BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2002
doc. dr in . DANUTA AUGUSTY SKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Ocena ryzyka zawodowego wynikającego
z narażenia na hałas w S
wietle przepisów
europejskich i krajowych
badań ankietowych, przeprowadzonych Do skutków o dużym stopniu cięż-
Praca wykonana w ramach programu wielolet-
w 2001 r.. Spośród 11 tys. ankietowanych koS
ci nale y zaliczyć zawodowe uszko-
niego (b. SPR-1) pn.  Bezpieczeństwo i ochro-
pracowników 16% uskar ało sią na hałas dzenie słuchu  trwałe, nie dające sią zre-
na zdrowia człowieka w S
rodowisku pracy do-
trwający przez cały czas pracy, a 36%  habilitować inwalidztwo.
finansowanego przez Komitet Badań Naukowych
co najmniej przez 1/4 tego czasu. Do skutków o S
rednim stopniu cięż-
oraz programu wieloletniego pn.  Dostosowa-
Dane statystyczne (GUS), dotyczące koS
ci mo na zaliczyć cząściowy ubytek
nie warunków pracy w Polsce do standardów
rzeczywistego nara enia na hałas w śro- słuchu oraz niektóre pozasłuchowe skut-
Unii Europejskiej (Cz. B) dofinansowanego
dowisku pracy w Polsce w 2001 r., wska- ki oddziaływania hałasu, np. okresowe
przez MPiPS. Główny koordynator programów:
zują, i na ogólną liczbą 724,7 tys. osób pogorszenie stanu zdrowia, obni oną
Centralny Instytut Ochrony Pracy
pracujących w warunkach zagro enia sprawność i wydolność organizmu, nie-
zawodowego 41% nara onych było na ha- mo ność wykonywania niektórych zadań.
ałas jest jednym z najbardziej łas przekraczający wartości dopuszczalne. Do skutków o małym stopniu cięż-
powszechnych zagro eń w śro- Ocena ryzyka zawodowego wynika- koS
ci mo na zaliczyć czasowe przesunią-
dowisku pracy. W Unii Europej- jącego z nara enia na hałas i ogranicze- cie progu słyszenia, zmniejszoną zrozu-
skiej na jego intensywność skar y sią ok. nie tego ryzyka do mo liwie najni szego miałość mowy i maskowanie dz
wiąko-
50 milionów pracowników (1/3 ogółu poziomu, z uwzglądnieniem postąpu wych sygnałów bezpieczeństwa. Niekie-
pracujących) [6]. Szacunek ten jest wy- technicznego i dostąpności środków ogra- dy utrudniona komunikacja słowna i ma-
nikiem przeglądu warunków pracy w 15 niczenia hałasu u z
ródła jego powstawa- skowanie dz
wiąkowych sygnałów bez-
krajach członkowskich Unii, przeprowa- nia, nale ą do podstawowych obowiąz- pieczeństwa mogą być przyczyną powa -
dzonego przez Europejską Fundacją na ków pracodawcy. Obowiązki te wynikają nych wypadków w pracy i nastąpstw (ura-
rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy z przepisów europejskich (w tym dyrek- zów) o du ym stopniu cią kości.
w Dublinie. Przeglądu dokonano na pod- tywy 86/188/EWG, propozycji dyrekty- Zgodnie z polską normą PN-N-
stawie wywiadów przeprowadzonych wy 94/C 230/03 oraz projektu nowej dy- 18002:2000 [13] ryzyko zawodowe mo -
z grupą reprezentatywną dla ludności pra- rektywy przyjątej w czerwcu 2001 r. na oszacować przyjmując trójstopniową
cującej  15 800 osób w 1995 r. i 21 073 przez Radą Polityki Społecznej Unii Eu- lub piąciostopniową skalą w zale ności od
osób w 2000 r. Na pytanie: czy jest Pan/i ropejskiej) [4, 5, 6], a tak e z przepisów cią kości nastąpstw. Zalecanym sposo-
narażony w pracy na tak głoS
ny hałas, polskich [8, 9, 10, 11]. bem, który wynika z ogólnych wymagań
że trzeba podnosić głos porozumiewając dotyczących wykonywania pomiarów
się z innymi osobami?  28-29% ankie- i oceny czynników szkodliwych w środo-
Oszacowanie
towanych pracowników odpowiedziało wisku pracy [9], jest oszacowanie ryzyka
ryzyka zawodowego
 tak przez co najmniej 25% czasu pra- zawodowego w skali trójstopniowej na
cy . Odsetek uskar ających sią na hałas podstawie wartości wielkości charakte-
Zgodnie z definicją przyjątą przez
przez cały czas pracy wyniósł 10-11%. ryzujących nara enie. Ogólne zasady tego
Miądzynarodowe Biuro Pracy w Gene-
O wadze problemu świadczą równie oszacowania są nastąpujące [13]:
wie [7] ryzyko zawodowe jest kombinacją
badania statystyczne Komisji Europej-
prawdopodobieństwa wystąpienia zdarze-
skiej (EUROSTAT), które wykazują P < 0,5 Pdop  ryzyko małe
nia zagra ającego oraz cią kości urazu lub
m.in., e hałas stanowi jedno z głównych 0,5 Pdop d" P d" Pdop  ryzyko średnie
pogorszenia stanu zdrowia pracowników
zagro eń i jest przyczyną zawodowego P > Pdop  ryzyko du e,
powodowanego tym zdarzeniem.
