Instytut In
ynierii Materiałowej – Zakład Tworzyw Polimerowych
Pomiar lepko
ci tworzyw sztucznych
1
Pomiar lepko
!
ci tworzyw sztucznych
1. Cel
"
wiczenia
Celem
#
wiczenia jest zapoznanie si
$
ze zjawiskiem lepko
ci tworzyw sztucznych, metodami jej
pomiaru oraz okre
lenie granicznej liczby lepko
ciowej wybranego polimeru poprzez pomiar lepko
ci
roztworu w wiskozymetrze Ubbelohdego.
2. Okre
%
lenie podstawowych zagadnie
&
Jedn
'
z najbardziej charakterystycznych wła
ciwo
ci zwi
'
zków wielkocz
'
steczkowych,
zwłaszcza zbudowanych z cz
'
steczek ła
(
cuchowych, jest szczególnie du
)
a lepko
*#
ich roztworów, a
tak
)
e lepko
*#
samych polimerów, gdy wyst
$
puj
'
w postaci ciekłej, np. oligomery lub nieusieciowane
)
ywice chemoutwardzalne. Wła
ciwo
*#
ta wynikaj
'
ca z budowy makrocz
'
steczek i ich st
$)
enia, jest
stosunkowo łatwa do oznaczenia, mo
)
e wi
$
c by
#
prostym parametrem do charakteryzowania polimerów
ciekłych i ich roztworów, a ponadto mo
)
e by
#
wykorzystywana do oznaczania ci
$)
aru cz
'
steczkowego.
Okre
lenie lepko
ci polimeru ma te
)
istotne znaczenie dla jego przetwórstwa, bowiem wi
'+)
e si
$
ono z wymuszeniem przepływu strugi tworzywa w stanie stopionym w ró
)
nych elementach maszyn
przetwórczych.
2.1. Poj
,
cia podstawowe
Lepko
-/.
dynamiczna
0
wynika z równania Newtona dla cieczy niutonowskich, w których
wyst
$
puje w warunkach
cinania prostego warstewek płynu, prosta proporcjonalno
*#
pomi
$
dzy
napr
$)
eniem stycznym i pr
$
dko
ci
'
cinania:
γ
τ
η
ηγ
τ
=
→
=
gdzie:
1
– miara odkształcenia płynu wywołanego przez napr
$)
enie styczne
2
,
3
– współczynnik proporcjonalno
ci lub lepko
*#
dynamiczna.
Jednostk
'
lepko
ci dynamicznej jest [Pa * s].
Przeliczanie lepko
ci dynamicznej na charakterystyczn
'
dla wielu procesów ruchowych
lepko
-/.
kinematyczn
4
nast
$
puje według równania
ρ
η
η
=
k
gdzie:
3
k
– lepko
*#
kinematyczna [mm
2
/s],
3
– lepkos
#
dynamiczna [mPa * s]
5
– g
$
sto
*#
badanej cieczy [g / cm
3
]
Lepko
-/.
wzgl
6
dna
0
wzgl
jest stosunkiem lepko
ci dynamicznej danego roztworu do lepko
ci
dynamicznej rozpuszczalnika (ciecz wzorcowa)
789:;<=>?:@A
BC=C<=:DE@A
Instytut In
F
ynierii Materiałowej – Zakład Tworzyw Polimerowych
Pomiar lepko
G
ci tworzyw sztucznych
2
0
1
η
η
η
=
wzgl
gdzie:
H
1
– lepko
G*I
roztworu badanego,
H
0
– lepko
G*I
rozpuszczalnika.
Lepko
J/K
wła
J
ciwa
L
włas
jest miar
M
wzrostu lepko
G
ci roztworu w stosunku do lepko
G
ci rozpuszczalnika
przed rozpuszczeniem w nim danego zwi
M
zku
1
0
0
1
−
=
−
=
wzgl
wlas
η
η
η
η
η
Lepko
J/K
zredukowana
L
zred
jest stosunkiem lepko
G
ci wła
G
ciwej do st
NO
enia roztworu
C
wlas
zred
η
η
=
Graniczna liczba lepko
J
ciowa GLL jest stosunkiem lepko
G
ci wła
G
ciwej do st
NO
enia roztworów C tak
rozcie
P
czonych, by nie wyst
N
pował kontakt mi
N
dzy s
M
siednimi cz
M
steczkami.
