Ks. Marek Chmielewski
POSA
UGA PREZBITERÓW I DIAKONÓW*ð
W posynodalnej adhortacji apostolskiej Ecclesia in Europa (z
28 VI 2003) Jan Paweł II pisząc o zadaniach kapłanów, stwierdza,
że  żyjÄ…c «w Å›wiecie, ale nie bÄ™dÄ…c «ze Å›wiata (por. J 17, 15-16),
w obecnej sytuacji kulturowej i duchowej kontynentu europej-
skiego są oni wezwani, by być znakiem sprzeciwu i nadziei dla
społeczeństwa chorego na horyzontalizm i potrzebującego
otwarcia na TranscendencjÄ™ (nr 34). Na poczÄ…tku dokumentu
Papież ukazuje różne postaci tej choroby duchowej, która w isto-
cie polega na utracie nadziei i zredukowaniu wszystkiego do
poziomu doczesności. Jedną z wielu postaci horyzontalizmu,
wobec którego zarówno prezbiterzy jak i diakoni nie mogą po-
zostać obojętni z uwagi na powierzoną sobie misję ewangeliza-
cyjnÄ…, jest  rozpowszechniona fragmentaryzacja egzystencji .
Ojciec święty pisze, że  dominuje poczucie osamotnienia; mnożą
się podziały i kontrasty. [& ] W powiązaniu z szerzącym się co-
raz powszechniejszym indywidualizmem dostrzega siÄ™ coraz
mniej przejawów solidarności międzyludzkiej: podczas gdy in-
stytucje opieki pełnią godną uznania funkcję, zauważa się zanik
poczucia solidarności, co powoduje, że ludzie  choć nie braku-
je im tego, co konieczne pod względem materialnym  czują się
bardziej osamotnieni, pozostawieni samym sobie, pozbawieni
uczuciowego oparcia (EiE 8).
Procesy te boleśnie dotykają również duchownych, stąd nie-
rzadkie są przypadki odchodzenia od kapłaństwa, utraty sensu
swojej posługi i spadek gorliwości pasterskiej. Tym pilniejsze
staje się zadanie czynienia diecezji domem i szkołą komunii, o
      
*ð
Opublikowano w: II Synod Diecezji Radomskiej.  Czynić diecezję domem i szko-
Å‚Ä… komunii , red. S. A
abendowicz, Radom 2008, s. 68-76.
1
czym przypomniał Jan Paweł II w Novo millennio ineunte (por. nr
43-45).
1. Zadanie prezbiterów
W wielości obowiązków duszpasterskich, prezbiter łatwo
może zagubić to co najważniejsze w jego posłudze, a mianowicie
 zapewnienie zjednoczenia wszystkich w Ciele Chrystusa, któ-
rym jest Kościół (77, 1)1. Kapłan bowiem  zostaje w szczególny
sposób uzdolniony do tego, aby w dziedzinie duszpasterskiej
być «czÅ‚owiekiem komunii 2. WypeÅ‚nianie różnorodnych po-
sług nie może przesłonić mu troski o wspólnotę jako całość. Jed-
nocześnie nie powinien on stracić z oczu duchowych potrzeb po-
szczególnego wiernego, któremu  należy pomóc w odnalezieniu
jego własnego powołania (77, 4). Jednym słowem, duszpasterz,
a szczególnie proboszcz,  winien być cierpliwym tkaczem wię-
zów komunii własnej parafii z Kościołem partykularnym i z Ko-
ściołem powszechnym 3.
(Potrzeba duchowości komunii) By tak się stało, w pierwszym
rzędzie prezbiter, nie tylko jako duszpasterz, winien pielęgno-
wać w sobie życie duchowe, a szczególnie duchowość komunii.
U jej podstaw jest  jak uczy Jan Paweł II  zanurzenie się w
 tajemnicy Trójcy Świętej, która zamieszkuje w nas i której blask
należy dostrzegać także w obliczach braci żyjących wokół nas
(NMI 43). W ogóle życie duchowe, jako życie z Ducha Świętego i
trwanie w klimacie bliskości Chrystusa, jest ściśle powiązane z
      
1
Jeśli nie zaznaczono inaczej, z
ródło cytatów stanowią katechezy środowe Jana
Pawła II o Kościele, głoszone od 10 VII 1991 do 30 VIII 1995. W nawiasie podano
numer katechezy i punktu według wydania: Jan Paweł II, Dzieła zebrane, t. 7  Kate-
chezy, część 2, Wydawnictwo M, Kraków 2007.
