1

Schemat odpowiedzi – ZIEMIA W UKŁADZIE SŁONECZNYM

NR

ZAD

.

PRZEWIDYWANA ODPOWIEDŹ

PUNK

TACJ

A

KRYTERIA ZALICZENIA

1

np.; W celu zlikwidowania różnicy między
okresem obiegu Ziemi wokół Słońca (rokiem
zwrotnikowym) a rokiem kalendarzowym.

2

Za podanie powodu
wprowadzenia zasady liczenia
lat przestępnych w kalendarzu
gregoriańskim 2 pkt

2

zwykły, zwykły
przestępny, zwykły

0-2

Za podanie trzech poprawnych
odpowiedzi 1 pkt Za podanie
czterech poprawnych
odpowiedzi 2 pkt

3

W Kościerzynie górowanie będzie o godz.
12

48

letniego czasu urzędowego. Czas letni

urzędowy w Polsce liczony jest według
czasu strefy południka 30° E, czyli
południe słoneczne w Kościerzynie będzie
później niż wskazują zegary o 48 minut
(30° - 18° = 12°, 12 x 4 min = 48 minut),
czyli o godz. 12

48

.

0-2

poprawne obliczenie czasu
urzędowego letniego w
momencie górowania Słońca
- 2pkt
–w przypadku poprawnego
sposobu obliczenia i
popełnienia błędu
rachunkowego
- lpkt
-w przypadku poprawnego
obliczenia czasu urzędowego
bez uwzględnienia czasu
letniego, tj. wg czasu
zimowego - 15° E - godz. 11

48

-1pkt

4

Wysokość górowania Słońca 59°20'-

odpowiedź C

2

wskazanie prawidłowej
odpowiedzi - 2pkt

5

Wykres drugi od lewej, rys. 2.

1

wskazanie właściwego
wykresu -1pkt

6

Przyczyną jest ruch obiegowy Ziemi ze

stałym nachyleniem osi ziemskiej w
czasie obiegu,

0-2

za uwzględnienie ruchu
obiegowego -1pkt za
uwzględnienie nachylenia osi
ziemskiej w czasie ruchu
obiegowego -1pkt

7

Równik, szerokość geograficzna 0°

1

za poprawną odpowiedź
- 1pkt

8

a). dzień dłuższy - nad morzem
b). skutek ruchu obiegowego

0 - 2

a). podanie odpowiedzi - 1 pkt
b). podanie odpowiedzi - 1
pkt

9

17°30’· 4 min. = 68 min + 2 min = 70 min.
= 1 h 10 min.

12°°- 1 h 10 min = 10h 50 min.

0 - 2

przeliczenie długości geogr.
na czas z uwzględnieniem 30’
( nie może być błędu
rachunkowego) – 1pkt,
prawidłowe działanie na
obliczenie czasu w Londynie
z wynikiem lub bez – 1pkt

10

Przykłady wpływu następstwa dnia i nocy:
- zróżnicowanie przebiegu składników
pogody,

0-2

Za podanie: dwóch następstw
1 pkt
trzech następstw 2 pkt.

2

- różna intensywność wietrzenia
fizycznego,
- różna intensywność topnienia lodowców,
- zmienna intensywność procesów
oddychania i fotosyntezy.

11.

Zapis daty: 27 luty (środa) Przykład
wyjaśnienia: Ponieważ żeglarz płynął ze
wschodu na zachód, to przekraczając
granicę zmiany daty o godzinie 24.00
opuszczał obszar, na którym kończyła się
doba 25 lutego (poniedziałek) oraz wpływał
na obszar, na którym kończyła się doba 26
lutego (wtorek), a zaczynała kolejna -27
lutego. Dlatego dokonując zapisu w
dzienniku pokładowym po godzinie 24.00
zapisał datę o jedną dobę późniejszą. W
rachubie czasu nastąpiło opuszczenie jednej
doby.

