^{Miejsce psychiatrii wśród innych nauk}

Komunikacja z pacjentem

( OSOBOWOŚĆ PACJENTA A RADZENIE SOBIE Z PRZEWLEKŁĄ

_CHOROBĄ)

^{Katedra i Klinika Psychiatrii}

_{Arystoteles, Galen, Platon:}

_{-dualizm duszy i ciała}

-medycyna świecka  kształcąca umiejętności praktyczne

- medycyna sakralna  praktyki rytualne

Asklepios (syn Apolla)  rytuał inkubacji: oczyszczenie (sen po którym przychodzi ozdrowienie, bądź wskazówki, rady)

_{Kult Asklepiosa zastąpił w VI w. kult Chrystusa -Uzdrowiciela.}

_{Patronem chorych psychicznie był sw Antoni Pustelnik}

Hipokrates (460-370 p.n.e.)

Jedność ciała i duszy więc leczenie to oddziaływanie na:

_{1. ciało}

_{2. duszę}

_{3. pośrednie na ciało przez duszę (Asklepiony)}

_{4.działanie na duszę przez ciało}

_{Teorie humoralne (krew, śluz, żółć jasną i ciemną)}

Teorie temperamentalne (sangwinik , flegmatyk, choleryk, melancholik)

De morbo sacro-epilepsja

Rzym starożytny I-II w. n.e. Asklepiades: założyciel szkoły medyków

Celsus Księga III: zaburzenia psychiczne (insania-odp. gr. paranoia)

1. phrenitis 2. melancholia 3. psychozy

Galen : mózg-żródło postrzegania, jest też siedliskiem duszy (jedność) Awiccenna poraz pierwszy lokalizował funkcje psychiczne w określoych

częściach mózgu

Zakon Bonifratrów (XVw.)

_{Ośrodek opieki rodzinnej w Geel k. Antwerpii}

Dualizm DESCARTES (Kartezjusz): „ja”-dusza w szyszynce, której istotą jest myślenie jaźń (cogite ergo sum)

Gall XVIIw. podstawowa rola kory w funkcjonowaniu psychiki i ciała

_{Paul Broca XIX w. kraniometria w antropologii.}

_{Mesmer:teoria magnetyzmu zwierzęcego}

_{Pinel Filip:Francja Nozografia filozoficzna}

_{Reil Johann- Niemcy: termin „psychiatria” 1808r.}

Rudolf Virchow - odkrycie komórki - kierunek anatomopatologiczny.

Zaburzenia funkcjonalne: George Beard: neurastenia, Jean Charcot i

Zygmunt Freud: Histeria

Psychologia (Franz Brenan):eksperymentalna związana z biologią i

fizjologią oraz filozficzna (opisowa operta na intospekcji).

Jean Esquirol koncentrował się na przebiegu psychoz:remissio i intermissio-

zapocządkował epidemiologię psychiatryczną.

W. Griesinger: historia rozwoju duszy, T Meynert i Carl Wernicke Alois Alzheimer- rozwijali kierunek neuroanatomopatologiczny.

Karl Kahlbaum i Emil Krepelin-kierunekkliniczno nozologiczny.

Krepelin-dementia precox, uwzględniał płeć, wiek, czynniki etniczne oraz

_{konstytucjonalno-genetyczne w rozwoju zaburzeń psychicznych.}

Współcześnie do tego nawiązuje klasyfikacja DSM (Robert Spitzer)

DSM I i DSM II (1952, 1968) DSM III (1980) DSM IV (1992). Teoriaetioepigenezy - Bilikiewicz: wieloosiowość rozpoznania . Europa: ICD-10 1994r.

lata 50 XX w.-I-zy neuroleptykchloropromazyna lata 60- te: tymoleptyki.

