Wcale nie za póêno

Czy˝by teza o „wieku

krytycznym” w rozwoju mowy

nie by∏a prawdziwa?

J

ednà z podstaw w zrozumieniu, jak
ludzie uczà si´ j´zyka, jest teza o
istnieniu tzw. okresu krytycznego,

zgodnie z którà zdolnoÊç dziecka do na-
bycia umiej´tnoÊci pos∏ugiwania si´ mo-
wà wzrasta do momentu ukoƒczenia
przez niego szeÊciu lat, po czym male-
je. Wyniki nowych badaƒ mogà jednak
obaliç t´ hipotez´, a okres, w którym
zdobycie umiej´tnoÊci mówienia jest
mo˝liwe, wyd∏u˝y si´ do dziewi´ciu lat
i wi´cej.

Ca∏kiem zrozumia∏e, ˝e dowodów na

wyst´powanie owej krytycznej cezury
jest niewiele, dostarczyç ich bowiem
mogà tylko obserwacje dzieci, które z ja-
kichÊ niezwyk∏ych przyczyn, choroby
lub nieszcz´Êliwego wypadku, nie na-
uczy∏y si´ mówiç w pierwszych latach
˝ycia. Jeden z pierwszych opisanych
przypadków dotyczy∏ „dzikiego dziec-
ka” odnalezionego w 1797 roku w la-
sach po∏udniowej Francji w wieku oko-
∏o 12 lat. Dziki Ch∏opiec z Aveyron
nigdy nie nauczy∏ si´ mówiç pomimo
usilnych staraƒ swego nauczyciela,
Jeana-Marca Itarda. Ten i inne przypad-
ki sk∏oni∏y badaczy do sformu∏owania
takiej w∏aÊnie hipotezy.

DwieÊcie lat póêniej losy innego ch∏op-

ca dostarczajà przeciwnych dowodów.

W styczniowym numerze Brain zamiesz-
czono artyku∏ omawiajàcy „przypadek
Alexa” na podstawie badaƒ nad rozwo-
jem dziecka z uszkodzeniami mózgu
prowadzonych przez Faraneh Vargha-
Khadem, Elizabeth Isaacs i ich wspó∏pra-
cowników z Wolfson Center w Institute
of Child Health w Londynie.

Alex, który urodzi∏ si´ z wadà mózgu

i by∏ niemowà do dziewiàtego roku ˝y-
cia, w ciàgu nast´pnych dwóch i pó∏ ro-
ku szybko nauczy∏ si´ mówiç. Potem
stopniowo rozwija∏ coraz bardziej z∏o-
˝one zdolnoÊci j´zykowe i obecnie,
w wieku 15 lat, formu∏uje poprawne
zdania Êwiadczàce o rozumieniu zna-
czenia s∏ów oraz o znajomoÊci regu∏
sk∏adniowych – na poziomie normalnie
rozwijajàcego si´ dziesi´ciolatka. Auto-
rzy artyku∏u w Brain napisali: „O ile
wiemy, dotychczas nie odnotowano,
aby dziecko nauczy∏o si´ mówiç w
pierwszym j´zyku, wyraênie artyku∏u-
jàc s∏owa, budujàc poprawne zdania od-
powiednie do przekazywanych treÊci,
w wieku powy˝ej szeÊciu lat.”

Dodatkowà niespodziankà jest fakt,

˝e Alex nie ma lewej pó∏kuli mózgowej,
która u przewa˝ajàcej wi´kszoÊci ludzi
odpowiada za umiej´tnoÊç pos∏ugiwa-
nia si´ mowà. Lewà pó∏kul´ mózgowà
usuni´to mu, kiedy mia∏ osiem lat. Jest
to niemal rutynowe post´powanie w le-
czeniu niektórych, bardzo rzadkich, za-
burzeƒ neurologicznych. W przypadku
Alexa, który cierpia∏ na zespó∏ Stur-
ge’a–Webera, operacja mia∏a powstrzy-
maç nie koƒczàce si´ serie napadów pa-
daczkowych. Wywo∏ujàca je aktywnoÊç
komórek mózgowych tak zaburza∏a nor-
malne funkcjonowanie mózgu, ˝e ch∏o-

piec nie opanowa∏ j´zyka w ˝adnej for-
mie, z wyjàtkiem jednego czy dwóch
jednostajnie powtarzanych wyrazów
i dêwi´ków.

