plik

Id! do

Katalog ksiazek

Twój koszyk

Cennik i informacje

Spis treci

Nowoci

Bestesllery

Zamów drukowany

katalog

Przyk"adowy

rozdzia"

Dodaj do koszyka

Zamów cennik

Zamów informacje

o nowociach

Wydawnictwo Helion SA
44-100 Gliwice
tel. 032 230 98 63

e-mail: sensus@sensus.pl

Trening kreatywnoci.
Podrêcznik dla pedagogów,
psychologów
i trenerów grupowych

Autor: Krzysztof J. Szmidt
Stron: 280

Teoria i praktyka dziedziny kreatywnoci

Sedno kreatywnoci: eksploracje - kombinacje - transformacje

Techniki twórczego mylenia

Kreatywnoæ zaawansowana

Sztuka twórczego mylenia to ta szczególna w³aciwoæ umys³u, która pozwala nam
rozwik³aæ pozornie nierozwi¹zywalne problemy i stworzyæ zaskakuj¹c¹ nowoæ.
Pedagodzy zatrudnieni w polskich szko³ach raczej sporadycznie pobudzaj¹ w swych
podopiecznych tê cenn¹ umiejêtnoæ. Skoro jednak kreatywnoæ jest dobrem równie
po¿¹danym, co umiejêtnoæ obs³ugi komputera, specjalista w tej dziedzinie - a takim
niew¹tpliwie jest Krzysztof J. Szmidt - stworzy³ podrêcznik treningu kreatywnoci,
skierowany zarówno do studentów, pedagogów, psychologów, nauczycieli
akademickich, jak i naukowców oraz trenerów.

To podrêcznik metodyczny, przygotowany do stosowania w codziennej pracy
edukacyjnej. Prócz teorii zawiera przede wszystkim kompletny opis treningu
kreatywnoci, pocz¹wszy od rozgrzewki twórczej, a¿ po æwiczenia usprawniaj¹ce
okrelone zdolnoci i umiejêtnoci kreacyjne. Nie zabrak³o tu równie¿ kursu
kreatywnoci zaawansowanej, powiêconego metodom twórczego rozwi¹zywania
problemów. Ca³oæ zamyka za doskona³y opis podstawowych zasad u³atwiaj¹cych
prowadzenie treningów.

Radoæ twórczego mylenia:

stymulacja p³ynnoci, giêtkoci i oryginalnoci mylenia;

æwiczenie mylenia pytaniami;

twórcze ³¹czenie - praca nad myleniem kombinacyjnym;

stosowanie mylenia transformacyjnego;

metodyka treningu kreatywnoci.

S p i s t r e Ļ c i

Podziíkowania      7
O autorze      11
Wprowadzenie      13

CzíĦÛ I

1. KreatywnoĦÛ — niezbídne wyjaĦnienie pojícia 19

2. Eksploracje — kombinacje — transformacje:

konieczne przybliŇenie teorii 25

CzíĦÛ II

3. Rozgrzewka twórcza      39
4. Twórcze widzenie Ħwiata — Ûwiczenie myĦlenia pytajnego      57
5. Twórcze čÙczenie — Ûwiczenie myĦlenia kombinacyjnego      97
6. Twórcze przeksztačcenia

— Ûwiczenie myĦlenia transformacyjnego 151

CzíĦÛ III

183

7. KreatywnoĦÛ zaawansowana

— metody twórczego rozwiÙzywania problemów 185

8. Metodyka treningu kreatywnoĦci 225

Bibliografia 245

Spis Ûwiczeď 271

Skorowidz 277

R o z d z i a §

ROZGRZEWKA TWÓRCZA

(...) twórczoĂÊ wyzwala siÚ poprzez stawianie zadañ.
Stawianie zadañ zaĂ nie zawsze jest ïagodne,
przyzwalajÈce czy liberalne

wiczenia zamieszczone w tym

rozdziale majÈ trzy podstawowe cele:

1. UïatwiÊ uczestnikom treningu twórczoĂci koncentracjÚ na
przyszïych zadaniach twórczych.
Cel ten jest waĝny z punktu widzenia ogólnej atmosfery zajÚÊ,
która powinna sprzyjaÊ tworzeniu. Tworzenie lepiej przebiega
w atmosferze koncentracji na zadaniach, skupieniu na wïasnych
i cudzych pomysïach, wykorzystywaniu wszystkich zmysïów na
generowaniu rozwiÈzañ, a nie na tak czÚsto spotykanych w trakcie
treningów grupowych „pogaduszkach” dalekich od tematu zajÚÊ.
Koncentracja uwagi jest coraz trudniejszym zadaniem wycho-
wawczym i dydaktycznym. DoĂwiadczenia nauczycieli i trene-
rów, w tym nauczycieli akademickich, pokazujÈ, ĝe koncentrowaÊ

