plik

O K A

N A

P r z e z

S T A N I S Ł A W A

K A C Z K O W S K I E G O ,

K a l i s z u

R o k u

1 8 1 6 .

http://rcin.org.pl

V ’

R Z U T

O K. A

n a

świetnóy epoce narodu naszego, w chwili,

gdy potężna ręka Nayjaśnieyszego

l e x a n d r a

z natchnienia w ie lk ic h cnot Jego, wieńczy na

sze u siłow ania; kiedy przeglfdai§c się w prze

szłości, w idzim y olbrzymi postęp, ku powszech-

n ć y oświacie i stos przesadów w walce wyobra

żeń upadłych 3 gdy na reście po nadzwyczay-

n ych wstr§.śnieniach kraiu naszego godzi się po

m yśleć o swobodnieyszym b y c ie ; s§dzę nie od

r ze c z y , i.iko p rzychyln y dobru publicznemu»

pom ow ić cokolw iek o Żydach.

L u b o

http://rcin.org.pl

L ub o przedmiot ten , w ielu iuź u nas zay-

mował p isz ącyc h , przecież lic zę go między tak

ważne źe bezwzględnie na s i ł y , powierzam Pu

bliczności moie m yś li, w nadziei, źe choćbym

na ź^dn^ szczęśliwie nie trafił, przynaymniey

kto udolnieysz^ ze ch ce m nie poprawie.

N ie iest zamiarem moim śledzić history

cz n ie , ród żydow ski, lub zapuszczać się w zbyt

rozległe wnioskowania, lecz zastanowić się nad

n i m , iakim iest obecnie względnie siebie i sto

sunków krajo w ych , i czyliby nie mógł przyi^ć

odmian?

M ó w ić tu zamyślam o żydach w Polszczę.

L u z chociaż c i , ró ż n ij się cokolw iek od zagra

n ic z n y c h , wszyscy atoli mai§ te cechę sobie

właściwsi narodowości, która ic h od in n yc h

mieszkańców różni, która ich iednoczy pom ię

dzy sob^ i tworzy nieiako narody w pośrod na

rodów, nie maifice politycznego znaczenia, ale

i nie przywiązujące się do żadnego, pogardza-

i^ce i pogardzone,

zdzierai^ce i zdzierane.

Słow em cierpiące i daijice cierpieć.

Wszę-

) 4 (

http://rcin.org.pl

Wszędzie żydzi mai^ swoie właściw ości;

w izędzie okazui^ harakter skłonny do samych

p rze c iw le głyc h ostateczności np. chciwości i

próżniactwa, złości

bojaźni, dumy

podłości

skąpstwa

proźności

t. d.

W szędzie oni

ta k im i, iak byli przed tysiącem lat.

T t h n §

duchem odosobnienia wpoionym przez m iłość

własny; okdzui^ uparte przywiązanie do swoich

o byczajow , a wzdrygai§ się nowości. Niele-

dvvie m oglib yśm y im przyznać heroiczny w y

trw ało ść, g dybyśm y n ie w ie d z ie li, źe to dzikie

różnienie się iest tylko skutkiem kaydan ciem

n o ty , w które ich religiia wtrąciła a tłomacze

ie y trzymai§.

N igdzie oni dot^d nie zdołali

p rzeyrzeć św iatłem , i gdzieniegdzie tylko u czy

n ili m ałe postępy, gdy u nas celui§ fanatyz

mem.

M oże to iest przyczynfi że rzgdy w Pol-r

szcze mało się niem i tru d niły?

K am ień w ęgielny r e lig ii, praw a, oświece

nia żydowskiego iest T a lm u d ( i ) który iuż

niezrozum iały stał się mięszanin§ praw ducho

wnych,

> 5

(

( I ) Talm ud Chaldeyskie słowo maiq.ce zna-

ęzenie nauka wybrana składa się z M i-

http://rcin.org.pl

w n y c h , c y w iln y c h , m ax ym , przysłów i'histo<^

l y i .

Pisany w języku Ghaldeyskim zepsutym

o b c e m i, nawet greckfem i w yrazam i, ktorego-

b y dawnieysi heb rayc zycy niezrozum ieli, a dzi-

siaysi nie rozum iei§, stał się nieiako księgąi

św ięty przez niezrozum iałośc, n poważany prze^

dawność.

N ie śm ie i nie umie dotknąć się iey

gmin, a światleysi, Itib prz3^naymniey przewrot-

n ie y s i, udai^c biegłość D oktorów, wynayduigi

dowolnie zrodła do ugruntowania swoiey hie

rarchii.

