cJ?.
(//lU
€^/Íl€t
http://rcin.org.pl
http://rcin.org.pl
R
Z
U
T
O K A
N A
D
O
W
.
4
P r z e z
S T A N I S Ł A W A
K A C Z K O W S K I E G O ,
vr
K a l i s z u
R o k u
1 8 1 6 .
http://rcin.org.pl
l|%» iW»'**]
1
-t »
http://rcin.org.pl
V ’
R Z U T
O K. A
n a
Ż
y
d
ó
w
.
świetnóy epoce narodu naszego, w chwili,
gdy potężna ręka Nayjaśnieyszego
A
l e x a n d r a
,
z natchnienia w ie lk ic h cnot Jego, wieńczy na
sze u siłow ania; kiedy przeglfdai§c się w prze
szłości, w idzim y olbrzymi postęp, ku powszech-
n ć y oświacie i stos przesadów w walce wyobra
żeń upadłych 3 gdy na reście po nadzwyczay-
n ych wstr§.śnieniach kraiu naszego godzi się po
m yśleć o swobodnieyszym b y c ie ; s§dzę nie od
r ze c z y , i.iko p rzychyln y dobru publicznemu»
pom ow ić cokolw iek o Żydach.
I
L u b o
http://rcin.org.pl
L ub o przedmiot ten , w ielu iuź u nas zay-
mował p isz ącyc h , przecież lic zę go między tak
ważne źe bezwzględnie na s i ł y , powierzam Pu
bliczności moie m yś li, w nadziei, źe choćbym
na ź^dn^ szczęśliwie nie trafił, przynaymniey
kto udolnieysz^ ze ch ce m nie poprawie.
N ie iest zamiarem moim śledzić history
cz n ie , ród żydow ski, lub zapuszczać się w zbyt
rozległe wnioskowania, lecz zastanowić się nad
n i m , iakim iest obecnie względnie siebie i sto
sunków krajo w ych , i czyliby nie mógł przyi^ć
odmian?
«
M ó w ić tu zamyślam o żydach w Polszczę.
L u z chociaż c i , ró ż n ij się cokolw iek od zagra
n ic z n y c h , wszyscy atoli mai§ te cechę sobie
właściwsi narodowości, która ic h od in n yc h
mieszkańców różni, która ich iednoczy pom ię
dzy sob^ i tworzy nieiako narody w pośrod na
rodów, nie maifice politycznego znaczenia, ale
i nie przywiązujące się do żadnego, pogardza-
i^ce i pogardzone,
zdzierai^ce i zdzierane.
Słow em cierpiące i daijice cierpieć.
Wszę-
) 4 (
http://rcin.org.pl
Wszędzie żydzi mai^ swoie właściw ości;
w izędzie okazui^ harakter skłonny do samych
p rze c iw le głyc h ostateczności np. chciwości i
próżniactwa, złości
i
bojaźni, dumy
i
podłości
skąpstwa
i
proźności
i
t. d.
W szędzie oni
s
§
l
ta k im i, iak byli przed tysiącem lat.
T t h n §
duchem odosobnienia wpoionym przez m iłość
własny; okdzui^ uparte przywiązanie do swoich
o byczajow , a wzdrygai§ się nowości. Niele-
dvvie m oglib yśm y im przyznać heroiczny w y
trw ało ść, g dybyśm y n ie w ie d z ie li, źe to dzikie
różnienie się iest tylko skutkiem kaydan ciem
n o ty , w które ich religiia wtrąciła a tłomacze
ie y trzymai§.
N igdzie oni dot^d nie zdołali
p rzeyrzeć św iatłem , i gdzieniegdzie tylko u czy
n ili m ałe postępy, gdy u nas celui§ fanatyz
mem.
M oże to iest przyczynfi że rzgdy w Pol-r
szcze mało się niem i tru d niły?
K am ień w ęgielny r e lig ii, praw a, oświece
nia żydowskiego iest T a lm u d ( i ) który iuż
niezrozum iały stał się mięszanin§ praw ducho
wnych,
> 5
(
( I ) Talm ud Chaldeyskie słowo maiq.ce zna-
ęzenie nauka wybrana składa się z M i-
http://rcin.org.pl
w n y c h , c y w iln y c h , m ax ym , przysłów i'histo<^
l y i .
Pisany w języku Ghaldeyskim zepsutym
o b c e m i, nawet greckfem i w yrazam i, ktorego-
b y dawnieysi heb rayc zycy niezrozum ieli, a dzi-
siaysi nie rozum iei§, stał się nieiako księgąi
św ięty przez niezrozum iałośc, n poważany prze^
dawność.
