Wojny religijne.




Wojny religijne.

Wojny religijne to temat aktualny ,
niestety także dzisiaj : niedawne wypadki w byłej Jugosławii
czy konflikt islandzko angielski w dużej mierze mają podtekst
wyznaniowy. Tego typu zawieruchy towarzyszą ludzkości od bardzo
dawna. Czy były to na pocztu edykty cesarskie w Starożytnym
Rzymie, potyczki różnych grup , czy regularne wojny jak wyprawy
krzyżowe wszystkie te zjawiska miały wspólny cel: zniszczenie
jednego lub wielu wyznań i jego wyznawców , podporządkowanie
innej ideologii , wierze , wszystkie charakteryzowały się
okrutnością i rozlewem krwi , często niewinnych ludzi. I tak
było w przypadku konfliktu o charakterze religijnym w XV i XVI
w. W okresie wielu przemian , które zachodziły w owym
czasie w Europie ,wojen znalazły również swe miejsce wojny
religijne , które zmieniły wyznaniową mapę Europy aż do dnia
dzisiejszego. Przyczyn konfliktów XV-wiecznych należy zapewne
upatrywać w tzw. Kryzysie kościoła zachodniego. Już w XIV w.
Dochodziło do demoralizacji kleru. Mnisi
przechodzili z klasztoru do klasztoru w zależności od jego
bogactwa , zakony toczyły z klerem świec kim walki o wpływy z
duszpasterstwa i dziesięciny. Na dworach biskupich a i papieskim
rozprzestrzeniało się przekupstwo i troska o ściąganie opłat od
wiernych. Doszło do Wielkiej Schizmy Zachodniej: urzędowało
dwóch papieży w Awinionie i Rzymie. Poza tym kryzys gospodarczy
spotęgowany klęskami elementarnymi , zmiany światopoglądowe.
Zaczęto coraz bardziej interesować się śmiercią a przez to rozwinął
się proceder sprzedaży odpustów. Religijność zamieniła się
w dewację a ta w zabobony: dochodziło do palenia olbrzymiej
ilości niewinnych kobiet oskarżonych o czary. Oskarżenia o
herezję potęgowały się a inkwizycja zbierała swe żniwo. Nic
dziwnego że w takiej sytuacji krzewiły się duchy nawołujące
do życia religijnego i społecznego.

Kryzys gos. I społ.
Dosięgał również Europę i Czechy: feudałowie zwiększali
obciążenia chłopów, przeciwstawności narodowe , w rękach
duchowieństwa było 1 do 1/3 dochodu narodowego , a wyższa
hierarchia kościelna głównie cudzoziemcy prowadziło to ku
fermentowi w społeczeństwie. Za rządów panowania Wacława
Luksemburskiego do wybuchu rewolucji antyfeudalnej o aspekcie
antykościelnym i narodowościowym. Jon Hus był tym duchownym czeskim ,
który walcząc o j. czeski w Kościele stał się propagoterem
nauki Wiklefa z Oxfordu: występował przeciw świeckiej władzy
papiestwa , potępiał kupczenie odpustami , wypominał wady
duchowieństwa , stał się zwolennikiem predestynacji , w
Piśmie św. Widział jedyny wykładnik wiary. Za swe wypowiedzi
Hus atakowany był najpierw przez kler niemiecki a potem
obłożony klątwą , zatwierdzoną przez papieża. Mimo to
wciąż głosił swe idee , powołany zatem został przed sobór
w Konstancji z zapewnieniem bezpieczeństwa osobistego , 6
VII 1415 został spalony na stosie. Ta śmierć wywołała
wzburzenie w Czechach będące początkiem rewolucji Husyckiej.