T a lm u d , iest pisany w duchu naczel

ników sekt, którzy używsii^c swey wyższości i

nieośw iecen ia ludu, nacijigali religiifi ku poli

ty c zn y m widokom, i chcieli trafić do celu przez

obrzydzenie i z nienawidzenie w ocziich stron*v

n ik ó w , w szystkich narodów, które ich nauki

nie przyim ow ały.

W ystaw iali ie za niew ierne,

za odrzucone i wzgardzone od B o g a , gotui^ce-

go im zem stę, a wyznańcom rozkosze zmysło

we iako więc^y poci§gai§ce lud c ie m n y : np.

Che-

)

(

schny i Gemaryt

Mnostwo Kom entarzy

rohi  to  d zieło   bardzo  obszerne/n,  prze-
c ie i  M ischna  iest  istotnym  textem   i  zró~
dłem   z  którego  czerp ią   ucznie  żydowscy»

http://rcin.org.pl

Clieraborem wołu i Leviathan r y b ę , większe

iak cały św iat, i w iecznie w ystarczaijce poż|-

dliwemu apetytowi ż y d ów , tryumfai§.cych nad

niew iern em i. ( 2 )

Z t^y strony uwaźai^c, znaleźlibyśmy st} -

cznośd ksi^g Zoraeastra, Talm u d u i Koranu,

przez porównanie narodów trzymai^cycłi się icli

przepisów i tchn^cych nienaw iścią, a przynay-

m niey wstrętem ku róźnowiercom.

S łu ży ć to

raoże na poparcie m oiey zasady, źe religiia a

raczey T a lm u d , iest naywiększ§ przeszkody do

ł)świecenia i doprowadzenia żydów do większóy

u ż y te czn o ści,

wspołeczeństwie

mieszkańców

clirześciańskich.

Bo iak§ż moralność może on

k r z e w ić , gdy sam ych tylko obrzezanych synów

Izraela za b r a c i, a reszte za nieczyste stworze

nia przyznaie? . , T a k ż e trudno iest żydom

czer-(

)

(

( 2 ) M ię d z y podaniami Talm ud a iest i to:

i e   Adam   w y k lęty   będ^c  od  Boga^  stra-
lo it  Sto  trz y d zie śc i  lat  na  tworzeniu  du--
chow  nieczy'stych,  pierwey  za ś  opisui^c

wesele iego powiada., i e p r z y ło in ic e y
A nniołow ie pochodnie trzym ali. N ie mo-

in a li dom yślać s ię , kiedy^ i dla czege

ten dodatek tw orzenia duchów?

http://rcin.org.pl

czerpac potrzebne światło, kiedy sam zwi^izek'

bliższy z nieobrzezanym iest iuż występkiem?

kiedy nawet krzywda roznowiercom przez żyda

wyrządzona nie iest w in g? . . . a przecież nie

\v§tpliwfi iest rzeczy, że związek m iędzy naro

dami iest naypewnieyszym środkiem oświece-

n ia j a źćtdnego tam b y ć nie może gdzie m o

ralność i kosmopolityzm nie uprzątnie zawad.

Taka to księga religii i p raw , iest składem

modrości ż y d ów , oraz rękoymi^i tego odosob

n i e n i a , ktorego wiernie dochowuigi w każdym

kraiu gdzie się znaydui§.

P rzy naydawnieyszem części oddawaniu,

starali się kapłani ofiarom, i prostocie obrzfid-

k o w , nadać w zn a k ach , figurach, słowach, ge

stach iak^ś dogmatyczność, a naukę swoi^ zro

b i ć zawiły i osłonić taiemnicami.

U cie m ię że

ni ży d zi, inieszni.jc się z Egipcyanam i i Assy-

y yic z yk am i, wiele od ty c h ludów przeięli (Bo-

' taka iest kole y źe słabszy mocnieyszego naśla^

d u ie ) N auczyli się dowcipnieysi m a m ić , a lę-

kliw si ulegać.

Powstał długi szereg Doktorow

i M ę d rc ó w , nauczaigicych, albo raczey rożka-

zui^cych po Synagogach, którzy prawiąc trady-

cyie

)

(

http://rcin.org.pl

cyie , coraz coś nowego dodawali. Po zmianach

p olityczn yc h u źy d o w , upadku ię z y k a , brakło

rozurniei^cych, ale chcących nauczać nie,

w tern to stanie ż y li i żyi^ dot«3id.

Jch Dokto

rowie podobni kapłanom Egiskiin nieg d yś, lub

In dyisk im , tak frymarcz§ tłu m a cze n ie m T a l

mudu iak tam ci hieroglifików i fetiszami.

to duchowni tłum acze m ian i za nayuczeńszych,

(b o zbyt mało mai^ ce n ić ich mogjicych^ ie-

dni przez prostotę i gorliw ość, drudzy przez

c h ę ć pierwszeństwa i zysków , trzymai§ w u-

podlai^cey ciem nocie wierzących źydow temu,

czego sami tłum acze n ie rozumiei«?.

