OPERACJE GOSPODARCZE
I. Pojęcie
W rzeczywistości nie wszystkie zdarzenia zaliczane będą do operacji gospodarczych, a tym samym nie
wszystkie ujmowane będą w ewidencji księgowej. Nie mogą naruszać równowagi bilansowej.
OPERACJA GOSPODARCZA - to każde zdarzenie gospodarcze, które wywiera wpływ na aktywa i/lub
pasywa danej jednostki w związku z czym podlega odpowiedniemu zapisowi w księgowości tej jednostki.
ZDARZENIE GOSPODARCZE - jest pojęciem szerszym niż operacja gospodarcza. Każda operacja
gospodarcza jest zdarzeniem gospodarczym, lecz nie każde zdarzenie gospodarcze jest operacją gospodarczą.
Zdarzenie gospodarcze najczęściej pociąga za sobą określone operacje gospodarcze (np. podpisanie umowy z
pracownikiem jest zdarzeniem gospodarczym, które w przyszłości wywoła operację gospodarczą w postaci
wypłaty wynagrodzenia).
Operacje gospodarcze to takie zdarzenia, które spełniają poniższe warunki:
1. Dają się wyrazić w wartościach pieniężnych: zaznaczyć tu należy, że często stosuje się również ewidencję
w jednostkach naturalnych (np. w sztukach bÄ…dz
kilogramach), jest ona jednak jedynie pomocnicza i nie może
zastąpić ewidencji wartościowej.
2. Powodują zmiany w stanie posiadanych zasobów i/lub z
ródłach ich finansowania, czyli powodują zmiany
w bilansie po stronie aktywów, po stronie pasywów lub po obu stronach jednocześnie.
3. Wchodzą w zakres działalności danego przedsiębiorstwa: jest to zgodne z metodą podmiotową
rachunkowości, według której wszystkie zdarzenia gospodarcze muszą być rozpatrywane z punktu widzenia
danego podmiotu gospodarczego. Księguje się tylko takie operacje, które bezpośrednio zmieniają wartość
aktywów i pasywów. (Tu zaznaczyć należy, że występuje grupa operacji księgowych nie spełniająca powyższych
warunków. Są to operacje wynikające z wymogów formalnych oraz operacje rozliczeniowe i przegrupowujące).
4. Muszą być rozpatrywane równocześnie z dwóch punktów widzenia: chodzi o to, że operacje gospodarcze
zgodnie z zasadą podwójnego zapisu wywołują równocześnie dwie równe wartościowo zmiany w stanie
aktywów i/lub pasywów.
II. Przykłady operacji gospodarczych - zdarzeń, które zostaną zaksięgowane
1. Zakup materiałów - zakup materiałów spełnia warunki wymienione powyżej:
a. Da się wyrazić wartościowo - cena zakupu jest zawsze jasno ustalona oraz poparta fakturą, lub przynajmniej
rachunkiem.
b. Zakup materiałów powoduje zmiany zasobów i/lub z
ródeł ich finansowania:
- jeżeli zakup zostanie dokonany za gotówkę, zmiany nastąpią jedynie w aktywach posiadanych przez jednostkę:
wzrośnie wartość materiałów w magazynie a spadnie ilość gotówki;
- jeżeli zakup dokonany zostanie przy użyciu kredytu kupieckiego, czyli z odroczonym terminem płatności,
zmianie ulegną zarówno zasoby jak i z
ródła ich finansowania: wzrośnie wartość materiałów oraz wzrośnie
wartość zobowiązań wobec dostawców.
c. Zakup materiałów przez przedsiębiorstwo jest oczywiście zdarzeniem, które wchodzi w zakres jego działalności
podpunktach wywołuje zmiany podpunktach stanie aktywów i pasywów.
d. W podpunktach powyżej przedstawiliśmy już dwoistość zapisu operacji zakupu materiałów (materiały - gotówka
lub materiały - należności). Zakup ten zawsze wywołuje zmianę równocześnie dwóch wartości.
