zakażenia 3/2006

sterylizacja i dezynfekcja

Dekontaminacja w placówkach medycz-

nych to wiele działań i procesów, których

celem i zadaniem jest redukcja kontamina-

cji do poziomu bezpiecznego dla człowie-

ka chorego. Wśród mikroorganizmów kon-

taminujących powierzchnie różnych przed-

miotów, szczególnie w szpitalach, obecne

są, i to w dużej liczbie, drobnoustroje cho-

robotwórcze dla człowieka, w tym również

o znacznej lekooporności. Patogenność

drobnoustrojów, ich liczba, a także charakter

kontaminacji (swobodna, agregaty komó-

rek, konglomeraty, kolonie śluzowe, biofil-

my itd.), stanowią znaczne utrudnienie szpi-

talnych procesów dekontaminacji.

W działaniach praktycznych redukcję drob-

noustrojów uzyskujemy dwoma sposobami,

tj. przez ich usuwanie lub inaktywację i zabicie.

Procesy, które w tych działaniach są wykorzy-

stywane, to np.: zmywanie, odsysanie, filtrowa-

nie lub odkażanie, dezynfekcja i sterylizacja.

Regulacje merytoryczno-prawne

Ustawa z 6 września 2001 roku o choro-

bach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. nr 126,

poz. 1384) w art. 10 stwierdza, że „kierow-

nicy zakładów opieki zdrowotnej są obowią-

zani do zapewnienia przestrzegania wyma-

gań higienicznych i zdrowotnych, obejmu-

jących w szczególności:

1) zapewnienie warunków skutecznej

sterylizacji oraz prowadzenie prawidłowych

procesów dezynfekcji”.

W punkcie XX/1 – Centralna steryliza-

tornia, załącznika nr 1 do rozporządzenia

z 22 czerwca 2005 r. w sprawie wyma-

gań, jakim powinny odpowiadać pod wzglę-

dem fachowym i sanitarnym pomieszcze-

nia i urządzenia zakładu opieki zdrowot-

nej (Dz. U. nr 116, poz. 985), czytamy, że

w szpitalu należy zapewnić stałe zaopatrze-

nie w materiały sterylne, a w punkcie XXII/1

Barbara Waszak

dr med.

Barbara Waszak
kierownik działu CS i DDD

Szpitala Uniwersyteckiego

im. A. Jurasza Uniwersytetu

Mikołaja Kopernika

w Bydgoszczy
Adres do korespondencji:

Szpital Uniwersytecki

im. dr J. Jurasza

ul. M. C. Skłodowskiej 9

85–094 Bydgoszcz

j.lange@szpitaluniwersytecki.

bydgoszcz.pl

DEKONTAMINACJA OBOWIĄZKOWA,
OKREŚLONA W AKTUALNIE
OBOWIĄZUJĄCYCH REGULACJACH
MERYTORYCZNO-PRAWNYCH

OBLIGATORY DECONTAMINATION SPECIFIED IN CURRENTLY
VALID, SUBSTANTIAL AND LEGAL REGULATIONS

Stresz­cz­enie
Dekontaminacja jako redukcja kontaminacji jest działaniem koniecznym i ograniczającym zakażenia tzw.

wewnętrzne w zakładach opieki zdrowotnej. Stanowi cenne „narzędzie higieniczne”, uniemożliwia-
jące transmisję drobnoustrojów i eliminujące rezerwuary i źródła mikroorganizmów patogennych.
Dekontaminacja jest obowiązkiem wynikającym z regulacji prawnych i normatywnych. Wszelkie „pro-
cedury ważne” w postępowaniu higieniczno-sanitarnym, dotyczące procesów usuwania, inaktywacji
i zabijania drobnoustrojów, wynikają nie tylko z aktualnej wiedzy, ale również z aktów prawnych i stan-
dardów normatywnych.