Oni to

przybrawszy oznaczaigice dumę t y t u ł y , Lam den

("Doktor) M ejuch e t ( Aristokrata) Feine-berie)

Jaśnie ośw iec on y, groźnym powtarzai^ tonem

w y r a z y , ktoremi naieźoiiy iest Talm udy źe to

powiedział Bog M oyźeszowi na górze Sinai.

D o ’ tych w yroczni uciekai§ się żydzi w

każdey p o trz eb ie, wierząc że cokolwiek im po

w ied zą , pochodzi z tego nieprzebranego źró

dła prawdy i doskonałości, przeciw któremu

wszelka wątpliwość iest naycięższym grzćchem.

Umie-

)

(

http://rcin.org.pl

)

I O

(

ü m ie iji oni zb)it zręcznie korzystać z u le

głości ludu; umiei^ nawet wynaydyw ać zvski

które sobie iako święte przywłaszczają.

Każdy

z n ic h ma na straży, strasznieyszy nad trzy-

łbistego Cerbera, Cherem C3) rzucającego się

na t y c h , którzyby chciali w ydrzeć im berło.

P rzy n im , obwarowani niedostępnym T a lm u

d e m , kui§ dla podwładnych pęta, tem sroisze

gdy widz§ źe ich istnienie zniknie w walce z

rozumem.

L e c z powszechnie nayuporczyw iey obstaje

gm in przy te m czego nie rozumie.

Zbyt ma

ło źydow przedziera się przez tę grub§ mrocz^-

c§ m g ł ę , i ci znaydui^ zadowolnienie u siebie

sa m y c h , nie śmiei§c lub nie chc§c przem ówić

do współbraci.

W szyscy zaś nowatorowie, iac y

się pomiędzy niem i zn alezli, byli tylko chci-

w e m i egoistami. T e m sposobem lud ten n i e - '

szczęś-

('3)

Cherem klątw a sroga maiąca stopnie

N id d u i, Cherem^ Schamatha^ obacz w
teyr m ierze rozprawę o iy d a c h Czackie

go  kar.  158.  wskazui^ca  podpadnięcego
iey^  m iędzy  innemi  i  na  to;  zeby  każ
d y   od  niego  nie  cztery   kroki  chodziły
zryw ai^ca  same  ;zwiqzki  m ałżeńskie.

http://rcin.org.pl

)

I I

(

izczęśliw y ię c z y pod ciężarem przesadów i w y

gląda takiego Messyiasza któryby go przekonał,

źe Bóg będ^c ied nym dla lu d zi, ludzie s§ ied-

nemi dla niego, źe m iłość ludzi iest iego mi-

łości.^, a wszelkie temu przeciw ne zasady, dum

nym zamiarem prawodawcy.

Naywiększfi wingi T a lm u d u iest zapewne

ten brak m oralności, który rod źydow wszędzie

robi prześladowanym, szkodliw ym , i nie zdat

n y m do stowarzyszenia się z narodem w pośrod

ktorego mieszka.

I tak prześladowani sfi żydzi

— p u b lic zn ie , gdzie prawa kraiowe odm owiły

im niektórych p r z y w ile ió w , a szczególnie prze

ciw n im w^ymierzyły niektóre opłaty i surowo

ści.

P ry w a tn ie , tam gdzie udarowani obywa

telstwem , p o ch w ycili wszystkie zt§xl wypływ a

jące korzyścij przecież nie czyniąc nic iak dla

sieb ie , przekonali iuż n ieledw ie świat źe każ

dy kray nie zrobi ich lepszymi dla sieb ie , do-

poki ic h przeistoczyć nie zdoła.

U nas mimo

obietnicy przypuszczenia do Obywatelstwa, prze

śladowani

ży d z i; może to w zamiarze pobu

dzenia ic h do porzucenia n iektórych obyczaiow.

Sku-

http://rcin.org.pl

Skutek przecież nie odpowiada mu dotgid, na

rzekając ty lk o , szukaJg cnoty w wytrwałości.

S z k o d liw e m i, sę. bez wyiątku wszędzie; bo

naród do odosobniania się prawem swoim przy

m uszon y, tyle tylko kraiowi może b y ć użyte

c z n y m , ile do utrzym ania się łożone staraniu

ie g o , s^ kraiowi pomocne.

Bo żydzi nie zna

jąc żadnych cugli do p ow scifgnienia namięt

ności względem r ożn o w ierco w , w szkole T a l-

inu d ow ey, z pobożnością. oddai§ się wszystkie

m u , co tylko im iest dogodne.

