AUTORZY

ANNA CZERWIOSKA ZBIGNIEW KOWALEWSKI EWA KRASIOSKA MARIA MITKIEWICZ JÓZEF NYKA JANUSZ
ONYSZKIEWICZ ANDRZEJ PACZKOWSKI KRYSTYNA PALMOWSKA WANDA RUTKIEWICZ WŁADYSŁAW
LESZEK WOŹNIAK KRZYSZTOF ZDZITOWIECKI

ZDOBYCIE GASHERBRUMÓW

Pod redakcją WANDY RUTKIEWICZ

WYDAWNICTWO „SPORT I TURYSTYKA" WARSZAWA 1979

Okładkę projektował Juliusz Kulesza

Mapki i rysunki opracował Jerzy Wala

Redaktor Maria Górska

Redaktor techniczny Barbara Klimaszewska

Korektor

Krystyna Szelęgiewicz Fotografie wykonali

Ewa Abgarowicz, Janusz Fereoski, Marek Grochowski, Halina Kriiger-Sy-rokomska, Anna Okopioska,
Janusz Onyszkiewicz, Wanda Rutkiewicz, Mirosław Wiśniewski, Krzysztof Zdzitowiecki

Fotografie barwne na okładce Ewa Abgarowicz Wanda Rutkiewicz

Wyboru fotografii dokonała Ewa Krasioska

© Copyright by Wydawnictwo „Sport i Turystyka", Warszawa 1979

ISBN 83-217-2255-5

WYDAWNICTWO „SPORT I TURYSTYKA"

WARSZAWA 1979

Wydanie X. Nakład 20.275 egz.

Ark. wyd. 12,45. Ark. druk. 12,00.

Oddano do składania w sierpniu 1978.

Druk ukooczono w sierpniu 1979.

C-34

Cena zł 37,—

Zakł. Graf. Dom Słowa Polskiego.

Zam. S531/K/78.

Dwa tysiące dwieście pięddziesiąta pląta publikacja Wydawnictwa SIT

WSTĘP

Andrzej Paczkowski

Polska ekspansja alpinistyczna w góry najwyższe — łaocuchy himalajskie i andyjskie — zapoczątkowana
tak świetnie przed czterema dziesiątkami lat (wyprawy w Andy w latach 1933/34 i 1936, wyprawa na
Nanda Devi East w Himalajach w 1939 roku) została brutalnie przerwana drugą wojną światową i przez
długi czas wydawało się, że był to jakiś fajerwerk spowodowany nadzwyczaj pomyślnym zbiegiem
okoliczności. Wielu zwątpiło, czy zdołamy włączyd się w światowy nurt wypraw, a jeśli nawet, to czy
będzie jakakolwiek szansa nawiązania walki rywalizacyjnej z innymi. Także gdy w 1960 roku wyruszyła i
zakooczyła się dośd poważnym sukcesem pierwsza po wojnie polska wyprawa w góry najwyższe (Noszak
w Hindukuszu afgaoskim), nie brakło sceptyków. Wydawało się, że kolejne dziesięciolecie przyznało im
rację: kilka, interesujących wprawdzie, ale nie pierwszorzędnych wejśd wysokościowych w Hindukuszu
pozostawało daleko w tyle za tym, co działo się wówczas w Himalajach, Karakorum, i nie wyróżniało się
zbytnio wobec innych dokonao hindukuskich. Do dawnych potęg alpinistycznych — Wielkiej Brytanii,
Francji, Stanów Zjednoczonych, Niemiec, Włoch, Austrii — „doszlusował" niezwykle prężny alpinizm
japooski, na poważne cele wyruszały ekspedycje argentyoskie, szwajcarskie, na światowym forum
zaprezentował się alpinizm czechosłowacki i jugosłowiaoski, w radzieckiej Średniej Azji sportowe
przejścia ścian wielkich szczytów stały się codziennością.

Tak to już w życiu, nie tylko w alpinizmie bywa, że nagle następuje jakby erupcja aktywności, że to co do
niedawna wydawało się możliwe tylko dla nielicznych wybranych, staje się celem ambicji i działao
dziesiątek lub setek. Tym wielkim okresem polskiego alpinizmu wyprawowego stały się lata 1971—1976
i są podstawy, aby sądzid, że passa ta będzie jeszcze kontynuowana, że wspinacze z Tatr mierzyd będą
wysoko. Wyprawy na Kunyang Chhish (7852 metry) w 1971 roku, zimowa na Noszak (7492 metry) w
1973 roku, na Shispare (7619 metrów), na Kangbachen (7902 metry), zimowa na Lhotse (8511 metrów)
w 1974 roku, na Broad

Peak Middle (8016 metrów) w 1975 roku, na K2 (8611 metrów) w 1976 roku, wejścia ścianowe w
Hindukuszu w 1977 roku były osiągnięciami — lub zamierzeniami — godnymi najwyższych not i znalazły
się wśród najwybitniejszych przejśd wysokościowych tego okresu.