2
Kongregacja ds. Duchowieństwa, Instrukcja  Kapłan pasterz i przewodnik
wspólnoty parafialnej (z 4 VIII 2002), 9; por. Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dy-
rektorium  Tota Ecclesia o posłudze i życiu kapłanów (z 31 I 1994), 30.
3
Kapłan pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej, 16.
2
duszpasterstwem i dlatego stanowi  najważniejsze przedsię-
wzięcie pastoralne , a nie jest jedynie przejawem osobistego dą-
żenia do świętości danego kapłana. Natomiast  rozmach posługi
bez solidnej duchowości kapłańskiej mógłby się przekształcić w
czczy aktywizm 4.
Wobec tego  prezbiter powinien  podobnie jak Chrystus 
być człowiekiem modlitwy. W tej syntetycznej definicji zawarte
jest całe życie duchowe, które nadaje prezbiterowi prawdziwą
chrześcijańską tożsamość&  (79, 1). Celebrowanie Liturgii Go-
dzin, nie zaÅ› tylko zrutynizowane  odmawianie brewiarza ,
 staje się czynnością o ogromnym znaczeniu duszpasterskim 5.
(Jedność prezbitera z Kościołem lokalnym). Drugim warunkiem
efektywnego budowania komunii eklezjalnej przez kapłana, jest
jego  bycie w Kościele lokalnym , które  stanowi ze swej natury
element pozwalający żyć duchowością chrześcijańską jemu sa-
memu, jak i wiernym powierzonym jego pieczy6. To sentire cum
Ecclesia i zarazem esse in Ecclesia wyraża się w pierwszym rzę-
dzie w synowskiej jedności ze swoim biskupem i w kapłańskim
braterstwie z prezbiterium diecezjalnym. Jan Paweł II uczy, że ta
 jedność kapłańska zakorzeniona jest głęboko w sakramencie
święceń , z tej racji  kapłaństwo przekazywane każdemu po-
winno być przeżywane w ontologicznym, psychologicznym i
duchowym kręgu tej wspólnoty (86, 2). Dalej Papież stwierdza,
że tę komunię umacnia współpraca w tym samym dziele, jakim
jest troska o zbawienie innych (por. 86, 3). Zatem  braterstwo
kapłańskie wyraża się [& ] w jedności posługi duszpasterskiej,
istniejącej mimo różnorodności zajęć, urzędów i działań powie-
rzonych prezbiterom&  (88, 2).
      
4
Tamże, 11.
5
Kongregacja ds. Duchowieństwa, Instrukcja  Kapłan głosiciel Słowa, szafarz sa-
kramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa
(z 19 III 1999), II, 1.
6
Kapłan pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej, 17.
3
(Jedność z wiernymi). Budowanie więzi wspólnotowych z
wiernymi, zwłaszcza w obrębie parafii, jest jednym z prioryte-
tów duszpasterskich proboszcza i wspierających go kapłanów
(por. 89, 3). Parafia jest to bowiem  konkretna społeczność wier-
nych communitas christifidelium&  . Wspólnotowość więzi między
poszczególnymi wiernymi, jak również między nimi a duszpa-
sterzami, należy do istoty parafii. Za posynodalną adhortacją
apostolską Jana Pawła II Christifideles laici warto przypomnieć, że
parafia  jako ostateczne umiejscowienie Kościoła , jest zbudo-
wana na gruncie rzeczywistości teologicznej. Oznacza to, że  jest
ona wspólnotą eucharystyczną, czyli wspólnotą zdolną do spra-
wowania Eucharystii, będącej żywym z
ródłem jej wzrostu i sa-
kramentalnym węzłem doskonałej komunii z całym Kościołem.
Ta zdolność wynika z tego, że parafia jest wspólnotą wiary oraz
wspólnotą organiczną, czyli taką, która składa się z wyświęco-
nych kapłanów i z innych chrześcijan (nr 26).
Oznacza to, że w centrum parafialnej komunii jest Euchary-
stia, jako z
ródło jedności i zarazem  najdoskonalszy wyraz zjed-
noczenia wszystkich członków wspólnoty chrześcijańskiej (77,
7). Z tego wyłania się pilna potrzeba troski ze strony duszpaste-
rzy, aby zwłaszcza niedzielna Eucharystia była wyrazem tej jed-
ności.