0-2

Za prawidłowy zapis daty
1 pkt Za wyjaśnienie 1
pkt

12

Przykład opisu: Obserwując to piękne
zjawisko można podziwiać rozświetlone
niebo, na którym zorza polarna,
zachowując się bardzo dynamicznie,
przybiera różne kształty, np.: zasłon, wstęg
i rozbłyskuje różnymi kolorami, np.:
zielenią, fioletem.

0-3

Za podanie: jednej cechy
1 pkt dwóch cech 2
pkt. trzech cech 3
pkt.

13.

Przykład wyjaśnienia: Słońce w okresach
wzmożonej aktywności wyrzuca dużą
ilość protonów i elektronów oraz innych
cząstek elementarnych, które
przemieszczając się obok Ziemi odchylają
się w jej polu magnetycznym i skupiają
się raczej wokół biegunów
magnetycznych. Cząstki wpadając do
jonosfery wywołują w niej prądy
elektryczne, które powodują świecenie
rozrzedzonego powietrza. Przykłady
konsekwencji: - zakłócenia w dostawie
energii elektrycznej, - zakłócenia
łączności satelitarnej i radiowej, - awarie
satelitów, - zagrożenie zdrowia
astronautów.

0-3

Za wyjaśnienie powstania
1 pkt Za podanie: jednej
konsekwencji 1 pkt dwóch
konsekwencji 2 pkt.

14.

a)
- daty i nazwy pierwszych dni
astronomicznych pór roku (od góry
w kierunku przeciwnym do ruchu
wskazówek zegara): 21 III wiosna, 21 (22)
VI lato, 23 IX jesień, 22 XII zima;
- kierunek ruchu obiegowego przeciwny do
ruchu wskazówek zegara,
- ustawienie osi ziemskiej - /
b)
Np.: roczny rytm zmian oświetlenia Ziemi,

0 - 5

a)
za wpisanie dat i nazw pór
roku 1 pkt




za zaznaczenie kierunku
ruchu ...1 pkt

za prawidłowe narysowanie

3

występowanie nocy i dni polarnych.

ustawienia osi ziemskiej
.............1 pkt
b)
za podanie:
- 1 konsekwencji
........................ 1 pkt
- 2 konsekwencji
........................ 2 pkt

15.

Np.:
Uroczystości religijne u grekokatolików
i wyznawców prawosławia obchodzone są
według kalendarza juliańskiego, w którym
rok kalendarzowy jest o 11 minut dłuższy
niż rok zwrotnikowy.
U katolików od 1582 roku obowiązuje
kalendarz gregoriański, w którym rok
kalendarzowy tylko minimalnie różni się
od zwrotnikowego.
Przy wprowadzeniu kalendarza
gregoriańskiego wprowadzono jednorazowo
różnicę 10 dni w stosunku do kalendarza
juliańskiego i od tego czasu różnica ta
urosła do 13 dni.

0 – 3

za podanie odpowiednich
nazw kalendarzy
...................... 1 pkt
za uwzględnienie:
- różnicy między rokiem
zwrotnikowym a rokiem
kalendarzowym .............. 1
pkt
- przesunięcia dat o 10 dni
przy wprowadzaniu
kalendarza gregoriańskiego
.............. 1 pkt

16.

a)
Oznaczenie kierunku z punktu A strzałką
na SW, a z punktu B strzałką na SE,



b) Np.:
- wpływa na kierunek cyrkulacji powietrza
atmosferycznego,
- wpływa na kierunek prądów morskich,
- powoduje na półkuli północnej silniejsze
podmywanie prawych brzegów w korytach,
a na półkuli południowej – lewych.