A. Nalaskowski, Spoïeczne uwarunkowania twórczego rozwoju jednostki,
WSiP, Warszawa 1998, s. 115.

R o z d z i a §

T r e n i n g k r e a t y w n o ķ c i

nie umiejÈ siÚ nie tylko uczniowie klas mïodszych, ale nawet
studenci i nauczyciele czy pracownicy firm w czasie szkoleñ
doskonalÈcych umiejÚtnoĂci zawodowe. Tak  zwane  zwolnienie
z uwagi, gdy inny uczestnik referuje swój pomysï, nie sïuĝy bu-
dowie twórczego  klimatu  treningu.  Uwaĝne  sïuchanie  innych
przez dïuĝszy czas, skupienie siÚ na istocie Êwiczenia, dïuĝsze
wysïuchanie muzyki czy opowiadania — wszystko to staje siÚ
coraz trudniejszÈ umiejÚtnoĂciÈ w dzisiejszym Ăwiecie migoczÈ-
cych  reklam,  biesiadnych  programów  telewizyjnych  i  gier
komputerowych.

2. WprowadziÊ klimat grupowy.
Klimat ten charakteryzuje siÚ na ogóï nastÚpujÈcymi wïaĂci-
woĂciami:

x  wzajemnÈ sympatiÈ;
x  zaciekawieniem;
x  ludycznoĂciÈ, atmosferÈ ksztaïcÈcej zabawy;
x  poczuciem wspólnoty grupowej — spójnoĂciÈ;
x  powszechnym  i  wzajemnym  podchwytywaniem,  rozwija-

niem i uzupeïnianiem pomysïów wypowiadanych przez
czïonków grupy.

W takim klimacie nastÚpuje wzrost twórczej energii grupy

ponad sumÚ energii jednostkowych (efekt synergii). Dochodzi do
tak waĝnej w treningu twórczoĂci nadzwyczajnej produktywnoĂci
i giÚtkoĂci uczestników, a grupa staje siÚ bardziej pomysïowa niĝ
wszyscy jej czïonkowie razem wziÚci (zob. NÚcka, 1994).

Ale tworzenie klimatu grupowego waĝne jest nie tylko z punktu

widzenia produktywnoĂci grupy, waĝne jest dla samopoczucia
kaĝdej jednostki uczestniczÈcej w kilkudniowym eksperymencie.
JeĂli moĝe ona powiedzieÊ: „MogÚ w obecnoĂci innych pozwoliÊ
sobie na najbardziej spontaniczne reakcje i wiem, ĝe nie czekajÈ
mnie za to ĝadne sankcje, bo jestem akceptowana niezaleĝnie od
tego, co mówiÚ, wymyĂlam i robiÚ” — to tworzenie przychodzi
po prostu ïatwiej. W tym sensie Êwiczenia tego typu stanowiÈ „ice

Rozgrzewka twórcza

breakers” („ïamacze lodów”) — majÈ zachÚciÊ uczestników do
dzielenia siÚ oryginalnymi pomysïami, do radzenia sobie z sytu-
acjÈ, w której trzeba wymyĂlaÊ rozwiÈzania w grupie obcych czÚ-
sto sobie osób.

3. StymulowaÊ operacje myĂlenia dywergencyjnego (rozbieĝnego).
mwiczenia rozgrzewkowe sÈ to na ogóï zadania o charakterze
dywergencyjnym (otwartym), niezbyt trudne, zachÚcajÈce do spe-
kulacji myĂlowych, pobudzajÈce takie zdolnoĂci myĂlenia dywe-
rgencyjnego, jak: pïynnoĂÊ, giÚtkoĂÊ i oryginalnoĂÊ myĂlenia,
a w dodatku zawierajÈce humorystycznÈ treĂÊ. Sens tych Êwiczeñ
polega na tym, iĝ w szybki i zabawowy sposób zapoznajÈ uczest-
ników z waĝnymi w procesie generowania twórczych pomy-
sïów czynnikami, wpïywajÈcymi na iloĂÊ i jakoĂÊ rozwiÈzañ.
Przypominam:

x PïynnoĂÊ myĂlenia. Jest to zdolnoĂÊ do wytwarzania

w krótkim czasie wielu sïów, sentencji, idei, pomysïów
itp. Wskaěnikiem poziomu pïynnoĂci jest liczba wytworzo-
nych w okreĂlonym czasie pomysïów.

x GiÚtkoĂÊ myĂlenia. Jest to zdolnoĂÊ wytwarzania jakoĂciowo

róĝnych wytworów i zmiany kierunku poszukiwañ, umie-
jÚtnoĂÊ dostosowywania metod rozwiÈzywania problemów
do zmieniajÈcych siÚ okolicznoĂci. GiÚtkoĂÊ jest przeciwieñ-
stwem sztywnoĂci myĂlenia.

