07 Rozpoznawanie współczesnych nurtów literackich

„Projekt współfinansowany ze

rodków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Teresa Skała

Rozpoznawanie współczesnych nurtów literackich
i artystycznych

522[02].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr Małgorzata Stankowska
mgr Magdalena Gowin

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn ą programu jednostki modułowej 522[02].Z2.04,
„Rozpoznawanie współczesnych nurtów literackich i artystycznych”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik księgarstwa.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Wybrane zagadnienia z socjologii kultury, estetyki i teorii sztuki

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania

sprawdzające 12

4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian

postępów 13

4.2.

Konwencje i nurty literackie. Twórcy literatury polskiej i obcej

4.2.1. Materiał

nauczania

4.2.2. Pytania

sprawdzające 20

4.2.3. Ćwiczenia 21
4.2.4. Sprawdzian

postępów 23

4.3.

Rynek wydawniczy książki

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania

sprawdzające 27

4.3.3. Ćwiczenia 28
4.3.4. Sprawdzian

postępów 29

4.4.

Popularyzacja książek i czytelnictwa

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania

sprawdzające 33

4.4.3. Ćwiczenia 34
4.4.4. Sprawdzian

postępów 36

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o Wybranych zagadnieniach

z socjologii kultury, estetyki i teorii sztuki.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

Moduł 522[02].Z2

Zasoby informacyjno-

-bibliograficzne ksi

garni

w ksi

garni

522[02].Z2.01

Analizowanie dzieł pi

miennictwa

z ró

nych okresów historycznych

522[02].Z2.03

Tworzenie warsztatu informacyjno-

-bibliograficznego

522[02].Z2.02

Ocenianie jako

ci technicznej

i edytorskiej ksi

ąż

522[02].Z2.04

Rozpoznawanie współczesnych
nurtów literackich i artystycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

czytać ze zrozumieniem,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

analizować teksty,

−

współpracować w grupie,

−

prezentować swoją pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować podstawowe nurty artystyczne i kierunki literackie,

−

skorzystać ze źródeł informacji o nowościach wydawniczych, twórcach literatury oraz
wydarzeniach kulturalnych,

−

scharakteryzować kierunki i style różnych dziedzin sztuki,

−

opracować informacje o książkach i autorach,

−

opracować plan i sprawozdanie ze spotkania autorskiego,

−

zastosować metody popularyzacji książek i czytelnictwa,

−

opracować recenzję,

−

przeprowadzić dyskusję literacką,

−

nawiązać współpracę z instytucjami kulturalno-oświatowymi,

−

dokonać analizy zmian na rynku wydawniczym książki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wybrane zagadnienia z socjologii kultury, estetyki i teorii

sztuki

4.1.1. Materiał nauczania

Pojęcie kultury jest bardzo szerokie, to nie tylko nawiązanie kontaktów między ludźmi,

poszanowanie tradycji, wychowanie, przejmowanie nowych zwyczajów, podporządkowanie
się pewnym standardom, zdobywanie wiedzy, ale także zbiór szczególnie cennych jej
wytworów, a więc wartości etycznych, idei.

Cechą kultury XX w jest jej różnorodność, a sprawcą są nowe, niezwykle ekspansywne

media i technologie – telewizja i Internet. Ta różnorodność powoduje, że niemożliwa jest
jakakolwiek klasyfikacja, stworzenie norm, „zaszufladkowanie” poszczególnych dziedzin
kultury, która sprawia wrażenie chaosu, burzy dotychczasowe przyzwyczajenia i wartości.
Stąd w drugiej połowie XX w narodziny postmodernizmu.

Postmodernizm nie jest kierunkiem filozoficznym, ale nazwą zbioru pewnych tendencji

we współczesnej kulturze, filozofii, sztuce, a nawet w życiu społecznym i politycznym.
Ojcem postmodernizmu jest Jacques Derrida (1930–2004), który głosił, że zasada
podporządkowująca rozumowi tak bardzo różnorodnej rzeczywistości jest błędna, że świat
zmienia się, nic nie jest trwałe i pewne. Dlatego postmoderniści odrzucili wszystko to, co do
tej pory zostało ustalone i zdawało się niezmienne, obiektywną naukę, metodyczne
dochodzenie do prawdy i samą prawdę, bo zmieniającego się ustawicznie świata nie da się
zgłębić, dotrzeć do jego istoty, można go jedynie interpretować, a to już nie jest ani pewne,
ani wiarygodne. Nie można więc ustalić wspólnych prawd, jakiejś szczególnej hierarchii
wartości.

Stąd wziął się postulat oryginalności w literaturze i sztuce, pochwała autonomicznej

kreacji twórczej i ustalenie nowych relacji między kulturą a cywilizacją, słowem
postmodernizm ogłosił zwycięstwo sztuki kreacjonistycznej, a odrzucenie sztuki mimetycznej
(naśladowczej).

W literaturze „biblią” postmodernistów stał się „Ulisses” J. Yoyc’a, mimo że książka

napisana została w 1922 r., wywarła ogromny wpływ na twórczość wielu generacji pisarzy
i poetów. Powieść Yoyc’a jest aktem artystycznej negacji wszystkiego, co dotychczas było
pewne i ustalone. Sparodiowane zostały różne rodzaje tradycyjnej narracji powieściowej, styl,
kompozycja, a poprzez zastosowanie oryginalnej techniki narracji tzw. „zapisu strumienia
świadomości”, próbował pisarz odtworzyć pracę mózgu, stosując zdania, które nie są zgodne
z zasadami składni, są urywane w najmniej oczekiwanym momencie, a czasem zamiast zdań
są pojawiają się luźne wyrazy.

Ten sposób narracji charakterystyczny jest dla całej estetyki postmodernizmu, jest ona

przerywana, jakby postrzępiona i niespójna, brak jest chronologii zdarzeń, a powieści
sprawiają wrażenie zbioru luźnych niepowiązanych ze sobą fragmentów, zestawionych
w sposób chaotyczny i pozbawiony sensu.

Te same tendencje obserwujemy w teatrze. Teatr absurdu tak charakterystyczny dla XX w.

narodził się we Francji, a twórcą był Irlandczyk damuel Beckett i Rumun Eugène Ionesco. Od
strony formalnej charakterystyczne cechy teatru absurdu są następujące:

–

statyczna kompozycja,

–

brak wyraźnie zarysowanej intrygi,

–

sprowadzenie akcji dramatycznej do minimum,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

brak dynamicznej i logicznej akcji dramatu,

–

bohaterowie uosabiają idee, a ich losami zdaje się rządzić przypadek,

–

ukazanie bohaterów w stanie zawieszenia bądź oczekiwania, wykonujących działania
pozbawione nie tylko sensu, ale również motywacji psychologicznej i logicznej,

–

dominacja nonsensownego dialogu oraz wypowiedzi oparte na technice strumienia
świadomości.

A więc dramat absurdu pozostawał w wyraźnej opozycji wobec tradycyjnych gatunków,

gdzie świat przedstawiony koncentruje się wokół wyraziście zarysowanej akcji opartej na
intrydze. Nowi twórcy zakwestionowali także klasyczny podział dramatu na tragedię
i komedię. Przykładem mogą być dramaty Ernesta Brylla, w których twórca celowo zrywa
z klasycznymi formami teatru, operuje groteską, metaforą, absurdem, wykorzystuje gest
i pantonimę; Sławomira Mrożka, gdzie niemal we wzorcowym kształcie zawarte są
podstawowe elementy dramatu absurdu – zestawienie śmieszności i powagi.

Twórcy dramatu absurdu zrewolucjonizowali język tekstów dramatycznych,

wprowadzając nowe środki stylistyczne oraz dialogi oparte na poszukiwaniach językowych.

Choć rozkwit teatru absurdu trwał krótko (przełom lat 50. i 60.), a to wywarło wpływ na

teatr awangardowy. W Polsce przykładem może być teatr Tadeusza Kantora pod nazwą
„Cricot 2”, Jerzego Grochowskiego, Tadeusza Różewicza. Tadeusz Kantor z grupą
nieprofesjonalnych artystów tworzył znakomite adaptacje dramatów inspirowanych
twórczością Witkacego, a Jerzy Grotowski „teatr uczestnictwa”, gdzie nie ma wyraźnego
podziału na scenę, widownię i aktorów, natomiast Różewicz w swoich dramatach stworzył
metodę „kolażu tekstowego”, polegającą na wprowadzeniu do tekstu dramatycznego
różnorodnych cytatów – z dziennika telewizyjnego, ogłoszeń gazetowych, reklam itp.

Specyficzną odmianą teatru są:

–

happening – widowisko zorganizowane według scenariusza lub całkowicie
improwizowane, na którego całość składa się szereg przedmiotów, działań ludzkich,
zdarzeń niezwiązanych z logiczną akcją. Odbywa się on we wnętrzu lub na otwartej
przestrzeni, często z udziałem widzów;

–

performance, sytuacja artystyczna, której przedmiotem i podmiotem jest performer –
artysta występujący przed publicznością, który jest jednocześnie twórcą i materią sztuki.

Bunt przeciw konwencjom artystycznym jest charakterystyczny również dla

współczesnej poezji:

–

turpizm (łac. turpus – brzydki) poetyka brzydoty, która zdaniem poetów (np. Stanisław
Grochowiak) jest bliższa prawdy, bardziej realistyczna,

–

lingwizm, którego charakterystyczną cechą są eksperymenty językowe, poszukiwanie
nowych środków wyrazu, poetyka posługująca się grą słów i znaczeń, odrzucająca
wszelkie konsekwencje literatury „wysokiej”,

–

poezja pokolenia „bruLionu”, twórców tej poezji nazywano „o’harystami” (od nazwiska
nowojorskiego poety Franka O’Hary, z którego twórczości czerpali inspiracje) lub
„barbarzyńcami”, którzy na nowo odkrywali literacką wartość wielkomiejskiego życia.
Ich wiersze to swoiste notatki z wędrówek po mieście, rejestrujące zdarzenia, strzępy
rozmów, slogany reklamowe. Są pełne niespodzianek językowych, błazenady i absurdalnego
humoru.

Również w sztuce XX w. – malarstwie, rzeźbie przestała istnieć jakakolwiek tradycja

z wyjątkiem tradycji nowatorstwa, artyści prześcigają się w pomysłach i sztuka naszego
wieku staje się coraz bardziej niedostępna w odbiorze z powodu różnorodnych koncepcji
twórców, poszukujących indywidualnego wyrazu. Stało się to dlatego, że mniej ważne dla
współczesnej sztuki jest piękno dzieła, a bardziej liczy się pomysł „produkowania” niż
tworzenia, niż proces twórczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sięganie po rozmaite tworzywa, dowolność wyboru sposobu tworzenia nie pozwala na

tradycyjne klasyfikowanie współczesnej sztuki.

Wielkim przełomem w sztuce był kubizm, („le cube”, kostka, sześcian), kierunek

artystyczny, który na początku XX wieku wyzwolił dzieło sztuki od obowiązku sztuki
mimetycznej (naśladowczej). Malowanie stało się autonomicznym aktem,
nieprzetłumaczalnym na konkrety rzeczywistości. Kubizm przekładał prymat formy nad
treścią, poszukiwał nowych zasad budowy obrazu, rozbijał strukturę obrazu na elementy
geometryczne. Malarstwo w tym stylu zostało sprowadzone do podstawowych brył
geometrycznych. Nie bez znaczenia są także wpływy rzeźby murzyńskiej. Klasycznym
przykładem kubizmu są „Panny z Awinion” Pablo Picassa.

