wzory strukturalne i sumaryczne

( wzory_strukturalne_i_sumaryczne.pdf )

http://www5.extrafiles.be/hp/wzory_strukturalne_i_sumaryczne#

Podobne: wzory statystyki matematycznej, prace semestralne liceum zaoczne, testy maturalne z romantyzmu,

testy maturalne probne, wzory fizyczne matura cke, praca semestralna liceum zaoczne,

testy maturalne matematyka, liczby naturalne i ulamki, sprawdziany semestralne i roczne,

Fason sumaryczny to jest wzor pisany, zapisywany nazwami pierwiastkow (czyli literami) jak i rowniez liczbami oznacza to liczbami atomow danego

pierwiastka (np H2O - woda sklada sie z dwoch atomow wodoru jak i rowniez jednego atomu O). Bowiem H okazuje sie byc jednowartosciowe oraz O

dwu to wielkosci zapisujemy odwrotnie. I tak obok H jest 2 oraz przy O- 1 (ale 1 sie nie zapisuje-to bez sensu; ))

Wzor strukturalny to projekt z "kreseczkami", czyli pokazujacy sposob powiazan tych atomow. Np. wilgoc czyli H2O zapisujemy H - Na temat - H. I tu

znowu jest do czynienia pochodzace z wartosciowoscia (niestety; )) tamtego musicie sie nauczyc!; P O okazuje sie byc jedno poniewaz w czasteczce

H2O okazuje sie byc tylko 1 ale za to 2wartosciowy atom O-dlatego od czasu O wracaja dwie kreseczki Wodory znajduja sie dwa (czyt, H2O) ale

jednowartosciowe jak i rowniez dlatego od czasu nich ucieka po konkretnym wiazaniu "kresce"Naczelna wlasnoscia systemu spolecznego jest struktura

spoleczna. Przejawia sie to m. in. w formie podzialow spolecznych, hierarchii, ukladzie rol, pozy spolecznych.

Wedlug Stanislawa Ossowskiego struktura spoleczna to program miedzyludzkich dystansow, hierarchii, stosunkow, zaleznosci wynikajacych z podzialu

funkcji a, takze stosunkow potegi.

mikrostruktura – siec powiazan miedzy elementarnymi skladnikami istnienia spolecznego

makrostruktura – siec powiazan pomiedzy zlozonymi obiektami spolecznymi (ktore same posiadaja strukture)

Ludnosc sklada sie z wielosci roznych rodzajow i zbiorowosci.

Cztery poziomy strukturalizacji swiata spolecznego, wyroznione analitycznie, posiadajace wlasna specyfike:

spoleczenstwo globalne (spoleczenstwo w charakterze calosc), rozklad socjologiczna tyczy sie budowy, budowle, mechanizmow postepu spolecznego

(statyka i dynamika spoleczna); wystepuja tzw. „wielkie teorie socjologiczna―;

wielkie kilku i zbiorowosci spoleczne oparte na wyjatkowym typie wiezi, np. kilku zawodowe, partie polityczne, zbiorowosci etniczne - makrogrupy;

male grupy spoleczne, np. rodzina, grupy rowiesnicze, male wspolnoty lokalne;

rzad jednostkowy, rzad aktora spolecznego, jego czynu i interakcje, motywy operowania, problem identycznosci, jazni.

Rozdzial na makrostrukture i mikrostrukture zakorzeniony wydaje sie byc w socjologii.

Klasycy socjologii przyjmowali perspektywe holistyczna (calosciowa), akcent spoczywal na makrostrukturach spolecznych (narodzie, panstwie,

gospodarce).

Wspolczesne teorie socjologiczne glownym przedmiotem analiz uczynily problem aktora spolecznego, jazni, charakteru – problem jednostki w

porownaniu do spoleczenstwa.

Paradygmaty wspolczesnych teorii:

normatywny (funkcjonalizm),

interpretatywny (interakcjonizm symboliczny, fenomenologie),

pomostowy (wspolczesna proba syntezy poprzednich paradygmatow).

Rzeczywistosc spoleczna jest niepodzielna, natomiast socjologia moze sie dzielic, opisywac rzeczywistosc pochodzace z roznych paragrafow widzenia.

NIEROWNOSCI I PODZIALY SPOLECZNE

Gatunki roznic:

dywergencje na ziemi biologicznym – plec, ilosc lat, rasa;

dywergencje spoleczne – wyksztalcenie, zamoznosc, prestiz spoleczny, zakres potegi, zawod, sposob zycia.

Socjologia interesuje mnie obiema kategoriami, takze biologicznymi, o ile maja istotne rezultaty spoleczne (np. roznice rasowe i dyskryminacja rasowa jak

rowniez konflikty pochodzace z nia polaczone, uprzedzenia, stereotypy, teorie polityczne o prymacie jakiejs rasy, takze zroznicowanie plciowe, ruchy

emancypacyjne, czyn feministyczny, ilosc lat i generacje pokoleniowe, spor pokolen, problem starzenia sie spoleczenstwa).

Nierownosci i podzialy spoleczne beda trwala jakoscia ludzkich spoleczenstw, przejawialy sie w rozmaitych formach (systemy klasowe, program stanowy,

kastowy, klasowo-warstwowy).

Socjologia analizuje nierownosci uzywajac jakichkolwiek pojec:

wytwornosc spoleczna, warstwa spoleczna – pojecia odmiennie definiowane, istnieje pytanie, albo pojecie rangi spolecznej wydaje sie byc pojeciem na

temat charakterze ogolnym czy historycznym;

stratyfikacja spoleczna (lac. stratum – warstwa), istota stratyfikacji polega dzieki nierownej sprzedazy przywilejow, uposledzen, wplywow,

podporzadkowania, co wywoluje, ze jednostki pozostaja w stosunku do siebie w relacji nizszosci a, takze wyzszosci (Pitrim Sorokin);

praca (profesja), zroznicowanie spoleczno – zawodowe, pojecie wezsze od czasu klasy spolecznej. Istnieje hierarchiczny podzial dzieki grupy

spoleczno – zawodowe:

klasa kierownicza w struktury przedsiebiorstw, jak rowniez wysocy urzednicy panstwowi – elita potegi,

wolne prace, specjalisci – inteligencja;

technicy i eksperci sredniego szczebla (srednie zawodowe wyksztalcenie);

urzednicy sredniego a, takze nizszych szczebli;

pracownicy sluzb i organizacji handlowych;

chlopi, robotnicy rolni;

robotnicy wykwalifikowani;

robotnicy niewykwalifikowani.

Zroznicowanie spoleczne – podzial spoleczny dzierzy pewne wlasciwosci, ktore uznaje sie zbytnio wazne.

Dywergencje biologiczne a, takze spoleczne maja wplyw dzieki szanse zyciowe ludzi jak rowniez na sfere tozsamosci a, takze samoidentyfikacji

jednostki. Roznice spoleczne wazne beda w zbiorowym zyciu zwazywszy na spoleczny podzial pracy, znajduja sie u fundamentow wielosci funkcji

spolecznych.

Zeby mowic a, takze nierownosciach spolecznych musi wystapic cos dluzej, niz jedynie zroznicowanie, natomiast mianowicie hierarchiczne

uporzadkowanie, jak jedni maja lepszy dopuszczenie do towarow, niz pozostali. Przejawami owego sa nierownosci materialne, nierownosci w dostepie do

potegi, prestiz spoleczny – sa to najistotniejsze plaszczyzny nierownosci. Inna jest plaszczyzna stylu istnienia, uczestnictwa przy kulturze,

wyksztalcenia.

Kazda korab jest usytuowana na odmiennym poziomie plaszczyzny bogactwa, prestizu itd. Z tego wynikaja zbieznosci a, takze rozbieznosci faktorow

prestizu spolecznego. Bada sie skutki spoleczne i psychologiczne tych dywergencji.

Rownosci a, takze nierownosci przejawiaja sie przy rozny strategia:

rownosc/nierownosc w stosunku do prawa (istnieje fundamentalna kwestia rownosci w stosunku do prawa – wszyscy beda rowni pochodzace z natury

– zapisana przy Deklaracji Norm Czlowieka a, takze Obywatela pochodzace z czasow Rewolucji Francuskiej, osobistosci rodza sie i umieraja wolni a,

takze rowni w stosunku do prawa, jest to podstawa demokracji liberalnych, regula nie zawsze przestrzegana);

rownosc/nierownosc szans zyciowych (idea rownosci szans – kolejna regula liberalnych demokracji, wowczas gdy nierownosci istnieja, to pierwotnego

uzasadnieniem dopuszczalny tylko to, ze osobistosci roznia sie naturalnymi talentami, pracowitoscia itd. );

Wspolczesnym uzasadnieniem nierownosci wydaje sie byc teoria merytokracji, ktora polega na formule:

IQ + effort = merit, zasade te mniema sie sprawiedliwa, gwarantujaca praworzadnosc spoleczna – im dluzej dajesz spoleczenstwu, tym dluzej

otrzymujesz);

Dostep do roznorodnych dobr pozostaje w zaleznosci czesto od czasu czynnikow dziedzicznych. Jak dostrzegl Pierre Bourdieu, istnieje kapital kulturowy,

ktory jednostka uzyskuje od bliskich (np. przez dbalosc na temat rozwoj intelektualny, kulturalny jednostki, odpowiednia socjalizacje, jezyk, ktorym sie

poslugiwano, ksztaltowanie aspiracji edukacyjnych). Oprocz tego dziedziczymy tez kondycje materialna oraz kapital spoleczny, to znaczy siec zacnych

kontaktow, koneksji, ktore moga byc przydatne wychowankom w jego karierze. Mechanizm dziedziczenia spolecznego powoduje, ze teoria merytokracji w

dzialalnosci nie zawsze wydaje sie byc spelniania.

Zasada rownosci szans nigdy nie jawi sie byc w stu procentach spelniana, jest to pochodzace z wielu aspektow niemozliwe, gdyz spoleczenstwo nie jawi

sie byc w stanie dozorowac wszystkich faktorow wywolujacych nierownosc szans – heterogenicznosc wydaje sie byc wiec porzadna cecha systemu

spolecznego.

Pojecie rownosci szans znalazlo najwiekszy termin w badaniach nad ruchliwoscia spoleczna (czy ludzie pochodzace z nizszych powlok maja jednakowe

szanse dzieki awans a, takze degradacje spoleczna, jak pozostali? ).

rownosc/nierownosc warunkow zyciowych (idea ow charakterystyczna wydaje sie byc dla mysli lewicowej, socjalistycznej – krytykujac merytokratyczna

regule rownosci twierdzi sie, ze rownosc szans nie robi automatycznie mocnych warunkow zyciowych. Kazdy czlek niezaleznie od zdolnosci i wkladu

pracy ma obowiazek w takowym samym stopniu uczestniczyc przy podziale towarow – jest to stanowisko skrajnego egalitaryzmu. ).

Problem nierownosci spolecznych za kazdym razem wiazal sie z watkiem moralnym, poszukiwaniem dobrego ladu spolecznego. Wynika pytanie, albo

wybrac polityke egalitarnego wyrownywania czy predzej stwarzac jednostkom rowne szanse, dac wykladzinom wolnosc wyboru co do kariery, stylu

istnienia. Ponadto rozumie sie samo przez sie, ze zasadniczy wynik pozostaje w zaleznosci nie tylko od czasu jednostki, ale i od powodzenia, zbiegu

przyczyn. Na tym tle rysuje sie konflikt pomiedzy socjalistami, liberalami, a takze tradycyjnymi konserwatystami.

O tematyce historycznej formy przejawiania sie nierownosci:

niewolnictwo – najbardziej skrajna, drastyczna odmiana przejawiania sie nierownosci, dokad istnieje jakosc ludzi pozbawionych wolnosci a, takze

innych praw, a sytuacja ta uregulowana jest prawnie, ma fundamenty ustrojowe; samo niewolnictwo przejawialo sie przy roznych odmianach, status

niewolnikow takze byl rozny;

program kastowy – (kasta od czasu port. „casta― – krysztalowa rasa); przy samych Indiach istnialo blisko 200 rozmaitych kast, jest to bardzo

skomplikowana struktura spoleczna; w systemie varna najlepsza kasta byla kasta kaplanska braminow, potem rycerska, pozniej kasta przecietna i

najnizsza – niedotykalni, specyfika owego systemu wynika z silnego zakorzenienia przy kulturze, sankcjach i normach religijnych a, takze prawnych,

dokad szereg tabu dotyczacych istnienia codziennego reguluje wzajemne stosunki miedzy kastami, rytual prestizu; przynaleznosc kastowa jest

dziedziczna i niezmienialna, pelnienie jakichkolwiek funkcji spolecznych jest scisle zwiazane pochodzace z przynaleznoscia kastowa – sztywnosc

systemu kastowego; system kastowy nadal istnieje, istnial tez np. przy krajach apartheidu;

system stanowy – znamienny dla feudalnej Europy, tez w Japonii; kolejne wcielenie systemu hierarchicznego, poszczegolne stany spoleczne

odrozniaja sie co do zony pod wzgledem przyslugujacych im praw, przywilejow, powinnosci, jest to regula zalegalizowana prawnie; istnial postac

rycersko-arystokratyczny, postac duchowny a, takze stan trzeci, czyli pospolstwo; system stanowy byl mniej sztywny, cechowal sie wieksza mobilnoscia

anizeli system kastowy;

system klasowy – wg wiekszosci eksploratorow jest znamienny dla systemu spolecznego kapitalistycznego, pojawil sie z rozwojem kapitalizmu.

KLASY SPOLECZNE – KONCEPCJE TEORETYCZNE

Socjologowie, opisujac nierownosci spoleczne, odwoluja sie az do pojec rangi spolecznej a, takze stratyfikacji spolecznej.

KLASA SPOLECZNA – naczelny termin analizy socjologicznej, odmiennie rozumiany dzieki gruncie rozmaitych teorii, chociaz daje sie okreslic team

podstawowych zalozen, na jakich opieraja sie teorie klasowe:

mniema sie, ze system klasowy to program grup najwyzszego rzedu, gdyz wydziela sie ich kilka, wyodrebnia sie je zwazywszy na doniosle na rzecz zycia

spolecznego kryteria jak bogactwo, ranga, wladza;

podzial klasowy polaczony jest za kazdym razem z systemem przywilejow i deprywacji (uposledzen), jakich zrodlem beda kryteria stricte spoleczne:

bogactwo, wladza a, takze ow program przywilejow a, takze deprywacji wywoluje, ze rangi formuluja odrebne interesy grupowe, ktore beda przedmiotem

roznorodnych dzialan a, takze zabiegow;

kondycja klasowa jednostki moze byc zarowno dziedziczona, oraz osiagana, natomiast zatem program klasowy charakteryzuje sie mobilnoscia spoleczna

i wydaje sie byc mniej uparty, niz inne systemy;

programy klasowe dbaja na mniej lub wybitniej wyraznych barierach i dystansach miedzy klasami przejawiajacymi sie w domenie kontaktow spolecznych

(wzory malzenstw – endogamia, mezalians, kontakt towarzyskie w obrebie wlasnej rangi spolecznej;

Veblen – „Teoria klasy prozniaczej―,

Warner – analiza budowle spolecznej systemu spolecznego amerykanskiego,

Max Weber – koncepcja stanow spolecznych;

Odrebnosci kulturowe istniejace miedzy klasami (np. etos inteligencji, obszar kulturowy chlopska, drobnomieszczanska) powoduja, ze klasy spoleczne

wytwarzaja rzadkie kultury opierajac sie na poczucia obcosci miedzy innymi kregami srodowiska spolecznego, co bez watpliwosci oslabialo integracje

spoleczna. Dzis niektorzy socjologowie stawiaja teze, ze przy dzisiejszym globalnym swiecie, dokad tresci kulturowe funkcjonuja miedzykontynentalnie,

trudno mowic o odrebnosciach kulturowych z chwili wieku – globalna wioska jest pierwotnego zaprzeczeniem, dzis mamy stycznosc raczej wraz ze

smiercia klas spolecznych. Przeciwstawne stanowisko powiada, ze rangi spoleczne ciagle istnieja, chociaz bariery zacieraja sie, natomiast dzisiejsze

systemu spolecznego w nizszym stopniu beda klasowe, m. in. za posrednictwem powszechnego dostepu do oswiaty, bogacenia sie spoleczenstw,

wyrownywania szans zyciowych.

Pojecie ―klasa― uzywane wydaje sie byc w 2 znaczeniach, beda dwie szanse rozumienia naszej kategorii:

perspektywa strukturalna – Marks a, takze kontynuatorzy; rangi sa wyrozniane ze wzgledu na sprawdzian ekonomiczne, polaczone z wariantem

stosunku az do srodkow produkcji, perspektywa ow znamienna wydaje sie byc dla socjologow europejskich, rangi traktowane beda jak byty nominalne,

wyroznia sie pierwotnego kilka, np. klasa kapitalistow, klasa proletariatu, klasa chlopska, inteligencja a, takze drobnomieszczanstwo – brakuje hierarchii

i wielkosci;

perspektywa gradacyjna (stratyfikacyjna) – znamienna na rzecz socjologii amerykanskiej, klasy tworza tu hierarchie, np. wytwornosc wyzsza,

przecietna i nizsza.

WARSTWA SPOLECZNA – pojecie to tez jest rozumiane roznie, w stosunku do perspektywy (jak wyzej):

Ad 1) warstwa jako czastka, odlam rangi, np. burzuazja przemyslowa, burzuazja finansowa; pojecie warstwy odwiedza takze wyrozniane w oparciu na

temat kryterium gatunku pracy, np. inteligencja – praca umyslowa;

Ad 2) warstwa symbolizuje jeden pochodzace z poziomow np. gradacji gospodarczej spoleczenstwa;

Doskonala teoria klas spolecznych (Marks) kontynuowana wydaje sie byc obecnie przy wiekszym stopniu w socjologii zachodniej, teoria ta wydaje sie byc

podlozem lewicowej optyki.

Koncepcja klas spolecznych Karola Marksa:

Stanowi kawalek rozwazan Marksa nad podstawa kapitalizmu. Fundamentalna teza naszej teorii – klasy spoleczne sa za kazdym razem odbiciem

stosunkow wlasnosciowych, gospodarczych w danym spoleczenstwie, zwiazane beda z odmiennym stosunkiem az do srodkow produkcji – jakis

czlowiek jest wlascicielem, ktos rozny jest wyzbyty wlasnosci, fakt ten rzutuje na kompleks sytuacji zywotnej jednostki. Marks rozumial kategorie w ujeciu

historycznym – podzial klasowy jest znamienny dla systemu spolecznego kapitalistycznego, wolnokonkurencyjnego. Fakt pozostania posiadaczem czy

tez nieposiadaczem zabiegow produkcji oddzialuje na calkowity szereg kontekstow spolecznych obu tych rodzajow – posiadacze moga dozorowac

dystrybucje towarow wplywajac dzieki poziom istnienia innych jednostek, posiadacze sa w stanie wplywac dzieki osrodki potegi, na pierwotnego decyzje

(w slad zbytnio wlasnoscia idzie wladza), maja wiekszy oddzialywanie na przytomnosc spoleczna odmiennych, moga traktowac ta swiadomoscia,

przekonaniami, preferencjami. Pociaga to za soba dywergencje polityczne, przy swiatopogladzie, przekonaniach. Klasy posiadaczy i rangi nieposiadaczy

odrozniaja sie w zakresie biznesow grupowych, natomiast zatem stabilna cecha spoleczenstw klasowych wydaje sie byc konflikt biznesow, sytuacja

batalii klas, jakiej kulminacja wydaje sie byc rewolucyjna przemiana porzadku spolecznego – na rzecz Marksa spor klas byl glownym zrodlem zmiany

spolecznej i historycznej.

Klasa spoleczna jest zespolona specyficznym gatunkiem wiezi spolecznej – przytomnosc klasowa, przytomnosc wlasnej formy w spoleczenstwie,

swiadomosc relacji wlasnej rangi do innych klas. Swiadomosc klasowa wydaje sie byc stopniowalna, moze sie rozkrecac. Marks wyroznia „klase przy

sobie― a, takze „klase na rzecz siebie― w charakterze dwie formy istnienia klas:

„klasa przy sobie― – agregat statystyczny jednostek, ktore obiektywnie beda w tym samym polozeniu spoleczno-ekonomicznym;

„klasa na rzecz siebie― – posiada przytomnosc wlasnego lokalizacji miasta, klasa przy sensie pelnym, jest w stanie zywic dzialania zbiorowe.

Opisujac ludzie kapitalistyczne Marks poslugiwal sie dwoma rodzajami analizy socjologicznej:

analiza oparta na biegunowym modelu systemu spolecznego kapitalistycznego (2 przeciwstawne rangi spoleczne – proletariat magazynowy i

burzuazja), uwypukla konfliktowy charakter biznesow pomiedzy klasami, jest to spor podstawowy, znamienny dla systemu spolecznego kapitalistycznego;

rozklad oparta dzieki modelu skomplikowanym stosunkow klasowych (obok dwa klas pojawiaja sie jeszcze inne – chlopska, inteligencja, koltuneria, a

takze odlamy w obrebie klas podstawowych), tego typu opis wydaje sie byc pelny, uwzglednia wszystkie istniejace klasy a, takze warstwy, tym typem

analizy Marks poslugiwal sie przy swoich pracach historycznych.

Zarzuty wobec koncepcji Marksa (krytyka marksowskiej koncepcji klasowej):

zrodlem podzialow spolecznych jest cos wiecej niz sfera stosunkow ekonomicznych, bowiem moze byc zanim takze domena wladzy, domena

spoleczno-kulturowa – odrzucenie determinizmu ekonomicznego przez krytykow koncepcji Marksa, za materialistyczne pojmowanie spoleczenstwa;

nietrafna diagnoza a, takze prognoza Marksa – twierdzil, ze w konsekwencji rozwoju ludzie kapitalistyczne zostanie sie polaryzowac, bedzie wiecej

robotnikow a, takze nieliczna wytwornosc wielkiej osobistej wlasnosci, znikac bedzie calkowity srodek budowle spolecznej, np. klasa drobnej i sredniej

wlasnosci; prognoza ta wydaje sie byc calkowicie nietrafiona, okazalo sie, ze w najwiekszym stopniu dynamicznie rozpieczetowujaca sie jakoscia byla

oczywiscie klasa przecietna (obecnie swiadczy najwiekszy odsetek spoleczenstw kapitalistycznych, jest jakoscia dominujaca);

Karl Popper – Marks uczynil z zrozumienia „klasa spoleczna― swoisty wytrych, przy pomocy ktorego staral sie wyjasnic, tlumaczyc wszystkie

dopuszczalne przeobrazenia spoleczne, cala dynamike spoleczna, natomiast nie komplet da sie socjologicznie w taki sposob wyjasnic;

Max Weber – marksowska mysl swiadomosci klasowej nie jest az do przyjecia, Marks zakladal automatyczny, nieuchronny przebieg przeksztalcania sie

od „klasy w sobie― do „klasy dla siebie―, klasa za kazdym razem dojdzie az do rewolucyjnej swiadomosci spolecznej, jednak klasa robotnicza

stracila

XIX-wieczny tempo rewolucyjny, przy zachodnich spoleczenstwach takze robotnicy korzystaja pochodzace z dobrobytu, przyszlo zburzuazyjnienie rangi

robotniczej.

Status marksowskiej koncepcji dzisiaj:

Z pewnego miejsca widzenia jest to zabytek, jednak ze wzgledu na swoja prostote a, takze sugestywnosc weszla do myslenia socjologicznego dzieki

trwale, nawiazuje sie az do niej, chociaz czesto krytycznie, weszla tez do myslenia potocznego – ludzie niezadowoleni mysla na temat rzeczywistosci

spolecznej wlasnie przy kategoriach dychotomii, polaryzacji, przy rozmaitych ruchach lewicowych wolno odnalezc tego typu sposob myslenia.

TEORIE STRATYFIKACJI SPOLECZNEJ

Z reguly teoria stratyfikacji spolecznej a, takze teoria klas spolecznych rozpatrywane byly w charakterze wykluczajace sie, tymczasem beda one

rzeczywiscie komplementarne.

Stratyfikacja to pojecie uzywane przy szerszym a, takze w wezszym znaczeniu.

Stratyfikacja w szerszym znaczeniu:

Ogolna nazwa na rzecz okreslenia wszystkich mozliwych gatunkow nierownosci spolecznych; typem programu stratyfikacji dopuszczalny system rangowy

w spoleczenstwach plemiennych, program niewolniczy przy spoleczenstwach dawnych, system stanowy, kastowy, klasowy.

Stratyfikacja przy wezszym znaczeniu:

Stratyfikacja a, takze system klasowy nie powinny byc wrzucane az do jednego worka, stratyfikacja tyczy sie wertykalnego, hierarchicznego aspektu

budowle spolecznej, tyczy sie takich form nierownosci spolecznych, ktore przybieraja forme gradacji, hierarchii, ktore powstaja w charakterze wynik

nierownego podzialu towarow spolecznie proszonych, ktore maja koloryt stopniowalny, czego efektem wydaje sie byc hierarchia powlok spolecznych.

Warstwy spoleczne wywoluja swoista wspolnote, srodowisko spoleczne (Durkheim – podobienstwa maja silny bagaz wieziotworczy, grupotworczy), na

rejonie podobienstwa wywoluja sie tez wspolne biznesy.

Prekursorem ujecia struktury spolecznej w dzialach stratyfikacji spolecznej jest Max Weber, stratyfikacja to pojecie charakterystyczne na rzecz socjologii

anglosaskiej.

Trzy kluczowe tradycje teoretyczno-badawcze zwiazane pochodzace z idea stratyfikacji spolecznej:

mysl Webera – wielowymiarowa stratyfikacja,

funkcjonalna teoria stratyfikacji (Davis, Moore),

badania nad swiadomosciowymi wizjami stratyfikacji spolecznej (jak ludzie postrzegaja strukture spoleczna, w ktorej egzystuja, community studies –

Warner, Lynd).

Weberowska koncepcja stratyfikacji spolecznej

Od czasow Marksa w strategia generalny zmienilo sie ludzie, kapitalizm zmienil swa forme, czesc prognoz Marksa odrzucic sprawdzila sie, zycie

spoleczne stawalo sie zbiurokratyzowane, trudne urzednikow – rozwoj rangi sredniej. Nadal utrzymywaly sie tradycyjne wyznaczniki prestizu, jak kazalo

Weberowi zmienic spojrzenie – odrzucenie jednowymiarowej koncepcji spoleczenstwa opartej wylacznie na temat odmiennosc biznesow

ekonomicznych, okazala sie niewystarczajaca. Weber przyjal koncepcje, ze nierownosci to nie tylko skutek konkurowania na temat bogactwo, osobistosci

konkuruja tez o spoleczny respekt, ranga, wladze a, takze wszystko to trzeba uwzglednic – wielowymiarowa mysl stratyfikacji na temat trzech

wymiarach:

ekonomiczny – przejawia sie w podziale na rangi spoleczne,

statusow spolecznych – podzial dzieki stany spoleczne,

wladzy – podzial dzieki partie.

Ad 1) Wydaje sie tu wiarygodna zbieznosc pochodzace z Marksem – zrodla klas w gospodarce krajowej rynkowej, rangi to agregaty jednostek

zwiazane wspolnota kryteriow rynkowych, jednostki maja niemile szanse osiagania dobr zwyczajnie pozadanych – rozna kondycja rynkowa, ktora

zalezy mnostwo rzeczy, np. od pochodzenia spolecznego, etnicznego, od posiadanego zawodu a, takze kwalifikacji, od czasu kapitalu a, takze zasobow

materialnych, jakimi posiada jednostka (ale sama wlasnosc badz jej brak nie jawi sie byc jedynym zrodlem podzialow klasowych, waznym zrodlem jest

gatunek posiadanych kwalifikacji). Weber dokonuje zroznicowania dzieki klasy posiadania (kryterium wlasnosci) i rangi zarobkowe (ci, ktorzy czerpia

swoje dochody z otrzymywania placy). Weber podkreslal, ze klasy maja tendencje az do monopolizowania swoich szans rynkowych np. przez stwarzanie

granic edukacyjnych, jest to wskaznik procesu zamykania sie klas.

Weber uwazal, ze interesy klas spolecznych odrzucic musza przyciagac za soba jakiegokolwiek badz wspolnego operowania, zwlaszcza rewolucyjnego,

bo czlonkowie klas sa w stanie akceptowac swoje polozenie a, takze nie kontestuja takiego formy rzeczy.

Ad 2) Stany spoleczne – inaczej kilku statusowe. Koncepcja ta zrodzila sie wraz ze zdroworozsadkowej obserwacji spoleczenstwa. Potrzeba ludzi

wydaje sie byc poszukiwanie oznak prestizu, szacunku, respektu spolecznego, ludzi znamionuje orientacja dzieki status, beda uwrazliwieni na tek krok,

jak doswiadczaja ich pozostali i wypatruja o to, by widzieli ich jaj najlepiej. Ponizsza potrzeba przybiera zinstytucjonalizowana forme jako wytyczne

spoleczne, symetryczne oczekiwania, nakazy. Staja sie one zrodlem spolecznych dystansow – poczucia nizszosci i wyzszosci. Pewne kilku roszcza w

piwnicy prawo az do spolecznego szacunku, prestizu. Tenze szacunek sytuuje ludzi przy hierarchii spolecznej niezaleznie od pierwotnego pozycji

klasowej – wzrasta hierarchia stanowa. Pozycje statusowa jednostki wyznacza:

pochodzenie spoleczne,

przynaleznosc az do korporacji zawodowych,

pochodzenie etniczne.

Wszelkie kilku statusowe maja tendencje az do wyznaczania przywilejow, nadawania wykladzinom rangi uswieconych przez prawo oraz monopolizuja

dostep az do nich.

Weber zajmowal sie takze zwiazkami miedzy klasami a powlokami. Aby moc prowadzic sposob zycia odpowiedni na rzecz swojej warstwy nalezy miec

odpowiedni mienie, ale obszerne pieniadze nie daja automatycznie dostepu do rangi najwyzszej (ludzie nadal sadza w dzialach feudalnych).

Ad 3) Wymiar wladzy budzi najwieksze niepewnosci, intencja Webera nie jest przejrzyscie okreslona.

Partie – kilku, stowarzyszenia, federacjeinstytucje, unie, technologie, hierarchie o okreslonym celu – zapewnienie potegi swojej grupie przywodczej

po to, zeby pozyskac konkretne korzysci materialne i prestizowe dla swoich czlonkow. Wartosci te odrzucic sa jedynie osobiste, jednak moga polegac na

wcielaniu w zywot pewnej strategii, wizji, natomiast zatem partie mozna zestawic do terazniejszych grup interesu, ktore zmierzaja do uzyskiwania wplywu

dzieki decyzje (partia nie musi byc koniecznie wsad polityczna).

Zwiazek miedzy takimi trzema proporcjami:

Wladza produkcyjna moze byc zrodlem wladzy, chociaz wladza pozostaje w zaleznosci nie tylko od czasu pozycji majatkowej, bo beda okreslone prawnie

procedury zdobywania wladzy (wybory, sukcesja) – wymiar legalny jest prawdziwy. Zarowno wladza, jak i kapital moga dostarczac wysoki stan

spoleczny. Wspolzaleznosci sa bardzo zlozone.

Weber przewidywal, ze kryterium potegi bedzie przy coraz wiekszym stopniu okreslalo stratyfikacje a, takze dostep az do zrodel towarow – kapitalizm

polityczny.

Funkcjonalna teoria stratyfikacji (Davis, Moore)

Nierownosci spoleczne sa stabilna cecha wszystkich ludzkiego systemu spolecznego, bez tych propozycji nie moglyby one istniec. Stratyfikacja

spoleczna stanowi pewien z naczelnych wymogow funkcjonalnych spoleczenstwa, teza ta dzierzy wydzwiek ideologiczny, apologetyczny, konserwujacy

status quo. Nierownosci beda niezbednym mechanizmem w zyciu spolecznym. Z ktorej to prawidlowosci istnienia spolecznego wywodzi to przekonanie?

Obok podloza owego zalozenia znajduje sie przekonanie, ze trwala jakoscia spoleczenstw wydaje sie byc spoleczny podzial pracy, osobistosci pelnia

przerozne funkcje nigdy zbiorowym, tak bardzo bylo za kazdym razem. Poszczegolne prace roznia sie lecz swa funkcjonalna waznoscia, tzn. w

odmiennym stopniu beda niezbedne az do funkcjonowania systemu spolecznego jako calosci, do przezycia danej historycznej formy spolecznej. Jakie

beda kryteria naszej funkcjonalnej waznosci? Kwesta ow rozstrzygnieta wydaje sie byc dosc mgliscie, choc beda dwa kryteria:

zwiazane pochodzace z poziomem wyksztalcenia i kompetencji, z poziomem wymaganych talentow, uzdolnien;

tyczace zakresu odpowiedzialnosci, jaki laczy sie z realizowaniem danego fachu, co przeklada sie na tek krok, czy gra sie funkcje kierownicza albo

podporzadkowana.

Nastepny argument: prace zwiazane pochodzace z wyzszymi kompetencjami wymagaja ponoszenia dodatkowych znojow i wyrzeczen zwiazanych z

dlugim ksztalceniem sie. Jak wobec tego sklonic jednostki, aby podejmowaly wysilek nauczania sie, zdobywania kwalifikacji, azeby chcialy zywic

odpowiedzialne posady? Nie kazdy dzierzy motywacje, wypada zastosowac wyjatkowe nagrody. Ludnosc musi przyznac jednostkom konkretne

przywileje, gratyfikacyj w postaci wyzszych dochodow, wyzszego prestizu spolecznego, uznania, osobliwej gratyfikacji, wiekszego zakresu potegi. Te

przywileje tworza nierownosci spoleczne – spoleczenstwo tworzy system nierownosci spolecznych, mechanizm nierownego rozdzialu dobr. Z jakiego

powodu jest to mechanizm funkcjonalny a, takze niezbedny? Tylko i wylacznie takie zroznicowanie nagrod albo przywilejow spowoduje, ze funkcjonalnie

wazne na rzecz systemu spolecznego pozycje zostana obsadzone przez ludzi najpomyslniej do tego przygotowanych – w tej okolicy jest uzyteczna

waznosc stratyfikacji.

Krytyka teorii funkcjonalnej

Teorie Davis’a a, takze Moore’a wolno uznac zbytnio taka, ktora dobrze odbija amerykanska kulture i strategia myslenia na temat

spoleczenstwie. Skrywa sie za ta kobieta przekonanie, ze wszystko pozostaje w zaleznosci wylacznie od czasu samej jednostki, jej pomyslnosc opiera

sie dzieki merytokratycznej formule. Czy jest to rzeczywistosc?

Podwazono teze, ze poszczegolne prace maja roznorodna funkcjonalna waznosc. Wszystkie prace sa przy rownym stopniu niezbedne (niezaleznie od

pulapu kwalifikacji) w dluzszym odcinku czasu.

Za tezami Davis’a a, takze Moore’a zaslania sie apologia idealu rownych szans. Krytycy znajdowali, ze w najbardziej demokratycznym

spoleczenstwie warunek ten nie jawi sie byc spelniony, poniewaz wiele pozostaje w zaleznosci od faktorow pochodzenia spolecznego, ktorych Davis i

Moore nie uwzglednili w wlasnej teorii, w stosunku do czego calkowity wywod a, takze argumentacja na temat funkcjonalnej nierownosci upada, gdyz nie

kazde osoby uzdolnione zajmuja adekwatnie wysokie pozycje.

Zarzuty dotycza takze psychologicznego zaplecza naszej teorii, ktore zdaniem krytykow jest oszukancze. Ludzie sa w stanie sie przewodzic w zyciu

motywami dwojakiego gatunku:

motywy instrumentalne (osiagniecie pewnego dobra traktujemy wylacznie w charakterze srodek az do celu),

motywy autoteliczne (osiagniecie jakiejs wartosci, dobra traktujemy jako cel sam przy sobie).

Pisarze przyjeli taka wersje, ze ludzie wioda sie jedynie motywami instrumentalnymi i wypada ich bezustannie bodzcowac. Zalozenie, ze osobistosci sa

jednakowi jest zalozeniem falszywym.

CZY WE WSPOLCZESNYM SPOLECZENSTWIE ISTNIEJA JAKOSCI SPOLECZNE, ALBO NIE? KTORE TO PODZIALY ZNAJDUJA SIE

CHARAKTERYSTYCZNE W CELU ROZWINIETEGO RYNKOWEGO SWIATA?

Sa rozne posady.

Rozwoj kapitalizmu potoczyl sie inaczej, anizeli przewidywal to Marks. Czy zatem jego teoria dzierzy walory uzytecznosci przy opisie wspolczesnego

systemu spolecznego? Diagnoza Marksa dotyczaca XIX-wiecznego kapitalizmu byla zasadniczo poprawna. Ale od tego czasu zaszly wielkie zmiany

jakosciowe w kapitalizmie, obraz rysowany przez Marksa odchodzi wstecz, jest nieadekwatny (Ralph Dahrendorf –tworca teorii konfliktu spolecznego).

Inne wyobrazenie mowi lecz, ze rozklad klasowa dzierzy wciaz wazne znaczenie a, takze jest potrzebna dla zrozumienia wspolczesnego systemu

spolecznego kapitalistycznego.

Zatem – albo smierc klas spolecznych?

Wolno sformulowac teze, ze klasowosc jest jakoscia stopniowalna. Jakie to sa empiryczne dowody naszej cechy systemu spolecznego?