x OryginalnoĂÊ myĂlenia Jest to zdolnoĂÊ wychodzenia poza

stereotypowe, najbardziej narzucajÈce siÚ rozwiÈzania,
umoĝliwiajÈca dostrzeganie nowych, niezwykïych aspek-
tów sytuacji problemowej. Nasze myĂlenie jest tym bardziej
oryginalne, im lepiej potrafimy znajdowaÊ rozwiÈzania:

niezwykïe, rzadkie w okreĂlonej grupie osób,

niekonwencjonalne, ïÈczÈce ze sobÈ odlegïe skojarzenia,

oceniane jako pomysïowe, nieoczekiwane,

sensowne, adekwatne do wymogów danej sytuacji, do
której odnosi siÚ pomysï.

T r e n i n g k r e a t y w n o ķ c i

W tym sensie Êwiczenia tego typu zwykïo siÚ okreĂlaÊ „roz-

grzewkÈ dywergencyjnÈ”. ReguïÈ jest, ĝeby uczestnicy nie powta-
rzali tych samych pomysïów i unikali oczywistoĂci.

Ûwiczenie 3.1. Co jest potrzebne do...?

Uczestnicy zajÚÊ siedzÈ lub stojÈ w kole. ProwadzÈcy rozpoczyna
grÚ od sïów: „Co jest potrzebne do....?”, na przykïad:

x  ïowienia ryb,
x  zdobycia wysokiej góry,
x  opublikowania powieĂci,
x  podróĝy do Nowej Zelandii,
x  odkrycia naukowego,
x  upieczenia ciasta,
x  zdobycia Oskara itp.

NastÚpnie rzuca piïeczkÚ do przypadkowo wybranej osoby,

a ta wymienia jednÈ rzecz, która jej zdaniem jest potrzebna do
zrealizowania danego zadania, potem rzuca piïkÚ do nastÚpnej
osoby. Gra toczy siÚ dalej. Nie wolno powtarzaÊ raz wysuniÚtego
wczeĂniej pomysïu. Po kilkunastu odpowiedziach osoba, która
trzyma piïkÚ, wymyĂla nowy rodzaj zadania.

Ûwiczenie 3.2. Co by byĎo, gdyby...?

Tego rodzaju zadania okreĂlane sÈ w treningu twórczoĂci jako
gra w zawieszanie praw fizyki (chemii, geografii itp.). Sens
Êwiczenia polega na wyszukiwaniu odlegïych konsekwencji pew-
nego z góry zaïoĝonego stanu rzeczy. Chodzi o to, by uczestnicy
treningu podawali jak najbardziej pomysïowe (oryginalne) od-
powiedzi i unikali konsekwencji rutynowych, bliskich, oczywi-
stych. Tego typu zadania dobrze pobudzajÈ zarówno pïynnoĂÊ
(liczy siÚ liczba trafnych pomysïów), giÚtkoĂÊ (waĝna jest róĝno-
rodnoĂÊ pomysïów), jak i oryginalnoĂÊ myĂlenia. Moĝemy zapytaÊ
na przykïad:

Rozgrzewka twórcza

x  Co by byïo, gdyby nie byïo siïy ciÚĝkoĂci na Ziemi?
x  Co by byïo, gdyby nie byïo tarcia?
x  Co by byïo, gdyby psy zaczÚïy mówiÊ ludzkim gïosem?
x  Co by byïo, gdyby w kaĝdÈ sobotÚ padaï deszcz?
x  Co by byïo, gdyby Ăpiew byï prawnie zabroniony?
x  Co by byïo, gdyby wszyscy ludzie na ziemi nosili takie sa-

mo ubranie?

x Co by byïo, gdyby ludzie nigdy nie umierali?
x Co by byïo, gdyby drzewa nagle zaczÚïy produkowaÊ wy-

sokiej jakoĂci benzynÚ?

x Co by byïo, gdyby wraz z wiekiem ludzie stawali siÚ bar-

dziej inteligentni i przystojni?

x Co by byïo, gdyby ludzie spali przez 23 godziny i wstawali

tylko na jednÈ godzinÚ?

x  Co by byïo, gdyby zlikwidowano Boĝe Narodzenie?
x  Co by byïo, gdyby istniaïa tylko jedna pïeÊ?
x  Co by byïo, gdyby wszyscy ludzie wyglÈdali tak samo?
x  Co by byïo, gdyby zabroniono reklam w telewizji?
x  Co by byïo, gdyby okazaïo siÚ, iĝ palenie papierosów pod-

wyĝsza zdolnoĂci pamiÚciowe?

x  Co by byïo, gdyby nasze rzÚsy rosïy tak szybo jak wïosy?
x  Co by byïo, gdyby woda na kuli ziemskiej byïa czerwona?
x  Co by byïo, gdyby od jutra zlikwidowano cyfrÚ 3?
x  Co by byïo, gdyby mleko byïo czarne?
x  Co by byïo, gdyby okazaïo siÚ, ĝe piasek nadmorski jest ja-

dalny i smaczny?

x Co by byïo, gdyby wykryto Ărodek farmakologiczny zapo-

biegajÈcy zdradzie?

x Co by byïo, gdyby deĝuje trokyszniïy refumatywne swelty?
x Co by byïo, gdyby cjuka gyliïa uklobatego jusza?

