i hydrodynamicznych, czyli tych, które bocznego oporu, bo jego wielkość ma działa siła oporu hydrodynamicznego
1 1
Dlaczego jacht pływa,
działają na części nawodną i podwod- zasadnicze znaczenie dla poruszania Rh równa pod względem wielkości
i to w pożądanym kierunku?
ną jachtu. Wymaga to szczegółowego się jachtu w pożądanym kierunku, jeśli sile aerodynamicznej, lecz przeciwnie
Jacht porusza się w dwóch ośrod- omówienia, gdyż są to sprawy kluczo- musimy płynąć kursami ostrymi, do skierowana. Przykładamy ją w środ-
kach: w wodzie część zanurzona i w po- we dla zrozumienia całej teorii żeglo- półwiatru włącznie. Jest rzeczą cieka- ku bocznego oporu SBO, znajdujące-
wietrzu część nawodna jachtu. Na część wania. Na rysunku nr 11 widzimy przy- wą, iż mimo że wiatr spycha nas w kie- go się mniej więcej w środku geome-
nawodną działa parcie wiatru, nato- łożoną siłę aerodynamiczną F w środku runku, w którym wieje, my płyniemy trycznym obrysu zanurzonej części
miast w części podwodnej powstają siły ożaglowania oraz w podwodnej części np. ostro pod wiatr. Sprawia to właśnie jachtu. Siłę bocznego oporu możemy
hydrodynamiczne jako reakcja na siły kadłuba siłę bocznego oporu Rh jako wielkość bocznego oporu. Siła, jaka rozłożyć na składową oporu bocznego
działające głównie na żagiel. To na nich reakcję na siłę F, gdyż woda, na zasa- tutaj powstaje, przeciwdziała nadmier- i oporu hydrodynamicznego wzdłużne-
powstaje siła aerodynamiczna. Mecha- dzie reakcji, stawia przesuwającemu nemu dryfowi, czyli znoszeniu jachtu go. W wyniku działania wypadkowej sił
nizm jej powstawania i jej składowe się kadłubowi opór, który nazywamy w bok. Całkowicie dryfu nie da się aerodynamicznych i hydrodynamicz-
omówione zostaną w następnej części oporem bocznym. Zastępczą siłę bocz- wyeliminować, ale możemy go zmniej- nych nasz jacht porusza się w określo-
tego rozdziału. nego oporu, będącą sumą wszystkich szyć do kilku stopni. W tym celu jachty nym kierunku.
Siła aerodynamiczna powoduje sił działających na cały kadłub, przy- śródlądowe mają miecz  wypuszczaną
Powstawanie siły
przesuwanie się jachtu, ale kierunek kładamy w środku bocznego oporu. przez skrzynię mieczową płetwę. Jej
aerodynamicznej na żaglu
tego ruchu jest wypadkową sił aero- Jest ona równa co do wielkości sile jedynym zadaniem jest zwiększenie
powstałej na żaglu, lecz przeciwnie powierzchni bocznego oporu. Są jach- W wyniku parcia wiatru na pracują-
skierowana. ty z tzw. ciężkim mieczem, który łączy cy żagiel powstaje siła aerodynamiczna
Dla ułatwienia rozważań teoretycz- zadanie zwiększenia balastu z powięk- zawsze prostopadła do cięciwy żagla,
nych i wyciągania wniosków zarów- szeniem powierzchni bocznego oporu, bez względu na kierunek wiatru.
no sumę sił działających na żagiel, ale to już inna sprawa. Zaletą jachtów W celu zilustrowania powyższej
jak i całość powstającej siły boczne- mieczowych jest możliwość ich pod- konstatacji możemy posłużyć się przy-
go oporu przykładamy w środku oża- noszenia przy podchodzeniu do brze- kładem skrzydła samolotu, gdzie przy
glowania i w środku bocznego oporu. gu, a więc zmniejszanie ich zanurze- małym kącie natarcia powstaje siła
Niektóre podręczniki podają sposoby nia  możliwość nie do przecenienia prostopadła do skrzydła, oraz przy-
dokładnego określenia ich położenia, w żegludze śródlądowej. kładem spadochronu, gdzie kąt natar-
ale zależne jest to od tak wielu czynni- Podsumujmy zatem te pozornie zawi- cia wynosi 90º, a tworzÄ…ca siÄ™ siÅ‚a jest
ków, że jedynie możemy powiedzieć, łe wywody. Na jacht działają (zob. rysu- skierowana też prostopadle do czaszy
iż środek ożaglowania SO znajduje się nek 11): parcie wiatru na część nawod- spadochronu.