Pierwszym owego wyroznikiem wydaje sie byc skala a, takze rodzaj nierownosci spolecznych. Sa kapitalizmy kladace nacisk dzieki rownosc szans

(USA), odrzucic zajmujace sie rownoscia warunkow zyciowych, co z kolei charakterystyczne wydaje sie byc np. na rzecz Szwecji – akcenty beda roznie

rozlozone. Sa systemu spolecznego, gdzie zakres nierownosci wydaje sie byc splaszczona a, takze takie, w ktorych rozpietosc nierownosci jest duza.

Nierownosci, wedlug wielu autorow, sa elementem stymulujacym dzielo i pomyslowosc.

Druga roznica w obrebie spoleczenstw klasowych – ruchliwosc miedzypokoleniowa, spoleczenstwa odrozniaja sie szansami, ktore to na zmiane swojej

pozy spolecznej wzgledem pozycji rodziny maja jednostki. Kiedy dziecko nie przeksztalca pozycji spolecznej, mamy stycznosc z samoreprodukcja

struktury spolecznej – zaswiadcza to na temat nieprzenikalnosci klas spolecznych, ludzie staje sie zamkniete. Spoleczenstwa odrozniaja sie wiec

odnosnie do stopnia otwartosci struktury spolecznej (badania – 25-30% populacji zmienia wspolczesnie swoja pozycje spoleczna, tyczy sie to

spoleczenstw zachodnich, ale i postkomunistycznych). Stopien otwartosci spolecznej jest jednym pochodzace z najwazniejszych faktorow swiadczacych

na temat demokratyzacji systemu spolecznego. Szczegolnie wskaznikowa jest 1 sprawa – dostepnosc az do elit spolecznych. W gre wchodza trzy

kategorie elit:

ekonomiczna – przynaleznosc znacznie dziedziczna,

polityczna – przy USA wydaje sie byc bardziej zamknieta niz w Europie, do establishmentu czesciej wkraczaja ludzie pochodzace z gornych powlok

ekonomicznych, prawdopodobnie dlatego, ze w Europie pozostala jest znaczenie zwiazkow zawodowych i aktywnosc w tych propozycji czesto przeklada

sie dzieki sukces polityczny,

zawodowe, fachowe – w najwiekszym stopniu otwarte.

Trzecia roznica miedzy spoleczenstwami wydaje sie byc ostrosc granic i dystansow spoleczno-kulturowych pomiedzy klasami. Dysponujemy do czynienia

wraz ze spoleczenstwami zunifikowanymi kulturowo a, takze takimi spoleczenstwami, gdzie beda wyraznie odrebnosci kulturowe a, takze spoleczne

miedzy klasami. W tym miejscu takze obserwuje sie odrebnosci miedzy NA JUKATAN a Europa. W spoleczenstwach europejskich odrebnosci

zaznaczaja sie silniej, jak wynika pochodzace z tego, ze Europa posiadala tradycje spoleczenstw stanowych a, takze to odciska swoje pietno. W NA

JUKATAN spoleczenstwa stanowego nigdy odrzucic bylo. Myslenie hierarchiczne wydaje sie byc bardziej zakodowane w starego testamentu

europejskiej.

Czwartym kryterium klasowosci spolecznej wydaje sie byc stopien konfliktowosci stosunkow spolecznych. Przejawem konfliktowosci jest cyfra strajkow,

spory etniczne, dzialalnosc radykalnych posuniec spolecznych kontestujacych system. Mozemy wyroznic systemu spolecznego mniej czy tez bardziej

stabilne, o slabszej badz silniejszej legitymizacji porzadku spolecznego.

Czy istnieja dzis zatem rangi?

Debata ow ma obecnie spora kulture – od wielu lat ’50 XX w. a, takze pod koniec XX w. w nawiazaniu z ksiazka „Smierc klasy― Watersa a,

takze Pakulskiego.

Dowodzono, ze podzialy klasowe zacieraja sie albowiem pojawiaja sie przy strukturze spolecznej nowe kilku, kategorie srodka struktury spolecznej

wypelniajace strefa miedzy klasami – swieza klasa przecietna, skupiajace roznorodne kategorie najemnych pracownikow umyslowych. Niektorzy lecz

uwazali, ze mowienie na temat tych roznorodnych kategoriach w charakterze o 1 klasie nie jawi sie byc trafne – nowa wytwornosc nie ma zdolnosci

klasotworczych, albowiem jej czlonkowie sa zorientowani na wyjatkowe czynniki osiagania pozycji spolecznej, a odrzucic na kolektywne dzialania,

znamienne dla starego testamentu klasowej – nikly mozliwosci klasotworczy. Trudnosc ten podjal m. in. Mills swej monografii na temat amerykanskiej

klasie sredniej (ale raczej naszej nizszej) – „Biale kolnierzyki―. Klase te cechuje polityczna biernosc a, takze obojetnosc, niedobor podejmowania

politycznych dzialan. Specyficzne jest zdarzenie „paniki statusu―, czyli lek przed degradacja spoleczna. Kontrreakcja jest ostentacyjna manifestacja

wlasnego wyzszego statusu, konsumpcja powyzej stan, powyzej mozliwosci. Teza o „proletaryzacji bialych kolnierzykow―, czyli na temat zacieraniu

sie roznic pomiedzy najemnymi podwladnymi umyslowymi natomiast robotnikami to jeden z dowodow na rzecz podstawowej tezy na temat smierci klas

spolecznych.

Odmienne argumenty wynikaly z przekonania Amerykanow, ze w przeciwienstwie do Swiata spoleczenstwo NA JUKATAN jest wybitniej demokratyczne,

natomiast podzialy spoleczne nie beda tak surowe (slabe uklady zawodowe, nie istnieje podstaw na rzecz ich operowania, male istotnosc partii

komunistycznej – sa to fakty popierajace to przekonanie).

Innym argumentem jest schematyczny wzrost dobrobytu materialnego, w ktorym uczestniczyly kazde klasy spoleczne. Pojawila sie teza, sformulowana

przez angielskich socjologow, na temat „zburzuazyjnieniu robotnikow―. Robotnicy upodabniaja sie az do klasy sredniej w zakresie konsumpcji –

jest to sytuacja w kazdym calu inna anizeli ta pochodzace z XIX stulecia.

Dane swiadczace o zanikaniu klas spolecznych czesc socjologow uwaza zbytnio obraz za optymistyczny. Oswiadczaja oni, ze schemat klasowy nadal

dzierzy wartosc eksplikacyjna przy opisie spoleczenstwa. Podzialy klasowe odciskaja pietno dzieki wielu domenach zycia spolecznego:

szanse szkolne – ciagle silne zdeterminowane pochodzeniem spolecznym,

sfera zdrowia i formy fizycznej,

wyznawany system wartosci i koloryt aspiracji zyciowych (klasa wyzsza i przecietna posiada program wartosci wzmacniany o samosterownosc,

przywiazanie powagi do wartosci intelektualnych, samorealizacji, suwerennosci intelektualnej – krytyczny stosunek az do autorytetow; odmienna

orientacja – konformistyczna, polega na postawie podleglosci w stosunku do autorytetow, wzglednie malym krytycyzmie i malej autonomii poznawczej i

intelektualnej).

Struktura klasowa w NA JUKATAN:

Klasa wyzsza – 1-3% spoleczenstwa, elita pochodzenia skrzyzowana z elita finansowa, trzy warstwy:

arystokracja,

burzuazja magazynowa,

burzuazja finansowa.

Takze gorne warstwy dyrektorsko-managerskie – zwazywszy na wysokie dochody.

Klasa wyzsza-srednia – 10-15%; kadry managerskie i fachowe nieco nizszego szczebla, puste zawody, eksperci.

Klasa nizsza-srednia – 30-35%; szeregowi urzednicy („biale kolnierzyki―), nauczyciele, najemni pracownicy sektora uslug.

Klasa robotnicza – 40-45%; robotnicy przemyslowi i rolni, nizsze klasy pracownikow pochodzace z sektora sluzb.

Klasa nizsza – 20-25%; under-class, najnizsze dochody, zasilki, zajecia najnizej platne.

Wytwornosc srednia

Wytwornosc srednia to czolowy problem dyskusji socjologicznej na temat przemian wspolczesnego systemu spolecznego. Wedlug marksowskiej teorii

klas klasa przecietna miala zwiednac, podczas gdy zostala obecnie wytwornosc najliczniejsza – wspolczesne ludzie to ludzie klas srednich.

Okreslenie „nowa klasa srednia― swiadczy o tym, ze istniala jakas oldschoolowa klasa przecietna. Pojecie „klasa srednia― dzierzy wiec meritum

historyczny, przy roznych fazach dziejowych jego sens zmienial sie:

naczelna polowa 19 w. – klasa sytuujaca sie miedzy arystokracja natomiast ludem (oznaczalo nowo rodzaca sie burzuazje);

Marks – klasa przecietna to synonim drobnomieszczanstwa, wlascicieli drobnego kapitalu typu rzemieslniczego, manufakturowego, wytwornosc

sytuujaca sie pomiedzy burzuazja a proletariatem.

Dzis odrzucic mowi sie o 1 klasie sredniej, a korzysta sie predzej liczby mnogiej.

Stara wytwornosc srednia (w klasycznym sensie) – warstwa drobnomieszczanstwa, drobny biznes.

Innowacyjna klasa przecietna – te grupy zawodowe, ktore przy skali masowej zaczely publikowane wraz z postepem spoleczenstwa kapitalistycznego,

biurokracji, spolecznej konsumpcji. Masowy kapitalizm wymagal profesjonalnych kadr managerskich, przybyl rozrost mozliwosci panstwa,

rozprzestrzenianie struktur biurokratycznych, urzedniczych. Nowatorskie panstwo potrzebuje specjalistow od czasu zarzadzania, postepu, kontroli,

planowania, zwiazanych z wyraznymi rodzajami pracy umyslowej. Kapitalizm ewoluowal od czasu spoleczenstwa, w ktorym dominuje rynek II (produkcja

przemyslowa) – spoleczenstwo przemyslowe, do systemu spolecznego, w ktorym dominuje sektor III (uslugi pieniezne, ubezpieczenia, banki, handel,

edukacja, turystyka).

Mills – rangi srednie to klasy srodka struktury spolecznej. Pod wzgledem dochodow, prestizu, stylu zycia sytuuja sie miedzy upper natomiast lower

class. Klasa przecietna ma niezwykle zroznicowany koloryt, jest wewnetrznie heterogeniczna.

To, co laczy klase srednia, to charakterystyczny, wspolny etos – wspolnota spolecznych wartosci, orientacji zyciowych, ktore sa wzorotworcze na rzecz

innych klas. Co sie sklada dzieki etos rangi sredniej?:

indywidualizm jako przeciwienstwo kolektywizmu, przejawia sie przy roznych kwestiach, na piedestale stawia sie uprawnienia jednostki, panuje ufnosc,

wiara przy mozliwosci, mozliwosci jednostki, przy jej przedsiebiorczosc, inicjatywe, samopoleganie – ideal self-made mena,

wysokie uczucie do jakosci,

kult sukcesu zyciowego – sukces w charakterze miernik wartosci kazdej jednostki,

styl zycia zdominowany przez konsumpcjonizm, konsumpcja w charakterze os istnienia, czlowiek jednowymiarowy (Daniel Bell), skoncentrowany dzieki

korzystaniu pochodzace z zycia; Riesmann – indywidualnosc zewnatrzsterowna, czlek zorientowany przy zyciowej procedury na oceny otoczenia, na

tek krok, jakim prestizem sie fita obdarza.

Uchwycenie specyfiki rangi sredniej wydaje sie byc kluczem az do zrozumienia przemian wspolczesnego systemu spolecznego. (A. de Tocqueville – im

zdrowsza klasa przecietna, tym zdrowszy fundament postepu i stalosci calego spoleczenstwa).

W dysputach pojawia sie watek strukturalnego rozdarcia rangi sredniej a, takze jej 2 dusz – funkcjonowanie dzieki pograniczu 2 swiatow (Ralph

Dahrendorf):

rzeczywistosc kapitalistycznych wlascicieli,

swiat najemnych pracownikow umyslowych.

Istnieje tez teza na temat proletaryzacji dotykajacej „biale kolnierzyki―, a szczegolnie kobiety, ktore stanowia pokazny procent nizszej klasy sredniej.

Autorzy naszej tezy powoluja sie dzieki fakty:

male zarobki (sprzedawcy, nauczyciele mniejszych szczebli),

zajmowanie nizszych stanowisk, sa to posady wykonawcze,

szanse awansu zawodowego sa bardzo slabe – niska mobilnosc spoleczna,

robota biurowa wydaje sie byc zrutynizowana, pozbawiona elementow tworczosci czy autonomii.

Wynika pochodzace z tego, ze status „bialych kolnierzykow― zbliza sie do statusu robotnikow.

Zaznacza sie zdarzenie „paniki statusu― – poczucie leku a, takze zagrozenia degradacja spoleczna, jest to glowny psychologiczny rys nizszej

klasy sredniej. „Biale kolnierzyki― stosuja wiarygodna strategie obronna przeciw nim poczuciu wypadku – uciekanie w konsumpcje na pokaz,

ponad faktyczne mozliwosci pieniezne.

Czesc socjologow uwaza, ze jest to diagnoza niesluszna a, takze podkresla odmienny aspekt – zblizanie sie kadry managerskiej i dyrektorskiej do rangi

wyzszej, pochodzace z ktorej czerpia wzorce.

Wymogi odrebnosci rangi sredniej (koncepcja Davida Lockwood’a):

specyficzna kondycja rynkowa,

charakterystyczny charakter pracy,

specyficzny sposob zycia.

Ad 1-wsza. Dotyczy poziomie dochodow, moznosci awansu, pewnosci zatrudnienia. Zroznicowanie dochodow przy nowej klasie sredniej, gradacja

ekonomiczna a, takze materialna wydaje sie byc bardzo wielka. Nowym zjawiskiem jest fakt, ze awans do rangi profesjonalistow wydaje sie byc dzisiaj

blokowany, a bezrobocie zaczyna wstrzasac takze jednostek z dyplomami – stan tej kilku jest teraz gorszy, reorganizacja firm, racjonalizacja

zatrudnienia przystaje najwyzszych kadr managerskich, dyrektorskich. „Panika statusu― zaczyna wstrzasac wyzsze kilku

profesjonalno-managerskie, kondycja rynkowa tych grup, dotychczas stabilna, zaczyna sie modyfikowac na niekorzysc. Nowa kategorie srednia

znamionuje inny strategia rekrutacji. Uczestnictwo w dawnej klasie sredniej wiazalo sie z posiadaniem kapitalu. Droga do nowej klasy sredniej prowadzi

przez kanal edukacyjny. Klase ta wyroznia rowniez specyficzny wariant kariery – kariera wariantu biurokratycznego po kolejnych szczeblach, kariera

takowa jest przewidywalna. Jesli chodzi o spoleczny status profesji, to pewne zawody fita maja (prawnicy, lekarze, profesorowie uniwersytetow),

jakkolwiek szeregowe „biale kolnierzyki― maja nizszy ranga.

Ad dwa. Chodzi na temat tresc, koloryt pracy – srodowiskiem pracy jest biuro w przeciwienstwie do hali, praca wydaje sie byc jednozmianowa w

przeciwienstwie do kilkuzmianowej. Sa takze dywergencje w zakresie decyzyjnosci i autonomii – zasieg ten duzy dla rangi sredniej, jakkolwiek w

przypadku rangi robotniczej posiadamy do czynienia pochodzace z podporzadkowaniem a, takze funkcjami wykonawczymi.

Ad trzy. Nowa kategorie srednia znamionuje przywiazanie az do wartosci symbolicznych wyzszego rzedu – az do kultury, oswiaty, dazenie az do

utrzymania wlasnego statusu spolecznego i az do manifestowania owego statusu wielokrotnie w strategia ostentacyjny, dzieki pokaz. Psychologia nowej

rangi sredniej rzadzi psychologia prestizu, rywalizacja na temat symbole statusu. Obawa zanim degradacja spoleczna rodzi szereg zjawisk

psychologicznych:

manifestacja wrogosci wobec innych grup spolecznych, ktore traktuje sie w charakterze konkurencje przy walce na temat awans, replikuja sie

uprzedzenia, prowadzi to do rozmaitych form radykalizmu politycznego,

manifestacja statusu na zewnatrz:

we wzorach konsumpcji (samochod, dom, dzielnica zamieszkania w charakterze syntetyczny termin zajmowanej pozycji),

we wzorach spedzania czasu wolnego od wszelkich obowiazkow (rodzaj zainteresowan, uprawnianych sportow, przynaleznosc az do klubow),

we wzorach socjalizacji (wzory socjalizacji odrozniaja nowa klase srednia od innych klas spolecznych, wzor wzmacniany na samosterownosci,

przywiazaniu powagi do samorealizacji jednostki, permisywnosci – odwrot od karania i rygoryzmu, inwestowanie przy dzieci, pierwotnego rozwoj

intelektualny i przyszla kariere).

Uzycie klasy sredniej:

ostoja stalosci porzadku spolecznego, rownowagi programu spolecznego, amortyzator napiec a, takze konfliktow przy spoleczenstwie, wytwornosc

srednia wydaje sie byc miedzy radykalizmem dolow spolecznych a konserwatyzmem sfer wyzszych, reprezentuje postury umiarkowane, glowne,

fundament systemu spolecznego obywatelskiego a, takze spolecznej samoorganizacji, przywiazanie az do wartosci liberalnych, demokratycznych,

czestsze deklaracje poparcia dla wolnosci osobistej, tolerancji. Socjologowie rozpatruja, ze takich postawy sa w stanie manifestowac osobistosci o

stabilnej sytuacji materialnej i psychologicznym poczuciu chronienia,

fundament dobrobytu ekonomicznego systemu spolecznego, gwarantuje jego rozwoj, jest to konsekwencja tego, ze klase srednia cechuje

przedsiebiorczosc, innowacyjnosc. Wytwornosc ta kreuje popyt, jet to rzesza konsumentow nakrecajaca koniunkture gospodarcza,

kreuje rozwoj technologiczny, wydaje sie byc sila stymulujaca rozwoj cywilizacyjny wspolczesnego systemu spolecznego – wydaje sie byc tu duza rola

jednostek wiedzy, znaczenie tej kilku wzrasta, fachowa wiedza zapewnia wladze.

Robotnicy w postindustrialnym spoleczenstwie

Robotnicy jako wytwornosc sa wyrobem rewolucji przemyslowej i kapitalizmu, w okresie przemyslowym stanowili najliczniejsza klase spoleczna.

Wedlug Marksa robotnicy mieli byc grabarzem kapitalizmu, aczkolwiek to kapitalizm w wersji postindustrialnym zrobil, ze robotnicy sa jakoscia

schodzaca. Daniel Bell wiaze ten przebieg z przyjsciem ery postindustrialnej i nowego typu systemu spolecznego – przejscie od dominacji sektora II do

dominacji sektora III. Glownym procesem kurczenia sie klasy robotniczej jest bezrobocie technologiczne.

Istnieje jednak konkurencyjna teoria potakujaca, ze wkraczamy w ere superindustrializmu.

Teza o zburzuazyjnieniu wspolczesnej rangi robotniczej – podniosl sie poziom istnienia wspolczesnych pracownikow, a rzad konsumpcji zbliza sie do

wzorcow klasy sredniej. Zyjaca dostatnio klasa robotnicza stracila swoj radykalizm i rewolucyjnosc, co manifestuje sie przy slabszym poparciu dla

lewicowych partii, posuniec spolecznych a, takze ideologii – zamozny pracownik fizyczny przestaje kwestionowac kapitalizm.

David Lockowood – badania przy Anglii morzem srodowiskiem rangi robotniczej, tyczace wizji systemu spolecznego i kapitalizmu, jaka poteznieje w

swiadomosci spolecznej pracownikow i jak sie pochodzace z tym lacza inne pierwotnego postawy a, takze systemy wartosci.

Nie ma 1 klasy robotniczej, nie ma lacznego wizerunku, istnieja trzy warianty mentalnosci pracownikow:

Tradycyjny, proletariacki typ swiadomosci klasowej, ktory opiera sie dzieki kontestacji ladu kapitalistycznego a, takze na radykalizmie dzialania, ludzie

widziane wydaje sie byc jako dychotomicznie podzielone – konfliktowa obraz kapitalistycznego systemu spolecznego. Taki strategia percepcji swiata to

za kazdym razem wizja rodzajow pokrzywdzonych, robotnicy maja silne poczucie osobistych interesow a, takze walcza przy ich obronie, sa aktywni w

zwiazkach zawodowych. To elektorat brytyjskiej Partii Roboty (zabarwienie lewicowe). Mamy stycznosc z silnym poczuciem identyfikacji z prywatna

klasa, identycznosc spoleczna konstruowana jest naokolo faktu pozostania robotnikiem. Robotnicy tacy z reguly naleza az do tradycyjnych branzy

przemyslu, ktore dzis beda na innym planie (gornictwo, hutnictwo, dokerzy), zamieszkuja osiedla i osrodka miejskiego, osrodki przemyslu, wykonywany

praca przekazywany wydaje sie byc z pokolenia na generacja, jest to rodzinna tradycja, wytwarza to bardzo silne wiezi i silne wspolnoty spoleczne, wiezy

sasiedzkie i rodzime buduja zwarta i solidarna wspolnote.

Stereotypowy typ swiadomosci, ale ulegly. Sa to z reguly robotnicy zatrudnieni w rolnictwie a, takze drobnym przemysle, czesciej zwiazani ze

srodowiskiem prowincjonalnym – wiejskim a, takze malomiasteczkowym. Robota w malych firmach dzierzy charakter wybitniej rzemieslniczy, stosunki

pracy beda patrymonialne, odrzucic przypominaja relacji biurokratycznych, wszelcy sie pojmuja, w pracy a, takze w wspolnoty lokalnej poteznieje silna

kontrola spoleczna. Robotnicy postrzegaja budowe spoleczna przy kategoriach kooperacyjnych, niekonfliktowych, maja silne poczucie hierarchii

spolecznej i wlasnego miejsca przy niej, odrzucic kontestuja ladu, akceptuja fita, od szefow oczekuja przewodnictwa w sprawach spolecznych,

politycznych. Maja niechetny badz wrogi stosunek az do zwiazkow zawodowych, nie strajkuja.

Sprywatyzowany wariant swiadomosci – nowy wariant robotnika, przewaza w wspolczesnych galeziach przemyslu. Jest to wariant robotnika

najpomyslniej wyksztalcony, mobilny spolecznie a, takze geograficznie, odrzucic zakorzenia sie, prace traktuje w strategia wysoce instrumentalny, jako

droge do wyzszego poziomu istnienia i konsumpcji, slabo identyfikuje sie pochodzace z wlasnym zawodem, sprawy rangi interesuja fita wylacznie z

perspektywy walki na temat wyzsze profity, solidarnosc a, takze lojalnosc grupowa jest zle rozwinieta, az do zwiazkow zawodowych i Partii Pracy tez ma

stosunek instrumentalny, natomiast nie ideologiczny, jest zorientowany na zywot prywatne, rodzine, zapewnienie jej dobrobytu lokuje sie naprzod

waznych wartosci, brak wielkich wiezi kolezenskich i sasiedzkich, nie zamieszkuje tradycyjnych dzielnic przemyslowych przy wielkich metropoliach, a

predzej „sypialnie― tych miast – zycie prywatne toczy sie w samotnosci i izolacji. Ten wariant mentalnosci stal sie istota do stworzenia tezy na

temat zburzuazyjnieniu rangi robotniczej.

Krytyka tez Lockwood’a

Inne badania prowadzone przy srodowisku gornikow, dokerow odrzucic potwierdzily istnienia pierwszego warianty mentalnosci, towarzystwo drugiego

wariantu rowniez w pelni sie odrzucic potwierdzila, jakkolwiek w srodowisku wiejskim postury akceptacji staly sie znacznie rzadsze.

Badania Johna Goldthorp’a („Zamozny robotnik przy strukturze klasowej―) wykazaly, ze zamozny pracownik fizyczny nie jest automatycznie

podobny do posrednika klasy sredniej w swoich postawach, systemie wartosci, sam dobrobyt odrzucic zmienia tez w strategia radykalny percepcji

rzeczywistosci, ciagle zachowane beda liczne atrybuty wyodrebniajace robotnika z innych klas spolecznych:

widac odrebnosc w domenie pracy – miejscem pracy nadal wydaje sie byc hala fabryczna, a odrzucic biuro, rozny typ zachowan w pracy, pelnienie rol

wykonawczych, nie decyzyjnych czy kontrolnych,

sfera stylu zycia, etosu klasy robotniczej – przy sferze norm obyczajowych, kontaktow towarzyskich, zainteresowan robotnicy zachowuja odrebnosc,

domena aspiracji zyciowych – mentalnosc robotnika nie jawi sie byc uksztaltowana przez psychologie rangi sredniej, posrod robotnikow wydaje sie byc

nizszy rzad aspiracji oswiatowych w stosunku do osobistych dzieci, slabsza jest asymilacja etosu sukcesu typowego na rzecz klasy sredniej, slabsza

motywacja do osiagniec.

Nie jest tak bardzo, ze majatek zmniejsza radykalizm, przeciwnie, dopuszczalny tak, ze w jakichkolwiek sytuacjach poteguje radykalizmowi. Osoby o

wielkich aspiracjach konsumpcyjnych, kiedy wystapi niemoznosc pierwotnego spelnienia, tym wiecej beda sie buntowac.

Typologia Lockwood’a odrzucic uwzglednia tez specyfiki indywidualnych krajow – podwaza sie uniwersalnosc naszej typologii.

Underclass

Underclass nowsze zjawisko przy strukturze spolecznej.

Spoleczenstwo krajowe to ludzie dwupoziomowe – jedni utrzymuja sie pochodzace z pracy, natomiast inni pochodzace z zasilkow, pomocy panstwa.

Tobie drudzy to nowy proletariat, nowi „ludzie zbedni―. Underclass powieksza swa liczebnosc wbrew wzrostu zamoznosci spoleczenstwa.

Trudnosc bezrobocia multimedialnego – dzisiejsza forma bezrobocia zwiazana pochodzace z upadajacymi galeziami przemyslu a, takze

nieprzydatnymi kwalifikacjami wskazujaca na tek krok, ze underclass to odrzucic chwilowe zdarzenie.

Segmentacja rynku pracy i zwiekszanie sie liczby stanowisk niskoplatnych i robot dorywczych (sektor glowny a, takze sektor wtorny).

Naplyw imigrantow i faktycznie wieloetnicznosc wiekszosci spoleczenstw zachodnich. Imigranci najczesciej trafiaja az do gett a, takze maja male zasoby

gotowki, wyksztalcenia, sa klientami biur pomocy spolecznej.

Segregacja przestrzenna – solidniejsze i mniej znaczace dzielnice.

Naczelny trzon amerykanskiej underclass to ludnosc murzynska wielkich miejscowosci.

W underclass wyksztalcaja sie nowe modele zycia a, takze swoiste chaos – zasilki powoduja strate poczucia odpowiedzialnosci za osobisty los,

zabijaja inicjatywe, rodzi sie nalog od was – „wyuczona bezradnosc―. Zasilki dla samotnych matek sklaniaja do niezawierania malzenstw,

osobistosci decyduja sie na rozwody, co wywoluje oslabienie wiezi rodzinnych a, takze jest punktem w kierunku patologii. Prace dorywcze takze beda

czynnikiem patologizujacym, popychaja az do dzialalnosci przestepczej jako wymiennego sposobu zdobywania srodkow az do zycia. Marginalizacja

dotyczy tez innych dziedzin zycia, osobistosci ci odrzucic biora udzialu w zyciu politycznym, nie wychodza w roli obywateli. Nie zaakceptowac uczestnicza

tez w zyciu kulturalnym.

Mamy stycznosc z pokoleniowym dziedziczeniem biedy – podopieczni wychowywane przy srodowisku underclass ucza sie zyc tak bardzo, jak

opiekunowie – reprodukcja kondycji spolecznej w nastepnych pokoleniach.

Wyrozniki underclass:

zamieszkiwanie w izolowanych przestrzennie gettach,

bezrobocie najczesciej trwale, nalog od pieczy panstwa,

niekonczace doswiadczanie biedy – nieszczescie stanem nieustajacym,

brak lub niskie kwalifikacje,

wysokie wskazniki przestepczosci a, takze patologii – kryminalizacja srodowiska underclass.

Proponowane strategie operowania w zwroceniu do underclass (dwa stanowiska):

Wine dzieki utrzymywanie sie i rozrost underclass posiada welfare state i polityka nadmiernej opiekunczosci, ktora odrzucic sklania az do poszukiwania

stabilnych zrodel utrzymania, uczy biernosci i bezradnosci – polityka panstwa nagradza zachowania, ktorym powinna przeciwstawiac sie.

Nalezy ofiarowac ludziom wedke, a odrzucic rybe, trzeba rozwijac aplikacje spoleczne nakrecone na aktywizacje zawodowa, powiekszanie kwalifikacji a,

takze samooceny, wyprowadzenie ludzi pochodzace z gett a, takze zagwarantowanie wykladzinom pracy – ale postuluje to obszernych nakladow

skarbowych.

Stratyfikacja etniczna we terazniejszych spoleczenstwach

Spoleczenstwa zachodnie staly sie wieloetniczne w wyniku migracji (np. USA – kraj imigrantow).

Struktura etniczna USA (1820-1975):

75% - imigranci pochodzace z Europy, glownie z wysp brytyjskich (mieli duza role w konstytuowaniu sie zwiazanych z kultura USA – jezyk, obyczaje);

18% - Ameryka Lacinska i Kanada;

niecale 5% - Azja.

Najbardziej wplywowa grupa imigrantow do dzis sa biali anglosascy protestanci, grupa ow sytuuje sie na czele hierarchii etnicznej, wyroznia ja faktor

rasowy, religia, etos, ktory stal sie etosem amerykanskim (etyka pracy i znoju, indywidualna przedsiebiorczosc, wartosc przywiazywana do jakosci i

posiadania, wysoka ranga wartosci moralnych, wartosc autonomii wspolnot lokalnych, samorzadnosc a, takze samoorganizacja) – fundament

zwiazanych z kultura amerykanskiej zawieziony z Swiata.

W wyniku naplywu licznych rodzajow etnicznych kilku te od czasu razy sa w sytuacji mniejszosci, sa obce na aktualnym terytorium, mniej liczne anizeli

ludnosc miejscowa. Stanowia konkurencje do stanowisk zatrudnienia, w szkolach, szpitalach – panuje sytuacja konkurencji na temat rozmaite dobra i

wartosci. Ksztaltuje sie i narzuca innym konkretne kulturowe przekonania na temat danej mniejszosci – stereotypy a, takze przesady upowszechnione

w spoleczenstwie stanowia grunt dyskryminacji a, takze ulatwiaja, usprawiedliwiaja ja. Legitymizuje sie nierownosci spoleczne w porownaniu do

etnicznym.

Stratyfikacja etniczna – nieproporcjonalna alokacja grup etnicznych do indywidualnych klas spolecznych, grupy etniczne lokuja sie z reguly dzieki

dolnych szczeblach drabiny stratyfikacyjnej,

np. puste zawody, eksperci (dot. mezczyzn):

ponad 14% - biali

7% - Latynosi

6% - czarni

managerowie a, takze dyrektorzy:

14% - biali

6% - Latynosi

5% - czarni

sektor sluzb (pielegniarki, fryzjerzy itd., dot. kobiet):

37% - ciemne

25% - Latynoski

21% - biale

Uprzedzenia – wroga lub negatywna postura wobec czlonkow jakiejs kilku etnicznej, narodowej, regionalnej oparta na falszywych uogolnieniach

powstalych na skutek niekompletnych badz falszywych informacji.

Z pojeciem uprzedzen zawsze laczy sie pojecie wrogosci i jej demonstrowanie.

Dyskryminacja – nierowny sposob traktowania ludzi zwazywszy na ich narodowosc, plec i tym podobne., przejawia sie w odmawianiu czlonkom jakiejs

grupy dostepu do cenionych dobr – pracy, wyksztalcenia, wladzy.

Uprzedzenia zazwyczaj beda uzasadnieniem na rzecz dyskryminacji.

Typologia postaw wg Roberta Mertona:

czlowiek tolerancyjny bezwyjatkowo – nie ma uprzedzen na poziomie mentalnosci i zachowan

czlowiek tolerancyjny nie bezwyjatkowo – nie istnieje uprzedzen etnicznych i deklaruje to, jednak w specyficznych okolicznosciach, przy presja

spoleczna, jest w stanie dyskryminowac

bojazliwy oszolom – dzierzy uprzedzenia, jednak nie jest ochoczy do dokumentow dyskryminacji przy obawie zanim glosem krytyki publicznej

zatwardzialy fanatyk – ma uprzedzenia i jawnie je formuluje, dyskryminuje

Statystycznie dominuja postury 2 a, takze 3, postury skrajne beda w mniejszosci.

Nalezy odroznic dwie przedmioty: dyskryminacje a, takze uprzedzenia w charakterze postawy wyjatkowe od pierwotnego postaci zinstytucjonalizowanej,

kiedy wbudowane sa przy system spoleczny.

Turner stworzyl teoretyczny schemat wyjasniajacy, dlaczego pewne kilku staja sie obiektem dyskryminacji, dlaczego czlonkowie innych grup

dyskryminuja (zasady operowania mocy dyskryminowania) – schemat antagonizmow etnicznych:

„Moc dyskryminowania― zalezy od czasu zasobow, ktore to dana grupa etniczna dysponuje i pochodzace z ktorymi nadchodzi do wiadomego kraju.

Zamyslem dyskryminacji sa czesciej te grupy, ktore sa prosto rozpoznawalne zwazywszy na cechy estetyczne, ktorymi sie odrozniaja.

Rzad dyskryminacji dopuszczalny rozny, przejawiac sie mniej lub wybitniej drastycznie:

masakra, czystki etniczne – najostrzejsza forma dyskryminacji,

segregacja przestrzenna, umieszczanie rodzajow etnicznych przy gettach, slumsach, okreslonych dzielnicach,

izolacja produkcyjna, odciecie od czasu wyzej odplatnych zawodow, stanowisk, zepchniecie az do pozycji underclass.

Czynnikiem wplywajacym na dyskryminacje jest poczucie zagrozenia, ktore to ma dana grupa. Niezasadnicze, czy istoty tego poczucia sa prawdziwe, czy

urojone, poczucie leku pojawia sie, gdy grupa uwaza, ze inne kilku konkuruja pochodzace z nia a, takze ja ograniczaja. Wiekszy lek wzbudza duza grupa

etniczna, bo bedzie w stanie opanowac stanowiska pracy, dzielnice mieszkaniowa, polityke. Kazda kolejna taka duza imigracja wydaje sie byc traktowana

w charakterze zagrozenie.

Wzajemne relacje formuja sie opierajac sie na intensywnosci uprzedzen i pojawiania sie rozmaitych negatywnych stereotypow dotyczacych rodzajow

etnicznych.

Sposoby wyjscia pochodzace z dyskryminacji (sa dwa stanowiska):

Walka na temat zniesienie przejawow dyskryminacji, jak przewaznie przebieg zdarzen sie dzieki forum politycznym (droga legalno-prawna).

Strategia asymilacji – wtopienia sie mniejszosciowej grupy etnicznej w wieksza czesc, moze miec przerozne stopnie a, takze szczeble, np. calkowita

rezygnacja z dotychczasowej tozsamosci kulturowej, przejecie obyczajow spoleczenstwa, wykorzenienie sie pochodzace z wlasnej zwiazanych z kultura,

przebudowa identycznosci. Tempo asymilacji jest przerozne w przypadku rozmaitych grup etnicznych.

Stratyfikacja wedle plci we wspolczesnych spoleczenstwach

Stratyfikacja plci istniala za kazdym razem, ale podzial ten przy dzisiejszych demokratycznych spoleczenstwach nabral rangi szczegolnej. Problem tenze

zostal upolityczniony poprzez postep ideologii a, takze ruchow feministycznych.

Plec to nie tylko fakt biologiczny, ale i socjokulturowy, tzn. spoleczenstwa za kazdym razem okreslaly, jak jest stosowne i wlasciwe dla pan, a co na rzecz

mezczyzn – sa to kulturowe wzory meskosci i kobiecosci, radykalnie w piwnicy przeciwstawne. Chlopi tradycyjnie mieli przejawiac zdolnosci

przywodcze, dominacje, agresywne styl zycia, twarde a, takze bez emocji, ambicje, dazenie do sukcesu. Kobiety – uleglosc, kondycja zalezna,

modelowanie wrazliwosci, emocjonalnosci, domena pierwotnego aktywnosci to dom a, takze rodzina. Projekty te niewiele zmienily sie przez wieki.

Wzorzec przekazywany jest przez socjalizacje rodzinna, utrzymywany przez socjalizacje szkolna, media – istnieje potezny bodziec, ktory ksztaltowal

oczekiwania wobec pan i facetow.

Stratyfikacja wedle plci to nieproporcjonalne rozlokowanie kobiet a, takze mezczyzn dzieki drabinie stratyfikacyjnej.

Obszarem, dokad widoczne beda przejawy dyskryminacji wedlug plci, jest domena pracy. Damy mniej zarabiaja na analogicznych stanowiskach, jest to

tendencja ogolnoswiatowa, kobiety beda czesciej zwalniane i pochlaniaja w swoich zawodach glownie stanowiska niekierownicze i podrzedne. Czesciej

lokuja sie przy zawodach na temat nizszym statusie spolecznym (wyrazna segregacja zawodowa).