0 – 3

a)
za poprawne oznaczenie
odchylenia pierwotnego
kierunku dla punktu A i B
......................................... 1
pkt

b)
za wskazanie:
- 2 konsekwencji ............. 1
pkt
- 3 konsekwencji ............. 2
pkt

17

1. SŁOŃCE, 2. JOWISZ, 3. ZIEMIA, 5.
KSIĘŻYC, 6. PLANETOIDA, 7.
METEORYT.

Za poprawne wpisanie
określeń
1, 2 i 3 1 pkt
5, 6 i 7

1 pkt

Za poprawne wpisanie trzech
niekolejnych określeń (np. 2,
5, 7) 1 pkt

18

1 - C, 2 - A, 3 - B, 4 - E,
5 - D

0-3

Za poprawne
przyporządkowanie
dwóch liter 1 pkt
trzech 2 pkt
czterech lub pięciu 3 pkt

19

Gdańsk, 1 - D, 2 - A, 3 - C, 4 - F, 5 - E,
6 - B

Za prawidłową nazwę miasta

1 pkt

za poprawne uzupełnienie

4

elementów 1 i 2

1 pkt

elementów 3, 4, 5 i 6 1 pkt
Za każdy poprawny szereg po
1 pkt

20

Białystok - Kraków - Gdańsk - Wrocław
Gdańsk - Białystok - Wrocław - Kraków
Kraków - Wrocław - Białystok - Gdańsk

Za każdy poprawny szereg po
1 pkt

21

Zaznaczy poprawnie dwa ze
wskazanych elementów 1 p.
trzy elementy 2 p.
cztery elementy 3 p.

22

Ponieważ:

- oś Ziemi nachylona jest do płaszczyzny

orbity pod kątem 66°33'

0-2

W wyjaśnieniu ogólnikowo
poda
logiczny argument

1 p.

określi precyzyjnie 2 p.

23

- Nowy Jork
- Londyn
- Warszawa
– Tokio

0-2

Wpisze poprawnie cztery
miasta 2 pkt
`

24

1. X = 90° - φ - 23°27’
X = 90° - 51°57’ - 23°27’= 14°36’
2. 16°15’E - 15°E = 1°15’E
1°= 4 min, 1°15’ = 5 minut

0-5

Za podanie poprawnego wzoru na
obliczenie wysokości Słońca
.............. 1pkt
za poprawne podanie szerokości
geograficznej.....................................
. 1 pkt
za poprawny wynik
........................... 1 pkt
za poprawny wynik różnicy
długości
geograficznej
..................................... 1 pkt
za poprawny wynik różnicy czasu
słonecznego
....................................... 1 pkt

25

Np.:
- wszystkie planety są uszeregowane
zgodnie ze wzrastającą odległością od
Słońca,
- wraz ze wzrostem odległości planet od
Słońca wydłuża się ich czas obiegu wokół
Słońca,
- wraz ze wzrostem odległości planet od
Słońca maleje ich prędkość orbitalna,
- wszystkie planety obiegają Słońce po
elipsach (posiadają peryhelium i aphelium),

0 - 3

Z podanie cech:
-dwóch – 1 pkt
-trzech –2 pkt
-czterech -3 pkt

5

- promień równikowy planet ziemskich jest
mniejszy niż promień równikowy planet
olbrzymów,
- masa planet ziemskich jest kilkakrotnie
mniejsza niż masa planet olbrzymów.

26

a) C - Łeba b) D -
Zakopane

0-2

Za każda prawidłową
odpowiedź .... 1 pkt

27

Sokolica
Uzasadnienie
np.:
położona jest najbardziej na
wschód; Słońce góruje wcześniej
na wschodzie niż na zachodzie

0-

Za prawidłowe nazwanie
szczytu
................................. 1 pkt
Za uzasadnienie dla
prawidłowo
wybranego szczytu..........1 pkt

28

Rys A – c
Rys B – a
Rys C – b

0-2

Za rozpoznanie rysunków:
- dwóch ..................…1 pkt
- trzech ...............……2 pkt

29

a)
kolejno od lewej:
Rys. 1. 22.VI, Rys.2. 22. XII
b)
Rys.l. Rys.2.

0 - 3

a)
za wpisanie dat pod dwoma
rysunkami 1 pkt
b)
za poprawne zaznaczenie
obszaru 1 pkt

30

φ= 90° - h + 23°27'

lub

φ= 90°-h + 23°30'
φ=90°-77°27' + 23°27'

lub

φ=90°-77°27' + 23°30'
φ=3 6°N

lub

φ=36°03'N

lub

inny poprawny sposób obliczenia

0 -2

za poprawny sposób
obliczenia

.............................................