_{SPEKTRUM TEMATÓW}

PROBLEMY PSYCHOLOGICZNE W TERAPII OSÓB

_{CHORYCH PRZEWLEKLE}

DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA

PODSTAWOWE INTERWENCJE

_{PSYCHOTERAPEUTYCZNE}

_{SPEKTRUM TEMATÓW}

PROBLEMY PSYCHOLOGICZNE W TERAPII OSÓB

_{CHORYCH PRZEWLEKLE}

DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA

PODSTAWOWE INTERWENCJE

_{PSYCHOTERAPEUTYCZNE}

PRAKTYKA

Wiedza psychologiczno-psychiatryczna

_{potrzebna jest gdyż:}

_{•co najmniej 1/3 pacjentów nie wypełnia zaleceń}

lekarskich

(Claydon, Efron, 1994)

Wyniki badań amerykańskich wskazują, że:

_{• jedynie 25% populacji generalnej w pełni przestrzegało}

zaleceń lekarskich

(Buckalew, Buckalew, 1995)

_{• 11% kobiet z patologicznymi wynikami badania}

^{cytologicznego nie wypełniało zaleceń lekarskich}

(Funke, Nicholson, 1993)

_{Współpraca z pacjentem}

bardzo ŁATWO … … bardzo TRUDNO

Keith i Kane J Clin Psych

2003; 64: 1308-1315

^{PACJENT KTÓRY NIE}

PRZESTRZEGA ZALECEŃ

NIE JEST „WINNY”!

^{PACJENT, KTÓRY NIE}

PRZESTRZEGA ZALECEŃ MA PROBLEMY PSYCHICZNE, NA KTÓRE „SOJUSZ TERAPEUTYCZNY” LEKARZ-PACJENT MOŻE MIEĆ WPŁYW

_{WYPEŁNIANIE ZALECEŃ W}

ZABURZENIACH LĘKOWYCH

"Niestosowanie się do zaleceń”

• nie jest to problem pacjenta

• wyraz zaburzenia relacji lekarz-pacjent"

• nie rozpoznanie, jakie znaczenie ma dla

pacjenta choroba i wypełnianie

przekazanych mu zaleceń

Spaeth (1995)

^{KONCEPCJA „WZMACNIANIA}

PACJENTA”

• Zastępuje tradycyjny model kontaktu

• Koncentruje się na doskonaleniu sprawności pacjenta w radzeniu sobie z objawami lęku, aby:

- mógł on uzyskać większe możliwości kontroli

_{i wpływania na własne życie}

- zwiększał wpływ na osoby i instytucje, które mają znaczenie dla jego sposobu życia

- poszerzał zakres zachowań i strategii w

_{rozwiązywaniu problemów oraz radzeniu sobie}

_{ze stresem}

_{SPEKTRUM TEMATÓW}

PROBLEMY PSYCHOLOGICZNE W TERAPII OSÓB

_{CHORYCH PRZEWLEKLE}

DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA

PODSTAWOWE INTERWENCJE

_{PSYCHOTERAPEUTYCZNE}

PRAKTYKA

^{DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA}

• rozpoznanie stylu funkcjonowania

• poznanie hierarchii wartości pacjenta

• zrozumienie jego trudności

w oparciu o wiedzę z zakresu psychologii

oraz o własne doświadczenia życiowe

_{MECHANIZMY RADZENIA}

SOBIE

Radzenie sobie to działanie świadome, w odróżnieniu od mechanizmów obronnych

Styl radzenia sobie to typowy dla danej jednostki sposób zachowania w różnych sytuacjach stresowych

STRES, MECHANIZMY OBRONNE I

MECHANIZMY RADZENIA SOBIE ZE

_STRESEM

^STRES

zespół typowych reakcji psychofizjologicznych występujących jako „niespecyficzna reakcja organizmu na wszelkie niedomagania”

(wg. Selye’go 1974, s. 14)

^{Stadia Ogólnego Zespołu}

_{Adaptacyjnego}

^{Reakcja na stres określana jest mianem}

„Ogólnego Zespołu Adaptacyjnego”

w którym występują trzy stadia:

– Reakcji alarmowej – ogólnej mobilizacji

– Odporności

– Wyczerpania

(Selye, 1956, 1976), (General Adaptation Syndrom)