Kobiety zarabiaja mniej, gdyz:

to chlopi ustalaja pensje kobiet, zajmujac stanowiska kierownicze,

kobiety maja na ogol mniejsze aspiracje a, takze traktuja fuche zawodowa tylko jako rownoczesne zrodlo dochodow rodziny, szukaja prac opornych

mniejszych aspiracji i kompetencji (H. Domanski – kobieta jako „zadowolony niewolnik―), dopuszczaja nizszy stan zawodowy,

teorie dwusektorowego rynku pracy:

sektor kluczowy zwiazany pochodzace z zawodami wysoce wyspecjalizowanymi,

rynek wtorny, ktory skupia prace o niewysokich kwalifikacjach, laczy sie takze pochodzace z praca www.

Kobiety nagminniej trafiaja az do sektora wtornego, ma to dwie przyczyny:

specyfika rynku pracy,

mentalnosc, rzad aspiracji a, takze tradycyjny harmonogram roli kobiety akceptowany przez kobiety.

Domena wladzy a, takze polityki:

Wraz ze wszystkich analizowan wynika, ze mezczyzni znacznie czesciej pochlaniaja stanowiska kierownicze w administracji, polityce a, takze

gospodarce. W calej sferze strategii jest niedoreprezentacja kobiet.

Domena obyczajowa:

W sytuacji dziewczat karze sie zbytnio sfere seksualna, co wynika z analizowan nad sadami rodzinnymi. Panuje patriarchalny schemat rodziny. Kobietom

czesciej przypina sie latke osoby zdemoralizowanej.

Socjologiczne wytlumaczenia faktu istnienia nierownosci dotyczacych plcia:

funkcjonalisci: podzial pracy ze wzgledu na sprawdzian plci swietnie zapewnial przetrwanie spoleczenstw pierwotnych, o wedrownym trybie istnienia,

podzial tenze utrwalil sie na kolejne wieki, jak juz odrzucic bylo ku temu koniecznosci;

teoretycy konfliktu: mezczyzni silniejsi fizycznie wykorzystywali te naturalna przewage az do utrzymywania przewazajacej pozycji przy rodzinie;

teoretycy kultury: przy spoleczenstwie za kazdym razem istnialy bardzo silne przekonania, ktore podkreslaly szczegolne predyspozycje kobiet az do

wychowywania podopieczni i zajmowania sie budynkiem zwiazane pochodzace z jej konstrukcja psychiczna a, takze fizyczna, staly sie one kulturowo

obowiazujacym wzorcem, ktory wpajany byl przy socjalizacji.

Wyniki przelamywania wzorca kulturowego: kobiety, pracujac profesjonalnie, nadal trudnia sie tradycyjnymi obowiazkami zwiazanymi pochodzace z

domem a, takze dziecmi, schemat rodziny partnerskiej to zazwyczaj tylko jakosc socjologiczna.

W naszym kraju prawie 90% respondentow wyrazilo poglad, ze najwazniejsza korzyscia dla kobiety jest gmach i podopieczni. W Holandii – 41%, w

Wielkiej Brytanii – 45%.

Na watpliwosc, kto w przypadku bezrobocia ma obowiazek miec wieksze prawo az do zatrudnienia, na terytorium polski ponad 50% respondentow

orzeklo, ze facet. W innych krajach postkomunistycznych odsetek tenze jest nadal wiekszy – dlaczego?:

adolescencja tradycji demokratycznych, liberalne postury nie zdazyly sie nadal uksztaltowac,

obszerny wplyw kosciola katolickiego a, takze wspieranego przez niego modelu rodziny.

Przejawy zmian przy tej dziedzinie:

kobiety nagminniej koncza szkola glowna ksztalcace przy zawodzie dotychczas zdominowanym przez mezczyzn (np. prawo, informatyka),

rosnie udzial kobiet przy polityce,

zachodza pewne przeksztalcenia w typie rodziny, ktory ewoluuje ku rodziny partnerskiej.

MOBILNOSC SPOLECZNA

Ludzie przy spoleczenstwie bezustannie zmieniaja swoja pozycje spoleczna, status, miejsce stalego pobytu.

1927r. – Pitrim Sorokin wprowadzil pojecie mobilnosci – jest to kazda zmiana pozy przez jednostke („Social mobility―).

Sa 2 typy mobilnosci:

spoleczna – oznacza zmiane pozycji przy hierarchii stratyfikacyjnej,

geograficzna – zmiana stanowiska w przestrzeni geograficznej.

Problematyka mobilnosci przyciaga obecnie nieznany sens.

Rzad mobilnosci w konkretnym kraju wydaje sie byc wskaznikiem kategorii otwartosci budowle spolecznej, melduje o tym, albo w danym spoleczenstwie

latwo wydaje sie byc przejsc pochodzace z klasy az do klasy, lub istnieja jakiekolwiek bariery. Natomiast zatem problem otwartosci budowle odsyla nasza

firme do sprawie praktyk dyskryminacyjnych.

Problematyka mobilnosci pozwala sprawdzic teze na temat rownosci szans, orzec, albo faktycznie w konkretnym spoleczenstwie rownosc szans piecia

sie przy gore istnieje, czy to tylko ideologiczne haslo.

Ruchliwosc spoleczna to proces, w wyniku ktorego wyrabia sie ustalony uklad spoleczny klas, powlok zawodowych.

Ruchliwosc na oddzialywanie na stabilnosc porzadku spolecznego i dzieki jego legitymizacje. Ma rowniez wplyw dzieki poziom postepu ekonomicznego

a, takze efektywnosc spoleczno-ekonomiczna.

Problem mobilnosci nalezy zatem do centralnych problemow, ktorymi zajmuje sie dzisiejsza socjologia.

Rzad mobilnosci we wspolczesnych spoleczenstwach (badania empiryczne nad mobilnoscia):

Pitrim Sorokin – na wstepie badania morzem mobilnoscia przy Stanach Zjednoczonych.

Analizowania te zweryfikowaly poglad na temat USA w charakterze o panstwie o najlepszej na swiecie mobilnosci – przy Ameryce szanse szybkiego

awansu sa o wiele bardziej ograniczone, anizeli sadzono. Ruchliwosc istnieje, jednak nie ma spektakularnych przejsc, dominuje model malych, krotkich

ukonczyc na pozycje tylko troche wyzsze – pokonywanie dluzszych dystansow wydaje sie byc rzadsze.

Peter Blau – jego badania potwierdzily te wnioski.

Benedix i Lipset – rozlegle porownawcze badania nad mobilnoscia przeprowadzone przy 9 wysoce rozwinietych krajach swiata – okazalo sie, ze we

wszystkich tych krajach rzad mobilnosci wewnatrzgeneracyjnej jest bardzo podobny a, takze oscyluje na poziomie 27-31%. Wskaznik ten tyczy sie

mobilnosci kompletnej, kiedy rejestruje sie sam fakt modyfikacje pozycji (bez wzgledu na tek krok, czy to awans, albo degradacja). We wszystkich krajach

rozwinietych obserwuje sie duza fale mobilnosci spolecznej (rozwiniety przemysl a, takze rozwijajace sie uslugi – sektor III jest przyczyna takiego formy

rzeczy).

John Goldthorp – porownywal rzad mobilnosci w Europie Zachodniej a, takze krajach bloku komunistycznego, rzad mobilnosci wyrazil sie bardzo

podobny, jak wynika pochodzace z faktu, ze Polska a, takze Wegry przeszly faze industrializacji, a to ten wariant spoleczenstwa zapotrzebowanie na

pracownikow, pracownikow umyslowych.

Najwieksze dywergencje istnieja pomiedzy Europa natomiast USA – w Ameryce czestszy wydaje sie byc awans pochodzace z klasy robotniczej do

zawodow inteligenckich.

Ruchliwosc w dol

Czastka ludzi zmniejsza swoj stan, zarowno generacyjnie, jak i miedzygeneracyjnie. W NA JUKATAN 20% populacji osiaga nizszy status anizeli status

rodziny, ulega degradacji.

W wymiarze generacyjnym korab o wyzszym statusie niekiedy spada w dol. Wzory mobilnosci indywidualnej beda bardzo przerozne, degradacja

spoleczna dotyczy tez osob pochodzace z wyzszym wyksztalceniem – samo bezrobocie przestalo byc zjawiskiem dotyczacym jedynie nizszych powlok

spolecznych (jest to zjawisko nowe). Degradacji spolecznej czesto podlegaja kobiety zmuszone przerwac fuche np. dzieki okres ciazy, wychowania

dziecka, a powrot na rynek pracy wydaje sie byc bardzo przykry. Degradacja przystaje rowniez wielokrotnie ludzi przy srednim stulecia.

Szczegolnym zbiegiem okolicznosci mobilnosci wydaje sie byc problem otwartosci elit spolecznych roznego wariantu:

elity fachowe,

elity polityczne – establishment,

elity ekonomiczne.

Najbardziej rospostarte sa elity profesjonalne, kanal rekrutacji wydaje sie byc prosty (studia jako sciezka wejscia az do elity profesjonalnej, szanse beda

tu wyzsze w NA JUKATAN niz przy Europie).

Elity polityczne – politycy amerykanscy w wiekszym stopniu anizeli europejscy rekrutuja sie pochodzace z klas wyzszych, kariere polityczna latwiej

wykonac w Europie, robotnicy robia w Europie kariere polityczna w wiekszym stopniu, jak wynika wraz ze specyfiki budowle politycznej w Europie (kariera

przez kanaly zwiazkowe, w Europie dluzej jest partii lewicowych, stanowiacych kanaly kariery dla robotnikow).

Elity ekonomiczne, biznesu – z analizowan wynika, ze okolo 60% czlonkow elity biznesu dziedziczy swoja lokalizacje po rodzicach, elita bogactwa jest

w duzej mierze elita samoreprodukujaca sie; badania nad brytyjskimi miliarderami Rubinsteina z polowki lat ’80 wskazuja, ze 42% brytyjskiej elity

biznesu to osobistosci, ktorych ojcowie takze az do niej nalezeli, 30% to osoby, jakich rodzice nalezeli do wyzszej klasy sredniej, natomiast reszta miala

rodowod zwiazany pochodzace z nizszymi szczeblami hierarchii spolecznej.

POLSKA

Adam Sarapata, Michal Pohoski, Henryk Domanski

Szczytowy poziom mobilnosci byl tuz po wojnie, kiedy zaczal uprawiac sie projekt 6-letni, jak rowniez w nastepnych latach, jak zaczeto socjalistyczna

industrializacje. Nastapil masowy przyplyw ludnosci wraz ze wsi az do miasta az do zawodow robotniczych i inteligenckich. Istniala obiektywna potrzeba

wyksztalcenia zastepow nowej inteligencji, lojalnej politycznie w stosunku do nowego ustroju – rozum ludowa.

Okres ‘45-’59 – pracownicy umyslowi (mezczyzni):

od czasu 34% az do 38% pochodzilo z rangi chlopskiej

33%-35% z rangi robotniczej

19%-24% z bystrosci

Wsrod pan 60% pochodzilo z rodzin chlopskich.

Zamierzenie wyprodukowania bystrosci ludowej zostal zrealizowany. Czas masowego awansu ludnosci przenigdy pozniej sie juz odrzucic powtorzyl.

W calej latach ’70 i ’80 nastapil wyrazny spadek ruchliwosci miedzypokoleniowej, jednak tylko posrod mezczyzn, posrod kobiet przybyl wzrost. W

calej schylkowym momencie PRL ruchliwosc ogolna zmalala.

Po zmianie ustroju: transformacja nie spowodowala zadnego wyraznego przelomu, ruchliwosc nie zwiekszyla sie, jednakowo w innych krajach

postkomunistycznych. Pewne modyfikacje sa lecz wyrazne – w zwiezlym okresie (‘88-’93) 20% Polakow zmienilo swa kategorie dla zarobku,

glownie przyplyw do drobnego i sredniego biznesu – mobilnosc pochodzace z sektora urzedowego do sektora prywatnego. Ruchliwosc

miedzypokoleniowa poniekad lekko sie zmniejszyla, jednak nie warto wysuwac zbyt znacznych wnioskow, gdyz uplynelo za malo wysilku.

Znaczna czesc mobilnosci to mobilnosc w dol – bezrobocie.

Determinanty mobilnosci spolecznej

Jest to calosc dzialania mnostwo roznych faktorow:

proces industrializacji i rzad rozwoju gospodarczego, ruchliwosc wydaje sie byc wyzsza przy krajach wysoce rozwinietych, po przekroczeniu jakies progu

uprzemyslowienia skala mobilnosci jest wysoka,

urbanizacja a, takze zwiazana pochodzace z nia wedrowka ludzi wraz ze wsi a, takze miasteczek az do miast, osrodkow przemyslowych,

wojna i sezon powojenny, wywoluja wysoka fale mobilnosci spolecznej (koniecznosc odbudowy kraju, zaglada pewnych rodzajow, wojna czyni, ze

zwalnia sie dostrzegalny procent pozycji spolecznych, w przypadku Polski – rowniez powojenna emigracja),

emigracja,

procesy demograficzne a, takze wskaznik dzietnosci w indywidualnych klasach, wzrost naturalny wydaje sie byc wyzszy przy klasach mniejszych,

kultura a, takze charakterystyczny zestaw wartosci wiadomego spoleczenstwa (etos kulturowy; spektakularny przyklad to USA, dokad etos wydaje sie byc

kulturowym stymulatorem piecia sie w gore, w Polsce podejscie do kariery zmienia sie w zaleznosci od ustroju),

czynniki natury psychologicznej, osobistosci musza pragnac zmieniac lokalizacje, jest to sprawa motywacji a, takze poziomu aspiracji zyciowych, „sila

motywacji az do osiagniec― ksztaltowana w procesie socjalizacji.

Kanaly, mechanizmy, „instrumenty― mobilnosci w gore we terazniejszych spoleczenstwach:

w najwiekszym stopniu powszechny kanal – edukacyjny, najbardziej osiagalny i demokratyczny,

dziedziczenie dorobku, pozycji, fortuny bez prywatnego wysilku,

kanal polityczny – awansuja a, takze zajmuja stanowiska w elicie ludzie, ktorzy naleza az do okreslonego srodowiska politycznego, demonstruja

lojalnosc – nagradzani beda stanowiskami (szczegolnie istotny kanal w ustroju komunistycznym – nomenklatura w charakterze system awansu),

awans przez koligacje rodzime, korzystny ozenek badz zamazpojscie,

kosciol, przede wszystkim dla ludzi wraz ze srodowiska wiejskiego,

kariery idoli, sportowcow, gwiazd filmowych.

Role mobilnosci spolecznej z perspektywy systemu spolecznego jako calosci:

funkcja strukturotworcza

Mobilnosc oddzialuje na ksztalt struktury spolecznej.

Wysoki poziom ruchliwosci rozmywa bariery spoleczne, dystanse pomiedzy klasami, struktura klasowa przybiera odmiane kontinuum klas, a odrzucic

dychotomii.

Niska ruchliwosc spoleczna powoduje, ze w spoleczenstwie wytwarzaja sie ostre bariery i dystanse. Struktura klasowa krystalizuje sie w strategia

wyrazny.

Frank Parkin wyroznil dwie uzywane wowczas strategie:

strategia klas uprzywilejowanych – zamkniecie spoleczne, zmonopolizowanie dostepu do jakichkolwiek dobr,

procedura uzurpacji – mobilizacja powlok nizej ulokowanych, rewindykacja dostepu do towarow w celu przelamania monopolu.

funkcja efektywnosciowa

Czy proces mobilnosci przyczynia sie do stalosci spolecznej a, takze efektywnosci ekonomicznego systemu spolecznego, zaspokajania koniecznosci

czlonkow systemu spolecznego, czy tez odrzucic?

Mobilnosc poteguje dobremu wlasciwym operowaniu systemu spolecznego wowczas, jak spelnia 2 kryteria:

jak opiera sie dzieki demokratycznych prawami, a blizej, na regule rownych szans dla wszystkich,

gdy polega na kryteriach merytokracji, to znaczy dzieje sie tak, ze wyzsze pozycje spoleczne pochlaniaja osoby na temat najwyzszych kompetencjach.

Te definicji opisuja obie teorie socjologiczne:

teoria Davis’a i Moore’a (funkcjonalizm),

teoria merytokracji.

Teoria Vilfredo Pareto – teoria cyrkulacji elit:

System spoleczny funkcjonuje skutecznie wowczas, jak rzadzaca elite opuszczaja jednostki niekompetentne, oszukancze, a pojawiaja sie do zonie ludzie

na temat wysokich kompetencjach, o zdolnosciach przywodczych a, takze innowacyjni – jest to prawo spoleczne. Taka cyrkulacja elit jest procesem

permanentnym, dokonuje sie permanentnie, bo nastepnie kazda elita rutynizuje sie, traci swoj potencjal kreatywny, moze poddac sie skorumpowaniu –

potencjal wszelkiej elity nastepnie sie doskwiera i nie sprawdza sie pani do rzadzenia, systemowi brak efektywnosci. Wowczas gdy elity odrzucic

wymieniaja sie, wzrasta zawod spoleczne a, takze krytyka, sytuacja taka poteguje konfliktom a, takze napieciom spolecznym, a przy skrajnych

przykladach – rewolucji.

W krajach o wysokiej ruchliwosci a, takze cyrkulacji elit mamy wyzsze wskazniki postepu.

Wtedy, jak mobilnosc odrzucic opiera sie dzieki zasadach demokratycznych i merytokratycznych, a wynika z partykularnych interesow rodzajow

rzadzacych, odrzucic sprzyja skutecznosci systemu (zjawiska klientelizmu, nepotyzmu – generalnie klikowosc, np. system nomenklatury w czasach

PRL, kiedy centralne stanowiska przy gospodarce, oswiaty, kulturze i tym podobne. obsadzane dotychczasowy przez jednostek rekomendowanych przez

PZPR, nie zawsze przez jednostek kompetentnych).

W calej systemach autorytarnych kryteria mobilnosci, dostepu az do establishmentu beda sztywno okreslone, maja koloryt ideologiczny, natomiast nie

merytokratyczny.

W systemach demokratycznych definicji selekcji a, takze dostepu az do establishmentu wynikaja z regul demokracji, tzn. np. dopuszczenie do

kluczowych stanowisk wykonywana jest w drodze quizow.

Wazne beda nie tylko mechanizmy selekcji az do stanowisk, ale i odplywu wraz ze stanowisk, np. w systemach autorytarnych – czystki, przy systemach

demokratycznych – uplyw kadencji, przegrane wybory.

Ruchliwosc pozorna – w systemie demokratycznym upowszechnia sie ideologie rownych szans, wzbudza sie aspiracje a, takze motywuje az do

ksztalcenia, jednak system spoleczny nie jest mogl wchlonac wszystkich wyksztalconych ludzi, bo suma wyzszych pozy jest zredukowana, stad

obserwuje sie bezrobocie wsrod ludzi z wyzszym wyksztalceniem. Osoby ci zasilaja szeregi sfrustrowanych, ich zapatrywania sie radykalizuja – jest to

bomba pochodzace z opoznionym zaplonem. Wyjsciem wydaje sie byc mobilnosc pozorna – rozciaga sie hierarchie biurokratyczna, mnozy sie posady,

aby ofiarowac zludzenie awansu, choc przeksztalca sie niewiele, a jedynie subiektywnie zapewnia to poczucie awansu. Tenze typ mobilnosci dominuje

teraz – mobilnosc krotkimi skokami.

funkcja integracyjna

Czy mobilnosc spoleczna poteguje integracji spolecznej, przyczynia sie do zaciesniania wiezi spolecznych, czy tez odrzucic?

Istnieja w tej okolicy trzy szanse:

perspektywa legitymizacji systemu spolecznego

To, albo wladza dysponuje legitymizacje, pozostaje w zaleznosci od wielu faktorow, jednym z tych propozycji jest mobilnosc (czy osobistosci moga

awansowac, czy odrzucic wplywa to na zaspokojenie z programu spolecznego a, takze jego legitymizacje – wysoka mobilnosc to swoista klapa

bezpieczenstwa na rzecz systemu, gwarancja jego stabilnosci), nalezy znalezc odpowiedz dzieki pytanie, jak sie przebieg zdarzen w sytuacji awansu

badz degradacji z pogladami, przekonaniami jednostek? Frank Parkin – zarowno ci, ktorzy awansuja oraz ci, ktorzy ulegaja degradacji, zachowuja

swoje dotychczasowe przekonania i zapatrywania polityczne. Ludzka swiadomosc spoleczna, system wartosci zmienia sie bardzo wolno i odrzucic

nadaza zbytnio zmiana obiektywnego polozenia spolecznego.

perspektywa lacznosci spolecznej

Pitrim Sorokin podkreslal, ze mobilnosc to tez kanal miedzygrupowej wymiany wartosci, wzorow czynu, stylow istnienia, obyczajow. Ruchliwosc

spoleczna prowadzi do wymieszania doswiadczen spolecznych, kultury, przezyc, emocji, wyrabia sie troche, co socjologowie nazywaja wspolnym

mianownikiem kulturowym danego systemu spolecznego – wydaje sie byc on fundamentem wiezi spolecznej kazdego systemu spolecznego. Mobilnosc

poteguje wiec integracji, ale symbolizuje rowniez, ze ludzie wykorzeniaja sie, zrywaja wiezi wraz ze srodowiskiem pochodzenia. Zygmunt Bauman –

terazniejszosc to „kultura wedrowca―, osobistosci przyjmuja optyke wedrowca, pierwotnego wiezi odrzucic sa prawdziwe.

perspektywa identycznosci systemu spolecznego

Mobilnosc przy systemach demokratycznych staje sie relewantna wartoscia spoleczna, elementem etosu, wytwarza sie pewna ideologia spoleczna

stanowiaca o identycznosci systemu.

funkcja psychologiczna

Jak mobilnosc oddzialuje na budowe psychologiczna jednostek i rodzajow spolecznych?

Ruchliwosc na poziomie jednostkowym czesto dzierzy charakter niezsynchronizowany, sytuacja dywergencji czynnikow statusu rodzi bardzo rozne wyniki

psychologiczne:

zmartwienia z prywatna tozsamoscia,

zmartwienia zmiany aktualnych nawykow, stylu zycia (np. „psychologia nuworysza―),

nagla degradacja lub nagly awans – E. Durkheim przeprowadzil studium na temat pobudek samobojstw: pewna z czestych przyczyn byla

nieumiejetnosc psychologicznego i spolecznego znalezienia sie w nowej, zasadniczo odmiennej sytuacji.

WLADZA I LUDNOSC

Problem potegi i systemu spolecznego to polityczny wymiar istnienia spolecznego.

Strategia – te procesy zachodzace w zbiorowosciach, dzieki ktorym jednostki lub kilku zdobywaja wladze, sprawuja a, takze traca ja.

Relacja potegi (rzadzacy – rzadzeni, przewazajacy – podporzadkowani) jest fundamentalna relacja nigdy spoleczenstw ludzkich, trudno zobaczyc w

wyobrazni sobie jakakolwiek grupe wyjawszy przywodztwa czy tez podzialu funkcji na rzadzacych i rzadzonych. Ta stosunek wystepuje dzieki wszystkich

poziomach zycia spolecznego – przy rodzinie, przy panstwie. Stosunek wladzy wydaje sie byc elementarna nigdy spolecznym.

Ralph Dahrendorf – w jego teorii konfliktu spolecznego prezentuje wladze w charakterze fundament istnienia zbiorowego.

Max Weber – autorytet a, takze klasyk naszej problematyki, stworzyl teorie potegi i strategii, koncepcje was, koncepcje demokracji formalnej, strategie

biurokracji.

PROBLEMATYKA PANSTWA – analiza socjologiczna

Panstwo wydaje sie byc zbiorowoscia wariantu politycznego, natomiast dokladniej – forma politycznej organizacji spolecznej.

Trzy koncepcje genezy was:

koncepcja umowy spolecznej – panstwo powstalo w wyniku umowy spolecznej, w ktorej jednostki zrzekaja sie frakcji swej suwerennosci i poddaja sie

woli zbiorowej, woli Lewiatana, w miejsce za ochrona swoich naczelnych praw chronienia, wolnosci i tym podobne. Panstwo chroni przed miszmaszem,

walka wszystkich ze kazdymi (Hobbes, Rousseau, Locke);

klasowa teoria was (marksizm) – panstwo to aparat przemocy pozostajacy dzieki uslugach rangi panujacej;

panstwo jako zbiorowosc naturalna (arystotelizm) – mysl polis, mysl czlowieka w charakterze istoty pochodzace z natury politycznej, zyjacej we

wspolnocie politycznej dla ulzenia potrzeb a, takze urzeczywistnienia czlowieczenstwa, panstwo ma obowiazek istniec w charakterze forma wspolnoty dla

zabezpieczenia dobra ogolu, jest to wspolnota naturalna.

Ksztalty ksztaltowania sie panstwa:

Organizm rodowo-plemienny – okres przedpanstwowy, opieral sie na wiezach pokrewienstwa, pochodzeniu od lacznego przodka, to regulowalo

wieksza czesc obowiazkow a, takze norm zachowan.

Okres urzedowy:

wyodrebnienie sie instytucji wodza militarnego – centralnego osrodka wladzy, dokonywalo sie to na ulicy podboju czy tez pokojowego zestawiania sie

plemion;

okres was patrymonialnego – terytorium was traktowano w charakterze wlasnosc mistrza, ksiecia, zdolalo by7c dzielone pomiedzy potomkow;

wyodrebnianie sie instytucji potegi administracyjnej a, takze politycznej, istniala instytucja dworu krolewskiego (zespol urzedow a, takze stanowisk –

zaczatek przyszlej struktury panstwa);

panstwo nowozytne – panstwo przestalo byc wlasnoscia mistrza, a rozpoczelo byc postrzegane jako wlasnosc ludu, narod rozumiany w charakterze

zbiorowosc na temat wspolnych korzeniach kulturowych, etnicznych, wspolnym terytorium, lud to narod – faza ksztaltowania sie panstw narodowych:

separacja wlasnosci osobistej krola od czasu wlasnosci ogolnej,

oddzielenie administracji dworskiej od czasu publicznej,

stopniowe wyodrebnianie sie podstawowych struktur wladzy – wyodrebnienie sie kasty profesjonalnych urzednikow,

modelowanie sie rozmaitych form partycypacji politycznej samych obywateli,

hierarchizowanie sie potegi panstwowej – powstanie biurokracji panstwowej.

Role panstwa

Zamiar istnienia was: ma dac mozliwosc realizacje dobra wspolnego.

Role zewnetrzne:

zagwarantowanie bezpieczenstwa obywatelom,

przedstawicielstwo przy stosunkach miedzynarodowych.

Funkcje wewnetrzne:

ustanawianie a, takze zapewnianie porzadku prawnego,

opieka nad dzialalnoscia roznych agend – zagwarantowanie ladu politycznego, ekonomicznego, kulturowego, informacyjnego,

funkcja interwencyjna – interwencjonizm przy zycie ekonomiczne, a szczegolnie reguly sprzedazy dobr:

panstwo liberalne – „mniej panstwa―,

panstwo nawiazujace do starego testamentu kolektywistycznej – „wiecej panstwa―.

PANSTWO – wedlug definicji socjologicznej (Max Weber) wydaje sie byc instytucja, ktora posiada monopol dzieki sprawowanie przymusu w obrebie

wiadomego terytorium.

panstwo jest aparatem sprawowania potegi

ma monopol na jej sprawowanie

wladza ma koloryt prawomocny

panstwo jest struktura oparta dzieki zasadzie terytorialnej, a odrzucic wiezach rodowych czy krwi

Cechy Weberowskiej koncepcji was:

Weber traktowal panstwo w charakterze instytucje na temat charakterze ponadklasowym, ogolnonarodowym, ktora sluzy wszystkim, reprezentuje

preferuje narodu – jest to stroz dobra ogolu, bezstronny arbiter; nie jest instrumentem klasy panujacej, jak zeznawali marksisci;

panstwo jest wyjatkowa instytucja, ktora posiada monopol dzieki legalne stosowanie sily a, takze przymusu, moze ich uzywac w majestacie prawa;

zwrocenie uwagi dzieki biurokracje – panstwo wydaje sie byc organizacja biurokratyczna, co wydaje sie byc specyficzne, organizacja biurokratyczna

rowniez wydaje sie byc grupa ponadklasowa, ktora powinna sluzyc dobru ogolu.

WLADZA

Istnieja przerozne sposoby ujmowania istoty potegi:

ujecie tradycyjne (Weber), zazwyczaj przywolywane przez socjologow – wladza to zdolnosc kontrolowania zachowania innych ludzi lub wplywania

dzieki zachowania innych w strategia przez zony pozadany, obojetnie, czy wam ludzie zgadzaja sie na tek krok, czy odrzucic – behawioralne

rozumienie potegi;

wladza to zdolnosc osiagania zamierzonych wynikow, celow, wladza traktowana w charakterze pewien gatunek potencji, sily – pojmowanie

teleologiczne;

byc wyposazonym wladze – dysponowac krzepa w celu podporzadkowania sobie zachowan innych jednostek, nacisk dzieki srodki – sila, przymus

jako atrybuty wladzy; Pascal: „Umowy spoleczne i prawo sa normalna kupa smieci posrod innych broni. ― – praktyczna wladze dzierzy ten, ktory

ma energie; potoczne przekonanie, ze wladza to sila;

wladza rozumiana jako szanse wywierania oddzialywania na innych, np. detergentem wywierania oddzialywania na innych moze byc bogactwo, realna

wladza to tez np. swoje takich zabiegow wplywu, jak media.

Teorie wladzy

Sa dwa ujecia teoretyczne:

ujecie najszersze, wybitniej filozoficzne – wladza to zdolnosc osiagania celow, uzyskiwania zamierzonych efektow, zdolnosc ingerencji w lad swiata

(Jrgen Habermass, Talcott Parsons, Anthony Giddens) – ujecie to mozna wyznaczyc jako niekonfliktowe rozumienie potegi, wladza odrzucic laczy sie z

jakimkolwiek badz konfliktem biznesow, wladza przy konwencji zabawy o sumie niezerowej – nie ma wygranych i przegranych. Talcott Parsons –

wladza to zrecznosc do mobilizacji zasobow spolecznych dla osiagniecia zbiorowych planow systemu spolecznego.

socjologiczna mysl wladzy – konfliktowe ujecie wladzy, stosunek wladzy ujawnia sie w przypadku konfliktu pomiedzy grupami a, takze jednostkami, nie

wczesniej w sytuacji konfliktu mozemy spostrzec, ze 1 strona dzierzy przewage. Wladza to szanse podejmowania woli w sprawach konfliktu na temat

jakies dobra czy wartosci. Wladza wydaje sie byc gra na temat sumie zerowej. Tak rozumiana wladza dzierzy rozne barwy:

wladza laczy sie z rozstrzyganiem otwartych konfliktow, podejmowaniem rozstrzygajacych decyzji, moze odwolywac sie az do przymusu,

wladza moze sie przejawiac przy niedopuszczaniu w dodatku, by pozostala strona potrafila wyrazac swoje odmienne biznesy, wartosci, upodobania, w

tym sensie miec wladze to moc blokowac artykulacje interesow innych grup,

wladza moze sie przejawiac przy zdolnosci az do kontrolowania ludzkich przekonan, pogladow, potrzeb, preferencji – X posiada wladze nad Y

wowczas, jak jest w stanie sprawic, by Y zadal, wymagal tego, jak X chce, by zadal i wymagal. Jest to w najwiekszym stopniu subtelny przejaw wladzy,

odrzucic kojarzy sie z krzepa, przemoca cielesna, jest to wybitniej dyskretny oddzialywanie na jednostek, manipulacja – moze sie dokonywac przy

rozny strategia:

kontrola a, takze selekcja wiedzy,

indoktrynacja ideologiczna.

Jest to narzucanie innym swojej arbitralnosci kulturowej (marksisci – panowanie ideologiczne, dzis okreslane jako przemoc symboliczna – Pierre

Bourdieau), ludzie nieczesto zdaja w piwnicy w pelni kwestie, ze beda przedmiotem manipulacji, bo byc wyposazonym wladze to miec wplyw na tek krok,

co osobistosci maja przy glowach.

Od czego pozostaje w zaleznosci podporzadkowanie sie wladzy? – rozne socjologiczne mechanizmy

Mechanizm najbardziej korzystny dla operowania spoleczenstwa – legitymizacja a, takze praworzadnosc potegi, jej legalnosc, moralne uzasadnienie,

identyfikowanie sie z ta kobieta.

Podporzadkowanie przy przymusem, wynikajace z leku uzycia przez wladze sily lub przymusu, gdy odrzucic uznajemy potegi za praworzadna i ow firma

sprawowana przy uzyciu strachu, jednak: „Zbyt czasochlonnie na bagnetach nie zapewnia sie wysiedziec. ― – kazda wladza, nawet zdobyta sila,

dazy do legitymizacji – komfortu rzadzenia.

Wowczas gdy ludzie oceniaja wladze w charakterze efektywna, wlasciwie zaspokajajaca koniecznosci obywateli, nawet jesli wczesniej odrzucic

postrzegali jej jako praworzadnej, jej efektownosc sklania pierwotnego do posluszenstwa.

Pewien fatalizm zyciowy, przekonanie, ze typowy czlowiek nie istnieje wplywu dzieki bieg zdarzen i operacja wladzy, natomiast zatem ma obowiazek sie

podporzadkowac, poczucie beznadziejnosci, bezwolnosci, sklonnosc postrzegana posrod ludzi niewyksztalconych.

Podporzadkowanie sie wladzy, mimo ze uwaza sie ja zbytnio obca, narzucona, niechciana – z poczucia geopolitycznej bezalternatywnosci (np. kraje

bloku radzieckiego), specyficznego odbioru sytuacji geopolitycznej.

Jedna pochodzace z centralnych sprawie jest problem LEGITYMIZACJI WLADZY.

Legitymizacja potegi to przekonanie obywateli, ze wladza dzierzy nie tylko legalne, ale i moralne prawo rzadzic. W glebszym socjologicznym sensie

legitymizacji wladza posiada legitymizacje, o ile:

wydaje sie byc zdobywana a, takze sprawowana zgodnie z obowiazujacym uprawnieniem, regulami – jest to rzad regul. Uprawomocnienie zalezy przy

pierwszym rzedzie od tego, albo wladza zostala wyloniona zgodnie z prawem, jednak nie jest to wystarczajacy powod uznania potegi za swa,

podporzadkowania sie jej, ma obowiazek takze rzadzic zgodnie z uprawnieniem.

owe definicji znajduja podpora w systemie wartosci a, takze w przekonaniach spolecznych obu stron – poziom przeswiadczen. Legitymizacja postuluje

wspolnoty przeswiadczen i wartosci na miarki wladza – obywatele, zbytnio swoja uznamy wladze, ktora podobnie mysli o jakichkolwiek pryncypiach,

dzierzy podobne definicje i wartosci, jesli myslenie jest zbiezne, to identyfikujemy sie pochodzace z wladza a, takze uznajemy, ze ma moralne prawo

rzadzic.

spoleczenstwo zapewnia konkretne przejawy akceptacji potegi w postaci okreslonych zachowan – poziom zachowan. Dawanie wyrazu legitymizacji

przy konkretnych zachowaniach (zachowania wyborcze – uprawomocnienie wyborcza wydaje sie byc jednak legitymizacja na wyrost).

Dwie formy legitymizacji:

wyborcza (poparcie przy wyborach),

takowa, ktora dokonuje sie nie wczesniej na podstawie oceny efektow rzadzenia – legitymizacje mozemy podtrzymac badz wycofac.

Wladza, ktora posiada legitymizacje spoleczna zapewnia stabilnosc systemu potegi, w przeciwnym wypadku wladza utrzymuje nieporzadne rzady a,

takze chaos.

Lipset badal relacji miedzy stabilnoscia, sprawnoscia natomiast legitymizacja potegi, wyroznil 4 typy rzadow:

Najbardziej stabilny system zostanie wowczas, jak bedzie posiadal wysokie poparcie, bedzie wydajny (tak jak np. zachodnie, rozwiniete demokracje).

System w zadnym wypadku stabilny – brak legitymizacji, brak skutecznosci gospodarczej a, takze organizacji (np. kraje komunistyczne)

i 4) Systemy posrednie, cechujace sie umiarkowanym poziomem stabilizacji.

GATUNKI PORZADKU SPOLECZNO-POLITYCZNEGO (USTROJU)

Dychotomia:

kontinuum

porzadek demokratyczny porzadek autorytarny

Lad autorytarny polega na monopolu jednej sily politycznej a, takze tendencji az do monopolizacji a, takze centralizacji potegi, czego przejawem jest

zwalczanie opozycji politycznej, ograniczanie swobody zrzeszania sie ludzi, ograniczanie wolnosci wyrazenia, monopolizacja informacji telewizyjnej i

cenzurka – niedobor tu pluralizmu politycznego, podpora na rzadach silnej reki, rzadzenie wielokrotnie przybiera formy dyktatorskie.

Lad demokratyczny swiadczy przeciwienstwo ladu autorytarnego, jednak nie jest idealny, ma szereg mankamentow, wydaje sie byc narazony dzieki

patologie – jednak lepszego nie wymyslono i jest to ustroj korzystny. Z owego m. in. powodu Francis Fukuyama oglosil koniec historii, bo ludzkosc

osiagnela w najwiekszym stopniu optymalna forme rozwojowa – demokracje a, takze wolny rynek, swiat przestal ewoluowac, jednak jest to

kontrowersyjna teza.

4 stanowiska teorii demokracji:

proceduralne rozumienie demokracji (najpowszechniejsze)

substancjalne rozumienie demokracji

partycypacyjne pojmowanie demokracji

Ad 1. Proceduralne rozumienie demokracji

Demokracja to pewna strategia zdobywania potegi i rzadzenia, polega dzieki konkurencji na temat glosy wyborcow, w ten sposob wylaniane jest wladza

polityczne, jak rowniez technika rzadzenia – zwycieza to rozwiazanie, zbytnio ktorym mowi sie wieksza czesc. Jest to minimalistyczne traktowanie

demokracji.