Moĝemy poprosiÊ uczestników o to, by sami wymyĂlali orygi-

nalne wydarzenia, a innych o podawanie odlegïych konsekwencji.

T r e n i n g k r e a t y w n o ķ c i

Ûwiczenie 3.3. Co to jest?

ProwadzÈcy wyszukuje ciekawie brzmiÈce, rzadkie pojÚcia. Pyta
uczestników, co one oznaczajÈ, i prosi o ich zdefiniowanie lub
— w przypadku gdy uczestnik nie wie — wymyĂlenie definicji
na nowo. PojÚciami tymi mogÈ byÊ na przykïad:

x  kapkan,
x  oleat,
x  rubrycela,
x  merceryzacja,
x  kupaĝ,
x  rysak.

WyjaĂnienie pojÚÊ:

Kapkan — z jÚzyka tureckiego: puïapka z przynÚtÈ na wilki,
lisy i kuny.

Oleat — z ïac.: zwilĝony oliwÈ, przezroczysty, natïuszczony pa-
pier z wykresem czÚĂci jakiegoĂ rysunku, zawierajÈcy pewne
szczegóïy, odczytywany po przyïoĝeniu go do zasadniczego ry-
sunku lub mapy.

Rubrycela — kalendarz koĂcielny zawierajÈcy porzÈdek odpra-
wiania naboĝeñstw na poszczególne dni.

Merceryzacja — dziaïanie roztworem ïugu sodowego na wïókna
lub tkaniny baweïniane w celu nadania im piÚknego jedwabnego
poïysku, trwaïoĂci i miÚkkoĂci (od nazwiska angielskiego chemika
Mercera).

Kupaĝ — franc. coupage, w winiarstwie: mieszanie róĝnych ga-
tunków win w celu otrzymania produkcji o poĝÈdanych walorach.

Rysak — szybko biegnÈcy koñ.

Rozgrzewka twórcza

Archiwum

Najczöķciej w odpowiedzi na pytanie: co to jest rysak?,
moŘna usĞyszeä, Ře jest to:

przyrzâd do rysowania;

rysik do kreķlenia;

coķ, co rysuje szybö.

Uczestnicy treningu podajâ teŘ odpowiedzi oryginalne, zabawne.
Rysak to:

zdobywca Rysów;

typ bezczelnego Ryszarda;

czĞowiek, który pozostawiĞ po sobie rysö na naszym Řyciorysie.

Ûwiczenie 3.4. Co byħ zrobiĎ sĎodszym?

Zadajemy uczestnikom pytania ogólnej natury, proszÈc o to, by
czïonkowie grupy nie powtarzali raz zgïoszonego pomysïu. Od-
powiedzi mogÈ byÊ wymuszone przez tzw. rundkÚ, czyli poda-
wane kolejno przez siedzÈcych w kole uczestników, lub przez
rzucenie piïeczki do upatrzonej „ofiary”.

x Co byĂ zrobiï sïodszym? WiÚkszym? Mniejszym? Bardziej

gorzkim?

x  Co byĂ przybliĝyï? A co byĂ oddaliï?
x  Co byĂ zrobiï bardziej zielonym? ¿óïtym? Czerwonym?
x  Co byĂ zrobiï bardziej sztywnym? Elastycznym?

Na koniec moĝemy prosiÊ uczestników o wymyĂlanie wïasnych

pytañ tego typu i gra toczy siÚ dalej.

Ûwiczenie 3.5. Co zapowiada dńwiîk dzwonka?

Podobnie jak w poprzednim Êwiczeniu prosimy, by uczestnicy
treningu odpowiedzieli na pytania otwarte, i zachÚcamy ich do
tego, by nie byïy to odpowiedzi oczywiste. Prosimy takĝe o wy-
myĂlenie wïasnych pytañ.

T r e n i n g k r e a t y w n o ķ c i

x Co zapowiada děwiÚk dzwonka (budzika, syreny okrÚtowej,

werbli, Hejnaïu Mariackiego, kopyt koñskich itp.)?

x  Co zapowiada odgïos grzmotu (wichru, ulewy itp.)?
x  Co zapowiada zapach siana (oleju, bzu, gnijÈcych liĂci itp.)?
x  Co zapowiada widok mgïy (zachodzÈcego sïoñca, rosy po-

rannej, szronu itp.)?