Polscy miłośnicy gór mieli już możnośd zapoznania się z niektórymi z nich: „Ostatni atak na Kunyang
Chhish", „Kangbachen zdobyty", „Shispare góra wyśniona" (wszystkie wydane w Wydawnictwie „Sport i
Turystyka"). Teraz otrzymują relację z przedsięwzięcia, które z kilku co najmniej powodów zasługuje na
specjalne wyróżnienie. Wyprawa Kobieca na Gasherbrum (Ladies Himalaya Expedition) przyniosła plon
sportowy na najwyższym poziomie, a styl, w jakim została przeprowadzona, domaga się specjalnego
wyróżnienia. Cała impreza była zainicjowana i w lwiej części przygotowana przez zespół kobiecy, co

samo w sobie jest już ewenementem, gdyż działania podobnego typu podejmowały z powodzeniem, jak
dotąd, tylko alpinistki japooskie (wyprawy na Manaslu — 8156 metrów i Everest). Zdobycie przez
mieszany — kobieco-męski zespół najwyższego wówczas z nie zdobytych szczytów Ziemi: Gasherbruma
III (7952 metry), nowa droga na ośmiotysięczny Gasherbrum II, pierwsze wejście samodzielnego zespołu
kobiecego na tenże wierzchołek i jeszcze jedno wejście na Gasherbrum II trzyosobowego zespołu
męskiego — każde z tych przejśd mogłoby byd jedynym celem dla poważnej i silnie obsadzonej
ekspedycji. Można powiedzied: cztery wyprawy w jednej! Chod los nie szczędził wyprawie żadnej ze
swych górskich zasadzek (opóźnione rozpoczęcie akcji, strajki kulisów, dwukrotne głębokie załamania
pogody), nie tylko zakooczyła się sukcesem o wymiarze znacznie większym niż planowany, ale przebiegła
nieomal bezawaryjnie, co także jest warte mocnego podkreślenia, gdyż wspinaczki w górach najwyższych
noszą w sobie zwielokrotnione zagrożenie życia i zdrowia.

Nie ominęły tej ekspedycji także i zjawiska natury psychospołecznej, typowe właściwie dla wszystkich
działao podejmowanych przez nieliczną grupę ludzką znajdującą się w sytuacji zagrożenia i izolowaną od
świata. Zarówno na kartach tej książki jak i w doskonałym filmie Andrzeja Zajączkowskiego
„Temperatura wrzenia", nakręconym na wyprawie, konflikty wewnętrzne — między kierownikiem
wyprawy a zespołem, między różnymi grupami, które na ten zespół się składały — zarysowują się nader
wyraziście, a w wielu partiach relacji dominują nad aktywnością wspinaczkową. Chod męski odruch
kazałby je wiązad z kobiecą partycypacją w wyprawie, wydaje się, że jest on mało usprawiedliwiony:
wytrawne oko filmowca-dokumentalisty i lekko ekshibicjo-nistyczne pióro kierownika wyprawy
wydobywają je z przesadną byd może drastycznością. Nie przynosi to książce ujmy.- Przeciw-

nie — stanowi o jej dodatkowej wartości jako dokumentu niezał-ganego i z całą świadomością
subiektywnego.

Żle byłoby jednak, aby „odwrotna strona medalu" — zasłużonego złotego medalu „Za Wybitne
Osiągnięcia Sportowe", który ozdobił wszystkie panie w ekspedycji uczestniczące — kazała zapomnied o
alpinistycznej wielkości tego wydarzenia, jakim była Ladies Himalaya Expedition kierowana przez Wandę
Rutkiewicz.

T

UCZESTNICY WYPRAWY

Wanda Rutkiewicz

Ewa Abgarowicz — fotografik wyprawy

Inżynier chemik. Wspinaczki i przejścia turystyczne w Tatrach i Kaukazie. (Polski Klub Górski, Warszawa).

Alicja Bednarz

Ekonomistka. Wejścia wysokościowe w Hindukuszu na Kohe Tez (7015 metrów) i Kohe Urgend (7015
metrów). (Klub Wysokogórski, Kraków).