mniej więcej w środku geometrycznym ną i, powstające jako reakcja na to, siły Żagiel pracuje przy kątach natarcia
żagla, a Å›rodek bocznego oporu SBO hydrodynamiczne w części podwod- od 15º do 90º, w zależnoÅ›ci od kursu,
zlokalizowany jest w geometrycznym nej. W wyniku parcia wiatru na żaglu jakim płyniemy. Kąt natarcia ą jest to
środku obrysu zanurzonej części jach- tworzy się siła aerodynamiczna, skie- kąt, pod jakim wiatr naciera na żagiel.
tu. Teraz musimy zapamiętać, że właś- rowana prostopadle do cięciwy żagla. Przedstawia to rysunek nr 12.
nie w kierunku działania wypadkowej Przykładamy ją w naszych rozważa- Siłę aerodynamiczną F możemy roz-
24
wszystkich sił aero- i hydrodynamicz- niach w środku ożaglowania SO, leżą- łożyć na dwie składowe: zgodną z kie- 25
nych porusza się nasz jacht. Koniecz- cego mniej więcej w środku geome- runkiem ruchu jachtu Fc i prostopadłą
nie należy jeszcze omówić problem trycznym żagla. W części podwodnej do tego kierunku Fp.
Teoria żeglowania
Teoria żeglowania
windu do ostrego baksztagu zawiera para sił obracająca jacht w kierunku
1 1
siÄ™ w granicach 12  15º. OczywiÅ›cie zgodnym z wiejÄ…cym wiatrem  jacht
nie pływamy na łódce z kątomierzem. jest zawietrzny. Jeśli środek ożaglowa-
Istnieje praktyczny sposób na ustawie- nia znajduje się za środkiem boczne-
nie żagla, mianowicie luzujemy żagiel go oporu, ta sama para sił powoduje,
do chwili, kiedy zacznie łopotać, i wtedy że jacht skręca w kierunku wiejącego
delikatnie go wybieramy. Prawidłowe wiatru  jacht jest nawietrzny. Jeśli
ustawienie żagla do pracy, to praca na oba środki leżą na jednej linii w pio-
granicy łopotu. Jeśli znowu lekko wylu- nie, brak wtedy ramienia, więc nie ma
zujemy żagiel, to nie będzie on praco- też momentu skręcającego  jacht jest
wał; jeśli zbytnio go wybierzemy  w si- zrównoważony.
le aerodynamicznej wzrośnie składowa Przesuwając świadomie środek oża-
dryfu i przechyłu, a zmaleje siła ciągu. glowania, czy też środek bocznego opo-
Ilustruje to rysunek nr 13. ru, możemy uzyskiwać pożądany efekt
nawietrzności lub zawietrzności.
Zawietrzność
i nawietrzność jachtu
Praca steru
Poznaliśmy wcześniej dwa charakte- Aby na płetwie sterowej wystąpi-
rystyczne punkty jachtu: środek bocz- ła jakaś siła skręcająca, trzeba speł-
nego oporu oraz środek ożaglowania. nić następujący warunek: jacht musi
znajdować się w ruchu. Jeśli wychy-
limy płetwę sterową w jakimkolwiek
kierunku, pojawi siÄ™ prostopadle do
niej skierowana siła. Prześledz
my to
na rysunku nr 15.
Jacht jest zawietrzny wtedy, gdy bez Siłę tę możemy rozłożyć na dwie
pracy steru skręca sam z wiatrem. Dziób składowe: siłę skierowaną prosto-
idzie za wiatrem, czyli jest zawietrzny. padle do diametralnej jachtu i siłę
Jacht jest nawietrzny, kiedy bez inge- w diametralnej jachtu, lecz skierowa-
rencji steru skręca do linii wiatru. Jeże- ną przeciwnie do kierunku jego poru-
Pierwsza z tych sił popycha nasz jacht li jacht bez ingerencji steru utrzymuje szania się.