Zt^d to pocho

dzą owe nayusiln ieysze sposoby podeyścia, u-

łud ze n ia, nadmierne c e n y , fałsze, przekupstwa,

przec h ow yw an ia, słowem owo ubieganie się w

oszukań stw ie, dowodzące że wszystkiego dopu

ściliby się, czegoby prawo wyśledzić nie zdo

łało.

L e c z nie iestże to dowodejn, że rozwol

nienie sumienia w zględem nie żydów rodzi w

nich te w in y , gdy ty m samym T alm udem do

różnych cnot moralnych vvzg]ędcm siebie s^

zobowiązani?

Zdaie się że dla tego m iędzy

sob^ mai^ tak ograniczone passyie, aby ie tem

siln iey przeciw innym rodom wywierali. W i

dzim y to codziennie.

Rzadko żyd żyda oska

rża

)

(

http://rcin.org.pl

rza, oszukuie, k radnie, podchodzi, izadko ie*

den drugiemu w c zem kolw iek szkodzi} a ieźeli

śię to stanie, to nigdy sąd k rajow y, nie może

podług praw do klimatu i charekteru zastoso

wanych w y m ie rzy ć sprawiedliwości, bo każdy

popełniłby straszliwy grzech ktoby się w ażył

T alm u d i Rabinów pominąć.

T o uszanowanie

dla prawa sw ego, w własnym k raiu , robiłoby

z żydów dobrych o b y w a te li, lecz w stosunkach

w iakich sji, wpaia tylko z niew agę krajowego.

Czyliż żydzi okazuiy się posłusznemi ta m , gdzie

tylko iakakolwiek sprzeczność z ich zwyczaia-

m i zachodzi? . . M etryk urzędownie nie zapi-

suią, żenią się i grzebią zm arłych wcześnieyj

niż prawo pozwala i t. p.

G d y b y żydzi w T alm udzie' nie m ieli na

sienia wstrętu i nienawiści przeciw odmienno

w ierco m , a ztąd nieprawego z niemi postępo

w ania, i tylko na samem odctsobnianiu się prze

stawali iuż przez to samo stawaliby się szkod-

liw erni, bo iak iedność iest pierwszą podpory

społeczeństwa krajowego, tak wszelkie rozdwo

jenie osłabia iego podstawy.

Coż dopiero, gdy

zarażaią swoią niemoralnością, i tworzą klassę

z piknięt§ na wydarcie wszystkich bogactw i

wszy-

)

(

http://rcin.org.pl

)

(

wszystkiego dobrego lud ow i, pomiędzy ktorym

¿yi^.

S§ oni podobni do owych wilków na

drzewie, które chociaż owo wcow nie nos..§, prze

cież naylepszych pozbawiaifi go soków.

Jeżeli

gdzie szkodzą, to zapewne nayw ięcey w Pol

szczę, iako w kraiu rolnicz ym , w którym tak

mało ludzi poświęcai^c się handlowi, otwarte

zostawia pole chciwości ich.

Zastanówmy się

tu nad nimi.

U nas żydzi formuią tylko iedn^ klassę,

to iest O szukui^cych.

Trudnifi się m aiętniey-

s i : ku p ie ctw e m , lic h w y , vvexlarstwem , facyen-

dnrstwem.

Ubożsi szynkam i, rzemiosłami, fa-

Ictorstwem.

K u p ie c tw o , ten szanowny stan, umacnia-

igicy ogniwa towarzyskie, iakież w y cie rp ie ć mu

si krzyw dy w ręku żydow skim ? . . Joh sklepy,

s§i to szkoły naypodstępnieyszego oszukaństwa.

N ic tam nie opuszczone coby mogło kupui^ce-

go w bł§d wprow adzić; nie może on tam b y ć

dosyć ostrożnym. Gatunki tow arów, cena, mia

r y , w a g i, rachuba, -samo nawet światło, s^ to

łapki na grosze i zaufanie iego.

W y gn an y z

tamt§d wzgl§d sum ienia, bo oszukać G oia (4)

('4^

G o i tyle ęo niewierny.

http://rcin.org.pl

nie szkodzi i ni o wstydzi.

Ż y d zi m iędzy

n aw e t, mało się wstydzą.

N ic nie pomoże.*

chcfic kupie trzeba albo b y c oszukanym, albo

koniecznie odbyć próbę znaiomości ^ przezer-

ności.

T e m i sposobami nader prędko się bo

g a c ą , tem szkodliw iey, że bogactwa źydow,

m e można przyifić za bogactwo kraiowe.