Ûwiczenie 3.6. Imiona w tytuĎach

Dzielimy uczestników na maïe grupy. Kaĝda grupa ma wypisaÊ
jak najwiÚcej tytuïów: ksiÈĝek, sztuk teatralnych, piosenek lub
filmów, w których wystÚpujÈ:

x imiona (np. Pan Tadeusz, Ewa chce spaÊ, Iwona córka

Burgunda, Amadeusz, Anna Maria);

x nazwiska (np. Pan Woïodyjowski, Forest Gump, Ojciec

Goriot, CzekajÈc na Godota);

x nazwy miast (np. ¥mierÊ w Wenecji, Sen o Warszawie, Gïód

panuje w Naprawie, Symfonia praska);

x nazwy kwiatów (np. Nie jedzcie stokrotek, Czerwone maki,

ImiÚ róĝy);

x nazwy kolorów (np. Czerwone i czarne, Niebieski ĝoïnierz,

Zielone wzgórza nad SolinÈ).

Ûwiczenie 3.7. Inne znaczenia skrótów

Wszyscy znajÈ znaczenie takich skrótów, jak: PCK, PKP, PiS czy
PZU. Zadanie polega na tym, ĝeby wymyĂliÊ zupeïnie nowe i za-
bawne znaczenia istniejÈcych skrótów, ale tak, by okreĂlaïy one
istotne cechy danej organizacji. Podajemy przykïadowe skróty:

x PCK, ZHP, PKS, PZU, USA;
x PKP, PKO, BHP, ONZ.

Rozgrzewka twórcza

Ûwiczenie 3.8. Co moņna zamknÚÜ?

SiedzÈcym w krÚgu uczestnikom zadajemy pytania, zmieniajÈc
od czasu do czasu, w niespodziewanym momencie, pytanie:

x  Co moĝna zamknÈÊ?
x  Co moĝna otworzyÊ?
x  Co moĝna policzyÊ?
x  Czego nie moĝna policzyÊ?
x  Czego czïowiek ma za duĝo?
x  Czego czïowiek ma za maïo?
x  Co moĝe siÚ wyczerpaÊ?
x  Czego czïowiek nie jest w stanie wyczerpaÊ?
x  Co da siÚ zobaczyÊ?
x  Czego nie da siÚ zobaczyÊ?
x  Co da siÚ dotknÈÊ?
x  Czego nie moĝna dotknÈÊ?

Prosimy uczestników, by podawali odpowiedzi nieoczywiste,

zaskakujÈce i takie, na jakie nikt inny w grupie nie wpadnie.

Ûwiczenie 3.9. Co robi mgĎa?

Mówimy: deszcz pada, kropi, siÈpi, leje, moczy itd. Co robi mgïa?
Odbywa siÚ rundka odpowiedzi na ten temat, stymulujÈca pïyn-
noĂÊ sïownÈ. Po jakimĂ czasie podajemy nastÚpujÈce impulsy:

x  Co robi Ănieg?
x  Co robi sïoñce?
x  Co robi ksiÚĝyc?
x  Co robi Ăwit?
x  Co robi zmierzch?
x  Co robi wiatr?
x  Co robi muzyka?

ZachÚcamy uczestników do wymyĂlania pytañ podobnego

typu.

T r e n i n g k r e a t y w n o ķ c i

Ûwiczenie 3.10. PĎynnie myħleÜ

Przypominam, ĝe pïynnoĂÊ myĂlenia to zdolnoĂÊ generowania
w krótkim czasie wielu rozwiÈzañ (idei, pomysïów) okreĂlonego
problemu.  Znaczenie  pïynnoĂci  w  myĂleniu  twórczym  jest  bar-
dzo duĝe, bowiem im wiÚcej potrafimy wymyĂliÊ rozwiÈzañ pro-
blemu, tym istnieje wiÚksze prawdopodobieñstwo, ĝe wpadniemy
na naprawdÚ twórczy pomysï (zaskakujÈcy, oryginalny, nietypowy
i  sensowny  zarazem).  Oto  zadanie,  które  ïatwo  uruchamia  tÚ
waĝnÈ sprawnoĂÊ twórczÈ. Prosimy, by uczestnicy treningu wy-
pisali  (moĝemy  teĝ  zrobiÊ  „rundkÚ”  w  kole)  nazwy  wszyst-
kich  przedmiotów,  które  sÈ  jednoczeĂnie  (wybieramy  kilka
przykïadów):

x  pomarañczowe i okrÈgïe;
x  delikatne i zielone;
x  okrÈgïe i mniejsze od piïki siatkowej;
x  gorÈce i niesmaczne;
x  trwaïe i zimne;
x  krótkie i drogie;
x  maïe i egzotyczne;
x  zanikajÈce i tanie;
x  bïyszczÈce i Ămieszne;
x  ekologiczne i brzydkie.