_{Ogólny Zespół Przystosowania}

_{(Selye, 1977)}

Optymalny poziom stresu

GŁÓWNE FUNKCJE MECHANIZMÓW

_{RADZENIA SOBIE TO:}

^{• uregulowanie emocji (zwykle intensywnych}

i negatywnych) i utrzymanie optymalnego

ich poziomu

• „rozwiązanie” problemu, który był źródłem

stresu

STYLE RADZENIA SOBIE ZE

_STRESEM

^{1. skoncentrowany NA ZADANIU}

2. skoncentrowany NA POSZUKIWANIU

NAJLEPSZEGO ROZWIĄZANIA

3. skoncentrowany NA EMOCJACH

4. skoncentrowany NA UNIKANIU, który

może przyjmować dwie formy:

a. angażowanie się w czynności zastępcze

b. poszukiwanie kontaktów towarzyskich

(Parker i Endler 1988)

KRÓTKA METODA OCENY

_{RADZENIA SOBIE Z CHOROBĄ}

^{Zastosowanie ankiety „4X4”}

Pytania mają na celu wspólne ustalenie

przez pacjenta i lekarza

najważniejszych mechanizmów i dominującego stylu radzenia sobie z chorobą.

_{STYL SKONCENTROWANY NA}

_ZADANIU

• podejmowanie wysiłków zmierzających do

rozwiązania problemu poprzez modyfikację myślenia lub próby zmiany

_sytuacji

• główny nacisk położony jest na zadanie lub planowanie rozwiązania problemu

STYL SKONCENTROWANY NA

_ZADANIU

Fazy postępowania:

• zbieranie informacji

• selekcja informacji

• podejmowanie decyzji

• podejmowanie działań prowadzących do:

– rozwiązania problemu – gdy jest to możliwe

– wprowadzanie zmian w sposobie zachowania umożliwiające konsekwentną realizację podjętej decyzji

_{– przystosowanie się do życia z problemem, który}

jest niemożliwy do zmiany

STYL ZORIENTOWANY NA POSZUKIWANIE

_{NAJLEPSZEGO ROZWIĄZANIA}

• nie poprzestanie na rozwiązaniu problemu

• zainteresowane są nowościami

• uwzględnienie dodatkowych szczegółów różnych, możliwych a pozytywnych rozwiązań

• poszukiwanie najlepszych rozwiązań na każdym etapie radzenia sobie z problemem

STYL ZORIENTOWANY NA POSZUKIWANIE

_{NAJLEPSZEGO ROZWIĄZANIA}

• większa ilości czasu i środków na

_{zbieranie i selekcjonowanie informacji}

• korzystanie z konsultacji specjalistów

• akceptowanie faktu, że osiągnięcie niewiele większej skuteczności wymagać może stosunkowo dużych nakładów czasu i środków

STYL SKONCENTROWANY NA

_EMOCJACH

• koncentracja na sobie (egocentryzm)

• na własnych przeżyciach emocjonalnych

_{(złość, poczucie winy, napięcie)}

• myślenie życzeniowego i tendencje do

_{fantazjowania}

STYL SKONCENTROWANY NA EMOCJACH

• ekspresja emocji zakłóca funkcjonowanie jednostki, a złagodzenie tych emocjonalnych reakcji staje się pierwszoplanowym celem

• sposoby poprawienia samopoczucia, poprzez:

- rozwijanie nadmiernie optymistycznych oczekiwań

- pomijanie systematycznego zbierania i analizowania informacji

- dokonywanie wyborów życzeniowych rozwiązań

(np. zastosowanie cudownej diety ma doprowadzić do cofnięcia się objawów lękowych)

STYL SKONCENTROWANY NA

_UNIKANIU

• wybiórczość bądź zawieszenie: myślenia,

_{przeżywania i doświadczania tej sytuacji}

Styl ten przyjmuje dwie formy:

