Archiwum publikacji
w serwisie Publikacje edukacyjne
Indywidualny program rewalidacji dla ucznia pierwszej klasy gimnazjum z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

Diagnoza poradni PP: upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim przy zdecydowanej przewadze inteligencji technicznej nad słowno-pojęciową. Pojemność pamięci chłopca jest bardzo niska zaś przebieg uczeni się nieprawidłowy, trudność sprawia mu wykorzystanie wyuczonego materiału. Techniki szkole pozostają na niskim poziomie, wiadomości szkolne są fragmentaryczne i słabo utrwalone. Uczeń czyta techniką wyrazową na poziomie klasy czwartej, w piśmie popełnia liczne błędy ortograficzne. Poziom grafomotoryczny pisma jest niski. Uczeń w sytuacjach trudnych rezygnuje z podejmowania wysiłku, wymaga oddziaływań wspierających.

Zalecenia poradni PP: realizowanie kształcenia specjalnego dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim z rewalidacją indywidualną. Dostosowanie wymagań edukacyjnych i metod pracy do indywidualnych możliwości dziecka. Konieczne jest stymulowanie rozwoju intelektualnego, praca nad poszerzeniem wiedzy, wzbogaceniem słownictwa i doskonaleniem technik szkolnych. Ćwiczenie pamięci, aktywizowanie uwagi, mobilizowanie do pracy systemem wzmocnień pozytywnych. Konieczne jest wsparcie w formie zajęć rewalidacyjnych.

Program rewalidacji: na podstawie orzeczenia nr ............ wydanego przez poradnię PP przy ulicy ............ z dnia ............. uczeń ......................otrzymał zalecenie kształcenia specjalnego zgodnie z zaleceniami ww. poradni opracowano indywidualny program rewalidacji.

1. Kultura osobista:
- troska o kulturę słowa
- wdrażanie do używanie zwrotów (proszę, dziękuje, etc.)
- kształtowanie umiejętności komunikacji interpersonalnej
- rozwijanie wrażliwości na potrzeby innych
- ukazywanie wzorców postępowania (literatura, film).

2. Zasady bezpieczeństwa:
- zasady bezpiecznego poruszania się po szkole, w ruchu ulicznym i szeroko pojętych kontaktach społecznych.

3. Rozbudzanie zainteresowań poznawczych, rozszerzanie zasobu słownictwa biernego i czynnego:
- rozwijanie poprawnej wymowy i precyzyjnego wyrażania myśli w formie zdań (na bazie fragmentu literatury, filmu, dialogu)
- wyraziste czytanie zdań, krótkich tekstów
- ciche czytanie ze zrozumieniem (książki, czasopism)
- zachęcanie do korzystania z księgozbiory szkolnego
- wdrażanie do racjonalnego spędzania wolnego czasu (dobór odpowiedniej muzyki, rozwiązywanie rebusów, łamigłówek, aktywność ruchowa, ćwiczenia relaksacyjne)
- swobodne wypowiedzi ucznia na tematy mu najbliższe.

4. Rozwijanie sprawności grafomotorycznych:
- poprawne, kształtne, pisanie liter i wyrazów
- kształtowanie umiejętność pisania krótkich form literackich (opis, sprawozdanie, list, zaproszenie, ogłoszenie)
- sprawdzenie napisanego listu z pomocą nauczyciela.

5. Rozwijanie sprawności manualnej i potrzeb estetycznych:
- okolicznościowe prace plastyczne wykonywane różnymi technikami (malowanie, rysowanie, wycinanie, klejenie)
- praktyczne ćwiczenia niezbędne w życiu codziennym, np. przyszywanie guzika, przewlekanie, cięcie, itp.).

6. Rozbudzanie poczucia własnej wartości:
- zapewnienie uczniowi podstawowych potrzeb psychicznych (poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, miłości, szacunku, przynależności do grupy)
- rozbudzanie motywacji do działania (okazywanie uznania, nagradzanie za drobne postępy).

7. Kształtowanie umiejętności samodzielnego załatwiania spraw w instytucjach i urzędach:
- umiejętność adresowania i wysyłania listu, płacenia rachunków, wypełniania prostych formularzy
- właściwe korzystanie z numerów alarmowych celem umiejętnego wezwania pomocy
- umiejętność napisania podania, np. o duplikat legitymacji szkolnej
- umiejętność rejestracji w przychodni zdrowia
- umiejętne poruszanie się po okolicy
- planowanie wydatków, racjonalne wydawanie pieniędzy.

8. Podstawowa umiejętność korzystania z komputera i Internetu:
- Wyszukiwanie informacji w Internecie.

strona:
http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=4733
następna publikacja:
I. NIEDYREKTYWNA TERAPIA ZABAWOWA
Terapia ta została oparta na koncepcji Virginii Axline. Zasadniczą cechą oddziaływań terapeutycznych, opartych na dowolnej zabawie dziecka, jest ich niedyrektywność. Zadaniem terapeuty jest obserwacja czynności wykonywanych przez dziecko, obdarzanie dziecka jedynie uwagą niewartościującą. (H. Olechowicz, 1995)
Szczegółowe zasady postępowania w tej metodzie to:
1. "Ustanowienie porozumienia" - nawiązanie kontaktu z dzieckiem.
2. Całkowita akceptacja dziecka. Wyraża się ona w przestrzeganiu następujących reguł:

"Podążaniu za dzieckiem", polegającym na podchwytywaniu przez terapeutę zabaw spontanicznie podejmowanych przez dziecko.
Akceptacji:"odmowy" dziecka na propozycje zabaw kierowane przez terapeutę
3. Wytworzenie atmosfery swobody. Terapeuta nie krępuje spontanicznej aktywności dziecka.
4. Rozpoznawanie i odzwierciedlanie uczuć dziecka.
5. Szacunek wobec dziecka. Terapeuta pozostawia mu swobodę wyboru zabaw, nie wykonuje też za dziecko żadnych czynności.
6. Dziecko kieruje samodzielnie zabawą.
7. Nieprzyspieszanie terapii.
8. Wprowadzanie ograniczeń. Granice swobody dziecka wyznaczone są przez:
Zasadę zapewnienia mu bezpieczeństwa
Zasadę niedopuszczania do wyrządzenia krzywdy innym ludziom (T.Kaczmarek, 1983)
Stosowanie tych zasad pozwala na rozwijanie aktywności własnej dziecka. Niedyrektywna terapia zabawowa mobilizuje do samodzielnego podejmowania decyzji, pokonywania trudności, a tym samym sprawia, że rozwój emocjonalny dziecka przebiega harmonijnie.
II. WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE
Podstawowym celem stosowania tej metody jest likwidowanie niepożądanych zachowań (bez wnikania w ich przyczyny) oraz wyuczenie określonych zachowań (dzieląc czynności na elementarne etapy). Środkiem do realizacji tego celu będzie różnego typu wzmocnień. Realizacja tej metody powinna uwzględnić:
1. Analizę zachowania
2. System wzmocnień
3. Cel do realizacji
Niezbędne jest przy tym, aby pamiętać o następujących zasadach stosowania wzmocnień:
a) Wzmocnienie jest czyś, co następuje bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania i zwiększa jego prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia.
b) Wzmacnianie pozytywne polega na tym, że po danym zachowaniu następuje"rzecz" przyjemna: w przypadku wzmocnienia negatywnego usuwamy"rzecz" nieprzyjemną.
c) Należy stosować przede wszystkim wzmocnienia pozytywne.
d) Wzmocnienia mogą być:

Pierwotne (np. jedzenie lub picie)
Wtórne - pieniądze, żetony
Socjalne - pochwały, uwaga, uściski
Stymulujące
e) W przypadku doboru wzmocnień pozytywnych należy kierować się przede wszystkim preferencjami osoby, z którą pracujemy.
f) Wzmocnieniem może być określona czynność.
g) Wzmocnienie powinno następować tylko po zachowaniach, które są pożądane.
h) Wzmocnienia powinny być stosowane:
Gdy dziecko zachowa się dobrze
Bezpośrednio po tym, gdy wystąpi to zachowanie (J.Carr, 1984)
Warunkiem skuteczności tych oddziaływań jest: precyzja, systematyczność i konsekwencja w ich stosowaniu.
III. NAUCZANIE FUNKCJONALNE
Opanowanie przez dziecko sprawności i umiejętności przydatnych w życiu codziennym oraz stworzenie możliwości doświadczania sukcesu to dwa podstawowe cele tych metod.
Główne założenia metod funkcjonalnych zawrzeć można w następujących sformułowaniach:
1. Konieczność zaakceptowania roli działania i jego wyników
2. Wykorzystanie istniejących w dziecku sprawności
3. Umożliwienie mu funkcjonowania w maksymalnym zakresie kontaktów osobistych, społecznych i zawodowych (H. Olechowicz, 1970)
4. W nauczaniu dziecka, w trakcie tworzenia i realizacji programu pracy z nim, uwzględnia się kolejno wszystkie stadia prawidłowego rozwoju. Od tego, czy nie zostanie pominięty żaden etap - zależeć będzie harmonijny rozwój.
W metodzie tej stosuje się następujące grupy ćwiczeń:

Ćwiczenia czynności ruchowych
Podstawowe ćwiczenia postrzegania
Ćwiczenia koordynujące ruch i postrzeganie
IV. SNOEZELEN - SALA DOŚWIADCZANIA ŚWIATA
Zasadniczym celem stosowania Sal Doświadczania Świata w procesie rewalidacji osób głębiej upośledzonych umysłowo jest pobudzanie zmysłów, oddziaływanie na nie przy pomocy odpowiednio dobranych bodźców. A poprzez to wyzwolenie aktywności własnej osoby poddanej terapii oraz ułatwienie kontaktu z opiekunem.
To pobudzanie dotyczy wybranego zmysłu. Oddziałuje się nań podając osobie upośledzonej ściśle uporządkowane proste bodźce, np. dźwięki, barwne plamy w specjalnie do tego celu przygotowanych salach. Pozostawia się jej jednak swobodę co do wyboru tych bodźców, jak i czasu koncentrowania się na nich. Bodźce te są dobrane w taki sposób, by nie tylko stymulowały ludzkie zmysły, ale i umożliwiały miły odpoczynek połączony z biernym ich odbiorem. Tworzy tym samym łatwiejsze do zrozumienia dla osoby upośledzonej umysłowo środowisko. Daje się jej możliwość odprężenia oraz stwarza poczucie bezpieczeństwa. Ogranicza zatem częstotliwość występowania różnego typu nie akceptowanych społecznie reakcji. Reakcje te bowiem mogą być skutkiem przebywania w "normalnym" świecie, pełnym chaosu i niezrozumiałych, niemożliwych do odczytania przez osobę upośledzoną umysłowo informacji.