Przez pierwsze miesiàce po operacji

Alex otrzymywa∏ leki przeciwdrgaw-
kowe. W miesiàc po ich odstawieniu za-
czà∏ nieoczekiwanie mamrotaç sylaby
i pojedyncze s∏owa. Matka ch∏opca za-
notowa∏a w swoim dzienniku ponad 50
wymawianych wówczas przez niego
s∏ów, g∏ównie rzeczowników, ale rów-
nie˝ czasowników, przymiotników i
przyimków. W kilka miesi´cy póêniej
potrafi∏ ju˝ budowaç pe∏ne zdania.

Naukowcy twierdzà, ˝e przypadek

Alexa sk∏ania do wyd∏u˝enia tzw. okre-
su krytycznego – jeÊli okres taki w ogó-
le istnieje – do wieku dziewi´ciu lat. Jest
to zgodne co najmniej z jednà teorià,
w myÊl której zmiany hormonalne to-
warzyszàce okresowi dojrzewania ogra-
niczajà plastycznoÊç regionów mózgu
zwiàzanych z mowà.

Nast´pnym zagadnieniem, które war-

to przeÊledziç na przyk∏adzie tego nie-
zwyk∏ego ch∏opca, b´dzie kwestia, czy
bez lewej pó∏kuli mózgowej mo˝na opa-
nowaç umiej´tnoÊç pisania i czytania
przynajmniej do tego stopnia, by radziç
sobie we wspó∏czesnym Êwiecie pe∏nym
znaków graficznych, formularzy i in-
strukcji obs∏ugi. Lecz nawet teraz arty-
ku∏ z Brain niewàtpliwie sk∏ania do wni-
kliwszej analizy i prawdopodobnie
zrewidowania hipotezy o okresie kry-
tycznym dla zdobycia umiej´tnoÊci po-
s∏ugiwania si´ mowà – hipotezy, która
wy∏oni∏a si´ z lasów po∏udniowej Fran-
cji przed dwustu laty.

Karl Sabbagh

BIOLOGIA ROZWOJU

TEORIA WZGL¢DNOÂCI
I INNE ESEJE

Albert Einstein

Ksià˝ka jest zbiorem najwa˝niejszych esejów popularnonaukowych Alberta
Einsteina, poÊwi´conych fizyce, filozofii i etyce. Wielki fizyk przedstawia w nich
swà drog´ do szczególnej i ogólnej teorii wzgl´dnoÊci oraz do najs∏ynniejsze-
go wzoru fizyki: E=mc

2

. Przedmow´ do ksià˝ki, zawierajàcà szkic biograficz-

ny, napisa∏ Andrzej K. Wróblewski.

●

Twarda oprawa. 88 str., cena 14,50 z∏ (13,30 z∏ w ksi´garni wysy∏kowej).

K s i à ˝ k i p o p u l a r n o n a u k o w e w y d a w n i c t w a P r ó s z y ƒ s k i i S - k a

Ksià˝ki mo˝na kupiç w ksi´garniach lub zamówiç w sprzeda˝y wysy∏kowej:

listownie w Klubie Ksià˝ki Ksi´garni Krajowej,

skrytka pocztowa 21, 02-600 Warszawa 13; telefonicznie pod numerami:

0-800-244-88 (po∏àczenie bezp∏atne) oraz (0-22) 43-51-21 i 43-41-61; (+2 z∏ na koszty wysy∏ki).