Ûwiczenie 3.11. Podaj nazwy przedmiotów

Tego rodzaju zadania wywodzÈ siÚ z testów myĂlenia twórczego,
mierzÈcych pïynnoĂÊ, giÚtkoĂÊ i oryginalnoĂÊ myĂlenia, oraz
Êwiczeñ pobudzajÈcych zdolnoĂci abstrahowania. ZdolnoĂÊ ta
polega na dostrzeganiu w jakimĂ obiekcie czy zjawisku cech
rzadkich, niepowszednich, oryginalnych i pomijaniu cech oczy-
wistych, ïatwo widocznych. Prosimy uczestników, by siedzÈc
w krÚgu, podawali nazwy rzeczy:

x robiÈcych haïas;
x

ciÚĝkich;

Rozgrzewka twórcza

x  tracÈcych kolor;
x  mniejszych od mrówki;
x  wiÚkszych od nieděwiedzia;
x  mieszczÈcych siÚ w pudeïku od zapaïek;
x  biaïych;
x  biaïych i smacznych;
x  biaïych, smacznych i sezonowych;
x  których uĝywaïy nasze babcie, a my juĝ ich nie uĝywamy.

Rzecz jasna, nie wolno podawaÊ tych samych przykïadów.

Ûwiczenie 3.12. Co to przedstawia?

Pokazujemy uczestnikom wybrany rysunek i pytamy o to, co
przedstawia ten ksztaït. Jakie sÈ róĝne moĝliwoĂci jego zdefi-
niowania?

Ûwiczenie 3.13. Jaka moņe byÜ cena?

Podobnie jak w poprzednich Êwiczeniach, prosimy uczestników
o wymyĂlenie jak najwiÚkszej iloĂci odpowiedzi na okreĂlone py-
tania, przy czym odpowiedzi mogÈ mieÊ zarówno formÚ przy-
miotników, jak i rzeczowników:

x Jaka moĝe byÊ cena? (np. niska, wysoka, promocyjna,

umowna, detaliczna, okazyjna itd.).

x Jaka moĝe byÊ siatka? (np. szpiegowska, wÚdkarska, na

zakupy itd.).

x Jakie mogÈ byÊ klucze? (np. do drzwi, ĝurawi, do sekretu,

testu itd.).

T r e n i n g k r e a t y w n o ķ c i

x Jakie mogÈ byÊ drogi? (np. krÚte, proste, dojĂcia, ĝycia itp.).
x Jakie moĝe byÊ ognisko? (domowe, choroby, biedy, harcer-

skie itd.).

x Jaka moĝe byÊ góra? (wysoka, niska, pieniÚdzy, kïo-

potów itd.).

x Jaka moĝe byÊ rzeka? (wartka, czysta, ĝycia, samo-

chodów itd.).

Ûwiczenie 3.14. I dlatego zebry sÚ w paski

Informujemy uczestników, iĝ znaleziono niedawno niepodwa-
ĝalny dowód, tïumaczÈcy, dlaczego zebry sÈ w paski. Niestety,
dokument, który to przedstawiaï zostaï czÚĂciowo spalony — zo-
staïo tylko ostatnie zdanie: I dlatego zebry sÈ w paski. Zadanie
polega na stworzeniu sensownej opowieĂci, która ma siÚ koñczyÊ
okreĂlonym, odkrywczym wnioskiem. Nie chodzi przy tym o to,
by byïy one zgodne ze stanem nauki na dany temat, poniewaĝ
celem tego Êwiczenia nie jest sprawdzian wiedzy, lecz pobudze-
nie fantazji.

x  I dlatego zebry sÈ w paski.
x  I dlatego pingwiny, chociaĝ ptaki, nie latajÈ.
x  I dlatego ĝyrafy majÈ tak dïugie szyje.
x  I dlatego wilki wyjÈ do ksiÚĝyca.
x  I dlatego powstaje tÚcza.
x  I dlatego koguty piejÈ o Ăwicie.
x  I dlatego baĝanty majÈ tak kolorowe ogony.

Ûwiczenie 3.15. Kropki

Przygotowujemy wczeĂniej i powielamy dla kaĝdego uczestnika
kartkÚ z naniesionymi w przypadkowy sposób kropkami (wzór
poniĝej). Prosimy uczestników, by wĂród tej gmatwaniny kropek
dostrzegli jakieĂ rzeczywiste obiekty (rzeczy) i narysowali je przez
poïÈczenie wybranych kropek. Im wiÚcej bÚdzie tych rzeczy, tym
lepiej. KaĝdÈ z nich naleĝy nazwaÊ i podpisaÊ.

