414

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 414-418

Ocena zaufania pacjent lekarz z zastosowaniem skali
Anderson i Dedrick

The assessment of patient physician trust using Anderson and Dedrick’s scale

ELŻBIETA KRAJEWSKA-KUŁAK

1,2/

, KRYSTYNA WRÓBLEWSKA

2/

, REGINA KRUSZEWA

3/

, ANDRZEJ SZPAKOW

4/

,

WOJCIECH KUŁAK

5/

, ANNA BARANOWSKA

1,2/

, BARBARA JANKOWIAK

1,2/

, KATARZYNA KRAJEWSKA

1,2/

,

DOROTA KONDZIOR

1,2/

, JOLANTA LEWKO

1,2/

, CECYLIA ŁUKASZUK

1,2/

, HANNA ROLKA

1,2/

,

KRYSTYNA KLIMASZEWSKA

1,2/

, KRYSTYNA KOWALCZUK

1,2/

, MATYLDA SIERAKOWSKA

1,2/

,

AGNIESZKA SZYSZKO-PERŁOWSKA

1,2/

, KATARZYNA VAN DAMME-OSTAPOWICZ

1,2/

, MARIAN JASZEWSKI

2/

,

BEATA KOWALEWSKA

1,2/

, JOANNA CHILIŃSKA

2/

, AGATA GOŁĘBIEWSKA

2/

1/

Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

2/

Instytut Medyczny Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży

3/

Grodzieński Kliniczny Szpital Obwodowy

4/

Grodzieński Państwowy Uniwersytet im. Janki Kupały, Białoruś

5/

Klinika Rehabilitacji Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Introduction.

A proper planning and an critical analysis of health

care system with aplication of recognized standards, clear defi nition of
expectations and assessment of their fulfi llment guarantees organization of
proper and complete care for the patients, their families and the society.

Aim.

To assess patients’ trust in their physicians and to compare level of

trust depending on the place of living: Poland or Belarus.

Material.

Data were collected among 120 patients in hospitals in Bialystok

and Lomza, and 100 in Grodno, using Anderson and Dedrick’s scale of
patient-physician trust.

Results.

Among responders, 53.3% in Poland and 56% in Belarus did

not express doubts concerning proper doctor’s care; 83.3% patients from
Poland and 56% from Belorussia agreed that physician resolve patients
needs; 91.7% patients from Poland and 56% from Belorussia trusted their
physicians. Doctor always tells the truth according to 76.6% persons from
Poland and 8% from Belarus. 93.3% of patients from Poland and 80%
from Belarus declared trust in the therapy recommended by a physician.
The statement that a doctor is a real expert in the treatment of diseases
was confi rmed by 76.7% of patients from Poland and 84% from Belarus.
58.3% of patients from Poland and 18% from Belarus declared fear that
physician might not keep professional secret.

Conclusions.

Patients in both countries estimate own doctors competences

quite high and trust them. They are afraid, especially in Belarus, that
physicians do not keep the professional secret and not always tell patients
the truth. Most patients from Poland and only few from Belarus were
convinced that physicians always tell the truth.

Key words:

Anderson and Dedrick’s trust in physician scale, patient,

doctor

Wstęp.

Prawidłowa i pełna opieka nad chorym, rodziną oraz społecznością

związana jest ściśle z właściwym zaplanowaniem i krytyczną analizą systemu
opieki zdrowotnej, przy wykorzystaniu uznawanych standardów, jasnym
określeniu oczekiwań i ocenie stopnia ich spełniania.

Cel.

Ocena zaufania jakim darzą pacjenci swoich lekarzy i porównanie

stopnia jego nasilenia w zależności od miejsca zamieszkania – Polska
czy Białoruś.

Materiał.

Materiał zebrano w grupie 120 chorych w szpitalach na terenie

Białegostoku i Łomży oraz 100 w Grodnie. W ocenie zastosowano skalę
zaufania pacjent-lekarz Anderson i Dedrick.

Wyniki.