N ie śm ie i nie umie dotknąć się iey
gmin, a światleysi, Itib prz3^naymniey przewrot-
n ie y s i, udai^c biegłość D oktorów, wynayduigi
dowolnie zrodła do ugruntowania swoiey hie
rarchii.
T a lm u d , iest pisany w duchu naczel
ników sekt, którzy używsii^c swey wyższości i
nieośw iecen ia ludu, nacijigali religiifi ku poli
ty c zn y m widokom, i chcieli trafić do celu przez
obrzydzenie i z nienawidzenie w ocziich stron*v
n ik ó w , w szystkich narodów, które ich nauki
nie przyim ow ały.
W ystaw iali ie za niew ierne,
za odrzucone i wzgardzone od B o g a , gotui^ce-
go im zem stę, a wyznańcom rozkosze zmysło
we iako więc^y poci§gai§ce lud c ie m n y : np.
Che-
)
6
(
schny i Gemaryt
Mnostwo Kom entarzy
rohi to d zieło bardzo obszerne/n, prze-
c ie i M ischna iest istotnym textem i zró~
dłem z którego czerp ią ucznie żydowscy»
http://rcin.org.pl
Clieraborem wołu i Leviathan r y b ę , większe
iak cały św iat, i w iecznie w ystarczaijce poż|-
dliwemu apetytowi ż y d ów , tryumfai§.cych nad
niew iern em i. ( 2 )
Z t^y strony uwaźai^c, znaleźlibyśmy st} -
cznośd ksi^g Zoraeastra, Talm u d u i Koranu,
przez porównanie narodów trzymai^cycłi się icli
przepisów i tchn^cych nienaw iścią, a przynay-
m niey wstrętem ku róźnowiercom.
S łu ży ć to
raoże na poparcie m oiey zasady, źe religiia a
raczey T a lm u d , iest naywiększ§ przeszkody do
ł)świecenia i doprowadzenia żydów do większóy
u ż y te czn o ści,
wspołeczeństwie
mieszkańców
clirześciańskich.
Bo iak§ż moralność może on
k r z e w ić , gdy sam ych tylko obrzezanych synów
Izraela za b r a c i, a reszte za nieczyste stworze
nia przyznaie? . , T a k ż e trudno iest żydom
czer-(
)
7
(
( 2 ) M ię d z y podaniami Talm ud a iest i to:
i e Adam w y k lęty będ^c od Boga^ stra-
lo it Sto trz y d zie śc i lat na tworzeniu du--
chow nieczy'stych, pierwey za ś opisui^c
wesele iego powiada., i e p r z y ło in ic e y
A nniołow ie pochodnie trzym ali. N ie mo-
in a li dom yślać s ię , kiedy^ i dla czege
ten dodatek tw orzenia duchów?
http://rcin.org.pl
czerpac potrzebne światło, kiedy sam zwi^izek'
bliższy z nieobrzezanym iest iuż występkiem?
kiedy nawet krzywda roznowiercom przez żyda
wyrządzona nie iest w in g? . . . a przecież nie
\v§tpliwfi iest rzeczy, że związek m iędzy naro
dami iest naypewnieyszym środkiem oświece-
n ia j a źćtdnego tam b y ć nie może gdzie m o
ralność i kosmopolityzm nie uprzątnie zawad.
Taka to księga religii i p raw , iest składem
modrości ż y d ów , oraz rękoymi^i tego odosob
n i e n i a , ktorego wiernie dochowuigi w każdym
kraiu gdzie się znaydui§.
P rzy naydawnieyszem części oddawaniu,
starali się kapłani ofiarom, i prostocie obrzfid-
k o w , nadać w zn a k ach , figurach, słowach, ge
stach iak^ś dogmatyczność, a naukę swoi^ zro
b i ć zawiły i osłonić taiemnicami.
U cie m ię że
ni ży d zi, inieszni.jc się z Egipcyanam i i Assy-
y yic z yk am i, wiele od ty c h ludów przeięli (Bo-
' taka iest kole y źe słabszy mocnieyszego naśla^
d u ie ) N auczyli się dowcipnieysi m a m ić , a lę-
kliw si ulegać.
Powstał długi szereg Doktorow
i M ę d rc ó w , nauczaigicych, albo raczey rożka-
zui^cych po Synagogach, którzy prawiąc trady-
cyie
)
8
(
http://rcin.org.pl
cyie , coraz coś nowego dodawali. Po zmianach
p olityczn yc h u źy d o w , upadku ię z y k a , brakło
rozurniei^cych, ale chcących nauczać nie,
I
w tern to stanie ż y li i żyi^ dot«3id.
Jch Dokto
rowie podobni kapłanom Egiskiin nieg d yś, lub
In dyisk im , tak frymarcz§ tłu m a cze n ie m T a l
mudu iak tam ci hieroglifików i fetiszami.