Procedura postuluje spelnienia zbioru warunkow:

ma obowiazek istniec wolnosc demokratycznej rywalizacji,

wolnosc wyrazenia,

wolnosc operowania partii politycznych,

wolne decyzje,

legalna opozycja,

prawo walczenia o urzedy publiczne,

pluralizm mediow – alternatywne pochodzenia informacji a, takze wiedzy.

Tylko i wylacznie wowczas demokracja jako strategia przynosi wypatrywane efekty.

Naczelna zaleta demokracji jako strategie jest to, ze demokratyczny selekcja chroni ludzie przed arbitralnym uznaniem sie kogos zbytnio przywodce a,

takze przed arbitralnym podejmowaniem woli dotyczacych systemu spolecznego.

Schumpeter, w charakterze przedstawiciel realistycznego podejscia az do demokracji, dostrzega mankamenty:

nie nalezy traktowac demokracji jako zamysle samego przy sobie, ow firma raczej detergentem, instrumentem, procedura podejmowania woli

politycznych, trzeba oceniac, albo demokratyczny selekcja jest sprawiedliwy, niebezpieczny wydaje sie byc mit demokracji jako idealu ustroju,

pojecie demokracji polega na pojeciu dobra lacznego, ale jak ono symbolizuje? Czy przy zlozonym wspolczesnym spoleczenstwie da sie ustalic cos tego

rodzaju, czy da sie gryzie wynegocjowac procedura demokratyczna?

klasyczna teoria demokracji (arystotelesowska) zakladala, ze mieszkaniec to istota rozumna, racjonalna, politycznie wyrobiona, a przeto decyzje

obywatela sa przemyslane – jednak czy tak bardzo jest? Schumpeter uznaje to za pozostaly mit – wiekszosc obywateli nie ma wykrystalizowanych

przekonan politycznych, sa one zmienne, niekonsekwentne i trudno oczekiwac po nich racjonalnosci. Obywatele wielokrotnie kieruja sie przesadami,

stereotypami, emocjonalnosc przewaza nad racjonalnoscia, reakcje beda stadne, dziala na odrzucic manipulacja a, takze propaganda. To podwazenie

idealu obywatela w charakterze istoty swiadomej, obnizenie powagi demokratycznego wyboru, ktory nie zawsze jest odpowiedni – kraksa dwoch

wartosci, wybor miedzy tym, jak wybiera wieksza czesc a tym, co odpowiednie.

Inne wytyczne istnienia liberalnej demokracji:

przy liberalnej demokracji niemozliwa wydaje sie byc sytuacja, ze odbywaja sie wolne decyzje, ale wylonione rzady beda pod kontrola np. sluzb

specjalnych, wojska – demokracja jest wtenczas fasada, natomiast wyborcy odrzucic maja dzieki nic oddzialywania;

cecha liberalnej demokracji wydaje sie byc kontrola jednych urzedow przez inne;

istnieje gwarancja faktycznego, szeroko rozumianego pluralizmu (zagwarantowanie praw mniejszosci itd. ).

wiele panstw, ktore rozpatruja sie zbytnio demokratyczne, odrzucic sa tego rodzaju – sam fakt odbywania sie w tych propozycji wolnych decyzji o niby

nie przesadza.

Ad dwa. Substancjalne pojmowanie demokracji

Odpowiedz na watpliwosc, co wydaje sie byc istota demokracji?

Demokracja to taki organizm, w ktorym urzeczywistniane sa okreslone wartosci, ktore w sumie egzystuja dobro znakomite. Dokonuje sie to przez

realizacje wartosci kardynalnych:

rownosc,

sprawiedliwosc,

praworzadnosc,

dobrobyt,

wolnosc.

Istnieja lecz filozoficzne zmartwienia z okresleniem i rozpoznawaniem dobra lacznego. W spoleczenstwach homogenicznych, dokad brakuje konfliktow,

mozliwe wydaje sie byc okreslenie dobra wspolnego. W calej dzisiejszych kompleksowych wspolnotach politycznych, gdzie scieraja sie biznesy roznych

rodzajow, dobro znakomite trudno wydaje sie byc zdefiniowac, gdyz nawet jesli zgodzimy sie w sprawie jakiegos kanonu wartosci, to pozostaje sprawa

roznej interpretacji tych wartosci.

Ad trzy. Partycypacyjne pojmowanie demokracji

Wywodzi sie pochodzace z klasycznej greckiej koncepcji demokracji, z starego testamentu polis, demokracji bezposredniej – udzial obywateli w

debatach publicznych, zgromadzeniach, pelnieniu mozliwosci, wspoludzial obywateli w polityce. Czy we wspolczesnych zroznicowanych

spoleczenstwach takowa demokracja bezposrednia jest wykonalna? (Choc w teorii jest wykonalna do wyobrazenia jej wykonanie dzieki np. internetowi. )

Stanowisko partycypacyjne jest przede wszystkim zwiazane pochodzace z kultura anglosaska, ktora rozwinela lokalna samorzadnosc – specyfika

kultury amerykanskiej.

Kazda demokracja jest przy jakims sensie partycypacyjna, minimum partycypacji to wolne decyzje. Model partycypacyjny zaklada lecz cos dluzej –

nieobowiazkowy udzial przy organizacjach, stowarzyszeniach.

ZASADA WIEKSZEJ CZESCI

Demokracje wolno traktowac rowniez jako procedure, ktora polega na regule wiekszosci, chociaz jest to interpretacja ograniczona.

Zasada wiekszosci:

obreb ilosciowy, wyborczy – tenze wygrywa decyzje, kto dostanie wiekszosc glosow, a reszta musi to zaakceptowac, jednakowo jest pochodzace z

podejmowaniem, przechodzeniem decyzji – jest to technika wyboru,

obreb ustrojowy – zasada wiekszosci musi oznaczac rowniez ochrone praw mniejszosci, ktora przegrala, musi byc wyposazonym ona prawo

przeciwstawiania sie opinii wiekszosci, prawo veta, znajduje to wyraz przy istnieniu legalnej opozycji – inaczej istnialaby tyrania wiekszosci,

aspekt socjologiczny – regula wiekszosci symbolizuje takze to, ze wieksza czesc wywiera presje na jednostke i wymusza konformizm, dostosowanie sie

az do narzucanych regul.

Sposob rzadzenia oparty dzieki zasadzie wiekszosci nie ma rozleglej tradycji, o czym swiadczy np. trwalosc monarchii absolutnej.

Mankamenty i ograniczenia zasady wiekszosci:

zasada wiekszosci nie symbolizuje, ze wieksza czesc ma racje, ze jej decyzja wydaje sie byc sluszna. Wykonalna jest w tej okolicy kolizja 2 zasad: regula

wiekszosci opartej na porzadku matematycznym, ilosciowym a regula slusznosci opartej na porzadku wartosci – wybor demokratyczny moze odrzucic

byc sprawiedliwy, demokracja moze sie mylic. Stad chyba slowa Churchilla, ze demokracja nie jest wlasciwym ustrojem, jednak najlepszym pochodzace

z mozliwych. W calej systemie demokratycznym nikt nie powinna samowolnie oglosic sie korzystniejszym od innych, lepiej nadajacym sie az do rzadzenia

– decyduja o tym inni. Zasady demokracji ochraniaja spoleczenstwo zanim arbitralnoscia a, takze samowola.

regula wiekszosci odwiedza rozumiana przez politykow przy sposob upraszczajacy, w dzialalnosci sprowadza sie ja az do zasady: zyskac jak najwieksza

liczba ludzi glosow obojetnie jaka procedura, mozliwe beda tutaj falszerstwa wyborcze.

Demokratyczna rywalizacja osobiscie w w piwnicy nie daje odpowiedniej wlasciwosci rezultatow – gwarantuje jedynie to, ze wybor zostal dokonany przy

sposob demokratyczny. Jest to kluczowy mankament demokracji.

Inne zagrozenie demokracji to tendencja az do oligarchizacji – obserwacja istnienia politycznego przy demokratycznych spoleczenstwach sklonila

eksploratorow do ustalenia, ze wszelkie masowe federacjeinstytucje, unie, technologie, hierarchie spoleczne, szczegolnie partie polityczne, wykazuja

kierunki oligarchiczne, tzn. rosnie przy nich znaczenie przywodztwa, zachodzi centralizacja potegi, monopolizowanie woli przez waskie kolo a, takze

organizacje pochodzace z zalozenia demokratyczne staja sie w istocie ademokratyczne – zaobserwowal to m. in. Michels przy Niemczech. Laczy sie to

z problematyka elit potegi.

TEORIE ELIT WLADZY

Swoistym paradoksem demokracji jest to, ze rzady ludu sprowadzaja sie do rzadow elity potegi. Istnieje problem demokracji pionowej – problem elity

potegi.

Tworcy klasycznych teorii elit wladzy to Vilfredo Pareto, Gaetano Mosca, Max Weber.

VILFREDO PARETO

Wyroznil dwojaki sens rozumienia pojecia „elita―:

Znaczenie ogromne – symbolizuje „najlepsi z najlepszych―, bardziej wartosciowa czesc systemu spolecznego, jest to istotnosc wartosciujace.

Tobie, ktorzy wyrozniaja sie nadzwyczajnymi talentami, osiagnieciami w jakiejs dziedzinie funkcjonowania ciesza sie autorytetem, estyma spoleczna i

posiadaja prestiz.

Znaczenie wezsze – pojecie elity odnosi sie do elity wladzy, ktora obejmuje jednostki bezposrednio czy tez posrednio zaangazowane w przebieg

rzadzenia. To ci, ktorzy sa w stanie dac mozliwosc sobie zdolna kontrole morzem zachowaniem mas i bynajmniej nie musza byc najlepsi pochodzace z

najlepszych, natomiast skutecznie rywalizowac o wladza.

Spoleczenstwo komponuje sie pochodzace z elity a, takze z mas, w kazdym spoleczenstwie wolno wyroznic elite, jest to podzial odwieczny, naturalna

nierownosc. Jednak przynaleznosc az do tak rozumianej elity nie jawi sie byc dziedziczna, albowiem dzieci odrzucic musza dziedziczyc talentow po

rodzicach.

Ustawa cyrkulacji elit – kazda elita potegi po jakims czasie doskwiera swoj mozliwosci i nie jawi sie byc w stanie przez dluzszy czas efektywnie rzadzic,

rutynizuje a, takze wypala sie, przestaje zapewniac rozwoj. Jednakze w masach zaczynaja zjawiac sie jednostki doskonale. Sa wtenczas dwa

rozwiazania – aktualna elita potegi dopusci te jednostki az do wladzy czy tez wymiana elit dokona sie w strategia rewolucyjny. Rotacja elit dzierzy

ochronic ludzie przed rewolucja.

Wedlug Pareto „historia wydaje sie byc cmentarzyskiem elit―.

GAETANO MOSCA

Ujmowal elite scisle przy sensie elity wladzy, rangi politycznej. Elita wladzy dopelnia wszystkie wlasciwosci klasy spolecznej:

jest wewnetrznie zintegrowana, wyizolowana od reszty spoleczenstwa,

skupia wazne kapitaly spoleczne (wladze, bogactwo, ranga spoleczny – choc odrzucic zawsze),

laczny styl zycia,

wiezy towarzyskie a, takze pokrewienstwa w obrebie wlasnego kregu,

poczucie wyzszosci spolecznej,

nepotyzm – zatrudnianie swoich dzieki stanowiskach,

klikowosc – wspolnota interesow.

Toki spoleczne a, takze historia beda w wiekszym stopniu dzielem elit, natomiast nie mas.

MAX WEBER

Elita rzadzaca to warstwa zawodowych politykow. Zawodowy polityk to wytwor nowoczesnego, scentralizowanego panstwa, w ktorym rzadzenie bylo

wyodrebniona, autonomiczna czynnoscia. Pojawienie sie warstwy zawodowych politykow to skutek trzech procesow:

Srodki przymusu i naklady administracyjne zaprzestaja byc prywatna domena lokalnych wladcow, natomiast staja sie wylaczna domena was. Panstwo

posiada armia, dzierzy monopol dzieki sciaganie podatkow i wymierzanie sprawiedliwosci.

Wylaniaja sie obie role publiczne:

administrator-biurokrata, zajmuje sie finansami was, zarzadzaniem a, takze administracja – wyodrebnia sie klasa biurokracji,

polityk, zajmuje sie dyplomacja, konsultingiem politycznym.

Wylania sie wraz ze spoleczenstwa grupa lokalnych liderow politycznych, ktorzy nie beda zawodowymi politykami, bo maja wlasne zarzewie utrzymania,

natomiast polityka wydaje sie byc dla tych propozycji dzialalnoscia tymczasowa. Ludzie wam nie egzystuja dla strategii, ale ow firma dla tych propozycji

pasja a, takze zamilowaniem – polityka w charakterze powolanie, sluzenie sprawie a, takze dobru wspolnemu. Traktowanie strategii jako powolania

charakterystyczne wydaje sie byc dla przywodztwa charyzmatycznego.

Zawodowy polityk moze kierowac sie swej dzialalnosci motywami dwojakiego gatunku:

etyka wartosci – kierowanie sie rzetelnymi intencjami, proba realizacji powszechnych postulatow moralnych,

etyka odpowiedzi – przyjmowanie postawy, ze w polityce licza sie nie zamiary, a skutki i to z tych propozycji polityk ma obowiazek byc rozliczany.

Takze Weber opowiada sie za tym.

Wspolczesne pojmowanie elity

To rozumienie glownie instytucjonalne. Sluzace do elity zalicza sie osoby pochlaniajace naczelne posady w firmach politycznych, jak rowniez

najwiekszych a, takze najwazniejszych organizacjach innego wariantu (wojsko, uklady zawodowe, biznes). w tym sensie jest to wiarygodna grupa

zawodowa.

Relacja elita – wagi

Elita potegi, chcac urzeczywistnic swoje pomysly, wizje, ma obowiazek zyskac poparcie mas – miedzy masami a elita istnieje symbiotyczny zwiazek.

Elity ksztaltuja postury i przekonania mas, oddzialywaja na ludzie. Glownym dylematem kazdej elity wladzy jest to, jak urzeczywistnic zamierzone plany

spoleczne, odrzucic tracac jednoczesnie poparcia mas. Czy przewodzic polityke przy masy, elektorat (polityke populistyczna), czy urzeczywistnic polityke

twardo zalozona, narazajac sie na utrate poparcia?

Typy elit politycznych:

elita monokratyczna (typu totalitarnego, np. elita komunistyczna i nazistowska), ideologicznie zunifikowana, nalezaca az do tej samej partii,

przedstawiciele konkurencyjnych ideologii beda eliminowani, stosunki wewnatrz elity wladzy beda scisle scentralizowane, podporzadkowane wodzowi,

czego wyrazem jest kult jednostki;

elita ideologicznie porozdzielana, sklada sie z rozmaitych, walczacych ze soba frakcji, usilujacych wyeliminowac przeciwnika z istnienia politycznego

(rezimy niedemokratyczne, nieporzadne, np. kraje latynoskie, afrykanskie);

elita pluralistyczna, elita konsensualnie zjednoczona, pospolita dla zachodnich, stabilnych demokracji, gdzie istnieje wielosc elit konkurujacych ze soba w

oparciu na temat regule wyborcza, przeciwnik polityczny to konkurent, nie wrog, poszczegolne grupy elity rozwiazuja konflikty dzieki drodze negocjacji, a

odrzucic przemocy, istnieje wspolpraca, lacznosc, stosunki interpersonalne miedzy elitami, wybory zwycieza raz jedno, raz drugie ugrupowanie.

Elity wladzy III RP

W calej obrazie elit przewaza ton krytyczny, sytuacja moralna prezentowana jest negatywnie.

Nastapila stopniowy rozwoj od elity etosowej az do elity interesu.

Elita etosu – tak bardzo okresla sie elity opozycyjne konca PRL, ktore odegraly kluczowa funkcje w przelomie ustrojowym, spojone wspolna wizja

panstwa – III RP jako panstwo oparte dzieki idei dobra wspolnego. Elita moralnego przelomu ewoluowala po 15 latach w kierunku elity interesu,

zbudowanej na podstawie pragmatyzmu, kierujacej sie partykularnymi interesami grupowymi lub indywidualnymi. Wynika pytanie, dlaczego tak sie stalo

a, takze czy byl to przebieg nieuchronny?

Zmiana ustroju, nowatorskie reguly zabawy spolecznej, powstanie nowej budowle interesu a, takze nowej hierarchii wartosci – kierunek pragmatyzacji

postaw a, takze strategii zyciowych, myslenie kategoriami zysku a, takze interesu, przy mniejszym stopniu licza sie wartosci, pryncypia ideowe.

Faktycznie zmiany regul gry dokonal sie przebieg uwlaszczenia nomenklatury, konwersja starego kapitalu politycznego w kapital ekonomiczny.

Pojawienie sie dzieki scenie politycznej szeregu partii i partyjek kanapowych, powstanie roznych rodzajow interesu, ktore zaczely nawzajem konkurowac,

cos wiecej niz w plaszczyznie politycznej, ale i ekonomicznej. W calej gre rozpoczely wchodzic biznesy ekonomiczne srodowisk zwiazanych z takimi

grupami. Mysl dobra lacznego i uniwersalne wartosci zeszly na drugi plan.

Uprawianie strategii zaczelo sie oplacac przy sensie materialnym, wysocy urzednicy panstwowi zaczeli duzo osiagac, podobnie jak parlamentarzysci.

Motywem uprawiania polityki na rzecz wielu staly sie wzgledy merkantylne, a przynaleznosc do elity politycznej zostala wymienialna dzieki kapital –

uwlaszczenie politykow wszystkich funkcji, zaciesnia sie styk strategii i biznesu. Jacek Wasilewski twierdzi, ze okolo 20% parlamentarzystow a, takze

40% wielkich urzednikow panstwowych zasiadalo przy radach nadzorczych instytucji gospodarczych (badania pochodzace z konca lat ’90).

Kapitalizm polityczny – styk biznesu z polityka – patologizuje panstwo.

Slaboscia polskiej demokracji jest to, ze w naszym spoleczenstwie niedobor jest checi i moznosci kontrolowania wybranych wladz.

W calej swoich badaniach Wasilewski dokonal porownania elity PRL pochodzace z elita III RP. Istnieje pytanie, albo w Polsce w czasie 15 lat dokonala

sie wymiana albo reprodukcja elit?

Wyroznia sie trzy segmenty elity:

elita polityczna –wysocy urzednicy panstwowi szczebla centralnego i wojewodzkiego, poslowie a, takze parlamentarzysci,

elita ekonomiczna – wlasciciele firm oraz managerowie wysokiego szczebla w przedsiebiorstwach panstwowych a, takze prywatnych,

elita kulturalna – osoby pelniace kierownicze opcje w podstawowych instytucjach biznesowych.

Obecne elity III RP sa glownie mlodsze. Dokonala sie wymiana pokoleniowa, powyzej 60% to osoby nizej 49 roku kalendarzowego zycia, podczas gdy w

PRL – powyzej 40%. Wieksza ilosc wiadomosci jest przy elicie pan, zwlaszcza przy ekonomicznej. 2 trzecie naszych elit wywodzi sie wraz ze srodowisk

robotniczych, chlopskich a, takze grupy etatowcow umyslowych wyjawszy wyzszego wyksztalcenia – elity nosza koloryt plebejski.

41% obecnej elity nalezalo az do niej rowniez w czasach PRL, zakres reprodukcji jest zatem dosc szeroki. 25 procent obecnej elity politycznej nalezalo

do elity komunistycznej poprzedniego ustroju. Odnosnie do elite kulturalna, to 36% stanowi dawna elite kulturalna PRL. Wklad nomenklatury wydaje sie

byc tak samo obszerny w przypadku sektora prywatnego – co dalszy manager przy prywatnej korporacji byl dyrektorem w czasie PRL.

TEORIA RODZAJOW INTERESU

Teoria grup interesu (grup nacisku) stala sie 1 z w najwiekszym stopniu wplywowych teorii wyjasniajacych rzeczywistosc polityczna terazniejszych

demokracji. Podmiotami polityki bowiem sa cos wiecej niz jednostki w charakterze obywatele, jednak takze kilku spoleczne na temat wspolnych

biznesach.

Grupa interesu moze byc kazda grupa spoleczna, ktora w jakis sposob wydaje sie byc zaangazowana przy artykulacje biznesow, ma okreslone cele,

pochodzace z ktorymi zespalaja sie interesy grupowe (np. firmy, zwiazki zawodowe, grupy etniczne, organizacje sportowe, mlodziezowe).

Stajnie interesu dzialaja badz kanalami legalnymi (poprzez np. pertraktacje, strajki, referendum) badz niedozwolonymi (poprzez naruszanie prawa po

drodze osiagania planow – korupcja polityczna, szantaz).

Podstawowym wybiegiem dzialania rodzajow interesu wydaje sie byc lobbing, na terytorium polski traktowany w charakterze rzecz dwuznaczna i

nieuregulowany prawnie. Lobbing to urabianie politykow, administracji panstwowej, azeby zechcieli zalecac pewne rozwiklania prawne, przychylne dla

rodzajow interesu. To takze oddzialywanie na renome publiczna w celu uzyskania przy niej sojusznika wlasnej kwestie – wzmacnianie lobbingu za

posrednictwem np. zaprzyjaznionym dziennikarzom albo mediom.

Stajnie interesu natomiast partie polityczne

Partie polityczne maja za kazdym razem jeden kardynalny cel – zdobyc a, takze utrzymac wladze. Grupy interesu sa zaciekawione wylacznie

problematyka decyzji politycznych, nie zmierzaja do przejecia wladzy, potrzebuja wywierac oddzialywanie na tych, co rzadza, stanowienie uprawnienia to

obreb, na ktorym potrzebuja miec wplyw. Moga popierac finansowo partie, politykow, sponsorowac wykladzinom kampanie wyborcze, co lecz ociera sie o

korupcje.

W Stanach Zjednoczonych oficjalnie zarejestrowanych jest blisko 4 tys. grup interesu i wzrasta pytanie, albo nie ma w tej okolicy kolizji pochodzace z

panstwem? Strategia panstwa zmierza do posredniego godzenia scierajacych sie biznesow grupowych. Sojusze miedzy grupami interesu przebiegaja

wzdluz rozmaitych linii a, takze niemozliwa wydaje sie byc dominacja 1 grupy.

BIUROKRACJA I STRUKTURY FORMALNE

Terazniejsze spoleczenstwo wielokrotnie nazywane wydaje sie byc spoleczenstwem struktury dla definicje natury owego spoleczenstwa. Kompletne

nasze zywot przebiega w zakresie pewnych zorganizowanych zbiorowosci, wykonywane potrzeby beda zaspokajane przez zorganizowane organizacje.

Zbiorowosci celowe – organizowane zbiorowosci realizujace okreslone opcje. Jest to odmienna forma od czasu tej, w jakiej funkcjonowaly systemu

spolecznego tradycyjne.

Romantyczne cechy struktury formalnych:

powolywane do zrealizowania pewnych specjalistycznych celow, zagadnien, specjalizacja ow postepuje szybciej, jest to kierunek cywilizacyjny,

maja sformalizowana budowe organizacyjna, statuty, przepisy, uprawnienia, rzeczowe stosunki interpersonalne,

dbaja na wyspecjalizowanym podziale pracy, posiadaja wyodrebnione osrodki potegi.

SOCJOLOGIA STRUKTURZE

Teoretyczna istota dla zadumy nad logistyka sa wnioskowania Maxa Webera.

Nauka na temat organizacji wydaje sie byc nauka odrebna, poza socjologia, zajmuje sie teoriami zarzadzania.

Organizacja biurokratyczna – wariant organizacji formalnej, forma struktury spolecznej specyficznej dla nowoczesnego spoleczenstwa,

zurbanizowanego i zindustrializowanego.

Pewne czesci biurokratycznej struktury istnialy obecnie w starozytnosci (np. panstwo faraonow), tez Kosciol wolno traktowac w charakterze klasyczny

wariant biurokratycznej struktury, podobnie jak wojsko – az do nich odwolywal sie Weber konstruujac socjologiczna teorie biurokracji.

Przed Weberem biurokracja ujmowana byla w charakterze biurokracja panstwowa, Weber rozszerzyl zakres owego pojecia dzieki kazda duza instytucje.

Na rzecz Webera organizacja biurokratyczna byla glownie wcieleniem rozwaznej organizacji, wydajnego osiagania planow przez organizacje, najbardziej

skutecznego typu administrowania. Biurokracja pojmowana byla w charakterze kwintesencja rozumnego porzadku.

Weber skonstruowal wariant idealny biurokracji (typ doskonaly – konstrukt myslowy uwzgledniajacy cechy istotnosciowe danego zjawiska).

Weber rozszerzyl pojecie „biurokracja― na kazde wielkie federacjeinstytucje, unie, technologie, hierarchie: Kosciol, armia, to one staly sie baza

empiryczna na rzecz skonstruowania wariantu idealnego biurokracji.

Weber wiazal powstanie biurokracji z kapitalizmem. Uznawal, ze cecha specyficzna gospodarki kapitalistycznej jest racjonalna kalkulacja, weksel zyskow

a, takze kosztow. Kazda dzialalnosc produkcyjna opiera sie dzieki regule skutecznosci i to sklonilo Webera do wyszukiwania podobnych regul w innych

dziedzinach istnienia spolecznego. Biurokracje widzial w charakterze wzor racjonalnosci – jest to istota jego koncepcji. Organizacja biurokratyczna to

projekt sprawnego a, takze skutecznego osiagania celow. Jednak w biurokracji Weber widzial takze instrument wladzy – narzedzie kontroli nad

wyraznymi sferami istnienia i osobami – sprawowanie wladzy biurokratycznej.

Te obie plaszczyzny wypelniaja socjologiczna refleksje nad biurokracja.

Typ doskonaly – budowla teoretyczna, uwzglednia najbardziej wazne cechy opisywanego zjawiska, to znaczy takie atrybuty, ktore skladaja sie dzieki

nature owego zjawiska, wariant idealny twierdzi o tym, czymze jest zdarzenie, w czymze sie formuluje.

Typ doskonaly a empiria – wariant idealny swiadczy punkt odniesienia tuz przy ocenie prawdziwej rzeczywistosci, np. w rzeczywistosci organizacja

biurokratyczna funkcjonuje odwrotnie, niz zaklada top wariant idealny.

Cechy biurokracji – typ doskonaly:

Biurokracja wydaje sie byc typem potegi legalnej, opartej na hierarchicznym ukladzie stanowisk, gdzie kazde wyzsze wyobrazenie ma uprzywilejowanie

wydawania polecen i sprawowania kontroli morzem nizszymi stanowiskami – norma zwierzchnictwa a, takze podporzadkowania, wyzsze stanowiska

maja wyzsze dochody i ranga.

Biurokracja dziala wedle sformalizowanych regul a, takze zasad ujetych w regulaminy i kodeksy –przepisorzadnosc, rzadzenie w oparciu na temat

sformalizowane przepisy to fundament biurokracji:

regula ta daje ciaglosc operowania organizacji biurokratycznej – sa w stanie sie modyfikowac ludzie, jednak nie sposob odbywania sie,

przepisorzadnosc wyklucza arbitralnosc woli poszczegolnych urzednikow,

przepisorzadnosc wytycza sfery kompetencji poszczegolnych urzednikow, kompetencje uregulowane przepisami.

Specjalizacja zadan a, takze funkcji. Realizacja celow danej instytucji przeklada sie dzieki wyspecjalizowane zadania, funkcje zapelnianie przez

pojedyncze struktury organizacyjne. Ze branz wynika ustalenie, co ktorykolwiek badz urzednik moze i dla kogo moze zdawac polecenia.

Istotna sprawa przy instytucji wydaje sie byc komunikacja, transfer informacji. W calej organizacji wariantu biurokratycznego lacznosc jest scisle

uregulowana wzorami, opiera sie dzieki przeplywie dokumentow, gromadzeniu a, takze przechowywaniu dokumentacji. Kazda czynnosc urzednika ma

obowiazek byc zarejestrowana, jest to baza kontroli a, takze sankcji.

Depersonalizacja stosunkow, stosunki maja koloryt rzeczowy, urzedowy, pozbawione beda osobistych odniesien, ludzie wychodza wylacznie przy swoich

rolach spolecznych (podkresla sie to poprzez uzycie odpowiednich tytulow).

Selekcja przy rekrutacji ludzi na posady, odbywa sie na podstawie formalnych kompetencji zawodowych koniecznych do pelnienia funkcji. Selekcja

odbywa sie dzieki drodze otwartego konkursu, jak ma wylaczac wszelka arbitralnosc i kierowanie sie regulami niemerytokratycznymi.

Oparcie awansu dzieki sformalizowanych kryteriach, znanych podwladnym. Tylko na bazie o te obiektywne kryteria dokonuje sie awans.

Urzednicy otrzymuja odgornie ustalone honorarium za fuche, podpisuja umowe na znanych sobie warunkach, ta regula zaklada rowniez, ze urzednik nie

moze byc wyposazonym innych zrodel utrzymania pomijajac instytucja, w ktorej pracuje.

Organizacja biurokratyczna byla na rzecz Webera grupa calkowicie apolityczna i aklasowa, byla to kasta, ktora miala chronic dobro wszechstronne,

reprezentowac biznes panstwa, natomiast w zadnym wypadku chronic interesy jakiejkolwiek badz partii politycznej czy rangi spolecznej. Systemy

biurokratyczne funkcjonujace w indywidualnych panstwach dotychczasowy i beda bardzo odlegle od tego wzorca. Poza tym – czy tak bardzo

rozumiana organizacja biurokratyczna przynosi jedynie pozytywne wyniki dla systemu spolecznego?

Zagrozenia a, takze niebezpieczenstwa biurokracji wg Webera

Jesli organizacja biurokratyczna bedzie za bardzo rozszerzala obreb swojego operowania i ludzie zostanie przy kazdym calu zbiurokratyzowane, to

stanowic to bedzie zagrozenie dla wolnosci jednostki, odbierze jej niezaleznosc, stlamsi jej kreatywnosc, zamieni w trybik wielkiej, ogolnokrajowej

maszynerii. To zagrozenie laczy sie z rozna niepokojaca tendencja – biurokratyzacja zycia spolecznego moze zmierzac zwiekszania potegi

oligarchicznej, az do totalizacji potegi, skupienia jej w rekach waskiej kilku. Weber przeczuwal rozwoj faszyzmu w Niemczech i zagrozenie

przeksztalcenia sie biurokracji przy narzedzie totalizacji zycia spolecznego.

Jaka wydaje sie byc relacja pomiedzy biurokracja natomiast demokracja?

Aktualna demokracja nie powinna sie obejsc bez biurokratycznej organizacji struktur – chocby organizacja decyzji.

Typ doskonaly a rzeczywistosc

W rzeczywistosci posiadamy do czynienia pochodzace z odchyleniami, dysfunkcjami, czy wrecz patologiami:

urzednicy lamia przepisy,

same przepisy nie zawsze stoja na strazy racjonalnosci,

selekcja nie zawsze harmonijna z regulami merytokratycznymi,

schemat stosunkow nie zawsze zdepersonalizowany – w ramach agend tworza sie rozmaite kliki, koterie, organizacja staje sie osobistym folwarkiem

kilkunastu osob.

Patologiczne cechy aktualnej biurokracji:

Zbyt duzy rozrost biurokracji, czesto nie istnieje nic wspolnego pochodzace z realnymi potrzebami, dokonuje sie sam dla siebie. Proces tenze wyjasniaja

uprawnienia Parkinsona, zwracajac uwage dzieki zrodla rozrostu – podstawa biurokracji jest to, ze ktorykolwiek badz urzednik woli miec podwladnych

niz konkurentow, w zwiazku z tym objawia sie sklonnosc do mnozenia stanowisk podrzednych, wydluzania hierarchii. Nadmierny rozrost wynika rowniez z

owego, ze urzednicy sami w piwnicy dostarczaja pracy, bo to uzasadnia pierwotnego racje bytu – operuja sami dla siebie, co uzasadnia ich

przydatnosc.

Rowniez nadmierna specjalizacja lubia za soba negatywne skutki. Urzednik traci pochodzace z pola widzenia calosc kwestie, jego myslenie tez wydaje

sie byc ulomne, brak odpowiedzialnosci zbytnio calosc agend.

Rutyna, sztywnosc, brak pomyslowosci, tendencje az do popadania przy stagnacje. Organizacja biurokratyczna jest trudno podatna dzieki zmiany,

innowacje, brakuje checi uczenia sie nowych przedmioty. Robert Merton nazywa to wyuczona nieudolnoscia, ktora jest pewna z naczelnych cech

charakteru biurokratycznej – brak kwalifikacji wychodzenia pomijajac przepisy, stosownego zachowania sie przy nowych sprawach.

Mnozenie przepisow, uczynienie pochodzace z przepisow wartosci samej przy sobie, absolutyzacja przepisow w charakterze strategia dzialania.

Tendencje oligarchiczne. Zarzadzanie a, takze kontrole morzem organizacja przejmuje waska, nieformalna grupa, ktora zaczyna sie kierowac

umilowanymi interesami, natomiast traci pochodzace z pola widzenia interes spoleczny.

Rozwoj w obrebie organizacji roznorodnych nieformalnych ukladow i powiazan w postaci klik, koterii, paramafijnych i mafijnych ukladow. Organizacja

zaczyna byc wykorzystywana az do prywatnych planow grup albo jednostek.

Ryzyko totalizacji istnienia spolecznego, zagrozenie uprzedmiotowieniem istnienia jednostek manipulowanych przez biurokracje.

Patologie dzieki styku biurokracji a rozmaitych grup przy spoleczenstwie

KORUPCJA

Korupcja w charakterze patologia was. Korupcja to przede wszystkim dawanie i przyjmowanie lapowek (jest to pojmowanie potoczne), jednak

lapowkarstwo to tylko pewien z elementow syndromu korupcyjnego – to jego twarde jadro.

W calej miedzynarodowych rankingach dotyczacych pulapu korupcji posrod 160 panstw Polska frapuje 63 miejsce, podobnie jak Meksyk.

Monitoring korupcji opiera sie dzieki badaniach spolecznych glownie posrod ludzi biznesu, inwestorow obcych, biurokracji, cudzoziemcow mieszkajacych

w konkretnym kraju – pyta sie ich na temat ich eksperymenty i wszechstronna wiedze.

W naszym kraju do dawania lapowek przyznaje sie 20% badanych. Istnieje teza na temat silnym historycznym ugruntowaniu starego testamentu

lapowkarskiej, korupcyjnej mentalnosci, ktora wiaze sie pochodzace z pewnymi wlasciwosciami polskiej historii (okres zaborow).

Syndrom korupcyjny:

protekcjonalizm platny,

nepotyzm,

defraudacja pieniedzy ogolnych,

pranie brudnych pieniedzy,

szantaz.

Najczesciej laczy sie to naduzyciem wladzy ogolnej dla przewagi prywatnej, zdarzenie to dotyczy biurokracji, klasy politycznej – w tamtym miejscu

wlasnie ogniskuje sie wladza.

Trzy warianty korupcji:

urzednicza – jak urzednicy inicjuja korupcje (np. domagaja sie lapowek czy tez innych korzysci),

gospodarcza, komercyjna – jak korupcje inicjuja ludzie biznesow, przekupujac urzednikow,

polityczna – finansowanie partii politycznych, rywalizacji wyborczych w miejsce za przyszle korzysci.

KLIENTELIZM

Klientelizm polityczno-ekonomiczny polega dzieki kupowaniu wplywow.

Korupcja a, takze klientelizm beda mozliwe, jak mamy stycznosc z tzw. „miekkim panstwem―, podatnym na tego rodzaju oddzialywania, wyjawszy

mechanizmow kontroli.

Na przyklad postepujacy w wlasnej rzeczywistosci tzw. „podatek korupcyjny― siega az do 10% kwoty transakcji.

ZWIAZKI PANSTWO –GRUPY INTERESU

Wynika pytanie, jak pogodzic plany panstwa (ochrona dobra ogolu) z celami rozmaitych rodzajow interesu, ktore dzialaja przy spoleczenstwie a, takze

daza az do realizacji jedynie swoich partykularnych interesow – na ulicy wspolpracy albo konfliktu?

Wspolzaleznosci te sa w stanie miec koloryt:

legalny (wpisane w ceche systemu spolecznego),

patologiczny,

nielegalny.

Relacja najkorzystniejsza jest schemat neokorporatystyczny – taka sytuacja, ze kilku interesu beda w strategia legalny wlaczone w procesy

polityczno-decyzyjne, np. dotyczace redystrybucji dochodow. Rozchodzi o firmy w gatunku wplywowych zwiazkow zawodowych, struktury zawodowych

na temat wplywowej pozy. Ten schemat stosunkow poteznieje w Niemczech, Austrii, krajach skandynawskich, Japonii. Zalecany wydaje sie byc przez

MOP – Miedzynarodowa Organizacje Roboty, takze przez kosciol katolicki.

Jest to odmiana gospodarki negocjowanej, ktora polega na logice kooperacji, kompromisu i uzgadniania interesow miedzy panstwem natomiast

partnerami spolecznymi (korporacjami). Panstwo dopuszcza az do uczestnictwa w danym etapie decyzyjnym pewna liczbe rodzajow interesu, ktorym

daje swoisty monopol, licencje na reprezentowanie interesow okreslonego segmentu systemu spolecznego (np. na terytorium polski – komisja

trojstronna, to znaczy panstwo, Solidarnosc, OPZZ a, takze organizacje biznesu – sa to najsilniejsi partnerzy spoleczni).