Z kubizmu wywodzą się następujące awangardowe kierunki sztuki:

–

abstrakcjonizm (łac. abstrahere – odciąć, odrywać) to sztuka przeciwna przedstawianiu
rzeczy i ludzi, bezprzedmiotowa, posługująca się czystą linią, barwną plamą oraz bryłą
(twórca Wassily Kandinsky);

–

neoplastycyzm, linearny kierunek w sztuce abstrakcyjnej (twórca Piet Mondrian);

–

op-art. również wywodzący się z abstrakcji. Sztuka wizualna, której centralnym punktem
zainteresowania są złudzenia optyczne. Przedstawicielem tego kierunku w Polsce jest
Wojciech Fangor;

–

puryzm (z łac. purus – czysty), prezentowany przez Le Corbusiera, zwolennika
oczyszczenia sztuki ze wszystkiego co zbędne, a więc odrzucenie wszelkich dekoracji, bo
piękno to ład;

–

taszyzm lub action-art., malarstwo akcji, polegające na skrapianiu lub spryskiwaniu farbą
całej powierzchni obrazu, a kompozycja, którą nazwano over-all nie ma żadnego
wyraźnego akcentu. Przykładem jest malarstwo Jacksona Pollocka;

–

surrealizm, przeciwieństwo abstrakcji. Sztuka figuratywna, czyli odwołująca się do form
spotykanych w naturze jednak nie mimetyczna, ale usiłująca uwolnić drzemiącą
w człowieku podświadomość. Najbardziej znani surrealiści to Salwador Dali oraz Francis
Bacon;

–

pop-art. (ang. popular art) – sztuka powszechna, to charakterystyczny i niejednorodny
kierunek sztuki współczesnej, którego twórcy używają uproszczonych form
zaczerpniętych z życia codziennego, najczęściej są to akcesoria cywilizacji uważane za
wulgarne. Tę sztukę charakteryzuje otwarta postawa, wynalazczość w dziedzinie techniki
i tematyki, lekceważenie tradycyjnego rzemiosła w sztuce, prostota. Często używane
sposoby to np. montaż, wycinki z dykty z tendencją do powtarzania pomysłów i prób oraz
rozpowszechniania ich za pomocą masowych środków przekazu. Takim twórcą jest Andy
Warhol, który chciał być „maszyną do robienia obrazów”, odwoływał się w sztuce do
popularnych produktów kultury masowej, która nie uznaje indywidualizmu i odbiera
człowiekowi podmiotowość. Sztandarowe dzieło pop-artu to „Dyptyk Marilyn”
zainspirowane prasową fotografią. Powielanie portretu aktorki w monotonnych szeregach
pozbawiło wizerunek indywidualności.

Przykładem może być także sztuka Jasera Denysa, która wydaje się dziwna

i niezrozumiała, a nawet obrazoburcza. Artysta wierzył, że dzieło sztuki ma wymiar
duchowy i że w najprostsze materiały można tchnąć uzdrowicielską moc. Szokował
widzów nudą i monotonią, by wywołać określony stan emocjonalny.
Jeszcze inny rodzaj sztuki reprezentuje Baldaccini César, który „rzeźbił” z metalu, z tego

co znalazł na hałdach złomowiska. Stapiał odpadki w bezkształtną masę a konsekwencją były
sprasowane rzeźby z metalu tzw. „kompresja”.

Równie ciekawym zjawiskiem współczesnej sztuki jest twórczość Władysława Hasiora,

który stosował technikę „asamblażu” (fran. assambllage – zbiór), czyli kompozycji złożonych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z przedmiotów wyrzuconych na złom. Do swoich kompozycji wprowadzał żywioły – wiatr,
ogień, wodę, zamieniając martwy obiekt artystyczny w pełnie nieprzewidzianych efektów
widowisko. Typowym przedstawicielem kultury masowej jest Christo Javachoff, który
konsekwentnie rozwija koncepcję opakowanych przedmiotów, osób, budynków, miejsc.
Prawdopodobnie inspiracją jest powszechny obecnie kult opakowań, etykiet tak
charakterystycznych dla kultury masowej. Opakowanie w twórczości Javachoffa zastępuje
wygląd rzeczy, ale może być także znakiem niedostępności.

Charakterystyczną cechą kultury XX w. jest więc:

–

uniwersalizm (powszechność, wielostronność),

–

otwartość na różne kultury,

–

synkretyzm (łączenie różnych dziedzin sztuki),

–

inwencja twórcza, poszukiwanie nowych form wyrazu,

–

nowe pojęcie piękna, ponieważ nie można mierzyć jedną miarą różnych kultur.
Obraz kultury XX i XXI w. byłby niepełny, ponieważ obok tzw. kultury wyższego

poziomu istnieje kultura masowa. Pojęcie to odnosi się do zjawisk współczesnego świata
i oznacza przekazywanie odbiorcom identycznych lub analogicznych treści przez masowe
środki komunikacji. Społeczeństwa, z których wyrasta kultura masowa, nazywane bywają
społeczeństwami masowymi.

Warunki powstawania kultury masowej są następujące:

–

zurbanizowanie społeczeństwa (przewaga ludności miejskiej),

–

uprzemysłowienie,

–

rozwój technik medialnych,

–

kryzys tradycyjnych związków społecznych.
Definicja kultury masowej trafnie została sformułowana przez francuskiego socjologa

Georgesa Friedmanna, który stwierdził: „Przez kulturę mas rozumiem ogół kulturalnych dóbr
konsumpcyjnych do dyspozycji publiczności ... za pomocą masowego komunikowania
w ramach cywilizacji technicznej”

. A więc to środki masowego przekazu – prasa, radio,

telewizja, Internet są nośnikami kultury masowej, to one odgrywają zasadniczą rolę
w

procesie porozumiewania się, jednoczenia społeczeństw poprzez stosowanie języka

zrozumiałego dla wszystkich.

Charakterystyczne cechy kultury masowej są następujące:

–

integracja społeczna (jednoczenie społeczeństw),

–

demokratyzacja (obala bariery społeczne),

–

komercjalizacja (kultura jest towarem, środkiem osiągania zysku),

–

informizm (standaryzacja postaw, stylu życia).
Jedną z pierwszych dziedzin kultury masowej stał się film. Wynalazek braci Lumiére

w 1896 r. wywarł ogromny wpływ na kulturę XX w. Uniwersalny charakter sztuki filmowej,
przemawiający wyłączenie za pomocą obrazu, postawił tę sztukę ponad granice narodowych
podziałów. Następnie rozwój telewizji, upowszechnienie Internetu spowodowało wkroczenie
techniki w dziedzinę kultury. Masowe powielanie i rozpowszechnianie treści kulturalnych
stało się faktem. Rezultat – sztuka, literatura stały się towarem, są traktowane przedmiotowo,
podobnie zresztą jak publiczność, której trzeba sprzedać towar, a że prawa rynku są
bezwzględne, konkurencja zmusza do produkowania dużo i tanio, dlatego „produkowane”
treści muszą być uniwersalne i standardowe, dostosowane do najniższego poziomu
intelektualnego odbiorców. Zasady te obowiązują we wszystkich dziedzinach sztuki, stąd
popularyzacja i akceptacja dla najłatwiejszych gatunków i dzieł o najbardziej utartej
konwencji, takich jak: kryminały, thrillery, harlequiny itp.

Konieczność dostarczenia dużej ilości materiałów standaryzowanych wpływa na ustalenie

zasad opracowania tych treści przeznaczonych na użytek środków masowego przekazu,

Cytat za A. Kłoskowską, „Kultura masowa”, PWN, Warszawa 2005, s. 105.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podporządkowanie zasadom komercyjnym, dlatego scenariusze filmowe, teksty piosenek,
utwory literackie poddawane są przeróbkom zgodnie z receptami „re-writing” , a to pozbawia
je oryginalności, spontaniczności, eliminuje poszukiwanie uniwersalnych wartości oraz
zapewnia dominację stylu, który już został sprawdzony.

Książki, filmy mają zaspokoić podstawowe potrzeby czytelnika czy widza i przede

wszystkim zapewnić rozrywkę. Stąd w „produktach” kultury masowej najczęstszymi wątkami
są wątki dramatyczne, sensacyjne (w filmach nawet brutalne) eksploatowane za pomocą
stereotypów, do których należy western, romans awanturniczy, thriller, w literaturze romanse,
kryminały, powieści sensacyjne przeplatane wątkami seksualnymi, spreparowane według
określonej formuły, pisane językiem sztucznym, stworzonym na potrzeby gatunku. Jedynie
powieść kryminalna, detektywistyczna jest jednym z gatunków kultury masowej
aprobowanym przez intelektualistów, a powodzenie jej będzie tym większe, im bardziej
wielka literatura będzie eliminowała wątek fabularny na rzecz antypowieści. Te wątki
kryminalne i sensacyjne obserwuje się w powieściach historycznych, fantasy i sciene-fiction.

Drugim wątkiem w powieściach jest motyw stosunku pomiędzy mężczyzną a kobietą, jest

to najpopularniejsza płaszczyzna uniformizacji (ujednolicenia) tematyki kultury masowej.
Motyw ten dominuje w dwóch wariantach: jako wątek płci (seksu) i sentymentu w pierwszym
przypadku akcentowany jest na tyle, na ile pozwalają względy cenzuralne. Literatura tego
typu jest tworzona według określonej formuły, nierzadko ustalanej przez wydawcę. Utwory
tego typu to również stereotypy zarówno pod względem fabuły, jak i bohaterów a także
akcentowaniem problemów moralnych, naturalnie w barwach czarno-białych, co sugerują
zresztą tytuły tych książek.

Schemat tych powieści jest następujący – akcja rozgrywa się w sceneriach, które nie mają

wiele wspólnego z rzeczywistością, bohaterki wykonują niekonwencjonalne zawody,
a dominującym motywem jest pragnienie szczęścia.

Kolejnym motywem eksploatowanym w kulturze masowej jest motyw rodziny. Ich

charakterystyczną cechą jest niski poziom artystyczny (w serialach), trywialność i naiwność.

Uprzywilejowanym tematem są również wszelkie sprawy dotyczące stosunków

międzyludzkich, dotyczące osobowości, zachowań, stąd zalew rynku różnego rodzaju
pseudonaukowymi poradnikami, które dają odpowiedź na wszystkie problemy ludzi, a są
jedynie sposobem na zarabianie pieniędzy i nierzadko mogą wyrządzić krzywdę tym, którzy
wierzą we wszechmoc słowa pisanego i reklamy telewizyjne.

Oddziaływanie kultury masowej na wszystkie dziedziny życia budzi sprzeciw

intelektualistów, którzy zarzucają jej: dehumanizację (José Ortega y Gasset), oszustwo,
operowanie surogatem, zabijanie spontaniczności i oryginalności, a nawet demoralizowanie,
bo odbiera wolność (Thomas Stearns Eliot).

Krytyka tej kultury dotyczy nie tylko jej intelektualnego poziomu, ale również

estetycznego, intelektualiści twierdzą, że jest to artystyczny kicz, sztuka mniej wartościowa,
podporządkowana zadaniom rozrywkowym.

Homogenizacja, powierzchowność, główne cechy kultury masowej budzą oburzenie elit

intelektualnych, które twierdzą, że w hierarchii ważności pisarze zajmują dalekie miejsce za
muzykami pop i gwiazdami ekranu.

Trzeba jednak stwierdzić, że media nie stronią i nigdy nie stroniły od lansowania kultury

wysokiej i nie jest prawdą, że istnieje generalna tendencja do wypierania kultury wysokiej
przez kulturę masową. Media robią to na swój znany i sprawdzony sposób, by przybliżyć te
treści kultury wysokiej, wprowadzając je do obiegu kultury masowej za pomocą tych samych
środków, co powoduje zatarcie granic między nimi, czyni to poprzez plagiat albo trawestację
np. przerobienie fugi Bacha na kompozycję jazzową, a „Pigmaliona” B. Shawa na musical.

Tę samą rolę pełnią komiksy czy ekranizacja wielkich dzieł literackich (np. adaptacja

dramatów Szekspira, Akiro Kurosawy, które stały się wieloznaczną analizą otaczającej nas

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rzeczywistości i relacji międzyludzkich) skłaniają część widzów do zapoznania się z ich
literackimi źródłami.

Inny sposób, to przeniesienie oryginalnej postaci lub części dzieła do masowych środków

komunikacji i takie łączenie kultury wysokiej i kultury masowej powoduje, że ta pierwsza
również traktowana jest jak rozrywka i zabawa. Inscenizacje telewizyjne wszelkich dzieł
przerywane reklamami, np. żyletek, tracą jednak swój charakter.

Skrajnym przykładem instrumentalnego traktowania kultury wysokiej są wydawnictwa

książek w takich samych okładkach, jak kultury masowej, reklamowanie „Romea i Julii”
Szekspira, jako utworu erotycznego albo interpretacja dzieła na obwolutach książek w taki
sposób, by wzbudzić ciekawość, a jest niezgodna z jego rzeczywistą zawartością.

Jednak to wykorzystanie kultury wysokiej do celów rynkowych nie zaszkodzi utworom,

bo nie ma w tych zabiegach ingerencji w sam tekst.

Tak więc środki masowego przekazu nie odrzucają kultury wysokiej, problem jednak

w tym, że proporcje są nierówne.

Obroną przed zalewem literatury popularnej była inicjatywa angielskiej prasy, która

zaczęła wydawać serię „Pingwina”, tanie, masowe wydawnictwa popularyzujące kulturę
wyższego poziomu. W ślad poszły inne europejskie firmy prasowe. W Polsce tę inicjatywę
powiela „Gazeta Wyborcza”, wydając wielkie dzieła literatury z płytami CD.