inne przykłady:
2. Otrzymanie przelewu z banku z tytułu zaciągnięcie kredytu;
3. Wykorzystanie przyznanej linii kredytowej w rachunku bieżącym;
4. Spłacenie zobowiązania;
5. Otrzymanie zapłaty od dostawcy;
6. Wpłata dywidendy dla akcjonariuszy;
7. Przekazanie wyrobów gotowych z produkcji na magazyn;
8. ZÅ‚omowanie zepsutej maszyny produkcyjnej;
III. Przykłady zdarzeń, które nie są operacjami gospodarczymi - nie zostaną zaksięgowane
Otrzymanie zamówienia od klienta - Wprawdzie wiele firm posiada systemy, w których zamówienia są
rejestrowane, niemniej jednak otrzymanie zamówienia nie jest operacją gospodarczą, ponieważ nie powoduje
zmiany w stanie zasobów ani z
ródłach finansowania przedsiębiorstwa. Dopiero realizacja zamówienia, czyli
wysyłka towarów, będzie operacją gospodarczą. Interesującą ciekawostką może być fakt, że w wielu firmach, w
celu usprawnienia zarządzania, system rejestrujący zamówienia jest zintegrowany z systemem księgowym.
Wysyłka towarów oprócz wywołania zapisu księgowego zamyka również otwarte zamówienie. Jakkolwiek
jednak zinformatyzowany jest system księgowy w przedsiębiorstwie, zasady rozpoznawania zdarzeń księgowych
pozostajÄ… niezmienne.
Uzyskanie w banku linii kredytowej w rachunku bieżącym - Fakt uzyskania dostępu do linii kredytowej nie
powoduje jeszcze zmian w stanie zasobów ani z
ródłach finansowania. Dopiero w sytuacji, gdy spółka
rozpocznie korzystanie z linii kredytowej (wyciągnie z niej pieniądze lub dokona płatności), następuje operacja
gospodarcza. Zmienia się wtedy wartość zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek oraz z drugiej strony zmienia
się wartość składnika, na który przeznaczone zostaną środki z linii kredytowej - na przykład zobowiązania z
tytułu dostaw i usług.
Podpisanie umowy o pracę z pracownikiem - Operacją gospodarczą będzie dopiero powstanie zobowiązania z
tytułu wynagrodzeń, ubezpieczeń społecznych itp. Sam fakt podpisania umowy nie jest jeszcze operacją
gospodarczÄ….
Złożenie zamówienia przez spółkę na dostawę materiałów - Operacja gospodarcza będzie miała miejsce
dopiero, gdy spółka otrzyma materiały lub fakturę za dane materiały. Do tego czasu żadna informacja nie jest
wprowadzana do systemu księgowego.
IV. Ze względu na zmiany wywoływane operacjami gospodarczymi w bilansie dzieli się je na
operacje gospodarcze:
·ð aktywne (zmieniajÄ…ce tylko strukturÄ™ aktywów) - które nie zmieniajÄ… sumy bilansowej (np. wpÅ‚ata
pieniędzy z kasy do banku, przyjęcie środka trwałego do użytkowania itd.);
·ð pasywne (zmieniajÄ…ce tylko strukturÄ™ pasywów) - które również nie zmieniajÄ… sumy bilansowej, lecz
wpływają na strukturę pasywów (np. spłata zobowiązań z zaciągniętego kredytu bankowego itd.);
·ð aktywno-pasywne - wystÄ™pujÄ…ce jednoczeÅ›nie po stronie aktywów i pasywów (np. wyciÄ…g bankowy -
spłata zobowiązań wobec dostawców itp.)