[ ]
C
wlas
c
η
η
0
lim
→
=
Lepko
G*I
wła
G
ciwa roztworu danego polimeru w okre
G
lonym rozpuszczalniku i temperaturze zale
O
y od
ci
NO
aru cz
M
steczkowego polimeru. W przypadku roztworów o st
NO
eniu tak małym,
O
e cz
M
steczki
polimeru przestaj
M
na siebie oddziaływa
I
, zale
O
no
G*I
lepko
G
ci od masy cz
M
steczkowej opisuje równanie
Marka – Houvinka
[
Q
] = KM
R
gdzie: [
H
] – graniczna liczba lepko
G
ciowa
K,
S
– stałe oznaczone do
G
wiadczalnie dla poszczególnych polimerów w okre
G
lonych
rozpuszczalnikach i temperaturze
W praktyce cz
N
sto, aby oszacowa
I
ci
NO
ar cz
M
steczkowy polimeru dokonuje si
N
pomiaru
granicznej liczby lepko
G
ciowej. Znaj
M
c jej warto
G*I
oraz parametry K i
S
dla danego układu polimer -
rozpuszczalnik mo
O
na obliczy
I
tzw. lepko
G
ciowo-
G
redni ci
NO
ar cz
M
steczkowy.
3. Metody
Pomiaru lepko
G
ci dokonuje si
N
przy pomocy wiskozymetrów, przy czym ich budowa oraz sposób
pomiaru ró
O
ni
M
si
N
nieco. Do najpopularniejszych nale
OTM
:
-
wiskozymetr Höpplera,
-
wiskozymetr Ubbelohdego
3.1. Metoda Höpplera
3.1.1. Zakres stosowanie metody
Wiskozymetry Höpplera stosowane s
M
do oznaczania lepko
G
ci dynamicznej emulsji, dyspersji i
roztworów
O
ywic, ciekłych produktów naftowych i innych nie agresywnych chemicznie produktów
ciekłych w zakresie temperatur od -60 do+120°C.
UVWXYZ[\]X^_
`a[aZ[Xbc^_
Instytut In
d
ynierii Materiałowej – Zakład Tworzyw Polimerowych
Pomiar lepko
e
ci tworzyw sztucznych
3
3.1.2. Opis metody
Zasada pomiaru polega na zmierzeniu czasu opadania kulki w rurze szklanej, wypełnionej
badan
f
ciecz
f
. Przezroczysty płaszcz termostatuj
f
cy umo
g
liwia obserwacj
h
spadaj
f
cej kulki. Przed
dokonaniem pomiaru nale
g
y doprowadzi
i
układ do wymaganej temperatury – zgodnie z PN- przez
obracanie płaszcza o k
f
t 180
0
dla lepszej wymiany ciepła.
Lepko
e*i
dynamiczn
f
w [mPa*s] w temperaturze pomiaru oblicza si
h
z poni
g
szego wzoru:
η
=t(
ρ
1
—
ρ
2
)K
gdzie:
η—lepko
e*i
dynamiczna w [mPa*s];
t—czas opadania kulki w [s];
ρ
1
—g
h
sto
e*i
kulki w [g/cm
3
];
ρ
2
—g
h
sto
e*i
cieczy w temperaturze pomiaru w [g/cm
3
];
K—stała kulki [mPa*s/g];
3.1.3. Przyrz
j
d pomiarowy
Wiskozymetr Höpplera składa si
h
z nast
h
puj
f
cych elementów.