1

za poprawny sposób
obliczenia
i poprawny wynik 2 pkt
odpowiedzi nie zalicza:
- podanie samej wartości

liczbowej szerokości

geograficznej,

- podanie samego wyniku bez

zapisu obliczeń.

31

1. B
2. A

0-1

Za poprawne dopasowanie
obu przykładów – 1 pkt

32

Ruch obrotowy: a;d; e; f;
ruch obiegowy: b;c; g; h;

0 - 2

Poprawnie wypełnione:
po trzy luki ................... 1 p.
wszystkie....................... 2 p.

33

a) 21 marca i 23 września
b) 23 lipca
c) 19 stycznia

0-2

Za poprawne
przyporządkowanie:
- dwóch lub trzech dat
.......1pkt

6

- czterech dat

… 2pkt

34

D (lub 16

50

)

0-1

Za podkreślenie właściwej
godziny – 1 pkt

35

1. Raka (skreślić), Koziorożca
2. północnej, południowej (skreślić)
3. najkrótszy, najdłuższy (skreślić)
4. dzień polarny (skreślić), noc polarna

0-2

Za wykreślenie błędnych
odpowiedzi:
trzech – 1 pkt
czterech – 2 pkt

36.

a) Odległość kątowa w stopniach:
66°33' - 60° = 6°33' b) od góry: P
F

0 - 2 a)

Za poprawne obliczenie
odległości kątowej
i podanie wyniku w
stopniach ......................... 1
pkt
b) Za poprawną ocenę
prawdziwości dwóch zdań 1
pkt

37.

Rysunek A: 0°, 21 III

Rysunek B:23°27'N, 21 III

Rysunek C: 66°33'N, 22 VI

0 - 2

Za poprawne
przyporządkowania
szerokości geogr. i dat:
- do dwóch rysunków .......
1 pkt
- do trzech rysunków ........
2 pkt

38. Np: I sposób: 6.40 + 12

godz.= 18.40 18.40 - 6
godz. = 12.40 II
sposób: 6.40 - 6 godz.
= 0.40 0.40 + 12 godz.
= 12.40

0 - 2

Za poprawny sposób
obliczenia .........................
1 pkt
Za poprawny sposób
obliczenia i poprawny
wynik ...............................
2 pkt

39. Np.:

- zmienna długość trwania dnia
- zmienna wysokość górowania
Słońca
- zmienna ilość energii słonecznej
docierającej do powierzchni Ziemi
w ciągu roku
- zmiana punktów wschodu
i zachodu Słońca
- pory roku

0-1

Za podanie dwóch
konsekwencji – 1 pkt

Zapis „zmiana miejsca
zachodu” oraz „zmiana
miejsca wschodu”
traktujemy jako jedną
odpowiedź

40

22 czerwca
h = 90° - φ + 23°27’
h = 90° - 52° + 23°27’
h = 61°27’

22 grudnia
h = 90° - φ - 23°27’
h = 90° - 52° - 23°27’
h = 14°33’

0-2

Za poprawnie zapisane obliczenia
dla
22 VI i 22 XII – 1 pkt
Za poprawnie zapisane obliczenia i
poprawny wynik dla 22.XII i 22 VI
– 2 pkt
Lub
Za poprawne obliczenia i poprawny
wynik dla każdej z dat po 1 pkt

Uznać tez obliczenia przy
zastosowaniu 23°30’ (zamiast
23°27’)
Wtedy

7

22 VI h = 61,5°
22 XII h= 14,5°

41

a) planety typu ziemskiego:
Merkury, Wenus, Ziemia, Mars

b) różnią się np.:
- rozmiarami
- składem chemicznym
- odległością od Słońca
- gęstością
- liczbą księżyców
- okresem obrotu dookoła własnej osi