Ci
to duchowni tłum acze m ian i za nayuczeńszych,
(b o zbyt mało mai^ ce n ić ich mogjicych^ ie-
dni przez prostotę i gorliw ość, drudzy przez
c h ę ć pierwszeństwa i zysków , trzymai§ w u-
podlai^cey ciem nocie wierzących źydow temu,
czego sami tłum acze n ie rozumiei«?.
Oni to
przybrawszy oznaczaigice dumę t y t u ł y , Lam den
("Doktor) M ejuch e t ( Aristokrata) Feine-berie)
Jaśnie ośw iec on y, groźnym powtarzai^ tonem
w y r a z y , ktoremi naieźoiiy iest Talm udy źe to
powiedział Bog M oyźeszowi na górze Sinai.
D o ’ tych w yroczni uciekai§ się żydzi w
każdey p o trz eb ie, wierząc że cokolwiek im po
w ied zą , pochodzi z tego nieprzebranego źró
dła prawdy i doskonałości, przeciw któremu
wszelka wątpliwość iest naycięższym grzćchem.
f
Umie-
)
9
(
http://rcin.org.pl
)
I O
(
ü m ie iji oni zb)it zręcznie korzystać z u le
głości ludu; umiei^ nawet wynaydyw ać zvski
które sobie iako święte przywłaszczają.
Każdy
z n ic h ma na straży, strasznieyszy nad trzy-
łbistego Cerbera, Cherem C3) rzucającego się
na t y c h , którzyby chciali w ydrzeć im berło.
P rzy n im , obwarowani niedostępnym T a lm u
d e m , kui§ dla podwładnych pęta, tem sroisze
gdy widz§ źe ich istnienie zniknie w walce z
rozumem.
L e c z powszechnie nayuporczyw iey obstaje
gm in przy te m czego nie rozumie.
Zbyt ma
ło źydow przedziera się przez tę grub§ mrocz^-
c§ m g ł ę , i ci znaydui^ zadowolnienie u siebie
sa m y c h , nie śmiei§c lub nie chc§c przem ówić
do współbraci.
W szyscy zaś nowatorowie, iac y
się pomiędzy niem i zn alezli, byli tylko chci-
w e m i egoistami. T e m sposobem lud ten n i e - '
szczęś-
('3)
Cherem klątw a sroga maiąca stopnie
N id d u i, Cherem^ Schamatha^ obacz w
teyr m ierze rozprawę o iy d a c h Czackie
go kar. 158. wskazui^ca podpadnięcego
iey^ m iędzy innemi i na to; zeby każ
d y od niego nie cztery kroki chodziły
zryw ai^ca same ;zwiqzki m ałżeńskie.
http://rcin.org.pl
)
I I
(
izczęśliw y ię c z y pod ciężarem przesadów i w y
gląda takiego Messyiasza któryby go przekonał,
źe Bóg będ^c ied nym dla lu d zi, ludzie s§ ied-
nemi dla niego, źe m iłość ludzi iest iego mi-
łości.^, a wszelkie temu przeciw ne zasady, dum
nym zamiarem prawodawcy.
Naywiększfi wingi T a lm u d u iest zapewne
ten brak m oralności, który rod źydow wszędzie
robi prześladowanym, szkodliw ym , i nie zdat
n y m do stowarzyszenia się z narodem w pośrod
ktorego mieszka.
I tak prześladowani sfi żydzi
— p u b lic zn ie , gdzie prawa kraiowe odm owiły
im niektórych p r z y w ile ió w , a szczególnie prze
ciw n im w^ymierzyły niektóre opłaty i surowo
ści.
P ry w a tn ie , tam gdzie udarowani obywa
telstwem , p o ch w ycili wszystkie zt§xl wypływ a
jące korzyścij przecież nie czyniąc nic iak dla
sieb ie , przekonali iuż n ieledw ie świat źe każ
dy kray nie zrobi ich lepszymi dla sieb ie , do-
poki ic h przeistoczyć nie zdoła.
U nas mimo
obietnicy przypuszczenia do Obywatelstwa, prze
śladowani
ży d z i; może to w zamiarze pobu
dzenia ic h do porzucenia n iektórych obyczaiow.
Sku-
http://rcin.org.pl
Skutek przecież nie odpowiada mu dotgid, na
rzekając ty lk o , szukaJg cnoty w wytrwałości.
S z k o d liw e m i, sę. bez wyiątku wszędzie; bo
naród do odosobniania się prawem swoim przy
m uszon y, tyle tylko kraiowi może b y ć użyte
c z n y m , ile do utrzym ania się łożone staraniu
ie g o , s^ kraiowi pomocne.
Bo żydzi nie zna
jąc żadnych cugli do p ow scifgnienia namięt
ności względem r ożn o w ierco w , w szkole T a l-
inu d ow ey, z pobożnością. oddai§ się wszystkie
m u , co tylko im iest dogodne.