Sum­m­a­ry
Decontamination, as reduction of contamination, means necessary activity, which reduce so called noso-

comial infections in health service institutions. It is valuable „hygienic tool” cutting ways of mic-
roorganism transmission and eliminating reservoir and sources of human pathogenic microorga-
nisms. Decontamination is not only substantial recommendation, but it is also obligation resulting
from normative and legal regulations. Validation (recognition of validity) of any procedures „impor-
tant” in sanitary and hygienic activity related with process of removing, inactivation and killing mic-
roorganism, should be based on up-to-date knowledge, as well as current legal acts and normative
standards.

Sło­wa klu­czo­we/Key wo­rds

obowiązek dekontaminacji określony w regulacjach normatywno-prawnych

➧

zakres i obszar działań

obligation of decontamination specified in normative and legal regulations

➧

range and activity area.

zakażenia 3/2006

sterylizacja i dezynfekcja

10

BSL Drobnoustroje

Ryzyko

Dekontaminacja w placówkach medycznych

indywidualne dla populacji

1

Nie wywołujące chorób

u ludzi zdrowych

i dorosłych

małe

małe

•

zachowanie podstawowych zasad higieny: procesy mycia i sanityzacji

•

właściwa gospodarka odpadami

•

profilaktyka wobec wektorów drobnoustrojów, takich jak owady, gryzonie itp.

2

Wywołujące choroby

o umiarkowanym

zagrożeniu i poddające

się leczeniu

umiarkowane ograniczone jak wyżej oraz:

•

odkażanie materiału organicznego (krew, wydzieliny, płyny ustrojowe itp.)

•

odkażanie, dezynfekcja powierzchni roboczych i powierzchni tzw.

nośników skażeń

•

szczelność wobec insektów i gryzoni

3

Wywołujące poważne

schorzenia, nawet

śmiertelne, przenoszące

się drogą powietrzną

duże

małe

jak wyżej oraz:

•

ukierunkowany wentylacją ruch powietrza – dezynfekcja systemu

oczyszczania powietrza

•

dezynfekcja powietrza w: izolatorach, komorach laminarnych, komorach BSC itd.

•

dezynfekcja powierzchni skontaminowanych płynami i aerozolami

4

Wywołujące choroby

często powodujące

zejście śmiertelne. Brak

skutecznej profilaktyki

i leczenia

duże

duże

jak wyżej oraz:

•

dezynfekcja i sterylizacja pomieszczeń i ich wyposażenia

•

dekontaminacja powietrza w pomieszczeniach oraz sterylizacja

i dezynfekcja powietrza usuwanego, ścieków, odpadów itd.

Lp. Drobnoustroje chorobotwórcze

Grupy zagrożenia mikrobiologicznego wyszczególnione w rozporządzeniu
grupa II

grupa III

grupa IV

1

Powietrze oczyszczane przez filtry, np. HEPA

niewymagane

dla powietrza wyprowa-

dzanego wymagane

dla powietrza wprowadzanego

i wyprowadzanego wymagane

2

Miejsce pracy przystosowane do dezynfekcji

przez fumigację

niewymagane

zalecane

wymagane

3

Określone procedury dezynfekcji

wymagane

wymagane

wymagane

4

Powierzchnie nieprzepuszczalne dla wody

i łatwo zmywalne

wymagane dla stołów

wymagane dla stołów

i podłogi

wymagane dla stołów, podłogi

i sufitów

5

Powierzchnie odporne na środki dezynfekcyjne zalecane

wymagane

wymagane

▲

Tab. 2. Wymogi z zakresu dekontaminacji dla grup zagrożenia drobnoustrojami chorobotwórczymi (II–IV).

▲

Tab. 1.

Dekontaminacja

na poszczególnych

poziomach bezpie-

czeństwa biologicz-

nego (BSL 1–4).

– Centralna dezynfektornia – stacja przygoto-

wania łóżek – że „w szpitalu należy zapewnić

możliwość dezynfekcji sprzętów szpitalnych,

a w szczególności łóżek, aparatów oddecho-

wych, inkubatorów dla niemowląt, wózków,

szafek przyłóżkowych, materacy oraz innych

elementów wyposażenia szpitalnego, podda-

wanych okresowej dezynfekcji”.