uszkodzenia słuchu (18 419 rozpozna-
W przypadku ryzyka zawodowego,
nych przypadków w 1995 r.). gdzie: P  wartość wielkości charak-
związanego z nara eniem na hałas, ko-
Wstąpne dane dotyczące subiektyw- teryzującej nara enie
nieczne jest określenie prawdopodobień-
nych odczuć pracowników nara onych na Pdop  dopuszczalna wartość wielko-
stwa wystąpienia jego skutków i stopnia
hałas w 12 krajach kandydujących do Unii ści charakteryzującej nara enie.
ich cią kości. Mo na wyró nić skutki
Europejskiej (Estonia, Litwa, A
otwa, Pol- Przyjmując jako wartości dopuszczal-
oddziaływania hałasu jako czynnika szko-
ska, Czechy, Słowacja, Wągry, Słowenia, ne hałasu wartości NDN (najwy szego
dliwego (czyli przede wszystkim na na-
Rumunia, Bułgaria, Cypr i Malta), Euro- dopuszczalnego natą enia) hałasu okre-
rząd słuchu pracownika) oraz jako czyn-
pejska Fundacja na rzecz Poprawy Warun- ślone w rozporządzeniu MPiPS, tj.:
nika ucią liwego: przeszkadzającego
ków Życia i Pracy uzyskała na podstawie  poziom ekspozycji na hałas odnie-
i utrudniającego pracą (czyli skutki poza-
podobnych do wcześniej omówionych siony do 8-godzinnego dnia pracy lub ty-
słuchowe).
2
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2002
godnia pracy LEX,8h (LEX,w) = 85 dB
 maksymalny poziom dz
wiąku A,
LAmax = 115 dB
POLSKIE TOWARZYSTWO AKUSTYCZNE
 szczytowy poziom dz
wiąku C, LCpeak
Oddział Warszawski
= 135 dB
mo na oszacować ryzyko zawodowe,
związane z nara eniem na hałas jako czyn-
KOMITET AKUSTYKI
nik szkodliwy dla narządu słuchu. Przy-
Polskiej Akademii Nauk
kład takiego oszacowania z uwzglądnie-
INSTYTUT PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW TECHNIKI
niem krotności (k) wartości dopuszczalnej
Polskiej Akademii Nauk
(NDN) przedstawiono w tabeli 1. [2].
CENTRALNY INSTYTUT OCHRONY PRACY
organizują
XLIX Otwarte Seminarium z Akustyki
Warszawa  Stare Jabłonki
9-13 wrzeS
nia 2002
Seminarium jest doroczną konferencją akustyków polskich (z udziałem goS
ci
zagranicznych). Konferencja ma kilkudziesięcioletnią tradycję. Celami konfe-
rencji są:
" wymiana myS
li naukowej i doS
wiadczeń różnych oS
rodków
badawczych
" integracja S
rodowiska akustyków polskich
" promocja prac młodych adeptów akustyki
" ochrona S
rodowiska przed hałasem i wibracjami.
Tematyka Seminarium obejmuje wszystkie działy akustyki. Planowanych jest
6 referatów plenarnych, ok. 100 referatów sekcyjnych w dwóch równoległych
Podany przykład nie obejmuje wszyst-
sekcjach i kilkanaS
cie prezentacji plakatowych. Planuje się również zorgani-
kich przypadków. Wobec określonych
zowanie wystawy aparatury i sprzętu stosowanego w akustyce oraz wyro-
grup pracowniczych, np. młodocianych
bów służących ochronie człowieka przed hałasem i wibracjami w S
rodowisku
i kobiet w cią y, obowiązują mniejsze
pracy. Zorganizowany zostanie tradycyjny konkurs im. Marka Kwieka na naj-
wartości dopuszczalne hałasu (odpowied-
lepszy referat, którego autorem jest młody pracownik nauki.