w pożądanym kierunku, natomiast druga kurs, mówimy, że jacht jest zrównowa- Ta pierwsza siła powoduje moment
z nich powoduje jego dryf i przechył. Ta żony. Kiedy i dlaczego występuje takie skręcający w stronę, w którą wychyli-
ostatnia siła jest szkodliwa dla naszego zjawisko? Otóż decyduje o tym wza- liśmy płetwę sterową. Druga z nich jest
jachtu i od nas zależy jej zminimalizo- jemne położenie środka ożaglowania siłą hamującą. Stąd nasuwa się wnio-
wanie. Dla osiągnięcia maksymalnej i środka bocznego oporu. sek, że optymalne sterowanie otrzy-
26 27
prędkości musimy ustawić żagiel pod Jak wynika z rysunku 14., jeśli śro- mujemy, wychylając płetwę sterową
optymalnym kÄ…tem natarcia wzglÄ™dem dek ożaglowania znajduje siÄ™ przed w granicach 25º  40º. Mamy wtedy
wiatru. Ten kąt dla kursów od bejde- środkiem bocznego oporu, powstaje moment skręcający przy minimalnej
Teoria żeglowania
Teoria żeglowania
na morską i śródlądową. Program dla
1 Oznakowanie 1
żeglarzy jachtowych obejmuje wyłącz-
nie locję śródlądową. Znaki nawigacyjne
Prawą stroną szlaku żeglownego
Rzeki, kanały i jeziora, po których odbywa się ruch żeglugowy, są oznakowane tablicami i świa-
tłami. Wśród znaków żeglugowych rozróżnia się następujące znaki: zakazu, nakazu, ogranicze-
lub prawym brzegiem drogi wodnej
nia, wskazania oraz pomocnicze informacyjne.
jest ta strona lub brzeg, które znajdu-
Ilustrują je odpowiednie plansze; powinniśmy umieć je rozpoznawać oraz wiedzieć, co one
ją się na prawo od statku płynącego
oznaczają. Np. znak informujący o przeprawie promowej musi nam uświadamiać, że prom
w dół rzeki.
przesuwa się po linie, która dla nas jest niewidoczna, bo znajduje się pod wodą. Prom, podcią-
Kierunek i strony szlaku żeglowne-
gając się na linie, powoduje jej szybkie unoszenie się do góry w kierunku swego poruszania się
go na kanałach i jeziorach określają
w danej chwili. Za promem lina opada szybko na dno. Nie próbujmy nigdy, spiesząc się, prze-
lokalne przepisy żeglugowe. Jeśli
pływać przed promem.
takich nie ma, to za prawÄ… stronÄ™ szlaku
Do oznaczania trasy szlaku żeglownego i przeszkód żeglugowych na szlaku dróg wodnych sto-
żeglownego należy przyjmować szlak
suje się tablice oraz światła. Wyróżniamy następujące znaki żeglugowe:
z prawej burty statku, gdy statek płynie
n znaki pływające, wyznaczające kierunek szlaku żeglownego;
ze wschodu na zachód lub z południa na
n znaki brzegowe, określające miejsca niebezpieczne szlaku żeglownego oraz położenie szla-
północ. Szczegóły zawierają załączniki
ku w stosunku do brzegów drogi wodnej;
do RozporzÄ…dzenia Ministra Infra-
n znaki wskazujące przeszkodę na szlaku żeglownym;
struktury z dnia 28 kwietnia 2003 r.
n znaki żeglugowe przejazdów przez budowle wodne;
Dziennik Ustaw 212 poz. 2072. Wykaz
n znaki wyznaczające wjazd do portów lub odgałęzień dróg wodnych oraz wyznaczające wjazd
wszystkich znaków żeglugowych
na szlak żeglowny jezior i rozlewisk.
znajduje się na wkładkach kolorowych
przewodnika.
Oznakowanie granic szlaku żeglownego
Chociaż każda rzeka ma inny cha-
Prawa strona szlaku
rakter, to jednak układ płytkich i głębo- Kolor: czerwony
Kształt: pława walcowa, pława ze znakiem szczytowym, tyka ze znakiem szczytowym, ty-
sile hamującej. Płetwa sterowa do kich miejsc podlega pewnym prawidło-
ka z wiechÄ…
pracy powinna być raczej opuszczo- wościom, wspólnym dla każdej dzikiej
Znak szczytowy: czerwony walec, może być w formie reflektora radarowego
na w dół, gdyż łatwiej wówczas stero- rzeki. Pas wody, przebiegający zwykle
Światło: czerwone rytmiczne (rytm dowolny)
wać. Sterem z uniesioną lekko płetwą wzdłuż największych głębokości, nazy-
Lewa strona szlaku
porusza się bardzo ciężko i grozi nam wamy nurtem. Nurt nie biegnie środ-
Kolor: zielony
to utratÄ… panowania nad nim w wypad- kiem rzeki, lecz przechodzi od brzegu
Kształt: pława stożkowa, pława ze znakiem szczytowym, tyka ze znakiem szczytowym, tyka
ku dużego przechyłu jachtu. Płetwa po do brzegu. Rozpędzona woda na zakolu
Znak szczytowy: zielony stożek, może być w formie reflektora radarowego
prostu cała wyjdzie z wody. stara się zachować dotychczasowy kie-
Światło: zielone rytmiczne (rytm dowolny)
runek i dopiero zagradzajÄ…cy jej drogÄ™
Znaki rozgałęzienia szlaku
LOCJA brzeg zmusza jÄ… do zmiany kierunku.
Kolor: poziome czerwone i zielone pasy
W ten sposób nurt meandrującej rzeki
Znak szczytowy: kula z zielonymi i czerwonymi pasami, może być w formie reflektora rada-
Locja zajmuje się dokładnym opi- przenosi się na każdym zakręcie, zwa-
rowego
28 29
sem danego akwenu oraz jego oznako- nym zakolem, od brzegu wypukłego do Światło: białe izofazowe lub białe migające w grupach (np. z trzech błysków)
waniem nawigacyjnym ze względu na brzegu wklęsłego. Wklęsłość linii brze-
Znaki żeglugowe umieszczono na kolorowych wkładkach
bezpieczeństwo żeglugi. Locję dzieli się gowej nazywamy buchtą, a rozciągają-
Locja
Locja
próbujemy przepłynąć przed nim spotkamy na szlaku wiele śluz. Jest
1 1
w ostatniej chwili. Mowa jest o tym to urządzenie składające się z właś-
w zagadnieniu poświęconym locji, ciwej komory, zamkniętej potężnymi
przy okazji omawiania stosownego wrotami po obu stronach, i urządzeń
znaku. Na rysunku widać, jak lina ciąg- pozwalających na sterowanie brama-
nąca znajduje się tuż pod powierzchnią mi i przepustami wodnymi.
i teraz rozumiemy, jak to jest groz
ne Zobaczmy, jak wyglÄ…da przeprawa
dla jachtu, który koniecznie chce zdą- śluzą Guzianka z jeziora Bełdany na
żyć przed promem. Jezioro Nidzkie.
W celu spiętrzenia rzek buduje się Czekamy, aż zapali się podwójne
progi i jazy. Progi to coś w rodzaju zielone światło, co oznacza, że śluza
dennych tam podnoszÄ…cych poziom jest przygotowana na nasze przyjÄ™-
wody, jazy natomiast umożliwiają jej cie. Wpływamy ostrożnie do niej i...
spiętrzenie o minimum 1 m. Pokona- no właśnie, nie próbujmy zacumo-
nie jazu przez jacht jest niemożliwe, wać jachtu. Do tego celu zwisają tam
jeśli nie chcemy roztrzaskać statku. specjalne grube liny, których musimy
Gdy rzeka ma stać się żeglowna, przy się chwycić. Jest to niezbędne, gdyż
jazie trzeba wybudować śluzę. Ślu- wpuszczana woda zniosłaby nasz jacht
zy stawiamy również wszędzie tam, na wrota lub inne jednostki pływające.
gdzie łączymy dwa jeziora położone Nie cumujemy, gdyż w zależności od
na różnych wysokościach. Na jezio- kierunku płynięcia przemieścimy się
rach mazurskich możemy spotkać kilka metrów w dół lub w górę, więc
się z takim rozwiązaniem na Kanale albo zawiślibyśmy na knagach, albo
cą się wzdłuż niej głębię  plosem. Po dobrze widoczna wskutek charaktery- Jeglińskim, łączącym jeziora Seksty podtopilibyśmy się.