W rozporządzeniu tym czytamy rów-

nież o dezynfekcji utensyliów (basenów,

kaczek) w urządzeniach myjniach-dezyn-

fektorach, zamontowanych w tzw. brudow-

nikach i w izolatkach oraz o myciu i dezyn-

fekcji sprzętu porządkowego, służącego

do utrzymywania czystości w tzw. składzi-

kach porządkowych. Wymagana jest też

dezynfekcja naczyń stołowych w kuchen-

kach oddziałowych, a sterylizacja naczyń

– w oddziałach dziecięcych, położniczych

i zakaźnych. Pomieszczenia (ściany, podło-

gi, okna, drzwi, kaloryfery) i ich wyposaże-

nie, np. meble, aparatura, również powinny

umożliwiać przeprowadzenie skutecznego

mycia i dezynfekcji. W rozporządzeniu są

też określone wymogi dla czystości mikro-

biologicznej powietrza. I tak:

►

w § 66.1.2 czytamy: „wszystkie pomiesz-

czenia zakładu opieki zdrowotnej powin-

ny mieć zapewnioną co najmniej 1,5-krotną

wymianę powietrza na godzinę. W pomiesz-

czeniach wymagających zwiększonej

wymiany (np. > 2 x/godz.) należy zainsta-

lować wentylację mechaniczną nawiewno-

-wywiewną”;

►

w § 70.2 stwierdza się, że „wentylacja

mechaniczna i klimatyzacja powinny pod-

legać okresowemu czyszczeniu, a instala-

cja klimatyzacji powinna ponadto podlegać

dezynfekcji”. Zalecenia tego rozporządze-

nia (dla szpitali) mają być zrealizowane do

końca 2010 roku.

Kolejna i bardzo ważna jest ustawa

z 20 kwietnia 2004 roku o wyrobach me-

dycznych (Dz. U. nr 93, poz. 896) wraz z póź-

niejszymi rozporządzeniami (Dz. U. z 2004 r.

nr 251; Dz. U. z 2004 r. nr 100; Dz. U. z 2004 r.

nr 179), która narzuca „obowiązek przepro-

wadzania sterylizacji zgodnie z instrukcjami

zakażenia 3/2006

sterylizacja i dezynfekcja

12

NAJWAżNIEJSZY JEST STANDARD KRAJOWY

Z MGR EWĄ GAUDZIńSKĄ, PREZESEM STOWARZYSZENIA KIEROWNIKóW
SZPITALNEJ STERYLIZACJI I DEZYNFEKCJI ROZMAWIA ELżBIETA MAMOS

wytwórcy”. W rozporządzeniu z 2 listo-

pada 2004 roku (Dz. U. z 25 XI 2004 r.

nr 251) w punkcie 8.4 stwierdza się ponadto,

że „wyroby dostarczane w stanie sterylnym

muszą być wyprodukowane i wysterylizo-

wane odpowiednią, zwalidowaną metodą.

Obowiązek walidacji procesu sterylizacji

wyrobów medycznych wynika też z ustawy

z 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne

(Dz. U. nr 126, poz. 1381) i jej rozwinięcia,

tj. rozporządzenia z 3 grudnia 2002 r. w spra-

wie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania

(GMP) (Dz. U. nr 224, poz. 1882). Sterylizacja

jest obowiązkowa wobec wszystkich me-

dycznych wyrobów przeznaczonych do za-

biegów aseptycznych.