V. MUZYKOTERAPIA
Metoda ta wykorzystuje wpływ muzyki na psychofizyczny rozwój człowieka. Wpływa na jedność ciała, umysłu i ducha. Oddziałuje na sferę ruchową, procesy poznawcze jednostki, procesy emocjonalne, sferę społeczną.
Muzyka uwrażliwia na odbiór bodźców z otoczenia. Wpływa na rozwój świadomości własnego ciała, koncentracji uwagi, pamięć, wyobraźnię. Pobudza ciało w zakresie ruchów dowolnych, kształtuje umiejętność współdziałania w grupie. Muzyka jest jednym z niewerbalnych sposobów wyrażania siebie. Daje możliwość odbioru miłych i przyjemnych doznań. Jest źródłem odprężenia. W trakcie zajęć muzykoterapeutycznych doświadcza się czterech sytuacji terapeutycznych:

odreagowania
rytmizacji
relaksacji
aktywizacji.
Muzykoterapia pozwala zaspokoić potrzeby psychiczne osób z niepełnosŹprawnością intelektualną.
VI. TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
Podstawę założeń opracowanej przez A. J. Ayres terapii stanowi zjawisko integracji czynności zmysłowych. Na proces ten składa się:

odbiór bodźców za pomocą zmysłów
segregowanie - eliminowanie dokonywane w obrębie układu nerwowego, a także rozpoznawanie i przypisywanie odpowiednich znaczeń bodźcom
łączenie tych informacji z uprzednio odebranymi
kojarzenie ich z posiadanymi doświadczeniami czuciowymi lub ruchowymi
wytwarzanie odpowiednich reakcji adaptacyjnych na dane bodźce
zapamiętanie tych sposobów reagowania w celu przyszłego wykorzystywania ich
Przebieg procesu integracji zmysłów decydować będzie zarówno o jakości wykonywanych przez dziecko ruchów, rozwoju świadomości własnego ciała, jak i o sposobie postrzegania świata. To zaś leży u podstaw kształtowania się wyższych czynności umysłowych.
Proces integracji sensoryczno - motorycznej nie zawsze jednak przebiega prawidłowo. W pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo możemy zaobserwować na poszczególnych etapach tego procesu różnego typu zaburzenia. Mogą one przybierać rozmaite formy, np. zaburzeń napięcia mięśniowego, nadaktywności ruchowej, obniżonej koncentracji uwagi, zaburzeń koordynacji wzrokowo - ruchowej, trudności w rozwoju mowy, zaburzeń zachowania.
Zasadniczym celem terapii jest wzbogacanie zdolności mózgu do dostrzegania bodźców płynących z otoczenia, do odczytywania i zapamiętywania ich, hamowanie, ograniczenie, eliminowanie drogą stymulacji negatywnych bodźców występujących przy nadwrażliwości zmysłów. Podstawową metodą pracy w tej terapii jest zabawa (toczenie się, pocieranie różnymi materiałami rączek, kołysanie się, kręcenie się itd.). Terapeuta nie jest skoncentrowany na efekcie terapii, lecz jej przebiegu. Terapeuta nie walczy z objawami, ale z ich przyczynami.
VII. HIPOTERAPIA
W tej metodzie aktywizowana jest sfera sensomotoryczna - odczuwanie ciepła, zapachów, świadomość swego ciała, jego położenia w przestrzeni,
planowania ruchów. Hipoterapia pozwala poznać czym jest samodzielność, dowartościowuje, pozwala odczuć radość z kontaktu z żywą istotą, satysfakcji i powodzenia w trakcie terapii. Ruch konia, jego ciepło i spokój pomagają opanować niepożądane emocje i zachowania dziecka, a wzmocnić i wspomagać zachowania pozytywne. Istnieją różne formy terapii m. in. Dla dzieci z zespołem Downa:

psychopedagogiczna jazda konna - dla młodszych dzieci (sześć osób - od 4 do 12 lat)
psychopedagogiczna jazda konna w połączeniu z metodą KniIIów - (jedno dziecko - 2 lata)
psychopedagogiczna woltyżerka (trzy osoby, 12 - 16 lat)
terapeutyczna jazda konna i udział w treningach i zawodach Olimpiad Specjalnych (pięć osób - 12-25 lat)
VIII. Metody oparte o kontakt z ciałem
Doznania związane z odczuwaniem dotyku, ruchu, tzw. bliskimi zmysłami, pojawiają się najwcześniej w życiu człowieka. Dlatego te są mu najlepiej znane, zapewniają skuteczne zaspokajanie potrzeby poczucia bezpieczeństwa. Pozwalają na zdobywanie informacji na temat swojego ciała, wyodrębnienie go z otoczenia, a co za tym idzie ułatwiają rozwój poznawczy.
Do metod opartych głównie o kontakt z ciałem zaliczyć można m. in.:
1. Zabawy paluszkowe
2. Baraszkowanie
3. Programy Aktywności: świadomość ciała, kontakt i komunikacja (opr. Przez M. i Ch.Knillów)
4. Program dotyk i komunikacja (opr. Przez Ch.Knilla)
5. Metodę Ruchu Rozwijającego (opr. Przez Weronikę Sherborne)
Podstawową zaletą opisanych poniżej metod jest ich naturalność i prostota. Wszystkie odwołują się do znanych z dzieciństwa zabaw i form kontaktu z małymi dziećmi.

ZABAWY PALUSZKOWE
To przyjemne zabawy z linią melodyczną typu "Idzie rak nieborak" "Sroczka kaszkę ważyła". Zaletą tej metody jest możliwość nawiązania z drugą osobą pozytywnego kontaktu, wzrastanie w poczuciu akceptacji i bezpieczeństwa.

BARASZKOWANIE
Należy do nich: podrzucanie dziecka w górę, siłowanie się z nim, huśtanie go, turlanie. W wyniku tych zabaw dziecko wykształca w sobie świadomość schematu własnego ciała, uczy się bliższej relacji z innymi ludźmi, uczestniczy w przyjaznej, miłej atmosferze.

METODA KNILLÓW
Program Aktywności został opracowany dla rodziców, nauczycieli, dzieci, które posiadają różne zaburzenia rozwojowe.
Podstawowym celem jest rozbudzenie aktywności osoby niepełnosprawnej, zachęcenie jej do działania i przejawiania własnej inicjatywy wykorzystując wrażliwość jej zmysłu dotyku.
Każde zajęcia rozpoczynane są i kończone specjalnie skomponowaną ścieżką dźwiękową. Jej zadaniem jest uaktywnienie, uspokojenie i jednocześnie zrelaksowanie dziecka. Muzyka jest niezbędnym elementem Programu Aktywności: świadomości ciała, kontaktu i komunikacji. Nagrana na taśmie muzyka jest podzielona na 5 części i trwa około 23 minut.
W l części następuje muzyka wprowadzająca, która trwa 3 minuty. Sygnalizująca melodia pobudza oczekiwania, pomaga przygotować dziecko do dalszej części sesji. Na początku nauczyciel kołysze się z dzieckiem, tworząc atmosferę zaufania. W drugiej i trzeciej części muzyka jest bardziej rytmiczna, intensywniejsza. Pozwala to na aktywniejszy kontakt między dzieckiem a opiekunem (m.in. wymachy rękami do góry, pocieranie dłońmi, klaskanie). W czwartej i piątej części muzyka przypomina część wprowadzającą. Melodia jest uspokajająca, medytacyjna. Służy relaksacji, daje czas na refleksje. Można wtedy głaskać głowę, brzuszek dziecka. Bardzo istotnym elementem jest powtarzanie tych samych sytuacji sprzyjających pozytywnemu kontaktowi.

DOTYK I KOMUNIKACJA
Program ten został opracowany przez Christophera Knilla. Jest przeznaczony dla rodziców, nauczycieli i in. Dzieci, które posiadają różnego typu zaburzenia rozwojowe. Może być jednak wykorzystywany również w pracy z prawidłowo rozwijającymi się niemowlętami. Podstawowym założeniem tego programu jest oparcie działań stymulujących rozwój dziecka na zmyśle dotyku. Doświadczanie kontaktu fizycznego jest podstawą rozwoju związków z innymi ludźmi i komunikacji między nimi. Autor jednak zwraca uwagę, że na skuteczność oddziaływań nie będzie wpływała ilość, lecz jakość kontaktów, jakie ma dziecko z innymi ludźmi. Stąd ważniejsze jest powtarzanie tych samych sytuacji sprzyjających kontaktowi, niż stwarzanie coraz to nowych, nieznanych dziecku okazji do tego kontaktu.
Program zawiera wskazówki służące jak najlepszemu zaplanowaniu i przygotowaniu sesji kontaktu. Określona w nim jest również struktura poszczególnych spotkań i wskazówki praktyczne pomocne w pracy.
Podobnie jak w programach omawianych powyżej niebagatelną rolę w wyzwalaniu aktywności dziecka odgrywa specjalnie skomponowana muzyka.

METODA W. SHERBORNE
Celem tej metody jest korygowanie zaburzeń psychoruchowych. Ćwiczenia prowadzone są w formie zabawowej. Obejmują m. in. naukę nawiązywania kontaktów emocjonalnych, opanowanie lęku, rozwój samodzielności, naukę orientacji w przestrzeni, rozwój wyobraźni.
W metodzie tej wyróżnia się kilka kategorii ruchu:

ruch prowadzący do poznania własnego ciała
ruch kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym
ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem
ruch prowadzący do współdziałania w grupie
ruch kreatywny.
Wszystkie zajęcia prowadzone metodą Ruchu Rozwijającego zawierają element relaksu. Podstawowym zadaniem wszystkich ćwiczeń jest wykształcenie umiejętności stanu odprężenia, zdobycie pewności siebie poczucia bezpieczeństwa w otoczeniu.
Ćwiczenia mogą być realizowane w różnych formach: jako zajęcia indywidualne z jednym dzieckiem, ale tez jako zajęcia w parach w większej grupie. Ćwiczenia dobiera się zgodnie z potrzebami i możliwościami dziecka. Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną wymagają wielu ćwiczeń prowadzących do poznania ciała, przestrzeni, koncentracji, rozwoju, siły w nawiązywaniu kontaktów. Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi potrzebują szczególnej pomocy w wykonywaniu ćwiczeń ułatwiających im uzyskanie pewności siebie, pewności w otoczeniu. Dzieci nadpobudliwe muszą czuć opiekę osoby pracującej nad nimi. Muszą czuć się w centrum zainteresowania.
Bibliografia:
1. Pod red. Pileckiego J., Usprawnienie, wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym. Kraków, 2002, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
2. Olechowicz H., Dziecko własnym terapeutą. Warszawa, 1995, PWN.
3. Kaczmarek T., Psychoterapia dziecka wykazującego upośledzenie rozwoju umysłowego. Podejście niedyrektywne, w: Studia z psychologii klinicznej dziecka, red. M. Kościelska. Warszawa, 1988, WSiP.
4. Carr J., Pomóc dziecku upośledzonemu. Warszawa, 1984, PZWL.
5. OlechowiczH., Nauczanie funkcjonalne - metoda pracy z dziećmi umysłowo upośledzonymi. Materiały Informatyczno - Dydaktyczne ZG TPD Komitetu Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski. z. 10-11, 1970
strona:
http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=3999



następna publikacja
Metody pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym

Jedną z metod, z której można korzystać w pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym jest metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne. Ruch jest stałym składnikiem ludzkiego życia, który jest potrzebny i naturalny, a jednak często zapominamy o tym w terapii dziecka z głębokim upośledzeniem umysłowym, u którego motoryka jest poważnie ograniczona.