• zewn
h
trzny, cylindryczny płaszcz szklany z metalowymi pokrywami, z otworem dla
termometru w pokrywie górnej;
• rura szklana, otoczona płaszczem szklanym termostatuj
f
cym. Na rurze naniesione s
f
dwie
kresy A i B w odległo
e
ci 100 mm od siebie, odległo
eki
ta podzielona jest trzeci
f
kres
f
na
połow
h
;
• poziomica;
• statyw ze
e
ruby i
e
ruby poziomuj
f
ce;
• komplet kulek metalowych i szklanych o podanych fabrycznie g
h
sto
e
ciach,
e
rednicach
i stałych K;
3.1.4. Wykonanie pomiaru
Przed pomiarem wiskozymetr nale
g
y ustawi
i
tak, aby p
h
cherzyk powietrza w poziomicy
znajdował si
h
dokładnie na
e
rodku okienka. Do rury pomiarowej wprowadza si
h
badany produkt do
poziomu 25 mm poni
g
ej górnej kraw
h
dzi, nale
g
y przy tym unika
i
powstawania p
h
cherzy powietrza w
cieczy. Nast
h
pnie przy pomocy p
h
sety wprowadza si
h
do rury pomiarowej metalow
f
kulk
h
odpowiedni
f
do g
h
sto
e
ci i lepko
e
ci badanego produktu. Optymalny czas opadania kulki mi
h
dzy kreskami powinien
wynosi
i
200-600 s, je
e
li wynosi 60s lub mniej nale
g
y u
g
y
i
kulk
h
o mniejszej
e
rednicy. Po wykonaniu
wszystkich tych czynno
e
ci rur
h
pomiarow
f
nale
g
y zamkn
f+i
wkr
h
caj
f
c odpowiedni korek.
Bezpo
e
rednio przed pomiarem ciecz termostatuj
f
c
f
nale
g
y doprowadzi
i
do temperatury
pomiaru wła
e
ciwej dla danego produktu. Nast
h
pnie wiskozymetr nale
g
y obróci
i
dwukrotnie o k
f
t 180
0
aby zmiesza
i
ciecz za pomoc
f
kulki. Po czym doprowadzi
i
kulk
h
do górnego poło
g
enia i pozwoli
i
jej
opada
i
do dolnego poziomu mierz
f
c czas przepływu kulki mi
h
dzy poziomami A i B (czas liczy si
h
od i
do momentu styku najni
g
szego punktu kulki z kraskami). Pomiar powtarza si
h
pi
h
ciokrotnie, przy czym
pomiar pierwszy ma charakter orientacyjny.
3.2. Metoda Ubbelohdego
3.2.1. Zakres stosowania metody
Wiskozymetry Ubbelohdego nale
gTf
do grupy najprostszych wiskozymetrów kapilarnych, dla
których cech
f
charakterystyczn
f
jest obj
h
to
e*i
i
e
rednica kapilary (1 – 1,5 mm) o długo
e
ci 50 – 150 mm.
Stosowane s
f
do oznaczania liczby lepko
e
ciowej i granicznej liczby lepko
e
ciowej polimerów w
roztworach rozcie
l
czonych.
mnopqrstupvw
xysyrspz{vw
Instytut In
|
ynierii Materiałowej – Zakład Tworzyw Polimerowych
Pomiar lepko
}
ci tworzyw sztucznych
4
3.2.2. Opis metody
Zasada pomiaru polega na zmierzeniu, przy u
~
yciu stopera, czasu przepływu badanej cieczy
przez kapilar
, na której zaznaczone s
dwie kreski A i B. Jest to czas w którym menisk mija kolejno
dwie kreski A i B. Pomiar powtarza si
kilkakrotnie. W ten sam sposób post
puje si
z ciecz
odniesienia w przypadku roztworów z rozpuszczalnikiem. Przed wykonaniem pomiaru wiskozymetr
umieszcza si
w termostacie wypełnionym wod
i nastawionym na wła
}
ciw
temperatur
.