nio LEX,8h = 80 dB i LEX,8h = 65 dB), okre-
Informacje o konferencji można znalex
ć na stronach: www.acoustics.org.pl
ślone w odrąbnych przepisach, i właśnie
oraz www.ciop.pl
te wartości nale y uwzglądnić przy oce-
nie ryzyka zawodowego związanego z na-
ra eniem na hałas. Równie w przypad-
ku oceny hałasu jako czynnika ucią liwe- dopuszczalnych. Podobnie mo na rów- oszacowanie ryzyka według tego spo-
go obowiązują inne wartości dopuszczal- nie oceniać ryzyko związane z nara e- sobu ułatwia komputerowy system reje-
ne, ustalone ze wzglądu na mo liwość re- niem na szczególne rodzaje hałasu, np.
stracji zagro eń i oceny ryzyka zawodo-
alizacji przez pracownika jego podstawo- infradz
wiąkowy i ultradz
wiąkowy, przyj- wego STER, opracowany w Centralnym
wych zadań (a wiąc z uwzglądnieniem mując za podstawą wartości dopuszczal- Instytucie Ochrony Pracy. System ten zo-
pozasłuchowych skutków działania ha- ne określone dla tych hałasów z uwzgląd- stał wdro ony w wielu przedsiąbior-
łasu) [12]. Przyjmując wartości dopusz- nieniem słuchowych i pozasłuchowych
stwach w kraju.
czalne równowa nego poziomu dz
wiąku skutków ich działania [11].
Jak ju wspomniano wcześniej ryzy-
A, LAeq,Te (odniesionego do dowolnego Omówiony sposób oszacowania ryzy- ko zawodowe mo na szacować w skali
czasu Te, w którym pracownik przebywa ka zawodowego związanego z nara e- piąciostopniowej (ryzyko bardzo du e,
na danym stanowisku pracy), czyli war- niem na hałas, z uwzglądnieniem trzy- du e, średnie, małe, bardzo małe) [13].
tości 75, 65 i 55 dB (zale nie od rodzaju stopniowej skali oszacowania (ryzyko
Podczas XLIV Otwartego Seminarium
stanowiska i charakteru pracy), mo na du e, średnie, małe) i krotności wartości
z Akustyki w Jastrząbiej Górze w 1997 r.
oszacować ryzyko związane z nara e- dopuszczalnych nara enia, jest najczą- przedstawiono propozycją oceny ryzyka
niem na hałas w podany wcześniej spo- ściej stosowany w praktyce przemysłowej
zawodowego wynikającego z nara enia
sób z uwzglądnieniem krotności wartości [2]. W konkretnych przedsiąbiorstwach
na hałas z uwzglądnieniem słuchowych
3
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2002
Tabela 2 " środki ochrony zbiorowej (obudowy
OSZACOWANIE RYZYKA WYNIKAJĄCEGO Z NARAŻENIA NA HAŁAS, W SKALI PIĘCIOSTO-
dz
wiąkochłonno-izolacyjne maszyn, ka-
PNIOWEJ I DZIAŁANIA KORYGUJĄCE (PROPOZYCJE)
biny dz
wiąkoszczelne dla obsługi, ekra-
ny i tłumiki akustyczne)
Prawdo-
Ekspozycja Możliwy Stopień Ryzyko można zmniejszyć
podobień- Ryzyko " organizacyjne i proceduralne środki
na hałas skutek ciężkoS
ci przez:
stwo
(procedury bezpiecznej pracy)
" środki ochrony indywidualnej
LEX,8h < 75 dB pozasłuchowe skutki mały prawdo- małe a) ograniczenie ryzyka do
oddziaływania hałasu podobne możliwie najniższego (ochronniki słuchu).
LAmax < 115 dB
poziomu z uwzględnieniem
LCpeak < 135 dB
postępu technicznego
PIŚMIENNICTWO
i dostępnoS
ci S
rodków
[1] Augustyńska D. Ocena ryzyka zawodowego
ograniczenia hałasu
u x
ródła jego powstawania wynikającego z narażenia na hałas. Materiały
XLIV Otwartego Seminarium z Akustyki. Ja-
LEX,8h = 76-80 dB pozasłuchowe skutki S
redni prawdo- S
rednie a) jw.
strząbia Góra 1997
oddziaływania hałasu podobne
LAmax < 115 dB b) okresowe badania
[2] Ocena ryzyka zawodowego. Podstawy meto-
audiometryczne (co najmniej
dyczne. W. M. Zawieska (red.) CIOP, Warszawa
raz na dwa lata)
2001
LCpeak < 135 dB częS
ciowy ubytek mały mało bardzo małe
[3] Ochrona przed hałasem i drganiami w S
ro-
słuchu prawdo-
podobne dowisku pracy. D. Augustyńska, W. M. Zawie-
ska (red.) CIOP, Warszawa 1999
[4] Commission proposal for a Council Directi-
LEX,8h= 81-85 dB pozasłuchowe skutki S
redni prawdo- S
rednie a) jw.
ve on the minimum health and safety require-
oddziaływania hałasu podobne
LAmax b) okresowe badania
ments regarding the exposure of workers risk
audiometryczne (raz w roku)
arising from physical agents. 93/C77/01, OJ No.