W metodzie tej wyróżnia się kilka kategorii ruchu. Największe znaczenie w terapii z upośledzonym uczniem ma grupa ćwiczeń pozwalających dzieciom poznać swoje ciało. Ćwiczenia te są szczególnie wskazane, gdyż nie wymagają od ucznia ukierunkowanej aktywności własnej, która często przekracza możliwości rozwojowe osób głęboko upośledzonych umysłowo. Świadomość obrazu samego siebie, posiadania ciała, jego części jest podstawą do wyodrębnienia własnej osoby z otoczenia i poczucia tożsamości. Ponadto podczas ćwiczeń nawiązuje się kontakty interpersonalne, które mogą pomóc dzieciom na ogół słabo interesującym się otoczeniem. W tych ćwiczeniach dziecko może być bierne, stroną aktywną jest tu nauczyciel. Wykonuje się je na podłodze. Bliski kontakt ciała dziecka z podłogą daje mu poczucie bezpieczeństwa. Wykonując ćwiczenia, nauczyciel przechodzi stopniowo od ćwiczeń wymagających całkowitej styczności ciała z podłożem do tych, w których zmniejsza się ten kontakt. Ćwiczenia te w prosty sposób przekazują dziecku wiedzę o budowie jego ciała, pozwalają na stopniowe poznawanie poszczególnych jego części. Możemy tu wyróżnić kolejne etapy; wyczuwanie własnego ciała, a następnie nazywanie części ciała. Szczególną wagę przywiązuje się do stóp, kolan, nóg, bioder, ponieważ na nich opiera się ciężar ciała. Uczenie znajomości własnego ciała w metodzie W.Sherborne odbywa się w bezpośrednim doświadczeniu.

Druga kategoria ruchu wyróżniona przez W.Sherborne jest to ruch kształtujący związek dziecka z otoczeniem fizycznym. W tej kategorii chodzi o wykształcenie orientacji w przestrzeni, aby w ten sposób mógł się wytworzyć związek pomiędzy człowiekiem a otoczeniem. Ćwiczenia te mogą odbywać się również na podłodze i mają na celu rozwinięcie umiejętności poznawania najbliższego otoczenia na większym terenie, na którym dziecko może się zetknąć z różnymi przedmiotami, np. meblami czy dywanem lub też z innymi ludźmi. Ta grupa ćwiczeń jest mniej wykorzystywana, gdyż wymaga ukierunkowanej aktywności własnej, co czasem przekracza możliwości ucznia.

Trzecią grupą są ćwiczenia prowadzące do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem. Ćwiczenia te umożliwiają spontaniczne nawiązanie pozytywnego kontaktu z drugim człowiekiem, opartego na wzajemnym poznawaniu i zrozumieniu potrzeb partnera oraz na zaufaniu. Zabawy W.Sherborne zapewniają optymalne warunki do nawiązania takiego kontaktu, przypominają zabawy dzieci i dorosłych zwane baraszkowaniem. Składają się na to między innymi takie elementy, jak zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, przyjazna atmosfera, relaks, możliwości decydowania o swojej aktywności przez dziecko. Są to ćwiczenia, w której partner może być bierny i jest pod opieką osoby aktywnej, co wymaga wyczucia osoby będącej pod opieką, jej potrzeb, przeżyć a zarazem umożliwia osiągnięcie harmonii i współpracy. Można wyróżnić tu ćwiczenia "z", ćwiczenia "przeciwko" i ćwiczenia "razem" z partnerem oraz ćwiczenia "razem" w grupie. W pracy z dzieckiem upośledzonym największe zastosowanie będą miały elementy ćwiczeń "z" partnerem, w których jeden z partnerów jest bierny a drugi zaś aktywny względem niego. Ćwiczenia te budują między partnerami zaufanie. Ćwiczenia "przeciwko" maja mniejsze zastosowanie w pracy, bowiem prowadzą głównie do wyczuwania ciężaru i siły drugiej osoby. Ćwiczenia "razem" wymagają pełnej współpracy i nie są wykorzystywane w pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym.

Czwartą grupą są ćwiczenia prowadzące do współdziałania w grupie. Tu również można wyodrębnić czynności ruchowe z kategorii; ruch "z", "przeciwko" i "razem" z tą różnicą, że ćwiczenia wykonuje się w grupie (więcej niż trzy osoby) lub w trójkach. Ćwiczenia wymagają dobrego współdziałania oraz zgrania partnerów. W ćwiczeniach ruchowych "z" dwie osoby mogą zajmować się, opiekować trzecią, w ćwiczeniach "przeciwko" kilka osób ćwiczy z jedną osobą (dorosłą, silniejszą, cięższą), w ćwiczeniach "razem" współdziała kilka osób, a celem jest zaangażowanie wszystkich uczestników w aktywność ruchową, współdziałanie ze sobą. Tę grupę ćwiczeń również można zastosować w pracy z dzieckiem upośledzonym w stopniu głębokim.

Metoda W.Sherborne - w odróżnieniu od metod rehabilitacji ruchowej koncentruje się przede wszystkim na kontakcie z innymi osobami, komunikacji pozawerbalnej oraz aspekcie terapeutycznym, którego podstawą jest ruch.

Stosując tę metodę, rozwijamy u dzieci:

poczucie bezpieczeństwa
pewność siebie w poruszaniu się w przestrzeni
zaufanie do innych
spontaniczność i aktywność
poczucie sprawstwa
świadomość własnego ciała
umiejętność nawiązywania kontaktów
umiejętność rozróżniania kierunków i tempa ruchów ciała.
Metoda ta wymaga od nauczyciela nie tylko znajomości ćwiczeń, ale przede wszystkim terapeutycznego podejścia do dziecka, podejścia opartego na umiejętności nawiązywania kontaktu, otwartości na potrzeby i elastyczności w prowadzeniu zajęć.

Kolejną metodą w pracy z dziećmi głęboko upośledzonymi jest metoda stymulacji polisensorycznej. Jednak przystępując do pracy tą metodą; stymulacji zmysłów, należy poprzez badanie i obserwację, określić najpierw funkcjonowanie zmysłów dziecka, znaleźć odpowiedzi na pytania, na które zmysły reaguje i na jakie bodźce? Czy dziecko nie ma sensoryzmów?

Stymulacja polisensoryczna, wielozmysłowa obejmuje wszystkie zmysły; dotyk, wzrok, słuch, węch i smak. Celem tych zajęć nie jest dostarczenie określonej liczby bodźców, stosowanie ich jest tylko środkiem do celu, jakim jest spotkanie terapeuty z dzieckiem oraz dzieci nawzajem, podczas którego budowane jest poczucie bezpieczeństwa. Każdy element powinien być dla dziecka przewidywalny, a więc bezpieczny. Komunikowanie się z dziećmi upośledzonymi umysłowo powinno wykraczać poza sferę werbalną i obejmować całą osobę z jej możliwościami percepcyjnymi, musi oddziaływać nie tylko na umysł dziecka, ale również na jego emocje i uczucia. Dlatego komunikujemy się z dziećmi za pomocą pewnych gestów i symboli, takich jak dotyk, przytulanie, pieszczoty, kołysanie, uśmiech czy śpiewanie piosenek. Ten właśnie język znaków i symboli jest istotą "porannego kręgu"-stymulacji polisensorycznej, za pomocą, którego komunikujemy się z dziećmi. Program stymulacji polisensorycznej jest oparty na przyrodzie. Świat przyrody, to świat, którego jesteśmy częścią, od którego jesteśmy uzależnieni i poddani jego rytmowi. To świat podstawowych symboli; żywiołów, barw, zapachów, smaków, wrażeń dotykowych i termicznych. Te symbole, bodźce ze świata natury są inspiracją podczas pracy nauczyciela z dzieckiem. Największe znaczenie "porannego kręgu" i najważniejszym bodźcem wzrokowym jest sam nauczyciel, a właściwie jego postawa, nastrój, motywacja, co ma szczególne znaczenie, kiedy podchodzimy do dziecka i nawiązujemy z nim kontakt wzrokowy i dotykowy. Osoby głęboko upośledzone, mają ogromne trudności w komunikacji, dlatego bardzo ważna jest nasza ekspresja, mowa ciała oraz głos. Duże znaczenie w odbiorze wzrokowym mają również barwy, które nie tylko budzą uczucia, ożywiają umysł, ale również cieszą, zasmucają lub uspokajają. Dzieci, u których występują zaburzenia mózgowo-organiczne kolory czerwony i żółty pobudzają i uaktywniają uczucia, błękitny i zielony zaś powoduje koncentrację, zadowolenie i równowagę, a kolor biały uspakaja. Każda pora roku ma swój kolor. Lato to kolor czerwony, który bardzo silnie pobudza. Kolor żółty jest barwą jesieni, która wzmacnia wolę, przekazuje ciepło, wesołość, może również działać łagodząco i wypogadzająco. Zima to biały kolor, który działa nużąco, uspokaja i rozjaśnia. Do tej pory roku należy również błękit, który kojarzy się z głębią, dalą nieba lub wody. To kolor ciszy i spokoju. Kolorem wiosny jest zieleń, która łagodzi, zadowala, uspokaja i odpręża. Kolejnym ważnym momentem "porannego kręgu" jest ciemność, która bardzo mocno oddziaływuje na emocje. Budzi niepokój a nawet lęk. Dzięki niej dziecko może dostrzegać każdy element, który nią nie jest, np. zapalona świeca. Istotnym elementem są oczywiście bodźce dotykowe, szczególnie ważne jest dotykanie rąk, ponieważ na całej powierzchni skóry znajdują się receptory dotyku. Podstawą stymulacji dotykowej jest masaż dłoni wykonywany na powitanie oraz towarzysząca mu piosenka. Masaż wykonywany jest przy pomocy olejku o charakterystycznym zapachu dla danej pory roku. Dla dzieci niedowidzących bodźce dotykowe maja szczególne znaczenia, ponieważ ich ręce są organem do "widzenia", do orientacji w przestrzeni. Innym ważnym bodźcem podczas stymulacji polisensorycznej, są zapachy, które podobnie jak kolory oddziaływają na psychikę dziecka. Tu również dla każdej pory roku przyporządkowany jest inny zapach. Lato to zapach różany, który koji, uśmierza złość, gniew, a nawet pomaga rozładować stres. Jesień kojarzy się z zapachem lawendy, która z kolei łagodzi napięcia, uspokaja i wzmacnia. Podczas zimy stosujemy zapach mięty, która również działa uspokajająco i rozluźniająco (oczyszcza drogi oddechowe). Wiosną natomiast używamy zapachu cytryny, którego działanie określane jest jako antyseptyczne oraz pobudzające apetyt i ożywiające. Każdej porze roku przyporządkowany jest również instrument jako bodziec dźwiękowo-wibracyjny. Instrumenty mogą wywoływać silne wibracje odczuwane przy pomocy dotyku, który wspomaga słuch w odbierze fal akustycznych. Podczas zajęć najpierw gramy na instrumentach blisko dzieci, aby mogły czuć wibracje, a później oddalamy źródło dźwięku w celu wytworzenia odruchu orientacyjnego, rozpoznawania kierunku, z którego dochodzi dźwięk. W lecie używamy do tego celu gongu i grzechotki z piaskiem, jesienią gramy na dzwonach rurowych, zimą posługujemy się dzwonkami i trójkątem, a wiosną bębnem. Kolejnym bodźcem oddziałującym na dzieci podczas stymulacji polisensorycznej są wrażenia smakowe, które również zmieniają się w zależności od pory roku. Ich celem jest zwiększenia wrażliwości warg i języka, a ważny jest nie tylko smak, ale i zapach pokarmu. Wiosną podajemy dzieciom cytrynę posypaną cukrem, aby poznały smak gorzko-kwaśny, latem słodka konfiturę, jesienią miód i krem orzechowy, a zimą miętowe pastylki w czekoladzie. Jako element komunikacji oraz nawiązywania dialogu podczas stymulacji polisensorycznej możemy uczyć dziecko w każdej porze roku innej samogłoski. Latem uczymy głoski "i", jesienią "e", zimą "a", wiosna natomiast "o". Wypowiadanie samogłosek przez dzieci może być reakcją na wywołanie jego imienia w ciemnym pokoju. Bardzo ważnym elementem "porannego kręgu" są żywioły, czyli ogień, powietrze, woda i ziemia, które również odpowiadają innej porze roku. Ogień to żywioł lata i jest postrzegany jako bodziec wzrokowy, dający ciepło. Powietrze przyporządkowane jest jesieni, to wiatr, który czujemy, możemy zobaczyć i usłyszeć. Elementem zimy jest woda, którą również możemy usłyszeć-jej plusk, zobaczyć, poczuć i doświadczyć zimnej lub ciepłej. Ziemia to żywioł wiosny, stanowi nie tylko bodziec wzrokowy, ale również zapachowy. Żywioły wyzwalają duże zainteresowanie i emocje. Są żywiołami, wobec których nikt nie może przejść obojętnie, dlatego ogromnie oddziaływają na dzieci, zwłaszcza na upośledzone umysłowo.