Wzor neokorporatystyczny to taki wariant stosunkow, ktory zapobiega:

populistycznemu rozstrzyganiu kwestii,

technokratycznemu rozstrzyganiu praw (przez ekspertow, specjalistow z wylaczaniem partnerow spolecznych).

W dzialalnosci model tenze prowadzi az do obowiazku konsultowania aktow ustawodawczych, ktore panstwo zamierza wprowadzic. W efekcie przy

negocjacjach rozchodzi o zmiane zasad redystrybucji dobr.

SOCJOLOGICZNA PROBLEMATYKA NARODU

Problematyka narodu nalezy do w zadnym wypadku teoretycznie opracowanych zagadnien przy socjologii, chociaz narod wydaje sie byc pojeciem

bardzo waznym. Nie ma jednak niekwestionowanej i optymalnej odpowiedzi na tek krok, czym wydaje sie byc narod a, takze istnieja znaczny na tym polu.

„Narod― byl kluczowym pojeciem epoki romantyzmu, rowniez dzis przezywa renesans. Znaczenie narodu w zyciu spolecznym rosnie:

Na starym kontynencie po upadku kolonializmu rozbudzily sie zaintrygowania nowymi panstwami trzeciego swiata, Afryki a, takze Azji. Rozpoczely sie

przy nich intensywne procesy narodotworcze, przebiegaly one roznie (z pewnymi sukcesami lub w charakterze krwawe rzezie – Tutsi i Hutu). Droga az

do formowania sie narodow beda nowo powstale panstwa.

Upadek komunizmu odmrozil podzialy etniczne i narodowosciowe. Rozpad ZSRR, sztucznego politycznie tworu, ujawnil aspiracje az do suwerennosci

mnostwo narodow, podobnie jak rozpad Jugoslawii i wojna na Balkanach.

Takze w Europie Zachodniej obserwujemy nawrot nacjonalizmu, mimo ze ongi uznano to za relikt. Zywotnosc procesow etnicznych ujawnia sie m. in. we

Francji, Belgii, Holandii, Hiszpanii (ruchy separatystyczne – np. Baskowie).

Globalizacja ogranicza role panstw narodowych – odrzucic wszystkie was sie na tek krok zgadzaja.

Komplet tego wskazuje dzieki fakt, wraz ze problem narodu jest niezwykle zywotny.

Z czego wynika donioslosc narodu jako zbiorowosci?

Narod wydaje sie byc jedna pochodzace z najbardziej porzadnych form zbiorowego zycia (ma kilka tys lat), jednak jest to jedynie forma historyczna i

prawdopodobnie zniknie zbytnio jakis czas.

Narody wytwarzaja solidne dziedzictwo kulturowe, wielkie zwiazanych z kultura historyczne dotychczasowy dzielem okreslonego narodu (np. kultura

grecka).

Wiez narodowa nalezy do dobryh sposrod rozmaitych rodzajow wiezi spolecznych. Narod to zbiorowosc, ktora wytwarza niezmiernie silne poczucie

identyfikacji i solidarnosci wsrod czlonkow, to istotny czynnik identycznosci indywidualnej a, takze zbiorowej.

Narody wytwarzaja bardzo silne poczucie wlasnej odrebnosci od innych grup, moze ono przybierac rozne formy, np. przejawiac sie przy poczuciu

wyzszosci w stosunku do innych, co miesci sie wyraz przy postawie etnocentryzmu, nacjonalizmu. Poczucie wyzszosci prowadzi rowniez az do krwawych

konfliktow.

Narod konsoliduje w swoich ramach inne wazne kilku i zbiorowosci spoleczne – klasy, warstwy, zbiorowosci terytorialne, regionalne.

Czy narody istnialy zawsze, od czasu zarania ludzkich dziejow?

Podkresla sie, ze narod to pewien cykl ewolucji spoleczenstw, ktory pojawil sie w pewnym czasie tej ewolucji. Narod nie jawi sie byc forma, w ktorej zycie

spoleczne przejawialo sie od zaczatku.

Pierwotna forma zycia zbiorowego bylo pierwotne stado czlowiecze praprzodkow jednostki, wspolnota wariantu zbieracko-mysliwskiego, z poczatku

koczownicza, potem osiadla.

Kolejna forma byl rod, zbiorowosc oparta dzieki wiezach krwi, pokrewienstwa 1 badz kilkunastu rodzin, zespolona wspolnota pochodzenia.

Zbiorowosc obejmujaca kilka rodow to plemie, wyodrebnione na podstawie:

posiadania prywatnego jezyka (dialektu),

posiadania osobistych obyczajow, rodzaju zycia,

posiadania wlasnych wierzen (najczesciej magia),

specyficznej zwiazanych z kultura materialnej.

Podczas zbiorowosci plemiennych zawierala sie juz odrebnosc miedzy nimi. Plemiona egzystuja podwaliny programu panstwowego, przy wielu

terazniejszych panstwach Afryki nadal przewazaja struktury plemienne.

Nastepna odmiana to narod, szersza anizeli plemie, powyzej zorganizowana, zaangazowana w postepu kultury (wlasne pismo, chociaz nie jest to regula

– natomiast narodowosc nie moze istniec bez prywatnej kultury pisanej). Ludy mialy bardziej zaawansowana kulture polityczna, choc slabiej niz narody,

ktore maja was.

Pojecie narodu odsyla az do kategorii etnicznosci i zrozumienia grupy etnicznej.

Rdzeniem etnicznosci jest przytomnosc ostrego podzialu „my – oni―, odrebnosci grupowej, jaka tworza przerozne cechy:

wyglad fizyczny,

zwyczaj,

religia,

mowa (trzy ostatnie to atrybuty kulturowe).

Stajnie etniczne kultywuja przekonanie na temat wspolnocie pochodzenia i wiezach krwi, natomiast zatem etnicznosc traktowana wydaje sie byc jako

wiarygodna cecha naturalna, jak plec czy rasa. Buduje sie mity a, takze legendy odnosnie do wspolnego pochodzenia. Dla wspolnoty etnicznej

specyficzne sa zatem:

wspolne przebieg zdarzen historyczne, wspomnienie kolektywna, wspolna przeszlosc,

odrebna kultura,

stosunek z nazwanym terytorium, znaczacy jest symboliczny wymiar owego zwiazku, traktowanie jakiegos regionu jako gleby ojczystej,

wielka wiez spoleczna, psychologiczna a, takze duchowa spajajaca wspolnote etniczna.

Wyroznia sie:

ludy tubylcze – rdzenne ludy, ktore zyly dzieki danym terytorium przed przybyciem tam kolonizatorow, osadnikow (np. Indianie, Aborygeni),

etniczne mniejszosci – egzystuja i beda czesto obywatelami innego was, niz miejsce urodzenia

(np. Turcy przy Niemczech),

protonarody – „niby-narody―, narody wyjawszy panstwa, ktore daza az do jego posiadania

(np. Palestynczycy).

Spoleczenstwo natomiast narod

Zakresy tych pojec krzyzuja sie, bo ludzie moze sie skladac pochodzace z czlonkow rozmaitych narodow a, takze grup etnicznych, jak rowniez

czlonkowie jednego narodu wchodza przy sklad rozmaitych spoleczenstw. Ludnosc jest caloscia heterogeniczna, jakkolwiek narod to calosc

homogeniczna.

TEORETYCZNE UJECIA NARODU

Akademickie ujecia narodu szukaja odpowiedzi na watpliwosc, co jednoczy i laczy narod przy zbiorowosc?

Sa dwa warianty orientacji:

obiektywistyczne – szuka obiektywnych fundamentow wiezi narodowej,

subiektywistyczne – wysuwa dzieki plan 1-wszy swiadomosciowa, psychologiczna strone wiezi narodowej.

Ujecia obiektywistyczne

Oswiadczaja, ze odlewanie sie narodu to wydluzony i zlozony proces, ktory zalezy mnostwo czynnikow:

wspolnota historii – narod w charakterze kategoria historyczna, produkt polaczonych dziejow historycznych, w toku jakich tworzyly sie specyficzne na

rzecz grupy wlasciwosci, wartosci, chociaz sa po to wyjatki, np. narod amerykanski (Ameryka to kraj osadnikow i imigrantow, tygiel rodzajow etnicznych

a, takze narodowosciowych pochodzace z wlasna historia i nawykami kulturowymi – zwraca to uwage dzieki role posuniec migracyjnych a, takze

osadnictwa w danym etapie formowania sie narodow);

wspolnota terytorium – encyklopedie definiujac narod podkreslaja wage owego czynnika w danym etapie formowania sie narodow. Pojecie terytorium

wolno tu pojmowac roznie:

w charakterze obszar was i jego granice, ktorykolwiek badz narod dazy do posiadania wlasnego terytorium panstwowego; granice terytoriow narodowych

nie beda niezmienne, ulepszaja je walki i miedzynarodowe porozumienia,

w charakterze naturalne granice, np. wyspy, gory beda czynnikiem przyspieszajacym tworzenie sie narodu, dziala tutaj detal izolacji (np. Wielka Brytania,

Szwajcaria),

przy sensie psychologicznym, gdy traktujemy jakis rejon jako glebe ojczysta, jak przejawiamy poczucie wlasnosci wzgledem jakiegos terytorium.

Socjologiczna strategie ojczyzny przedstawil m. in. Stanislaw Ossowski, ktory pisal takze na temat „ojczyznie prywatnej―, miejscu sentymentalnym;

wspolnota polityczna, panstwowa – np. panstwo narodowe, tego typu typ ujmowania narodu wydaje sie byc charakterystyczny na rzecz mysli

anglosaskiej, pojecie narodu jest w tej okolicy silnie identyfikowane z panstwem. Narod nie jawi sie byc ogolem obywateli danego was – przy jego

rejonie moga egzystowac rozne kilku etniczne a, takze narodowosci, jakie maja obywatelstwo wiadomego panstwa. Czlonkowie danego narodu moga byc

obywatelami roznych panstw – zakresy tych pojec nie pokrywaja sie. Naturalnym dazeniem wszystkich dojrzalego narodu jest lecz posiadanie

prywatnego panstwa – jest to kwintesencja tozsamosci narodowej.

Powstaje watpliwosc – albo moze istniec narod wyjawszy panstwa? Odpowiedz jest potakujaca, np. zbieg okolicznosci Polski okresu zaborow, walki,

komunizmu. Narod moze istniec nie majac wlasnego, suwerennego panstwa. W calej takich sprawach szczegolna role odgrywaja inne czynniki wiezi

narodowej, jak kultura, przygoda.

Role was w ksztaltowaniu sie narodow dobrze mozna zobaczyc na przykladzie wspolczesnych panstw afrykanskich – powstawanie was tworzy

przeslanke do ksztaltowania sie wiezi narodowych przy krajach postkolonialnych, mamy stycznosc z procesem przebiegajacym od czasu panstwa az do

narodu. Tenze model ksztaltowania sie narodu ma analogie w Europie – monarchie feudalne, dynastyczne przeksztalcaly sie przy panstwa, panstwo

przestawalo byc wlasnoscia monarchy, przechodzilo dzieki wlasnosc narodu.

Traktowanie narodu jako wspolnoty politycznej wydaje sie byc charakterystyczne na rzecz Maxa Webera i jego przekonania, ze kazdy narodowosc w w

najwiekszym stopniu adekwatny strategia wyraza sie we swoim panstwie.

obszar kulturowy – narodowosc jest wspolnota kulturowa, natomiast zatem wspolnota pewnych wartosci, symboli, wytworow materialnych, wspolnota

dziedzictwa kulturowego. To ujecie jest przeciwstawne ujeciu poprzedniemu, charakterystyczne na rzecz calej starego testamentu krajow Swiata

Srodkowo-Wschodniej (Ossowski, Chalasinski, Znaniecki).

Dziedzictwo kulturowe jakiejs kilku to ow czesc majatku kulturowego, jaka przekazuje sie nastepnym pokoleniom, czyli ktora zdala egzamin trwalosci w

czasie, okazala sie wazna a, takze przezywana. To nie tylko dorobek materialny (architektura, muzyka i tym podobne. ), ale i pewne modele reakcji,

psychicznych odczuc, doswiadczania zwiazane pochodzace z tymi elementami dziedzictwa kulturowego. W socjalizacji przekazuje sie typ odbioru np.

muzyki (np. Polacy – muza Chopina), gleboka z ta kobieta identyfikacje.

Tresc z pokolenia na generacja tworzy wytrwalosc zbiorowosci, jest fundamentem identycznosci narodowej, jej zakorzenieniem. Dziedzictwo kulturowe

dzis przekazywane wydaje sie byc glownie przez rodzine, szkole, media. Socjologowie dostrzegaja lecz, ze standard narodowy wydaje sie byc obecnie

marginalizowany, kultura jest miedzynarodowa.

Wspolnota kulturowa wyrabia podstawe, gdzie formuja sie pewne wlasciwosci charakteru narodowego. Szczegolna role odgrywa mowa – specyfika

narodu opiera sie na tym, ze posluguje sie on wspolnym jezykiem, chociaz jednym oraz jezykiem posluguja sie przerozne narody, zatem nie jest to

szczegolny wyroznik narodu; pewne narody posluguja sie wyraznymi jezykami (Belgowie, Kanadyjczycy, Szwajcarzy). Jezyk pomimo tego zawsze

stanowil bardzo wazny faktor wiezi narodowej, na podstawie ktorego tworzylo sie poczucie odrebnosci, szczegolnie mowa literacki w charakterze jednolity

na rzecz wszystkich rodzajow. Pismiennictwo wystepujace w jezyku literackim zapewnia uczestnictwo przy tych samych przezyciach, mowa jest t

podstawa dostepu do wytworow kultury, uczestniczenia we wspolnocie dziedzictwa kulturowego.

Takze religia zawsze pelnila doniosla role w zespalaniu narodu, wielokrotnie stanowila zastepnik wiezi narodowo-politycznej, religia odgrywala role

sprawdzian narodowosci (np. Polak – katolik, znaczenie religii na terytorium polski okresu zaborow i komunizmu). Nowoczesny narodowosc to glownie

wspolnota obywateli, niekoniecznie wspolwyznawcow – pochodzace z tego miejsca widzenia integracja religijna wydaje sie byc forma anachroniczna.

gospodarka – bez wspolnoty zycia ekonomicznego nie jest dopuszczalne zycie narodu:

powstanie ogolnonarodowego rynku ekonomicznego, wspolnej produkcji i handlu wlaczalo przerozne grupy spoleczne w orbite gospodarki narodowej, a

przeto tworzylo przeroznego rodzaju wiezi kooperacji, wymiany, konkurencji, stwarzalo szczegolny gatunek wiezi. Nadzwyczajna role posiadalo wlaczenie

warstwy chlopskiej, jak wyrwalo ja z marginesu,

powstanie warstwy mieszczanskiej, ktora odegrala szczegolna role przy rozwoju kapitalizmu i dzisiejszego spoleczenstwa (uczestnictwo w

antyfeudalnych rewolucjach),

postep gospodarki a, takze techniki to stworzenie infrastruktury umozliwiajacej stosunki miedzyludzkie, szybka komunikacja uprzystepnia wiezi

miedzyludzkie.

Historycy rozpatruja, ze chociaz narody formowaly sie przez wieki, to kluczowym momentem byl ilosc lat XIX, dorosly narod wydaje sie byc produktem

kapitalizmu.

Ujecia subiektywistyczne

Wielu socjologow uwaza, ze wazna wydaje sie byc tylko 1 cecha, zeby mowic na temat narodzie – swiadomosc narodowa, czyli poczucie, ze swiadczy

sie narodowosc. Aby mowic o narodzie, cecha ow musi istniec bezwzglednie. W zamian swiadomosci narodowej wspolczesnie korzysta sie zrozumienia

tozsamosc narodowa, jak np. u Stanislawa Ossowskiego, ktory proponowal pojmowac narod w charakterze korelat ideologii narodowej, poczucia, ze

swiadczy sie narodowosc. Podobnie wydaje sie byc u Ernesta Gellnera, Erica Hobsbawma, Maxa Webera – narod w charakterze wspolnota duchowa,

psychiczna jednostek podzielajacych znakomite wartosci, ktore maja wspolne przekonania, doswiadczenia, przezycia – laczy ich wiez i solidarnosc w

obliczu innych grup.

Osobliwosci swiadomosci, identycznosci narodowej

Swiadomosc narodowa to jedna pochodzace z wielu form swiadomosci spolecznej; jej specyfika:

na projekt pierwszy wysuwa sie to, ze podstawa swiadomosci narodowej jest formulowanie postulatow panstwowych, myslenie kategoriami wlasnego

was, jego biznesow, panstwa istniejacego badz postulowanego, do ktorego sie dazy,

duma z przynaleznosci do narodu,

swiadomosc lacznego dziedzictwa kulturowego, wspolnych chwatow, symboli, historii,

wyraza sie w doswiadczeniu odrebnosci od czasu innych, ktore bywa wielokrotnie silnie zabarwione emocjonalnie, oparte na stereotypach (np. postury

wyzszosci lub poczucie nizszosci).

Funkcja swiadomosci narodowej

To przede wszystkim umacnianie solidarnosci w obrebie grupy prywatnej i odgradzanie sie od czasu wszystkich innych grup. Z tej szanse nacjonalizm

jawi sie w charakterze pewna odmiana etnocentryzmu, patrzenie na rzeczywistosc przez pryzmat interesow, wartosci wlasnej kilku narodowej.

Skadze bierze sie swiadomosc narodowa w jednostce?

Swiadomosc narodowa to atrybut jednostek. Swiadomosc narodowa kupuje sie, jest to proces wydluzony, efekt socjalizacji rodzinnej, szkolnej,

srodowiska zewnetrznego (mass media). Dokonuje sie proces samookreslenia sie przy kategoriach narodowych, tworzy sie stan swiadomosci

przejawiajacy sie w stwierdzeniach np. „Czuje sie Polakiem. ― – identyfikacja.

Przynaleznosc narodowa natomiast obywatelstwo

Przynaleznosc narodowa to status subiektywny, oparty dzieki samoidentyfikacji. Obywatelstwo to stan formalno-prawny, ktory otrzymujemy, moze go

uzyskac osoba, ktora nie jest np. Polakiem, moze je przebudowac – natomiast przynaleznosc narodowa definiujemy sami.

POSTAWY W STOSUNKU DO NARODU W calej SPOLECZENSTWIE NASZYM

EWOLUCJA POSTAW PO 1989R.

Tozsamosc narodowa sprowadza sie do definicje swoistosci prywatnej grupy, poczucia unikalnosci a, takze odrebnosci od czasu innych narodow –

optyka ta wyznacza sposob, przy jaki postrzegamy inne kilku, nasze pierwotnego widzenia a, takze ocenianiem jednak prezentowanie, postrzeganie

wlasnej kilku. Problematyka ta zajmuje sie m. in. Bokszanski.

Dla okresu PRL, zanim transformacja ustrojowa znamienna byla tozsamosciowa tesknota za ojczyzna – identycznosc narodowa okreslalismy zwracajac

sie ku historii, tradycji, kulturze narodowej, identycznosc budowana byla w oparciu na temat przeszlosc wiec, ze domena wartosci a, takze symboli

narodowych pozwalala przetrwac narodowi, stanowila wazny faktor wieziotworczy w okresie komunizmu, ale i zaborow.

Okres ’70 – S. Nowak sformulowal teze dotyczaca naszego spoleczenstwa, teze o prozni socjologicznej przy spoleczenstwie naszym. Teza ow

dotyczy symptomatycznego zjawiska – Polacy identyfikowali sie bardzo silnie pochodzace z rodzina (grupa pozytywnego odniesienia), a takze

pochodzace z narodem (takze grupa dodatniego odniesienia). To byly kilku, z jakimi polskie ludzie identyfikowalo sie najsilniej – pomiedzy nimi istniala

owa socjologiczna proznia, brak identyfikacji z pozostalymi grupami spolecznymi, z panstwem, jego instytucjami, ze strukturami posrednimi.

Od 1989r. transformacja i procesy globalizacyjne stworzyly nowa sytuacje. Bokszanski: przeksztalca sie kluczowy wymiar konstruowania tozsamosci, jest

to przejscie od czasu osi starego testamentu i kontynuacji do osi roznic pomiedzy nami natomiast obcymi. Poczela sie gra konfrontacyjna pochodzace z

innymi, to znaczy cywilizacyjna konkurencja, przede wszystkim przy wymiarze gospodarczym. Zmianie ulegl nasz stosunek do sasiadow, innych narodow

– jest to faza reorientacji tozsamosciowej, co poniektorzy mowia na temat kryzysie identycznosci narodowej.

W calej polowie lat ’90 socjologowie zaczeli dostrzegac pewna zmiane przekonan patriotycznych spoleczenstwa naszego:

romantyczny schemat naszych relacji z ojczyzna odchodzi wstecz, ustepujac stanowiska wzorowi pozytywistycznemu, zmniejsza sie gotowosc oddania

zycia na rzecz ojczyzny, zaznacza sie cena pracy na rzecz niej, przeksztalca sie stosunek do m. in. powstan i zrywow narodowych – jest to

swiadomosciowe przewartosciowanie;

przeksztalca sie pojmowanie patriotyzmu, patriotyzm oparty dzieki poczuciu wiezi z ludem rozumianym w charakterze wspolnota historii, kultury

lagodnieje miejsca patriotyzmowi wspolnoty obywatelskiej, ktora polega na doswiadczeniu bycia mieszkancemrezydentem, a odrzucic Polakiem. W calej

1989r. postawe dumy narodowej przejawialo powyzej 90% badanych, od tego czasu poczucie dumy zdecydowanie opada, 1994r. -73%, 2002r. -51%;

narodowosc coraz nagminniej postrzegany wydaje sie byc jako polityczna wspolnota biznesow, a odrzucic wspolnota duchowa oparta dzieki tradycji,

wartosciach, symbolach, odczuciach.

Diagnoza sformulowana w polowce lat ’90 nie w pelni sie po kolejnych dziesiec latach potwierdza. Ten rejon rzeczywistosci wydaje sie byc

dynamiczny, postury zmieniaja a, takze krystalizuja sie. Co zostalo z naszej diagnozy? Nieodzownosc przystosowania sie do nowych realiow po 1989r. a,

takze trauma modyfikacje spolecznej wymusila na Polakach nastawienia wybitniej pragmatyczne a, takze porzucenie historycznego sentymentalizmu,

przyszlo odczarowanie Polski, naszej roli w historii, do tej pory idealizowanej – fantastyczny wzorzec wycofuje sie wraz ze swiadomosci spolecznej.

Mamy teraz jednak stycznosc z zwrotem pamieci kolektywnej do dyskursu publicznego, odrodzeniem zainteresowania oficjalna tozsamoscia narodowa,

takze posrod mlodego pokolenia Polakow, o czym swiadczy kilka faktow:

obchody 60 rocznicy powstania warszawskiego – wielkie zainteresowanie systemu spolecznego, wielkie narodowe przezycie,

burzliwa debata morzem berlinskim Srodku Wypedzonych a, takze dzialalnoscia Powiernictwa Pruskiego,

sprawa falszowania zdolnosci o niemieckich obozach koncentracyjnych,

problem Jalty i oswiadczen rosyjskiego MSZ – sprzeciw i oburzenie w Polsce,

debata na temat rozliczenia komunistycznej dziecinstwa, lustracje, dekomunizacja, ujawnienie ewidencje Wildsteina.

GLOBALIZACJA A NARODOWOSC

W globalizujacym sie kuli ziemskiej identyfikacja narodowa przestaje byc tak wazna i wielka, traci dotychczasowa wartosc. Osoby migruja, ulepszaja kraje

odbioru, zmieniaja nawyki kulturowe, wybitniej czuja sie kosmopolitami, problem tozsamosci narodowej jest slabiej przezywany. W latach globalizacji

slabnie rola panstw narodowych, to, co ongis bylo dziedzina panstwa narodowego, stalo sie dziedzina decyzji rozmaitych ponadnarodowych struktur,

organizacji, tyczy sie to przede wszystkim gospodarki a, takze regulacji prawnych. Wyraznie obserwowana jest sklonnosc, ze rzady narodowe maja coraz

mniej do powiedzenia we osobistych krajach, odrzucic maja oddzialywania na tworzenie miejsc pracy przy swoich krajach, co pozostaje w zaleznosci od

miedzynarodowych koncernow – rzad moze tylko zachecac i kreowac warunki, dzierzy ograniczony oddzialywanie na rynek pracy. Wladza odplywa

wraz ze struktur demokratycznych panstwa ku miedzynarodowych megastruktur politycznych a, takze gospodarczych. Trzeba na nowo sformulowac

pojecie suwerennosci i demokratycznej wladzy. Ogolnie proces globalizacji przynosi ze soba przesuwanie sie decyzji wraz ze szczebla narodowego na

organizacje miedzynarodowe, ktore odgrywaja coraz to wieksza role.

1909r. – 176 struktury miedzynarodowych

1989r. – powyzej 4. 600 tys. tego typu organizacji

Pojedyncze rzady narodowe w coraz to mniejszym stopniu sa odpowiednie regulowac procesy gospodarcze we wlasnych krajach, coraz wieksza jest

znaczenie ponadnarodowych spolki – to one oddzialywaja na trend i koloryt inwestycji w konkretnym kraju, jak daje wykladzinom tam wielkie wplywy

polityczne (okolo 40% swiatowych transakcji handlowych dokonuje sie w obrebie korporacji ponadnarodowych). Panstwo narodowe nie kontroluje ani

produkcji ani obiegu towarow prawidlowo ze swymi interesami. Koncerny kieruja sie tylko logika zysku a, takze koncentruja produkcje w krajach o

oszczedniej sile roboczej i rynkach zbytu, skutkiem czego wydaje sie byc zamykanie fabryk i bezrobocie w macierzystych krajach – motyw profitu jest

przewazajacy. Panstwa narodowe maja coraz to mniej az do powiedzenia odnosnie do sfere ekonomii, musza rezygnowac ze swojej suwerennosci na

rzecz dzialajacych przy skali globalnej firm a, takze organizacji – czy panstwo narodowe traci wiec racje bytu? Czy odchodzi wstecz?

Daniel Bell twierdzi, ze panstwo wydaje sie byc dzis zbytnio duze az do rozwiazywania jakichkolwiek problemow przy skali regionalnej, ale wydaje sie byc

rowniez zbytnio male az do rozwiazywania zagrozen w wielkosci globalnej.

Socjologowie i ekonomisci maja przerozne wizje porzadku globalnego. Jedna z prognoz przewiduje zanik panstw narodowych, unifikacje na poziomie

regionalnym a, takze globalnym przy egida ponadnarodowego rzadu ogolnoswiatowego – jest to jednak obraz skrajna.

W calej dyskusjach zaznacza sie, ze procesy globalizacji kulturowej oddzialywaja na modelowanie sie ponadnarodowej sfery ogolnej, w ktorej funkcjonuje

wielosc konkurencyjnych tresci kulturowych, alternatywnych idei, wartosci, ideologii. Uwaza sie, ze 1 tradycje narodowa zastapi dosc spora liczbe tradycji.

Ziemia odejdzie od czasu silnego zakorzenienia w tradycjach lokalnych ku unifikacji. Wizje te wywoluja reakcje obronne spoleczenstw, jakby ludzie

przestraszyli sie zycia przy globalnym kuli ziemskiej. Zagrozenie poczucia tozsamosci narodowej wzmacnia kierunki do samoobrony, renesans lokalizmu,

odzywanie wiezi lokalnych, nostalgie historyczna, rozrost zainteresowania prywatna historia.

Obok Giddensa posiadamy do czynienia pochodzace z wizja ogolnoswiatowego spoleczenstwa obywatelskiego, ewolucja od czasu wspolnot opartych na

wieziach etniczno-kulturowych az do wspolnot opartych na solidarnosci obywatelskiej – narod kosmopolityczny. Propozycje tego rodzaju traktuje sie

jednak w charakterze pewna nowa utopie.

Na doswiadczeniach XX w. a, takze dwoch wojen swiatowych rzeczywistosc wyraznie leka sie erupcji etnicznych resentymentow, dlatego ucieka w strone

globalnosci swiata bez granic i wyjawszy historii. Emanuel Castells stworzyl pojecie elektronicznego kosmopolityzmu, cyfrowej republiki, dokad

tozsamosc narodowa nie zostanie sie liczyla, swiat wyjawszy historii, przywiazania do obszarow, przodkow, symboli narodowych, „swiat bez historii,

ktory wydaje sie byc pustynia― (Finkelkraut), ktory minimalizuje tozsamosc jednostki do swiadomosci „turysty-cybernauty―. Ziemia ucieka przy

globalnosc, wspolna totalna strefa – filozofowie ostrzegaja zanim perspektywa swiata bez historii i wyjawszy granic.

KOORDYNACJE SPOLECZNE

W calej socjologicznym sensie pojecie „instytucja „ wydaje sie byc odmienne od czasu znaczenia potocznego – tenze sens wydaje sie byc

glebszy. Najkrotsza definicja agend znajduje sie w pracach antropologow zwiazanych z kultura (np. obok Bronislawa Malinowskiego) – organizacja to

kulturowa odpowiedz na potrzeby egzystencjalne ludzkiej zbiorowosci.

Kazda zbiorowosc ludzka by moc istniec a, takze rozwijac sie, ma obowiazek zaspokajac swoje potrzeby (potrzeby elementarne: zywnosc, mieszkanie,

ale i socjalizacja, koniecznosci seksualne, koszty utrzymania porzadku przy spoleczenstwie, ochrona wlasnego terytorium) – kulturowa odpowiedzia

dzieki nie beda instytucje, czyli8 takie budowle, jak:

system gospodarczy,

religia,

rodzina i program pokrewienstwa,

program polityczny,

prawo,

edukacja a, takze nauka.

To kompleksy instytucjonalne.

Celami agend jest rozwiazywanie podstawowych zagrozen egzystencjalnych zbiorowosci pojawiajacych sie w danym chwili historycznym. W gruncie

funkcjonalizmu instytucje to funkcjonalne wymogi zbiorowosci.

Kazda instytucja w konsekwencji rozwoju spolecznego autonomizuje sie i obrasta w kulturowe symbole.

Podstawowy problem: jaki jest zasieg autonomii indywidualnych systemow instytucjonalnych?

Inny problem to problem wspolzaleznosci indywidualnych systemow.

Np. gospodarka – w wlasciwie funkcjonujacym spoleczenstwie gospodarka wydaje sie byc na ogol oddzielona od strategii (jak przy systemie rynkowym,

liberalnym). Decyzje podejmowane przy sferze ekonomii nie podlegaja naciskom politykow, gospodarka aplikuje sie sprawami rynku w charakterze

glownym regulatorem tej dziedziny. Zakres ingerencji panstwa przy gospodarke odwiedza rozny – od ingerencji totalnej (np. gospodarka centralnie

sterowana – socjalizm), przez model spolecznej gospodarki rynkowej (pewien stopien ingerencji, szczegolnie w sfere redystrybucji) az do klasycznego

liberalnego systemu wolnorynkowego (ingerencja was prawie niedostrzegalna, wylacznie za pomoca systemu prawnego).

Wynika pochodzace z tego, ze poszczegolne programy maja roznorodny stopien autonomii i korelacji.

GOSPODARKA

System gospodarczy to istotna instytucja istnienia spolecznego, warunek trwania a, takze przetrwania systemu spolecznego. Sama struktura gospodarki

a, takze dynamika procesow gospodarczych wywiera wplyw dzieki wszystkie inne instytucje.

System gospodarczy to struktura trzech elementow:

kapital,

sila robocza,

technologia,

oraz umiejetnosc ich koordynowania w celu produkcji i sprzedazy dobr.

NIKLAS LUHMANN – funkcjonalizm systemowy, zajmuje sie dogodnym zroznicowaniem programu spolecznego (systemy gospodarczy, polityczny,

prawny), wyraznymi wymiarami programu spolecznego.

Luhmann analizuje procesy prowadzace az do powstawania autonomicznego systemu ekonomicznego w spoleczenstwie. Wskazuje dzieki kluczowa role

rynku, ktory jest fundamentalna kategoria analizy systemu ekonomicznego, oraz dzieki wyodrebnienie sie dwoch funkcji – wyprzedajacego i

nabywajacego. Rynek okresla wartosc towarow i sluzb, tworzy charakterystyczny srodek lacznosci rynkowej – pieniadz. Z uwagi na role pieniadza

gospodarka uwazania jest zbytnio podstawowa organizacje spoleczna.

Luhmann mowi na temat osobliwosci pieniadza, ktory wykracza i zalamuje czas, dopuszczalny uzyty przy roznym chwili czasowym.

Pieniadz staje sie celem dzialania jednostek, bo:

wolno go inwestowac, aby fita pomnozyc,

wolno go wypozyczac w agencji bankowej,

mozna fita przepuszczac dzieki konsumpcje, uzyc natychmiast,

wolno go kupowac i sprzedawac na rynkach,

mozna fita gloryfikowac, stawiac na piedestale jako naczelna wartosc spoleczna, kreowac dzieki glowny obiekt pozadania,

wolno go potepiac jako zarzewie zla, skomercjalizowania stosunkow spolecznych.

Pieniadz to nie tylko cel dzialania jednostek, ale i obiekt refleksji spolecznej, element ideologii spolecznej, programow wartosci.

Rynek i pieniadz przenikaja calosc zycia spolecznego, stanowi to o pierwotnego pierwszoplanowosci – gospodarka oddzialuje na inne podsystemy,

polityke, rodzine, religie itd.

W calej instytucji ekonomii Luhmann wyroznia trzy czesci skladowe:

gospodarstwa domowe jako jednostki elementarne – pierwotne jednostki konsumpcji;

spolki – pierwotne jednostki produkcji;

rynki – zbior procesow sluzacych sprzedazy dobr a, takze uslug.

To podzial zwazywszy na funkcje ekonomiczne tych elementow.

TYPY PRODUKCJI

Gospodarka to instytucja historycznie zmienna, posiadajaca okreslone formy rozwojowe.

Aspektem wyjscia wydaje sie byc gospodarka wariantu lowiecko-zbierackiego, pospolita dla spoleczenstw pierwotnych. Typ ten utrzymywal sie

najdawniej w dziejach ludzkich. Bazujacy byl dzieki podziale wedle plci – kobiety zajmowaly sie zbieractwem, a chlopi lowiectwem, myslistwem.

Charakteryzowal sie najprostsza technologia, ekonomia przezycia – zorientowanie na zagwarantowanie srodkow az do przetrwania zbiorowosci, niska

sprawnosc, gospodarka ubostwa. Dzialalnosc gospodarcza zajmowala spoleczenstwom niewielki % czasu.

System gospodarczy typu kopieniackiego – prymitywna uprawa roli (motyka), nieuzywanie pluga, niewykorzystywanie sily zwierzat pociagowych, sily

wiatru, paliwa. Uprawa zajmowaly sie kobiety. Byl to pracochlonny, wymagajacy ciezkiej pracy typ ekonomii – dlaczego sie zatem na faceta

zdecydowano? Pierwotne ludzkie hordy zaczely sie osiedlac blisko akwenow hydrologicznych, ktore dostarczaly pozywienia. Wowczas gdy populacje

rozpoczely sie zwiekszac, brakowalo zywnosci i rozpoczeto uprawe. Przyszlo przejscie od czasu koczowniczego az do osiadlego trybu zycia, zakladano

stale siedziby i byl to moment przelomowy przy rozwoju spolecznym – rozpoczely powstawac dalsze instytucje spoleczne.

Potrzeba potegi – organizacja wladzy, krystalizowanie sie regul spolecznym wynikajacych z programu pokrewienstwa.

System gospodarczy typu rolniczego – modyfikacje technologii, postep gospodarki byl zawsze opcja rozwoju metoda i technologii wytwarzania towarow

(wiedza a, takze technika to przyklad korelacji instytucji, w tym przypadku: zaleznosc ekonomii od wiedzy). Pojawil sie wyspecjalizowany rynek ze swa

infrastruktura, az do uzytku trafia pieniadz. Krystalizuje sie prawo gospodarcze, postepuje specjalizacja a, takze podzial pracy, wyodrebniaja sie nowe

funkcje spoleczne, dominujaca kategoria beda rolnicy, ale i rzemieslnicy, kupcy, bankierzy.

System gospodarczy przemyslowa – koniec 18 w., sezon jej odbywania sie byl najkrotszy. Zwiazana byla z rewolucja przemyslowa, to znaczy

pchnieciem technologicznym – maszyna parowa a, takze inne przelomowe wynalazki umozliwily masowa produkcje dobr. Postepuje specjalizacja

pracy, pojawiaja sie nowatorskie zawody a, takze nowe czesci rynku, nowatorskie metody kumulacji kapitalu (akcje, obligacje), przeksztalca sie pojecie

wlasnosci. Struktury zarzadzania beda bardziej zlozone – zlozone systemy biurokratyczne do administrowania i kierowania gospodarka, zlozone

struktury ekonomiczne – firmy, kartele.