We właściwą opiekę lekarza nad pacjentem nie wątpiło 53,3%

osób w Polsce i 56% na Białorusi; 83,3% chorych z Polski i 56% z Białorusi
twierdziło, iż lekarz zwykle rozpatruje potrzeby badanych i stawia je na
pierwszym miejscu. Ufało swojemu lekarzowi i zawsze stosowało się do
jego rad – 91,7% osób z Polski i 56% z Białorusi. O tym, że lekarz zawsze
mówi prawdę, przekonanych było 76,6% badanych z Polski i 8% z Białorusi.
Zaufanie do prowadzonej przez lekarza terapii miało 93,3% pacjentów
z Polski i 80% z Białorusi. Lekarz był prawdziwym ekspertem w leczeniu
chorób w opinii 76,7%% chorych z Polski i 84% z Białorusi. Obawy, przed
dochowaniem przez lekarza tajemnicy zawodowej deklarowało 58,3%
badanych z Polski i 18% z Białorusi.

Wnioski.

Pacjenci w obu krajach oceniają dość wysoko kompetencje

własnych lekarzy i mają do nich zaufanie. Obawiają się jednak, zwłaszcza
na Białorusi, że lekarze nie dotrzymują tajemnicy zawodowej i nie zawsze
mówią chorym prawdę. Większość pacjentów z Polski, a jedynie nieliczni
na Białorusi, było przekonanych, iż lekarz zawsze mówi prawdę.

Słowa kluczowe:

skala zaufania Anderson i Dedrick, pacjent, lekarz

Adres do korespondencji / Address for correspondence

Prof. dr hab. med. Elżbieta Krajewska-Kułak
Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego UMB
ul. M. C. Skłodowskiej 7a, 15-096 Białystok
tel. [phone], e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 414-418

www.phie.pl

Nadesłano: 13.04.2008
Zakwalifi kowano do druku: 28.09.2008

415

Krajewska-Kułak E i wsp. Ocena zaufania pacjent lekarz z zastosowaniem skali Anderson i Dedrick

Wprowadzenie

Satysfakcja z usług medycznych jest subiektywną

oceną, wynikającą z porównania oczekiwań z efektem,
odbiorem wykonanych świadczeń tj. kwalifikacji
świadczeniodawców, jakości procedur medycznych
i efektów końcowych. Wyróżnia się cztery ważne dla
pacjenta obszary korzystania z opieki medycznej:
jakość medyczną, dostępność, jakość usługi oraz este-
tykę i funkcjonalność placówki. Każdy pacjent przy-
chodzący do placówki służby zdrowia ma dwa źródła
oczekiwań: zewnętrzne – poprzednie doświadczenia
i uzyskane od innych informacje oraz wewnętrzne
– subiektywne potrzeby.

W związku z powyższym, zapewnienie świadczeń

wysokiej jakości staje się niezwykle ważne. Najlepszym
źródłem informacji o jakości usług z perspektywy
pacjenta jest badanie satysfakcji, rozpatrywanej jako
jedna ze składowych jakości opieki medycznej oraz
główny czynnik warunkujący przestrzeganie zaleceń
lekarza, prowadzący do lepszych efektów klinicznych
samej opieki zdrowotnej [1]. Dzięki pomiarowi satys-
fakcji świadczeniodawca uzyskuje informacje, na ile
jego sposób sprawowania opieki zaspokaja oczekiwania
i potrzeby pacjenta i co w jego usługach jest źródłem
niezadowolenia pacjenta.

Szczególną wagę do poziomu satysfakcji przywią-

zuje się w krajach anglosaskich oraz Stanach Zjed-
noczonych, gdzie w tym celu skonstruowano wiele
standaryzowanych narzędzi służących do jej okre-
ślenia [1]. Bardzo ważną rolę w tej ocenie odgrywa
ocena relacji lekarz-pacjent. W literaturze bioetycznej,
w ocenie kontaktów lekarz-pacjent, wymienia się mo-
del legalistyczny, w którym z jednej strony jest lekarz,
a z drugiej klient (legalistic model: physician-client),
model ekonomiczny lub biznesowy, konsumencki,
w którym lekarz ma do czynienia z konsumentem
(economic, consumer model: physician-consumer), model
negocjacyjny i kontraktalistyczny, w którym relacja
między lekarzem a pacjentem ogranicza się do nego-
cjacji lub do zawarcia kontraktu (negotiated contract
model) oraz model religijny (religious model), w którym
relacja między lekarzem a pacjentem jest rozumiana,
jako przyrzeczenie, zobowiązanie moralne i religijne
[2,4].