wypukłej stronie koryta, gdzie prąd jest stycznego marszczenia się wody nad i Roś oraz w Rucianem, gdzie Jezio- Gdy wszystko jest gotowe, brama się
znacznie mniejszy, najłatwiej osadza się kantem i jaśniejszemu jej odcieniowi. ro Nidzkie jest wyżej położone niż zamyka i rozpoczyna się napuszczanie
piasek niesiony z wodą, tworząc tzw. Między plosami i miejscami, gdzie jezioro Bełdany. Na wszystkich spław- wody od strony wyższego poziomu. Po
odsypisko. Odsypisko opada łagodnie woda rozlewa się szeroko, a prąd rze- nych rzekach w Polsce i w Europie napełnieniu się komory do poziomu
w kierunku środka rzeki, natomiast od ki słabnie, powstaje płycizna zwana
strony brzegu wznosi się i często pora- przemiałem. Aby zlikwidować choć
sta roślinnością, przechodząc w trwałe częściowo te niebezpieczeństwa, budu-
przymulisko. je się system ostróg, opasek, czasami
Za plosem  między środkiem kory- jazów i progów. Ostroga to wybiega-
ta rzeki, a jej wypukłym brzegiem jący w rzekę prostopadły wąski wał,
 powstaje ławica. W leżących poza natomiast opaski  wzmocnienia linii
nurtem częściach koryta rzeki tworzą brzegowej wzdłuż niej.
30 31
się szybko wędrujące ławice piasku, Na rysunku nr 17 pokazane są ostro-
zwane przykosami. Przykosa kończy ga i opaska oraz prom na uwięzi, sta-
się nagłym uskokiem, tzw. kantem. Jest nowiący dość duże zagrożenie, jeśli
Locja
Locja
1 1
Jeziora Nidzkiego bramę można otwo-
rzyć i płynąć w dalszą drogę. METEOROLOGIA
Taka przeprawa w pełni sezonu to
przeżycie i stres, który pseudożegla- Zastosowanie tutaj nazwy  meteoro-
rze stwarzają sami sobie. Informacje logia jest, jeśli chodzi o potrzeby żegla-
32 33
o tym, jak powinniśmy się zachowy- rza jachtowego, terminem użytym moc-
wać w takich wypadkach, podane są no na wyrost. Korzystanie z radiowych
w poradach w rozdziale III. prognoz pogody ma dla nas znaczenie
Meteorologia
Meteorologia
użycie parasola jest utrudnione.
Prędkość wiatru
Wzrokowe określenie prędkości
m / s
km / h
wiatru na otwartej przestrzeni
0  0,2
1
Dym unosi siÄ™ pionowo.
1,6  3,3
6  11
Wiatr odczuwa się na twarzy, liście drżą.
0,3  1,5
1  5
Wiatr unosi smugi dymu.
3,4  5,4
12  19
Wiatr porusza liście drzew.
10,8  13,8
39  49
Wiatr porusza duże gałęzie, druty telefoniczne dz
więczą,
20,8  24,4
75  88
Wiatr unosi mniejsze przedmioty, powoduje lżejsze uszkodzenia budynków.
24,5  28,4
89  102
Wiatr wyrywa drzewa, cięższe uszkodzenia budynków.
powyżej 32,6
powyżej 117
Wiatr powoduje katastrofalne zniszczenia.
Cisza
Powiew
Wiatr stały
Wiatr Å‚agodny
Wiatr umiarkowany
5,5  7,9
20  28
Wiatr porusza gałązki drzew i niesie pył oraz kurz.
Wiatr dość silny
8,0  10,7
29  38
Wiatr porusza gałęzie drzew.
Wiatr silny
Wiatr bardzo silny
13,9  17,1
50  60
Wiatr porusza mniejsze drzewa, utrudnia ruch.
Wiatr gwałtowny
17,2  20,7
62  74
Wiatr porusza większe drzewa, łamie gałęzie, tamuje swobodny ruch.
Wichura
Gwałtowna wichura
28,5  32,6
103  117
Poważne zniszczenia wśród drzewostanu i zabudowań.
Skala Beauforta
Siła wiatru  podana skala i opis zjawisk towarzyszących określonej sile wiatru pomogą nam podjąć decyzję, czy będziemy się refować, czy też
przeczekamy trudne warunki przy brzegu.
Stopnie
Charakterystyka
Beauforta
prędkości wiatru
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Silna wichura
11
12
Huragan