Zt^d to pocho
dzą owe nayusiln ieysze sposoby podeyścia, u-
łud ze n ia, nadmierne c e n y , fałsze, przekupstwa,
przec h ow yw an ia, słowem owo ubieganie się w
oszukań stw ie, dowodzące że wszystkiego dopu
ściliby się, czegoby prawo wyśledzić nie zdo
łało.
L e c z nie iestże to dowodejn, że rozwol
nienie sumienia w zględem nie żydów rodzi w
nich te w in y , gdy ty m samym T alm udem do
różnych cnot moralnych vvzg]ędcm siebie s^
zobowiązani?
Zdaie się że dla tego m iędzy
sob^ mai^ tak ograniczone passyie, aby ie tem
siln iey przeciw innym rodom wywierali. W i
dzim y to codziennie.
Rzadko żyd żyda oska
rża
)
12
(
http://rcin.org.pl
rza, oszukuie, k radnie, podchodzi, izadko ie*
den drugiemu w c zem kolw iek szkodzi} a ieźeli
śię to stanie, to nigdy sąd k rajow y, nie może
podług praw do klimatu i charekteru zastoso
wanych w y m ie rzy ć sprawiedliwości, bo każdy
popełniłby straszliwy grzech ktoby się w ażył
T alm u d i Rabinów pominąć.
T o uszanowanie
dla prawa sw ego, w własnym k raiu , robiłoby
z żydów dobrych o b y w a te li, lecz w stosunkach
w iakich sji, wpaia tylko z niew agę krajowego.
Czyliż żydzi okazuiy się posłusznemi ta m , gdzie
tylko iakakolwiek sprzeczność z ich zwyczaia-
m i zachodzi? . . M etryk urzędownie nie zapi-
suią, żenią się i grzebią zm arłych wcześnieyj
niż prawo pozwala i t. p.
G d y b y żydzi w T alm udzie' nie m ieli na
sienia wstrętu i nienawiści przeciw odmienno
w ierco m , a ztąd nieprawego z niemi postępo
w ania, i tylko na samem odctsobnianiu się prze
stawali iuż przez to samo stawaliby się szkod-
liw erni, bo iak iedność iest pierwszą podpory
społeczeństwa krajowego, tak wszelkie rozdwo
jenie osłabia iego podstawy.
Coż dopiero, gdy
zarażaią swoią niemoralnością, i tworzą klassę
z piknięt§ na wydarcie wszystkich bogactw i
wszy-
)
13
(
http://rcin.org.pl
)
H
(
wszystkiego dobrego lud ow i, pomiędzy ktorym
¿yi^.
S§ oni podobni do owych wilków na
drzewie, które chociaż owo wcow nie nos..§, prze
cież naylepszych pozbawiaifi go soków.
Jeżeli
gdzie szkodzą, to zapewne nayw ięcey w Pol
szczę, iako w kraiu rolnicz ym , w którym tak
mało ludzi poświęcai^c się handlowi, otwarte
zostawia pole chciwości ich.
Zastanówmy się
tu nad nimi.
U nas żydzi formuią tylko iedn^ klassę,
to iest O szukui^cych.
Trudnifi się m aiętniey-
s i : ku p ie ctw e m , lic h w y , vvexlarstwem , facyen-
dnrstwem.
Ubożsi szynkam i, rzemiosłami, fa-
Ictorstwem.
K u p ie c tw o , ten szanowny stan, umacnia-
igicy ogniwa towarzyskie, iakież w y cie rp ie ć mu
si krzyw dy w ręku żydow skim ? . . Joh sklepy,
s§i to szkoły naypodstępnieyszego oszukaństwa.
N ic tam nie opuszczone coby mogło kupui^ce-
go w bł§d wprow adzić; nie może on tam b y ć
dosyć ostrożnym. Gatunki tow arów, cena, mia
r y , w a g i, rachuba, -samo nawet światło, s^ to
łapki na grosze i zaufanie iego.
W y gn an y z
tamt§d wzgl§d sum ienia, bo oszukać G oia (4)
('4^
G o i tyle ęo niewierny.
http://rcin.org.pl
nie szkodzi i ni o wstydzi.
Ż y d zi m iędzy
n aw e t, mało się wstydzą.
N ic nie pomoże.*
chcfic kupie trzeba albo b y c oszukanym, albo
koniecznie odbyć próbę znaiomości ^ przezer-
ności.
T e m i sposobami nader prędko się bo
g a c ą , tem szkodliw iey, że bogactwa źydow,
m e można przyifić za bogactwo kraiowe.
Gor
sza daleko iest zbytnia wielość ku pczących ży
dów; gdyż mnoży projniaków traw iących czas
świętui^c lub m c nie robiąc.