Praca z żywiołami może być wykorzystana również na osobnych zajęciach. Do pracy z dziećmi nadaje się czarna oczyszczona, przesiana ziemia o zdecydowanej barwie, specyficznym mocnym zapachu o określonej strukturze, wilgotności i temperaturze. Wszystko to dostarcza dziecku złożonych doznań dotykowych. Zabawa polega na dotykaniu ziemi, rozgarnianiu, grzebaniu w niej w miarę możliwości obiema rękami a także nogami. Ziemią możemy napełniać pojemniki, zakopywać w niej różne przedmioty a na koniec wysiać nasiona zbóż lub innych roślin. Kolejnym żywiołem jest ogień, który pobudza do skupienia uwagi, a w szczególności wzroku. Dzieci głęboko upośledzone, nawet te, które na niczym nie potrafią skupić wzroku, najbardziej ruchliwe na widok ognia nieruchomieją. Dostarcza on wielu wrażeń a mianowicie, świeci i migocze, porusza się i zmienia swój kształt oraz grzeje. Celem zajęć jest pokazywanie dzieciom ognia i oswajanie ich z nim. Wykorzystujemy świeczkę pokazując ją z daleka i bliska, wskazujemy na cechy ognia - ciepły, jasny. Zawsze gasimy ogień poprzez zdmuchnięcie lub polanie wodą. Podczas takich zajęć musimy zawsze pamiętać o bezpieczeństwie. Innym żywiołem jest powietrze. Dzieci głęboko upośledzone pozbawione są wrażeń, jakie dostarcza nam powietrze, ale czują potrzeby jego odczuwania. Wyczuwając powietrze większość z nich nieruchomieje, koncentruje się na jego doznaniach. Pracując z powietrzem można wykorzystać wentylator czy suszarkę do włosów, a podmuch może być zimny lub ciepły. Podczas zajęć dmuchamy na dzieci, na ich twarze, rozwiewając ich włosy, na ręce i nogi, pod koszulkę, na plecy i piersi, na stopy i dłonie. Bardzo ważne jest również pokazywanie dzieciom, jaki wpływ ma powietrze na różne przedmioty; jesienne liście, kawałki papieru, dzwonki rurowe, wiatraczki, wiszące zabawki mobilne, materiały, wstążki, itp. Następnym żywiołem jest woda, która działa na dzieci bardzo pobudzająco. Pobudza aktywność ruchową i wokalizacyjną, daje miłe i delikatne wrażenia dotykowe, łatwo poddaje się aktywności dziecka. Większość z nich bardzo lubi wodę, choć są i takie, które się jej boją. Do zabaw z wodą możemy wykorzystywać hydromasaże lub wirówki. W wodzie ożywiają się nawet najmniej aktywne, najmniej sprawne dzieci. Są to zajęcia dające najwięcej radości, działają polisensorycznie na zmysły. Innym pomysłem jest moczenie rąk i nóg w misce z wodą, bawiąc się przy tym zabawkami. Wodę można przelewać, kropić twarze, pluskać demonstrować ciepłą i zimną, dotykać różnych części ciała lodem i śniegiem.

Dla dzieci o zaburzonym rozwoju ruchowym bardzo dobry jest masaż ciała wykorzystujący hinduską metodę Shantali. Zmysł dotyku u dzieci z głębokimi zaburzeniami rozwojowymi pełni ogromną rolę, bowiem skóra odbiera wiele bardzo różnorodnych bodźców, a u niektórych dzieci jest najważniejszym zmysłem umożliwiającym kontakt. Metoda Shantali to doznania dotykowe poprzez masowanie różnych części ciała i twarzy. Masaże mają wielokrotne znaczenie, nie tylko dostarczają dziecku wrażeń dotykowych, ale stymulują rozwój mowy, usprawniają proces karmienia, przyczyniają się do rozwoju motoryki. Osoba masująca powinna być skoncentrowana na dziecku, a ruchy swobodne i mechaniczne. Dotyk jest przede wszystkim sposobem komunikowania się. Sprawia, że dziecko skupia się na dotykanym miejscu, informuje o obecności nauczyciela. Lekkie głaskanie może pocieszyć i uspokoić, kołysanie rozluźnia stawy i mięśnie, rozcieranie pobudza powierzchnię ciała lub uspokaja, opukiwanie palcami ożywia i pozwala poczuć fragment ciała, a szybkie oklepywanie może rozluźnić, wolne rozładować wściekłość.

Istnieje również metoda, która przygotowuje dzieci do ruchów mimicznych, artykulacyjnych, usprawnia jedzenie, picie oraz stymuluje twarz i usta. Jest to metoda R. Castillo - Moralesa, zwana ustno - twarzową terapią regulacyjną. Polega na stymulacji neuromotorycznych części twarzy. Dzięki tej metodzie można uzyskać dobre rezultaty w zwiększaniu kontroli dziecka nad mięśniami twarzy, w ten sposób ćwiczy się ich ruch. Do tego rodzaju metod można zaliczyć również masaże logopedyczne i masaże twarzy usprawniające jego części, jamy ustnej, narządów artykulacyjnych, przygotowujące lub rozwijające mowę dziecka.
U dzieci z głębokim upośledzeniem, często występuje uszkodzenie wzroku. Kolejną metodą jest, więc stymulacja wzroku, czyli rozwój umiejętności widzenia, który musi być odpowiednio zorganizowany i zaplanowany. Istotnym elementem jest współpraca z tyflopedagogiem lub terapeutą widzenia. Podstawowym ćwiczeniem stymulacji wzrokowej u dzieci słabowidzących i niedowidzących jest stymulowanie wzroku za pomocą podświetlania przedmiotów poprzez latarki, lampy ultrafioletowe, czy zabawki o kontrastowym zabarwieniu. Można stosować slajdy, obrazki o kolorach czarno - białych oraz jaskrawo kolorowych, fluorescencyjnych, kontrastujących. Kolejnym ćwiczeniem może być nauka wodzenia wzrokiem za źródłem światła, w linii poziomej na niewielkiej przestrzeni, a później w linii pionowej, w zaciemnionej sali. Podobne ćwiczenie wykonuje się z przedmiotami, zabawkami, najlepiej fluorescencyjnymi lub w świetle nadfioletowym.
Często w pracy możemy wykorzystać szeroko rozumianą stymulację słuchu, gdyż zarówno wzrok jak i słuch wywołują potrzebę ruchu, działania i poznawania. Percepcja słuchowa to wyrabianie uwagi, pamięci słuchowej, nauka rozróżniania i lokalizowania źródła dźwięku oraz kojarzenie dźwięku, słów i zadań z określoną sytuacją. Są to zabawy słuchowe z instrumentami, z magnetofonem czy przedmiotami wydającymi różne dźwięki, odgłosy, zabawy muzyczne, muzyczno-ruchowe.
Czasami dziecko jest bierne w ciągu całego dnia. Ożywienie wykazuje tylko przy jedzeniu. Tę sytuację należy wykorzystać przy stymulacji smakowej. Podawane jedzenie powinno mieć "czyste" i zdecydowane smaki, aby efekt był większy, jedzenie Ąo określonym smaku, powinno się kłaść na odpowiednie części języka gdzie znajdują się kubki smakowe.
Stymulacja wielozmysłowa to nauka życia przez życie, to celowe kształtowanie bodźców w celu wywołania zaplanowanych wrażeń i uczuć. Umożliwia poznawanie przez patrzenie, słuchanie, dotykanie, wąchanie i smakowanie - tworzenie globalnego, wielozmysłowego obrazu danego pojęcia.

Metoda problemowa wydaje się zbyt abstrakcyjna i niemożliwa do zastosowania w pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym. Jednak jej zastosowanie zależy od umiejętności formułowania odpowiednich pytań, stawiania określonych, możliwych do rozwiązania problemów. Polega ona na tym, aby pozwolić działać uczniowi zadając mu pytania typu; Kto przyniesie kubek?, Ciekawe, co będzie dziś na obiad? - czując zapach naleśników itp. Działania dziecka muszą być wzmacniane. Stawianie pytań jest dobrym sposobem na utrzymanie uwagi dziecka przy jednoczesnym bazowaniu na jego zainteresowaniach. Często metodę tą można połączyć właśnie z metodą ośrodków zainteresowań, - bo przecież odpowiednio sformułowane pytania związane z przedmiotem zainteresowania dziecka to najlepszy sposób na jego rozwój.