Gor

sza daleko iest zbytnia wielość ku pczących ży

dów; gdyż mnoży projniaków traw iących czas

świętui^c lub m c nie robiąc.

Z b y t łatwo bo

w ie m można w i d z i e ć cał§ familiiji siedzfic^ 2

założonetni rękam i za k ram e m , w którym ra

zem wszystkie tow ary. Stu złotych nic warte,

ziadai^c§ przecież w ię c e y iak procent od tego

kapitału w lada Sabat lub Święto.

L ic h w a żydów iest zapewne cięższa niż in-,

n e , osobliwie u nas gdzie im wszystko tak po

m yślnie id z ie , że wielkie procenta z trudno

ścią mog§ dorownać spekulacyinym zyskom.

Wexlarstwo iest także ulubiony przedmiot

ży d ów , gdyż obszerny tam mai^ zawód.

"Wreście facyendarstwo pokazuie nam źy

dow iako naycelnieyszych sztukmistrzów w pod

stępach i ułudzie.

T a m gdzie im zbywa do

w c ip u , bezczelnością nadstawiai^.

Szyn«

)

(

http://rcin.org.pl

Szynki i Arendy zw róciły o b e c n ie uwagę

jna srebie rz§du i wielu piszących; odwołuię

się przeto do nich.

W tem to życia sposobie

przewyższafy tyc h wszystkich, którzy przedaific

upaiaijice c ie c z e , w z ię li sobie za powinność

oszukiwać.

)

«6 (

R zem iosła, czemźe s§ w ręku żyd ów ? W y

konywane tylko dot^d, dopoki trudniącemu się

iiiedostarczy znacznieyszego funduszu do zało

żenia ilego tylego kram ik u , lub obmyślenia

takiego sposobu do życia któryby dogadzał skłon

ności do próżniactwa.

Niknie przez to dokład

ność a udoskonalenie nie podobne.

R z em ie

ślnik żydowski lubi§c prożnować, ustawicznie

św iętu iyc, niedbaiftc o zaletę a pragnac konie

cznie zb ogacić się, nie może bydź tylko par

tac ze m , który taniey robiąc zwodzi Publiczność

i uym u ie doskonalszemu zarobku.

Rzadko ż y

dzi chwytaifi się rzem iosł, ktoreby nie zosta

w ia ły im tajem nych zysków.

Jak to trudno

w idzieć żyda m ularzem , cieśl§, stolarzem , slu-

sarzem i każdym rzemieślnikiem ktorego pra

c a nie otwiera pola do ukrzywdzenia i samóy

tylk o oczekuie nagrody?

Dl a

http://rcin.org.pl

I f (

Dla tey samźv przyczyn y rolnictwo ie st

dla ni cli wstrętne; niem niey źe nie przedsta

wia im ro2'iowfiźnych zysków z handlem który

u nas iuź po większ^y części posiedli.

N ie

niał^ także przeszkodzi żydom do rolnictwa,

iest to mnóstwo długo trw ai^cych, i zawsze z

wieczora w dniu poprzedzaificym zaczynai§;cych

się Swi^t (4) w których nie tvlko oni pobożnie

})różnować muszfi, ale i ic h bydło robić nie

powinno.

Ileż szkody mogą przynieść np. K u

czki i W ie lk an o c, tak długo odbywane w cza

sie naypięknieyszych siew ów , przyuaym nićy w

naszey Strefie?

W krótkiem tem piśmie nie widzę potrze

by rozciągnienia się d ilóy nad szkodliwościfi

źydow. W ie lu i u ż , częstokroć gorliwie, ostrze

gali nas o n ie y ; ia zaś naznaczai§.c temu złe

m u w fanatyzmie zrodło, ośmielam się przed

stawić tut^y:

Srod-

( 4^ Zw yczay niedogodny a p r ze cie i surowo

n a ka za n y, niezachowuiq,cy go ściSle iest

w yklętym p rzez samego Boga iak niesie

Gemara Babilońska^ P a tr z Seldana o

Sanchodrynach,

http://rcin.org.pl

Środ ki zm ierzaięce do uspołecznienia iydóu).

Przelconały się doświadczeni-mi narody,

źe tolerancyia w ięcey zniszczyła przesadów, a

n iże li nayzapamiętalsze prześladowanie.

Gdyż

ta, pozwolai^c c z ło w ie k o w i v^folnego obiegu ro

zum owań, naprowadza go w końcu na drogę

p raw dy; przeciw nie zaś drugie, pobudzai^c na

m iętn ości, nie dopuszcza rozwagi.

Nayw ięcóy

ścigane fałszywe op in iie, n a yw ięcey zwolenni

k ó w znalazły m niey błędne a pobłażane, same

siebie z czasem strawiły.