Z b y t łatwo bo
w ie m można w i d z i e ć cał§ familiiji siedzfic^ 2
założonetni rękam i za k ram e m , w którym ra
zem wszystkie tow ary. Stu złotych nic warte,
ziadai^c§ przecież w ię c e y iak procent od tego
kapitału w lada Sabat lub Święto.
L ic h w a żydów iest zapewne cięższa niż in-,
n e , osobliwie u nas gdzie im wszystko tak po
m yślnie id z ie , że wielkie procenta z trudno
ścią mog§ dorownać spekulacyinym zyskom.
Wexlarstwo iest także ulubiony przedmiot
ży d ów , gdyż obszerny tam mai^ zawód.
"Wreście facyendarstwo pokazuie nam źy
dow iako naycelnieyszych sztukmistrzów w pod
stępach i ułudzie.
T a m gdzie im zbywa do
w c ip u , bezczelnością nadstawiai^.
Szyn«
)
15
(
http://rcin.org.pl
Szynki i Arendy zw róciły o b e c n ie uwagę
jna srebie rz§du i wielu piszących; odwołuię
się przeto do nich.
W tem to życia sposobie
przewyższafy tyc h wszystkich, którzy przedaific
upaiaijice c ie c z e , w z ię li sobie za powinność
oszukiwać.
)
«6 (
''
R zem iosła, czemźe s§ w ręku żyd ów ? W y
konywane tylko dot^d, dopoki trudniącemu się
iiiedostarczy znacznieyszego funduszu do zało
żenia ilego tylego kram ik u , lub obmyślenia
takiego sposobu do życia któryby dogadzał skłon
ności do próżniactwa.
Niknie przez to dokład
ność a udoskonalenie nie podobne.
R z em ie
ślnik żydowski lubi§c prożnować, ustawicznie
św iętu iyc, niedbaiftc o zaletę a pragnac konie
cznie zb ogacić się, nie może bydź tylko par
tac ze m , który taniey robiąc zwodzi Publiczność
i uym u ie doskonalszemu zarobku.
Rzadko ż y
dzi chwytaifi się rzem iosł, ktoreby nie zosta
w ia ły im tajem nych zysków.
Jak to trudno
w idzieć żyda m ularzem , cieśl§, stolarzem , slu-
sarzem i każdym rzemieślnikiem ktorego pra
c a nie otwiera pola do ukrzywdzenia i samóy
tylk o oczekuie nagrody?
Dl a
http://rcin.org.pl
>
I f (
Dla tey samźv przyczyn y rolnictwo ie st
dla ni cli wstrętne; niem niey źe nie przedsta
wia im ro2'iowfiźnych zysków z handlem który
u nas iuź po większ^y części posiedli.
N ie
niał^ także przeszkodzi żydom do rolnictwa,
iest to mnóstwo długo trw ai^cych, i zawsze z
wieczora w dniu poprzedzaificym zaczynai§;cych
się Swi^t (4) w których nie tvlko oni pobożnie
})różnować muszfi, ale i ic h bydło robić nie
powinno.
Ileż szkody mogą przynieść np. K u
czki i W ie lk an o c, tak długo odbywane w cza
sie naypięknieyszych siew ów , przyuaym nićy w
naszey Strefie?
W krótkiem tem piśmie nie widzę potrze
by rozciągnienia się d ilóy nad szkodliwościfi
źydow. W ie lu i u ż , częstokroć gorliwie, ostrze
gali nas o n ie y ; ia zaś naznaczai§.c temu złe
m u w fanatyzmie zrodło, ośmielam się przed
stawić tut^y:
Srod-
( 4^ Zw yczay niedogodny a p r ze cie i surowo
n a ka za n y, niezachowuiq,cy go ściSle iest
w yklętym p rzez samego Boga iak niesie
Gemara Babilońska^ P a tr z Seldana o
Sanchodrynach,
http://rcin.org.pl
Środ ki zm ierzaięce do uspołecznienia iydóu).
Przelconały się doświadczeni-mi narody,
źe tolerancyia w ięcey zniszczyła przesadów, a
n iże li nayzapamiętalsze prześladowanie.
Gdyż
ta, pozwolai^c c z ło w ie k o w i v^folnego obiegu ro
zum owań, naprowadza go w końcu na drogę
p raw dy; przeciw nie zaś drugie, pobudzai^c na
m iętn ości, nie dopuszcza rozwagi.
Nayw ięcóy
ścigane fałszywe op in iie, n a yw ięcey zwolenni
k ó w znalazły m niey błędne a pobłażane, same
siebie z czasem strawiły.