Alison Chadwick-Onyszkiewicz (Ali)

Angielka mieszkająca w Polsce. Artystka malarz. Wspinaczki na nadmorskich klifach Wielkiej Brytanii, w
Alpach, udział w wyprawie w Hindukusz i wejście na Noszak (7492 metry), Gasherbrum III (7952 metry).
(Klub Wysokogórski, Warszawa).

Anna Czerwioska

Dr farmacji. Wspinaczki w zespole kobiecym w Tatrach i Alpach (Direttissima Kazalnicy, Direttissima
Małego Młynarza, Pic Gemeli w Bergell, Matterhorn północną ścianą latem i zimą. (Klub Wysokogórski,
Warszawa).

Halina Kriiger-Syrokomska — skarbnik wyprawy Historyk sztuki i dziennikarka. Wspinaczki w zespole
kobiecym w Tatrach: wariant „R" na Mnichu, w Norwegii: filar Trollryg-genu, w Pamirze: Pik Lenina (7134
metry), Gasherbrum II (8035 metrów). (Klub Wysokogórski, Warszawa).

Sylva Kysylkova z Czechosłowacji

Pielęgniarka. Udział w przejściach najtrudniejszych dróg tatrzaoskich, trudne drogi alpejskie, próba
zimowego przejścia północnej ściany Eigeru.

Maria Mitkiewicz — lekarz wyprawy

Wspinaczki w Tatrach i w Turcji, udział w wyprawie w Hindu-

kusz i wejście na Noszak (7492 metry). (Klub Wysokogórski, Zakopane).

Anna Okopióska

Fizyk jądrowy, doktorantka. Przejście grani Tatr Wysokich w zespole kobiecym, trudne wspinaczki
tatrzaoskie, wejścia na Pik Korżeniewskiej (7105 metrów) i Pik Komunizma (7483 metry) w Pamirze, na
Gasherbrum II (8035 metrów). (Klub Wysokogórski, Warszawa).

Krystyna Palmowska — opieka nad sprzętem łącznościowym wyprawy

Inżynier elektronik. Trudne wspinaczki tatrzaoskie i alpejskie w zespole kobiecym: Direttissima Kazalnicy,
Direttissima Małego Młynarza, Pic Gemeli w Bergell, Matterhorn północną ścianą latem i zimą. (Klub
Wysokogórski, Warszawa).

Wanda Rutkiewicz (Błaszkiewicz) — kierownik wyprawy Inżynier elektronik. Wspinaczki w kobiecych
zespołach, wejścia na filar Trollryggenu w Norwegii, filar Eigeru, Pik Lenina (7134 metry) w Pamirze,

Noszak (7492 metry) w Hindukuszu, Gasherbrum III (7952 metry), Matterhorn północną ścianą zimą.
(Klub Wysokogórski, Warszawa).

Leszek Cichy

Inżynier geodezji. Trudne wspinaczki alpejskie: „Czerwony filar" Mont Blanc, udział w wyprawie w
Karakorum, wejście na Shispare (7619 metrów), Gasherbrum II (8035 metrów). (Klub Wysokogórski,
Warszawa).

Marek Janas

Doc. dr nauk technicznych. Wspinaczki w Tatrach, Alpach i Kaukazie, udział w wyprawie w Hindukusz,
wejście na Noszak (7492 metry), Gasherbrum II (8035 metrów). (Klub Wysokogórski, Warszawa).

Andrzej Łapioski (Łapa) — kierowca wyprawy Inżynier górnik. Udział w wyprawie w Hindukusz: Aspe
Safed (6500 metrów) i w Andy, wejście na Gasherbrum II (8035 metrów). (Klub Wysokogórski,
Zakopane).

Janusz Onyszkiewicz (Onych, Onyszek) — zastępca kierownika wyprawy

Dr matematyki. Taternik, alpinista i grotołaz. Trudne przejścia tatrzaoskie i alpejskie, wejścia na Noszak
(7492 metry) w Hindukuszu, Pik Korżeniewskiej (7105 metrów), Pik Komunizma

(7483 metry), Gasherbrum III (7952 metry) i Gasherbrum II (8035 metrów). (Klub Wysokogórski,
Warszawa).

Władysław Leszek Woźniak (Brodacz)

Inżynier chemik. Trudne wspinaczki w Tatrach, w Alpach i w Norwegii, udział w zimowej wyprawie na
Noszak w Hindukuszu, wejście na> Gasherbrum II (8035 metrów). (Klub Wysokogórski, Warszawa).