Byłoby przeto nay-

p rzeciw nieyszym celowi krokiem , dopuście sa

m o m n ie m a n ie , że prześladowanie żydów w

zakonnych prawidłach zrobi ich krajowi uży-

tecznieyszemi i do odistppienia zwyczajów przy

musi. ( Z o łt e czapeczki i zle stę wydawały i

n ic nie d okazały.) L e c z ile władza rozkazui§-

ca stałaby się w ten czas winn^; tyle dobro

czynny się okaże, gdy^ działaniem swoiem przy

sposobi u m ys ły do zrucenia obelżywego iarzma,

anarchicznie przez Doktorów narzuconego,

przez to otworzy drogę, do oświecenia, o któ

re nietylko starać się pow inna, ale nawet w y

m ag ać ma prawo.

W źa-

)

(

http://rcin.org.pl

W żadnym k raju , rozważywszy ściśle, nie

pomyślano o żydacli, tylko w finansowym spo-

sobie.

U nas oprocz Seym u 1788 roku nigdy

nie zamierzono ic h refoi*my.

Przecież nader

rozsądne i trafne w tóy mierze projekta, ró

wnie iak wszystkie u nas naylepsze, nie przy

szły do skutku.

R/fidy których następnie do

świadczała Polska, biorgc miarę z skutków, ni

czego nie dokazały.

C z e m u ? . . . . ośmielam

się powiedzieć: bo nigdy nie zaięto się ich o-

świeceniem.

C z yliżb y w dzisiayszey epoce nie

można tego przedsięwziyść? . . N ie wątpię

żeby troskliwi o dobro o yczyzn y wspołrodacy,

nie m ieli spostrzegać tey potrzeby i zręczno

ś c i, i nie m ieli przed oczami doyrzalszych i

obszernióyszych uwag. Ja, za szczęśliwego się

poczytam , gdy przynaym niey ied n j myśl|i tra

fię do ich przekonania.

Sfidzę przeto, ażeby rz§d dla oświecenia

żydów

Postarał się

przetłumaczenie Talm udu, B i

blii iK si§g do nabożeństwa na ięzyk polski. (5^

)

(

C 5 ) D opełniono tego w P ortu g a lii, Hollanr

d y l i A n g lii,

http://rcin.org.pl

2. Pozakładał szkółki dla źydow p łci oboiey

( 6 ) w którychby nauki dawano w ięzyku

polskim , przyłgczai^c do tego naukę ięzy-

ka hebrayskiego, iako uczonego tylkoj i

naukę religii. ( 7 )

)

s o

(

) M ów ię tu p łc i ohoiey^ g d y i wiadomo,

i e   żydów ki  niczego  j i ę   nigdy  nie  uczq.
i  nie  wiem  wielehy  zn aleść  moina  i y -
dowek  w  P olszczę  um.ieicj.cych  czy ta ć  w

iakim hq.di ięzyku.

Polskie czytanie,

p o czą tki arytm etyki i nauka moralna^

b y ły b y dla nich wielkim poiytkiem .

(7) ^ pierw szych przynaym niey poczq.tkach,

potrzebaby zrobić osobne szkó łk i ży d o 

wskie dopoki ci nie przestany swę nie

czystością. budzić w dzieciach wspołu-
€zq.cych się sprawiedliwego wstrętu. — >

S z k ó łk i te^ na wzór parafialnych na

szych  urządzone,  powinny  bydż  opatrzo
ne  nauczycielam i  chrześciańskiem i;  wy-
iq.wszy  nauczyciela  religii.

K tóry prze

cież  nigdzie  iak  w  publiczney  tey  szkó ł
ce  lekcy ie  swoie  dawałby^  i  od  Zwie
rzchności  piastuiq.cey  kraiowe  oświece

nie  za leża ł.  —   D la   tych  szkółek  roz
każe  rząd  naukę  moralną  w  dwóch  ię-
zykachy  polskim  i  hebrayskim  wydruko
wać.

P o przebyciu dopiero podohney szko-

i y , m ogłaby m łod zież żydowska być

http://rcin.org.pl

3- Zniósł C h e re m , przsz wyrok uwalniai^cy

od posłuszeństwa iem u, i na kary rzuca-

iącycłi go wskazui^cy. ( 8 )

)

(

przypuszczonq. do szk ó ł w yższych kra

jowych.

C3) U szczęśliw ić nie. członków składaiących

Paristwo ( E ta t ) iest niezawodnie celem

r zęd u ^ do którefu zdg.źa przez jtrzędze-
nia.

G d y zaś być nie m o ie , aby iakie

kolwiek bq.dź urządzenie^ nie miało nie

którym przynaym niey individuvm zro

bić  niedogodności,  rzę.d  winien  iest  tr z y
mać  się  luiększości y  ile  mu  rozw iązłość
nie  zagraża.