Byłoby przeto nay-
p rzeciw nieyszym celowi krokiem , dopuście sa
m o m n ie m a n ie , że prześladowanie żydów w
zakonnych prawidłach zrobi ich krajowi uży-
tecznieyszemi i do odistppienia zwyczajów przy
musi. ( Z o łt e czapeczki i zle stę wydawały i
n ic nie d okazały.) L e c z ile władza rozkazui§-
ca stałaby się w ten czas winn^; tyle dobro
czynny się okaże, gdy^ działaniem swoiem przy
sposobi u m ys ły do zrucenia obelżywego iarzma,
anarchicznie przez Doktorów narzuconego,
A
przez to otworzy drogę, do oświecenia, o któ
re nietylko starać się pow inna, ale nawet w y
m ag ać ma prawo.
W źa-
)
18
(
http://rcin.org.pl
W żadnym k raju , rozważywszy ściśle, nie
pomyślano o żydacli, tylko w finansowym spo-
w
sobie.
U nas oprocz Seym u 1788 roku nigdy
nie zamierzono ic h refoi*my.
Przecież nader
rozsądne i trafne w tóy mierze projekta, ró
wnie iak wszystkie u nas naylepsze, nie przy
szły do skutku.
R/fidy których następnie do
świadczała Polska, biorgc miarę z skutków, ni
czego nie dokazały.
C z e m u ? . . . . ośmielam
się powiedzieć: bo nigdy nie zaięto się ich o-
świeceniem.
C z yliżb y w dzisiayszey epoce nie
można tego przedsięwziyść? . . N ie wątpię
a-
żeby troskliwi o dobro o yczyzn y wspołrodacy,
nie m ieli spostrzegać tey potrzeby i zręczno
ś c i, i nie m ieli przed oczami doyrzalszych i
obszernióyszych uwag. Ja, za szczęśliwego się
poczytam , gdy przynaym niey ied n j myśl|i tra
fię do ich przekonania.
Sfidzę przeto, ażeby rz§d dla oświecenia
żydów
I.
Postarał się
o
przetłumaczenie Talm udu, B i
blii iK si§g do nabożeństwa na ięzyk polski. (5^
)
>9
(
C 5 ) D opełniono tego w P ortu g a lii, Hollanr
d y l i A n g lii,
http://rcin.org.pl
2. Pozakładał szkółki dla źydow p łci oboiey
t
( 6 ) w którychby nauki dawano w ięzyku
polskim , przyłgczai^c do tego naukę ięzy-
ka hebrayskiego, iako uczonego tylkoj i
naukę religii. ( 7 )
3
-
)
s o
(
(
6
) M ów ię tu p łc i ohoiey^ g d y i wiadomo,
i e żydów ki niczego j i ę nigdy nie uczq.
i nie wiem wielehy zn aleść moina i y -
dowek w P olszczę um.ieicj.cych czy ta ć w
iakim hq.di ięzyku.
Polskie czytanie,
p o czą tki arytm etyki i nauka moralna^
b y ły b y dla nich wielkim poiytkiem .
(7) ^ pierw szych przynaym niey poczq.tkach,
potrzebaby zrobić osobne szkó łk i ży d o
wskie dopoki ci nie przestany swę nie
czystością. budzić w dzieciach wspołu-
€zq.cych się sprawiedliwego wstrętu. — >
S z k ó łk i te^ na wzór parafialnych na
szych urządzone, powinny bydż opatrzo
ne nauczycielam i chrześciańskiem i; wy-
iq.wszy nauczyciela religii.
K tóry prze
cież nigdzie iak w publiczney tey szkó ł
ce lekcy ie swoie dawałby^ i od Zwie
rzchności piastuiq.cey kraiowe oświece
nie za leża ł. — D la tych szkółek roz
każe rząd naukę moralną w dwóch ię-
zykachy polskim i hebrayskim wydruko
wać.
K
P o przebyciu dopiero podohney szko-
i y , m ogłaby m łod zież żydowska być
http://rcin.org.pl
3- Zniósł C h e re m , przsz wyrok uwalniai^cy
od posłuszeństwa iem u, i na kary rzuca-
iącycłi go wskazui^cy. ( 8 )
4
-
)
21
(
przypuszczonq. do szk ó ł w yższych kra
jowych.
C3) U szczęśliw ić nie. członków składaiących
Paristwo ( E ta t ) iest niezawodnie celem
r zęd u ^ do którefu zdg.źa przez jtrzędze-
nia.
G d y zaś być nie m o ie , aby iakie
kolwiek bq.dź urządzenie^ nie miało nie
którym przynaym niey individuvm zro
bić niedogodności, rzę.d winien iest tr z y
mać się luiększości y ile mu rozw iązłość
nie zagraża.