Ogłoszono tzw. cztery
artykuły praskie 1. Prawa swobodnego głoszenia słowa Bożego
2. Komunie pod dwiema postaciami 3. Sekularyzacji dóbr
kościelnych 4. Karania grzechów śmiertelnych przez władzę
świecką. Husyci obejmowali w swe posiadanie coraz więcej
świątyń usuwając z nich wierne papiestwu duchowieństwo. W
1419 obalono w Pradze wrogą Husytom radę miejską . A
gdy zmarł Wacław IV Husyci odmówili uznania praw do korony
czeskiej Zygmuntowi Luksemburskiemu. Ten rozpoczął wyprawy
odwetowe (od 1420) , Husyci nie tylko oparli się nim ale od 1427
przeszły do kontruderzenia . Swe zwycięstwa zawdzięczają
doskonale zorganizowanej armii przez Jana Żiżkę
z Trocnova. Ich wyprawy spustoszyły Morawy , zach. Węgry ,
Śląsk , Saksonię oraz posiadłości brandenburskie i zakonu
Krzyżackiego. Wszędzie gdzie przeszły wojska Husyckie budziły
ruchy antypapieskie i antyfeudalne. Z czasem doszło do rozwarstwienia
w samym ruchu Husyckim: a. Kalisktyni- ograniczali swe postulaty
do czterech artykułów praskich była to szlachta , mieszczanie
, bogate chłopstwo. b. Toboryci radykalni za zniesieniem
wszystkich obrzędów , odrzucali własność , byli za
równością . Oparcie mieli w armii Husyckiej bo to oni byli jej
trzonem: ubodzy rzemieślnicy , biedota. Po śmierci Żiżki
(1424) doszło do sporu w obozie Husyckim. Rewolucję uratował
jednak Prokop Wielki zainicjował przeniesienie walk na teren nieprzyjacielski
: uchronił kraj od wojny domowej i zmusił do ustępów Zygmunta
Luksemburczyka w celu porozumienia , doszło do soboru w Bazylei:
Gdy kalikstyni byli gotowi na kompromis taboryci byli
nieprzejednani. Doszło więc do walki pod Lipanami (1434) gdzie
kalikstyni zdradziecko zaatakowali toborytów i zwyciężyli.
Mimo to do uspokojenia z katolikami doszło dopiero w 1436 kiedy
zatwierdzono tzw. kompakty , które gwarantowałyby Czechom
liturgię w j. narodowym , komunię pod dwoma postaciami ,
sankcjonowały dokonaną już sekularyzację dóbr
kościelnych. W zamian czesi uznali prawa Zygmunta Luksemburczyka
do korony. Niedobitki toborystów stworzyły kościół braci
czeskich , który przetrwał do reformacji. Pomimo długiego
okresu wojen Husyckich nie przyniosły one Czechom ani
definitywnego zerwania z Papiestwem ani dogłębnej reformy
stosunków kościelnych. Czechami wstrząsnęła jeszcze walka o
koronę była to jednak walka o władzę między stronnictwami.
Mówiąc o XV w. Można jeszcze wspomnieć o krucjatach przeciw
Turkom. Rozejm między Węgrami a turcją został
zerwany na skutek nacisku Papiestwa obawiającego się zwrócenia
potęgi tureckiej przeciw sobie. Armia chrześcijańska pod
wodzą króla Władysława rozpoczęła obleganie Warny. 10 XI
1444 doszło do decydującej bitwy , która zakończyła
się klęską wojsk chrześcijańskich i śmiercią Władysława.
Zwycięstwa Turków doprowadziły ich w końcu 1453 do opanowania
Konstantynopola , jednak w 1456 pod Belgradem udało się Węgrom
powstrzymać napór turecki. Ambitne plany koalicji antytureckiej
miał król Węgier Maciej Korwin jednak
jego śmierć obróciła je w niwecz. Państwa europejskie powoli
gnały ku renesansowi-odrodzeniu. W sztuce powrócono do dorobku
starożytności , zaczęto zajmować się człowiekiem jego
wyjątkowym miejscem na ziemi. Powstały nowożytne ideologie traktujące o
ludzkości i władzy. Dążono zatem do konfrontacji nowych
prądów umysłowych z wszechpotężną niemal monopolistyczną
ideą Kościoła mimo, iż sami humaniści nie zerwali z
kościołem , ich myśli i pisma były wykorzystywane przez innych.
Pierwszym wyrazicielem tych sprzeczności stali się Niemcy.