• angażowanie się w czynności zastępcze

• poszukiwanie kontaktów towarzyskich

STYL SKONCENTROWANY NA

_UNIKANIU

• nie przejmowanie się” problemem

• nie podejmowanie działań zmierzających

_{do rozwiązania}

• nagromadzone emocje rozładowują przez czynności zastępcze, kontakt z innymi

• dolegliwości i objawy choroby bagatelizują, np. żartując

• mają „ważniejsze” sprawy

STYLE RADZENIA SOBIE ZE

_STRESEM

1. skoncentrowany NA ZADANIU

2. skoncentrowany NA

	POSZUKIWANIU	NAJLEPSZEGO
	ROZWIĄZANIA
3.	skoncentrowany	NA EMOCJACH
4.	skoncentrowany	NA UNIKANIU

_{SPEKTRUM TEMATÓW}

PROBLEMY PSYCHOLOGICZNE W TERAPII OSÓB

_{CHORYCH PRZEWLEKLE}

DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA

PODSTAWOWE INTERWENCJE

_{PSYCHOTERAPEUTYCZNE}

PRAKTYKA

_{PODSTAWOWE INTERWENCJE}

_{PSYCHOTERAPEUTYCZNE}

STRATEGIA POSTĘPOWANIA zależy od:

• diagnozy psychologicznej

• wyboru środków:

- optymalna relacja lekarz-pacjent

- optymalizowanie wypełniania zaleceń lekarskich

- kształtowanie motywacji chorego do leczenia

- sokratejska metoda dialogu

- optymalizacja celów – formułowanie zaleceń

_{umożliwiających sukces pacjenta w ich realizacji}

LEKARZ

_AKTYWNY

PACJENT

_PASYWNY

Model aktywno-pasywny relacji lekarz-pacjent

LEKARZ

_NAUCZYCIEL

PACJENT

_UCZEŃ

Model relacji lekarz-pacjent „nauczyciel-uczeń”

_LEKARZ

PACJENT

Zespół walczący o zdrowie i jakość życia pacjenta

Model relacji lekarz-pacjent „wzajemna współpraca”

POTWIERDZENIE SKUTECZNOŚCI

PODEJŚCIA

_{PSYCHOTERAPEUTYCZNEGO}

Istnieją doniesienia wskazujące, że pacjenci,

którzy określają postępowanie swojego lekarza jako „skoncentrowane na

_{pacjencie” osiągają lepszą kontrolę nad}

_{objawami choroby}

(Williams i wsp., 1998)

POTWIERDZENIE SKUTECZNOŚCI PODEJŚCIA PSYCHOTERAPEUTYCZNEGO

PODEJŚCIE SKONCENTROWANE NA

PACJENCIE to:

• skuteczne przekazywanie informacji

• uwzględnienie subiektywnych

uwarunkowań chorego, a w szczególności:

- stadium choroby

- sposobu, w jaki jego emocje zniekształcają racjonalne myślenie

- przekonań, postaw i myśli, które kształtują

zachowanie

^KOMUNIKACJA

_{Przedstawianie najważniejszych informacji jako}

pierwszych - o 36%

Podkreślanie najważniejszych informacji – o 15% Stosowanie krótszych słów i zdań – o 13% Powtarzanie ważnych informacji – 14-19%

Stosowanie konkretnych stwierdzeń, zamiast ogólnych – o 35%

(LEY, LEWELYN, 1995)

KLUCZOWE ZASADY POSTĘPOWANIA

UKIERUNKOWANEGO NA POPRAWĘ

_{MOTYWACJI DO LECZENIA}

„W rzeczywistości, cokolwiek proponujemy

pacjentowi, niezależnie od tego jak jest to doskonałe i potencjalnie przydatne, nie

_{sprawi niczego dobrego dopóki nie będzie}

to miało sens dla pacjenta w jego realnym codziennym życiu”

(Rubin, 2000)