W opinii Biesiega: „w celu zbudowania zaufa-

nia lekarz powinien mieć odpowiednie cechy życia
osobowego i moralnego. Niezbędne jest nabycie
różnorodnych, ludzkich cnót intelektualnych i mo-
ralnych. Trzeba się stać dobrym człowiekiem, aby być
dobrym lekarzem. Lekarz szczególnie musi być wierny
wewnętrznej moralności swej profesji. Wszelkie cele
zewnętrzne względem medycyny, takie jak pieniądze,
władza, prestiż powinny zejść na drugi plan. Lekarz
wyposażony w takie zalety moralne stwarza warunki
dla zaufania, nie uchybiając autonomii pacjenta, i osią-

gnie więcej w terapii niż lekarz kontraktowy. Wyzwala
on bowiem w sobie i w pacjencie wszystkie psychiczne
i duchowe siły sprzyjające zdrowiu” [5].

Cel pracy

Ocena zaufania, jakim darzą pacjenci swoich leka-

rzy i porównanie stopnia jego nasilenia w zależności
od miejsca zamieszkania – Polska czy Białoruś.

Materiał i metodyka

Materiał zebrano w grupie 120 chorych w szpita-

lach na terenie Białegostoku i Łomży oraz 100 w Grod-
nie, w latach 2007-2008. W badaniu uczestniczyło po
60 kobiet i mężczyzn z Białegostoku i Łomży oraz po
50 kobiet i mężczyzn z Grodna.

Wykorzystano standaryzowaną skalę zaufania

pacjent-lekarz Anderson i Dedrick. Wiarygodność
i powtarzalność skali została potwierdzona niezależ-
nymi badaniami, w których współczynnik Cronbacha
Ralpha wynosił od 0,85- 0,90 [6]. Skala obejmuje 11
zagadnień:

• Wątpię, że mój lekarz naprawdę opiekuje się mną

jako osobą

• Mój lekarz zwykle rozpatruje moje potrzeby i stawia

je na pierwszym miejscu

• Ufam bardzo mojemu lekarzowi dlatego zawsze

stosuję się do jego rad

• Jeżeli mój lekarz coś mówi zawsze musi być to

prawda

• Czasami nie ufam mojemu lekarzowi
• Ufam orzeczeniom i opiniom mojego lekarza
• Czuję, że mój lekarz nie wszystko robi dla mojej

opieki medycznej

• Ufam mojemu lekarzowi co do sposobu leczenia

moich schorzeń

• Mój lekarz jest prawdziwym ekspertem w leczeniu

chorób

• Mogę powiedzieć mojemu lekarzowi jeżeli popełni

błąd

• Czasami obawiam się ,że mój lekarz nie dochowa

tajemnicy.

Pacjent udzielał odpowiedzi za pomocą pięcio-

punktowej skali: 1 – zdecydowanie nie zgadzam się, 2
– nie zgadzam się, 3 – ani tak ani nie, 4 – zgadzam się
oraz 5 – zdecydowanie zgadzam się. W analizie staty-
stycznej wykorzystano test U Manna-Whitneya.

Wyniki

Badani pochodzili w większości z miasta (88%

Grodno, 60% – Białystok, Łomża). W Polsce najwię-
cej było pacjentów w wieku 36-45 lat oraz 56-70 lat
(30%), a na Białorusi – w wieku 26-35 lat (56%).
W związku małżeńskim pozostawało 80% badanych
z Grodna oraz 70% z Białegostoku i Łomży. Respon-

416

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 414-418

denci w większości posiadali wykształcenie średnie
zawodowe (44% Białoruś i 40% Polska). Badani
z Grodna w przeważającej części wykonywali pracę
umysłową (68%), a w Białymstoku i Łomży fi zyczną
(70%). W obu badanych państwach głównym źródłem
utrzymania chorych była praca zawodowa (100%
Białoruś, 40% Polska).