Łączenie we wspólnym kontekście dwóch tak różnych wartości kultury, powoduje, że

kulturę wysoką traktuje się jako rozrywkę. Wykorzystanie tych samych technik
upowszechniania literatury „dobrej” i „złej” zaciera granice między nimi.

Jednak nie można zupełnie potępić różnych postaci kultury masowej – muzyki, literatury,

sztuk wizualnych. Pełnią one obok funkcji rozrywkowej funkcję informacyjną i oświatową,
choć w ograniczonym zakresie. Zaspokajają również potrzeby psychospołeczne i integrują
społeczeństwa i chociaż nie zmuszają do wysiłku intelektualnego i nie dają okazji do
poszukiwania doznań estetycznych, to jednak czasem zyskują aprobatę, np. radiowe
i telewizyjne opowiadania rodzinne zyskują aprobatę wychowawców i działaczy społecznych,
podobnie jak prasa kobieca czy poradniki, które zaspokajają potrzeby psychiczne wielu ludzi
i nie niwelują kontaktów między ludźmi, a nawet czasem je podsycają. Literatura natomiast
niejednokrotnie dostarcza silnych wzruszeń, dotyka bowiem ważnych problemów
współczesności i choć je spłyca i trywializuje, odbiorca utożsamia się z bohaterami. Jest to
pozytywna cecha kultury masowej, zbliżenie do ludzi, codziennych, zwykłych spraw, choć
przedstawiony świat jest daleki od prawdy, a rzeczywistość ubarwiona – brzydota jest
pięknem, nędza wielkością itp. A wszystko w kolorach czarno-białych i dobro musi
zwyciężyć.

Jednak ten sztuczny świat kultury masowej daje odprężenie, wypełnia wolny czas,

uwalnia od stanów napięcia.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Co oznacza pojęcie: kreacja, gra emocjonalna, iluzja, scenografia?

Jaki jest wkład reżysera spektaklu?

Czym różni się koncepcja spektaklu tradycyjnego, od spektaklu nowatorskiego?

Ocenić rolę muzyki w spektaklu (ewentualnie choreografię)?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź wywiad z pisarzem (pisarką) lub dowolnie wybranym twórcą kultury.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

umówić się na spotkanie,

wybrać miejsce i czas spotkania, ewentualnie dostosować się do propozycji pisarza
(twórcy),

znać twórczość, dokonania pisarza (twórcy),

przygotować zestaw pytań,

przeprowadzić wywiad,

podać go autoryzacji pisarza (twórcy),

zaprezentować nagranie lub pisemne sprawozdanie (ewentualnie fotografie),

podać je ocenie nauczyciela i kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

magnetofon lub dyktafon (ewentualnie kamera),

−

aparat fotograficzny.

Ćwiczenie 2

Sporządź recenzję spektaklu teatralnego.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

sporządzić pisemną recenzję spektaklu zgodnie z zaleceniami,

porównać swoją recenzję z recenzją krytyka teatralnego,

dokonać korekty,

zaprezentować swoją recenzję na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

afisz,

−

program teatralny,

−

fotosy,

−

aktualne recenzje.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

przeprowadzić wywiad z pisarzem lub twórcą kultury?

napisać sprawozdanie z przeprowadzonego wywiadu?

dokonać analizy dramatu?

napisać recenzję spektaklu teatralnego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozpoznać główne kierunki w sztuce?

wymienić charakterystyczne cechy kultury XX w.?

odróżnić op-art od pop-artu?

wymienić cechy postmodernizmu?

wymienić cechy kultury masowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Konwencje i nurty literatury współczesnej. Twórcy

literatury polskiej i obcej

4.2.1. Materiał nauczania

Nazwa „literatura współczesna” budzi sporo kontrowersji. Określenie, kiedy się zaczyna,

jest trudne. Niektórzy badacze obejmują tą nazwą całą literaturę XX w., inni ograniczają się
do stwierdzenia, że klasyfikację należy zacząć od dwudziestolecia międzywojennego,
a jeszcze inni, że jej początek to koniec II wojny światowej, a więc rok 1945.

Opisywanie wszystkich tendencji i nurtów literackich od początku wieku wydaje się

niecelowe, musiałaby powstać obszerna monografia, a i tak nie dałoby się usystematyzować
wszystkich ważnych zjawisk całego wieku. Toteż przyjmijmy, że literatura współczesna to
lata 1946 –…

Pisząc o konwencjach i nurtach literackich współczesności, trzeba pamiętać, że kultura

XX i XXI w. była i jest niejednorodna, niejednoznaczna. Najważniejszą jej cechą jest
ekspansja różnorodnych kierunków awangardowych, które odrzucają kanony sztuki
klasycznej, głośno upominają się o autonomię i poszukują nowych środków wyrazu. Źródeł
tych tendencji należy szukać już na początku XX w., w okresie dwudziestolecia
międzywojennego, kiedy to narodziły się różnorodne teorie filozoficzno-psychologiczne,
które zdecydowały o tematyce, sposobie opisywania rzeczywistości, interpretowaniu zjawisk
społecznych w literaturze i sztuce.

Behawioryzm, egzystencjonalizm, psychoanaliza, intuicjonizm, personalizm, filozofia

dialogu wywarły wpływ nie tylko na literaturę dwudziestolecia, ale na całą literaturę i sztukę
XX w. i trwają do dziś.

Z ducha tych teorii wywodzą się takie kierunki artystyczne dwudziestolecia, jak:

ekspresjonizm, futuryzm, dadaizm nadrealizm. Maja one wspólną cechę, a mianowicie w ich
poetykach manifestowano zerwanie z przeszłością, z dotychczasową funkcją sztuki, żądano
wolności twórczej, prawa do oryginalności oraz prawa do poszukiwania nowego sposobu
opisywania rzeczywistości poprzez eksperymenty językowe.

Te same tendencje obserwujemy w literaturze i sztuce po roku 1946, ale w Polsce

pojawiają się one dużo później, ponieważ literaturę powojenną zdominowała tematyka wojny
i hitleryzmu, czemu nie można się dziwić, biorąc pod uwagę bolesne doświadczenia Polaków.
Są to utwory należące do tzw. literatury faktu – „Medaliony” Zofii Nałkowskiej, Hanna Krall
„Zdążyć przez Panem Bogiem”, „Opowiadania” Tadeusza Borowskiego, „Rozmowy
z katem” Kazimierza Mocarskiego oraz nurt „rozrachunków inteligenckich z przeszłością”,
krytyka i pożegnanie dawnych sposobów myślenia o rzeczywistości, a nawet nurt polityczny
– powieści o władzy np. „Mury Jerycha” Tadeusza Berezy czy Jerzego Andrzejewskiego
„Ciemności kryją ziemię”.

Od 1949 r. będzie jednak obowiązywała powieść socrealistyczna i do 1956 r. nie ma

innej literatury jak literatura tendencyjna, sławiąca zdobycze socjalizmu.

Po słynnej „odwilży” w 1956 r. nastąpiła również „odwilż” w literaturze i sztuce. Epoka

popaździernikowa zaczęła falę debiutów literackich, nazwaną później „pokoleniem
Współczesności” od tytułu czasopisma, wokół którego zgrupowani byli poeci –
Miron Białoszewski, Zbigniew Herbert, Stanisław Grochowiak, Enest Bryll, Rymkiewicz,
Wiesława Szymborska; prozaicy – Marek Hłasko, Marek Nowakowski, Andrzej Brycht.

Na lata te przypada również rozwój prozy Tadeusza Konwickiego, a także twórczość

Sławomira Mrożka.

Charakterystyczną cechą tego okresu jest kontakt ze sztuką światową, odrzucenie zasad

socrealizmu, upodmiotowienie człowieka. W literaturze wzrasta rola i zakres refleksji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Powoduje to zmiany formalne, rozwijają się gatunki parabeletrystyczne prozy – esej, reportaż,
studium.

Ówczesnym mistrzem reportażu był Melchior Wańkowicz („Monte Cassino”, „W ślady

Kolumba”) wielkie pisarstwo eseistyczne uprawiał również Kazimierz Wyka. Wówczas to
powstaje odmiana reportażu historycznego, np. Mariana Brandysa (Kozietulski i inni,
„Koniec świata szwoleżerów”), eseistyka historyczna Aleksandra Krawczuka („Neron”
„Perykles i Aspazja”).

Wiele utworów z tego okresu świadczy o wyzyskaniu zdobyczy literatury światowej XX w.

jak np. Jerzego Andrzejewskiego „Idzie skacząc po górach”. Utwór ten nawiązuje do
twórczości J. Joyca jest to nurt prozy eksperymentalnej. Wreszcie proza autotematyczna
(antypowieść), której przedmiotem zainteresowania jest ona sama, tworzenie i powstawanie
dzieła, snucie refleksji na temat techniki pisania, samego procesu tworzenia dzieła. „Góry nad
Czarnym Morzem” Wilhelma Macha są najciekawszym zjawiskiem we współczesnej prozie
polskiej, a inspiracją były utwory Michela Butora („Odmiany czasu”, „Przemiana”) i Alaina
Robbe-Grilleta („Gumy”, „Dom schadzek”).

W latach 60. następuje powrót do tematyki wojennej. Najsłynniejszy utwór z tego okresu

to „Kolumbowie” Roman Bratnego.

Proza polska podejmuje również temat wsi, opisując przemiany zachodzące

w środowiskach wiejskich w związku z rozwojem przemysłu. Tę tematykę podjął Julian
Kawalec („Tańczący jastrząb”), Tadeusz Nowak („A jak królem, a jak katem będziesz”).

Następuje powrót, a raczej kontynuacja tradycji przedwojennej prozy psychologicznej,

której przedstawicielką jest m.in. Anka Kowalska („Pestka”) oraz powieści historyczno-
filozoficzne zbliżone do dokumentu i prawdy psychologicznej, przy daleko posuniętej
redukcji fikcji literackiej, której twórcą w Polsce był Teodor Parnicki.

Powstaje powieść fantastyczno-naukowa której najwybitniejszym twórcą był Stanisław Lem.
Tak więc głównie nurty literatury tego okresu są następujące:

−

literatura faktu (przeważnie literatura wojenna),

−

literatura tendencyjna (literatura socrealizmu),

−

gatunki parabeletrystyczne (eseistyka, reportaż),

−

powieść historyczno-filozoficzna,

−

proza autotematyczna,

−

proza eksperymentalna,

−

tematyka wsi,

−

powieść fantastyczno-naukowa.
W tym okresie powstają, najważniejsze utwory, które wywrą wpływ na cała literaturę

światową:

−

Alberta Camusa „Dżuma”,

−

Georga Orwella „Rok 1984,

−

Eugèna Ionesco – „Łysa śpiewaczka”,

−

Ernesta Hemingwaya – „Stary człowiek i morze”,

−

Samuela Becketta – „Czekając na Godota”,

−

Wiliama Goldinga – „Władca much”,

−

Johne Tolkiena – „Władca pierścieni”.
W drugiej połowie XX w. zarówno w literaturze, jak i sztuce dochodzą do głosu

tendencje postmodernistyczne. Postmodernizm to nurt intelektualny i artystyczny, w którym
dozwolone jest przekraczanie granic między sztuką elitarną a popularną, a utwór literacki
może swobodnie nawiązywać do ukształtowanych już stylów. Było to wynikiem przekonania,
że w sztuce nie ma już możliwości powiedzenia czegoś nowego, że jest ona skazana na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powtarzalność i dlatego można tworzyć dzieła, które mają budowę niespójną, mogą składać
się ze swobodnie dobranych elementów.

Wzorcami swobody twórczej, eksperymentu i nowatorstwa są:

– „Ulisses” J. Joyca, w której zastosował pisarz nową technikę narracji, tzw. „zapis
strumienia świadomości”, czyli rejestrowania luźnych skojarzeń wywołanych bodźcami
zewnętrznymi, wspomnieniami i sygnałami płynącymi z głębi podświadomości, stąd
w powieści zdania bez interpunkcji, niezupełnie gramatyczne,
– „Rzeźnia nr 5” Kurta Vonegutta, w której znajdziemy charakterystyczne cechy
postmodernizmu – groteskową wizję świata z elementami absurdu, parodią i pastiszem,
dziwny sposób narracji.
– „Mistrz i Małgorzata” Michała Bułhakowa, gdzie wszystko dzieje się na opak, a znane
i utrwalone w literaturze konwencje ulegają całkowitemu odwróceniu, jest to gra z tradycją
literacką objawiająca się „wywróceniem schematów”.