Rozgrzewka twórcza

Ûwiczenie 3.16. Co piszczy w trawie?

Prosimy, by uczestnicy siedzÈcy w kole podawali po jednym po-
myĂle rozwiÈzania okreĂlonego problemu w jednej rundce. Pro-
blemy powinny byÊ bardzo ogólne i... zabawne. Na przykïad:

x  Co piszczy w trawie?
x  Jak znaleěÊ igïÚ w stogu siana?
x  Co zostawia Ălady?
x  Co ma piernik do wiatraka?
x  Jak znaleěÊ wiatr w polu?
x  Co to jest: takie coĂ, z takim czymĂ, ale bez tego czegoĂ?

Ûwiczenie 3.17. Co moņna ulepszyÜ?

Wiele wynalazków wymaga ulepszeñ, tak ĝeby ludzie w róĝnym
wieku, o róĝnym poziomie kondycji fizycznej i zdolnoĂciach mogli
siÚ nimi lepiej posïugiwaÊ. Czasami mam takÈ myĂl, iĝ progra-
my komputerowe sÈ wymyĂlane przez mïodych mÚĝczyzn, uwiel-
biajÈcych zagadki i majÈcych bardzo duĝo czasu wolnego, który
chcÈ spÚdziÊ przed ekranem, a nie z rodzinÈ. Albowiem gma-
twajÈ tak bardzo proste czynnoĂci, iĝ wydrukowanie prostego

T r e n i n g k r e a t y w n o ķ c i

ogïoszenia w coraz to nowszych programach urasta do skompli-
kowanego dziaïania, peïnego szyfrów i wymagajÈcego gïÚbokiego
wtajemniczenia w poszczególne etapy. A miaïo byÊ tak prosto...

A zatem co moĝna zmieniÊ lub ulepszyÊ w zwyczajnym ro-

werze, ĝeby byï bardziej przyjazny i wygodniejszy w uĝyciu dla
starszych ludzi? Prosimy, by uczestnicy siedzÈcy w krÚgu poda-
wali nowe i uĝyteczne pomysïy, rzecz jasna — nie powtarzajÈc
tych samych.

Inne zadania tego typu:

x Co moĝna zmieniÊ lub ulepszyÊ w samochodzie, ĝeby byï

bardziej przyjazny dla kobiet?

x Co moĝna zmieniÊ lub ulepszyÊ w pilocie telewizyjnym,

ĝeby byï ïatwiejszy w obsïudze dla dzieci?

x Co moĝna zmieniÊ lub ulepszyÊ w pieczeniu ciasta, ĝeby

czynnoĂÊ ta byïa bardziej przyjazna dla mÚĝczyzn?

x Co moĝna zmieniÊ lub ulepszyÊ w cyfrowym aparacie

fotograficznym, ĝeby byï wygodniejszy w uĝyciu dla star-
szych ludzi?

x Co moĝna zmieniÊ lub ulepszyÊ w odprawie lotniskowej,

ĝeby byïa wygodniejsza dla wszystkich?

x Co moĝna zmieniÊ lub ulepszyÊ w wysyïaniu e-maila, ĝeby

byïo to prostsze i szybsze?

x Co moĝna zmieniÊ lub ulepszyÊ w myszce komputerowej,

ĝeby byïa wygodniejsza w uĝyciu?

Ûwiczenie 3.18. Dwanaħcie nazw

WïaĂnie otwierasz nowÈ ksiÚgarniÚ. WymyĂl dwanaĂcie nazw dla
niej. Inne zadania:

x WïaĂnie otwierasz nowy sklep z butami. WymyĂl dwa-

naĂcie nazw dla tego sklepu.

x WïaĂnie otwierasz nowÈ kawiarniÚ muzycznÈ. ProszÚ

o podanie 12 nazw dla niej.

x WïaĂnie otwierasz nowy sklep z narzÚdziami ogrodni-

czymi. Jakie 12 nazw przychodzi Ci do gïowy?

Rozgrzewka twórcza

x WïaĂnie otwierasz nowÈ kwiaciarniÚ. Podaj 12 orygi-

nalnych nazw.

x WïaĂnie otwierasz nowy sklep z herbatami i kawÈ z ca-

ïego Ăwiata. Jakie 12 nazw proponujesz?

x WïaĂnie otwierasz nowy klub jazzowy. Zaproponuj

12 nazw dla klubu.

Ûwiczenie 3.19. WĎaħnie odkryĎeħ...