Postępujący kryzys
społeczny , brak poprawy w Kościele rewolucji husyckiej :
demoralizacja kleru, wzrost bogactwa , ignorowanie konstruktywnej
krytyki humanistów były to główne problemy nurtujące świat
katolicki. Niemcy stały się punktem zapalnym. Kraj wielu
partykularyzmów , rozbiły politycznie i gospodarczo z opozycją
chłopską a i niekiedy mieszczańską i rycerską. Jeżeli
chodzi o duchowieństwo reprezentowało ono niski poziom moralny
i ucisk fiskalny . A ponieważ to kościół i
religia miały decydujący wpływ na wszystkie dziedziny
ówczesnego życia ludzkiego zatem wszelkie antagonizmy znalazły
ujście w wystąpieniach o charakterze religijnym. Do tych
wystąpień pociągnął lud Marcin Luter. Marcin Luter będąc
mnichem często rozmyślał nad problemami religijnymi ,
głównym Źródłem dla niego stała się Biblia. W niej
znalazł podstawę do swej doktryny o zbawieniu: najważniejsza
jest wiara w boga i jego słowa ewangelii bo natura ludzka jako
ułomna zawsze prowadzi do grzechu. Jednak to nie ta doktryna
a sprawa odpustów zadecydowały o wystąpieniu Lutra przeciw
Kościołowi w 1517 r. W Witenberdze Luter ogłosił swe tezy .
Od razu pojawiali się zwolennicy i przeciwnicy . Luter
rozpoczął polemiki , potępił uznanie Husa za heretyka. W 1520 Luter
przedstawił się Kościołowi Katolickiemu. Ogłosił prymat
władzy świeckiej nad kościelna i możliwość interwencji
władców w sprawy kościelne , ewangelię uznał za jedyne
śródło prawdy i wiary. W odpowiedzi na to papież Leon X podpisał
potępiającą reformatora bullę Exsurgedomina . Wkrótce też
spalono książki Lutra na stosie (bulle ogłosił cesarz Kort V
ale elektorzy niemieccy tego nie zrobili). Mimo to zwolenników
Lutra rosła . Rzym chcąc wrócić tę swawolę żądał od
cesarza radykalnych kroków , ten zatem w 1521 r. w Wormacji
podpisał edykt uznające Lutra jako heretyka i skazujący go na
bonicę (Luter ukrył się u swego protektora elektora
Sobieskiego Fryderyka Wordburga). Mimo to nauka Lutra nadal się
szerzyła , zwolennicy jej rozpoczęli rozruchy o podłożu
społecznym. Na to Luter sformułował dogmatykę , liturgię
swego Kościoła i nawoływał do posłuszeństwa wobec władców
świeckich. Mimo to nie udało się powstrzymać wybuchów
społecznych. Rozpoczął się ruch antyfeudalny wśród
chłopów , a na swe hasło wybrał on sprawiedliwość
bożą chodziło głównie o oddanie ziemi kościelnej ,
skasowanie dziesięcin. Powstanie to przerodziło się w wojnę
chłopską na czele której stał Tomasz Munzer (uważał on iż
jedyną forma kultu jest czytanie św. , zaprzeczał on wszelkim
instytucją kościoła). Był on za chrztem dorosłych- stąd
nazwa jego zwolenników anabaptyści. Wojna trwało od 1524-1526
i rozprzestrzeniła się na Tyrol , Solzburg , Stynię ,
Karyntię , Szwabię , Wintenbergię , Alzację , Hesję aż po
Turyngię i Saksonię . Lud odnosił szereg zwycięstw
domagając się zmiany istniejącego porządku . Wojna miła
bardzo okrutny charakter gdyż panowie mścili się krwawo na
zbuntowanych chłopach. W wyniku jednak złej organizacji
oddziałów chłopskich zaczęły one ponosić klęski. Wsie
zostały spalone a wielu z uczestników zginęła z ręki kata.
Mima tego zwycięstwa nad chłopami w Niemczech nie doszło do
pokoju . Nauki Lutra stawały się popularne także wśród
książąt Rzeszy z powodu nadziei na sekularyzację dóbr
kościelnych. W 1529 część książąt