Podobną technikę narracji stosowali – Wirginia Wolf, Wiliam Faulkner, John Dos

Passos. Vladimir

Nabokov.

Cechy postmodernistycznej powieści są następujące:

−

groteska,

−

absurd,

−

fantastyka,

−

parodia tradycyjnych form powieściowych,

−

wykorzystanie różnych gatunków literackich i komiksów,

−

technika narracji wywodząca się z filmu,

−

dążenie do skrótów, zredukowanie ciągu fabularnego do serii obrazów, fragmentów lub
akapitów.
Najciekawszymi formami prozatorskimi wynikającymi z założeń postmodernizmu są:

−

pastisz, rodzaj stylizacji, która polega na podrobieniu jakiejś techniki pisania – stylu,
gatunku literackiego, jednak nie w celu wyśmiania jej, lecz do wypowiedzenia treści,
które w pierwotnym wzorze nigdy nie występowały. Klasycznym przykładem jest „Imię
Różny” Umberto Eco. Jest to powieść historyczna oparta na schemacie powieści
detektywistycznej. W Polsce przykładem takiego elastycznego wykorzystania formy są
powieści Pawła Huelle „Weiser Dawidek”, Stefana Chwina „Hanemann”, Tadeusza
Konwickiego „Czytadło”.

−

nieepicki model prozy, który wywodzi z przedwojennych tradycji (np. Bruno Szulz,
Stanisław Witkiewicz, Witold Gombrowicz), gdzie autor korzysta z prawa do
posługiwania się wszystkimi składnikami narracji jako rozrusznikami fabuły, od
pojedynczego słowa poprzez rymy, poetyckie środki stylistyczne, łączenie form
powieściowych z poematami. W takiej powieści wszystko jest możliwe, panuje
dowolność, np. jeśli jest jakaś akcja to nie ma następstwa zdarzeń, narrator przerywa
opowieść, odbiega od głównego wątku, wtrąca komentarze, dygresje. Mistrzem tak
konstruowanej fabuły w Polsce jest Jerzy Pilch („Spis cudzołożnic”), a w literaturze
światowej wspomniany już czołowy postmodernista Umberto Eco („Wahadło
Foucaulta”), Aldous Huxley („Kontrapunkt”).

−

sylwa ponowoczesna, czyli narracyjny „groch z kapustą”. Terminem tym określa się
dzieła, które nie respektują zasad gatunkowych, odwołują się do różnych wzorców, łączą
elementy wywodzące się z różnych tradycji. W takim utworze akcja rozwija się od
przypadku do przypadku można rzec, że jest chaotyczna, bo przerywana skojarzeniami
i wspomnieniami. Mogą one mieć formę opowiadania, noweli, eseju, szkicu. Jest to
jednocześnie sposób na ukazanie możliwości gatunkowych literatury oraz bunt przeciwko
jakimkolwiek konwencjom, które tylko krępują inwencję twórczą i ograniczają pisarzy.
W literaturze francuskiej tego typu eksperymenty stosowali – Michael Butor i Blade

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Simon, w Polsce Tadeusz Konwicki i

Witold

Gombrowicz, oraz reprezentanci

najmłodszego pokolenia pisarzy Andrzej Stasiuk („Dukla”), Manuela Gretkowska
(„Tarot paryski”) Paweł Hulle („Inne historie).
W literaturze współczesnej we wszystkich dziedzinach sztuki ważną rolę odegrały dwie

tendencje:

−

groteska, zabieg stylistyczny polegający na ukazaniu rzeczywistości w sposób
fantastyczny, zdeformowany, karykaturalnie przejaskrawiony, który łączy w sobie
elementy przeciwstawne: komiczne i tragiczne, wzniosłe i pospolite, przykładem może
być powieść Jerzego Pilcha „Spis cudzołożnic”.

−

absurd, czyli coś co jest odczuwalne jako niedorzeczność, pozbawione sensu, logiki.
W

tekstach literackich mówimy o absurdzie, jeśli składniki przedstawionej

rzeczywistości nie mają uzasadnienia w kontekście ideowym utworu.
Taki sposób ukazywania świata poprzez deformację i wyszydzanie nie wynika z niechęci

czy odrazy do niego, ale jest sposobem ukazania rzeczywistości, która stała się obca
i niezrozumiała. Przykładem są dzieła Gombrowicza i Mrożka.

Znakiem czasu jest powstanie następujących gatunków powieści:

−

antyutopii, powieści odwracającej schemat utopii. George Orwella „Rok 1984”, Aldousa
Huxleya „Nowy wspaniały świat” i Anthonego Burgesse „Mechaniczna pomarańcza”. To
powieści, które są polemiką z utopiami z ich ideologią, wiarą w człowieka i w świetlaną
przyszłość. Przedstawiają wyimaginowane społeczeństwa, które rządzone totalitarnymi
metodami, zabijają ludzką indywidualność.

−

powieść parabola, wspomniana już „Dżuma” Alberta Camusa, oraz „Lot nad kukułczym
gniazdem” Kena Keseya, Josepha Hallera „Paragraf 22” powieść o charakterze
dydaktycznym przekazująca jakieś przesłanie poprzez przykład lub alegorię, każe tym
samym poszukiwać głębszych, ukrytych sensów.

−

gatunku nazwanego „realizmem magicznym”, który pojawił się w powieściach
iberoamerykańskich np. Gabriela Garcia Marqueza „Sto lat samotności” oraz Mario
Vargasa Llosa, Luisa Borgera, Alejo Carpentiera, Julio Cortázara. Pierwotnie ten termin
odnosił się do malarstwa i filmów, które przedstawiały udziwnioną codzienność.
Powieści tego typu przedstawiają wyimaginowany świat, pełen duchów,
niewytłumaczalnych zjawisk i tajemnic. Ten sposób kreowania świata służy ukazaniu
realistycznej prawdy psychologicznej o człowieku.

−

powieści fantasy, np. „Saga o Wiedźminie” Andrzeja Sapkowskiego, które mogą być
traktowane jako baśnie, jednak liczne ślady współczesności w tych utworach – od
problemów społecznych do psychoanalizy podejmują ważne zagadnienia. Czasem są to
moralitety, gdzie toczy się walka dobra ze złem, godności z podłością, miłości
z nienawiścią.

−

tendencja do mityzacji w powieściach Tadeusza Konwickiego „Sennik współczesny”,
dotycząca przede wszystkim budowy przestrzeni, która to jest głównym bohaterem
utworu, symbolem świata pełnego ładu i harmonii.

−

poetyka baśni i przypowieści w powieściach Paulo Coelho (Alchemik), które próbują
odpowiedzieć na skomplikowane egzystencjalne problemy młodego pokolenia, ale także
tendencja do upiększania pojęć tak charakterystyczna dla filozofii Nev Age (Nowe
Wiek), która zakłada możliwość pogodzenia istniejących w świecie przeciwieństw
upiększanie pojęć oraz wiara, że w świecie istnieje ład. (Ruch hipisowski z lat 60. XX w.
przeciwstawiający się racjonalizmowi i pragmatyzmowi w kulturze). Wśród krytyków
pojawił się postulat nazwania książek Paulo Coelho książkami psychoterapeutycznymi.

−

proza optymistyczna Wilhama Whartona („Ptasiek”, „Nigdy mnie nie złapiecie”, „Franki
Furbo”), w których głosi takie wartości, jak: miłość, przyjaźń, prawda, samorealizacja,
które udaje się ocalić w walce z bezdusznymi mechanizmami współczesności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

groteski historiozoficzne, powieści najmłodszego pokolenia pisarzy polskich A. Barta
„Rien ne va plus”, Marii Gretkowskiej „My zdzieś emigranty”, Tadeusza Komendanta
„Lustro i kamień” ukazujące polską historię jako mieszaninę absurdów i nieporozumień.

−

diarystyka, literatura z pogranicza literatury pięknej i faktu. Szczególnie popularny stał się
dziennik, który jest nie tylko autoportretem twórcy, ale ważnym dopełnieniem jego
twórczości, nieocenionym źródłem

świadectwa czasów. Najważniejszy po

Gombrowiczowskim polski dziennik literacki stworzył G.H. Grudziński „Dziennik
pisarzy nocą”.

−

literatura kobieca, pisana przez kobiety i dla kobiet poruszająca tematy i problemy kobiet
z ich radościami, codziennością, seksualnością są to powieści skandalizującej pisarki
amerykańskiej Erici Jong „Strach przed lataniem”, Jeanette Winterson „Płeć wiśni”
Margaret Atwood „Zbójecka narzeczona”, „Grace i Grace”. Heleny Fielding „Dziennik
Bridget Jones”, a w Polsce książki Katarzyny Grocholi.

Twórczość dramatyczna

Twórczość dramatyczną w Polsce reprezentują Sławomir Mrożek, Tadeusz Różewicz,

Ernest Bryll Ich dramaty są typowe dla postmodernizmu, bowiem zrywają z klasycznymi
formami teatru tj. z prawdopodobieństwem akcji, operują groteską, metaforą, absurdem,
wykorzystują gest i pantomimę.

Istnieją jednak dramaty takich twórców, jak: Tomasz Łubieński, Jerzy Sito, które

wykorzystują tradycyjną formę dramatu dla ukazania współczesności.

Błędem byłoby jednak twierdzenie, że jedyną i główną tendencją współczesnej

dramaturgii jest absurd i groteska. Istnieją przecież dramaty zachowujące tradycyjną formę,
np. dramaty historyczne Tomasza Łubieńskiego, czy Euglen O’Nella; dramaty ukazujące
problemy współczesności – Janusza Głowackiego, Bogusława Schaeffera, czy Seana
O’Caseya, Tennessee Williamsa, Johna Osborna, Artura Millera. Wiele z tych dramatów
wymienionych twórców należy do klasyki i są wzorem dla następnych pokoleń.

Natomiast najważniejsze nurty w poezji polskiej są następujące:

–

poezja deziluzji Wisławy Szymborskiej, której charakterystyczną cechą jest zadziwienie
światem i sytuacją egzystencjalną człowieka. Paradoksy rzeczywistości sprawiają, że
poetka nieustannie zadaje pytania o rzeczy z pozoru banalne i oczywiste, a te wnikliwe
dociekania prowadzą do zaskakujących, głębokich refleksji filozoficznych:

–

turpizm, który wprowadził do poezji brzydotę, temat śmierci, zmęczenia i wysiłku, głosił,
że brzydota jest dopełnieniem obrazu ludzkiego życia. Poezja Stanisława Grochowiaka,
nawiązuje do motywów barokowych, ukazuje cierpienie i postuluje pokorę;

–

klasycyzm współczesny (lub neoklasycyzm), którego twórcą był Thomas Stearns Eliot,
a w Polsce Zbigniew Herbert i Tadeusz Nowak oparta jest na ideale czystej poezji, czyli
niezależnej od treści życiowych, to liryka intelektualna, pełna aluzji filozoficznych,
a w formie nawiązująca do klasycznych wzorów;

–

lingwizm, np. twórczość Edwarda Balcerzana, Mirona Białoszewskiego, jest literackim
eksperymentem. Założeniem tego kierunku jest ludyczność (zabawa), czyli zabawa
językiem. Poeci wychodzili z założenia, że zasadniczym zadaniem poezji jest
wypróbowanie możliwości języka i rozrachunek z jego konsekwencjami, poezja
lingwistyczna podejmuje grę z patologią językową, próbuje naśladować chaotyczny
i niestaranny styl naszych codziennych wypowiedzi (język kolokwialny), wprowadza
przejęzyczenia, powtórzenia, jąkanie;

–

poezja Nowej Fali, nazywanym pokoleniem 68 (Stanisław Barańczak, Ewa Lipska, Adam
Zagajewski, Julian Kornhauser). Program artystyczny i ideowy grupy tych twórców to
„mówić prawdę” i „mówić wprost” bez aluzji i niepowodzeń, poezja natomiast powinna
być w bliskim związku z życiem codziennym „tu i teraz”. Toteż poeci demaskowali

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obłudę życia publicznego i języka propagandy nazywanego za Orwellem „nowomową”.
Wykorzystali również i rozwinęli odkrycia poezji lingwistycznej – zainteresowanie
regułami mówienia i pisania. Poeci tej grupy poddali także wnikliwej analizie język
środków masowego przekazu, stylizowali swoje utwory na formę niepoetycką – wywiad,
ankietę, przesłuchanie;