WïaĂnie odkryïeĂ nowÈ substancjÚ, która ma zdolnoĂÊ skleja-
nia wszystkiego, ale tylko przez 24 godziny. Jakie dostrzegasz
moĝliwe, uĝyteczne zastosowania tego kleju? Inne zadania:

x WïaĂnie odkryïeĂ barwnik, który barwi wszystko na ciemny

granat. Kolor jednak znika po trzech dniach. Jakie moĝe
mieÊ uĝyteczne zastosowania Twoje odkrycie?

x WïaĂnie wynalazïeĂ nowy zapach, który przypomina jed-

noczeĂnie zapach Ăwieĝo ĂciÚtej trawy i smaĝonego boczku.
Jakie dostrzegasz moĝliwe, uĝyteczne zastosowania tego
wynalazku?

x WïaĂnie wynalazïeĂ nowy gwizdek, który brzmi bardzo

przenikliwie, ale teĝ bardzo cicho. Jakie dostrzegasz uĝy-
teczne zastosowania tego gwizdka?

x OdkryïeĂ nowÈ roĂlinÚ, której kwiaty dajÈ puch lĝejszy od

babiego lata i to w ogromnych iloĂciach. Jakie dostrzegasz
moĝliwe, uĝyteczne zastosowania tego puchu?

Ûwiczenie 3.20. Wyobrań sobie, ņe...

Przechodzimy do pobudzenia wyobraěni twórczej, bez której
trudno sobie (no wïaĂnie!) wyobraziÊ jakikolwiek wynalazek czy
dzieïo sztuki naĂladujÈce rzeczywistoĂci. Wyobraěnia twórcza
jako zdolnoĂÊ do tworzenia obrazów rzeczy i zjawisk, które nie
sÈ dostÚpne w danej chwili naszym zmysïom, moĝe byÊ stymu-
lowana poprzez zadania zachÚcajÈce uczestników zajÚÊ do my-
Ălenia o tym, co jest poza tym, co widzimy i sïyszymy, co jest róĝ-
ne od znanych nam rzeczy i zjawisk i co moĝe staÊ siÚ z rzeczami,

Czytaj dalej...

T r e n i n g k r e a t y w n o ķ c i

gdyby zaistniaïy jakieĂ fantastyczne okolicznoĂci (gdyby czïowiek
miaï oczy z tyïu gïowy, gdyby zwierzÚta mówiïy ludzkim gïosem,
gdyby drzewa Ăpiewaïy itd.). Zadania, które proponujÚ w tym
Êwiczeniu, majÈ jedynie charakter „rozgrzewkowy”, to znaczy,
ĝe majÈ pomóc uczestnikom w miarÚ szybko tworzyÊ obrazy men-
talne (wyobraĝenia) poprzez odwoïanie siÚ do nietypowych sko-
jarzeñ. Prosimy uczestników, by wyobrazili sobie kolejno nie-
zwykïe wydarzenia i podzielili siÚ swoimi pomysïami. ZachÚcamy
do odwagi w snuciu wyobraĝeñ.

Zadania:

x Wyobraě sobie, ĝe moĝesz pochwyciÊ trÈbÚ powietrznÈ.

Co byĂ z niÈ zrobiï?

x Wyobraě sobie, ĝe moĝesz zïapaÊ i zwinÈÊ w rulon tÚczÚ.

Co byĂ z niÈ zrobiï?

x Wyobraě sobie, ĝe moĝesz wyhodowaÊ mrówki wielkoĂci

psa. Co byĂ z nimi zrobiï?

x Wyobraě sobie, ĝe moĝesz zïapaÊ w siatkÚ spadajÈcÈ

gwiazdÚ. Co byĂ z niÈ zrobiï?

x Wyobraě sobie, ĝe masz zdolnoĂÊ wykrywania zïota wszÚ-

dzie tam, gdzie sÈ jego pokïady. Co byĂ z tym zrobiï?

x Wyobraě sobie, ĝe masz zdolnoĂÊ wywoïywania deszczu,

kiedy tylko zechcesz. Co byĂ zrobiï z tÈ zdolnoĂciÈ?

x Wyobraě sobie, ĝe nie umiesz chodziÊ, a jedynie biegaÊ.

Co byĂ wtedy zrobiï?

x Wyobraě sobie, ĝe moĝesz staÊ siÚ swojÈ ulubionÈ postaciÈ

literackÈ. Kim byĂ siÚ staï i co byĂ robiï?

Ûwiczenie 3.21. Elaboracja

To dziwne sïowo w tytule oznacza jednÈ z waĝnych zdolnoĂci
myĂlenia twórczego, okreĂlanÈ po polsku jako starannoĂÊ do-
peïnienia czy teĝ dokïadnoĂÊ opracowania szczegóïów. Chodzi
o zdolnoĂÊ do uwaĝnego, szczegóïowego, ekspresyjnego koñczenia
zadañ otwartych, wïaĂnie o takÈ, jakÈ lubiÈ u swych uczniów