0-2

Za podanie nazw planet typu
ziemskiego – 1 pkt
Uznać Pluton do planet

Za podanie różnic – 1 pkt

42

A. 11:30

0-1

Za poprawne wskazanie godziny 1
pkt

43

a) 24 godz.

b) koło podbiegunowe północne

0-2

Za podanie czasu trwania dnia –
1pkt

Za poprawny wybór miejsca – 1 pkt

44

0-2

Za prawidłoweprzyporządkowanie
zjawisk:
– trzech, czterech .. 1 pkt
– pięciu ..................2 pkt

45

Np.:
Tarnów: λ= 21°E φ = 50°N
Długość geograficzna miejscowości X:
1° - 4 minuty
x° - 8 minut
x = 2°
21°E + 2° = 23°E

Szerokość geograficzna miejscowości X:
hgΤ = 90° + δ - φΤ

,

ponieważ 21 III δ = 0°

hgΤ = 90° - φΤ

,

hgΤ

= 90° - 50°= 40°

hgx = hgΤ - 3°
hgx = 40° - 3° = 37°

h

g

x = 90° - φx

φx = 90° - h

g

x = 90° - 37° = 53°N

0-2

Za poprawny sposób obliczenia
długości geograficznej i wynik –
1pkt
Za poprawny sposób obliczenia
szerokości geograficznej i wynik –
1pkt
Lub
Za poprawny sposób obliczenia
długości i szerokości bez
poprawnych wyników – 1pkt
Uwaga
Unia Astronomiczna niedawno
zmieniła konwencję oznaczania
długości geograficznej. Dotychczas
długość wschodnia € do obliczeń
była brana ze znakiem - ,
zachodnia (W) ze znakiem +.
Obecnie jest na odwrót: wschodnia
ma znak +, zachodnia znak -. W
odpowiedziach mogą się już
pojawiać rozwiązania z długością
oznaczoną wg nowej konwencji.
Jednoznaczne są odpowiedzi, w
których uczeń podał oznaczenia
długości: wsch, zach lub E.W.
Gdyby w odpowiedzi był tylko znak
+ lub -, należy sprawdzić, w której
konwencji robił obliczenia.

Jeżeli uczeń uprości zapis

8

rozumowania do
50° + 3° = 53° uznajemy obliczenia

46

B. eliptycznego kształtu orbity ziemskiej

0-1

Za poprawna odpowiedź – 1pkt
Uwaga jeśli uczeń nie zakreśli
żadnej odp to tez uznać, gdyż ważne
jest też położenie Słońca w danym
punkcie ekliptyki

47

Np.:
- obliczenie godziny w Lizbonie:
12.00 – 2h30min = 09.30
- obliczenie różnicy długości
geograficznej między Lizboną a Moskwą:
8°

+ 37°

= 45°

- obliczenie różnicy czasu wynikającej z
różnicy długości geograficznej:
1°

– 4min

45

0

x 4min = 180min = 3h

- obliczenie różnicy długości geograficznej
między Lizboną a Dakarem:
17°

– 8°

= 9°

- obliczenie różnicy czasu wynikającej z
różnicy długości geograficznej:
1°

– 4min

9°

x 4min = 36min

- obliczanie czasu słonecznego
w Moskwie i Dakarze:
09.30 + 3godz. = 12.30 /godzina w
Moskwie/
09.30 – 36min = 8.54 /godzina w Dakarze/

0-2

Za prawidłowy sposób
obliczeń ...................1pkt
Za prawidłowy sposób
obliczeń i prawidłowe
wyniki......................2pkt

48

Np.:
Obliczenie szerokości
geograficznej:
φ = 90°

– h + 23°27’

φ = 90°

– 38°27’ + 23°27’

φ = 51°33’ + 23°27’

φ = 75°N
Obliczenie długości
geograficznej:
1h – 15°

4 min – 1°

2h 16 min – 34°

λ = 34°E

0-2

Za poprawne obliczenia i poprawny
wynik szerokości geograficznej
………………………………...1pkt
Za poprawne obliczenia i poprawny
wynik długości geograficznej
………………………………...1pkt