–

nurt religijny, poezja ks. Jana Twardowskiego to twórczość, która ukazuje świat ze
wszystkimi jego ciemnymi stronami ale jest pełna przygody, nadziei, akceptacji świata,
drugiego człowieka i przyrody. Poeta – kapłan, zgodnie z nauką chrześcijańską, ale bez
cienia moralizatorstwa czy kaznodziejskiego tonu pomaga inaczej spojrzeć na życie.
Jednak nie daje gotowych recept na przezwyciężenie bólu i cierpienia, choć daje jedną
wskazówkę „śpieszmy się kochać, ludzie tak szybko odchodzą”. Jego utwory wyrażają
wewnętrzną i bardzo osobistą potrzebę człowieka zmierzającego do Boga,

–

poezja pokolenia „bruLionu” (Marcin Świetlicki, Krzysztof Koheler, Jacek Podsiadły,
Marcin Sandecki, Marcin Baran, Robert Tekieli) pierwsze wydanie w 1986 r. Pismo
literackie „bruLionu” ukazujące się w Krakowie uważane było za manifestację polskiego
postmodernizmu. Zauważa się dwie tendencje – autentyzm i neoklasycyzm. Autentyzm
w wierszach pokolenia „bruLionu” manifestowany był nie tylko poprzez rejestrowanie
„życia na gorąco”, ale także formą wierszy, pełnych niespodzianek językowych
i wersyfikacyjnych, natomiast neoklasycyści usiłowali ująć w pewne ramy, uporządkować
chaos współczesnego życia, stąd w poezji przestrzeganie rygorów wersyfikacyjnych. Nie
można stwierdzić, że ich różnorodność poetycka sprowadza się do „malowania”
rzeczywistości, rejestrów wydarzeń. Język tej poezji kolokwialny, pełen niespodzianek,
stąd nazwa barbarzyńcy od tytułu wiersza K. Kohelera, jednocześnie w grupie byli
zwolennicy neoklasycyzmu, którzy tworzyli poezję, która respektowała zasady poezji
klasycznej, stąd w twórczości tych poetów oda, sonet, hymn, które miały chaos
współczesnego życia ujmować w pewne rygory. Obydwa nurty łączy przekonanie o roli
poety, który ma wyprowadzić świat z nicości. Manifestacją nadejścia nowego pokolenia
poetów jest antologia wydawana przez Roberta Teklelego „Przyszli barbarzyńcy”,
oznajmiająca zmianę pokolenia literackiego.

Charakterystyczne cechy literatury XX w. są następujące:

−

synkretyzm, łączenie różnych gatunków piśmiennictwa,

−

kreacjonizm, swoboda tworzenia przedstawionego świata „nie opisywać świat, ale go
wynaleźć ” to niejako hasło wywoławcze nowej literatury,

−

nowe formy narracji, bez komentarza odautorskiego,

−

nowa forma kompozycji, kompozycja retrospektyczna, brak chronologii wydarzeń

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są ogólne zasady pisania recenzji?

Dokonaj analizy i interpretacji dowolnego utworu prozaicznego?

Określić kto to jest bohater?

Wskazać kontekst dzieła, które będziesz recenzować?

Jak należy ocenić książkę pod względem edytorskim?

Co to jest „podmiot liryczny”?

Jakie właściwości stylowo-kompozycyjne występują w liryce?

Rozpoznawać gatunki liryczne?

Wymienić i rozpoznać podstawowe środki stylistyczne, słowotwórcze, składniowe?

10.

Jakie zasady obowiązują w trakcie dyskusji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź recenzję dowolnie wybranej książki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

znać tekst recenzowanej książki,

zapoznać się z recenzjami zamieszczonymi w różnych czasopismach i potraktować je jako
wzór,

napisać recenzję według wzoru:

−

tytuł recenzji (tytuł ma sygnalizować jakiego sądu może się czytelnik spodziewać),

−

informacja o autorze recenzowanego dzieła,

−

streszczenie dzieła w postaci zwięzłego przedstawienia głównych wątków fabuły,

−

ocena: fabuły, stylistyki, prawdopodobieństwa przedstawionego świata,

−

odczytanie ukrytego sensu dzieła,

−

zachęcenie czytelników do przeczytania książki,

przedstawić recenzję do oceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tekst recenzowanej książki,

−

pisma literackie lub inne,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Ewy Lipskiej „Egzamin”.

Egzamin
Egzamin konkursowy na króla
wypadł doskonale.
Zgłosiła się pewna ilość królów
i jeden kandydat na króla.
Królem wybrano pewnego króla
który miał zostać królem.
Otrzymał dodatkowe punkty za pochodzenie
spartańskie wychowanie
i za uśmiech
ujmujący wszystkich za szyję.
Z historii odpowiadał
ze świetnym wyczuciem milczenia.
Obowiązkowy język
okazał się jego własnym.
Gdy mówił o sprawach sztuki
chwycił komisję za serce.
Jednego z członków komisji
chwycił odrobinę za mocno.
Tak
To na pewno był król.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przewodniczący komisji
pobiegł po naród
aby móc uroczyście
wręczyć go królowi.
Naród
oprawiony był
w skórę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać kilkakrotnie utwór,

określić charakter utworu,

określić podmiot liryczny wiersza oraz rozpoznać sytuację liryczną,

dokonać analizy formy artystycznej wiersza, biorąc pod uwagę jego budowę, konstrukcję
wypowiedzi lirycznej,

uporządkować wszystkie dotychczasowe elementy i rozpoznać dominantę kompozycyjną,

określić ogólny sens utworu,

określić konteksty utworu,

wyciągnąć wnioski,

dokonać pisemnej analizy wiersza,

10)

przedstawić nauczycielowi do recenzji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

„Słownik terminów literackich” Stanisława Sierotwińskiego.

Ćwiczenie 3

Przygotuj i poprowadź dyskusję literacką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

naświetlić zagadnienie i zgromadzić jak najwięcej argumentów, potwierdzających swoją
tezę,

uzasadnić w sposób oryginalny swoje stwierdzenia,

umieć przewidzieć opinie i sądy dyskutantów,

potrafić uogólnić i wyciągnąć wnioski,

umieć zwięźle rzeczowo i jasno dowieść swoich racji i maksymalnie je zobiektywizować,

posiadać zdolność indukcji i redukcji, które są warunkiem takiej formy wypowiedzi.

Przykładowy temat dyskusji.
Teza. Czy słusznie „Dziennik Bridget Jones” został okrzyknięty bestsellerem.

1. Wypisz argumenty przemawiające za słusznością Twojej tezy.
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

2.

Wypisz przewidywane argumenty adwersarzy.

…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wypisz dowody potwierdzające twoją tezę.

…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

4.

Wypisz dowody potwierdzające tezę przeciwników.

…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

5.

Odpowiedz na pytanie, czy wszystkie racje adwersarza są do obalenia, z którymi się
zgodzisz, a które podważysz, podaj uzasadnienie.

…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

6.

Odpowiedz na pytanie, dlaczego argumenty przeciwników nie przekonały Cię.

…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

7.

Odpowiedz na pytanie czy zostałeś przekonany.

…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

8.

Zbierz wszystkie argumenty i dokonaj podsumowania. Pamiętaj, że w trakcie trwania
dyskusji musisz pozwolić wypowiedzieć się przeciwnikom, wysłuchać uważnie ich racji,
nie przerywać dyskutującym, zachować spokój, nie popadać w zacietrzewienie, bo
niczego nie udowodnisz!

…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz do ćwiczeń,

–

książka na temat, której będzie prowadzona dyskusja.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dokonać analizy i interpretacji utworu lirycznego?

sporządzić recenzję książki, spektaklu teatralnego?

przeprowadzić dyskusję literacką?

uogólnić i wyciągać wnioski?

wymienić najważniejsze tendencje literatury XX w.?

scharakteryzować takie gatunki, jak: powieść utopijna, powieść
parabola?

wymienić gatunki publicystyczne i opisać je?

określić cechy pastiszu, groteski?

zdefiniować pojęcie ,,nieepicki model prozy”?

10)

wymienić najwybitniejszych twórców literatury XX w.?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Rynek wydawniczy książki

4.3.1. Materiał nauczania

Rynek książki, to wszystkie działania związane z wydawaniem, promocją i sprzedażą

książek. Uczestnikami rynku książki są więc wydawcy, dystrybutorzy (hurtownicy
i importerzy), księgarze i odbiorca czyli czytelnik (nabywca) książki. Obecnie tradycyjny
rynek książki zmienia się, a przyczyną tego stanu rzeczy jest rewolucja technologiczna, której
początek przypada na lata 70 XX w. To sprawia, że poszukuje się coraz to nowych sposobów
rozpowszechniania książek, tym bardziej że zmienia się także postać książki. Pojawiają się
publikacje, które jednak tylko z pozoru nie są książkami, a przecież spełniają od strony
kwalifikacji dokumentacyjnej wszystkie wymogi, co potwierdza swoim autorytetem
Światowe Biuro ISBN.

Publikacje tego typu to:

–

publikacje elektroniczne na dyskietkach i dyskach (produkty offline) oraz wirtualne
internetowe (online),

–

e-książki elektroniczne, którymi są produkty amerykańskich firm elektronicznych –
RocketBook (książka w osobistym komputerze), Softbook (mały komputer oprawiony
w skórę, przypominający książkę), EB Dedicated Leader (komputer przypominający
książkę o dwóch przeciwległych ekranach, który można zamykać jak książkę,

–

programy multimedialne na płytach CD-ROM (przeważnie encyklopedie, słowniki),

–

książki do słuchania, książki dźwiękowe, które nazywa się „współczesnym
anachronizmem”, a których niewątpliwą zaletą jest zaangażowanie tylko jednego zmysłu
i co również ważne służą ludziom z upośledzeniem wzroku.

Takie formy są niewątpliwie zagrożeniem, dla tradycyjnej postaci książki, toteż

wydawcy, księgarze prześcigają się w pomysłach, poszukując coraz to nowych form
sprzedaży. Książki sprzedawane są w kioskach, supermarketach, księgarniach wysyłkowych
tzw. „Klubach Książki”, na stacjach benzynowych. Powstają również wielkie supermarkety
księgarskie np. w śródmieściu Londynu w 2001 r. brytyjski koncern księgarski Waterstones
otworzył największą księgarnię w Europie o powierzchni 6000 m

, oferującą 265 tys. tytułów,

z restauracją, kawiarnią, salą wystawową, miejscami na imprezy oraz czytelnią, gdzie
nabywca może spokojnie przejrzeć i przeczytać fragmenty wybranych książek. Podobny
charakter ma także utworzona w Londynie w kilka miesięcy później księgarnia amerykańskiej
firmy Borders.

Jeszcze inną charakterystyczną cechą współczesnego rynku książki jest jego

koncentracja. Opanowały go wielkie koncerny światowe, niezwykle ekspansywne, są to:
firmy niemieckie:

–

Bertelsmann,

–

Wolters Kluwer,

francuskie:

–

Reed Elsevier,

–

Hachette,

–

Havas

–

Kanadyjska Thomson Corporation,

–

VNU (Zjednoczone Wydawnictwa Holenderskie),

–

Angielskie Waterstones i Random Hause,

–

Amerykańska firma Borders oraz koncerny medialne Viacom i CBS.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poszerzeniu rynku sprzyja sprzedaż internetowa, oferta tego typu firm liczy kilka

milionów tytułów, okazało się bowiem, że książka jest idealnym „produktem”. Największe na
świecie to amerykańskie firmy internetowe:

–

Amazon.com,

–

Barnesandoble.com

Publikacje elektroniczne nadzorowane są przez system Digital Object Indentifier,

a patronat nad nim objęło Światowe Biuro ISBN.

W ślad za tymi firmami poszły koncerny wydawnicze takie jak: Bertelsmann, Hachette,

które sprzedają swoje książki za pośrednictwem Internetu. Również małe firmy uruchamiają
portale internetowe i oferują sprzedaż systemem Book Sense, który polega na tym, że
zamówioną książkę klient otrzyma w najbliżej położonej księgarni.

Konkurencja na rynku książki spowodowała jeszcze inną formę, mniejsze firmy

wydawnicze drukują książki w minimalnych nakładach, na specjalne zamówienie księgarzy
(system ten został nazwany „painting on demand „druk na życzenie”.