Szczegółowe dane interpretacji skali Anderson

i Dedrick zawiera tabela I. We właściwą opiekę leka-
rza nad pacjentem nie wątpiło 53,3% osób w Polsce
i 56% na Białorusi (p=0,002). W opinii 83,3%
chorych z Polski i 56% z Białorusi (p=0,025) lekarz

zwykle rozpatrywał potrzeby badanych i stawiał je na
pierwszym miejscu. Ufało i zawsze stosowało się do
rad lekarza 91,7% chorych z Polski i 56% z Białorusi
(p<0,001). O tym, że lekarz zawsze mówi prawdę
przekonanych było 76,6% badanych z Polski i 8%
z Białorusi (p<0,001); 23,3% chorych z Polski i 18%
z Białorusi (p<0,001) twierdziło, iż czasami nie ufa
swojemu lekarzowi. Orzeczeniom i opiniom swoje-
go lekarza ufało natomiast aż 80% ankietowanych
z Polski i 50% z Białorusi (p<0,001). Przekonanych
o tym, iż lekarz nie robi wszystkiego, co możliwe
dla ich opieki medycznej, było 30% respondentów

Tabela I. Interpretacja skali Anderson i Dedrick przez respondentów z Białorusi i Polski
Table I. Anderson and Dedrick’s scale interpretation by responders from Belarus and Poland

Państwo / Country

Numer zagadnienia

/ Number of task

Skala punktowa odpowiedzi / Score scale answers

Średnia punktów

/ Mean of scores

1

2

3

4

5

Białoruś/Belarus

I

12

44

26

18

0

2,5±0,92

Polska/Poland

30

34

16

16

24

2,75±1,46

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

p=0,002

Białoruś/Belarus

II

2

12

30

52

4

3,44±0,82

Polska/Poland

2

4

14

58

42

4,11±0,85

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

p=0,025

Białoruś/Belarus

III

2

6

16

36

20

3,82±0,97

Polska/Poland

0

0

11

38

72

4,13±0,67

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

p<0,001

Białoruś/Belarus

IV

12

28

52

8

0

2,561±0,80

Polska/Poland

2

10

16

48

44

4,01±0,99

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

p<0,001

Białoruś/Belarus

V

4

42

38

18

0

2,68±0,80

Polska/Poland

26

50

16

14

14

2,5±1,27

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

p<0.001

Białoruś/Belarus

VI

0

4

26

38

12

3,72±0,77

Polska/Poland

2

6

16

32

64

4,25±0,97

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

p<0,001

Białoruś/Belarus

VII

8

40

18

22

12

2,90±1,18

Polska/Poland

44

32

11

14

12

2,27±1,36

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

p<0,001

Białoruś/Belarus

VIII

0

6

14

64

16

3,90±0,72

Polska/Poland

2

2

4

52

60

4,38±0,77

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

p<0,001

Białoruś/Belarus

IX

0

2

14

62

22

4,04±0,66

Polska/Poland

2

2

18

36

62

4,28±0,89

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

NS

Białoruś/Belarus

X

0

12

34

48

6

3,48±0,78

Polska/Poland

4

14

40

32

30

3,58±1,08

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

NS

Białoruś/Belarus

XI

18

44

20

16

2

2,4±1,01

Polska/Poland

36

34

20

14

56

3,12±1,60

Istotność statystyczna/ Statistical signifi cance

p<0,001

Średnia całości skali / mean of total scale

Polska 3,58 ± 1,08 Białoruś 3,22 ±0,86 NS

417

Krajewska-Kułak E i wsp. Ocena zaufania pacjent lekarz z zastosowaniem skali Anderson i Dedrick

z Polski i 34% z Białorusi (p<0,001). Co do sposobu
prowadzonej terapii zaufanie do lekarza miało 93,3%
pacjentów z Polski i 80% z Białorusi (p<0,001).
Przekonanych o tym, iż ich lekarz jest prawdziwym
ekspertem w leczeniu chorób, miało 76,7% chorych
z Polski i 84% z Białorusi. Wątpliwości co do tego, czy
mogą powiedzieć swojemu lekarzowi, że popełnił błąd,
miało 51,7% respondentów z Polski i 54% z Białorusi.
Obawy, przed dochowaniem przez lekarza tajemnicy
zawodowej deklarowało 58,3% badanych z Polski
i 18% z Białorusi (p<0,001).