Podobnie jak metoda W.Sherborne również metoda M.Ch.Knill może być kluczem do każdego dziecka, bez względu na jego możliwości i stan psychofizyczny. Rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie. Niektóre dzieci mają trudności w doświadczaniu, nabywaniu podstawowych informacji o sobie, czego rezultatem może być zaburzony obraz swojego ciała. Brakuje im kontroli nad ruchami, mają problemy w komunikacji. Wszystko to bywa przyczyną ogólnego poczucia braku bezpieczeństwa i zaburzeń emocjonalnych, które mogą hamować normalny rozwój. Dlatego należy rozwijać świadomość ciała. Programy aktywności w tej metodzie pozwalają na stworzenie bezpiecznego środowiska, w którym udaje się skoncentrować i wywołać uwagę dziecka oraz kierować nią dzięki znaczącym dla dziecka aktywnością. Metoda ta pozwala na nawiązanie kontaktu z dzieckiem, rozbudzeniu sprawności pozytywnej oraz kształtowaniu orientacji w schemacie ciała i rozwijania poczucia tożsamości. Dodatkowym plusem tej metody jest uzyskany przez wprowadzenie określonej muzyki efekt orientacji w czasie oraz przewidywania kolejnych czynności. Muzyka zarówno stymuluje, jak i podwyższa uwagę dziecka. Może stwarzać korzystne podstawy dla uczenia się, np., gdy dziecko usłyszy dany fragment muzyczny, wie, co może się zdarzyć. Dziecko stopniowo uczy się rozpoznawać sytuację poprzez muzykę powtarzającą się na początku i na końcu programu, co przygotowuje go do łączenia z określoną aktywnością. Bardzo pomocny dziecku jest terapeuta, który używa głosu, śpiewa lub mówi, wyraźnie i melodyjnie, podkreślając w ten sposób każdą aktywność. Programy Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja pozwalają uświadamiać dziecku powiązania pomiędzy własnymi ruchami, obecnością nauczyciela, a muzyką. Metoda zawiera cztery programy oraz Program Wprowadzający i Specjalny przeznaczony dla dzieci niepełnosprawnie fizycznie. W zależności od celu, jaki chcemy osiągnąć w terapii i problemów dziecka (rodzaju upośledzenia) przebieg każdej sesji określony jest przez wyraźny scenariusz. Każdemu etapowi przyporządkowana jest inna, bardzo wyraźna, radosna linia melodyczna. Realizowany program powinien być dostosowany do specyficznych potrzeb każdego dziecka. Należy skonsultować z fizjoterapeutą, jakie ruchy powinny i mogą być wykonywane szybciej lub wolniej, co trzeba pominąć lub dodać. Rytuał sesji rozpoczyna się już w momencie przygotowań - przyniesienie przyborów i znalezienia odpowiedniego miejsca. Podstawowa część inauguruje włączeniem magnetofonu i rytualne wykonywanie określonych w danym programie czynności. Pozycja dziecka i forma jego fizycznego kontaktu z terapeutą jest uzależniona od jego woli i możliwości psychofizycznych. Po jakimś czasie dzieci zaczynają bardzo wyraźnie łączyć bodźce słuchowe - melodię - ze schematem i rodzajem wykonywanej czynności. Dzięki temu osiąga się nie tylko nawiązanie kontaktu i rozwijanie aktywności, ale również orientację w czasie, umiejętność przewidywania oraz bardzo wyraźny rozwój koordynacji słuchowo-ruchowej i rytmizowanie ruchów w zależności od muzyki. Metoda Dotyk i Komunikacja, to sposób, dzięki, któremu wrażliwy i regularny dotyk prowadzić do rozwoju kontaktu i komunikacji. Dzieci, które mają ograniczoną zdolność komunikacji, często okazują również trudności w relacji z innymi, mają złe doświadczenia w określaniu osobistej przestrzeni. Zastosowanie tej metody powoduje akceptacje partnera-dziecka oraz świadomego stosunku do bliskości fizycznej i związanych z tym emocji u innych. Celem sesji kontaktu w metodzie Dotyk i Komunikacja jest stworzenie odpowiednich warunków wspierających rozwój wzajemnej komunikacji. Zadaniem nauczyciela jest wprowadzenie dziecka w sesje i zbudowanie takiego nastroju, aby sprzyjał pozytywnemu budowaniu samoświadomości dziecka oraz proponowanie mu aktywności, które mogą rozwijać jakość kontaktu i komunikacji. Muzyka w proponowanej metodzie podzielona jest na pięć części. Część pierwsza to muzyka wprowadzająca, której celem jest wprowadzenie spokojnej i bezpiecznej atmosfery. W drugiej części muzyka staje się bardziej rytmiczna i stanowi wspierający akompaniament dla początku aktywnego kontaktu miedzy nauczycielem i dzieckiem. Trzeba podchodzić do dziecka ostrożnie, ale stanowczo. Dziecko powinno odczuwać, że chcemy nawiązać z nim pozytywny kontakt. Można zacząć od głaskania nóg lub od ramion, najlepiej, aby dziecko było rozebrane. Część trzecia jest bardziej intensywna melodycznie i rytmicznie. Należy wykonywać większe ruchy i nawiązywać bliższy kontakt, powodować bardziej aktywną interakcję. Naturalne ruchy mogą być skierowane bardziej na centrum ciała, tułów, plecy. Kolejna część muzyki jest bardziej melodyjna i lżejsza. Powinna być akompaniamentem do mniej intensywnego i bardziej zabawowego kontaktu i komunikacji. Można to wykorzystać podczas masowania twarzy. Ostatnia muzyczna część przypomina muzykę wprowadzającą, uspakaja, służy relaksacji, daje czas na refleksje.

Jedną z metod w pracy edukacyjnej z dziećmi może być muzyka, wychowanie muzyczne. Mówi się o wychowaniu do muzyki i przez muzykę wszystkich dzieci, dostrzegając w tym ogromny aspekt wychowawczy. Jednym z celów takiej działalności jest rozwijanie muzykalności i zainteresowań muzycznych, ale również wykorzystywanie odpowiednio prowadzonych zajęć muzycznych jako czynnika pobudzającego rozwój emocjonalny, społeczny, wychowawczy, intelektualny, relaksacyjny, czyli ogólnorozwojowy i terapeutyczny. Czynnik ten stymuluje aktywność i ułatwia nawiązywanie kontaktów społecznych. W zajęciach muzycznych kładzie się nacisk na różne formy muzykowania oraz słuchanie muzyki. Wyróżnia się kilka form; śpiew, gra na prostych instrumentach, zabawy muzyczno-ruchowe, tworzenia świata dźwięków, percepcje muzyki oraz muzykoterapia. Muzykoterapia jest jedną z form psychoterapii, (obok psychorysunku, pantomimy, psychodramy), inaczej terapia przez sztukę, która łączy się z rozwojem psychoterapii, czyli leczeniem środkami psychologicznymi. Początkowo była ograniczona metodami werbalnymi, później wzbogacona o środki ekspresji artystycznej. Muzykoterapia odnosi się do zastosowania muzyki w wymiarze psychoterapeutycznym, a wartość terapeutyczną posiada nie tylko sama muzyka, ale również techniki, muzykoterapeutyczne, a przede wszystkim kontakt z pacjentem. Dziecko niepełnosprawne jest zarówno pacjentem, które wymaga leczenia, usprawnienia oraz dzieckiem na określonym etapie rozwoju wymagające odpowiedniego nauczania i wychowania. W pracy z dzieckiem upośledzonym, niepełnosprawnym należy stosować wychowanie muzyczne i muzykoterapię. Zajęcia muzyczne można podzielić na zajęcia terapeutyczne, np. relaksacja czy zajęcia usprawniające funkcje psychomotoryczne prowadzone z pomocą muzyki oraz zajęcia z zastosowaniem wszystkich form wychowania muzycznego, a więc muzykowanie głosem, granie na instrumentach, ruch przy muzyce, słuchanie muzyki. Wszystkie formy aktywności muzycznej można zawsze w jakimś stopniu udostępnić dzieciom z różnymi nie pełnosprawnościami, ważne jest, aby dzieci brały udział w każdej z wymienionych form. Są również zabawy muzyczne, które mogą być indywidualne lub zbiorowe.

W pracy stosuje się również zajęcia muzyczno-rytmiczne. Muzyka wzbudzania emocji, zaspokaja potrzebę ekspresji emocji i zabawy, pobudza potrzeby estetyczne i poznawcze. Dociera do głębi naszej duszy do podświadomości, działa na procesy fizjologiczne - na funkcje wegetatywne i motoryczne. Jednak w pracy z uczniami z głębokim upośledzeniem umysłowym rzadko wykorzystuje się muzykę jako samodzielny element terapii. Najczęściej używa się muzyki do uspokojenia dziecka lub pobudzenia. Łączy się ją na ogół ze śpiewem, tańcem, słowem, kolorem itp. Muzyka pobudza działania, skupia uwagę słuchacza. Z obserwacji dzieci głęboko upośledzonych wynika, że bardzo żywo reagują na muzykę i bardzo chętnie uczestniczą w zajęciach muzyczno - rytmicznych. Zajęcia takie wywierają bardzo pozytywny wpływ także na dzieci nadmiernie pobudliwe, ruchliwe a czasem agresywne. Podczas zabaw muzyczno - ruchowych zaspokaja się przede wszystkim potrzebę zabawy. Można również poznawać swoje ciało, poszczególne jego części, wykonywać celowe ruchy, uczyć współdziałania w grupie, zwracać na rówieśników i ich role w zabawie. Ponadto poznawać instrumenty muzyczne i wydawane przez nie dźwięki oraz śpiewać ilustrowane przez ruch piosenki. W zabawach muzyczno - ruchowych można wykorzystywać bardzo znane zabawy przedszkolne z elementami inscenizacji.

Form zajęć muzyczno-rytmicznych może być bardzo wiele. Możemy dobierać różne rodzaje muzyki i ruchu, łączyć je z elementami zajęć. Aby robić to dobrze, należy postępować ostrożnie i uważnie obserwować zachowanie się dzieci oraz elastycznie reagować na ich potrzeby i lęki.

Inną formą pracy z dziećmi głęboko upośledzonymi mogą być zabawy plastyczne. Barierę stanowią przede wszystkim słaba zdolność do wykonywania celowych ruchów, naśladownictwo oraz ograniczone możliwości ruchowe dzieci głęboko upośledzonych. Dlatego zajęcia plastyczne powinny uwrażliwiać dłonie dzieci. Najprostszą formą takich zajęć jest odciskanie na papierze dłoni lub stopy w farbie lub w masie solnej czy glinie. Można również robić odciski różnych przedmiotów. Inną formą może być malowanie dłońmi, palcami na dużych arkuszach papieru, używając różnych kolorów farb lub masy mydlanej, kisielu z mąki ziemniaczanej zabarwionym farbą czy papka z kaszki manny, wymieszaną z farbą i klejem. Podczas zajęć plastycznych możemy używać gotowych szablonów, wykonywać prace powstałe w wyniku posmarowania klejem kartki papieru i posypywania różnymi sypkimi przedmiotami. Jednym z ćwiczeń plastycznych jak również logopedycznych jest rozdmuchiwanie na kartce papieru kropli farb oraz ich odbijanie, rozmazywanie. Można wykonywać prace z masy solnej czy masy papierowej, używać gliny, piasku, grochu, fasoli, ryżu, kasztanów, żołędzi itp.