Rynek książki w Polsce

Zmiany ustrojowe po roku 1989 miały również wpływ na zasady dystrybucji książek

w Polsce. Dwie wielkie firmy – Dom Książki i Składnica Księgarska uległy likwidacji, co
spowodowało rozdrobnienie i rozproszenie rynku ksiązki. Powstały małe księgarnie, które
oferowały zaledwie 3–8 tys. tytułów rocznie. Jednak już w 1999 r. pojawiły się dwie duże
firmy dystrybucyjne „Azymut” i „Polska Dystrybucja Książek” (PDK), powstało też wiele
nowych wydawnictw (statystyki podają, że jest ich obecnie około 20 tys.), a wejście na rynek
Polski dużych międzynarodowych koncernów – Egmond Holding, Harlequin Enterprises,
Luksemburg CCambrige, Holding Group, C.H. Beck, Bertelsmann, Walter Kluwer, Readers
Digest, Hachette Live spowodowało powiększenie rynku książki, zwiększyło nakłady, rodzaj
publikacji i sposób dystrybucji.

Mankamenty polskiego rynku książki

Mimo że rynek książki w Polsce rozwija się, to pewne niedostatki nie pozwalają na

większą dynamikę. Zjawiska ujemne są następujące:

–

wzrost nakładów książek z jednoczesnym ograniczeniem wprowadzania nowych tytułów
(wydawnictwa boją się ryzyka finansowego i wolą bazowanie na sprawdzonych, dobrze
sprzedających się publikacjach),

–

brak instytucji w rodzaju amerykańskiej firmy Nielsena czy brytyjskiego wydawnictwa
J. Whitaker & Sans zajmujących się badaniami rynku książki, stąd przypadkowość doboru
ofert wydawniczych, która jest wynikiem braku informacji,

–

niska płynność finansowa małych i średnich wydawców,

–

duże zapasy niesprzedanych książek,

–

brak środków na reklamę,

–

brak większych profesjonalnych firm dystrybucyjnych pośredniczących między wydawcą,
a księgarzem, w Polsce jest ich niewiele.

Jednak mimo tych słabości są szanse dla rozwoju rynku książki w Polsce, trzeba tylko

umiejętnie wykorzystać doświadczenia wielkich firm wydawniczych i dostrzec jak wielkie
możliwości daje dostęp do Internetu. To nie tylko najtańszy i najprostszy sposób promocji
książek, ale jednocześnie jedna z metod sprzedaży. Na polskim rynku funkcjonują dwie duże
firmy internetowe – Merlin.com.pl, oferująca ponad 130 tys. pozycji i konkurujący z nim,
mniejszy Empik.com.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy jednak liczyć się z zagrożeniami – spadkiem produkcji książek, co może być

związane z niżem demograficznym, wzrostem cen książek (spowoduje to wprowadzenie
podatku VAT) postępującą pauperyzacją społeczeństwa, konkurencją mediów, nieuczciwą
konkurencją.

Szansą i jednocześnie zagrożeniem dla rynku książki jest ich import, którego wartość

z roku na rok wzrasta. Najwięcej książek sprowadzamy z Wielkiej Brytanii i USA,
stosunkowo mniej z Niemiec, Francji, Hiszpanii i Rosji. Większość importowanych książek
to podręczniki do nauki języków obcych, słowniki, publikacje naukowe.

Czołowi importerzy książek to firmy:

–

Polango,

–

Bookland,

–

Omnibus,

–

International Hause,

–

IPS,

–

Ars Polona,

–

ABE Marketing.

Na polskim rynku działają również firmy zagraniczne specjalizujące się w wydawnictwach
przeznaczonych do nauki języków obcych. Prezentują one trzy rodzaje ofert:
–

tytuły przygotowane przez polskich autorów i wydawane z polskimi numerami ISBN,

–

lokalizacje, czyli tytuły specjalnie przygotowane dla polskiego odbiorcy, ale
wykorzystujące materiały źródłowe oryginalnego podręcznika czy słownika z polskimi
i obcymi numerami ISBN,

–

książki importowe w wersjach oryginalnych.

Jak widać tradycyjny rynek książki uległ przeobrażeniu. Nowe technologie, duża

konkurencja, wręcz obrazoburczy sposób traktowania książki jak najzwyklejszego towaru,
spowodowały zmiany w sprzedaży książek.

Obserwujemy następujące tendencje:

–

zmniejszenie liczby księgarń,

–

tworzenie się nowych miejsc sprzedaży,

–

rozwój księgarni wysyłkowych,

–

powstanie księgarni internetowych,

–

bezpośrednią sprzedaż książek przez wydawnictwa.

Zmniejszenie liczby księgarń jest wynikiem powstania nowych punktów sprzedaży –

w kioskach, na dworcach, na targowiskach i w supermarketach, gdzie książkę kupuje się
niejako przy okazji innych zakupów, czasem nawet na kilogramy.

Księgarnie wysyłkowe, których właścicielami są wydawcy, stosują różne formy, np.

Reader’s Digest preferuje sprzedaż bezpośrednią, sprzedaż z katalogów, podobny sposób
kupna proponuje księgarnia KKKK, należąca do Prószyński Media sp. z o.o, natomiast
katolicka księgarnia ProDoks (Promotor Dobrej Książki) wysyła swoje katalogi do
hobbystów. Wydawcy zabiegając o klienta, przyjmują także pojedyncze zamówienia
wysyłane przez telefon. Przy niektórych wydawnictwach działają kluby miłośników książek
np. przy wydawnictwach Muza, Wiedza i Życie, PWN, jeszcze inne wysyłają swoje katalogi
do wybranych grup odbiorców, np. wydawnictwa prawnicze. Inną formą sprzedaży jest
subskrypcja, czyli realizacja zamówień na publikacje wielotomowe, publikacje o charakterze
ciągłym. Wreszcie zamknięte „Kluby Książek”, gdzie przynależność do klubu zobowiązuje
do zakupu określonej liczby książek, np. w ciągu roku czy miesiąca, największy w Polsce
tego typu klub to „Świat Książki” należący do wydawnictwa Bertelsmann.

Księgarnie internetowe w Polsce dopiero zaczynają działalność, największe (były już

wymienione) Merlin.com.pl i Empik.com oferują tysiące tytułów, niskie ceny książek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i przesyłek i gwarantują szybkość realizacji zamówienia. Mają one przed sobą ogromną
przyszłość, należy przypuszczać, że ich rozwój będzie bardzo dynamiczny.

Ogólne wnioski dotyczące rynku książki w Polsce są następujące:

Dynamiczny rozwój wydawnictw, co związane jest z nowymi formami dystrybucji
i zwiększonymi nakładami finansowymi.

Dobra rentowność wydawnictw.

Duża elastyczność, coraz szybsze reagowania na potrzeby czytelnicze.

Stabilny rynek.

Wyższe nakłady na reklamę.

Regulacje prawne rynku książki

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej rynek książki zgodnie z prawem wspólnotowym

podlega takim samym uwarunkowaniom dotyczącym praw konkurencji, wspólnego rynku
i pomocy publicznej, jak inne dziedziny przemysłu. Jednak uznając, że polityka państw
członkowskich wobec książek i czytelnictwa jest ich wewnętrzną sprawą, ze względu na
specyfikę kultury w 2001 r. Rada Europy wydała rezolucję, która wyznacza kierunki polityki
cen książek na rynku europejskim. Dostrzegając szczególną rolę książek w życiu społecznym
i ich specyficzny charakter – sankcjonuje rozwiązania obowiązujące w państwach
członkowskich. Chodzi przede wszystkim o tzw. „Prawo Langa” (nazwa pochodzi od
nazwiska Jacques’a Langa, pomysłodawcy ustawy o rynku książki). Założenia ustawy są
następujące:

–

na terenie całego państwa obowiązuje stała cena książek na okres jednego roku,

–

książka nie podlega prawom konkurencji, ponieważ jest dobrem kultury,

–

zakłada kary dla wyłamujących się spod tego prawa.
Prawo to ma chronić księgarzy i odbiorców przed nieuczciwą konkurencją wielkich,

ekspansywnych firm wydawniczych i księgarń oraz służyć uregulowaniu rynku książki.

Te rozwiązania w postaci ustawy (w Niemczech) i w formie umowy międzybranżowej

(we Francji, w Austrii, w Hiszpanii, w Grecji, w Danii, w Portugalii, w Włoszech)
funkcjonują i okazało się, że korzystnie wpływają na rynek książki w tych państwach.

W Polsce ze względu na brak jakichkolwiek unormowań w kwestii cen, konkurencji,

dotyczących rynku książki, w 2004 r. podjęto działania, które umożliwiają rozwiązanie
problemów i zagwarantują stabilne warunki rynkowe, powstał projekt ustawy, przygotowany
przez Izbę Książki wzorowany na rozwiązaniach wprowadzonych we Francji.

Główne założenia projektu są następujące:

–

ochrona praw księgarzy,

–

ustalenie przez wydawnictwa i importerów stałych cen książek i umieszczania ich na
książkach,

–

ustalenie przedziałów czasowych w jakich ma obowiązywać stała cena,

–

sankcja za łamanie prawa,

–

możliwość dochodzenia roszczeń w stosunku do nieuczciwych konkurentów.
Projekt ustawy ma na celu ochronę książki jako dobra kultury, ale także ma zapewnić

dostęp do książki wszystkim obywatelom.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Jak należy znaleźć w Internecie odpowiednie strony, na których wymienione są
czasopisma z informacjami o książkach i pisarzach?

Co to jest „bestseller”, „fantasy”?

Jakimi kryteriami należy się kierować układając listę bestsellerów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj przeglądu nowości literackich, wskaż, które z nich to debiuty literackie.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie te pisma literackie, które będą pomocne w wyszukiwaniu nowości
wydawniczych i debiutów literackich,

zgromadzić biuletyny informacyjne wydawnictw,

wypisać tytuły i autorów najnowszych pozycji książkowych:
–

beletrystyki,

–

literatury popularnonaukowej,

–

historii,

–

pamiętników,

–

historii literatury,

–

literatury fantastyczno-naukowej,

–

książki typu fantasy,

–

literatury dla dzieci i młodzieży,

–

najnowsze podręczniki z różnych dziedzin wiedzy,

–

opracowania,

sprawdzić, które nowości to debiuty literackie,

wypisać nazwiska autorów i tytuły debiutów literackich,

określić tematykę utworów,

zareklamować debiutanckie książki,

zaprezentować wykonane ćwiczenie w wersji elektronicznej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

drukarka,

−

czasopisma i biuletyny wydawnictw.

Ćwiczenie 2

Ułóż własną listę bestsellerów z dziedziny beletrystyki.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przejrzeć najnowsze biuletyny wydawców, pisma literackie, strony internetowe

określić kryteria kwalifikacji książek,

dokonać analizy tych kryteriów,

wybrać odpowiednie pozycje książkowe,

ułożyć listę,

pisemnie uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

prasa, pisma literackie, biuletyny wydawnictw,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

drukarka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Sformułuj odpowiedź na pytanie „Co decyduje o wartości i popularności dzieł

literackich?”.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać analizy treści ćwiczenia,

podać definicje – arcydzieła, bestselleru, czytadła,

podać własne przykłady i uzasadnić wybór,

odpowiedzieć pisemnie na zadane pytanie,

zaprezentować swoją pracę na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi wydawnictw,

−

wybrane pozycje z literatury.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozróżniać bestseller od książki popularnej?

samodzielnie dokonać oceny, co jest, a co może być bestsellerem

wyliczyć kryteria, które kreują bestsellery?

wyszukiwać portale internetowe informujące o nowościach
wydawniczych?

wymienić wydawnictwa funkcjonujące na polskim rynku
wydawniczym?

wyliczyć mankamenty polskiego rynku książki?

wymienić formy sprzedaży książek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Popularyzacja

książek i czytelnictwa

4.4.1. Materiał nauczania

Popularyzować to znaczy rozpowszechniać, udostępniać książki szerokiemu ogółowi

w taki sposób, by był dla wszystkich zrozumiały, przystępny i łatwy.

W ten proces powinni angażować się wszyscy uczestnicy rynku książki i to nie tylko

z powodów ekonomicznych, ale przede wszystkim z względów społecznych, a patronować
instytucje zajmujące się książką:
–

Instytut Książki,

–

Biblioteka Narodowa,

–

Instytut im. A. Mickiewicza,

–

Fundacja Kultury,

organizacje branżowe:
–

Polska Izba Książki,

–

Izba Księgarstwa Polskiego,

–

Polskie Towarzystwo Wydawców Książek,

–

Stowarzyszenie Księgarzy Polskich,

słowem wszyscy, którzy rozumieją jak ważna jest to dziedzina życia społecznego.