Rzeszy złożyła
protest przeciw żądaniu cesarza Karola V a nie wprowadzaniu
żadnych zmian w sprawach kościelnych (stąd nazwa protestanci)
. W 1531 r. zawarli związek obrony w Schmolkolden . Mimo to do
wojny jednak nie doszło z powodu niebezpieczeństwa tureckiego.
Z niesnasek religijnych dochodziło do niesnasek politycznych.
Doprowadziło to do walk pomiędzy książętami by 1555 r.
doszło do zwołania sejmu w Augsburgi i uchwalenia pokoju
religijnego . Wyznanie protestanckie uznane zostało jako prawnie a jego
wyznawcy uzyskali prawo do wolnego kultu. Jednak najważniejszym
postanowieniem była zasada czyj kraj tego religia (cuius regio
eius religio) czyni faktycznie nie było żadnej wolności
religijnej dla poddanych. Prócz Niemiec do wystąpienia przeciw
kościołowi katolickiemu doszło też w innych krajach.

W Szwajcarii reformacja
związana jest z osobą Ulricha Zwingliego. I w tym kraju doszło
do wojny 1529 - 31 , która zakończyła się równouprawnieniem
protestantyzmu i katolicyzmu. Inny reformator Szwajcarii Jan
Kalwin za jedyne źródło wiary uznał Biblię i ogłosił
teorię o predestynacji . W Genewie zorganizował gminę
ewangelicką i ogłosił zasadę nietolerancji wobec wszelkich
przeciwników. Wielu się to nie podobało nie doszło jednak do
walk. Inaczej natomiast było we Francji. Tutaj polityka
religijna Franciszka I była nieco zmienna z jednej strony
popierał on protestantów ze względu na swych sprzymierzeńców
w Niemczech , z którymi zwalczał Karola V w polityce
wewnętrznej , z drugiej strony był ich przeciwnikiem. Przyczynił
się do okrutnych prześladowań wszelkich heretyków. Także
następca Henryk II był wrogo nastawiony do reformacji i
powołał izbę do zwalczania herezji. 1551 edyktem królewskim
zakazano wszystkiego co związane było z reformacją. Mimo to
francuscy kalwini wciąż poszerzali swoje szeregi
min. należeli do nich księża de Baurbon. Próbowano pewnego
uspokojenia poprzez nadawanie edyktów tolerancyjnych nie
podobało się to jednak katolikom. 1562 doszło do rzezi
hugenotów w Wassy na co i ci odpowiedzieli siłą .
Rozpoczęła się długa wojna domowa (1562-1594) która mimo iż
prowadzona była pod hasłami religijnymi była w istocie
konfliktem różnych interesów politycznych i gospodarczych.
Był to okres nietolerancji , gwałtów , okrucieństw. Jedną z
prób było małżeństwo Henryka de Bourbon z siostrą
królewską Małgorzatą Valais.

