KRÓLESTWO POLSKIE W OKRESIE TZW. RZĄDÓW KONSTYTUCYJNYCH ( 1815 - 1830 )




KRÓLESTWO POLSKIE W OKRESIE
TZW. RZĄDÓW KONSTYTUCYJNYCH ( 1815 - 1830 )

 

Podstawą
funkcjonowania Królestwa Polskiego , jego podstawą prawną
stała się konstytucja 1815 roku. Konstytucja została podpisana
przez cara Aleksandra I 27 XI 1815 roku, a nadana Królestwu 24
XII 1815 roku. Konstytucja miała charakter oktrojowany tzn.
była nadana przez władcę jako jednego suwerena (zwierzchnika),
czyli jej treści zależały od woli monarchy.

Praktycznie projekt konstytucji przygotowywał
przede wszystkim książę Adam Czartoryski, dlatego konstytucja
nawiązywała do tradycji polskiego konstytucjonalizmu, czyli do
konstytucji 1791 oraz konstytucji Księstwa Warszawskiego 1807r.

Konstytucja podkreślała unię personalną z
Rosją , więc car był królem Polski, ale po odrębnej
koronacji. Obydwa państwa miały wspólną politykę
zagraniczną . Konstytucja wyodrębniała władzę wykonawczą i
ustawodawczą. Władzę wykonawczą stanowił car, rada stanu i z
niej wyodrębniona rada administracyjna (rząd).

Car posiadał pełnię władzy wykonawczej,
dowództwo nad armią Polski i inicjatywę ustawodawczą, prawo
veta, zwoływał sejmy, mianował wyższych urzędników, mógł
zmieniać konstytucję. Zastępcą cara w Królestwie był
namiestnik ( najwyższy urząd państwowy). Pierwszym
namiestnikiem został gen. Józef Zajączek. Organami
pomocniczymi dla cara była rada stanu i wydzielona z niej rada
administracyjna. składająca się z ministrów. Władza
ustawodawcza należała do dwuizbowego sejmu. Sejm miał zbierać
się co 2 lata na okres 30 dni. Do jego kompetencji należało
podejmowanie uchwał przedstawionych z inicjatywy króla. Sejm
zatwierdzał budżet państwa i kontrolował pracę rządu.

Konstytucja broniła dominującą pozycję
szlachty, prawa polityczne (zasiadanie w sejmie, dostęp do
urzędów). Prawa wyborczego zostali pozbawieni wojskowi i
większość chłopów z wyjątkiem tzw. chłopów czynszowników
z dóbr narodowych.

Konstytucja przywracała podział na
województwa, z poprzednich departamentów.

Konstytucja gwarantowała szereg swobód, praw
obywatelskich (cywilnych), tzn. wolność osobistą,
nietykalność osoby i własności, wolność wyznania i druku.
Wszystkie prawa odnosiły się do wszystkich oprócz Żydów.

Językiem urzędowym był polski, ale w
stosunkach z carem - francuski.

Konstytucja przewidywała odrębną armię
polską w liczbie 28 tys.

Konstytucja 1815 formalnie była bardziej
liberalna niż z roku 1807. Należała do najbardziej liberalnych
konstytucji w Europie. Jednak konstytucja napotkała na ogromne
problemy w realizacji. Niektórych postanowień nie realizowano,
część zawiesił sam car.

Korzystnym zjawiskiem polskiej rzeczywistości
był dobry stan szkolnictwa. Rozbiory zahamowały rozwój
kulturalny kraju, tym samym podstawą utrzymania tradycji i
poczucia narodowego był rozwój szkolnictwa. Głównymi
ośrodkami szkolnictwa stał się Uniwersytet Wileński i
Warszawski (powstały w 1816 roku),a także Liceum
Krzemienieckie. Specjalne zasługi dla szkolnictwa miał
ówczesny minister oświaty Stanisław Potocki. Z kolei głównym
ośrodkiem nauki stało się założone w 1800 roku Towarzystwo
Przyjaciół Nauki. W dziedzinie szkolnictwa stworzono gęstą
sieć szkól elementarnych na wsi i rozwinięto szkolnictwo
zawodowe.

We wszystkich szkołach kształciła się
głównie młodzież szlachecka, a także młodzież
mieszczańska ( 20%). Towarzystwo przyjaciół nauki
zorganizowało bogatą bibliotekę, stworzyła zbiory muzealne,
odbywało liczne posiedzenia na których przedstawiano prace
naukowe. Przez długie lata prezesem był Stanisław Staszic,
później Julian Ursyn Niemcewicz.

Właśnie z początkiem XIX wieku rozpoczęto
badania historyczne (szczególną rolę na tej płaszczyźnie
odegrał Joachim Lelewel). Rozpoczęt9o też badania
filologiczne, rozwijano nauki ścisłe; matematyczne, fizyczne,
geologiczne. Przykładem osiągnięć na tej płaszczyźnie są
prace Staszica i Jana Jędrzeja Śniadeckiego.

W literaturze rozpoczął się spór klasyków
z romantykami. Zaczęły ukazywać się pierwsze utwory
Mickiewicza i teksty Maurycego Michnackiego.