Na podstawie przytoczonych regulacji

prawnych procesy dekontaminacji (odkażanie,

dezynfekcja, sterylizacja itd.) są obowiązkiem

każdej placówki medycznej, choć wiadomo,

że nie w jednakowym stopniu. Redukcja drob-

noustrojów kontaminujących powierzchnie

powinna być odpowiednia do charakteru

i wielkości zagrożenia infekcyjnego, tj. ani

zbyt ograniczona, ani zbyt agresywna i szero-

ka, gdyż obie te skrajności prowadzą do zagro-

żenia higieniczno-epidemiologicznego. Świa-

towa Organizacja Zdrowia – WHO (Kryteria

ryzyka zakażeń – 1993 rok) i Centrum Kontroli

Chorób – CDC (Center for Disease Control)

z Atlanty zaliczają zagrożenia infekcyjne do

czterech grup odpowiadających czterem pozio-

mom bezpieczeństwa biologicznego BSL

(Biosafety levels 1–4). Zgodnie z tą klasyfika-

cją rygory higieniczno-epidemiologiczne są

określone, jak podano poniżej:

Uwaga! W roku 2005 powołano Euro-

pejskie Centrum Kontroli Chorób – ECDC,

które w swym działaniu uwzględnia w szcze-

gólności teren Europy.

Po raz drugi została Pani wybrana na przewodniczącą

Stowarzyszenia Kierowników Szpitalnej Sterylizacji

i Dezynfekcji. To już szósta kadencja w historii Stowarzysze­

nia. Jakie cele stawia Pani przed sobą na najbliższe lata?

Najważniejszym celem Stowarzyszenia VI kadencji jest

określenie standardu krajowego w zakresie sterylizacji i dezyn-

fekcji. Na dzień dzisiejszy działalność szpitalnych sterylizator-

ni w naszym kraju opiera się o obowiązujące normy i rozpo-

rządzenia Ministerstwa Zdrowia. To stanowczo za mało.

Dlatego wzorem innych krajów, chociażby takich jak Francja,

Dania czy Stany Zjednoczone, chcemy opracować i wdrożyć

jednolity standard krajowy, określający pozycję sterylizacji

w polskim szpitalnictwie oraz zapewni jej prawidłowy rozwój

i funkcjonowanie. Standard powinien dokładnie precyzować,

jakiej wielkości ma być szpitalna sterylizatornia i kto powi-

nien nią kierować.

Jak Pani ocenia stan bezpieczeństwa higienicznego

w polskich szpitalach?

Są ogromne zmiany na lepsze. Przez ostatnie piętna-

ście lat nastąpiły widoczne zmiany w mentalności persone-

lu medycznego, powstają także nowe sterylizatornie. Są

one coraz lepiej wyposażone. Jeszcze nie wszystkie są

doskonałe, ale przybywa nam dobrych urządzeń – nikt już

w Polsce nie gotuje strzykawek, co było normą, kiedy ja

zaczynałam swoją pracę zawodową. Oczywiście, występu-

je jeszcze istotna bariera finansowa. Nie wszystkie szpitale

mają pieniądze na takie wyposażenie swoich sterylizatorni,

jak byśmy sobie życzyli, ale też nie mamy się czego wsty-

dzić. Widziałam wiele sterylizatorni w Niemczech, Szwecji,

Danii czy Finlandii i mogę z czystym sumieniem powie-

dzieć, że w wielu Polskich szpitalach jest podobnie. Mój

szpital, Centrum Onkologii w Bydgoszczy, jest w tej kwe-

stii na znakomitym europejskim poziomie. Dowodem na to

jest wdrożony od dwóch lat zintegrowany system jakości

ISO 2000.

Jakie działania należy podjąć, by maksymalnie zwięk­

szyć nie tylko bezpieczeństwo pacjentów, ale także perso­

nelu medycznego?

Działaniem najbardziej długofalowym jest zmiana mental-

ności ludzi i ich świadomości. Stowarzyszenie zajmuje się tym

od początku swojego istnienia, organizując szkolenia dla per-

sonelu. Są to kursy I stopnia. Odbyło się już 35 takich szkoleń.

Organizujemy także szkolenia wewnątrzszpitalne, dzięki któ-

rym personel medyczny zdobywa wiedzę dotyczącą bezpiecz-

nego wykorzystania sprzętu medycznego poddanego proceso-

wi sterylizacji.

O czym Pani marzy jako przewodnicząca Stowarzyszenia?