(Troska o młodzież i powołania). W kontekście budowania ekle-
zjalnej komunii w wymiarze diecezjalnym i parafialnym, Jan
Paweł II poleca prezbiterom usilną troskę o młodzież, która sta-
nowi  nadzieję wspólnoty . Z tej racji  prezbiter powinien po-
święcić swój czas, swoją energię i zdolności, by zapewnić jej wy-
chowanie chrześcijańskie oraz dojrzewanie do życia zgodnego z
nakazami Ewangelii (77, 5). Jak siÄ™ wydaje, nie chodzi tu wy-
łącznie o katechezę, która choć stanowi zasadniczy element for-
macji duchowej dzieci i młodzieży, to nie zaspokaja wszystkich
potrzeb młodego człowieka. Oprócz posługi w konfesjonale i
kierownictwa duchowego, konieczne jest zatem wspieranie
4
wszelkich form zrzeszania się katolików świeckich7 i zabezpie-
czenie ich eklezjalnego charakteru. W tym celu Papież w Christi-
fideles laici (nr 30) podał główne kryteria kościelnego charakteru
zrzeszeń laikatu, wśród których na pierwszym miejscu jest sta-
wianie powołania każdego chrześcijanina do świętości.
Mówiąc o obowiązkach proboszcza, Kongregacja ds. Ducho-
wieństwa przypomina, że  w sposób szczególny na proboszczu
spoczywa obowiązek specjalnej troski o budzenie i rozwój po-
wołań kapłańskich , a najbardziej odpowiednim do tego sposo-
bem jest  przykład osobistego świadectwa 8.
(Jedność z osobami konsekrowanymi). W trosce o budowanie
jedności w Kościele lokalnym,  jest ogromnie ważne, aby prezbi-
terzy znali i darzyli szacunkiem różne formy naśladowania
Chrystusa właściwe dla osób konsekrowanych oraz traktowali je
jako bezcenny skarb Kościoła i jako świadectwo płodności Ducha
Świętego w jego wspólnocie 9. Nierzadko bowiem na terenie pa-
rafii znajdują się domy zakonne, jak również wśród wiernych w
sposób ukryty zamieszkują świeccy konsekrowani. Jeśli chodzi o
tych ostatnich, to najczęściej są to kobiety świeckie konsekrowa-
ne przynależące do tzw. instytutów świeckich, prawnie ustano-
wionych w Kościele konstytucją apostolską Piusa XII Provida Ma-
ter Ecclesia (2 II 1947). Obecność we wspólnocie parafialnej osób
zakonnych i świeckich konsekrowanych jest profetycznym zna-
kiem bogactwa charyzmatów w Kościele i bezcennym zapleczem
duchowym w budowaniu autentycznej komunii, której duszpa-
sterz nie powinien lekceważyć.
(Miłość pasterska i postawa służby) Tym co trwale łączy ludzi,
czyniąc z nich prawdziwą wspólnotę, jest miłość zakorzeniona w
komunii Przenajświętszej Trójcy. Wszystkie więc działania oraz
      
7
 Proboszcz winien zabiegać o to, aby istniejące w parafii stowarzyszenia, ruchy i
różne zrzeszenia wnosiły swój własny wkład do życia misyjnego .  Tamże, 29
8
Tamże, 22.
9
Tamże, 16.
5
inicjatywy prezbitera, któremu Kościół powierza misję  krze-
wienia duchowości komunii (NMI 43), winny być przeniknięte
miłością pasterską. Jej z
ródłem jest kapłańska konsekracja (82, 5;
PO 3).  Miłość pasterska jest przede wszystkim [& ] całkowitym
darem z siebie dla Kościoła, na obraz daru Chrystusa i we
współudziale w nim (PDV 23), a wyraża się w postawie służby
na wzór Chrystusa (por. Mt 20, 28) w wolności od wszelkiej py-
chy i pragnienia, by  panoszyć się w powierzonej sobie
owczarni (por. PDV 21). Tę samą myśl wyraża Jan Paweł II w
jednej ze swoich katechez, pisząc iż  [& ] z misją pasterską nie
licuje postawa wywyższania się lub autokratyzmu (por. 1 P 5, 3),
irytująca wiernych i być może oddalająca ich od owczarni. Na-
śladując Chrystusa Dobrego Pasterza, trzeba wyrabiać w sobie
ducha pokornej służby (82, 3).