LCpeak zawodowe duży mało S
rednie c) informowanie
C77, 1993, p.11. 94/C230/03, OJ No. C230/3,
uszkodzenie słuchu prawdo- pracowników
1994
podobne o potencjalnym zagrożeniu
[5] Dyrektywa Rady z dnia 12 maja 1986 r. dot.
d) wyposażenie pracowników
ochrony pracowników przed zagro eniami zwią-
w ochronniki słuchu
zanymi z nara eniem na hałas przy pracy  86/
LEX,8h= 86-90 dB pozasłuchowe skutki duży prawdo- duże a) wyposażenie pracowników 188/EWG (1991). [W:] Dyrektywy Europejskiej
oddziaływania hałasu podobne w ochronniki słuchu
Wspólnoty Gospodarczej dotyczące ochrony
LAmax> 115 dB
pracy. T.1. CIOP, Warszawa 1992
b) obowiązkowe badania
LCpeak > 135 dB
audiometryczne (stała
[6] Noise Directive: a step forward under the
kontrola, a jeS
li to niemożliwe
Swedish Presidency. Newsletter of TUTB, N0 17,
 co najmniej raz na szeS
ć
2001
miesięcy)
[7] Wytyczne do systemów zarządzania bezpie-
zawodowe duży prawdo- duże c) informowanie pracowników
czeństwem i higieną pracy. ILO-OSH 2000,
uszkodzenie słuchu podobne o hałasie wytwarzanym przez
CIOP, Warszawa 2000
maszyny i urządzenia
[8] Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki
d) obowiązek stosowania
Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie
ochronników słuchu
przeprowadzania badań lekarskich pracowników,
e) opracowanie i realizacja
zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
obowiązkowego programu
pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wyda-
technicznych
wanych do celów przewidzianych w Kodeksie
i organizacyjnych S
rodków
pracy. DzU, nr 69, poz. 332
redukcji hałasu
f) szkolenie w zakresie [9] Rozporządzenie Ministra Zdrowa i Opieki
stosowania S
rodków ochrony
Społecznej z dnia 9 lipca 1996 r. w sprawie ba-
zbiorowej i indywidualnej
dań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdro-
wia w środowisku pracy. DzU, nr 86, poz. 394
LEX,8h > 90 dB pozasłuchowe skutki duży wysoce bardzo duże a), b), c), d), e), f) jw.
działania hałasu prawdo-
[10] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
LAmax > 115 dB g) wydzielenie i oznakowanie
podobne
Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
stref zagrożonych hałasem,
ograniczenie dostępu do nich ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
LCpeak > 135 dB zawodowe duży wysoce bardzo
pracy. DzU, nr 119, poz. 844
uszkodzenie słuchu prawdo-
duże
podobne
[11] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 w sprawie naj-
wy szych dopuszczalnych stą eń i natą eń czyn-
ników szkodliwych dla zdrowia w środowisku
i pozasłuchowych skutków działania ha-
rygujących i zapobiegawczych na stano-
pracy. DzU, nr 79, poz. 513, 2001, nr 4, poz. 36
łasu [1]. W tabeli 2. przedstawiono w nie-
wiskach pracy. Ogólne zalecenia dotyczą-
[12] PN-N-01307:1994 Hałas. Dopuszczalne
co odmiennej formie propozycją tej oce-
ce tych działań podano w tabeli 2. [5, 8,
wartoS
ci hałasu w S
rodowisku pracy. Wymaga-
ny z zastosowaniem piąciostopniowej nia dotyczące wykonywania pomiarów
9, 10].
skali oszacowania ryzyka zawodowego.
Przy planowaniu i podejmowaniu [13] PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania
bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytycz-
działań korygujących lub zapobiegaw-
ne do oceny ryzyka zawodowego
czych zaleca sią stosowanie środków
*
[14] PN-EN ISO 11690-1 i 2:2000. Akustyka.
* *
ochrony przed hałasem w nastąpującej
Zalecany sposób postępowania przy projektowa-
Wyniki oceny ryzyka zawodowego,
kolejności [2, 3, 13, 14]:
niu miejsc pracy o ograniczonym hałasie, wypo-
związanego z nara eniem na hałas, sta-
" techniczne środki, eliminujące lub
sażonych w maszyny. Wytyczne redukcji hałasu.
nowią podstawą planowania działań ko-
ograniczające hałas u z
ródła R
rodki redukcji hałasu
4