W czasie wesela jednak w
tzw. Noc św. Bartłomieja (23/24 VIII 1572) doszło do masakry
przybyłych do Paryża Hugetów (za sprawą króla Karola IX i
jego matki Katarzyny Medycejskiej). Od 1574 wojna na skutek
śmierci Karola IX przerodziła się w wojnę o tron tzw. wojnę
trzech heretyków. O Władzę walczyli bowiem brat Karola IX
Henryk de Valois , nowy szwagier Henryk z Nawary (mąż
Małgorzaty) i Henryk ks. De Guise. Po zamordowaniu Henryka de
Guise i Henryka de Valois pozostał Henryk de Bourbon z
Nawary. Jako Henryk IV pokonał katolików i po oblężeniu
Paryża przeszedł na katolicyzm. Jeszcze innymi torami
potoczyły się konflikty religijne w Anglii. Początkowo Henryk
VIII był zdecydowanym przeciwnikiem reformacji obawiając się o autorytet
swej władzy . Z czasem to się jednak zmieniło , gdyż Henryk
VIII zaczął się obawiać coraz to silniejszego Karola V
(cesarz) i chciał rozwodu z jego córką Katarzyną Aragońską.
Papież Klemens VII będący w całkowitej zależności od cesarza
nie wyraził na to zgody. Henryk VIII wystąpił przeciw Rzymowi
a większość społeczeństwa poparła go. W 1534 zalegalizowano
w Parlamencie oderwanie od kościoła Rzymskiego akt supremacji a
w Anglii powstał niezależny , narodowy Kościół zwany Anglikańskim z
królem na czele. Rozpoczął się krwawy terror. Posłuszeństwo
nowej konfesji pozwoliła Henrykowi VIII na wzmożenie terroru
politycznego dzięki czemu mógł pozbyć się opozycji.

Sytuacja zmieniła się
radykalnie w okresie panowania Moni córki Henryka , która
powracając do katolicyzmu rozpoczęła odwet na odstępcach od
prawdziwej wiary. Sytuacja znów się odmieniła po objęciu
tronu przez Elżbietę I . Jednakże nigdy nie doszło do wojen
religijnych w XVI w. Ważnym konfliktem , pozornie religijnym
była walka narodowowyzwoleńcza w Niderlandach. W
kraju rządzonym przez znienawidzonych Habsburgów reformacja
znalazła licznych zwolenników. Kalwinizm i Luteranizm idealnie
wyrażały dążenia bogatego mieszczaństwa. Do protestantów
przyłączyła się także katolicka szlachta tworząc wspólnie stronnictwo
gezów. Rozpoczęła się walka z rządami hiszpańskimi. Wilhelm
Orański doprowadził do układu między protestantami i
katolikami dla zjednoczenia sił w wojnie o niepodległość.
Południowa część Niderlandów głównie katolicka posiłkowała
wojska hiszpańskie . Doszło do podziału kraju na niepodległą
(protestancką) - Północ i wierne Habsburgom - Południe . W
1588 proklamowano Republikę Zjednoczonych Prowincji Niderlandów
.

Konflikty religijne XV i
VI wieku pochłonęły wiele istnień ludzkich. Jednakże nie
należy w nich upatrywać włączenia zmagań ideologicznych. Pod
ich przykrywką doszło do pierwszych buntów społecznych
(Niemcy) , narodowowyzwoleńczych (Czechy , Niderlandy) czy
umacniających władzę królewską (Anglia). Co prawda pokój
religijny z 1555 nie rozwinął problemów to
jednak dzięki reformacji powstało wiele dzieł a skostniały
katolicyzm rozpoczął swą naprawę (sobór trydencki 1545-1563)
. Można wymienić wiele za i przeciw i na pewno należy
potępić krwawe wojny ale na ówczesnym etapie rozwoju
społeczeństw były chyba niestety nieuchronne gdyż religia
ściśle łączyła się z polityką a właśnie twórcy
humanistyczni i reformacja powoli to zmieniły. O trwałości
owych zmian świadczy fakt , iż i luteranizm , kalwinizm i
anglikanizm trwają do dziś. Niestety czasami trzeba
zgodzić się , iż cel uświęca środki ale miejmy mimo to
nadzieję , iż środkami tymi przestaną być wojny.