Uprzywilejowanym obszarem tej służby w duchu miłości pa-
sterskiej jest posługa wobec cierpiących, chorych i potrzebują-
cych.  Prezbiter wezwany jest również do osobistego angażo-
wania się w dzieła miłosierdzia&  (77, 5). Tej wrażliwości na
ludzką nędzę powinien był nabyć już w okresie formacji semina-
ryjnej, zwłaszcza pełniąc posługę diakona.
2. Zadanie diakonów
Papież jednoznacznie stwierdza, że  [& ] diakon jest wyświę-
cony nie dla kapłaństwa, lecz dla służby biskupowi, by spełniać
to, co on poleca (91, 3), jak również dla pełnienia funkcji chary-
tatywnej.  Diakoni majÄ… w tej dziedzinie «speÅ‚niać w imieniu
hierarchii powinności związane z miłosierdziem, administracją,
a także z dziełami służby społecznej (92, 5; por. 93, 1). Dotyczy
to zarówno diakonów jako kandydatów do kapłaństwa, jak i
diakonów stałych, których ustanowienie w Kościele lokalnym
jako stanu życia Papież uzasadnia troską o efektywniejszą po-
sługę miłosierdzia i zarazem potrzebą dopełnienia bogactwa
charyzmatów w Kościele (91, 5-6). Nie bez znaczenia dla budo-
6
wania eklezjalnej komunii jest to, że  duchowość diakona jest
duchowością służby , przez sakrament święceń diakon staje się
bowiem  specjalnym znakiem sakramentalnym Chrystusa SÅ‚u-
gi 10.
Znamienne jest to, że w swoich katechezach o Kościele, w
części poświęconej prezbiterom i diakonom, Jan Paweł II wielo-
krotnie podkreśla fundamentalne znaczenie Eucharystii zarówno
dla ich życia duchowego (por. 76, 3; 79, 2; 80, 2. 6), jak i posługi,
zwłaszcza dla budowania eklezjalnej komunii (por. 77, 7; 82, 7;
87, 4).
Wynika z tego, że tym dziele prezbiterzy powinni zwrócić
szczególną uwagę na sposób celebrowania i osobistego przeży-
wania Eucharystii. Jak bardzo doniosłym problemem jest nie tyl-
ko liturgiczno-jurydyczna poprawność sprawowania Mszy św.,
ale także elementarna troska o jej estetykę, świadczą zachęty Pa-
pieża, zawarte między innymi w encyklice Ecclesia de Eucharistia
(nr 47-52)11. Z kolei Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sa-
kramentów w specjalnej instrukcji pt. Redemptionis Sacramentum
o zachowaniu i unikaniu pewnych rzeczy dotyczących Najświęt-
szej Eucharystii (z 25 III 2004), piętnuje liczne nadużycia, które
urągają świętości tego Sakramentu i tym samym pozbawiają go
wspólnototwórczego znaczenia.
Tak jak Vaticanum II dzieło odrodzenia Kościoła rozpoczął
od odnowy liturgii, czego wyrazem był pierwszy jego dokument
w postaci Konstytucji o świętej liturgii Sacrosanctum Concilium,
tak sądzić należy, że dzieło czynienia diecezji domem i szkołą
komunii, należy rozpoczynać, zarówno w porządku chronolo-
      
10
Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce (22 I
2004), 11.
11
Wiele miejsca trosce o estetykę celebracji eucharystycznej poświęca Dyrekto-
rium o posłudze i życiu kapłanów  Tota Ecclesia . W punkcie 49 tego dokumentu czy-
tamy m.in.:  Kto nie troszczy siÄ™ o poprawnÄ… celebracjÄ™, ukazuje braki swojej wiary i
nie wychowuje innych do wiary .
7
gicznym jak i ontologicznym  zgodnie z życzeniem Jana Pawła
II  od promowania duchowości eucharystycznej czerpiąc wzór
z Maryi  Niewiasty Eucharystii (por. EdE 53) i tworzenia  kul-
tury Eucharystii (por. MND 26).  Jeśli Eucharystia jest z
ródłem
jedności Kościoła, to jest ona także jej najlepszym przejawem.
Eucharystia jest epifaniÄ… komunii (NMD 21).
8