Aby pozyskać potencjalnych odbiorców i czytelników, wydawnictwa, księgarnie,

biblioteki stosują różne formy promocji, są to:
–

reklama,

–

spotkania autorskie,

–

targi książki,

–

recenzje w prasie,

–

nagrody literackie,

–

różnorodne inicjatywy bibliotek.

Reklama to zespół środków i takich form działania, które zwiększają liczbę nabywców

i czytelników książek.

Formy reklamy:

–

poprzedzająca (przed ukazaniem się książki),

–

wprowadzająca (równolegle z ukazaniem się książki) w postaci materiałów
promocyjnych,

–

druki reklamowe, takie jak: afisz, plakat, biuletyn o nowościach wydawniczych np. druk
offsetowy, zestaw kilku lub kilkunastu tytułów książek, zawierający niezbędne dane
o ofercie,

–

prospekt,

–

katalogi wydawców,

–

stosowanie opasek reklamowych na książkach,

–

wywieszki reklamowe, krótki napis na kartonie o treści informacyjnej,

–

ogłoszenia dołączone do numerów gazet lub czasopism,

–

recenzje książek w mediach,

–

„półki nowości” w księgarniach.

Spotkania autorskie organizowane przez wydawnictwa, księgarnie promujące najnowszą

książkę. Sposób przeprowadzania takiego bezpośredniego spotkania autora z czytelnikami
zależy od inwencji prowadzących i przeznaczonych środków. Należy bowiem przygotować
odpowiednie pomieszczenie, ekspozycję książek zaproszonego gościa, stoisko sprzedaży
i odpowiednio zareklamować spotkanie. Ostatnio popularne są spotkania autorów
podręczników do nauki języka obcego organizowane przez wydawców, na które wysyła się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

imienne zaproszenia do zainteresowanych. Są to jednocześnie szkolenia, a nauczyciele mogą
zapoznać się z podręcznikiem i nowymi metodami nauczania.

Ciekawą inicjatywą wykazali się księgarze z Gorzowa (księgarnia „Daniel” D.

Puczyłowskiego) i ze Świdnicy („Eureka”), którzy zaczęli organizować autorskie trasy
objazdowe w tzw. terenie, poza dużymi ośrodkami. Powodzenie tych spotkań było niebywałe,
bo na Williama Whartona, Jonathana Carolla, Mroziewicza czekały setki ludzi.

Inną formą propagowania książek są targi książki. Najważniejsze w Polsce to:

–

Międzynarodowe Targi Książki w Warszawie,

–

Krajowe Targi Książki w Warszawie,

–

Targi Wydawców Katolickich w Warszawie,

–

Targi Książki Historycznej w Warszawie,

–

Targi Książki Akademickiej „Atena” w Warszawie,

–

Promocje Dobrych Książek we Wrocławiu.

Targi książki to specyficzna reklama. Organizatorzy starają się o stworzenie

odpowiedniej atmosfery, szczególną oprawę, a oprócz spotkań autorów z czytelnikami
i przyznawania nagród odbywają się różnorodne imprezy towarzyszące. Przykładem może
być wrocławska inicjatywa Ośrodka Kultury i Sztuki z grudnia 2006 r. kiedy to odbyła się
„Promocja Dobrych Książek”. Jak ważne było to wydarzenie dowodzi obecność 60
wydawnictw i 70 autorów. Przyznawano nagrody, wybierano książkę roku, a spotkania
pisarzy z czytelnikami były dość niekonwencjonalne, odbywały się w galeriach, pubach,
klubach, bibliotekach, teatrach, muzeach i kościołach. Dla najmłodszych czytelników została
otwarta sala zabaw – „Abecadło”. Targi połączono z wręczeniem corocznej Literackiej
Nagrody Europy Środkowej „Angelus”, a uroczystości towarzyszył występ żydowsko-
norweskiej pieśniarki Beaute Kahan.

Do wzrostu sprzedaży, a więc jednocześnie promowania książek przyczyniają się

nagrody literackie. Honorują one autorów, a takie wyróżnienie przedkłada się na wielkość
sprzedaży, a więc są również narzędziem marketingu. Najważniejsze zagraniczne nagrody
literackie to:
–

Nagroda Nobla,

–

Booker Prize,

–

Prix Goncourt,

–

Prix Renaud,

–

Pulitzer.

Na polskim rynku najważniejsza jest nagroda literacka „Nike” przyznawana od 1997 r.,

której patronuje „Gazeta Wyborcza”. Inne ważne nagrody to:
–

Literacka Nagroda Europy Środkowej „Angelus”, przyznawana od 2006 r. autorowi
najlepszej książki prozatorskiej wydawanej po polsku,

–

Nagroda Fundacji im. Kościelskich, przyznawana od 1962 r. promująca autorów młodych
do 40 roku życia,

–

Paszport „Polityki”, nagroda ustanowiona w 1993 r. przez tygodnik „Polityka”, przyznawana
w sześciu kategoriach w tym literatury oraz nagroda specjalna dla kreatora kultury,

–

Nagroda Fantomu Polskiego imienia Janusza A. Zajdla, wyróżniająca najlepszą książkę
z dziedziny fantastyki,

–

Nagroda „Książka Roku” Magazynu Literackiego Książki, ustanowiona w 2001 r.
i przyznawana autorom polskim i zagranicznym.

Ogromną rolę w popularyzacji książek odgrywają pisma literackie, ale od 1996 r.

systematycznie zmniejsza się liczba czasopism kulturalnych. Na rynku utrzymują się tylko te
czasopisma, które istniały już dużo wcześniej, np. „Przegląd Kulturalny”, „Życie Literackie”,
„Znak”, „Notes Wydawniczy”, „Literatura Na Świecie”, które mają stałą grupę czytelniczą
oraz nowe „Fa-art.” – kwartalnik literacki, „Portret” – pismo literacko kulturalne skupiające

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

twórców młodego pokolenia, „Opcje” – dwumiesięcznik kulturalny o szerokiej tematyce,
a także czasopisma internetowe, jak np. „Latarnik” – tygodnik społeczno-kulturalny,
zajmujący się prezentacją twórczości artystów z różnych dziedzin, zamieszczający recenzje
książkowe, muzyczne, teatralne – adres [DMOZ/Word/Polska/Media/Czsopis/Tygod/],
„Feniks” – miesięcznik, który zamieszcza opowiadania i mikropowieści fantastyczno-
naukowe oraz fantasy – adres [DMOZ/Word/Polska/Media/Czsopis/Miesi196153czniki].

Jednak brak zawodowych krytyków odczuwa się, kiedy czytamy recenzje w tak

prestiżowych pismach, które mają działy kultury, jak gazety codzienne – „Gazeta Wyborcza”,
„Rzeczpospolita” i tygodniki – „Wprost”, „Polityka”, „Newswek”, mają one działy kultury
i okazało się, że przychylne recenzje w tych poczytnych i prestiżowych pismach walnie
przyczyniają się do krzewienia czytelnictwa. To właśnie te pisma wylansowały Masłowską,
J. Pilcha, M. Gretkowską i wielu innych młodych polskich twórców. Jednak te recenzje mają
bardziej charakter komercyjny, są raczej reklamą niż rzetelną krytyką.

Dużą rolę w lansowaniu książek odgrywa prasa kobieca, tu ukazują się wywiady

z pisarkami, listy bestsellerów, fragmenty polecanych książek, recenzje. Wydawnictwo
W.A.B. dostrzegło szansę dla siebie, kiedy „Twój Styl” wykreował Katarzynę Grocholę,
Monikę Szwaja, Olgę Tokarczuk, Manuelę Gretkowską i zaczęło współpracę
z miesięcznikiem. Teraz tę metodę wykorzystują inne wydawnictwa.

Inną formą promocji książek są kampanie medialne, widzimy reklamę książek na

bilbordach, a telewizja, która miała być wrogiem książek okazała się jej sprzymierzeńcem. To
przede wszystkim telewizja kreuje bestsellery, książki „najlepiej sprzedające” się, jak
wskazuje nazwa, a więc książki, które są zgodne z powszechnymi gustami. Taki utwór trafia
w społeczne oczekiwania i zapotrzebowanie na pewne treści czy problemy. Bestsellery kreują
też pewną estetykę, którą uznaje większość odbiorców. Jednym z wyróżników jest aktualność
tematyki. Modny temat wzbudza zachwyt mediów i w ten sposób bestsellerami stały się
książki Whartona, Coelho, Carrolla czy Helen Fielding. Kilka sekund reklamy
w „Wiadomościach” czy innym ważnym programie informacyjnym może spowodować
wylansowanie nawet marnej książki i wówczas czytelnicy szturmują księgarnie.

Nagłośnione medialnie akcje Fundacji ABC XXI w. „Cała Polska czyta dzieciom”,

„Polskiej Izby Książki”, „Czytajmy razem” i Festiwal Książki „Bibliomania” niewątpliwie
przyczyniły się do popularyzacji czytelnictwa. Pożyteczną inicjatywą jest przeszczepienie na
grunt polski idei bookcrossing (uwalniania książki), wymyślonej przez amerykańskiego
informatyka Rona Hornabekera. Polega ona na tym że celowo „gubi się” książki w miejscach,
gdzie bywa najwięcej ludzi, by mogli je sobie pożyczyć a potem znowu „zgubić”, ot coś
w rodzaju zabawy „podaj dalej”. Idea ta dotarła już do 130 innych krajów świata i zyskała
grono ponad 150 tys. sympatyków aktywnie biorących udział w tej akcji.

Do wzrostu czytelnictwa mogą przyczynić się niekonwencjonalne, jak na poważny

program kulturalny, audycje telewizyjne np. „Ulice kultury” prowadzone w stylu show
kulturalno-rozrywkowego, szkoda tylko, że jest ich tak niewiele.

Równie ważne dla popularyzacji książki i czytelnictwa są inicjatywy organizacji

międzynarodowych.

UNESCO w 1995 roku ogłosiło 23 kwietnia „Światowym Dniem Książki i Praw

Autorskich”. Rodowodu tego święta należy szukać w średniowiecznej hiszpańskiej tradycji,
kiedy to tego dnia odbywały się poetyckie turnieje i mężczyźni ofiarowywali kobietom
wiersze, a one dawały im róże. Tradycja przetrwała do dziś, Hiszpanie 23 kwietnia
obdarowują się książkami i różami.

Z okazji tego dnia w różnych krajach odbywają się imprezy związane z książką, np.

konkurs „Podróże i czytanie”, który odbył się w Niemczech. Wzięło w nim udział 86 tys.
osób, a wydawnictwo Bertelsmann, finansujące kampanię „Posyłam Ci pewną historię”
sprzedawało książki kieszonkowe za przysłowiowy grosik.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W 2007 r. zainicjowana została europejska akcja „Przyłapani na czytaniu”.
W Polsce przyłączyli się do akcji znani twórcy kultury, którzy dzielili się swoimi pasjami

i własnym przykładem zachęcali do sięgania po lekturę. Po ulicach Warszawy kursował
zabytkowy „Tramwaj Zwany Pożądaniem”, w którym odbywały się spotkania pisarzy
z czytelnikami. Podobne tramwaje pojawiły się w Gdańsku, Bydgoszczy i Krakowie.

Nowe media, a więc przede wszystkim Internet, mają również swój udział nie tylko

w sprzedaży ale i w rozpowszechnianiu czytelnictwa. Portale internetowe informują
o nowościach wydawniczych, są to:
–

Wirtualna Polska http:/ksiazki.wp.pl,

–

Wirtualny Wydawca www.waszww.pl,

–

miesięcznik Wydawca www.wydawca.com.pl,

–

serwis książki pl www.ksiazki.pl,

–

portal Agory www.gazeta.pl/ksiazki.

Tu właśnie można najciekawiej przedstawić aktualną ofertę wydawniczą

i wszechstronnie zaprezentować książki, a także je kupić. Jest to obecnie jeden
z najłatwiejszych sposobów dostępu do książki.

Nowe technologie przyczyniają się do zainteresowania literaturą zwłaszcza młodych

ludzi. Przykładem mogą być dwie publikacje gdańskiej firmy Young Digital Poland –
„Multimedialny świat Jana Brzechwy” oraz „Multimedialny świat Juliana Tuwima”.

Kiedy mówimy o promocji książek i czytelnictwa nie możemy pominąć roli

bibliotekarzy, to od ich inicjatywy, inwencji zależy, czy przyciągną czytelników. Przykładem
może być Biblioteka Publiczna we Wrocławiu, która od 2000 r. prowadzi intensywne
działania propagujące czytelnictwo. Są to nie tylko akcje propagandowe w postaci plakatów,
informacji w szkołach i wrocławskich mediach, ale również zajęcia warsztatowe, różnorodne
inicjatywy, które przyciągają czytelników np. adresowane do dzieci – „Tydzień z Misiem
Uszatkiem”, w czasie którego odbywały się prelekcje, pokazy, czy „Bajkowa Biblioteka”
z kukiełkowymi inscenizacjami bajek, a do młodzieży „Mój kanon lektur”.