G d y b y wszelkie klątw y zydow^ nie

zm ierza ły szcze fó ln iey do zabeśpiecze-

. nia despotyczney powagi tak nazujunych

uczonych S-tarszychy i rozciągane b y ły
do występków ^ m oinaby ie uważać za

kary duchowne ^ maiące poprawić oby-
czuie.

L e c z skoro są iedynie kaydanami

na rozum , i sposobami gruntuiącemi od
osobnienie, niechęć i wstręt ku rożno-

wiercom, a przez to ogołowi szkodliwe-

mi; rząd iest upoważniony zn ieść ie.

ochotą chw ycą się tego sami ży d zi,

i   tak  będą  kontenci ^  iak  tnłodzi  cieszy
lib y   się  gdyby  im  nakazano  nosić f r a k i
i  brody  golić.

M ogą nam by d ż dowe^

darni oświeceniem kraie.

http://rcin.org.pl

4* Odebrał Rabinom i Syndykom i całey star-

szyznie źydowskiey zuj>ełnie moc mięsza-

nia się w sprawy cy w iln e , zostawiwszy

ic h tylko pełniąicymi <tbrz^dki relig iyn e;

(

)

D la

)

22 (

Ź c starsi iy do w scy uiywaiq. Che-

remu nie tylko do osobistych widoków
swoich^ ale nadto ieszcze usiłuiq. szko

d zić zamiarom rządu^ sw iezy okaże p rzy
k ła d .

W pewncm miasteczku w y p u ścił

rzą d p rzez licytacyq. konsumpcyiną A k
c y z y nayw ięcey daiącemu — żydow i.

W ię c ć y iak podw oił się dochod Skarbu.

O pow iadał mi o tem z y d , z którego wi

dać było nieiikontentowaniey pochodzące
ztq.d, i e teraz w id zia ł trudnieyszą de-

Jra u da cy ia i d o d a ł: „ch w a ła bogu! i e

to długo trwać nie m o ie bo go starsi

w ło ią w klątew.^*-

( 9 ) C oby rząd m ia ł do powiedienia gdyby

się uformowało towarzystwo uchyLaiące
się z pod praw ogólnych., i rządzące się

własnemi^  częstokroć  przeciwnemi  zasa
dom  iego ?  .  .  zapew ne,  i e   to  iest  prze
ciw  konstytucyi  i  dobrey  policyi.  M o-
in a b y   p r zeciei  bez  szkody  zrobić w yią-

tek co do praw fa m ilii, m aiących nay-
b liż s z y zw iązek z obrządkami.

Zawar

te ony są w przedzia le trzecim M ischny;

W szy stk ie za ś tyczące się Kryminalno-

§ci policyi etc. poddać publicznym M a-

http://rcin.org.pl

Dla

zrobienia

ich

utytecznieyszemi

kraiom:

Zrobić dokładnie spis im ienny aktualndy

ich ludności. (

i O )

Podcifign^ć pod urzędy stanu Cywilnego*

•

) 23

(

gistraturom kjajow ym .

W e wszystko

co iest czyn em , . rz^d mocen i obowią

zany wglądać^ i p rzez prawo ograniczyć.

f i o ) Wiadomo ile i y d z i tmikaiq. dokładne^ro

spisu.

C z y lib y nie m oina zrobić pew-

nieyszyeh ksiąg ich ludności, rozdaws,zy

Schemmata po miastach na kaidq. ulice

po iednemu, i zohowiq.zawszy urzędnika

luh O b y w a tela tam

mięszkai^cego ^ aby

na sw oiey u licy zaciq.gnq.t ca ła ludność,

a z Sych dopiero P rezydent lub B ur
m istrz u ł o i y i spis osóln y.

G dzie zaś

z y d z i maiq. osobne ulice p rzezn a czyćby
m oina po dwóch na k a id e y u licy .

P o

wsiach m ogliby to zrobić W oyci.

C zy n 

ność ta odbyłaby ^się w iednym dniu w

całym kraju. — Ż y d z i w podroiach pod
tenczas b ęd ą cy , mogliby bydż zm iey ść

gdzie ich ta rew izyia zastanie ^ do w ła

ściw ych  zamieszkania  spisów  podanemi.
Pow racaiących  z  za g ra n icy ,  c z y li  są
zapisani  lub  n ie,  moznaby  zdat  w yiaz-

du zkontrollować na Kom orach p r zy po
wrocie.

http://rcin.org.pl

Postanow ić, źe żaden nie mai§c zaświad

czenia z odbyt^y szkoły nie może się ani

uczyć te o lo gii, bydź starszym lub rubynem,

handlu zakładać, uzyskać prawa obywatel*

stwa, n a b y ć własności nieruchomey.