V. Typy operacji gospodarczych
1) wywołujące zmiany tylko po stronie aktywów, przy czym jeden składnik aktywów zwiększa się a
drugi zmniejsza się o kwotę operacji. W wyniku tego typu operacji ogólna suma bilansu nie ulegnie
zmianie. Przykładem jest tu wpłata gotówki z kasy do banku lub wpływ należności od odbiorcy na
rachunek bankowy,
2) wywołujące zmiany tylko po stronie pasywów, jeden składnik pasywów zwiększa się, a
drugi zmniejsza o kwotę operacji. Ten typ operacji również nie powoduje zmiany ogólnej sumy
bilansowej. Operacją tego typu jest przeznaczenie części wyniku finansowego (zysku) na powiększenie
funduszu przedsiębiorstwa,
3) wywołujące zwiększenie jednego składnika aktywów z równoczesnym zwiększeniem jednego
składnika pasywów, co powoduje wzrost sumy bilansowej o kwotę operacji. Do tego typu operacji
można zaliczyć zakup materiałów od dostawcy, za które zapłata nastąpi w póz
niejszym terminie,
4) wywołujące zmniejszenie jednego składnika aktywów z równoczesnym zmniejszeniem jednego
składnika pasywów, co powoduje zmniejszenie ogólnej sumy bilansowej o kwotę operacji.
Przykładem jest tu spłata zobowiązania ze środków posiadanych na rachunku bankowym.
Wyróżnia się operacje gospodarcze
·ð zwiÄ™kszajÄ…ce sumÄ™ bilansowÄ… [np. zakup materiałów od dostawców - zobowiÄ…zanie nie zostaÅ‚o
uregulowane itd.];
·ð zmniejszajÄ…ce sumÄ™ bilansowÄ… [wypÅ‚ata wynagrodzeÅ„ z rachunku bankowego itd.].
Cechy operacji gospodarczych
·ð Å›cisÅ‚y zwiÄ…zek z dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… prowadzonÄ… przez jednostkÄ™ gospodarczÄ…,
·ð jednoznacznie okreÅ›lony termin wystÄ…pienia,
·ð wyrażanie skutków decyzji gospodarczych lub skutków nadzwyczajnych okolicznoÅ›ci losowych,
·ð obowiÄ…zek dokumentowania,
·ð masowość i powtarzalność wystÄ™powania,
·ð wywoÅ‚ywanie zmian w skÅ‚adnikach majÄ…tku i kapitaÅ‚u
VI. Wpływ operacji gospodarczych na bilans
·ð zmiany w aktywach - jedna pozycja w aktywach roÅ›nie, druga pozycja w aktywach maleje, a suma
bilansowa jest bez zmian... aktywna + -> aktywna - -> suma bilansowa nie zmienia siÄ™...[np.
zakupiono materiały za gotówkę];
·ð zmiany w pasywach - jedna pozycja w pasywach roÅ›nie, druga pozycja w pasywach maleje, a suma
bilansowa jest bez zmian... pasywna + -> pasywna - -> suma bilansowa nie zmienia siÄ™ ...[np.
spłacono zobowiązania wobec dostawców zaciągniętym kredytem bankowym];
·ð zmiany w aktywach i pasywach - jedna pozycja w aktywach roÅ›nie, jedna pozycja w pasywach roÅ›nie, a
suma bilansowa rośnie o tą kwotę... aktywna + -> pasywna + -> suma bilansowa rośnie ...[np. zakup
materiałów - zapłata nastąpi w terminie póz
niejszym];
·ð zmiany w aktywach i pasywach - jedna pozycja w aktywach maleje, jedna pozycja w pasywach maleje,
a suma bilansowa maleje o tÄ… kwotÄ™... aktywa - -> pasywa - -> suma bilansowa maleje ... [np.
wypłacono pracownikom wynagrodzenia].
Do księgowania operacji gospodarczych stosuje się zasadę podwójnego zapisu, z której wynika konieczność
ujęcia każdej operacji:
1. Na co najmniej 2 kontach (podwójny zapis)
2. Na przeciwnych stronach kont (dwustronny zapis)