System gospodarczy postindustrialna – faza trwajaca obecnie, jej cecha wydaje sie byc dominacja tzw. sektora III (szeroko rozumiane uslugi –

handel, bankowosc i pieniadze, ubezpieczenia, edukacja, kultura, rekreacja). Nastapila obnizka sektora II – produkcji przemyslowej, gdzie opierala sie

gospodarka magazynowa. Maleje suma pracy zwiazanej z wytwarzaniem, zwieksza sie suma pracy zwiazanej z uslugami. Ma to swoje odbicie w

strukturze spolecznej – obecnie dominuje klasa przecietna, kurczy sie klasa pracownikow. Inna jakoscia gospodarki postindustrialnej jest m. in.

bezrobocie technologiczne w charakterze funkcja pulapu zaawansowania multimedialnego. Jest to strukturalna, trwala cecha gospodarki

postprzemyslowej – az do 20% systemu spolecznego pozostaje wylaczone z rynku pracy („praca dzieki kartki―, robota jako dobro deficytowe).

kolejna cecha to globalizacja – rynki ekonomiczne przekraczaja granice panstw narodowych, pojecie ekonomii narodowej odchodzi w przeszlosc,

system gospodarczy jest miedzynarodowa, produkt koncowy wytwarzany wydaje sie byc w rozmaitych krajach.

Zdecydowanie pochodne globalizacji obserwowane beda nastepujace kierunki:

tworzenie sie oligopoli – niewielka cyfra firm danej branzy monopolizuje rynek,

wystepowania megafirm – tendencja az do fuzji kilkunastu przedsiebiorstw miedzynarodowych danej galezi, jest to przebieg na miare masowa, nowa

wersje kapitalizmu nazywa sie megakapitalizmem. Uwzgledniajac na to od czasu strony spolek mamy stycznosc z gigantycznymi zyskami. Od strony

pryncypiow gospodarki rynkowej wiaze sie to z bardzo duzym zagrozeniem – redukcja nieograniczonej konkurencji w charakterze reguly

niezaplanowanego rynku,

spolki w danym panstwie w pokaznej czesci sa w reku kapitaly zagranicznego – odchodzenie od ekonomii narodowej to tendencja ogolnoswiatowa,

mimo sklonnosci do tworzenia megastruktur wieksza czesc zatrudnienia ciagle zwiazana wydaje sie byc z malymi formami – male a, takze srednie

spolki nadal posiadaja istotna role.

WPLYW KULTURY NA GOSPODARKE

Poszukiwanie odpowiedzi na pytania, od czego zalezy etos gospodarki, od czasu czego pozostaje w zaleznosci jej postep? Refleksja dzieki ten temat

zwiazana wydaje sie byc z Maxem Weberem. Zajmowal sie maz badaniem oddzialywania religii dzieki dzialalnosc gospodarcza ludzi. Wysunal teze, ze u

fundamentow kapitalizmu, zarowno dzialalnosci gospodarczej, jak i etosu lezy religia protestancka.

Z jakiego powodu kapitalizm przy wydaniu w najwiekszym stopniu efektywnym pojawil sie przy kregu zwiazanych z kultura zachodniej? Max Weber

szukal specyfiki zwiazanych z kultura Zachodu a, takze uznal, ze swoistosc naszej kultury, jej istota miesci sie przy racjonalizmie w charakterze glownej

wlasciwosci tej zwiazanych z kultura odrozniajacej ja od innych kultur. Racjonalizm przejawia sie w funkcjonowania gospodarczej – racjonalna

kalkulacja zyskow a, takze strat, uzyskiwanie maksymalnych efektow jak najmniejszymi kosztami. Racjonalnosc panuje tez w praktycznym zyciu

codziennym. Przejawem racjonalnosci byl glownie system biurokratyczny. Ten charakterystyczny etos kulturowy Weber nazwal duchem kapitalizmu –

solidne poszukiwanie przez ludzi szybciej skutecznych zabiegow realizacji planow, potrzeb. Byl to na rzecz Webera punkt wyjscia. Powstawalo pytanie

– skad przyjmuje sie tenze duch kapitalizmu, racjonalnosc?. Fundamentalna teza mowila, ze zrodlem tych postaw jest religia protestancka, reformacja

– w najwiekszym stopniu zracjonalizowana odmiana religii to religia protestancka i wyplywajaca z zonie etyka. W calej formie w najwiekszym stopniu

konsekwentnej etos ten wystepowal w kalwinizmie i sektach purytanskich.

Z jakiego powodu to religia protestancka wydaje sie byc najbardziej racjonalna? W przeciwienstwie do wiary Wschodu, ktore cechuje ucieczka od swiata

(Indie) czy tez na przystosowaniu sie az do swiata (Chiny), religie protestancka cechuje zwrocenie sie ku swiatu, szwung jego ogarniecia – jest to dla

zonie specyficzne. Doktryna protestancka polega na idei predestynacji. Mniema, ze przeznaczeniem czlowieka wydaje sie byc polaczenie sie z Bogiem

poprzez akt zbawienia – jest to wybaczenie, na jaka trzeba w piwnicy zasluzyc. Czymze moze w piwnicy na ta kobieta czlowiek zasluzyc? W rozkladzie

moralnym odpowiedzia na idee predestynacji byl ascetyzm, zywot poswiecone chwale boskiej, kultywowano surowosc obyczajow (etos purytanski),

odpowiedzialnosc, samokontrole, honor – byl to zespol zalecanych cnot moralnych. Inna relewantna obligacja moralna byla robota. Sposob jej

traktowania przy etyce protestanckiej wyjasnia niezwyklosc ducha kapitalizmu. Praca rozpatrywana byla w charakterze obowiazek moralny, forma

manifestowania chwaly boskiej, droga az do zbawienia. Fuche wprzegnieto przy kodeks religijny. Efekty pracy to wlasnosc Boga, odrzucic czlowieka,

wynika z owego dyrektywa: trzeba prowadzic gospodarcze, ascetyczne zywot i odrzucic marnotrawic towarow. Lenistwo a, takze prozniactwo oceniano w

dzialach religijnych w charakterze grzech.

Inna wazna cnota byl kult wiedzy a, takze wyksztalcenia – wiedza potrzebna byla az do czytania wyrazenia bozego, przerodzilo sie to w postawe

szacunku na rzecz wiedzy naukowej, eksperymentalnej.

Kluczowe wartosci etyki protestanckiej:

intensywna praca obowiazkiem religijnym,

postepowanie oszczednego trybu zycia (pomnazanie bogactwa),

asceza moralna, wysoka samokontrola,

uwazanie dla zdolnosci.

Jest to trzon etosu protestanckiego.

Weber, przez historyczna analize, doszedl az do wniosku, ze tam, dokad dominowala religia protestancka, w tamtym miejscu kapitalizm rozwijal sie przy

sposob w najwiekszym stopniu efektywny.

Nie powinno sie jednak upraszac tezy a, takze intencji Webera – protestantyzm to odrzucic jedyna przyczyna ksztaltowania sie kapitalizmu.

Wynika z owego, ze system gospodarczy jest opcja kultury, jak widac tez we terazniejszych analizach (np. „Siedem kultur kapitalizmu― ukazuje

rozne kategorie dzisiejszego kapitalizmu uwarunkowane gatunkiem kultury. Kapitalizm wiazany wydaje sie byc zwykle pochodzace z indywidualizmem,

aczkolwiek przyklad azjatyckich tygrysow, powojennych Niemiec obrazuje, ze system gospodarczy kapitalistyczna moze sie skutecznie rozwijac opierajac

sie na etosu kolektywistycznego. ).

KULT

Religia wydaje sie byc jedna pochodzace z tych agend spolecznych, ktore towarzyszyly czlowiekowi od poczatku dziejow ludzkich. Kazda organizacja

spoleczna wydaje sie byc zawsze jakas kulturowa odpowiedzia na wazne potrzeby egzystencjalne. Kluczowe watpliwosc brzmi zatem: odpowiedzia

dzieki jakiego gatunku potrzeby jednostki i zbiorowosci jest religia?

W socjologicznym spojrzeniu dzieki religie odrzucic interesuje nasza firme kwestia prawdziwosci czy falszu dogmatow wyznaniowych, interesuje nasza

firme przede wszystkim problem zrodel wierzen religijnych, koloryt rytualu religijnego, wplyw wiary na czlowiecze zachowania, problem spolecznej

mozliwosci religii, znaczenie religii nigdy zbiorowym.

Kluczowe pytanie: dlaczego religia zachowuje sie zwyczajnie, jest instytucja, ktora utrzymuje mimo dokonywanych ogromnych przemian cywilizacyjnych,

doswiadczania sie mnostwo form spolecznych?

Religia to twor zwiazanych z kultura cechujacy sie ogromna wytrzymaloscia w czasie – dlaczego?

Powinno sie jednak pamietac, ze religia trwa, ale i podlega przeksztalceniom.

Definicja wiary sprawia klopot. W ujeciu Emila Durkheima religia to:

system wierzen,

system praktyk odnoszacych sie do dziedziny sacrum.

W zjawisko wiary skladaja sie te obie kategorie. Wierzenia to stany opinii polegajacych na wyobrazeniach, sa to przekonania odnoszace sie do dziedziny

sacrum. Eksperymenty, obrzedy to sposoby operowania zwiazane pochodzace z wierzeniami.

Jakikolwiek system religijny ma swoj aspekt:

doktrynalny (wierzenia, dogmaty),

kultu (aspekt zachowan religijnych),

organizacyjny (kosciol jako instytucja).

Punktem rozwiazania jest podzial swiata spolecznego na obie odrebne dziedziny:

sfera sacrum, wszystko, jak swiete a, takze nadprzyrodzone,

domena profanum, wszystko to, co swieckie.

Wymiar swietosci moze byc nadawany roznym obiektom: bogom, miejscom, wydarzeniom, przedmiotom, obrzedom. Kazda religia troskliwie odroznia to,

co swiete od tego, jak swieckie a, takze nie dopuszcza traktowac przedmioty swietych tak bardzo, jak swieckich. Jest to zniewazenie swietosci, grzech,

godzenie w uczucia religijne danej grupy.

Najwazniejsze w wiary dla Durkheima bylo udzial w kulcie, wspolnych modlitwach, spiewach, ceremoniach – zachowaniach, przez ktore czlowiek

kontaktuje sie pochodzace z Bogiem. Warstwa moralna jest najwazniejsza.

Osobowosc religii to to, ze religia zaspakaja pewne mistyczne potrzeby jednostki, daje mu poczucie sensu zycia, przynaleznosci do wspolnoty – to

znaczy poczucie chronienia.

Durkheim uwazal, ze fundamentalna funkcja wiary w zyciu zbiorowym jest tworzenie solidarnosci spolecznej, podtrzymywanie spoistosci grupowej.

Religia to naczelny, konstytutywny detal zycia zbiorowego, bez ktorego niemozliwa bylaby integracja spoleczna. Funkcje utrzymywania spoistosci

grupowej religia dopelnia takze wiec, ze wyrabia system nakazow i zakazow, wytwarza obowiazki, system norm spolecznych. Jawi sie jako jeden z

elementow ladu normatywnego w spoleczenstwie – w tym sensie religia takze wydaje sie byc zjawiskiem konstytutywnym i podstawowym. Przez wieki

normy swiete pozostawaly fundamentem ladu moralnego, byly istota norm prawnych – to znaczy fundamentem innych systemow normatywnych w

spoleczenstwie.

Wedlug roznego stanowiska zrodlem religii wydaje sie byc poczucie alienacji, wyobcowania jednostki z istnienia spolecznego, lek egzystencjalny

polaczony z obawami przed smiercia, poczucie sf, ktore wzbudzaja w nasza firme niewyjasnione zjawiska przyrody –wskazywanie na wyjatkowe zrodla

wiary. Stanowisko to reprezentowal m. in. Marks.

Stanowisko Marksa stawia sie jako przeciwstawne w stosunku do innych stanowisk. Religia powstaje w tamtym miejscu, gdzie czlek jest nieruchomy

wobec sil przyrody a, takze sil spolecznych. Religia rodzi sie pochodzace z niemocy, leku. Szyldem owego stanowiska wydaje sie byc haslo, ze religia to

opium na rzecz mas. Symbolizowac to posiadalo, ze religia to ideologiczne narzedzie represji, ktore dzierzy ulatwic spoleczenstwom pogodzenie sie z

losem i nieakceptowanymi warunkami spolecznymi. W skrajnym wydaniu owego stanowiska religia legitymizowac posiadala nierownosci spoleczne i

ochronic status quo.

Stanowisko innymi slowy odrzucane:

spoleczna nauka kosciola katolickiego wydaje sie byc uczulona dzieki problem biedy, wykluczenia a, takze nierownosci, apeluje do rzadow, przywodcow

na temat rownomierny podzial bogactw, obrazuje na negatywne skutki konfliktu praca – kapital; religia apeluje na temat inna polityke;

w historii bywalo odmiennie, nie mozemy stawiac radykalnej tezy, ze religia zawsze konserwowala status quo, dzis posiadamy do czynienia pochodzace

z ruchami podkreslajacymi aspekt wolnosciowy; kosciol to nie tylko sila konserwujaca, warto uwydatnic role islamu w budzeniu poczucia narodowego –

znaczenie religii wydaje sie byc zroznicowana.

Role religii:

integracyjna, wieziotworcza – spajanie zbiorowosci, dawanie poczucia tozsamosci;

funkcja podpory psychicznej dla jednostki, wyjasnianie sensu swiata, nieszczescia, poswiecenia, wsparcie w meczacych momentach istnienia;

funkcja kontroli spolecznej, religia to tez system moralny, system norm, zalecen, oczekiwan, lezy obok podstaw ladu normatywnego wszystkich

spoleczenstwa;

religia jako faktor zmiany spolecznej badz w charakterze czynnik konserwujacy status quo (zmiana spoleczna – stosunek nauki spolecznej kosciola az

do kwestii nierownosci, wspieranie aspiracji wolnosciowych, religia jako baza etosu wiadomego spoleczenstwa, etyki gospodarczej, tworzenie

okreslonego etosu spolecznego).

Przyroda religii

Religia jest jednym pochodzace z waznych programow normatywnych, jednak normy w charakterze takie beda elementami innych systemow. Wyrazne

dla wiary jest pojecie grzechu – grzech popelnia ten, ktory lamie zakaz religijny, transcendentny. Czyn przy ocenie moralnej moze byc niewzruszony,

ale jest grzechem, gdyz lamie zakaz boski – ocena formulowana jest jedynie na rejonie religii.

Z pojeciem grzechu wiaze sie wymog odpuszczenia grzechu przez pokute, modlitwe – jest to kolejna specyfika wiary. Pokuta osobiscie w w piwnicy nie

minimalizuje wyrzadzonej krzywdy, jest to jedynie akt przeblagania Boga.

Wielu religii zaklada istnienie rzeczywistosci nadprzyrodzonej pomijajac swiatem ziemskim – trzecia specyfika wiary.

Rozwoj wiary – formy historyczne

Religia zmienia sie w toku historii, tak jak kazda inna organizacja.

Spolecznosci archaiczne – religia ma odmiane kultu umarlych, przodkow, rytualy maja calkiem prosty koloryt, brak wydaje sie byc zorganizowanych

kosciolow. Z czasem wyodrebnily sie konkretne role polaczone z kultem religijnym, powstaly zlozone ceremonie i rytualy, zaczeto konstruowac obiekty

sakralne, pojawily sie organizacje zwiazane pochodzace z wiara, cmentarze stanowily rozbudowane systemy biurokratyczne.

Glowne religie wspolczesnego swiata:

chrzescijanstwo,

hinduizm,

buddyzm,

islam,

konfucjanizm.

Systematyzacje religii:

religie archaiczne – charakterystyczne na rzecz ludow pierwotnych (szamanizm, totemizm, animizm), religie animistyczne oparte na wierze w istnienie

dobrych a, takze zlych duchow, mogacych zyc w artykulach, ludziach, zjawiskach przyrodniczych;

religie teistyczne – oparte dzieki wierze przy Boga(monoteizm) czy tez wielu bogow (politeizm);

programy religijne, w ktorych centrum znajduje sie pewien strategia myslenia, milosc madrosci zycia, natomiast nie Pan czy bogowie (np. buddyzm).

Religijna struktura wspolczesnego swiata

Dane tyczace procentowego rozkladu wyznawcow wiary sa w malym stopniu pewne, gdyz statystyki polepszaja sie dosc predko.

Dane pochodzace z 2001 r.:

chrzescijanstwo – 33%

islam – 22%

hinduizm – 16%

buddyzm – 6%

konfucjanizm – 4%

religie archaiczne – 3%

roznego rodzaju religie, wierzenia niekonwencjonalne

Obraz religijnosci we wspolczesnym swiecie:

W calej srodowisku socjologicznym istnieja bardzo rozne posady na tenze temat. Dokonalo sie spolaryzowanie stanowisk:

recesja religijnosci,

renesans religijnosci.

Jedni wskazuja dzieki materializm a, takze obojetnosc zachodnich spoleczenstw, dzieki puste cmentarze, inni dzieki ozywienie zainteresowan religijnych

przy tych spoleczenstwach, pojawianie sie innych form religijnych, rodzajow parareligijnych (sekty, grupy kultowe). Zainteresowanie religiami Wschodu

przeciwstawia sie obojetnosci religijnej swiata Zachodu. Obrazuje sie dzieki osobliwosc religijnosci krajow Trzeciego Swiata (Ameryka Lacinska).

Zwraca sie tez uwage dzieki dynamiczny postep islamu przy krajach arabskich, ale tez zachodnich – teza socjologiczna S. Hauntingtona o zderzeniu

cywilizacji arabskiej z chrzescijanstwem, chrzescijanstwo dzierzy powaznego konkurenta – islam.

Sa lecz zjawiska, w sprawie ktorych panuje powszechna zgoda:

od czasu renesansu postepuje przebieg intensywnej sekularyzacji – ograniczanie instytucjonalnej potegi Kosciola morzem innymi sferami zycia.

Wyrazem tego wydaje sie byc rozdzial Kosciola od was, takze separacja religii od czasu sfery dziel sztuki, estetyki, umiejetnosc przestala podlegac

ocenom moralnym i rozpoczela kierowac umilowanymi impulsami;

utrzymuje rowniez przebieg desakralizacji, postepujaca ateizacja zwiazanych z kultura zachodniej od czasu ostatnich dwiescie lat. Przewidywano nawet

kres religii przy XX stulecia.

Efekt tych procesow podsumowal Max Weber: „wspolczesny rzeczywistosc stal sie zelazna klatka, wraz z postepem wiedzy a, takze techniki czlek

stracil poczucie sacrum, przestal wierzyc, rzeczywistosc stala sie wybitniej plaska, utylitarna, ponura, pozostawiajac w ludzkich duszach proznie, ktora

chca wypelniac goraczkowa bieganina, roznymi namiastkami. Dokonal sie przebieg odczarowania swiata, swiat zostal pozbawiony pierwiastka

magicznego, mistycznego. Ludzie stracili spojny, logiczny swiatopoglad. ―.

Jakie kierunki zlozyly sie na przebieg desakralizacji (Daniel Bell)?:

upowszechnienie sie przy zachodniej kulturze idei radykalnego indywidualizmu zarowno w dziedzinie gospodarki (wolnorynkowy kapitalizm), polityki

(demokracja), kultury szeroko rozumianej jak rowniez zyciu codziennym. Idea indywidualizmu opiera sie dzieki prymacie samorealizacji czlowieka –

niczym odrzucic skrepowany postep osobowosci, narcyzm;

przejecie przez sztuke mozliwosci ekspresyjnych, ktore do tej pory pelnila religia. Kazde wielkie religie byly religiami gloszacymi asceze, powsciagliwosc,

obstrukcja popedow – ekspresja naczelnych sklonnosci jest dopuszczalna dzieki gruncie wiary. Na rejonie sztuki skonczyla podlegac cenzurze,

namietnosci czlowiecze nie beda juz utozsamiane z cierpieniem, ale zespolone z hedonizmem;

uswiadomienie w piwnicy przez jednostki perspektywy nihilistycznej, pelna przytomnosc smiertelnosci jednostki, lek zanim smiercia, pustka po niej

lansowano w sztuce, dzielach literackich.

Te trzy trendy zlozyly sie dzieki proces desakralizacji, przyczynily az do przemian przy typie wiary

Mircea Eliade: czlowiek pochodzace z natury wydaje sie byc istota religijna, czlowiek niereligijny to zjawisko rzadkie, czlowiek za kazdym razem stara sie

dokonac pustke – jak to robi w XX wieku? Za posrednictwem poszukiwanie namiastek wiary. Wiek XX to wiek wiary politycznych, swieckich –

komunizm, faszyzm, rozlegle doktryny spoleczne, polityczne, na temat roli spolecznej religii; programy quasireligijne maja mnostwo analogii z religia, np.

swiete ksiegi, jak „Mein Kampf―, takze prorocy. Wiek XX uwaza sie za ilosc lat dominacji wiary politycznych, jednak to sie juz skonczylo.

Stan religijnosci dzis: rozne sekty parareligijne, powstaja nowatorskie koscioly, sekty w miejsce znacznych systemow wyznaniowych, powstaja kulty –

zblizamy sie az do punktu rozwiazania, do fazy kultow pierwotnych.

Bell prognozuje, ze postep religii przy swiecie zachodnim moze podazyc w kierunku czterech nurtow religijnosci:

zwrot ku fundamentalizmu religijnego jako reakcja na zbedne skrzywienie zwiazanych z kultura w kierunku radykalnego indywidualizmu, zbednego

rozluznienia (np. w NA JUKATAN, zwlaszcza dzieki prowincji czastka ludzi wraca do rygorystycznej wersji religii);

charakterystyczny na rzecz warstw kompetentnych nawrot ku przeszlosci, starego testamentu, odrodzenie pamieci kolektywnej, powrot do pierwotnego

zakorzenienia przy tradycji, przeszukiwanie sensu a, takze uzasadnienia na rzecz swojej egzystencji;

powrot az do mistycznych, mitycznych typow myslenia religijnego, az do kultow.

Ludnosc polskie – religijnosc Polakow

Czy po 1989 roku kalendarzowego wraz z generalna przemiana dokonuja sie modyfikacje postaw wyznaniowych?

Glowny wspolczynnik to wspolczynnik religijnej subiektywnosci. W jego przypadku nie istnieje zadnej modyfikacje. Okolo 90% Polakow nadal okresla sie

jako osobistosci wierzacy – jest to ustabilizowany i wysoki poziom religijnosci subiektywnej.

Nadal posiadamy do czynienia pochodzace z dominacja religijnosci ludowej – glownym wyrazem wiezi pochodzace z religia beda praktyki. Wzor

refleksyjny religijnosci zorientowany dzieki aspekt teologiczny jest rzadszy.

Obserwuje sie tendencje indywidualistyczna, prywatyzacyjna, tzn. traktuje sie religie a, takze przekonania swiete w strategia selektywny, wybiorczy

(dotyczy to prawd wiary, norm etycznych), kierujac sie wygoda.

Slaby jest postep stowarzyszen a, takze ruchow wyznaniowych i koscielnych, wymiar religijnego spoleczenstwa obywatelskiego jest zle rozwiniety w

zestawieniu z ze spoleczenstwami zachodnimi.

Odmianie ulegla osobiscie sytuacja kosciola katolickiego przy wymiarze publicznym. Kosciol ciagle cieszy sie wysokim zaufaniem, autorytetem, ale nie

istnieje takiej pozy, jak przy PRL, natomiast zwlaszcza jego koncowce, jak jego znaczenie moralna a, takze publiczna byla zdecydowanie wieksza.

ZMIANA SPOLECZNA

Socjologia od czasu samego zaczatku zajmowala sie problematyka modyfikacje spolecznej, jest to problematyka centralna.

Dlaczego przemiana spoleczna przebiega?

W jakiej mierze zmiana pozostaje w zaleznosci od operowania czynnikow powierzchownych, tkwiacych pomijajac spoleczenstwem (egzogenne –

zapozyczenia kulturowe), natomiast w jakiej mierze wywolana wydaje sie byc przez czynniki wewnetrzne (endogenne), w obrebie okreslonego

spoleczenstwa? To problem determinant zmiany spolecznej.

Dlaczego konkretne spoleczenstwa rozkrecaja sie przy sposob dynamiczny, a inne stoja przy miejscu, SA stagnacyjne?

Jakiego rodzaju czynniki maja najwiekszy wplyw dzieki zmiany: albo rozwoj metoda, czy koncepcje, systemy swiete, polityczne?

Jaka role odgrywaja procesy demograficzne: ktore systemu spolecznego lepiej sie rozwijaja, przeludnione czy na temat umiarkowanym przyroscie

naturalnym?

Problematyka ta zajmowali sie wszelcy klasycy socjologii.

Comte wyroznial:

statyke spoleczna

dynamike spoleczna – posiadala sie zajmowac procesami modyfikacje spolecznej, posiadala to byc wazniejsza sfera dociekan, anizeli statyka

Spencer: teoria ewolucjonizmu spolecznego

Marks: teoria formacji spolecznych a, takze kapitalizmu

Simmel: teoria konfliktow spolecznych

Pareto: teoria rotacji elit

Weber: problematyka modyfikacje spolecznej przy pracach historycznych

Na uksztaltowanie sie problematyki zmiany spolecznej mialy oddzialywanie trzy koncepcje, zrodla:

oswieceniowa idea postepu, przekonanie, wraz ze historia, przebieg zdarzen ludzkie beda procesem wzrastajacej emancypacji jednostki, uniezalezniania

sie od przyrody, wierzono, ze nauka moze poznac uprawnienia rzadzace postepem spolecznym, ze swiat spoleczny tez wydaje sie byc rzadzony

pewnymi prawami, natomiast nauka poznajac je bedzie w stanie kontrolowac tenze rozwoj, postanawiac procesy spoleczne – kwestia konstruktywizmu;

krancowym przekonaniem byla utopia komunistyczna;

idea ewolucjonizmu przejeta pochodzace z nauk przyrodniczych, na jakich wzorowal sie Spencer; rzeczywistosc spoleczny tez podlega ewolucji, jak

natura;

historia w charakterze nauka, uwazano, ze gawede nalezy uprawiac ze wspolczynnikiem spolecznym, tzn. nie warunkowac sie az do rejestru chronologii

wydarzen, jednak patrzen dzieki proces historyczny w dzialach bardziej ogolnych, poszukujac jakichkolwiek tendencji, prawidlowosci, np. powinno sie

zastanawiac sie, jakie beda wspolne wlasciwosci rewolucji w charakterze typie modyfikacje spolecznej.

EWOLUCJONIZM

Idee ewolucjonizmu sa dzis najbardziej biezace w mysleniu socjologicznym. Pod ich dzialaniem sa:

teoria modernizacji,

teoria spoleczenstwa postindustrialnego,

teorie ewolucji kultury,

teorie ewolucji spolecznej w wersji np. Lensky’ego.

Glowne ulokowania ewolucjonizmu:

ludzie podlega stalemu procesowi wzrostu rozumianego w charakterze przechodzenie od czasu struktur nieskomplikowanych do struktur bardziej

zorganizowanych – postep jest jednoczesnie postepem (progresywizm – wiara w postep),

zalozenie determinizmu – ktorykolwiek badz stan spoleczny jest zdeterminowany stanem wczesniejszym,

zalozenie fatalizmu – postep toczy sie w strategia nieodwracalny, nieuchronny, ludzie odrzucic moga fita powstrzymac czy nim sterowac, moga sie

jedynie uporzadkowac,

zalozenie finalizmu – przekonanie, ze postep zmierza az do jakiegos miejsca docelowego

(Fukuyama – punkt docelowy zostal osiagniety, jest to demokracja liberalna i nieograniczony rynek),

przypuszczenie uniformizmu – rozwoj obejmuje cale ludzie, ma koloryt uniwersalny,

przypuszczenie jednoliniowosci postepu – postep biegnie tym samym torem, wg ten tylko trajektorii, przechodzenie tych samych faz rozwojowych –

kazde spoleczenstwo rozwijajace sie ma obowiazek przejsc sciezke rozwojowa, jaka przeszly systemu spolecznego lepiej rozwiniete.

Wspolczesna socjologia

Problem modyfikacje spolecznej znajduje sie w centrum uwagi socjologii od wielu lat ’50, nie jawi sie byc to nieoczekiwane, ale swiadczy odpowiedz

na tek krok, co waznego dzieje sie w prawdopodobnym swiecie (jest to specyficzne dla socjologii).

Renesans problematyki zmiany spolecznej zalezal od czasu:

pojawienia sie problemu krajow Trzeciego Otoczenia, wyzwolonych pochodzace z kolonializmu, wkraczajacych na sciezke rozwoju kulturowego,

spolecznego, podlegaly one intensywnej transformacji, gdyz wiekszosc tych krajow to kraje na temat bardzo tradycyjnej strukturze, dokad nagle

implantowano u tych propozycji nowoczesny kapitalizm;

druga polowa lat ’60 – rewolucja na kampusach uniwersyteckich przy USA, Europie (rewolucja kulturowa, hippisowska), kontestacja kapitalizmu a,

takze konsumpcjonizmu, w tym czasie rozwinely sie takze formy walki terrorystycznej (np. Czerwone Brygady), slowo – domaganie sie modyfikacje

spolecznej; socjologia zajela sie problematyka posuniec spolecznych;

kraje komunistyczne – transformacja postkomunistyczna jako specyficzne wyzwanie na rzecz socjologii, dotychczas historia odrzucic znala wypadku,

ze kraje wychodzily pochodzace z komunizmu, nikt nie kroczyl ta sciezka rozwojowa a, takze nie wiedziano, jak to oddawac;

w naukach spolecznych dominuje teza, ze zyjemy w czasach niezwyklego przyspieszenia historycznego, jest to efekt przemian technologicznych, jednak

kumulacja tych zmian wydaje sie byc tak rozlegla, ze zaczyna stwarzac czlowiekowi problemy pochodzace z adaptacja az do rzeczywistosci, czlek musi

edukowac sie przez kompletne zycie.

Odroznic nalezy pojecie „ewolucji spolecznej― od „zmiany spolecznej―.

Stopniowy rozwoj to ciag przeobrazen, ktorym podlega ludzie w dluzszym okresie wysilku. Z perspektywy kilku pokolen stopniowy rozwoj to

skumulowany, globalny skutek zmian. Ewolucja zajmowali sie klasycy socjologii (Comte, Spencer).

Zmiana spoleczna nie musi byc wyposazonym dluzszej szanse. Pojecie modyfikacje zawsze tyczy sie jakiejs szerzej zbiorowosci lub waznej specjalizacji

zycia zbiorowego. Istota modyfikacje polega za kazdym razem na zmianie struktury spolecznej czy gospodarczej, politycznej, za kazdym razem jest to

jakiekolwiek przeobrazenie struktury spolecznej. Zmiana ma swoj wymiar czasowy, stan T2 po zajsciu zmiany wydaje sie byc rozny od czasu stanu T1

sprzed modyfikacje. Efekty modyfikacje cechuja sie pewna wytrzymaloscia, nie sa to przelotne, przejsciowe przeobrazenia, przemiana jest za kazdym

razem pewnym procesem spolecznym, da sie wyroznic pewne fazy, stadia modyfikacje spolecznej. Logika zmiany wydaje sie byc taka, ze stan poprzedni

warunkuje postac nastepny.

Wyrozniamy pojecie „rozwoju― – przemiana moze byc postepem. Z postepem mamy stycznosc wowczas, jak jakis kontrakt staje sie wybitniej

zlozony, roznorodny, podobnie jak stosunki w jego obrebie.

Zmiana moze przybierac forme regresji – jak stan T2 jest sport jakosciowo od czasu T1), mnostwo spoleczenstw dzierzy fazy regresu cywilizacyjnego.

Wolno mowic tez o funkcji zero, na temat braku przemian, gdy panuje stagnacja a, takze nic sie nie przeksztalca.

MODEL ZESTAWIENIA ZMIANY SPOLECZNEJ

Zmienne, klasy analizy:

determinanty zmiany spolecznej – od czasu czego pozostaje w zaleznosci zajscie modyfikacje (czy sa to czynniki technologiczne, zapozyczenia i tym

podobne. ),

wytyczne, w ktorych zmiana spoleczna zachodzi, rozklad kontekstu spolecznego – albo jest to sytuacja sprzyjajacy zmianie, czy niesprzyjajacy, czy

przyspiesza zmiane, lub stawia jej bariery, rozchodzi o lokalne warunki, rzeczywistosc danego systemu spolecznego (np. rzad wyksztalcenia, postac sily

roboczej, bogactwa naturalne),

autorzy modyfikacje spolecznej – przede wszystkim ludzie jako calosc, ale i fundamentalne grupy, np. elity spoleczne, klasa polityczna czy rzadzacy,

innowatorzy, wynalazcy, rewolucjonisci i tym podobne.,

jaki koloryt ma przemiana, czy zsynchronizowany, czy odrzucic, czy obejmuje w rownym stopniu przerozne sfery istnienia spoleczno-gospodarczego,

polityke, kulture, postury spoleczne. Istote zmian wydaje sie byc na ogol tego typu, ze modyfikacje mentalne (nawyki, system wartosci) sa wolniejsze w

stosunku do przemian instytucjonalnych.

jak dokonuje sie zmiana? Czy napotyka dzieki opor, albo przebiega bezkonfliktowo i gladko? Zmiany radykalne napotykaja dzieki opor rodzajow

spolecznych, jakich interesy swietnie realizowane dotychczasowy przed transformacja, natomiast kilku, ktorych biznesy nie dotychczasowy realizowane,

beda bardziej zaciekawione zmiana – wiaze sie to z sprawa interesow. Istnieje tez sprawa spolecznych nakladow pienieznych zmiany spolecznej –

kazda zmiana wywoluje koniecznosc ponoszenia przez ludzie wiekszych lub mniejszych nakladow pienieznych spolecznych, ktorymi sa poczucie

niestabilnosci, niedostatku bezpieczenstwa, zdarzenie traumy, dyskomfortu, zaburzenia. To klasyczne obreb badan socjologicznych.

rytm modyfikacje spolecznej, albo zmiana dzierzy charakter gwaltowny, szokowy, rewolucyjny, czy plynny, jako stopniowe przeksztalcenia systemu

spolecznego. Istnieja obie szkoly:

optowanie za przemiana radykalna (jak Balcerowicz),

zachowywanie, ze bardziej wartosciowa jest przemiana stopniowa, lagodna, wydluzona w czasie, ale dzierzy to swoje niebezpieczenstwo, gdyz w tym

czasie utrwala sie patologiczne interesy rozmaitych grup spolecznych, ktore beda zerowac dzieki przejsciowej, niestabilnej sytuacji.

Determinanty zmiany spolecznej:

–rola metoda i przemian w domenie technologii produkowania dobr, owego, co zamienia cywilizacje, strategia zycia jednostek, wszystkie przelomowe

wynalazki techniczne wytyczaly nowa epoke, doskonale rewolucjonizowaly zywot spoleczne jednostki, pociagaly ukonczone zmiany we wszystkich innych

dziedzinach istnienia;

–czynniki demograficzne, byl to przedmiot zaintrygowania m. in. Durkheima („O podziale pracy spolecznej―) – w czasach, jak ludzkosc–byla

nieliczna i rozproszona geograficznie, potrafila przezyc–bez zlozonego podzialu pracy, specjalizacji mozliwosci i zagadnien, ludzie odrzucic musieli

bowiem rywalizowac–, jak z kolei odrzucic stwarzalo impulsu w kierunku innowacyjnosci. Kiedy posiadamy do czynienia pochodzace z duzym

przyrostem naturalnym, narasta zageszczenie dzieki jakims terenie, pojawia sie problem niewystarczalnosci zasobow a, takze wynalazczosci, jest to

impuls az do specjalizacji a, takze podzialu pracy.

Czy wydaje sie byc tak, ze w krajach o wiekszym zageszczeniu rzad rozwoju wydaje sie byc wiekszy? Nie zaakceptowac – kraje te najczesciej naleza

az do krajow biednych, natomiast np. Kanada, kraje skandynawskie odznaczaja sie wysokim poziomem istnienia.

zmienne kulturowe

W nauce istnial swietny spor dotyczacy tego, jak wywiera potezniejszy wplyw dzieki rozwoj:

czynniki materialne (marksisci),

czynniki kulturowe, czyli koncepcje, doktryny, programy filozoficzne i tym podobne. – wzorem jest w tej okolicy analiza Webera wplywu wiary

protestanckiej dzieki rozwoj kapitalizmu, czy oddzialywanie idei, doktryn politycznych, jak komunizm albo faszyzm dzieki procesy modyfikacje spolecznej,

znaczenie elit – w procesach zmiany spolecznej role dominujaca odgrywaja na ogol waskie elity spoleczne, elity reformatorow, elity polityczne lub

rewolucyjne.

Tok zmiany spolecznej jest odmiennie interpretowany przy socjologii.

Sa rozne wzory:

modele powtarzajace sie – interpretacja klasyczna, np. u Spencera ewolucja od czasu fazy systemu spolecznego militarnego az do fazy systemu

spolecznego przemyslowego.

dialektyczny model przemian – Marks i socjolodzy nawiazujacy az do Marksa (Dahrendorf), nierownosci spoleczne to wazne zrodlo modyfikacje

spolecznej, beda podlozem konfliktow spolecznych, natomiast to swiadczy glowny mechanizm zmiany spolecznej. Dzis nierownosci spoleczne rozpatruje

sie przy kategoriach ekonomii swiatowej a, takze globalizacji: podzial na rozwiniete centrum cywilizacyjne oraz kraje peryferyjne a, takze polperyferyjne.

schemat funkcjonalny – nacisk dzieki kumulatywna barwe zmian spolecznych, tzn. zmiane spoleczna pojmuje sie w charakterze rozciagniety w czasie

proces, ktory dojrzewa a, takze prowadzi az do nowej formy spoleczenstwa (Parsons).