Mam wiele marzeń, ale jedno wydaje się być bardzo

realne do spełnienia. Nasze Stowarzyszenie od wielu lat

jest członkiem Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Kie-

rowników Szpitalnej Sterylizacji i Dezynfekcji. Co roku

odbywają się kongresy, gromadzące członków z wszyst-

kich krajów Europy, na których jesteśmy również obecni.

Organizacja zjazdu jest bardzo nobilitująca, a nasze

Stowarzyszenie otrzymało propozycję zorganizowania

takiego spotkania w 2007 roku. Właściwie już przystąpiliś-

my do działania, zwłaszcza że chcielibyśmy podczas zjaz-

du zorganizować specjalną konferencję naukową dla kra-

jów byłego bloku wschodniego. Chcielibyśmy podzielić

się z nimi naszymi doświadczeniami i pokazać, jak wiele

udało nam się zrobić przez minione dziesięć lat.

zakażenia 3/2006

zakażenia 3/2006

W ochronie zdrowia personelu medycznego od BSL

2 proponowane i zalecane są standardy OSHA (Occu-

pational Safety and Health Administration).

Krajowa regulacja prawna dotycząca ochrony zdro-

wia pracowników narażonych na drobnoustroje chorobo-

twórcze to rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwiet-

nia 2005 roku w sprawie szkodliwych czynników biolo-

gicznych (Dz. U. nr 81, poz. 716), będące jednocześnie

przeniesieniem Dyrektywy Unijnej 2000/54/WE.

W załączniku nr 2 do tego rozporządzenia, w pkt.

4 i 5 stwierdza się, że prace narażające pracowników na

działanie szkodliwych czynników biologicznych to:

►

prace w jednostkach ochrony zdrowia,

►

prace w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych

i diagnostycznych.

Załącznik nr 4 do rozporządzenia określa stopnie

i środki hermetyczności dla laboratoriów, pomieszczeń

izolacyjnych, dla ludzi itd. Wyszczególnia też cztery

grupy zagrożenia oraz opisuje wymagane rygory higie-

niczne dla drobnoustrojów grup II, III i IV, np.:

Procesy dekontaminacji

Procesy dekontaminacji służące uzyskiwaniu właści-

wej czystości mikrobiologicznej na określonych pozio-

mach bezpieczeństwa biologicznego (1–4) i w określo-

nych grupach zagrożenia mikrobiologicznego (I–IV) są

też coraz częściej opisywane w normach PN, EN, ISO

oraz w piśmiennictwie fachowym. Bezpieczeństwo bio-

logiczne jest też przedmiotem badań medycyny kata-

strof i bioterroryzmu (np. Jerzy Konieczny: Bezpie­

czeństwo biologiczne, chemiczne, jądrowe i ochrona

radiologiczna, Warszawa 2005) oraz medycyny klinicz-

nej i laboratoryjnej (np. dr hab. med. Andrzej Zieliński,

dr med. Małgorzata Sadowska-Todys, redaktorzy wyda-

nia polskiego: Bezpieczeństwo biologiczne w pracow­

niach mikrobiologicznych i biomedycznych, -medica

press, 2002).

Reasumując, należy stwierdzić, że:

►

dekontaminacja zarówno profilaktyczna, jak i inter-

wencyjna na poszczególnych poziomach bezpieczeństwa

biologicznego jest merytorycznie określona i wymagana

w regulacjach prawnych;

►

metody i techniki dekontaminacji ciągle się rozwijają,

tak aby sprostać zmieniającym się wyzwaniom i potrze-

bom (np. zalecenia dezynfekcji fumigacyjnej pomiesz-

czeń i systemów wentylacyjno-klimatyzacyjnych).

Nie należy jednak zapomnieć o działaniach ważniej-

szych od dekontaminacji, a mianowicie o zapobieganiu

kontaminacji środowiska medycznego drobnoustrojami

chorobotwórczymi. Działania ochronne w tym zakresie

to najnowsze kierunki eliminacji zagrożeń infekcyjnych

i zakażeń tzw. wewnątrzszpitalnych czy wewnątrzzakła-

dowych.

■