Zachętą dla czytelnictwa, początkiem literackiej edukacji mogą być również komiksy. Ta

„literatura rysunkowa”, której jest dwa rodzaje – komiks strip (kilka obrazków, opowiadających
proste historyjki, ukazują się przeważnie w gazetach) i komiks novel (długie historie, które
niejednokrotnie dotykają tematów trudnych i ważnych), przekazujące te same treści, co w każdej
innej formie literackiej. Popularna w USA forma „książki”, gdzie arcydzieła literatury wydaje się
w tej postaci może sprawić, że młodzi ludzie czując pewien niedosyt, zainteresują się literaturą,
a czytanie stanie się nawykiem z niewątpliwą korzyścią dla czytającego.

Ciekawą formą zachęty do czytania może być też pomysł dwóch Anglików Robina

Waterfielda i Wilfrieda Daviesa – książka gra (game – book). Powieść tego typu składa się
z 300 krótkich fragmentów, są to zagadki kryminalne, z których może powstać wiele
wariantów tej samej historii, bo tę historię tworzą czytelnicy, stając się jednocześnie autorami
i bohaterami. Pierwszą tego typu książką była „Pajęcza sieć” wymienionych autorów.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Jakie są zasady przy odczytywaniu obcych nazwisk i tytułów?

Jakie są ogólne zasady obowiązujące przy organizowaniu spotkania autorskiego?

Jakie znasz najważniejsze nurty i tendencje w literaturze współczesnej?

Czy potrafisz opisać wybraną książkę, używając terminologii księgoznawczej?

Czy potrafisz sporządzić krótką recenzję książki?

Jakie informacje powinny się znajdować w opisie wybranych książek?

Czy potrafisz odmienić obce nazwy i nazwiska?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz nazwy wydawnictw do ich pisowni fonetycznej, połącz liczby z ich literowymi

odpowiednikami. Odczytaj nazwy.

Przykład:

Harlequin a)

/ri:də (r) dzidзest/

Enterprises b)

/’oksfəd/

Leader’s Digest

/’pvlits əpraize/

Longman d)

/ha:IkwIn/

Heinemann e)

/’eutδprδiz/

Oxford f)

/’rokit buk/

Brooker Prize

/’evribrk/

Pulitzer Prize

/’brkδpraiz/

Rocker Book

/’laηməeu/

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z tabelą symboli międzynarodowego alfabetu fonetycznego,

połączyć liczby z ich literowymi odpowiednikami,

sporządzić tabelę, w której obok prawidłowych odpowiedzi zamieścisz również wymowę
fonetyczną,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze ćwiczeń,

−

tabela symboli międzynarodowego alfabetu fonetycznego,

−

foliogramy.

Ćwiczenie 2

Zaprezentuj sprawozdanie ze spotkania autorskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

opisać kolejne etapy spotkania,

dokonać oceny przebiegu spotkania,

zaprezentować sprawozdanie w formie pisemnej lub nagrania z własnym komentarzem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz do ćwiczeń,

−

nagranie ze spotkania (wizualizacja).

Ćwiczenie 3

Przygotuj informacje o trzech wybranych książkach i trzech współczesnych pisarzach

z literatury polskiej i obcej.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać informacje o wybranych twórcach i pozycjach książkowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podać źródła tych informacji,

określić rodzaj publikacji,

opisać wybrane pozycje:
–

tematykę,

–

kategorie (jeśli to beletrystyka, to podać do jakiego nurtu literackiego zaliczy wybraną
pozycję i uzasadnić),

–

ocenić estetykę wydania,

pisemnie uzasadnić swój wybór,

zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

miesięcznik „Nowe Książki”.

Ćwiczenie 4

Odczytaj 4 wybrane przez siebie nazwiska pisarzy literatury światowej i 4 tytuły

wydawnictw. Nazwiska odmień.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uwzględnić następujące informacje:
–

zawsze zachowujemy pisownię oryginalną,

–

nazwiska zakończone w wymowie na spółgłoskę wymawianą np. Eliot, na spółgłoskę
nie wymawianą np. Villon; na –y po samogłosce np. Hemingway mają końcówki
polskie bez apostrofu,

–

nazwiska zakończone na –e nieme otrzymują końcówki polskie po apostrofie, np.
Joyc’em, o Joysie, w liczbie mnogiej nazwiska te otrzymują końcówki polskie,

–

nazwiska kończące się w wymowie na –y lub –i po spółgłosce odmieniają się
w liczbie mnogiej jak przymiotniki, w dopełniaczu, celowniku i bierniku nazwiska na
–i, -ie bez apostrofu, w liczbie mnogiej te nazwiska są nieodmienne,

–

jeśli nazwisko kończy się na dźwięk np. „th”, którego odpowiednik możemy znaleźć
w języku polskim to spolszczamy je,

–

nazwiska zakończone na –o, –oi, –ou, nawet jeśli występuje po niech niewymawiane –
s, –x są nieodmienne,

–

w nazwiskach niemieckich zachowujemy oryginalną pisownię i odmieniamy je
zgodnie z zasadami dotyczącymi nazwisk angielskich i francuskich,

–

nazwiska włoskie odmieniamy jak przymiotniki.

sporządzić tabelkę,

wpisać do tabeli wybrane nazwiska i nazwy wydawnictw,

odmienić je w liczbie pojedynczej D i B,

wpisać formę fonetyczną,

zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

tabela symboliki międzynarodowego alfabetu fonetycznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić organizacje branżowe i instytucje zajmujące się książką?

określić, co oznacza pojęcie „popularyzacja”?

wymienić najważniejsze nagrody literackie w Polsce i na świecie?

odpowiedzieć na pytanie, jaka jest rola mediów w promowaniu
książek?

odpowiedzieć na pytanie, kto i co decyduje o kreowaniu bestsellerów?

określić, jakie czynniki mają wpływ na sprzedaż książek?

podać definicję bestselleru?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Postrmodernizm to

prąd kulturowy.

kierunek filozoficzny.

postulat oryginalności w sztuce.

ogólna tendencja w kulturze drugiej połowy XX w.

„Biblią postmodernistów” były powieści

„Ulisses” J. Joyca.

„Czarodziejska góra” T. Manna.

„Czekając na Godota” S. Becketta.

„Imię róży” Umberto Eco.

Teatr absurdu charakteryzuje się

brakiem wyrazistej akcji i intrygi.

dominacją „czarnego humoru”.

farsą.

groteską, metaforą.

Twórcą teatru absurdu na świecie był

Samuel Beckett.

Eugéne Ionesco.

Stanisław Ignacy Witkacy.

James Joyce.

Happening nazywamy

improwizowane widowisko teatralne.

teatr objazdowy.

pantonimę.

teatr tańca.

Turpizm to określenie

tendencji w liryce.

poetyki brzydoty w liryce.

sposóbu interpretacji zjawisk w teatrze absurdu.

poetyki posługującej się grą słów.

Lingwizm jet charakterystyczną cechą poetyki

Stanisława Grochowiaka.

Stanisława Barańczaka.

Wiesławy Szymborskiej.

Zbigniew Herberta.

„O’haryści” to nazwa
a)

pokolenia „bruLionu”.

pokolenia Nowej Fali.

pokolenie „barbarzyńców”.

poetów najmłodszego pokolenia, które zadebiutowało po 1989 r.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kubizm jest
a)

kierunkiem w malarstwie.

sztuką geometryczną.

sztuką abstrakcyjną.

nazwą ugrupowania artystów z pierwszej połowy XX w.

10.

Autotematyzm oznacza
a)

refleksję nad własną twórczością literacką.

burzenie konwencji i norm w literaturze.

zabieg artystyczny.

deformację rzeczywistości przedstawioną w powieści.

11.

Esej jest
a)

szkicem filozoficznym.

szkicem naukowym.

gatunkiem literatury pięknej.

gatunkiem publicystycznym wykorzystującym fikcję literacką.

12.

Parabola to
a)

epicka powieść fabularna z gatunku fantasy.

metafora.

przypowieść charakterystyczna dla „Biblii”.

powieść metaforyczna.

13.

„Kartoteka” Tadeusza Różewicza jest
a)

komedią.

groteską.

karykaturą.

dramatem awangardowym.

14.

Sztuka op-artu to
a)

sztuka popularna.

kierunek sztuki wywodzący się z abstrakcji.

sztuka wizualna.

technika malarska.

15.

Surrealizm jest
a)

sztuką figuratywną.

kierunkiem artystycznym w literaturze.

jedną z metod w malarstwie.

sztuką odwołującą się do podświadomości.

16.

New Age (Nowa Era) jest
a)

filozofią stworzoną pod koniec XX w.

ruchem społecznym.

kierunkiem w literaturze.

ideologią hipisowską lat 60.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17.

Realizm magiczny to
a)

tendencja w powieściach pisarzy iberoamerykańskich.

literatura nawiązująca do tradycji ludowych.

literatura z pogranicza baśni i powieści surrealistycznych.

powieść fantastyczna.

18.

Synkretyzm jest pojęciem określającym
a)

nowe formy narracji w powieściach postmodernistycznych.

nową formą kompozycji.

łączenie różnych gatunków piśmiennictwa w powieściach.

jednoczesność występowania różnych gatunków literackich w utworach.

19.

Bestseller to nazwa
a)

powieści popularnej.

powieści cieszącej się niezwykłym powodzeniem wśród czytelników.

powieści najlepiej sprzedająca się.

„czytadło”.

20.

Subskrypcja jest formą sprzedaży książek
a)

jest formą sprzedaży książek na raty.

to prenumerata książek.

to realizacja zamówienia książek na publikacje wielotomowe o charakterze ciągłym.

to sprzedaż wysyłkowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Rozpoznawanie współczesnych nurtów literackich i artystycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi Punkty

1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d

10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Burkot S., Stępień M.: Współczesna literatura polska. WSiP, Warszawa 1997

Biuletyn nowości „Świat Książki” 2006

Dzieje literatury europejskiej. Pod redakcją Wł. Floryana. PIW, Warszawa 19977

Eustachiewicz L.: Dramaturgia współczesna. WSiP, Warszawa 1985

Goździńska E.: Propozycja metodyczna – Co warto wiedzieć na temat metody projektów.
CODN, Zawodowiec, Warszawa 1999

Historia sztuki pod redakcją Alana Merola. Arkady, Warszawa 1995

Kłoskowska A.: Kultura masowa. PWN, Warszawa 2005

Kłoskowska A.: Socjologia Kultury. PWN, Warszawa 1983

Kuncewicz P.: Proza polska od r. 1956. Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa
1991

10.

MaciągWł.: Nasz wiek. Ossolineum 1992

11.

Miesięcznik „Nowe Książki”, 2006

12.

„Magazyn Literacki Książki”. Biblioteka Analiz, Warszawa 2006

13.

Zarys teorii literatury. Pod redakcją Michała Głowińskiego. Państwowe Zakłady
Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1967

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wroniszewski REWIZJE WAŃKOWICZOWSKIE SZCZENIĘCE LATA W PERSPEKTYWIE WSPÓŁCZESNYCH NURTÓW KRYTYKI LIT
Wojna, Holocaust w literaturze współczesnej, Holocaust w literaturze współczesnej
Holocaust w literaturze współczesnej., Holocaust w literaturze współczesnej
CZŁOWIEK WSPÓŁCZESNY WOBEC LITERATURY STAROPOLSKIEJ Fascynacja czy poczucie obcości, oświecenie(3)
Dwudziestolecie międzywojenne i współczesność, Teoria literatury
Rozwoj teorii literatury od starozytnosci do wspolczesnosci, TEORIA LITERATURY
Fascynacja czy poczucie obcości czlowiek współcesny wobec literatury staropolskiej
3 ?rrida współczesna teoria?dań literackich
Współczesna książka i literatura dziecięca
Czas przestrzeni Problematyka spacjalna a współczesna teoria literatury Katarzyna Szalewska
Nr 14 Zarys i kierunki współczesnych badań literackich
H Markiewicz, Zakres i kierunki wspolczesnych badan literackich
07 Rozpoznawanie osiągnięć rozwojowych
07 Rozpoznawanie materiałów i elementów

więcej podobnych podstron