GLOWNE STADIA ROZWOJOWE ZMIANY SPOLECZNEJ

Panuje tu pojmowanie ewolucyjne, trajektoria od systemu spolecznego tradycyjnego (takie typy spoleczenstw, jak ludzie zbieracko-mysliwskie, ludzie

rolnicze wariantu kopieniackiego, rozwiniete spoleczenstwo rolnicze) poprzez ludzie przemyslowe az do spoleczenstwa wariantu poprzemyslowego –

mozna gryzie traktowac w charakterze modelowe konstrukty.

Spoleczenstwo znane

Zajmuje sie zanim takze antropologia kulturowa.

Charakterystyka od witryny gospodarczej:

To spoleczenstwo oparte na rolnictwie, dominuje system gospodarczy naturalna, zorientowana na samowystarczalnosc, rynek a, takze wymiana beda

slabo rozwiniete, malo sprofilowany jest podzial pracy.

Konstrukcja spoleczna:

Oparcie o mocne podzialy spoleczne, wyrazna hierarchia spoleczna a, takze zwiazane pochodzace z nia bariery, slaba mobilnosc. Czlowiek postrzegany

jest w charakterze czlonek zbiorowosci, a odrzucic jako autonomiczna jednostka. Podkreslenie spoczywa dzieki powinnosciach, obowiazkach, a zasieg

wolnosci, wyboru jest calkiem ograniczony. Naczelna jednostka osadnicza jest zbiorowosc wiejska, niewiele jest miejscowosci, charakterystyczny wariant

to tradycyjna spolecznosc tutejsza typu wiejskiego, zamknieta, odosobniona od wplywow szerszego sasiedztwa. Panuje wielka wiez spoleczna i poczucie

wspolnoty – jest to Tnnies’owski typ wspolnoty. Rola bliskich i sasiedztwa jest istotna, istnieja definicji wzajemnej pomocy i wymiany uslug.

Nadrzednym dostarczycielem modeli jest obyczaj, wzory a, takze wartosci przekazywane z pokolenia na generacja sa glownym zrodlem norm. Dominuje

konserwatyzm i zachowawczosc, nastawienie dzieki kontynuowanie a, takze odtwarzanie dziecinstwa. Komunikacja opiera sie glownie dzieki przekazie

ustnym, znajomosc dowody jest elitarna, rzadka. Dominuje bardzo wielka, nieformalna kontrola spoleczna, pelniona glownie przez male kilku (rodzina,

sasiedztwo), dominuje przymus, silne konsekwencje za przekraczanie norm. Tenze typ systemu spolecznego wytworzyl charakterystyczny typ

mentalnosci spolecznej – mentalnosc wariantu konserwatywnego, zachowawczego, oporna w stosunku do zmian. Duza role pelni wiara przy sily

nadprzyrodzone, duza znaczenie sfery sacrum, mitu, magii, orientacja fatalistyczna wobec losu, scisly stosunek sfery sacrum i profanum.

Spoleczenstwo przemyslowe

Uformowalo sie w koncu 18 wieku w Europie Zachodniej, kategoria „spoleczenstwo przemyslowe― zostala uzyta po przy jednym spotkaniu pierwszy

przez Saint-Simone’a przy „Utopii spolecznej―. Spoleczne teorie zaczely sie rozwijac przy latach ’50 i ’60 XX stulecia.

Teoria systemu spolecznego przemyslowego traktuje przejscie od czasu spoleczenstwa zwyczajnego do przemyslowego jako rozwoj, przejscie az do

bardziej wysmienitych i kompleksowych form spolecznych. Postep formuluje sie przy:

wyzszym poziomie dobrobytu zapewnianym przez masowa produkcje,

upadku sztywnych podzialow spolecznych,

pojawieniu sie idei rownosci,

w konsekwencji rozwoju ulegly zlagodzeniu spory klasowe – nastapila instytucjonalizacja konfliktu klasowego, przede wszystkim za posrednictwem

rozszerzeniu praw obywatelskich (prawa wyborcze, prawo do tworzenia partii politycznych).

Zasadniczym skladnikiem przejscia byl rozwoj liberalnej demokracji (dominacja wladzy parlamentarnej, konkurencja partii).

Uwaza sie, ze tzw. ustroj magazynowy jest w znacznym stopniu jednolity, niezaleznie od tego, gdzie sie rozwija – proces industrializacji wytwarza

naokolo podobny wariant spoleczenstwa. To przekonanie dalo asumpt az do stworzenia teorii konwergencji (wzajemnego upodabniania sie) – w miare

postepu uprzemyslowienia spoleczenstwa upodabniaja sie jak chodzi na temat podstawowe organizacje, infrastrukture cywilizacyjna, system wartosci.

Industrializacja posiadala doprowadzic az do ujednolicenia, bez wzgledu na ustrojow politycznych. Glownym tworca i rzecznikiem tej teorii jest Daniel

Bell.

Cechy spoleczenstwa przemyslowego:

gospodarka rynkowa oraz masowa, przemyslowa wytworczosc dobr z wykorzystaniem maszyn a, takze przez wyspecjalizowane instytucje, natomiast nie

w zakresie gospodarstwa domowego – rozwiniety podzial pracy, specjalnosc zawodowa, nowatorskie zawody,

kluczowy motyw funkcjonowania gospodarczej – dazenie az do zysku, znaczenie pieniadza zwieksza sie, jest to miernik pozycji, statusu czlowieka przy

spoleczenstwie,

ludzie zurbanizowane, rozwojowi przemyslu przy sposob naturalny towarzyszy postep miast, rozlegle miasta w charakterze glowna korab

osadniczo-terytorialna. Inwestycja duzej mobilnosci, szczegolnie wies-miasto, ale i mobilnosci spolecznej. Wystepuja nowe warianty spolecznosci,

glownie grupy wariantu celowego, oparte nie dzieki wiezach prawdziwych, a na temat wspolnote planow (zrzeszenia, stowarzyszenia, organizacje),

jakoscia przynaleznosci jest to, ze odrzucic angazuja one jednostki przy sposob totalny, calkowity, uczestniczenie tylko frakcja osobowosci,

przy spoleczenstwie przemyslowym slabnie nieformalna kontrola spoleczna i jej instytucje, rosnie rola centralnej wladzy, was i formalnej kontroli

sprawowanej przez legalne instytucje, glownie normy sadowe, odejscie od czasu prawa zwyczajowego, to panstwo wymierza konsekwencje. Zmienia sie

typ wiezi – od czasu wiezi wariantu osobowego az do wiezi wariantu rzeczowego, sformalizowanego,

wzrost racjonalnosci w zyciu spolecznym, rosnie znaczenie wiedzy, edukacji, wyksztalcenia, znaczenie swiatopogladu naukowego. Rozdzial dziedziny

sacrum a, takze profanum, postrzeganie swiata przy innych dzialach,

powstanie zwiazanych z kultura masowej, glownie dzieki rozwojowi technologii i technicznych mozliwosci produkcji i przekazywania tresci kulturowych,

demokratyzacja zwiazanych z kultura,

rosnie znaczenie autonomii jednostki, rozwija sie ideologia praw jednostki, przy kulturze przewazajacy staje sie indywidualizm.

Ten wariant spoleczenstwa, wedlug socjologow, zaczyna odchodzic wstecz. W latach ’70 pojawila sie teza o spoleczenstwie postprzemyslowym.

Daniel Bell oglosil ere systemu spolecznego postindustrialnego.

Cechy spoleczenstwa postprzemyslowego:

cecha konstrukcyjna – przemiana charakteru ekonomii i struktury spolecznej, przejscie od systemu spolecznego, gdzie dominuje sektor II do systemu

spolecznego, gdzie dominuje szeroko okreslany sektor sluzb (w spoleczenstwach zachodnich operuje w nim przecietnie 60% zatrudnionych),

wysoka range zyskuje wiedza, staje sie pani poteznym kapitalem spolecznym, ktory moze byc zamieniany na wladze i dzieki pieniadze, narasta rola

wyksztalcenia, zawodow na temat wysokich, eksperckich kwalifikacjach (eksperci, managerowie, wam, ktorzy dostarczaja diagnoz a, takze ci, ktorzy

kieruja),

narasta rola zdolnosci w procesach decyzyjnych, posiadamy do czynienia pochodzace z zarzadzaniem, kontrolowaniem, planowaniem, jak powoduje, ze

ten wariant spoleczenstwa znamionuje jeszcze wieksza racjonalnosc istnienia spolecznego, procesy spoleczne przy wiekszym stopniu sa przy kontrola

jednostki,

wzrastajaca znaczenie informacji, jej produkowania, robienia, przekazywania – stad ustalenie „spoleczenstwo informacyjne―, rozwoj lacznosci,

wzrastajaca znaczenie mediow („medializacja― zycia spolecznego), uwazamy, ze cos istnieje, jesli wydaje sie byc pokazywane przy mediach, media

zaczynaja formowac swiadomosc spoleczna, nasza percepcje swiata,

postep biomedycyny, technologii medycznych, przedluzanie ludzkiego istnienia, rozwoj technologii i eksperymentow medycznych (klonowanie, sztuczne

zapladnianie),

system wartosci ewoluuje od czasu wartosci materialnych do wartosci postmaterialnych (Inglehart), co dzierzy przelozenie dzieki rozwoj rozmaitych

ruchow spolecznych zorientowanych dzieki walke na temat prawa jednostki, np. czyn alterglobalistyczny.

Teza Bella spotkala sie pochodzace z krytyka: czastka socjologow odrzucic zgadza sie z teza o kresie ery industrialnej, a na odwrot – twierdzi o

nadejsciu ery superindustrialnej, gdzie oddzialywanie produkcji przemyslowej na wykonywane zycie wydaje sie byc coraz potezniejszy, rozwoj sektora II

rozkrecil i umozliwil rozwoj sektora uslug, jest to bardziej zlozony system relacji, niz zakladal Bell.

Pokazuje sie rowniez mniej optymistyczny, pozytywny wizerunek postindustrialnego systemu spolecznego. W koncepcji Bella posiadalo ono rys

spoleczenstwa utopijnego. Pojawiaja sie w nim jednak nowatorskie wzory nierownosci spolecznych, podzialow spolecznych, jak rowniez nowe rangi

(underclass) a, takze rosnaca polaryzacja:

spadek liczebnosci klasy robotniczej i strata jej centralnego miejsca,

coraz wieksza rola rangi sredniej, rangi ludzi zdolnosci,

segmentacja rynku pacy, podzial na sektory o lepszych i gorszych warunkach zatrudnienia,

fragmentacja sily roboczej, jej rozproszenie, niedobor duzych skupisk jak przy spoleczenstwie przemyslowym,

rozszerzanie underclass, tendencja coraz wieksza, uwaza sie, ze zostanie to permanentny element systemu spolecznego,

wysoki wspolczynnik bezrobocia, bezrobocie uzyskalo nowatorskie zrodlo – technologie,

minimalizowanie przez rzady zakresu pomocy socjalnej, opiekunczych funkcji was, wymusza to rosnaca konkurencja gospodarcza dzieki swiatowych

rynkach,

slabnie opor i radykalizm pracownikow wzgledem pracodawcow.

MECHANIZMY ZMIANY SPOLECZNEJ

W socjologii istnieja trzy wplywowe teorie objasniajace mechanizm zmiany spolecznej:

paradygmat modernizacyjny,

teoria postepu zaleznego,

teoria rozwoju autonomicznego.

Paradygmat modernizacyjny

Najbardziej nosny i zazwyczaj przywolywany. Teoria modernizacyjna pojawila sie przy latach ’50 i ’60, nie byla to tylko teoria naukowa, ale i

teorie wlasciwie stosowana przy procesach naprawczych zachodzacych przy krajach Trzeciego Swiata, byla to polityka stosowana przy tych krajach.

Modernizacja – proces modyfikacje spolecznej, w ktorym spoleczenstwa mniej rozwiniete nabieraja stopniowo cech wlasciwych na rzecz spoleczenstw

wybitniej rozwinietych.

Zalozenia paradygmatu:

postep ma koloryt jednokierunkowy,

sciezka rozwojowa, ktora przeszedl Zachod, ma koloryt uniwersalny a, takze wszystkie kraje, ktore potrzebuja sie wyrwac z zacofania i peryferyjnosci,

musza spieszyc w tym samym kierunku, jak Zachod – istnieje pewien kierunek postepu wytyczony przez kraje zachodnie,

rozwoj dzierzy charakter plynny,

jest to przebieg stopniowy, opiera sie na pokonywaniu kolejnych szczebli nowoczesnosci, szybciej badz pozniej, nie ma w tej okolicy rewolucji,

postep ma koloryt imitacyjny,

nasladowanie przez kraje peryferyjne kosztowny rozwojowej Zachodu, zachodnich wyjsc, instytucji,

postep ma koloryt konwergentny,

przebieg ten doprowadzi do cywilizacyjnego upodobnienia sie krajow peryferyjnych do krajow rozwinietych.

Krytyka:

Teoria modyfikacji zostala zmuszona do weryfikacji swoich zalozen przede wszystkim przy wplywem doswiadczen procesow modyfikacji zachodzacych

przy konkretnych krajach. Nie naokolo proces modyfikacji zakonczyl sie pomyslnie – mozliwe beda rozne przebiegi procesow naprawczych.

Mozna wytypowac kilka scenariuszy modernizacyjnych:

a)wariant najbardziej radykalny – poprawienie ma oznaczacb)radykalne zerwanie pochodzace z wlasna kultura i tradycja. Implantacja zachodnich

rozwiazan prowadzi do proby zerwania przy wlasna tradycja, tozsamoscia, duchowoscia – az do przemodelowania kulturowego rdzenia wiadomego

spoleczenstwa. Reakcja na to odwiedza z reguly gwaltowny opor spoleczny, ktory wielokrotnie przybiera formy rewolucji, w wyniku czego przystaje do

powrotu do formy sprzed modyfikacje spolecznej (np. Iran zbytnio rzadow szacha Rezy Pahlawiego – proba zamerykanizowania spotkala sie

pochodzace z rewolucyjnym sprzeciwem i przywroceniem wladzy szyitow);

c)wariant ewolucyjnego kompromisu pomiedzy starym natomiast nowym porzadkiem. Reformatorzy uwzgledniaja zastane schematy kulturowe, kulture,

mentalnoscd)i odrzucic zamierzaja naruszace)kulturowego rdzenia, natomiast przeciwnie, szukaja w starego testamentu, kulturze elementow

uzytecznych w danym etapie modernizacji. Odnawianie odbywa sie sukcesywnie, nastepuje wymiana elementow starego ladu dzieki nowe organizacje.

Efekt kompromisu moze bycf)jednak rozny:

-pozytywny wariant: azjatyckie tygrysy, to znaczy tworcza synteza nowoczesnosci Zachodu, jego technologii i struktury z tradycyjna kultura, wartosciami,

religia – glownie obyczaj konfucjanska, wariant kultury kooperacyjnej, kolektywistycznej, nastawionej na grypowy wysilek, wielka rola dyscypliny,

pracowitosci, kwalifikacji poswiecania sie dla was, firmy, to znaczy podporzadkowanie partykularnych interesow; to wykorzystano przy procesach

naprawczych (najbardziej spektakularnym przykladem beda tu Chiny),

-negatywny model: efekt pod postacia patologicznego, nowego systemu, nowoczesnosc-noszaca wiele rysow anomii, dysfunkcji; pewne wlasciwosci

tego rodzaju mozna spotkac-w krajach postkomunistycznych w postaci np. kryminalizacji was, klikowosci, nieformalnych powiazan dzieki stuku strategii i

ekonomii, nepotyzmu, wolnokonkurencyjny kapitalizm przestaje byc-wolnokonkurencyjny, osobistosci nie maja rownych Sans, trzeba miec-dojscia,

uklady, pojecie „republiki kolesiow―, np. oligarchizacja gospodarki przy Rosji);

g)wariant, w ktorym modernizujace sie wedle zachodnich modeli spoleczenstwa odrzucic wchodza dzieki droge samoczynnego, trwalego postepu, nie

dobiegaja do mety ale zatrzymuja sie przy ktoryms odcinku miedzy zacofaniem a nowoczesnoscia, wyksztalcajac osobisty, hybrydowy schemat

rozwojowy (np. Chiny jednocza pewne czesci socjalizmu, jak system monopartyjny i komunizm w domenie politycznej, jakkolwiek w domenie

gospodarczej przy kluczowych sektorach panuje kapitalizm);

h)enklawowy schemat modernizacji, jak w danym panstwie wspolistnieja niedaleko siebie enklawy nowoczesnosci a, takze dobrobytu, natomiast cala

reszta spoleczenstwa pograzona jest przy zacofaniu, tradycyjnej kulturze a, takze nie korzysta z rozwoju (np. kraje latynoamerykanskie, jak Meksyk czy

Brazylia – favele).

Paradygmat modernizacyjny musial podlegac krytyce, gdyz doswiadczenia mnogich krajow obalily jego ulokowania.

Zarzuty:

okcydentalizm, uznanie, ze istnieje 1, uniwersalna na rzecz wszystkich sciezka rozwojowa rozplanowana przez Zachow, imitacja wzorcow zachodnich

przynosila bardzo przerozne efekty. Uznano, ze teorie modernizacyjne beda apologia zachodniej dominacji dzieki pozostalych kontynentach – teza, ze

to czasy kolonialne, podboj Afryki, Azji, Ameryki Lacinskiej replikuja, ze zacofanie i peryferyjnosc. Kontrargument: zbytnio niedorozwoj a, takze zacofanie

materialow badawczych krajow wini sie same te kraje, ze odrzucic chcialy sie modernizowac, ze cechuja sie immobilnoscia, sprzeciwem, jest to

objasnienie niedorozwoju cechami psychologicznymi a, takze socjologicznymi;

strategia ujmowania relacji miedzy tradycja a nowoczesnoscia, z reguly beda one w piwnicy przeciwstawne, obyczaj traktowana wydaje sie byc jako

glowna przeszkoda dzieki drodze az do nowoczesnosci, twierdzi sie na temat nieuchronnym konflikcie. Wedlug krytykow jest to bardzo dogmatyczne

ujecie tradycji, obyczaj moze byc wykorzystana jako fundament drogi az do nowoczesnosci, jak np. przy Japonii. Dzis wiekszosc teoretykow liberalizmu

sadzi, ze nowoczesnosc musi byc zakorzeniona przy tradycyjnosci;

teza o jednokierunkowym charakterze procesow rozwoju wydaje sie byc nieprawdziwa, istnieja rozne scenariusze rozwojowe, wydaje sie byc wiele tras.

Teza na temat konwergentny charakterze rozwoju zakladala, ze skutek modernizacji zostanie wszedzie tego typu sam, kraje sie upodobnia. Okazuje sie

lecz, ze odrzucic, w dzisiejszym swiecie bardzo czestym finalem jest sytuacja jak przy krajach islamskich (w domenie technologicznej czerpanie z

Zachodu, w domenie spolecznej, modeli zycia codziennego – obyczaj, Koran, potepienie wzorow zachodnich, w domenie politycznej – bardzo

przerozne systemy polityczne, np. monarchia, rzadko programy demokratyczne);

teoria modernizacji rzeczywiscie opisuje to, co przebieg zdarzen sie przy spolecznosciach powiatowych Trzeciego Otoczenia, nie dostrzegajac tego, ze

reszta tych krajow ciagle pograzona wydaje sie byc w zacofaniu – poprawienie moze byc procesem enklalwowym.

Charles Tilly – przedstawiciel stylu socjologii historycznej, analizujac dwudziestowieczna teorie socjologiczna i jej bledy az do podstawowych brakow

zalicza te, ktore dotycza wlasnie teorii modernizacji a, takze teorii modyfikacje spolecznej. Teoretycy modernizacji (m. in. Smelser) istoty owego procesu

upatruja w przechodzeniu ku szybciej zlozonym formom spolecznym, postepujacej zlozonosci (np. postepujaca specjalnosc zawodowa, zroznicowanie

trybow istnienia, ustrojow politycznych), natomiast istota modernizacji to marsz ku bardziej skomplikowanym wyspecjalizowanym formom.

Tilly: odrzucic dostrzega sie drugiej witryny tego procesu – w tym samym czasie zachodzi przebieg standaryzacji a, takze homogenizacji, jak widac

dzieki roznych polach zycia spolecznego (konsumpcja, naklady konsumpcji, fasony zycia, popularnosc, lingwistyka – jezyk angielski jezyczkiem swiata).

To efekt nowej tendencji cywilizacyjnej – globalizacji, ktora powoduje trend az do upodabniania sie w wymiarze kulturowym, politycznym i

gospodarczym.

Te obie tendencje wspolwystepuja, ale da sie wyroznic pewne wszechstronne, powszechne kierunki rozwojowe w dzisiejszym swiecie:

wzrastajaca racjonalnosc w zyciu spolecznym, oparcie istnienia spolecznego dzieki wiedzy,

westernizacja, okcydentalizacja swiata, gdzie 1 kultura narzuca swoje schematy przyjmowane, mniej lub wybitniej powszechnie, przy roznych rejonach

swiata – dzis jest to glownie amerykanizacja,

malejace istotnosc i znaczenie panstwa narodowego, ktore przy globalizujacym sie swiecie traci swe dotychczasowe prerogatywy, suwerennosc,

powstaje watpliwosc o przyszlosc panstw narodowych.

W socjologii pojawia sie nowe metodologiczne podejscie az do problematyki modyfikacje i postepu spolecznego, teorie modernizacji zaczyna zastepowac

teoria globalizacji – jest to wymiana paradygmatu, ideologii.

Teoria postepu zaleznego

Jak mowia niektorzy stanowi calosc z teoria modernizacji – podobna wydaje sie byc ich mowa.

Teoria postepu zaleznego polega na:

tezie o globalizacji wspolczesnego swiata, istnieniu coraz to scislejszych relacji na plaszczyznie gospodarczej, politycznej i kulturowej. Dominujaca

jakoscia ponowoczesnego swiata sa coraz to scislejsze wiezi,

swiat komponuje sie pochodzace z krajow na temat bardzo odmiennym potencjale gospodarczym i poziomie cywilizacyjnym, dzieli sie dzieki rozwiniete

centrum cywilizacyjne a, takze cywilizacyjne peryferia – asymetrycznosc rozwojowa swiata. Narzuca to pewien schemat rozwojowy, to znaczy model

postepu zaleznego w charakterze obiektywna koniecznosc. Rozwoj, wyrownywanie poziomow lubia za soba wzor, jest ona jezdnia wyjscia pochodzace z

niedorozwoju, co jest rownoznaczne z ustanowieniem jednak znizenie suwerennosci gospodarczej i politycznej.

Koncepcja ow wywoluje krytyke, najbardziej radykalni krytycy sa w krajach latynoamerykanskich – sa to m. in. Cardozo i Furtado. Zwracaja oni uwage

dzieki negatywne wyniki dyfuzji modeli, wartosci, zabiegow materialnych. Taka sytuacja prowadzi do asymetrycznej zaleznosci, pozadanej glownie na

rzecz krajow rozwinietego centrum – jest to nieekwiwalentna wymiana gospodarcza, z jakiej korzystaja kraje centrum (tanie surowce, tania sila robocza,

miejsca skladowania odpadow, presja polityczna a, takze kulturowa, uzaleznianie krajow peryferyjnych od centrum, narzucanie swoich wartosci

kulturowych, wzorow obyczajowych). Prowadzi to nie tak wiele do wyrownania dystansow, tak jak do poglebiania rozwoju niedorozwoju, reprodukowania

sytuacji zaleznosci a, takze dystansow – w kuli ziemskiej polityki nie istnieje altruizmu, natomiast jest kierowanie sie swoim interesem, majatek wiaze

sie pochodzace z podtrzymywaniem asymetrii. W interesie bogatego Zachody wydaje sie byc podtrzymywanie naszej asymetrii, gdyz to symbolizuje rynki

zbytu dla wytworow wlasnej ekonomii, baze oszczedniej sily roboczej, baze surowcowa.

Kraje bogatego Zachodu (G8), czyli 15% swiatowej populacji, zuzywaja powyzej 50% surowcow swiatowych. Ponizsza asymetria rozwojowa bedzie

mocna, bo znajduje sie w interesie tych krajow. Przeciwko takiej ulicy protestuje czyn antyglobalistyczny.

Jednak sa a, takze pozytywu owego modelu.

Stwarzana jest okazja wyjscia pochodzace z izolacji, nawiazania zwiazkow pochodzace z rynkiem globalnym, a to moze przyciagac za soba przyrost

konkurencyjnosci danej gospodarki. Wzor ten poteguje rowniez upowszechnieniu sie prorozwojowych, proekonomicznych postaw, dziala ku

upowszechnienia Oswiaty, uruchamia impulsy w kierunku samodzielnosci.

Twierdzi sie, ze innej drogi rozwojowej nie ma.

Krytyka modelu postepu zaleznego przyczynila sie az do opracowania 3 drogi rozwojowej.

Teoria postepu alternatywnego (autonomicznego)

Odwoluje sie do idei lokalizmu, nobilituje poleganie dzieki wlasnych silach, odrzuca mechaniczne imitowanie Zachodu. Stawia dzieki sile wspolnoty

lokalnych, dzieki potencjal obszarow – przy sile starego testamentu, lokalnych wiezi tkwi istotny potencjal rozwojowy, mobilizacyjny a, takze to jest

opcja dla postepu zaleznego. Nie zaakceptowac oznacza to lecz zerwania kontaktow z centrum, ale dzierzy amortyzowac negatywne skutki postepu

zaleznego.

Podkreslenie kladzie sie na ochrone kulturowej identycznosci kraju, rozchodzi o nasladownictwo selektywne, natomiast nie mechaniczne. Inna regula

brzmi: postep tak – ale odrzucic kosztem dewastacji srodowiska naturalnego.

Krytycy tej procedury rozwojowej powiadamiaja, ze jest to slepy trajektoria rozwojowy zrodzony z leku przed zaleznoscia, ze popycha w kierunku

izolacjonizmu, odgradzania sie od swiata, co ma obowiazek prowadzic do stagnacji.

TRANSFORMACJA POSTKOMUNISTYCZNA

jako wyjatkowy typ modyfikacje

Pod dzialaniem wydarzen po 1989 roku kalendarzowego stworzyla sie sytuacja eksperymentalna dla socjologow.

Dla Polski byl to drugi w czasie 50 lat eksperyment historyczny (najpierw instalacja komunizmu, potem upadek programu i konstruowanie nowego).

Osobliwosc tej sytuacji polega na tym, ze niedobor bylo przygotowanych scenariuszy rozwojowych – nikt dotad odrzucic wychodzil pochodzace z

komunizmu a, takze nie stalo modelu rozwojowego do nasladowania. Brakowalo tez teorii socjologicznej, ktora przy sposob odpowiedni bylaby mogl

wyjasnic tenze proces.

Transformacja systemowa, ustrojowa – meritum tego zrozumienia poczatkowo byl bardzo nieprecyzyjny, nie wiadomo stalo, do czego ten przebieg

mialby nasza firme prowadzic. Ogolnie jest to pozbywanie sie cech tozsamosciowych realnego socjalizmu a, takze rownolegle konstytuowanie sie cech

tozsamosciowych nowego systemu. Nieznany system, definiowany dosc mgliscie, to:

konstruowanie gospodarki wolnorynkowej,

budowa demokracji.

Byly to pewne hasla, cele. Za sprawa pierwsze czasy nie uzywano pojecia kapitalizmu, bo w czasach PRL stalo ono obciazone negatywnie.

Odmienne ujecie okresla proces transformacji jako przejscie od ladu monocentrycznego az do postmonocentrycznego, policentrycznego.

Istote modyfikacje systemowej pojmowano jako tworzenie nowych regul, wzorow, norm i wartosci w domenie gospodarczej, politycznej i

spoleczno-kulturowej.

Socjologowie zwiazani z biegiem instytucjonalnym oznaczaja proces transformacji jako przebieg nowej instytucjonalizacji politycznej, rynkowej i

spoleczno-kulturowej. Efektem owego procesu posiadala byc system gospodarczy rynkowa oparta na mechanizmach samoczynnego wzrostu rynkowego,

program liberalnej demokracji i ludzie obywatelskie przy warstwie spoleczno-kulturowej.

Zrodla modyfikacje systemowej na terytorium polski sa wewnetrzne i estetyczne.

Wewnetrzne pochodzenia zmiany:

polaczone sa glownie z niewydolnoscia ekonomiczna ekonomii centralnie planowanej, ktora odrzucic wytrzymala rywalizacji i musiala upasc w

charakterze marnotrawna,

niedobor legitymizacji politycznej, narzucony program komunistyczny posiadal znikoma legitymizacje polityczna, o czym swiadczyly powtarzajace sie

wybuchy buntu spolecznego, ktorych zwienczeniem bylo ukonstytuowanie sie dziesieciomilionowego ruchu „Solidarnosc―,

rola Kosciola, byla to sila wspierajaca wolnosciowe aspiracje spoleczenstwa.

Zewnetrzne zrodla modyfikacje:

Krach programu w Polsce uznac nalezy zbytnio przejaw rozkladu systemu socjalistycznego w calkowitym bloku. Program socjalizmu urzedowego

wyczerpal swoje mozliwosci, przegral konkurencje ekonomiczna i militarna z systemem zachodnim (okres „gwiezdnych wojen― Ronalda

Reagan’a).

Zaplecze projektu reform

Zrodlem weny byl liberalizm.

Liberalizm nadawal sie przy sposob wyjatkowy do odegrania roli antydoktryny w stosunku do komunizmu, zawiera bowiem takie koncepcje, wartosci,

jakich w komunizmie brakowalo.

Liberalizm okazal sie doktryna spolecznie umiarkowanie nosna, nie wszyscy akceptowali ostry, tolerancyjny kurs.

Nie zaakceptowac narodzila sie zadna specyficzna, nowa sciezka rozwojowa – proces transformacji byl strategia imitacji zachodnich rozwiazan

systemowych, co zachodni intelektualisci przyjeli z zalem.

Przyjeto technokratyczna strategie modyfikacji systemu, nastawiona na parametry makroekonomiczne. Mniejsza uwage poswiecano spolecznemu

kontekstowi reform, spolecznym reakcjom dzieki szokowa terapie. Terapia te przyniosla lecz szybki skutek.

Cecha procedury jest konstruktywizm, konstruktywistyczny schemat zmiany spolecznej. Mamy stycznosc z kapitalizmem zaprojektowanym politycznie,

ktory odrzucic powstawal w charakterze efekt przyrodniczego procesu ekonomicznego, spolecznego, historycznego, jak dzieki Zachodzie.

Osobowosc procesu transformacji postkomunistycznej

Osobowosc ta opiera sie na wychodzeniu z niekompetencji cywilizacyjnej, przy ktora wepchnal nas poprzedni system skutkujac, ze stalismy sie

panstwem polperyferyjnym. To nabywanie cywilizacyjnej kompetencji, nabywanie cech szczegolnych dla krajow wysokorozwinietych.

Cywilizacyjna niekompetencja przejawiala sie przy:

niskiej kulturze ekonomicznej systemu spolecznego – zanik etosu pracy, uczciwosci przy interesach, sumiennosci, pojawila sie wyuczona bezradnosc

zdawanie sie na panstwo,

niskiej kulturze prawnej systemu spolecznego – zaniedbywanie dla uprawnienia i praworzadnosci,

braku zwiazanych z kultura politycznej systemu spolecznego – zobojetnienie i niedobor zainteresowania obywateli sprawami publicznymi, wycofanie sie

do dziedziny prywatnej, fasadowe traktowanie dziedziny publicznej,

niskiej kulturze organizacyjnej – nieefektywnosc, brak racjonalnosci, rozpowszechnienie sie „kultury prac pozornych― (Lutynski), chaos a, takze

balagan,

niskiej kulturze istnienia publicznego – niski rzad zaufania przy stosunkach miedzyludzkich, podatnosc dzieki stereotypy.

Przejawy cywilizacyjnej kompetencji:

odbudowa zwiazanych z kultura rynkowej – przedsiebiorczosc, poleganie na w piwnicy, rywalizacja, duzy etos pracy, etyka przy biznesie,

odbudowa kultury prawnej – poszanowanie litery uprawnienia, legalizm, transparentnosc zycia spolecznego, uczciwosc,

odbudowa kultury demokratycznej – samoorganizacja spoleczna, samorzadnosc, poszanowanie praw mniejszosci, umiejetnosc debaty, zawierania

kompromisu, tworzenie kultury pluralizmu,

odbudowa zwiazanych z kultura organizacyjnej – tworzenie wzorcow racjonalnosci a, takze efektywnego administrowania strukturami istnienia

spolecznego,

odbudowa kultury technologicznej – umiejetnosc funkcjonowania przy nowoczesnym kuli ziemskiej technologicznym, uzywania z innowacji, nowinek

technologicznych.

Tok transformacji wydaje sie byc wiec procesem wieloaspektowym, to nie tylko odbudowa wolnego rynku i zrobienie systemu demokratycznego. Chodzi

na temat pewien calosciowy wzor cywilizacyjny.

Socjologowie wyrozniaja dwie fazy postkomunistycznej transformacji o roznorakiej dynamice a, takze charakterze:

faza zalozycielska (polityczna), zwiazana pochodzace z powolaniem az do zycia nowych instytucji gospodarczych, politycznych, wraz ze stworzeniem

nowego prawa a, takze nowych regul dzialania – nowa instytucjonalizacja. Powstaje instytucjonalny fundament nowego systemu: swieza konstytucja,

gielda, banki (infrastruktura wolnego rynku), system wielopartyjny.

Faza zalozycielska trwa 5 do 12 lat.

faza kulturowo-mentalna, opiera sie na zakorzenianiu sie nowych regul, norm i wartosci w powszednich zachowaniach jednostek, w pierwotnego

sposobach myslenia, dzialania. Ow nowe definicji, wartosci, zasady maja wytyczac wybory, decyzje, strategie zyciowe, ludzie maja wiazac pochodzace z

nimi swoje indywidualne dazenia i aspiracje. Jest to wdrukowywanie w przytomnosc ludzi nowych regul, norm i zasad, by staly sie naturalnym

detergentem i kontekstem ludzkich prac. Proces tenze trwa co najmniej 25 lat, nie krocej niz jedno pokolenie.

Faktycznie szacuje to prof. Zbigniew Brzezinski.

Dahrendorf twierdzi jakkolwiek, ze krotko mowiac proces transformacji ustrojowej postuluje okolo szescdziesieciu lat.

Dziala tutaj wiarygodna podstawowa prawidlowosc socjologiczna – zawsze modyfikacje swiadomosciowe przy postawach a, takze zachowaniach

jednostek dokonuja sie ze sporym opoznieniem wzgledem zmian instytucjonalnych.

Wynika pochodzace z tego wazna dyrektywa badawcza: zeby zrozumiec postawy a, takze zachowania jednostek poddanych procesowi radykalnej

modyfikacje spolecznej, trzeba badac „zjawisko dlugiego trwania― (kategoria wprowadzona przez F. Brodela) – trzeba odwolac sie az do

kulturowego a, takze mentalnego dziedzictwa przeszlosci a, takze tam szukac zrodel postaw i zachowan dzisiejszych jednostek, tam trzeba tez szukac

barier procesu transformacji.

Na czym sie opiera skala procesow adaptacyjnych?

Czterdziestomilionowe spoleczenstwo przystosowuje sie az do czegos, jak samo przy sobie wydaje sie byc w trakcie tworzenia sie a, takze zmiany –

rzeczywistosc wydaje sie byc plynna a, takze ciagle sie zmienia, jak widac np. w domenie prawa. Wytwarza to, ze procesy adaptacyjne sa trudniejsze.

Skala adaptacji jest wielka, trzeba przebudowac nawyki spoleczne we wszystkich dziedzinach istnienia, nauczyc sie dzialac w ramach roznego etosu,

przebudowac nawyki w charakterze konsumenci przy swiecie mnostwo dobr, jestesmy zobligowani zmienic nawyki jako obywatele, np. wyszkolic, ze

decyzje to odrzucic fikcja a, takze fasada, jestesmy zobligowani takze przebudowac swoje nawyki jako klienci kultury (oferta dobr kulturowych ogromnie

sie zwiekszyla).

Co decyduje na temat powodzeniu transformacji?

1)Przebieg transformacji zalezy glownie od stosunku spoleczenstwa az do zmiany, albo ja wspiera, czy odrzuca, czy identyfikuje sie pochodzace z

nowymi celami, czy teskni za PRL. Nastawienie systemu spolecznego to lecz czynnik zmienny. Zaczynalismy od czasu entuzjastycznego poparcia dla

reform, ale malo kto zdawal w piwnicy sprawe pochodzace z tego, jak one maja wygladac2). Stosunkowo szybko euforia oslabl, poparcie reform stalo

falujace, choc systematycznie zmniejszala sie grupa ludzi teskniacych za PRL.

Ludzie najczesciej maja 2 sprzeczne dazenia:

- chca zmiany,

- odczuwaja lek przed odmiana, przed tym, czy przyniesie ona to, czego sie oczekuje.

To sily kontrastowe.

Reformatorzy zakladali, ze ludzie bedzie sie kierowalo „interesem teoretycznym― reform, bedzie gotowe do wieloletniego ponoszenia wyrzeczen w

reputacja korzysci pozniej. To oczekiwanie nie znalazlo pokrycia tak naprawde, spoleczenstwo w dominujacej ilosci kierowalo sie realnymi, umilowanymi

interesami a, takze oczekiwalo przemian natychmiast. Najbardziej „interesem teoretycznym― kierowali sie inteligenci a, takze przedsiebiorcy,

generalnie ludzie przy wyzszym wyksztalceniem, rozumiejacy logike zmian.

3)Drugim czynnikiem wydaje sie byc sila mentalnego dziedzictwa dziecinstwa.

