrożenia hałasem 
wykonano 80 % decyzji, które dotyczyły 5 497 pracowników,
369 decyzji (w tym 39 decyzji wstrzymujących prace) dotyczących braku
wyposażenia pracowników w indywidualne ochrony słuchu  wykonano
72 % decyzji, które dotyczyły 848 pracowników,
36 decyzji dotyczących niewłaściwego doboru indywidualnych ochron
słuchu  wykonano 67 % wydanych decyzji, które dotyczyły
655 pracowników.
Nieprawidłowości w zakresie zapewnienia ochrony pracowników przed
zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas stwierdzano w takich rodzajach
działalności, jak: zakłady obróbki drewna, zakłady produkcji metali i wyrobów z
metali, zakłady produkcji sprzętu transportowego, zakłady prowadzące procesy
obróbki cieplnej, zakłady energetyki zawodowej, zakłady prowadzące działalność
budowlaną. Zakłady różnych branż charakteryzujące się największym nasileniem
zagrożeń zawodowych, w których stwierdzono szczególnie wysoki poziom zagrożeń
wypadkowych i chorobowych, objęte były, jak w poprzednich latach długofalowym
programem wzmożonego nadzoru nad warunkami pracy. W ramach programu
realizowanego w latach 2001-2003, którym objęto 137 zakładów, liczba
zatrudnionych w warunkach zagrożenia zmniejszyła się z 36 tys. osób do 29 tys.
4
Znacznemu zmniejszeniu uległa też liczba chorób zawodowych narządu słuchu  z
119 przypadków zarejestrowanych w 2001 r. do 57 przypadków w 2003 r.
W programie na lata 2004-2006 wzmożonym nadzorem objęto 92 zakłady, w tym
45 zakładów, które objęte były nadzorem w latach 2001-2003.
W kontrolowanych zakładach stwierdzono:
brak aktualnych badań i pomiarów hałasu w 5 zakładach  wydano 10
decyzji, z których wykonano 9 (dotyczyło to 454 pracowników),
brak wdrożonego programu działań ograniczających narażenie
pracowników w związku ze stwierdzonym przekroczeniem wartości
dopuszczalnych hałasu w 8 zakładach  wydano 16 decyzji, z których
wykonano 5 (dotyczyło to 481 pracowników).
Wieloletnie doświadczenia wskazują, że forma wzmożonego nadzoru
sprawdza się jako efektywne narzędzie zapewniania systematycznej poprawy
warunków pracy, na co wskazuje zmniejszająca się w trakcie realizacji programu
liczba pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Trudna sytuacja
finansowa większości pracodawców ogranicza wprawdzie możliwości radykalnego
eliminowania procesów technologicznych, maszyn i urządzeń technicznych,
powodujących nadmierny hałas, niemniej systematyczne kontrole i zwiększenie
częstotliwości kontroli wymuszają podejmowanie w tych zakładach działań
zapobiegawczych lub korygujących na miarę posiadanych możliwości.
Inspektorzy pracy oczekują, że wdrożenie w 2006 r. drugiego etapu
zróżnicowanej składki ubezpieczenia wypadkowego  na poziomie płatników składek
 zmobilizuje pracodawców do radykalniejszych, niż dotychczas inwestycji w
modernizację stanowisk pracy, mających na celu ograniczanie liczby osób
zatrudnionych w warunkach zagrożenia, w tym także zagrożenia związanego z
hałasem. Należy podkreślić, iż inspektorzy pracy w ramach sprawdzania
poprawności informacji składanych do ZUS przez płatników składek, w tym
dotyczących liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia, udzielali informacji
dotyczących praktycznych sposobów i metod umożliwiających osiągnięcie trwałej
poprawy warunków pracy, podkreślając równocześnie opłacalność takich działań w
kontekście trybu i zasad ustalania zróżnicowanej składki wypadkowej. Potrzebę
takich działań ilustruje fakt, iż wielu płatników składek jeszcze w czasie trwania
kontroli poprawiało informacje ZUS IWA i niezwłoczne za pośrednictwem łączy
internetowych przesyłało skorygowane dane do ZUS-u.
5
Zakładowe programy ochrony słuchu
Rok 2004 był piątym rokiem wdrażania  Wojewódzkiego programu promocji
zdrowia w miejscu pracy  zakładowe programy ochrony słuchu w 23 zakładach
województwa świętokrzyskiego przy współudziale Wojewódzkiego Ośrodka
Medycyny Pracy w Kielcach, Okręgowego Inspektoratu Pracy oraz Państwowego
Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego. Celem programu jest ochrona słuchu
poprzez ograniczenie emisji hałasu, zapewnienie stosowania odpowiednich ochron
indywidualnych słuchu, zapewnienie lepszej opieki medycznej oraz przestrzeganie
wymagań przepisów prawa w tym zakresie. Niemniej ważnym zadaniem
realizowanego programu jest wyrobienie u pracowników nawyku dbałości o własne
zdrowie. Udział zakładów jest dobrowolny i wynika z chęci uzyskania trwałej i
znaczącej poprawy w walce z hałasem, skutkującej zmniejszeniem liczby chorób
zawodowych narządu słuchu. Przyjęte formy i metody pracy to przede wszystkim:
promocja medialna programu, szkolenia uczestników i partnerów, kontrole (przez 2
lata) oraz wizytacje i monitoring zmian w warunkach pracy, wspólne robocze
warsztaty, sympozja służb medycyny pracy. Corocznie zakłady uczestniczące w
programie składają szczegółową informację na temat realizacji zaplanowanych
przedsięwzięć organizacyjnych, technicznych, inwestycyjnych w zakresie ochrony
pracowników przed hałasem, w tym również tych, które z różnych powodów nie
zostały zrealizowane (najczęściej dotyczy to zmian w zatrudnieniu i trudności
ekonomicznych). Realizacji programu przyczyniła się do ustalenia zakładowych
programów poprawy warunków pracy, weryfikacji ryzyka zawodowego,
systematycznych pomiarów hałasu, dodatkowej opieki medycznej i szkoleń w
dziedzinie bhp.