G d y b y wszelkie klątw y zydow^ nie
zm ierza ły szcze fó ln iey do zabeśpiecze-
. nia despotyczney powagi tak nazujunych
uczonych S-tarszychy i rozciągane b y ły
do występków ^ m oinaby ie uważać za
kary duchowne ^ maiące poprawić oby-
czuie.
L e c z skoro są iedynie kaydanami
na rozum , i sposobami gruntuiącemi od
osobnienie, niechęć i wstręt ku rożno-
wiercom, a przez to ogołowi szkodliwe-
mi; rząd iest upoważniony zn ieść ie.
2
ochotą chw ycą się tego sami ży d zi,
i tak będą kontenci ^ iak tnłodzi cieszy
lib y się gdyby im nakazano nosić f r a k i
i brody golić.
M ogą nam by d ż dowe^
darni oświeceniem kraie.
http://rcin.org.pl
4* Odebrał Rabinom i Syndykom i całey star-
szyznie źydowskiey zuj>ełnie moc mięsza-
nia się w sprawy cy w iln e , zostawiwszy
ic h tylko pełniąicymi <tbrz^dki relig iyn e;
(
9
)
D la
)
22 (
Ź c starsi iy do w scy uiywaiq. Che-
remu nie tylko do osobistych widoków
swoich^ ale nadto ieszcze usiłuiq. szko
d zić zamiarom rządu^ sw iezy okaże p rzy
k ła d .
W pewncm miasteczku w y p u ścił
rzą d p rzez licytacyq. konsumpcyiną A k
c y z y nayw ięcey daiącemu — żydow i.
W ię c ć y iak podw oił się dochod Skarbu.
O pow iadał mi o tem z y d , z którego wi
dać było nieiikontentowaniey pochodzące
ztq.d, i e teraz w id zia ł trudnieyszą de-
Jra u da cy ia i d o d a ł: „ch w a ła bogu! i e
to długo trwać nie m o ie bo go starsi
w ło ią w klątew.^*-
( 9 ) C oby rząd m ia ł do powiedienia gdyby
się uformowało towarzystwo uchyLaiące
się z pod praw ogólnych., i rządzące się
własnemi^ częstokroć przeciwnemi zasa
dom iego ? . . zapew ne, i e to iest prze
ciw konstytucyi i dobrey policyi. M o-
in a b y p r zeciei bez szkody zrobić w yią-
tek co do praw fa m ilii, m aiących nay-
b liż s z y zw iązek z obrządkami.
Zawar
te ony są w przedzia le trzecim M ischny;
W szy stk ie za ś tyczące się Kryminalno-
§ci policyi etc. poddać publicznym M a-
http://rcin.org.pl
Dla
zrobienia
ich
utytecznieyszemi
kraiom:
1.
Zrobić dokładnie spis im ienny aktualndy
ich ludności. (
i O )
^
2.
Podcifign^ć pod urzędy stanu Cywilnego*
•
3
*
) 23
(
gistraturom kjajow ym .
W e wszystko
co iest czyn em , . rz^d mocen i obowią
zany wglądać^ i p rzez prawo ograniczyć.
f i o ) Wiadomo ile i y d z i tmikaiq. dokładne^ro
spisu.
C z y lib y nie m oina zrobić pew-
nieyszyeh ksiąg ich ludności, rozdaws,zy
Schemmata po miastach na kaidq. ulice
po iednemu, i zohowiq.zawszy urzędnika
luh O b y w a tela tam
mięszkai^cego ^ aby
na sw oiey u licy zaciq.gnq.t ca ła ludność,
a z Sych dopiero P rezydent lub B ur
m istrz u ł o i y i spis osóln y.
G dzie zaś
z y d z i maiq. osobne ulice p rzezn a czyćby
m oina po dwóch na k a id e y u licy .
P o
wsiach m ogliby to zrobić W oyci.
C zy n
ność ta odbyłaby ^się w iednym dniu w
całym kraju. — Ż y d z i w podroiach pod
tenczas b ęd ą cy , mogliby bydż zm iey ść
gdzie ich ta rew izyia zastanie ^ do w ła
ściw ych zamieszkania spisów podanemi.
Pow racaiących z za g ra n icy , c z y li są
zapisani lub n ie, moznaby zdat w yiaz-
du zkontrollować na Kom orach p r zy po
wrocie.
http://rcin.org.pl
3.
Postanow ić, źe żaden nie mai§c zaświad
czenia z odbyt^y szkoły nie może się ani
uczyć te o lo gii, bydź starszym lub rubynem,
handlu zakładać, uzyskać prawa obywatel*
stwa, n a b y ć własności nieruchomey.
4.
N ie pozw olić się im żenić aż po roku 21.
m ę ź c z y z n ie , a 16. n ie w ie ście , i zabronić
zw yczaju zawierania um ów m iędzy rodzi
cami o małżeństwo. ( l l )
5.