Właściwie w pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym można korzystać z wszystkich dostępnych metod, ale należy umiejętnie dostosować je do poziomu rozwoju oraz upodobań i zainteresowań dziecka. Do takich metod należy metoda R.Labana, która podobnie jak metoda W.Sherborne oparta jest na ruchu. Ruch według R.Labana powinien być zgodny z własną inwencją, fantazja i doświadczeniem, a ćwiczenia gimnastyczne przybierać formę zadań otwartych, zapewniających swobodę, możliwość decydowania o sposobie wykonania ruchu a przez to wyrażaniu swej indywidualności. Ćwiczenia te nie mogą być, więc wykorzystywane w pracy z dziećmi głęboko upośledzonymi o różnych zaburzeniach ruchowych. Można wykorzystywać tylko niektóre elementy, biorąc pod uwagę zaburzenia ruchowe dziecka. Podstawowe zasady zajęć ruchowych według R.Labana to; każdy ćwiczący wykonuje zadania ruchowe na swój sposób, zajęcia prowadzone są w luźnej grupie, pozycja wyjściowa dowolna dla każdego dziecka, elementami towarzyszącymi są rytm i muzyka. Tematyka zajęć ruchowych wywodzi się z pięciu zasadniczych tematów:
- wyczucie własnego ciała
- wyczucie ciężaru i czasu
- wyczucie przestrzeni
- doskonalenie płynności ruchów i wyczucie ciężaru ciała w przestrzeni i czasie
- adaptacja ruchów własnych do ruchów partnera i grupy

Przy wyborze metody do pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym należy przede wszystkim pamiętać o jej wpływie nie tylko na rozwój, ale również na emocje dziecka i jakość jego życia. Najważniejszy wydaje się rozwój ruchowy, który u dzieci upośledzonych w stopniu głębokim szczególnie z zaburzeniami rozwojowymi jest bardzo ograniczony. Dlatego warto zwrócić szczególną uwagę na wybór metod, które usprawniają rozwój ruchowy, motoryczny dziecka. W pracy rewalidacyjnej nie należy zapominać również o usprawnianiu funkcji związanych z samodzielnością dzieci, tym bardziej, że są one często zależne od swoich opiekunów. Tu należy wspomnieć o usprawnianiu choćby elementów podczas jedzenia czy ubierania się. Bardzo ważne jest usprawnianie funkcji poznawczych, które wpływają właśnie na rozwój emocji dziecka pozwalając poznać otaczający go świat.
Metoda powinna prowadzić raczej do pobudzenia spontanicznej aktywności niż wtłaczania w ramy i utarte schematy, nie zapominając również o roli zajęć przeprowadzanych w naturalnych warunkach, a zwłaszcza w kontakcie z przyrodą.

Literatura:
1. "Rozwój daje radość", pod red. J. Kielnia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2002
2. "Metoda W.Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka", M.Bogdanowicz, B.Kisiel, M.Przasnysza, WSiP Warszawa 1992
3. "Ruch rozwijających dla wszystkich", M. Bogdanowicz, A. Kasica, Wyd. Harmonia Gdańsk 2003
4. Programy aktywności, "Świadomość ziała, kontakt i komunikacja" M.Ch.Knill, CMPP-P Warszawa 1997
5. "Dotyk i komunikacja" Ch. Knill, CMPP-P Warszawa 1997
6. "Dziecko niepełnosprawne ruchowo", praca zbiorowa pod red. M. Bobrowskiej, WSiP Warszawa 1997
7. "Dziecko niepełnosprawne ruchowo", praca zbiorowa pod red. E. Mazanek, WSiP Warszawa 1998

strona:
http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=3539


następna publikacja

Program komputerowy Crayola Amazing Art jako narzędzie rewalidacyjne w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym

WSTĘP

Koniec bieżącego wieku, charakteryzujący się między innymi szybkim rozwojem techniki komputerowej i nowymi zastosowaniami komputerów, stwarza sytuację, w której umiejętność posługiwania się tymi narzędziami, nawet w podstawowym zakresie, staje się nie tyle luksusem, ile niezbędną koniecznością.

Komputery stosowane nie tylko jako inteligentne maszyny do pisania, źródło gromadzenia i przechowywania informacji, elementy systemu zarządzania i wspomagania przedsiębiorstw, w coraz większym zakresie stosowane są w urządzeniach powszechnego użytku, które każdy z nas musi umieć obsłużyć.

Stawia to przed szkołą, przygotowującą nie tylko do przyszłej pracy zawodowej, ale i funkcjonowania w określonych warunkach społecznych, zadanie wyposażenia młodzieży w wiadomości i umiejętności związane z obsługą komputera i technologią informacyjną.

Problem ten dotyczy nie tylko szkoły ogólnodostępnej, ale również szkolnictwa specjalnego, czyli szkolnictwa zajmującego się uczniami z wadą słuchu, z wadami widzenia, z upośledzeniem umysłowym, niepełnosprawnymi ruchowo.

Rola i wykorzystanie komputerów w kształceniu uczniów niepełnosprawnych do niedawna było sprawą niezauważalną, zarówno w ramowych planach nauczania, jak i w środowisku pedagogicznym.

Dopiero ostatnia reforma oświatowa w znacznym stopniu pozwala na wprowadzanie przedmiotu informatyka już od II etapu edukacyjnego, czyli od klasy IV, co stwarza możliwości do korzystania z komputera na różnych jednostkach lekcyjnych

Komputery już od dawna przestały być luksusem. Czy to w biurze, czy w szkole, czy w domu - pomagają wykonywać pracę znacznie szybciej i prościej. Mogą bawić, ale też dostarczać najróżniejszych informacji. Pomagają dzieciom w nauce i dorosłym przy wykonywaniu szeregu czynności i zadań.

W dziedzinie obsługi maszyn i urządzeń, na których być może w przyszłości podejmą pracę nasi uczniowie, wiele z nich będzie sterowanych komputerowo. Osiągnięcia techniki, z którymi spotykamy się obecnie nakazują podjęcie kształcenia dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym właśnie w tym kierunku. Ostatnia reforma szkolna miała na uwadze ten właśnie problem wprowadzając przedmiot - informatyka w szkolnictwie specjalnym. Samo zapoznanie się z komputerem, jego obsługą wzbudza zrozumiałe zainteresowanie dzieci. W związku z tym postanowiłam wykorzystywać możliwości pracy na komputerze na prowadzonych przeze mnie zajęciach min. reedukacji.

Do pracy z dziećmi wybrałam program Crayola Amazing Art, gdyż bogata i kolorowa grafika oraz stopień trudności programu nie będzie sprawdzianem umiejętności dziecka a przygodą z komputerem.

ZASADNOŚĆ WYKORZYSTANIA KOMPUTERA NA ZAJĘCIACH REEDUKACJI

Od 17 lat pracuję w Zespole Szkół Specjalnych w Sochaczewie z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym. Jeszcze parę lat temu w środowisku pedagogicznym uważano, że praca z komputerem dzieci upośledzonych umysłowo jest niemożliwa ze względu na ich upośledzenie. Nie widziano tego dobra, jakie może przynieść rewalidacja dzieci upośledzonych umysłowo poprzez komputer.

Zawsze pociągało mnie to, co nowe i trudne do osiągnięcia. Kiedy zobaczyłam, jakie możliwości niesie ze sobą praca z komputerem postanowiłam podjąć naukę na studiach podyplomowych "Komputerowe wspomaganie kształcenia".

Nauka w tym studium przybliżyła mi potężne możliwości i niekończące się pomysły na terapię dzieci upośledzonych umysłowo poprzez pracę z komputerem.

Wykorzystuję komputer na lekcjach matematyki, zajęciach reedukacji wcześniej fizyki, techniki, plastyki nie tylko, dlatego, że jest to atrakcyjna metoda pracy, ale również, dlatego, że programy komputerowe mogą być wykorzystywane do rysowania, do nauki czytania, pisania i liczenia. Ten typ programów pozwala na wprowadzenie integracji międzyprzedmiotowej, tak teraz ważnej w dobie reformy oświaty.

Komputer pozwala korzystać ze swoich "dobrodziejstw" dzieciom upośledzonym ruchowo, przez co wyzwala pozytywną samoocenę.

W przypadku dzieci upośledzonych umysłowo i zaniedbanych środowiskowo z rodzin patologicznych komputer jako "cierpliwy nauczyciel" pozwala na wielokrotne podejmowanie prób na dojście do wymarzonego celu.

Dodatkowe niespożyte możliwości przed dziećmi otwiera Internet Stwarza im możliwości poznania różnych dziedzin nauki i techniki poprzez zwiedzanie Muzeów na całym świecie i obejrzenia dzieł dziedzictwa kulturowego różnych narodów, pozwala na wyszukiwanie informacji na różne ciekawe tematy, a także na komunikowanie się z całym światem.

W realizacji powyższych zadań niezbędna jest odpowiednio wyposażona pracownia komputerowa. Moja obecna pracownia mieści się w ciasnym pomieszczeniu. Jest wyposażona w sześć stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu.

W mojej pracy z dziećmi wykorzystuję różne programy komputerowe. Jednak z moich obserwacji wynika, że największe zainteresowanie wzbudził program Crayola Amazing Art. Program ten swoją atrakcyjnością przyciąga uwagę dzieci, wzbudza zainteresowanie tematem oraz chęć poznawania nowych elementów programu. Uważam, że program Crayola jest doskonałym narzędziem rewalidacyjnym. Poprzez dokładne poznanie programu Crayola dzieci rozbudziły i rozwinęły wszystkie sprawności umysłowe.

Pracując z Crayolą dzieci odważnie operowały różnymi narzędziami programu... Program Crayola służył też do treningu rysunkowych zdolności dzieci. Praca z czystą kartką na sztaludze wpływała na rozwój możliwości twórczych dzieci. Crayola bawiąc - uczyła dzieci myślenia kształtem i kolorem, rozwijała też wyobraźnię plastyczną.

CHARAKTERYSTYKA DZIECI PRACUJĄCYCH NA ZAJĘCIACH REEDUKACJI Z PROGRAMEM CRAYOLA AMAZING ART

Program Crayola przeznaczony jest dla dzieci wczesnoszkolnych lub dla tych, które znajdują się w podobnym okresie rozwojowym. Dlatego też do pracy z programem wybrałam trzech uczniów z klasy drugiej gimnazjum, której jestem wychowawczynią i uczę matematyki i informatyki. Dwóch chłopców jest upośledzonych w stopniu umiarkowanym jeden na pograniczu lekkiego i umiarkowanego. Każdy z chłopców pracuje przy swoim stanowisku komputerowym.

Przedstawiam ich krótkie charakterystyki

Irek l.15 pochodzi z rodziny wielodzietnej. Ojciec kończył szkołę specjalną, matka ma wykształcenie zawodowe. Chłopiec jest upośledzony w stopniu lekkim, na pograniczu umiarkowanego. Irek ma trudności ze skoncentrowaniem się i zapamiętywaniem. Charakteryzuje go ubogi zasób słownikowy i niski poziom sprawności grafomotorycznej. Nie rozpoznaje większości liter, nie czyta nie potrafi pisać z pamięci ani ze słuchu. Odwzorowuje jedynie krótkie teksty. Charakterystyczna dla niego też jest wada wymowy. Z tego też powodu bierze udział w zajęciach logopedycznych. Zmienny emocjonalnie Przeważnie potrzebuje zachęty do pracy. Szybko się zniechęca W zachowaniu widać braki wychowawcze. Występuje u niego brak znajomości norm moralnych i reguł obowiązujących w społeczeństwie. Zaburzone myślenie potoczne - zdroworozsądkowe. Zasób wiadomości znacznie obniżony. Sprawia wrażenie niezainteresowanego i niechętnego wszelkim zadaniom.