Marcin Zachariasiewicz (Marcysia)

Inżynier chemik. Trudne wspinaczki tatrzaoskie, alpejskie i w Norwegii. (Klub Wysokogórski, Warszawa).

Krzysztof Zdzitowiecki (Pomurnik)

Dr biologii. Udział w najtrudniejszych przejściach tatrzaoskich i alpejskich, wejście na Noszak (7492
metry), Pik Korżeniewskiej (7105 metrów), Pik Komunizma (7483 metry) w Pamirze, Gasherbrum III
(7952 metry) i Gasherbrum II (8035 metrów). (Klub Wysokogórski, Warszawa).

Ekipa filmowa:

Zbigniew Pietrzkiewicz

Operator wytwórni „Czołówka" w Warszawie. Uczestnik wyprawy na Antarktydę.

Andrzej Zajączkowski (Zając)

Reżyser filmowy, pracownik Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie. Jego film „Ósmy
kontynent" o grotołazach wyróżniony został nagrodą „Brązowy Lajkonik" na Festiwalu Filmów
Krótkometrażowych w Krakowie.

kapitan Saeed Ahmed Malik z Pakistanu — oficer łącznikowy.

Alpinista i wojskowy.

POWSTAWANIE WYPRAWY

Wanda Rutkiewicz

W koocu sierpnia 1975 roku PAP zamieściła w prasie krótką wiadomośd, że polska Wyprawa Kobieca
zdobyła w górach Karakorum szczyt Gasherbrum III (7952 metry), najwyższy z jeszcze dziewiczych
szczytów ziemi.

Byliśmy wtedy w górach, a informację przekazała schodząca wcześniej inna wyprawa. Informacja nie
była dokładna. Przede wszystkim wyprawa nie była tylko kobieca. Na szczycie Gasher-bruma III stanęły
wprawdzie dwie alpinistki, ale w towarzystwie dwóch kolegów z wyprawy. Natomiast wyłącznie same
weszły na sąsiedni szczyt Gasherbrum II (8035 metrów). Wcześniej weszły na ten szczyt dwa zespoły
męskie, jeden z nich nową drogą. Po powrocie do Islamabadu wysłano już szczegółową informację, ale
właśnie ta pierwsza wywołała pełną wzruszenia radośd. Kamieo z serca spadł tym, którzy czuli się
odpowiedzialni za wyprawę. Brak jakichkolwiek wiadomości przez dłuższy czas wzbudził niepokój o jej
losy. Opinia publiczna w kraju była poruszona wiadomościami o innych wyprawach działających w
Karakorum. Niektóre z nich osiągnęły cel, wiele wycofało się z akcji lub zapłaciło za sukces tragedią.
Odpowiedzialni i protektorzy zaczęli pytad, co się dzieje z Wyprawą Kobiecą i czy nie należy w tej sytuacji
odwoład jej z gór. Ale było to niemożliwe. Baza wyprawy stała bowiem w samym sercu Karakorum —
równoległego do Himalajów potężnego masywu górskiego — na lodowcu Abruzzi w górnej odnodze
lodowca Baltoro. Tylko spotkania z uczestnikami innych wypraw dawały nam złudzenie kontaktu ze
światem telefonów i telegrafów odległym o kilkaset kilometrów.

Nasza wyprawa była bezprecedensowa w historii polskich wypraw, ze względu na jej założenia
organizacyjne. Zakładała współdziałanie zespołów kobiecego i męskiego na dwu sąsiednich szczytach
wysokich około 8000 metrów. Taka koncepcja partnerskiego współdziałania stwarzała od samego
początku pewne napięcie, bowiem doprowadzała do bezpośredniej konfrontacji

ll

sił, możliwości i umiejętności kobiet i mężczyzn w zmaganiach z górami.

Do 1975 roku kobiety uczestniczyły w polskich wyprawach sporadycznie. W alpinizmie jak w życiu, a to
już warunkuje nasza kultura, sukcesy kobiet muszą byd przetorowane sukcesami mężczyzn. Dlatego
każdy kolejno podejmowany rekordowy cel alpinistyczny w zasadzie eliminuje „słabą płed".
Jednocześnie, ponieważ osiągnięcia kobiet w alpinizmie są rzadsze i bardziej przez to zwracają na siebie
uwagę, przydmiłyby nieco rzeczywisty, autentyczny sukces mężczyzn. Od pierwszej powojennej polskiej