Lepko
}*
wzgl
dn
oblicza si
ze wzoru:
2
1
t
t
wzgl
=
η
gdzie: t
1
, t
2
– czasy przepływu odpowiednich cieczy o lepko
}
ciach
1
i
2
.
3.2.3. Przyrz
d pomiarowy
W skład stanowiska do pomiaru granicznej liczy lepko
}
ciowej wchodz
nast
puj
ce przyrz
dy:
• Ła
nia wodna termostatowana
• Wiskozymetr Ubbelohdego
• Uchwyt wiskozymetru
• Przyrz
dy pomocnicze: termometr, gruszka gumowa, stoper
3.2.4. Wykonanie pomiaru
Do przeprowadzenia
wiczenia sporz
dzi
roztwór badanego polimeru w rozpuszczalniku w stosunku:
0,25g polimeru na 50ml rozpuszczalnika dobranego tak, aby do momentu rozpocz
cia pomiaru polimer
uległ całkowitemu rozpuszczeniu. Do drugiej za
}
kolby wprowadzi
czysty rozpuszczalnik (ciecz
wzorcowa). Rozpuszczalnik powinien by
dobrany tak, aby czas jego przepływu w kapilarze nie był
dłu
~
szy ni
~
120s. Bezpo
}
rednio przed pomiarem obie kolby z odczynnikami termostatowa
przez ok. 1
godzin
w naczyniu z wod
, w której dokonywany b
dzie pomiar. Badania przeprowadza si
w
temperaturze zgodnie z PN, wła
}
ciwej dla danego układu polimer - rozpuszczalnik.
Ciecz badan
(w pierwszej kolejno
}
ci czysty rozpuszczalnik) wprowadzi
do wiskozymetru, do poziomu
oznaczonego na przyrz
dzie (pomi
dzy dwoma kreskami zaznaczonymi na zbiorniczku wiskozymetru),
umie
}
ci
wiskozymetr w ła
ni w pozycji pionowej, po czym za pomoc
gumowej gruszki badan
ciecz
zaci
gn
+
do kapilary pomiarowej ok. 5 mm powy
~
ej górnej kresy. Pomiar czasu rozpocz
+
wraz z
przej
}
ciem wypukło
}
ci menisku cieczy przez górn
kresk
, a ko
czy
w momencie osi
gni
cia przez
poziom cieczy dolnej kreski. Czynno
}
ci powtórzy
dla roztworu polimeru. Pomiaru dokonywa
kilkakrotnie dla ka
~
dego odczynnika, a
~
uzyska si
co najmniej dwa kolejne pomiary czasu zgodne w
granicach 0,25%.
4. Opracowanie
wyników
Na podstawie wyników otrzymanych z pomiarów czasu przepływu roztworu badanego polimeru
oraz czystego rozpuszczalnika jako cieczy wzorcowej nale
~
y obliczy
warto
}*
granicznej liczby
lepko
}
ciowej [
] w oparciu o równanie Salomona – Ciuty:
[ ]
wzor
wlas
C
η
η
η
ln
2
−
=
gdzie: [
] – graniczna liczba lepko
}
ciowa [dl/g]
C – st
~
enie polimeru w rozpuszczalniku,
C= 2m ; m - masa próbki polimeru w roztworze)
Instytut In
ynierii Materiałowej – Zakład Tworzyw Polimerowych
Pomiar lepko
ci tworzyw sztucznych
5
wzor
– lepko
*
wzorcowa,
wzor
= t / t
0
;
t – czas przepływu badanego roztworu, t
0
– czas przepływu czystego
rozpuszczalnika
włas
– lepko
*
wła
ciwa
włas
=
wzor
– 1
5. Literatura
1. T. Broniewski, J. Kapko – Metody bada
i ocena wła
ciwo
ci tworzyw sztucznych, WNT W-wa
1970
2. A. Bł
dzki, St. Spychaj – Oznaczanie mas cz
steczkowych polimerów i ich rozkładu, PS
Szczecin 1981
3. R. Sikora – Przetwórstwo tworzyw wielkocz
steczkowych, PWN W-wa 1987