Rafał l.16. pochodzi z normalnej rodziny. Rodzice bardzo interesują się dzieckiem, szczególnie ojciec.

U Rafała stwierdzono upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym. Rafał jest bardzo powolny, ma trudności ze skoncentrowaniem się i zapamiętywaniem.. Nie rozpoznaje większości liter, nie czyta nie potrafi pisać z pamięci ani ze słuchu. Odwzorowuje jedynie krótkie teksty. Zasób słów i wiadomości znacznie obniżony. Ma kłopoty z prawidłowym wysławianiem się pogłębione jeszcze wadą wymowy. Uczęszcza na zajęcia logopedyczne Chętnie wykonuje proste polecenia. Jest dzieckiem bardzo miłym i spokojnym Nieśmiały, ożywia się w trakcie zajęć. Potrzebuje zachęty i motywacji do wysiłku umysłowego. Wymaga dodatkowego wyjaśniania każdego polecenia. Potrzebna mu jest atmosfera bezpieczeństwa i akceptacji.

Robert l.1. również pochodzi z normalnej rodziny. Rodzice interesują się dzieckiem. Powolny, małomówny, w odpowiedzi na pytanie najchętniej kiwa głową. Ma kłopoty z prawidłowym wysławianiem się pogłębione jeszcze wadą wymowy. Uczęszcza na zajęcia logopedyczne Cechuje go mała sprawność grafomotoryczna. Kontakt bezpośredni z chłopcem dobry. Chętnie wykonuje proste polecenia, rozumie je bez dodatkowych wyjaśnień. Jest dzieckiem bardzo miłym i spokojnym Bardzo łatwo nawiązuje kontakt rzeczowy i bezpośredni. Tempo pracy bardzo szybkie, chętnie podejmuje wysiłek umysłowy.

ZAKRES ODDZIAŁYWAŃ REWALIDACYJNYCH

W rozdziale drugim przedstawiłam krótkie charakterystyki dzieci, z którymi będę pracować. W wyniku moich doświadczeń i obserwacji doszłam do wniosku, że program Crayola pomoże mi zrekompensować różne braki rozwojowe: np. wspomagać kształtowanie się pojęć, rozwijać wyobraźnię obrazową, ćwiczyć koordynację wzrokowo -ruchową, rozwijać sprawność percepcyjną i działalność plastyczną oraz wydłużyć czas skupienia uwagi na zadaniu. Pracując z tym programem możemy u dzieci rozwijać spostrzegawczość, pamięć wzrokową, sprawność posługiwania się myszą, uczyć logicznego myślenia, dostarczać wiedzę o różnych zjawiskach. Stwarza on również warunki do samokształcenia i indywidualizacji procesu nauczania.

Pracując z Irkiem chciałabym wyrównać jego braki rozwojowe, a więc przede wszystkim poprawić sprawność grafomotoryczną. Także wzbogacić jego zasób słów, pojęć i zwrócić uwagę na szybkość i poprawność wykonywania zadań. Również potrzebna mu jest motywacja do wysiłku umysłowego w postaci częstego nagradzania. Należy u niego rozwijać zdolność logicznego myślenia i usprawnić funkcję analizatora wzrokowego, wdrażać do śmiałego i aktywnego uczestniczenia w zajęciach, wyrównywać braki środowiskowe poprzez pracę z komputerem.

U Rafała chciałabym zwiększyć motywację do wysiłku umysłowego częstym stosowaniem wzmocnień pozytywnych. Także chciałabym zachęcić go do większej aktywności na lekcji. Oczywiście będę pracować nad odpoznawaniem liter, koncentracją uwagi, czytaniem krótkich tekstów i grafomotoryką, kształcić sprawność myślową. Należy też u niego wzbogacać wyobraźnię.

U Roberta przede wszystkim chciałabym zwrócić uwagę na rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej, wydłużenie okresu koncentracji na zadaniu i rozwijaniu sprawności grafomotorycznej.

CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU KOMPUTEROWEGO CRAYOLA AMAZING ART

Multimedialny pakiet Crayola Amazing Art składa się z dwóch aplikacji. Pierwszą stanowi Crayola Art Adwenture przeznaczona dla dzieci 3-6 letnich, drugą Crayola Art Studio przeznaczoną dla dzieci 6-12 letnich.

Micrografx Crayola Art Studio 2 został przygotowany przez zespół najwybitniejszych fachowców od psychologii dziecka skupionych przy światowym liderze produkcji materiałów graficznych dla dzieci - firmie Binney& Smith posiadającej prawa do znaku towarowego Crayola - amerykańskiego synonimu kredki świecowej, oraz programistów Micrografx - przodującego światowego producenta oprogramowania graficznego. Micrografx Crayola Art Studio 2 został wyróżniony wieloma nagrodami. W Polsce w 1996 r uzyskał nagrodę " Klasa Marzeń" jako artykuł niezbędny w każdej klasie szkoły podstawowej- na równi z nagrodzonymi ławkami, kredą czy filmami oświatowymi. Crayola składa się z dwóch programów uruchamianych ze wspólnego menu, które w istocie jest przedsionkiem domu. Znajdują się tam dwie pary drzwi prowadzące do dwóch pomieszczeń. Towarzyszą nam komunikaty dźwiękowe i dymki tekstowe, niestety w języku angielskim. Wchodząc do jednego z nich decydujemy się na zabawę z jednym z dwóch programów. Pierwsze drzwi na prawo prowadzą do pokoju dziecinnego, w którym panuje niesamowity rozgardiasz: porozrzucane kanapki, pies uganiający się za kością- to główny ekran programu Crayola Art Adventure. Kierując się na wprost wejścia, znajdziemy się w pokoju już nieco starszego osobnika, czego można domyślić się po rodzaju wyposażenia. Stąd uruchamiamy poszczególne moduły Crayoli Art Studio. Klikając na stojący w sieni telewizor mamy ponadto możliwość obejrzenia sześciu kilkudziesięciosekundowych filmów video, z których można się m.in. dowiedzieć jak produkuje się kredki i flamastry. Jedynym mankamentem jest prezentacja prowadzona w języku angielskim, zatem nasze dzieci niewiele z niej skorzystają. Wybór poszczególnych zadań programów odbywa się poprzez wskazywanie myszką przedmiotów znajdujących się w pokojach. Np. kliknięcie tablicy spowoduje uruchomienie edytora graficznego, a wskazanie niedokończonego rysunku-zestawu szablonów do kolorowania. i co ważne: po całkowitym zamalowaniu wszystkich szablonów nie trzeba kupować nowych-nadają się one do powtórnego użytku. Crayola posiada doskonały interfejs graficzny, pozwalający na łatwy wybór praktycznie wszystkich dostępnych opcji. Program ten służy do treningu rysunkowych zdolności dziecka. W zależności od wieku dziecka może ono wybierać spośród wielu zadań malarskich o zróżnicowanym stopniu trudności. Oprócz zadań rysunkowych na dziecko czeka jeszcze wiele atrakcji, rozwijających także inteligencję i spostrzegawczość: labiryntów, znajdowania ukrytych w złożonych ilustracjach przedmiotów, wskazywania na przedmioty, które logicznie nie pasują do ogólnego zestawu i wiele, wiele innych. Częsty kontakt z programem jest bogatym źródłem materiału dla wyobraźni. Dziecko przejmuje nowe treści wartości, struktury artystyczne, którymi wyobraźnia operuje, tworzy nowe obrazy. Dziecko pracując w programie otrzymuje gotowe rozwiązania rysunkowe, które może wykorzystywać. Może poszerzać swój zasób wiedzy o różnych rodzajach kresek, linii, faktur, tonacji, barw, z którymi mógłby nie spotkać się w innych warunkach. Do jednej z wielu zalet programu należy to, że schemat rysunkowy postaci można wypełnić szczegółami-akcydensami. Dziecko otrzymuje przykłady postaci i przedmiotów w ruchu, a ruch jest trudny do uchwycenia przez dzieci. Również można wzbogacić schemat poprzez zabawę barwami. Na kartce papieru trudno jest wykonać tyle doświadczeń w łączeniu barw, co na ekranie komputera. Jeszcze jedną zaletą tego programu jest stosowanie obrazu bez światłocienia, co odpowiada fazie rozwojowej dzieci młodszych. Także pozostawienie czystej kartki na sztalugach wpływa na rozwój możliwości twórczych dziecka. W każdej części znajduje się książeczka do kolorowania, w której można wykorzystać wszystkie możliwości programu. Nie możemy tu pominąć możliwości zapisania i podpisania rysunku, wstawienia go lub ich do Galerii i zrealizowania filmu, który oczywiście możemy obejrzeć w "kinie".

Program Crayola... posiada bardzo ważny element wzmacniający pozytywnie pracę dzieci, czyli ocenę pracy użytkownika. Występuje on pod postacią ruchomego obrazka, który jeśli zadanie wykona się prawidłowo zaczyna klaskać, wydawać radosne okrzyki i podskakiwać w rytm wesołej muzyczki. Przy występowaniu trudności z wykonaniem zadania program udziela częściowej lub całej podpowiedzi w postaci gotowego obrazka.

Jedyną wadą tego programu jest komentarz w języku angielskim.

Podsumowując program ten bawiąc uczy dziecko myślenia kształtem i kolorem, jak też pewnej wyobraźni plastycznej, rozpoznawania liter wymieszanych z innymi, wyobrażania kształtu, dokonywania wyboru pola aby stworzyć rysunek, logicznego myślenia, przewidywania, pewnej wyobraźni przestrzennej, wyobraźni kierunków ( labirynt), - spostrzegawczości.

Crayola to świetny program, który łączy w sobie funkcje gry edukacyjnej, programu do tworzenia grafiki i zabawy z doskonale przygotowanych scenek, animacji i dźwięków.

SPOSÓB PRACY Z PROGRAMEM CRAYOLA?

Crayola Art Studio 2 ma następujące wymagania sprzętowe:

PC CPU 386 DX lub mocniejszy Windows 95, lub Windows 3,1x, minimum 6 MB RAM I 3 MB wolnego miejsca na dysku, czytnik CD, mysz, karta graficzna VCA z trybem minimum 256 kolorów lub lepsza. Zalecana jest też karta dźwiękowa.

Program Crayola... nagrany jest na dysku CD-ROM. Po włożeniu do czytnika CD-ROM, jeżeli nie zacznie się automatycznie uruchamiać musimy rozpocząć instalowanie wg. instrukcji załączonej w programie.

Praca z programem nie powinna trwać dłużej niż 25 minut. Z moich obserwacji wynika, że najlepsze efekty daje praca z komputerem na początku ewentualnie w środku jednostki lekcyjnej, kiedy dzieci jeszcze nie są bardzo zmęczone. Również możemy zacząć zajęcia komputerowe, jeśli dzieci są znudzone lekcją prowadzoną metodami tradycyjnymi.

Pierwsze zajęcia powinniśmy rozpocząć od zapoznania się z programem. Należy omówić menu programu i zaprezentować wszystkie jego możliwości.

Pracę z programem zaczynamy od najprostszego zadania, jakim jest UFO. Trudność polega na klikaniu w zielone kropki. Po trafieniu w kropkę odsłania nam się kawałek obrazka. Po wykonaniu całego zadania dziecko zostaje nagrodzone i może przejść do następnego zadania lub zacząć jeszcze raz to samo. Rozwiązując to zadanie dziecko ma okazję ćwiczyć umiejętność posługiwania się myszą. Możemy sobie utrudnić zadanie klikając w cyrk lub książeczkę do kolorowania, gdzie trzeba podążać w szybkim tempie za uciekającą zieloną kropką. Kliknięcie pajaca spowoduje uruchomienie zestawu prostych szablonów do kolorowania.

Następnie klikamy w torebkę gdzie ukazują się nam labirynty. Również w książeczce do kolorowania możemy znaleźć labirynty. Po odnalezieniu właściwej trasy dziecko zostaje nagrodzone i jeszcze może pokolorować obrazek. Później możemy się zająć papugą, po, kliknięciu której pojawiają się nam różne stwory. Można dopasowywać i zmieniać im głowę, tułów, nogi. Również w książeczce do kolorowania możemy zmieniać wygląd dziewczynki i tło obrazka, a następnie pokolorować go. Klikając w toster, piłkę nożną, szukamy, "co pasuje? Co nie pasuje?". Otwierając książeczkę do kolorowania i torcik szukamy ukrytych rzeczy. Oczywiście zawsze możemy pokolorować obrazek i wstawić go do naszej Galerii. Jeżeli znudzą się nam gotowe szablony i tworzenie ilustracji z gotowych symboli rysunkowych możemy wykonać całkowicie indywidualną pracę korzystając ze sztalugi.

Motyl uczyć może nas odpoznawania literek, a nawet całych wyrazów, jeżeli ktoś chce się nauczyć rzeczowników w języku angielskim. Również świat puzzli daje nam taką możliwość. Po kliknięciu w puzzla odkrywa się nam część elementu, którego nazwę mamy odgadnąć. Im mniej puzzli odkryjemy tym zdobędziemy więcej punktów. Wchodząc do kanapki odnajdujemy obrazki do kolorowania związane z jedzeniem. Muszę też wspomnieć o certyfikatach, które po wypełnieniu i pokolorowaniu możemy sobie wydrukować. Na koniec zostawiłam małpkę, która umożliwia łączenie ruchomych obrazów (stickerów) z rysunkami. Na zakończenie naszej pracy z programem wszystkie nasze rysunki możemy podpisać lub wstawić jakiś krótki tekst, a następnie umieścić w Galerii. Naszą Galerię możemy obejrzeć klikając w obraz na ścianie z napisem galeria. Możemy również zmontować film i obejrzeć go klikając w kliszę umieszczoną na dole Galerii.

Podczas pracy z programem nauczyciel powinien w sposób dyskretny kontrolować poczynania dziecka. Na początku nauczyciel musi poświęcić więcej uwagi dziecku. Musi przyjrzeć się jego umiejętnościom i predyspozycjom. Stopniowo powinien wdrażać do samodzielnego wykonywania coraz trudniejszych zadań, zwracać uwagę na dokładność wykonania, a w razie niepowodzeń zachęcać słowami otuchy i odwagi.

Podczas pracy z dziećmi powinien pamiętać, że komputer jest tylko środkiem pomocniczym i nie może zastąpić nauczyciela.

Program ten nie może zastąpić różnorodności metod i środków stosowanych na zajęciach reedukacji. O tym musimy pamiętać. Jest pomocny, ale musimy korzystać z niego z umiarem, gdyż uczniowie w chwili zdobycia umiejętności korzystania z tego programu, po pewnym czasie mogą być znudzeni, gdyż będzie im znany efekt końcowy. Praca z komputerem jest, więc tylko środkiem pomocniczym w realizowaniu zajęć w szkole, ale nie zastępczym. Pomaga w działaniach rewalidacyjnych bezspornie, ale nie może tych działań zastąpić w zupełności.

UZYSKANE REZULTATY

Po przeprowadzeniu serii zajęć z programem Crayola zauważyłam, że dzieci chętnie i pilnie wykonywały zadania. W miarę stopniowego poznawania tajników samodzielnej pracy wykazywały coraz lepszą sprawność i efektywność w wykonywaniu podjętych działań. Początek pracy z Crayolą był bogaty w pytania utwierdzające w podejmowaniu decyzji wykonania czynności, a koniec pracy bogatszy był w samodzielne rozwiązywanie problemów. Dzieci dzięki pracy z programem Crayola dokładniej wykonywały polecenia nauczyciela. Dzieci chętnie korzystały z gotowych książeczek do kolorowania - ćwiczyły przez to posługiwanie się narzędziami i ich możliwościami.

Pracując z Crayolą dzieci mobilizowały się do eksperymentowania i poznawania wszystkich możliwości ww. programu. Poprzez dokładne poznanie Crayoli mogły rozbudzić i rozwinąć wszystkie sprawności umysłowe angażowane do wykonywania zadań, co dało się zauważyć po serii zajęć z tym programem u poszczególnych uczestników.

Irek znacznie wzbogacił zasób słów i pojęć związanych również z komputerem i jego obsługą. Ponieważ wykonanie zadania wymagało odpowiednich czynności po sobie następujących zwiększyła się znacznie poprawność wykonywania zadań. Rafał potrafi poprawnie napisać proste wyrazy. Wykazuje większe zainteresowanie i chęć poznania czegoś nowego. Rafał uaktywnił się, ośmielił. Stał się bardziej kontaktowy. Usprawniła się u chłopca koordynacja wzrokowo-ruchowa. Na tyle ośmielił się w działaniu, iż pod koniec cyklu zajęć samodzielnie kontynuował kolejność działań. Z chęcią przy tym opowiadał, co robi, czyli znacznie wzbogacił swój zasób słownictwa. Irek stał się bardziej spostrzegawczy. Tempo pracy jest nadal jest wolne. Nieco poprawił sprawność grafomotoryczną.. Rafał, co prawda długi czas pracował "krok po kroku" pod nadzorem nauczyciela, ale też poprawił się jego stosunek do podejmowanego wysiłku. Pod koniec z chęcią zabierał się do pracy. Znacznie poprawiła się sprawność grafomotoryczna chłopca. Rafał poprawił znajomość liter. Odzyskał wiarę we własne możliwości i swobodnie korzystał z programu. Widać było "dowartościowanie się" chłopca i pozytywną samoocenę.

Robert najlepiej sobie radził z całej grupy. Doskonale poznał wszystkie narzędzia programu. Stał się bardziej otwarty, pomagał chłopcom w rozwiązywaniu problemów podczas pracy z programem. Poprawił grafomotyrykę, a praca z programem skutecznie poprawiła u niego koncentrację uwagi.

Obserwując postępy uczestników mogę stwierdzić, iż program ten podnosi wiarę w możliwości dziecka. Pozwala na pozytywną ocenę własnych umiejętności technicznych i plastycznych. Nie hamuje naturalnej ciekawości dziecka. Dzieci odważnie operują barwą, kreską bez obawy, że na trwale pozostanie ich wytwór pracy, często nieudolny. Nie czuły lęku przed zabrudzeniem swojej pracy, czy doborem niewłaściwego koloru. Zawsze swój wytwór mogły bez śladu udoskonalić i poprawić, co mobilizowało ich do koncentracji i wytrwałości. Natomiast efekt końcowy podejmowanego zadania był zawsze dla nich powodem do radości, a więc program Crayola pomaga w osiągnięciu celów rewalidacyjnych, jakie stawia oligofrenopedagogika w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo. Nie możemy jednak w pracy na zajęciach zupełnie zdać się na programy komputerowe. Nie zastąpią one dzieciom "myślenia rękami", czyli ważnego elementu rozwoju dziecka, namacalne "tworzenie" trójwymiarowej rzeczywistości pozwala na dokładne jej poznanie I zrozumienie. Są to cele rewalidacyjne, o czym nie wolno nauczycielowi zapomnieć.

WNIOSKI

Obserwując grupę dzieci przy zajęciach komputerowych stwierdzam, iż:
- dzieci są bardziej kreatywne niż dorośli postępując wg zasady prób i błędów szybciej opanowują obsługę komputera
- zastosowanie obrazkowego menu pozwala posługiwać się programem nawet bez znajomości liter
- dzieci w trakcie nauki również się bawią
- dzieci uczą się podejmowania decyzji
- uczą się logiki działania programu: czynność dziecka powoduje zaplanowane na tę okoliczność następstwa.

Podczas pracy z programem Crayola poprzez dogłębne poznanie jego możliwości nasunęły mi się następujące wnioski:
- Crayola może być programem relaksowym w szkole dla dzieci upośledzonych umysłowo,
- program Crayola jest dobrym środkiem dydaktycznym w nauczaniu dzieci wczesnoszkolnych,
- program Crayola może służyć jako program edukacyjny do wykorzystania na lekcjach techniki i plastyki, informatyki
- jest wspaniałym narzędziem usprawniającym braki rozwojowe,

Podsumowując Crayola to świetny program, który bawiąc uczy dziecko myślenia kształtem i kolorem, pewnej wyobraźni plastycznej, rozpoznawania liter wymieszanych z innymi, skrótu rysunkowego-wyobrażania kształtu, dokonywania wyboru pola, aby stworzyć rysunek, logicznego myślenia, przewidywania, pewnej wyobraźni przestrzennej, wyobraźni kierunków -labirynt-spostrzegawczości.

Po przeprowadzonym cyklu zajęć uważam, że program Crayola wykorzystany na lekcjach przyniósł dzieciom wymierne korzyści; komputer zaś jest dla nich cierpliwym nauczycielem zawsze gotowym do wspólnej przygody z nauką. Jeżeli dziecko opanuje obsługę komputera bez zażenowania podejmuje to wyzwanie. Komputer uczy, nie zapominając o odrobinie rozrywki dla dziecka jak też wprowadza je w świat komputerowej techniki, z czym wielu z nich spotka się w dorosłym życiu obsługując urządzenia, w których zastosowano technikę komputerową.

BIBLIOGRAFIA:

J. Chmielewska "Wycieczki w wychowanie plastyczne." Warszawa 1972.
Z. Czernasz "Dzieci lubią rysować" Wyd. Nasza Księgarnia Warszawa 1974.
J. Górniewicz "Sztuka i wyobraźnia. "Warszawa 1985.
J. Górniewicz "Rozwój I kształtowanie wyobraźni dziecka" Wydawnictwo Nasza księgarnia. Warszawa-Toruń 1992.
Z. Nowakowski "Dydaktyka informatyka w praktyce". MiKOM Warszawa 1992
B. Matusz. "Efektywność nauczania techniki wspomaganego komputerem" 1998
Praca zbiorowa pod red. J. Łaszczyka "Komputerowe wspomaganie kształcenia" WSiP Warszawa 1998
W. Jankowska- Kogut "Program nauczania techniki w szkole podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim". MEN 2000.
J. Pietrzak. "Program nauczania informatyki w szkole podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim". MEN 2000
J. Huras "Program nauczania plastyki w szkole podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim". MEN 2000.

strona:
http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=1081