N ie pozw olić się im żenić aż po roku 21.

m ę ź c z y z n ie , a 16. n ie w ie ście , i zabronić

zw yczaju zawierania um ów m iędzy rodzi

cami o małżeństwo. ( l l )

Brać ic h do woyska. ( 1 2 )

T y m tylko pozwolić zakładać kram y, któ

ry przynaym niey 3000 złt. poi. mog^ m ieć

w towarze. (13J)

)

(

( l i ) Mimo wszelkich politycznych-przyczyn^

to sam

\ ie zb y t młode m ałżeństwu nie

jno^a iak nader słabe p ło d zić dziecię

iest luż dość silnq. pobudkę^.

ALboi nie

w idzim y nie równie więcey n ied o łęin y ch
i sła b szy ch m iędzy żydami., iak u nas ?

(

) y.aszczytnic iest bic się za dobro w spół

braci i swoie w łasne, ale bardzo wygo
dnie zn aleść obrońcow za pieniądze.

( 13J H aiidel w y łą cza ią cy sprzeciwia się w

prawdzie iego rozszerzeniu; lecz tacy

k torzyby z p ra cy rq,k w łasnych w ięcey

http://rcin.org.pl

Zrobić zachęcenie do rolnictw a, przez u-

woluienie od służby woyskowóy, pomoc

skarbowy.

Oddać dozorowi policyi w M iastach, pilno

wanie ochędostwa zewnątrz przynaym niey

zamieszkań i podwórz żydowskich.

U stanow ić, Szpitale dla ich ch o rych , kali-

k ó w , sierot; i powierzyć ich dozor rabi

nom.

> '

10. D la powci^gnienia w łóczęgów i próżniaków

pole cić władzom moc zażądania legityma-

c y i z sposobu do życia ( 1 4 )

H .

Z resztą; zasłu guiących , zaszczycać indi-

yidualnie, prawem obywatelstwa krajowego.

T e m

)

(

zy sku mieć mof;U n iż z handlu

p r z y 

noszą szkodę państwa.

(^14) Jest prawdziwie ohurzaiq^cq, rzeczq, pa

trze ć na te roie fa kto ro w k tórzy w set-

n éy części nie sq, ty le u służn i ile na

trętn i i mieszczą, m ięd zy sobą (nieubli-

ia ią c fa ktorom w ielkich panów i urzę-
dnikóiu) mnóstwo z ły c h ludzi.

http://rcin.org.pl

T e m kończę uwagi moie źe gdy rz^d po

da ręk ę tem u narodowi, nie zaniedba on usil

nie p rzyłożyć się do spełnienia dobroczynnnych

iego zamiai-ów, bo przecież c h ę ć doskonalenia

się iest przyrodzonym darem człowieka.

)

(

I M ' ; Y U i T

, Ł r . . 't

l.'.' ■

’

'V '

B I B L, I U , T f

^ ^

L’0 ¿30 Warifiiwń,

**'

Tel. 26-68-b8

http://rcin.org.pl

: ^ ' p

' ¡ ‘ -

- . s s ' f :

i f j ' t s

; , '

Í». '>•

, .

. r V

hf' '

’i

V ’’
'■-

'*' ^

V.-

1“*

• ’

'-- •■

•

* i - ; ' \ ■

".-' ■

‘

. ♦«► V

sîr r ,L.. -

. . . . ..^ X

k ś% '^

'■■\- i ' ' ; ‘ : ' : " r .

l^.

r. .Z

http://rcin.org.pl

i - J-'

,’ ■

- '-Ł: '■

■

’ '

í- 'i'--

; W

‘' ‘

' 'ÿ'- ■

'“ ■

^■

*^-'

'r~^!Íff'

rsVí

;"■>"■ :'v-

■

-'^■'■'*'V'-í?-'■

í-J'^'l

V“*“

't í* -i

* - y '

r - ‘ -

ł» -

■'

t K

: Í '

■-'í’« ' ' /

-f

'\y i

JL'-'

■

/- , ■

' •. » '■

•» í

;- •

■

Z \.-

\ r' ‘

“'

*ç

'^■

- ••

w ! ^C

-' '■

•-'O -''■

■

V ■

■?.v

C"^

;'á>ér'

r*'®-

,/•

' iJ

» ,

«;

* - ; 'íé 1^'.

' '

“• ■

■

)■

■

.•

■

' - ' í ,.•■ ' h ' ■ S ' - - ' ' ^

t í ' « '

■ ' I Î «

■í

•'-

■

^'.4

http://rcin.org.pl