Dyskusja

Skuteczne monitorowanie i rozwiązywanie pro-

blemów związanych z jakością usług, ocena preferencji
oraz satysfakcji umożliwia optymalizację procesu
zarządzania placówkami opieki zdrowotnej. Jakość
opieki oraz jej funkcjonowanie jako systemu jest oce-
niane na różnych poziomach. W przypadku pacjenta,
w ocenie pracy palcówki zdrowotnej, istotne są: efekty
i koszty własne leczenia, postawa personelu, czas
oczekiwania na świadczenia (dostępność, ciągłość),
ale także estetyka bazy placówki. Według Lawthers
najważniejsze obszary oczekiwań każdego pacjenta to:
dostępność, dobra komunikacja i informacja przeka-
zywana w sposób zrozumiały (odnośnie choroby, le-
czenia itp.), respektowanie jego praw i preferencji przy
wyborze sposobu leczenia, kontynuacja i koordynacja
całego procesu terapeutycznego (konsultacje z in-
nymi lekarzami, koordynacja procesu przez lekarza,
gdy poszczególne etapy leczenia odbywają w innych
ośrodkach itp.), komfort psychiczny (podczas badania
i samego procesu leczenia) oraz dopasowanie opieki
do indywidualnych oczekiwań i potrzeb [7]. W opinii
Kurpas i wsp. trudność oceny samego zjawiska satys-
fakcji pacjenta wynika z wielowymiarowości czynni-
ków prowadzących do jego osiągnięcia, nasilanej przez
stale kształtującą się opiekę zdrowotną w naszym kraju
[1].

Badania Raduj i wsp. przeprowadzone w Insty-

tucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie na grupie
102 chorych z sześciu profi lowych oddziałów psy-
chiatrycznych wykazały, że 91,2% badanych określiło
pozytywnie stosunek lekarza do pacjenta. Dostępność
lekarza po południu była zadawalająca w opinii 86,3%
respondentów, a wystarczające wsparcie psychiczne
otrzymywało 57,8% chorych. Niestety, fachowość
personelu, dobrą organizację pracy, życzliwość pod-
kreśliła jedynie 4,9% [8].

Przeprowadzone w 2001 r. badania ogólnopolskie

pozwoliły pacjentom zasygnalizować utrudnienia
w uzyskaniu informacji o tym, gdzie można uzyskać
poradę czy pomoc (42%); 48% respondentów uskar-
żało się na to, że nie są traktowani równo, a także,

że nie spotykają się z życzliwością i troską ze strony
personelu (32%) [9].

W innych ogólnopolskich badaniach z roku 2001

uzyskano już znacznie lepsze oceny odnośnie trakto-
wania przez personel pacjentów. Jedynie 3% badanych
uskarżało się na to, że nie byli traktowani przez lekarzy
grzecznie i z szacunkiem, chociaż jednocześnie aż
36% uznało, że byli zazwyczaj właściwie traktowani
(zawsze 60%) [10].

W opinii respondentów Jóźwickiej i wsp. lekarze

wykazywali podmiotowość w stosunku do podopiecz-
nych. Poszanowanie ich godności osobistej, jako bar-
dzo dobra określiło 62% pacjentów, 30% – jako dobra,
6% – jako przeciętną [11].

W obecnym badaniu pacjenci podkreślali, że

lekarz z reguły rozpatruje ich potrzeby i stawia je na
pierwszym miejscu (w większym odsetku dotyczyło
to chorych z Polski, niż z Białorusi).

W opracowaniu CBOS z maja 2001r. –17% pa-

cjentów deklarowało, że nie byli w pełni informowani
o stanie zdrowia i przebiegu leczenia, a 9% uważało,
że uzyskiwane informacje nie były podawane w sposób
zrozumiały [12].

Jóźwicka i wsp. wykazali wśród 302 pacjentów ze

szpitala we Włocławku, że ponad połowa pacjentów
(55%) oceniała bardzo dobrze przekazanie informacji
przez lekarzy, 21,5% badanych określała jako dobre,
a 3,6% ankietowanych było niezadowolonych z uzy-
skanych informacji o przebiegu choroby [11].

W naszym badaniu we właściwą opiekę lekarza

nad respondentem nie wątpiło ponad 50% badanych
– zarówno w Polsce, jak i Białorusi. Natomiast pew-
nych, że lekarz nie robi wszystkiego co możliwe dla
ich opieki medycznej, było 30% respondentów z Polski
i 34% z Białorusi.