Mentalny ekwipunek realnego socjalizmu:

-ukuty zostal termin „homo sovieticus― w charakterze mentalny wytwor totalnego programu. Jego glowna cecha charakterystyczna to

samoubezwlasnowolnienie, to znaczy zgoda dzieki status niewolnika i dostrzeganie w tej sytuacji jakichkolwiek korzysci dla siebie. Czlowiek odrzucic

chce korzystac-z wolnosci, walczyc-o nia, wybiera wyuczona bezradnosc-, oczekuje od czasu panstwa woli i swiadczen – odchodzi z wolnosci i

autonomii,

-inny detal bagazu: maly poziom powierzenia spolecznego az do ludzi, az do wladzy, az do autorytetow. Pod tym aspektem jestesmy „wilczym

spoleczenstwem―, dokad jest wyrazista erozja wiezi spolecznej, wzajemnej solidarnosci, pomocy. Rzutuje to na nastroj zycia codziennego,

-zakorzenienie przy mentalnosci Polakow etosu egalitarnego, co skutkuje negatywnymi postawami w stosunku do jednostek bogatych, roszczeniowoscia

w stosunku do was, bezinteresowna zawiscia w stosunku do tych, ktorym sie powiodlo – ideologia „rownych zoladkow―,

-etos kolektywistyczny, kolektywizm politycznie narzucony, ktory stawial na piedestale interes zbiorowosci, lekcewazyl uprawnienia jednostki. Przynosi

od na temat sobie dzis znac-w formie roznych patologii – klikowosc-, nepotyzm, wspolnotowosc-typu klanowego,

-antyelitaryzm i antyintelektualizm polskiego systemu spolecznego, negatywne postury wobec autorytetow publicznych, podatnosc-na retoryke

populistyczna,

-brak systemu spolecznego obywatelskiego, tzw. cnot republikanskich, dbalosci na temat dobro znakomite.

Spadek mentalny po poprzedniej epoce to bardzo wazna bariera przemian.

4)Sposob wykonywania reform, albo w strategia szokowy, radykalny, czy plynny.

Rysuja sie tu 2 stanowiska, jednak rzecznicy szybkich zmian melduja, ze za dlugie utrzymywanie sie formy przejsciowego wywoluje, ze utrwalaja sie

biznesy grup oligarchicznych, nastepuje oligarchizacja zycia spolecznego, przed czymze zabezpiecza szybkie przeprowadzenie procesu zmian.

5)Czy zmiany beda wywolane spontanicznie, oddolnie, w charakterze naturalny przebieg spoleczny, lub odgornie, w charakterze pewien schemat

polityczny.

6)Potencjal i postac zasobow systemu spolecznego w momencie wyjsciowym, potencjal rozwojowy. Wazny wydaje sie byc kapital pieniezny, jakim

posiada kraj. Polska wystartowala pochodzace z ogromnym dlugiem z czasow Gierka, stalo to bardzo niefortunne na rzecz transformacji. Transformacja

zwykle wydaje sie byc kredytowana przez miedzynarodowe instytucje finansowe, kraj ma obowiazek zaciagac7)pozyczki.

Rozchodzi takze na temat zasoby mentalne, o ktore mozna azeby oprzec postep.

Zasoby czlowiecze – albo dany panstwo dysponuje wyksztalcona sila robocza, czy tez odrzucic. To byl punkt dzieki korzysc Polski.

Kapital spoleczny – rzad zaufania spolecznego, zdolnosci az do kooperacji, postac wiezi moralnej w danym spoleczenstwie.

8)Czas a, takze okolicznosci modyfikacje spolecznej, albo kontekst spoleczny byl sprzyjajacy (w Kraju tak – rozpad ZSRR).

Jak wolno ocenic skutki procesu transformacji po pietnasty latach?

Socjologowie dla definicje tego procesu uzywaja zrozumienia „konsolidacja nowego ladu―. Panuje wsrod tych propozycji przekonanie, ze w Polsce

posiadamy do czynienia obecnie z w pelni skonsolidowanym ladem rynkowym, demokratycznym, aczkolwiek przy roznych dziedzinach zycia spolecznego

stopien konsolidacji jest roznorodny.

Gospodarka

Nie ma grozby powrotu do ekonomii typu socjalistycznego, polska system gospodarczy wkroczyla dzieki droge samoczynnego rozwoju ekonomicznego,

ma ukonczone faze recesji (trwala az do okolo ’93, ’94 roku), ktora jest prawidlowoscia zmiany spolecznej. W czymze sie przejawialy recesyjne

wyniki:

wysokie bezrobocie,

wzrost nierownosci materialnych,

przyrost liczby populacji zyjacych nizej minimum,

niedobor inwestycji,

ograniczenie produkcji we wszystkich branzach.

Istnieje calkowity szereg odcinkow, ktore ciagle sa przy stagnacji:

budownictwo mieszkaniowe,

ogromne bezrobocie,

rolnictwo (ale za posrednictwem pomocy unijnej wydobywa sie oni wraz ze stagnacji).

Strategia

Stopien konsolidacji nowego ladu jest w tej okolicy najwyzszy:

zaistnial system wielopartyjny, legalna opozycja, ale program ten wydaje sie byc slaby, niewykrystalizowany,

pelnia swobod politycznych,

swieza konstytucja,

formuja sie przejawy spoleczenstwa obywatelskiego, czyli rozwijajacy sie rynek „ non-profit ―, rynek instytucji pozarzadowych,

glowny mankament sfery politycznej to sytuacja moralna nowych elit politycznych, jest w tej okolicy pelno patologii.

Mamy stycznosc z kryzysem panstwa, jego elit a, takze wielu jego instytucji.

Domena mentalno-kulturowa

Najslabsza konsolidacja, wyksztalcenie sie nowego etosu a, takze postaw postuluje dlugiego wysilku. Scisle przy sferze zwiazanych z kultura proces

modyfikacje dokonal sie bardzo szybko, wlezlismy w kanal kultury ogolnoswiatowej dzieki tv, Internetowi (np. upowszechnienie sie wielu obyczajow i

swiat miedzynarodowych). W calej warstwie obyczajowo-kulturowej jest szybkie upodobnienie sie do kanonu miedzynarodowej zwiazanych z kultura

masowej.

GLOBALIZACJA

Globalizacja zajmuje nas, gdyz:

wyznacza przebieg procesow transformacyjnych,

jest globalna tendencja cywilizacyjna.

Pojecie „globalizacja― upowszechnilo sie w naukach spolecznych przy latach ’90, stalo sie pojeciem-kluczem, pojeciem-wytrychem

pozwalajacym zrozumiec okresy ponowoczesne.

Globalizacja oznacza nowa faze przy rozwoju kapitalizmu, w jaka swiat wkroczyl z koncem lat ’70. Faza dzieki nazywana wydaje sie byc takze

megakapitalizmem i znamionuje sie postepem wielkich ponadnarodowych organizacji gospodarczych i politycznych. Pojawiaja sie nowatorskie tendencje

przy rozwoju zwiazanych z kultura i lacznosci masowej, obszar kulturowy rowniez przestaje miec wymiar tylko narodowy, przy coraz wiekszym stopniu

jest globalna.

Globalizacja to:

umiedzynarodowienie gospodarki,

umiedzynarodowienie kultury.

Wystepuja nowe porzadki.

Globalizacja wydaje sie byc procesem bardzo zlozonym, wieloaspektowym:

aspekt gospodarczy,

aspekt polityczny,

aspekt kulturowy,

aspekt spoleczny,

aspekt militarny (np. wojna z terroryzmem).

Globalizacja symbolizuje intensyfikacje wiezi i stosunkow spolecznych przy skali swieckiej. Oznacza zwiekszajace sie wzajemne nalog poszczegolnych

panstw i procesow dokonujacych sie w kuli ziemskiej.

To, jak dzieje sie w jakims punkcie swiata ma oddzialywanie na to, jak dzieje sie w innym punkcie.

Nadrzednym teoretykiem globalizacji jest Ronald Robertson.

Uszczegolawia on globalizacje nastepujaco: globalizacja jest to obiektywny proces kurczenia sie swiata, to przyrost swiadomosci, ze swiat swiadczy

calosc, jednosc. Wzrost korelacji nie symbolizuje wyrownywania pulapow, gonienia silniejszych panstw przez slabsze, na odwrot, wiaze sie wraz ze

wzrastajacym procesem roznicowania sie poziomow, natomiast nie konwergencja, upodabnianiem.

To nowa logika rozwojowa, ktora polega na tym, ze sensu nabiera wymiar globalny, jakkolwiek rola innych jednostek terytorialnych zmienia sie – traca

na znaczeniu panstwa narodowe, czyli przewazajacy do tej pory program terytorialny. W znaczeniu osiagaja regiony:

rozumiane jako jednostki ponadpanstwowe (np. Unia Europejska),

rozumiane w charakterze jednostki w zakresie konkretnego was (na znaczeniu zyskuje to wspolpraca miedzyregionalna).

Teoretyczne ujecia globalizacji

Dominuja ujecia jednoczynnikowe, takie, ktore wiaza sily napedowe globalizacji z jakims jednym glownym czynnikiem w charakterze sila napedowa

globalizacji.

Przewaznie globalizacje mniema sie zbytnio efekt rewolucji naukowo-technologicznej. Rozchodzi przede wszystkim na temat nowe technologie

komunikacyjne, one bowiem umozliwiaja teraz ekspansje zwiazanych z kultura masowej (telewizja satelitarna), dokonywanie szybkich transakcji

ekonomicznych za pomoca Internetu, jest to zupelnie rozny od zwyczajnego sposob kierowania interesow („wirtualna ekonomia―). To umozliwia

szybkie przenoszenie sie i nasladownictwo wzorow istnienia, obyczajow a, takze wartosci. Niektorzy ludzie socjologowie, jak Castells, wprowadzili wiec

pojecie „spoleczenstwo informacyjne―, czyli tego rodzaju, w ktorym w tym momencie zyjemy, w ktorym niepomiernie narasta rola wiedzy.

Inna sfera owej rewolucji naukowo0technologicznej wydaje sie byc medycyna, edukacji biologiczne (np. klonowanie).

Odmienne ujecie twierdzi, ze determinanta globalizacji beda czynniki ekonomiczne, przede wszystkim modelowanie sie globalnego rynku

funkcjonujacego jako mechanizm samoregulacji, ktory napedza konkurencje w domenie gospodarki. Oznacza to przede wszystkim umiedzynarodowienie

gospodarki, to znaczy uksztaltowanie sie miedzynarodowego podzialu pracy, polegajacego na tym, ze wiele wytworow jest dzielem miedzynarodowym.

Skutkiem tego wydaje sie byc upadek narodowych przemyslow. Przyrasta takze nalog od internacjonalnego kapitalu, to znaczy od swiatowych instytucji,

dokonuje sie przebieg denacjonalizacji kapitalu. Na skutek owego procesy rynek kapitalowy wydaje sie byc w coraz to wiekszym stopniu uniezalezniony

od czasu narodowej interwencji. Poszczegolne rzady maja teraz mniejszy oddzialywanie na gospodarke w swoich krajach.

Globalizacja traktowana wydaje sie byc takze w charakterze proces kontrolowany politycznie, przy mniejszym stopniu spontaniczny. Podkresla sie role

Stanow Zjednoczonych w charakterze lidera globalizacji. Rola ow zwiekszyla sie niepomiernie po 11 wrzesnia 2001 roku kalendarzowego. Stany

Zjednoczone od parunastu lat urzeczywistniaja strategie, doktryne porzadkowania swiata rozumiana w charakterze probe implantacji w kuli ziemskiej

modelu demokratycznego. Etapem naszej strategii wydaje sie byc m. in. wojna przy Iraku.

Globalizacje mozna umniejszac takze w charakterze efekt faktorow kulturowych. W tym miejscu stanowiska beda rozne:

obszar kulturowy traktowana w charakterze sprzyjajaca globalizacji i homogenizacji kulturowej swiata (ujednolicanie dokonuje sie wedle kanonu

zwiazanych z kultura popularnej),

dostrzeganie w kulturze czynnika na temat przeciwnym funkcjonowaniu, zapore w danym etapie globalizacji: systemu spolecznego mimo wszystko

odrzucic chca sie homogenizowac a, takze bronia swojej kulturowej odrebnosci.

Rowniez ekologia jest rozpatrywana jako faktor sprzyjajacy globalizacji. Problemy formy srodowiska naturalnego naleza do kluczowych. Dbalosc na temat

srodowisko postuluje skoordynowanych przy skali ogolnoswiatowej dzialan, gdyz tylko wtenczas przyniosa skutek. Istnieje calkowity szereg

miedzynarodowych regulacji (np. protokol pochodzace z Kioto) – indywidualne operowania poszczegolnych panstw nic nie daja.

Jak mozna zobaczyc, sily popychajace swiat ku globalizacji beda bardzo przerozne.

Skala globalizacji

Wsrod specjalistow sa bardzo rozne poglady w tym temacie.

SCEPTYCY

Mimo owego, ze w czasie ostatnich dwadziescia lat przebieg globalizacji zdecydowanie przyspieszyl, to globalizacja nie jawi sie byc jeszcze totalna, nie

obejmuje ani calej gospodarki, strategii i zwiazanych z kultura, ani calego swiata. Duza czesc swiata wciaz odrzucic uczestniczy przy globalizacji.

Globalizacja obejmuje bogata Polnoc (gdzie znajduje sie 80% wszystkich inwestycji), natomiast Poludnie pozostaje biedne. Gospodarki indywidualnych

krajow beda w wiekszym stopniu narodowe, partykularne anizeli globalne. Myslenie takze wydaje sie byc raczej lokalne niz globalne.

OPTYMISCI

Sadza, ze rzeczywistosc juz dzis jest swiatowy i istnieje powszechna zgoda na globalizm. Opinie te ulegaja lecz stonowaniu przy wplywem posuniec

antyglobalistycznych (w ruchach tych biora udzial z reguly ludzie pochodzace z krajow, ktore globalizacja omija).

Ocena efektow procesu globalizacji

Poczatkowo wszelcy na ogol fascynowali sie korzysciami, jakie daje globalizacja. Obecnie czesciej twierdzi sie na temat jej niepomyslnych skutkach.

W calej ostatnich czasach sporo bylo afer w wiodoacych swiatowych koncernach (np. ENRON w USA), splajtowalo tez wiele globalnych firm, jak rowniez

ich akcjonariusze – pokazalo sie, ze globalna system gospodarczy wiaze sie rowniez z niepowodzeniem firm.

Kluczowe negatyw globalizacji:

Problem zwiekszajacych sie nierownosci materialnych, swiatowy kapitalizm gryzie powieksza. Dahrendorf: globalizacja laczy sie z oryginalnym rodzajem

wykluczenia spolecznego. Rosna dochody jedynie okolo 10-20% ludzi, jakkolwiek obnizaja sie dochody 20-40% ludzi – czyli wieksza czesc ludzi traci

na globalizacji. Bogatsi powiekszaja swoj poziom zamoznosci, a biedni biednieja – zwieksza sie produkcyjna polaryzacja.

W nastepstwie globalizacji dokonuje sie przebieg likwidacji mnostwo miejsc pracy, fabryki przenosi sie do krajow o mnej kosztownej sile roboczej.

Wywoluje to reakcje protestu w wiodacych krajach ekonomii swiatowej.

Globalizacja niesie ze soba zagrozenie na rzecz tozsamosci narodowej i na rzecz roznorodnosci kulturowej, bo globalna, ponadnarodowa obszar

kulturowy masowa wypiera kanon zwiazanych z kultura narodowej przy wielu krajach. Z analizowan polskich socjologow wynika, ze spoleczenstwo

krajowe najbardziej przystosowalo sie az do kanonow zachodnich przede wszystkim oczywiscie w wymiarze kultury.

Niektorzy ludzie utozsamiaja to wprost natomiast amerykanizacja zwiazanych z kultura, ktora niszczy kulturowa roznorodnosc sprawiajac, ze swiat jest

mniej barwny, bardziej podobny.

Istnieje tez zagrozenie na rzecz panstwa narodowego. Panstwa narodowe po rewolucjo francuskiej staly sie glowna jednostka organizacyjna swiata.

Dzisiaj, w wyniku globalizacji, suwerennosc panstwa narodowego zaczyna sie wyraznie redukowac. Rzady maja mniejszy oddzialywanie na przebieg

procesow we wlasnych krajach niz ongis (np. nizszy wplyw dzieki regulacje bezrobocia).

Systemy sadowe takze przy coraz wiekszym stopniu unifikuja sie, np. regulacje sadowe w indywidualnych krajach sa zobligowane dostosowac sie az do

regulacji przy Unii Europejskiej a, takze tutaj tez wplyw rzadu narodowego wydaje sie byc ograniczony.

GLOBALIZACJA EKONOMICZNA

Wynika pytanie, albo proces globalizacji ekonomicznej dopuszczalny regulowany, lub globalizacja ow dokonuje sie w strategia spontaniczny, nie jawi sie

byc sterowana?

Okazuje sie, ze globalizacja gospodarcza wydaje sie byc procesem regulowanym, misje regulacji procesu globalizacji przyjely dzieki siebie

miedzynarodowe instytucje (Bank Swiatowy, Transgraniczny Fundusz Walutowy).

W sprawie naszej istnieje tzw. konsensus waszyngtonski. Zapisane beda w nim konkretne rozwiazania instytucjonalne, ktore beda silnie wspierane przez

te miedzynarodowe instytucje finansowe. Dotycza one:

popierania niezaplanowanego handlu przy swiecie, podtrzymywanie miedzynarodowych struktury, ktore fita promuja,

pilnowanie dyscypliny finansowej w indywidualnych krajach, to znaczy niedopuszczanie az do powstawania dlugu publicznego,

napor w kierunku obnizania podatkow przy poszczegolnych krajach – stymulowanie rozwoju ekonomicznego,

krytyka strategii subsydiow panstwowych.

Te procesy zachodzace przy sferze globalnej gospodarki odrzucic sa zatem calkowicie pomijajac kontrola.

Strategia ta ozywia rozwoj, jednak ma rowniez strone negatywna – w zakresie konsensusu waszyngtonskiego nie przywiazuje sie uwago do sprawie

sprawiedliwosci spolecznej, redystrybucji spolecznej dobr. Zatrudnia sie, ze w swieckiej gospodarce zajdzie proces skapywania bogactwa pochodzace z

bogatych dzieki biednych. Z tym wydaje sie byc jednak bardzo roznie, poglady sa sprzeczne – np. Meksyk, dokad strategia waszyngtonska

zaowocowala dlugimi latami wzrostu gospodarczego, ktory jednak odrzucic okazal sie stabilny a, takze nie zmniejszyl dysproporcji dochodowych.

W wyniku regulacyjnej polityki przy sferze ekonomii swiat odrzucic stal sie bardziej porzadny, stabilny, czego przykladem wydaje sie byc chociazby krach

w Argentynie.

Istnieje tez pytanie, albo globalna system gospodarczy przynosi przewagi wszystkim? Odpowiedz nie jest bezdyskusyjna.

Miedzynarodowa pomoc w zwalczaniu biedy, chaosu jest ciagle niewystarczajaca, ponadto czesto wydaje sie byc nieefektywna.

GLOBALIZACJA POLITYCZNA

Czy mozliwe wydaje sie byc rzadzenie swiatem, globalna regulacja polityczna?

Sa trzy mechanizmy rzadzenia:

mechanizm klasyczny – mechanizm kontroli odgornej a, takze odgornego administrowania, ktorym zajmuje sie panstwo a, takze jego organizacje,

nowy mechanizm – mechanizm kontroli oddolnej, czyli ludzie obywatelskie, ktore dziala przez takie formy aktywnosci spolecznej, jak ruchy spoleczne

majace na ogol transgraniczny charakter, federacjeinstytucje, unie, technologie, hierarchie pozarzadowe; duza jest w tej okolicy rola technologii

komunikacyjnych,

mechanizm kontroli posredniej, ktory egzystuja rozmaite organizacje samorzadowe – samorzady lokalne, studenckie, zawodowe.

Procesy polityczne sa kontrolowane z czterech stron zarazem:

odgornie,

oddolnie,

z pulapu form samorzadnosci spolecznej.

Socjologowie wyrozniaja trzy scenariusze biegu wypadkow:

1)neoliberalny instytucjonalizm

Polega na tym, ze glownymi aktorami na scenie globalizacji beda kooperujace ze soba panstwa wspomagane przez miedzynarodowe instytucje.

Prognozuje sie, ze globalne rynki sprzyjac beda konwergencji panstw i pierwotnego poziomow gospodarczych.

Jest to w najwiekszym stopniu popierany schemat rozwojowy, chociaz to maz wlasnie powoduje protesty antyglobalistow i odrzucic przez kazde kraje

wydaje sie byc akceptowany (m. in. Indie, Brazylia, Francja, Niemcy).

2)rychly zmierzch suwerennego panstwa narodowego

Prognozuje sie, ze w wyniku procesow globalizacyjnych wzrastac zostanie rola pozarzadowych aktorow pod postacia spoleczenstwa obywatelskiego i

miedzynarodowych korporacji – zaklada sie rozproszenie potegi. Prorokuje sie, ze pozniej glownym aktorem stanie sie globalne spoleczenstwo

obywatelskie. Jest to przypuszczenie dosc utopijne – jesli w kregu cywilizacji zachodniej istnieje okazja na wytworzenie sie globalnej kultury

obywatelskiej, to przy innym kregu cywilizacyjnym szanse na to beda niewielkie.

3)scenariusz ponadpanstwowosci

Terazniejszy system podjecia decyzji w zakresie panstw narodowych zostanie zastapiony przez ponadpanstwowe instytucje, gdzie poszczegolne kraje

beda wysylac swoje kompetencje. Istnieja to jednak konkretne niebezpieczenstwa: grozi to metodami biurokratycznymi a, takze technokratycznymi,

rozwojem uregulowan. Sluszna jest uwaga, ze nie sposob rozwiazywac indywidualnych problemow przy oderwaniu od czasu kontekstu obyczajowego

danego panstwie, nie moze w tej okolicy dzialac biurokratyczny automatyzm.

Jednym sposrod glownych pytan jest watpliwosc o to, czyje biznesy reprezentuja globalne instytucje polityczne, czyich wartosci sa straznikami, przed kim

odpowiadaja? Jak sie maja reguly demokracji do kierunkow globalizacyjnych?

W calej tradycyjnym panstwie odpowiedzialnosc potegi przed spoleczenstwem jest przejrzyscie okreslona a, takze zapisana konstytucja, sa ustalone

procedury.

Sceptycy twierdza, ze te organizacje nie replikuja przed nikim, ze niedobor jest kontroli w kuli ziemskiej globalnym, ze udzial obywateli w jej sprawowaniu

nie jawi sie byc jasno ustalony i sami obywatele odrzucic maja swiadomosci, w jaki sposob wolno ja wykonywac.

Barber obrazuje na pewna ewolucje: rzeczywistosc konsumeryzmu ma obowiazek byc zastapiony swiatem obywatelskim – uobywatelnienie

zdemokratyzuje globalizacje. Swoja wizje demokratycznej globalizacji Barber rozpatruje w kontekscie czterech swiatowych zagrozen, wymagajacych

kooperacyj na miare miedzynarodowa (to mogloby zbudowac swiatowe ludzie obywatelskie):

problem przemocy – wojny a, takze terroryzm,

problem losu ludzkiego – nieszczescie w swicie, migracje przy poszukiwaniu lepszego losu, kleski zywiolowe a, takze katastrofy,

problem wspolpracy – dziedzina ekonomii, kultury, turystyki.

Wspolne rozwiazywanie tych czterech kategorii zagrozen bedzie uruchamialo obywatelskie impulsy.

Jest to lecz perspektywa dosyc odlegla.

Nastepny problem: globalizacja a panstwo narodowe.

Toczy sie wazna debata, debata na temat konca panstwa narodowego.

Sa trzy stanowiska:

korzystne – panstwo narodowe dzieki zapewniona przyszlosc, a teza o jego zmierzchu wydaje sie byc nieuzasadniona,

was narodowe, ktore byly tworem okreslonych kryteriow historycznych, wolno odchodza az do lamusa, jak inne formy spoleczne wczesniej i nie jawi sie

byc to nic nadzwyczajnego,

globalizacja jest procesem nieuchronnym, odrzucic da sie go zahamowac, ale odrzucic grozi maz upadkiem was narodowego.

Teza o konca panstwa narodowego

Argument zasadniczy tej tezy: globalizacja ekonomii, ktora odbiera rzadom panstw dotychczasowa wladze, gdy rozchodzi o gospodarke. Gospodarka

rzadzi sie umilowanymi mechanizmami.

Wolf: „wszechwladne rynki czynia politykow impotentami―.

Zachodzi wiec ograniczanie wladzy indywidualnych rzadow.

Panstwo nadal wydaje sie byc jednak niezastepowalne w jakichkolwiek kwestiach:

podatki – wypada je oplacac i w dodatku potrzebna wydaje sie byc biurokratyczna infrastruktura panstwa,

koniecznosc zapewnienia obywatelom poczucia chronienia (na miare lokalna, ochrona zycia i zdrowia granic).

Oprocz tego obserwuje sie w kuli ziemskiej zachodnim, ze obywatele wyczekuja wobec swego panstwa coraz to wiekszej liczby uslug, nawet jesli bedzie

sie to wiazalo z wiekszymi podatkami. Ucieka w przeszlosc dewiza liberalow: „im mniej was, tym lepiej―. Jest to swieza tendencja nigdy spolecznym.

GLOBALIZACJA A UNIA EUROPEJSKA

Unia europejska wydaje sie byc klasycznym wzorem odpowiedzi panstw europejskich dzieki wyzwania globalne, jest to budowla modelowa.

W znaczeniu osiagaja regiony – UE wolno potraktowac w charakterze forme regionalizmu w wielkosci makro.

Prognozowania konstruktorow UE sa tego rodzaju: dzialajac wespol panstwa europejskie moga podwyzszyc mozliwosci rozwojowe Europy, ktora zaczela

odstawac od w najwiekszym stopniu rozwinietej frakcji swiata - Stanow Zjednoczonych. Europa odstaje w branzy nauki, jak przeklada sie na postep

gospodarczy. Europa zdaje w piwnicy z owego sprawe a, takze UE dzierzy byc patentem na postep potencjalu za posrednictwem wspolnym srodkom.

Tego nikt nie kwestionuje.

To, jak jest dyskutowane, to problem tozsamosci narodowej. Czy UE stanowi zagrozenie wchlonieciem panstw w wymiarze kulturowym?

Istnieje takze problem tozsamosci europejskiej – albo wyksztalci sie w ktora bedzie posiadala wage dla osob?

Sa przerozne stanowiska:

strach przed utrata tozsamosci narodowej i niedobor szans dzieki uksztaltowanie sie tozsamosci europejskiej – wyobrazenie sceptyczne,

wyobrazenie mowiace, ze zadna pochodzace z tych grozb nie jest realna – czy utrata identycznosci narodowej, czy to, ze nie uksztaltuje sie

identycznosc europejska.

Hobsbawm: tozsamosc panstwowa, narodowa nie jawi sie byc nigdy tak bardzo silna, jak tozsamosc religijna, etniczna, tutejsza, rodzinna, natomiast

zatem przystapienie do UE nie stworzy zadnego problemu, dojdzie standardowo kolejny wymiar tozsamosci, jednak tozsamosc europejska bedzie mniej

wazna anizeli narodowo-panstwowa.

Odroznia sie globalizacje sterowana (nadzorowana przez miedzynarodowe instytucje a, takze rzady narodowe) od globalizacji spontanicznej, dajacej

takze niechciane, niepozadane zjawiska, pewien rzad chaosu. Spontaniczna globalizacja wydaje sie byc dzielem ponadnarodowych, prywatnych spolki.

Sa zatem dwie strategie globalizacyjne, natomiast UE dzierzy byc wybiegiem realizacji tej globalizacji sterowanej. Dahrendorf twierdzi o zrealizowania

trzech wartosci, na jaka jest nastawiona globalizacja sterowana:

wolnosc polityczna – dbanie o to, by jej sfera jest ograniczana,

rowne szanse ekonomiczne,

spoleczenstwo obywatelskie, ktore swiadczy zasade solidarnosci.

Zaklada sie otwarta gospodarke rynkowa, dokad wszyscy maja rowne szanse, nie wyklucza sie strategii gospodarczego protekcjonizmu prowadzonej

przez Unie na rzecz swoich firm, restrykcji migracyjnych w stosunku do naplywu cudzoziemcow.

GLOBALIZACJA KULTUROWA

Tok globalizacji czyni ze swiata globalna calosc tez w wymiarze kulturowym. Powoduje w domenie kultury tendencje do homogenizacji potrzeb a, takze

nawykow kulturowych. Dzialaja w tej okolicy m. in. techniki reklamowe, moda, mowa (angielski w charakterze hegemon jezykowy).

Czy globalizacja musi przewodzic nieuchronnie az do homogenizacji zwiazanych z kultura?

Globalizacja kulturowa jest procesem zlozonym, odrzucic upodabniamy sie w sto procent - to, co globalne, jest przeksztalcane w systemie, filtrze

lokalnym i za kazdym razem uzyskuje troche inny termin.

Czy ogromne otwieranie sie na rzeczywistosc zewnetrzny wydaje sie byc zawsze przychylne dla spoleczenstw?

Przyklad XV-wiecznych Chin, ktore odgrodzily sie od swiata murem, podobnie jak Rosja lat ’20 pokazuje, ze przy odgradzaniu sie od swiata takze

widziano korzysci.

Zbyt szybkie otwarcie sie panstw na zewnatrz moze grozic rewolta (jak przy 1968 r. w Krajach – chinska rewolucja kulturalna czy Iran za rzadow

szacha Rezy Pahlawiego – rewolucja ajatollahow).

Zbyt puste otwieranie sie na rzeczywistosc prowadzi az do stagnacji a, takze do regresu cywilizacyjnego (Kuba, Korea Polnocna).

Castells: calkowita homogenizacja kulturowa spoleczenstw odrzucic dokona sie, poniewaz wladza tozsamosci wydaje sie byc niezwykle wielka w

spoleczenstwach – buntuja sie one na ogol przeciwko homogenizacji a, takze uaktywniaja wspolnoty budowane naokolo tradycyjnych wartosci.

„Wladza tozsamosci― to ostoja buntu przeciwko ujednoliceniu. Ujednolicanie zawsze powoduje reakcje obronna. Goethe: „w wielosci utrzymuje

jednosc swiata―.

KONFLIKT SPOLECZNY

Konflikt-wspolpraca to dwie witryny zycia spolecznego, spotykamy sie i pochodzace z jednym a, takze z innym.

Konflikt zajmuje nas w charakterze mechanizm, zarzewie zmiany spolecznej, glowny motor historii. Tenze punkt widzenia ma przy socjologii dlugotrwala

tradycje (Marks, Simmel).

We wspolczesnych rozwazaniach istnieje nurt teoretyczny znany jako teoriami konfliktu spolecznego. Dwaj jego w najwiekszym stopniu sztandarowi

reprezentanci to Ralf Dahrendorf a, takze Lewis Coser.

Stawia sie teze, ze konflikt wydaje sie byc nieuchronny nigdy spolecznym a, takze nie da sie fita wyeliminowac, wydaje sie byc permanentny a, takze

stanowi stabilna charakterystyke istnienia spolecznego jednostek. Wynika to z zbioru rzeczy:

spor istnieje, gdyz istnieje nierowna dystrybucja towarow spolecznie proszonych, przede wszystkim gospodarczych,

w zyciu spolecznym jest nierowna dystrybucja potegi, podzial dzieki rzadzacych a, takze rzadzonych,

osobistosci i kilku spoleczne maja sprzeczne biznesy – wykonanie interesow jednych czesto moze sie dokonac tylko przez brak zrealizowania

interesow drugich.

Konflikty wynikaja takze przy heterogenicznosci, ktora cechuje sie spoleczenstwo. Wydaje sie ono struktura zroznicowana, natomiast kazda roznica

spoleczna dopuszczalny zrodlem konfliktu spolecznego.

Trudno wykluczyc spory z istnienia spolecznego, dlatego ze stanowia one element rzeczywistosci psychologicznej a, takze emocjonalnej wszelkiej

jednostki (konflikt wartosci, funkcji spolecznych, sumienia). Mamy stycznosc z stabilna obecnoscia sytuacji konfliktowej na poziomie jednostki.

Dahrendorf za kluczowe zrodlo konfliktow uwaza wladze, podzial jednostek ba tych, ktorzy sprawuja role zwierzchnie i dzieki tych, ktorzy sprawuja

funkcje podporzadkowane. To podstawowa stosunek w zyciu spolecznym, bez zonie nie istnialoby spoleczenstwo. Taki podzial funkcji wystepuje dzieki

roznych szczeblach i wymiarach zycia spolecznego (pracodawca-pracownik, rodzic-dziecko, general-szeregowy, przywodca religijny-wyznawca). To

relacja podstawowa.

Relacja potegi ma na rzecz Dahrendorf 2 oblicza, obie funkcje:

stosunek rzadzacy-rzadzeni moze pelnic funkcje inegratywna, wieziotworcza, pod warunkiem, ze wladza wydaje sie byc legitymizowana, dzierzy

spoleczna aprobate – wtenczas wladza laczy,

ta osobiscie relacja jest zrodlem konfliktu, kiedy osobistosci wycofuja legitymizacje i domagaja sie modyfikacje.

Dominacja a, takze podporzadkowanie to zarazem zarzewie wiezi spolecznej, jak i konfliktu spolecznego. To dwa przerozne oblicza relacji wladzy.

Jak dochodzi az do konfliktu?

Zatarg spoleczny wydaje sie byc pewnym procesem i w charakterze zjawisko socjologiczne posiada wewnetrzna dynamike, fazy rozwojowe.

Stadia teoretycznej, abstrakcyjnej sytuacji konfliktu

Punkt rozwiazania – wycofanie legitymizacji przez te kilku spoleczne, ktore czuja sie uposledzone przy podziale towarow.

Co poteguje wycofaniu legitymizacji?:

zablokowanie kanalow ruchliwosci spolecznej, co wywoluje, ze odrzucic wszystkie kilku w spoleczenstwie maja szanse podwyzszenia swojej pozycji

spolecznej,

w spoleczenstwie mamy stycznosc z nielegitymizowanymi nierownosciami – spoleczenstwo przestaje akceptowac istniejaca piramide spoleczna i

ekonomiczne spolaryzowanie, powstawanie waskiej kilku uprzywilejowanych a, takze calej reszty spoleczenstwa.

2)Pojawia sie zaczatkowa forma swiadomosci wlasnego interesu wsrod rodzajow uposledzonych, swiadomosc3), ze wypada dokonac4)pewnych

przemian w obrebie programu, jesli chce sie zmienic5)niesprawiedliwe zasady rozdzialu dobr.

3)Wzrost nastrojow niezadowolenia spolecznego wspolnie ze rozwojem pobudzenia emocjonalnego wsrod rodzajow uposledzonych. Startuja sie

ujawniac4)frustracja i zawod, ktore sa w stanie prowadzic5)w 2 diametralnie przerozne kierunki:

a)apatia, rezygnacja a, takze pogodzenie sie z losem, uksztaltowanie sie poczucia bezalternatywnosci, braku rozwiazania – odrzucic prowadzi to do

kontestacji,

b)bunt a, takze kontestacja.

Istnieje zasada, ze absolutna nieszczescie i absolutne doswiadczanie deprywacji nie zawsze prowadzi do buntu, najbardziej pokrzywdzeni czesto

zapadaja w apatie. Musi wystapic deprywacja wzgledna – przytomnosc, ze to, co osobistosci otrzymuja a, takze co sa w stanie realizowac w zakresie

systemu spolecznego, jest w kazdym calu rozbiezne pochodzace z ich nadziejami i oczekiwaniami, zwlaszcza w przypadku, kiedy doswiadczaja, ze beda

w spoleczenstwie grupy, jakie maja wiecej a, takze lepiej. Pozostalym psychospolecznym mechanizmem jest frustracja rosnacych oczekiwan – jak

spoleczenstwo rozpoczelo juz uzytkowac z postepu i reformy warunkow, to znaczy ma rozbudzone aspiracje a, takze potrzeby a, takze nagle zostaja one

zablokowane (przez np. kryzys gospodarczy). Socjologowie melduja, ze jest to o wiele wazniejszy motyw konfliktu niz nieprzerwane doswiadczanie biedy.

Musi sie tez pojawic motyw niesprawiedliwosci spolecznej przy mysleniu jednostek (my czegos nie zdobywamy, ale beda tacy, ktorzy to otrzymuja) i

obarczenie za tenze stan rzeczy programu spolecznego, agend wladzy.

6)Pojawienie sie glownych zewnetrznych manifestacji frustracji a, takze niezadowolenia, to znaczy dzialan masowych, jeszcze w malym stopniu

zorganizowanych a, takze na niewielka skale, jak na przyklad strajki, dokumenty terroryzmu. W calej przebiegu konfliktu wazne wydaje sie byc

osiagniecie miejsca granicznego, progu, co prowadzi do eskalacji dzialan masowych, bardziej masowych i zorganizowanych`. Kladzie sie nacisk dzieki

zajscie inicjujace, ktore uruchamia ta eskalacje, jest to symboliczny wyraz calej sytuacji konfliktu i prowadzi do pojawienia sie zajsc7)na duza miare.

8)Dalsza rozwoj emocji masowych, radykalizacja planow – sa w stanie pojawic9)sie wymagania zmiany rzadow, a nawet calkowitego systemu.

10)Kulminacja konfliktu, wejscie w etap otwartego konfliktu, w ktorym biznesy obu stron sa zdecydowanie zdefiniowane, natomiast grupy te sa

organizowane.