Brać ic h do woyska. ( 1 2 )
6.
T y m tylko pozwolić zakładać kram y, któ
ry przynaym niey 3000 złt. poi. mog^ m ieć
w towarze. (13J)
7
-
)
24
(
( l i ) Mimo wszelkich politycznych-przyczyn^
to sam
6
\ ie zb y t młode m ałżeństwu nie
jno^a iak nader słabe p ło d zić dziecię
iest luż dość silnq. pobudkę^.
ALboi nie
w idzim y nie równie więcey n ied o łęin y ch
i sła b szy ch m iędzy żydami., iak u nas ?
(
12
) y.aszczytnic iest bic się za dobro w spół
braci i swoie w łasne, ale bardzo wygo
dnie zn aleść obrońcow za pieniądze.
( 13J H aiidel w y łą cza ią cy sprzeciwia się w
prawdzie iego rozszerzeniu; lecz tacy
k torzyby z p ra cy rq,k w łasnych w ięcey
http://rcin.org.pl
7*
Zrobić zachęcenie do rolnictw a, przez u-
woluienie od służby woyskowóy, pomoc
skarbowy.
g.
Oddać dozorowi policyi w M iastach, pilno
wanie ochędostwa zewnątrz przynaym niey
zamieszkań i podwórz żydowskich.
9.
U stanow ić, Szpitale dla ich ch o rych , kali-
k ó w , sierot; i powierzyć ich dozor rabi
nom.
> '
10. D la powci^gnienia w łóczęgów i próżniaków
pole cić władzom moc zażądania legityma-
c y i z sposobu do życia ( 1 4 )
H .
Z resztą; zasłu guiących , zaszczycać indi-
yidualnie, prawem obywatelstwa krajowego.
T e m
)
25
(
zy sku mieć mof;U n iż z handlu
p r z y
noszą szkodę państwa.
(^14) Jest prawdziwie ohurzaiq^cq, rzeczq, pa
trze ć na te roie fa kto ro w k tórzy w set-
n éy części nie sq, ty le u służn i ile na
trętn i i mieszczą, m ięd zy sobą (nieubli-
ia ią c fa ktorom w ielkich panów i urzę-
dnikóiu) mnóstwo z ły c h ludzi.
3
http://rcin.org.pl
T e m kończę uwagi moie źe gdy rz^d po
da ręk ę tem u narodowi, nie zaniedba on usil
nie p rzyłożyć się do spełnienia dobroczynnnych
iego zamiai-ów, bo przecież c h ę ć doskonalenia
się iest przyrodzonym darem człowieka.
)
26
(
I M ' ; Y U i T
5
, Ł r . . 't
4
l.'.' ■
’
'V '
B I B L, I U , T f
^ ^
L’0 ¿30 Warifiiwń,
**'
Tel. 26-68-b8
http://rcin.org.pl
: ^ ' p
f
M
' ¡ ‘ -
- . s s ' f :
i f j ' t s
; , '
Í». '>•
*
:v
y
, .
. r V
-
-
hf' '
’i
V ’’
'■-
V.
'*' ^
V.-
'
.
1“*
^
• ’
5
'-- •■
.
•
* i - ; ' \ ■
".-' ■
'
‘
. ♦«► V
sîr r ,L.. -
.
. . . . ..^ X
k ś% '^
'■■\- i ' ' ; ‘ : ' : " r .
l^.
K
r. .Z
http://rcin.org.pl
i - J-'
,’ ■
&
*
- '-Ł: '■
■
’ '
í- 'i'--
; W
‘' ‘
.
' 'ÿ'- ■
'“ ■
^■
*^-'
.
'r~^!Íff'
rsVí
;"■>"■ :'v-
■
■
■
■
■
-'^■'■'*'V'-í?-'■
í-J'^'l
V“*“
't í* -i
* - y '
%
r - ‘ -
^
V
'*
ł» -
5
.
■'
t K
%
: Í '
■-'í’« ' ' /
d
-f
'\y i
JL'-'
■
ł
/- , ■
'
' •. » '■
•» í
.
4
;- •
■
Z \.-
\ r' ‘
“'
*ç
'^■
- ••
w ! ^C
-' '■
í
•-'O -''■
Œ
■
V ■
■?.v
C"^
;'á>ér'
r*'®-
,/•
' iJ
» ,
'
'\
«;
i
* - ; 'íé 1^'.
' '
“• ■
■
)■
■
.•
■
' - ' í ,.•■ ' h ' ■ S ' - - ' ' ^
t í ' « '
■ ' I Î «
■í
•'-
■
**
^'.4
http://rcin.org.pl
,! ‘A'
Kt
I
http://rcin.org.pl
http://rcin.org.pl