Derczyński w innych badaniach wykazał, że kiedy

lekarz stawia diagnozę i zaleca leczenie, niewiele osób
(6%) starało się zawsze uzyskać dodatkową opinię od
innego specjalisty. Tylko co jedenasty badany (9%)
deklarował, że robi to często. Nieco więcej osób na-
tomiast zawsze (10%) lub często (15%) sięgała po
książki, czasopisma albo inne źródła dodatkowych in-
formacji o chorobie i leczeniu. Zarazem prawie połowa
ankietowanych (49%) uważała za ważne zasięgnięcie
dodatkowej opinii u innego lekarza. Przeciwnego
zdania była ponad jedna trzecia badanych (36%).
Zdecydowana większość respondentów miała zaufa-
nie do lekarzy, u których się leczy, ale tylko co szósty
(16%) określa to zaufanie jako bardzo duże, a prawie
dwie trzecie (64%) – jako dość duże [13].

W obecnym badaniu o tym, że lekarz zawsze mówi

prawdę było przekonanych było 76,6% badanych
z Polski i niestety jedynie 8% z Białorusi.

418

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 414-418

Zaufanie pacjenta do lekarza jest jednym z naj-

istotniejszych elementów w procesie leczenia. Współ-
czesny pacjent chce być informowany o tym, co się
z nim dzieje: w jakim jest stanie, jak ma na niego
wpłynąć dana kuracja. Przychodzi do placówki służby
zdrowia z tym, co ma najcenniejsze: ze swoim życiem
i zdrowiem. Chce wiedzieć, że swoje życie czy zdrowie
powierzył osobom kompetentnym i zasługującym na
zaufanie, zwłaszcza dotyczy to lekarza.

Wnioski

1. Pacjenci w obu krajach oceniają dość wysoko

kompetencje własnych lekarzy, ich opiekę i mają
do nich zaufanie.

2. Respondenci w obu krajach są przekonani, że nie

mogą powiedzieć lekarzowi, że popełnił błąd.

3. Większość pacjentów z Polski, a jedynie nieliczni

na Białorusi, było przekonanych, iż lekarz zawsze
mówi prawdę.

4. Ankietowani obawiają się jednak, zwłaszcza na

Białorusi, że nie dotrzymują tajemnicy zawodowej
i nie zawsze mówią chorym prawdę.

1. Kurpas D, Sapilak BJ, Steciwko AF. Ocena satysfakcji pacjenta

dializowanego jako wykładnik jakości opieki długoterminowej
świadczonej w praktyce lekarza rodzinnego. Probl Lek 2006;
3: 99-100.

2. Emanuel EJ, Emanuel LL. Four models of the physician-

patient relationship. JAMA 1992, 267: 2221-2226.

3. Pellegrino ED, Thomasma DC. The virtues in medical

practice. New York, Oxford University Press, 1993, 56:
164.

4. Donovan DK. The physician-patient relationship [w:]

Thomasma DC, Kissell JL (red): The health care professional
as friend and healer. University Press, Washington,
Georgetown 2000, 13-23.

5. Biesiega D. Autonomia lekarza i pacjenta. Med Prakt 2005;

3: 20-24.

6. Anderson LA, Dedrick RF. Development of the in physician

scale: a measure to assess interpersonal trust in patient-
physician relationships. Psychol Rep 1990; 67: 1091-
1100.

Piśmiennictwo / References

7. Lawthers AG. Pomiar jakości a manager ochrony zdrowia.

Zdr i Zarz 1999; 3: 17-23.

8. Raduj J, Induska A, Anczewska M, Lechowicz W, Pałyska M,

Prot K. Jakość usług medycznych w opinii pacjentów
wybranych oddziałów psychiatrycznych. Post Psychiat
Neurol 2005; 14: 293-298.

9. Derczyński W. Opinie o opiece zdrowotnej pod koniec

drugiego roku reformy. Opracowanie CBOS, BS/2/2000,
1-9.

10. Derczyński W. Opinie o stosunku do pacjentów w placówkach

opieki zdrowotnej. Opracowanie CBOS, BS/82/2001,
1-11.

11. Jóźwicka M, Ślusarz R, Szewczyk M, Tafelski M, Beuth

W. Satysfakcja pacjenta z opieki medycznej w szpitalnych
oddziałach zabiegowych. Annales Universitas Marie Curie-
Sklodowska 2005; supl. 16, 7: 68-72.

12. Derczyński W. Informowanie pacjentów o stanie zdrowia

i przebiegu leczenia. Opracowanie CBOS, BS/75/2001,
1-11.