49

a) np.
Rysunek 1 – A
Rysunek 2 – B
Rysunek 3 – D

b) np.
20°E +40°W = 60°
15° - 1h





15

60

= 4h

3

a)
za przyporządkowanie
wszystkich trzech rysunków – 1
pkt

b)
za poprawny sposób obliczeń i
poprawny wynik – 2 pkt
za poprawny sposób obliczeń
bez poprawnego wyniku – 1pkt

9

12

00

– 4h = 8

00

50

Np.:
h = 90° - 50°22’ - 23°27’
h = 16°11’
Uwaga! Aktualna wartość deklinacji wg
Rocznika Astronomicznego to 23°26’

1

Za poprawny sposób obliczenia i
poprawny wynik – 1pkt

51

Np
Różnica czasu:
12

00

– 4

40

= 7

20

(7h 20 min.)

Różnica długości geograficznej:
1h - 15°
7h20min – x
X = 110°
20°E - 110° = 90°W ( to obliczenie nie musi być
zapisane)
Długość geograficzna Nowego Orleanu: 90°W

1

Za poprawny sposób obliczenia i
poprawny wynik – 1pkt

52

2

Za właściwe skreślenia
dwa, trzy ......................... 1 pkt
cztery .............................. 2 pkt

53

C

1

Za zaznaczenie poprawnej
odpowiedzi ................ 1 pkt

54

a) punkty krańcowe obszaru Polski
− na granicy zachodniej: 14°07΄E
− na granicy wschodniej: 24°08΄E
b) konsekwencje:
C. Różnice w miejscowym czasie
słonecznym.
D. Późniejszy wschód Słońca na zachodzie
Polski w porównaniu z krańcami
wschodnimi.

2

Za wpisanie poprawnych
wartości współrzędnych ........ 1 pkt
Za podkreślenie dwóch poprawnych
konsekwencji ........................ 1 pkt

55

Np.:
h = 90o – 50o16’ – 23o27’
h = 16o17’

Uwaga:
Aktualna wartość deklinacji wg Rocznika
Astronomicznego to 23o26’. Uznajemy
wynik obliczony na podstawie przyjętej
przez zdającego wartości deklinacji:
23o26’, 23,4o, 23,5o.

1

Za poprawny sposób obliczenie
wysokości górowania Słońca
i wynik…………….1pkt

56

Np.:
- okres obrotu Ziemi wokół osi,
- okres ruchu Księżyca wokół Ziemi,
- roczny ruch Słońca po sferze niebieskiej.

1

Za podanie dwóch właściwych
zjawisk astronomicznych:….1pkt

57

Np.:
- długość miesięcy nie jest zgodna z fazami
Księżyca,
- rok zwyczajny trwa 365 dni,
- co cztery lata dodaje się 1 dzień do lutego,
- rachuba czasu w tym kalendarzu

1

Za podanie dwóch poprawnych
cech….1pkt

10

prowadzi do wzrostu różnicy między
trwaniem roku kalendarzowego
i zwrotnikowego.

58

W kolejności: B, A

1

1 p. – za poprawne
przyporządkowanie zjawiskom
astronomicznym dwóch miejsc,

59

Szerokość geograficzna Przełęczy u
Panienki 49°49’N
Wysokość górowania Słońca w dniu 22 VI
90° – 49°49’ + 23°26’ = 63°37’
Aktualna wartość deklinacji Słońca w
dniu przesilenia letniego wg Rocznika
Astronomicznego to +23o26’.
Uznajemy również wynik
63°38’obliczony na podstawie przyjętej
przez zdających wartości deklinacji
+23o27’.

1

1 p. – za poprawny zapis obliczeń i
poprawny wynik

60

W kolejności: F, P, F, F, P

2

1 p. – za poprawne oznaczenie
czterech zdań
2 p. – za poprawne oznaczenie
pięciu zdań

61

Afryka

1

1p za poprawne nazwanie
kontynentu