W 2004 r. w ramach świętokrzyskiego programu ochrony słuchu uzyskano
konkretne efekty w ograniczaniu lub eliminowaniu z
ródeł hałasu, tzn:
zmodernizowano 83 stanowiska pracy,
zlikwidowano 22 miejsca niebezpieczne,
zmieniono technologię na 17 stanowiskach pracy,
zastosowano ochrony zbiorowe na 43 stanowiskach.
Pozwoliło to na ograniczenie zagrożenia hałasem oraz w wielu przypadkach
wielokrotne obniżenie poziomu dz
więku. Kompleksowa ocena programu ochrony
słuchu w województwie świętokrzyskim nastąpi po jego zakończeniu w 2005 r.
6
Pośrednie efekty programu świętokrzyskiego to możliwość upowszechniania dobrej
praktyki przez uczestników programu oraz wykorzystanie jego dorobku w realizacji
tegorocznego programu ochrony słuchu, realizowanego przez PIP na terenie całego
kraju.
Kampania  Hałas w miejscu pracy
Państwowa Inspekcja Pracy realizując w roku 2005 Kampanię  Hałas w
miejscu pracy włączyła się w ramy ogólnoeuropejskiej kampanii informacyjnej pod
hasłem walki z hałasem. Działania prewencyjne, informacyjno-promocyjne i
szkoleniowe prowadzone będą w formie:
kampanii medialnej nt. skutków oddziaływania ponadnormatywnego hałasu
w miejscu pracy i sposobów przeciwdziałania,
przekazywania najszerszej liczbie adresatów publikacji i materiałów
szkoleniowo-informacyjnych, w tym również publikacji merytorycznie
przygotowanych przez Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy
Instytut Badawczy,
szkolenia dla przedstawicieli organizacji związkowych i pracodawców,
działających w branżach szczególnie narażonych na hałas.
Podczas Europejskiego Tygodnia BHP w okręgowych inspektoratach pracy
zostaną ogłoszone dni otwarte, w trakcie których udostępnione zostaną materiały
dotyczące zagrożenia hałasem oraz przykłady dobrych praktycznych rozwiązań
dotyczących eliminowania lub ograniczania hałasu w miejscu pracy. Szczególny
nacisk położony będzie na przekonywanie pracodawców, że działania prozdrowotne,
modernizowanie stanowisk pracy i wprowadzanie nowych bezpiecznych dla zdrowia
rozwiązań technicznych i organizacyjnych jest ściśle związane z interesem firmy,
poprzez poprawienie jakości produkcji oraz ilościowych efektów pracy zatrudnionych
pracowników.
Wnioski
Doświadczenia z dotychczasowej działalności organów Państwowej Inspekcji
Pracy w zakresie zapobiegania nadmiernemu hałasowi w środowisku pracy, jak
również nowe formy działania podejmowane w ramach tegorocznej kampanii
7
zwalczania hałasu w miejscu pracy, wskazują, iż osiągnięcie trwałej i znaczącej
poprawy tym zakresie powinno wynikać w szczególności z:
doskonalenia dotychczasowych form nadzoru i kontroli, w tym programu
wzmożonego nadzoru w tych zakładach, w których stwierdza się najwyższą
skalę zagrożeń zawodowych, w tym zagrożeń związanych z hałasem,
mocnego akcentowania wśród pracodawców potrzeby inwestowania w
modernizację stanowisk pracy, na których występowały zagrożenia
związane z hałasem w kontekście korzyści i interesów przedsiębiorstwa,
takich jak poprawa wyniku finansowego i pozycji na rynku,
kontynuacji działalności promocyjno-informacyjnej, mającej na celu
upowszechnianie systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną
pracy, w tym zwłaszcza metodyki oceny ryzyka zdrowotnego, badań i
pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
profilaktycznych badań lekarskich,
upowszechniania za pośrednictwem stron internetowych materiałów
informacyjno-promocyjnych i szkoleniowych w zakresie zwalczania hałasu
na stanowiskach pracy dla różnych odbiorców, w szczególności
pracodawców, osób prowadzących sprawy z zakresu bhp oraz młodzieży.
8