^{12 WSKAZAŃ PSYCHOLOGICZNYCH DLA}

LEKARZA

_{(Rubin 2000)}

^{1. Zadawanie pytań}

2. Rozpoczynać od ustalenia planu pracy nad problemami związanymi z chorobą.

3. Zindywidualizowanie planu terapii

4. Dążenie do precyzyjnego definiowania problemu.

5. Strategia małych kroków.

6. Koncentracja na zachowaniu, a nie na jego wynikach

^{12 WSKAZAŃ PSYCHOLOGICZNYCH DLA}

LEKARZA

_{(Rubin 2000)}

^{7. Kontrakty powinny umożliwiać odnoszenie sukcesów}

8. Włączać rodzinę w pracę pacjenta

9. Utrzymać kontakt z pacjentem między wizytami.

10.Rozszerzać stosowanie przez pacjenta strategii zorientowanej na rozwiązanie problemu w innych stresujących sytuacjach

11.Poszerzenie rozumienia własnych procesów emocjonalnych

12.Poszukiwanie pomocy przez terapeutę

KSZTAŁTOWANIE MOTYWACJI

_{CHOREGO DO LECZENIA}

• Motywacja do zmiany jest wydobywana

_{z osoby, a nie narzucana jej}

• Pacjent identyfikuje i rozwiązuje

_{ambiwalencje wobec potrzebnych zmian}

• Bezpośrednia presja nie wpływa twórczo

_{na wątpliwości w stosunku do potrzebnych}

_zmian

(Rollnick, Miller, 1995)

KSZTAŁTOWANIE MOTYWACJI

_{CHOREGO DO LECZENIA}

– lekarz nie przekaże pacjentowi więcej

informacji, niż tyle ile jest on w stanie przyjąć

– optymalna metoda to „sokratejski

_{dialog” lub „wspomagane odkrywanie”}

– formułowanie pośrednich celów by

_{zagwarantować sukces w ich realizacji}

– Sukces jako nagroda wzmacniającą i

_{utrwalającą sposób postępowania}

_{SOKRATEJSKI DIALOG –}

_{WSPOMAGANE ODKRYWANIE}

W praktyce sokratejski dialog obejmuje:

1. zadawanie pytań otwartych

2. aktywne, empatyczne słuchanie

3. podsumowania, klaryfikacje

_{SOKRATEJSKI DIALOG –}

_{WSPOMAGANE ODKRYWANIE}

Odpowiednio zadawane serie pytań mają na

celu umożliwienie pacjentowi samodzielne znalezienie rozwiązania problemu, z

_{którym sobie nie radzi.}

Pytania powinny dotyczyć problemów, których rozwiązanie leży w zakresie możliwości osoby pytanej.

_{SOKRATEJSKI DIALOG –}

_{WSPOMAGANE ODKRYWANIE}

• utrwala stosowanie strategii

radzenia ze stresem, które zorientowane są na dążenie

_{do rozwiązania problemu}

(Beck, Emery, 1985)

_{SOKRATEJSKI DIALOG –}

_{WSPOMAGANE ODKRYWANIE}

• aktywizuje do działania

• uświadamia własny sposób myślenia

• pozwala na wgląd w motywy działania, koryguje zniekształcenia spostrzegania i błędy myślenia

• umożliwia stopniowe rozwiązywania problemu, wobec którego pojawiła się bezsilność

(Beck, Emery, 1985)

„TRÓJKĄT TERAPEUTYCZNY”

_{PROFESORA KĘPIŃSKIEGO}

_{PRAWDZIWY OBRAZ PACJENTA}

_{OGLĄD PACJENTA OGLĄD LEKARZA}

LEKARZ + PACJENT = ZESPÓŁ

_{ROZWIĄZUJĄCY PROBLEM}

_{RELACJA: SOJUSZ TERAPEUTYCZNY}

_{REALISTYCZNE CELE}

_{MAŁE KROKI – WZMACNIAJĄCE SUKCESY}

_{WZROST POCZUCIA WPŁYWU}

_{LEPSZA MOTYWACJA I WSPÓŁPRACA}

^PODSUMOWANIE

^{DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ}