Zarys i kierunki współczesnych badań literackich
W XIX w. do "literatury" zaliczano także filozofię, publicystykę,wymowę, historiografię i krytykę literacką. Potem pole badań literackich ograniczono do liryki, epiki i dramatu, lub też twierdzono, że każde dzieło literackie staje się przedmiotem wiedzy o literaturze, o ile rozpatrywane jest tylko ze względu na swą samoistną, przynależną tylko tekstowi zawartości. Obecnie powiedzieć można, że przedmiotem badań wiedzy o literaturze jest konkretne dzieło literackie, jego fragment, składnik lub aspekt, twórczość określonego pisarza, prąd, okres, epoka literacka, problem, wątek, motyw, poszczególne składniki strukturalne dzieła literackiego, instytucje życia literackiego, literatura określonego narodu, języka lub regionu, literatura kręgu kulturalnego, literatura światowa (zespół zjawisk literackich o światowej doniosłości), literatura powszechna (suma literatur narodowych).
R. Ingarden rozróżnia w nauce o literaturze 2 działy:
* opisowa nauka o literaturze
* historyczna nauka o literaturze
W dziedzinie historycznej wiedzy o literaturze wyróżniamy dyscypliny samoistne:
1. Krytyka tekstu (zbadanie stosunku zachowanych przekazów tekstu i ich autentyczności) - ustalenie jego poprawnej postaci, odtworzenia genezy utworu, autorstwa i daty, sporządzenie komentarza (hermeneutyka tekstu), przygotowanie utworu do druku,
2. Folklorystyka literacka (nauka o literaturze ludowej) -anonimowa, przekazywana ustnie,
3. Literatura porównawcza- badanie kontaktów między dwoma różnymi literaturami (np. zagraniczne słowa i oddziaływanie utworu, zagraniczne źródła, pośrednicy literaccy między 2 różnymi literaturami); synchroniczne i diachroniczne badania wielojęzykowych obszarów literackich.
W obrębie poetyki wyróżniły się:
1. Stylistyka literacka ( wiedza teoretyczna o językowym ukształtowaniu utworów literackich),
2. Wersologia - nauka o wierszu,
3. Genologia - nauka o rodzajach i gatunkach literackich.
Na pograniczu historycznej i teoretycznej nauki o literaturze znajdowały się XVIII-wieczne kursy literatury zawierające systematyczny przegląd
gatunków literackich (taki charakter miała poetyka historyczna - A.N.Wiesiołowski), systematyka literatury (Kleiner), teoria lit. w historycznym oświetleniu (G.Abramowicz, J.Elsberg, J.Boriew). Kontynuacją XIX-wiecznego dziedzictwa są także syntetyczne konstrukcje prądów literackich jako wyrazu, powszechnego ducha czasu", nawiązujące wyraźnie do Heglowskiej filozofii historii lub bliska pozytywizmowi historia
problemów i idei w literaturze. Nowym momentem w badaniach naukowo-literackich było zwrócenie głównej uwagi na dzieło literackie jako na przedmiot estetyczny lub dzieło sztuki słowa. W krajach anglosaskich jako reakcja antypozytywistyczna zrodził się skrajny idiografizm: metoda polega na tym, że bierze się jakiś znany utwór, bez odwoływania się do autora ani innych jego utworów, analizuje się go zwrotka po zwrotce, wiersz po wierszu i wyciska wszystkie kropelki znaczeń z kolejnych stof i wirszy poematu. Stosuje się w krytyce "maszynkę do wyciskania soku" W latach 70 strukturalizm i dekonstruktywizm wzięły górę nad zwrotem ku historyzmowi. Powrócił on z jeszcze większą siłą dopiero w drugiej połowie lat 80, m.in. w związku z zainteresowaniem związkami literatury z polityką i strukturami władzy.
Nawiązujące do poglądów formalistów rosyjskich, a przede wszystkim do teorii dzieła literackiego sformułowanej przez Ingardena, tzw. metoda
integralna Kridla kazała rozpatrywać dzieło literackie jako strukturalną całość o celu estetycznym, a historię literatury jako historię sztuki
poetyckiej. Zbliżona do Kridla zainteresowaniami teoretycznymi grupa młodych polonistów warszawskich zajęła się przede wszystkim wersyfikacją (F.Siedlecki) i stylistyką (D.Hopensztand), korzystając z doświadczeń strukturalistów czeskich. Przekonania polskich badaczy literatury przed 1939 rokiem tak sformułował Karol Gorski:
1. Przedmiotem historyczno-literackiego jest dzieło literackie pojmowane jako wytwór artystyczny,
2. Nie ma i nie może być rozdziału w dziele sztuki literackiej na treść i formę,
3. Historia literatury nie jest częścią żadnej innej gałęzi badań historycznych,
4. Biografia piszrzy nie wlicza się do historii literatury, ale do samej historii.
5. Geneza psychologiczna dzieła literackiego nie może podlegać badaniu
6. Badania genetyczne mają swój sens dla lepszego zrozumienia dzieła, gdy:
a). dotyczą ustalenia jego historycznego kontekstu,
b). dotyczą jego literackich filiacji i stosunku do tradycji lit.
c). dotyczą odtworzenia poszzczególnych faz kształtowania się utworu.
7. Historia literatury jako nauka powinna mieć wyłącznie cele poznawcze. Po roku 1939 nauka o literaturze pojmowana była w kontekście
marksistowskim.