wyprawy w góry wysokie, a była nią wyprawa w Hindukusz w 1960 roku zakooczona zdobyciem Noszaka
(7492 metry), ruszyło w góry najwyższe wiele wypraw, sięgając po coraz to trudniejsze cele. Z czasem
zaczęły brad udział w wyprawach kobiety, po jednej, po dwie, po trzy. I tak poczynając od udziału Danuty
Topczewskiej-Baranowskiej w II polskiej wyprawie w Hindukusz, kiedy to Danuta przekroczyła jako
pierwsza wysokośd 6000 metrów, kobiety zaczęły bid kolejne rekordy wysokości. W 1970 roku Zofia
Szajuk, a w kilkanaście dni później Halina Kriiger-Syrokomska i ja jako pierwsze Polki stanęłyśmy na
szczycie siedmiotysięcznym, na Piku Lenina w Pamirze (7134 metry). Kolejne rekordy padły w 1972 roku.
Anna Oko-pioska weszła na Pik Komunizma w Pamirze (7483 metry) i Pik Korżeniewskiej (7105 metrów),
Alicja Bednarz na Kohe Tez i Kohe Urgend w Hindukuszu (7015 metrów), Ewa Czarniecka--Marczak,
Alison Chadwick i ja na Noszak (7492 metry) w Hindukuszu. Rekord na Noszaku wyrównały później Maria
Mitkie-wicz i Aleksandra Szafirska. W zimowej wyprawie na Lhotse (8511 metrów) w 1974 roku wzięła
udział Anna Okopioska.

Ale udział jednej lub dwu kobiet w wyprawie potwierdzał tylko ich możliwości dokonywania wejśd
wysokościowych, natomiast nie stwarzał warunków do rzeczywistego partnerstwa w górach, do tego by
mogły także planowad, organizowad, podejmowad decyzje i — co najważniejsze — ponosid za te decyzje
odpowiedzialnośd. Jednak etap ten był konieczny, by móc przejśd do następnego — samodzielnej
działalności sportowej zespołów kobiecych.

Zaczęła się ona w Tatrach. Najlepsze wyniki przyniosły lata sześddziesiąte. W 1969 roku działalnośd ta
wykroczyła poza Tatry i po raz pierwszy zespół dwóch Polek przeszedł samodzielnie drogę alpejską —
wschodnią ścianę Grepon w rejonie Mont Blanc. Potem przyszły sukcesy na filarze Trollryggenu w
Norwegii (pierwsze przejście kobiece) oraz na północnym filarze Eigeru w Alpach Szwajcarskich (drugie
przejście drogi, pierwsze przejście kobiece). Wyniki te zwróciły uwagę w krajach alpejskich.

12

W 1973 roku wyjechały w Pamir Ewa Czarniecka-Marczak, Danuta Wach i ja — po raz pierwszy z
zamiarem dokonania samodzielnego, niezależnego od zespołu mężczyzn, wejścia na szczyt
siedmiotysięczny. Zamiar ten został zrealizowany. Danuta i Ewa stanęły na wierzchołku Pika
Korżeniewskiej (7105 metrów). Potem już w zespole mieszanym zdobyły Pik Komunizma (7483 metry).

Tak więc sytuacja powoli dojrzewała do zorganizowania pierwszej polskiej wyprawy kobiecej w Himalaje.
1975 rok stwarzał ku temu wyjątkową okazję, ogłoszenie go przez UNESCO Międzynarodowym Rokiem
Kobiet powinno sprzyjad realizacji inicjatyw kobiecych. Chociaż można było wówczas podjąd i próbę
zorganizowania wyłącznie kobiecej wyprawy, z wielu względów zakładano równoległe działanie wyprawy
męskiej. Współdziałanie obu planowanych wypraw na etapie organizacji i transportu powinno było
przynieśd obustronne korzyści. Obecnośd mężczyzn w czasie wielotygodniowej karawany, w skład której
wchodzid miały setki tragarzy niosących dobytek wyprawy, wydawała się nieodzowna. Wyprawa miała
działad w kraju, w którym religia muzułmaoska, a właściwie wynikające z niej obyczaje znacznie
ograniczały możliwości kobiet. Wzajemne ubezpieczenie działalności górskiej było też niebagatelnym
argumentem przemawiającym za koncepcją dwu równoległych wypraw.

Osiągnięcie celów stawianych przed obu wyprawami przyniosłoby kolejne rekordy dla polskiego
alpinizmu. Po nieudanej zimowej próbie wejścia na Lhotse, ośmiotysięczny szczyt w Himalajach, przed
nami stała szansa wejścia na pierwszy „polski" ośmiotysięcznik a także ustalenia rekordu nie do pobicia:
najwyższego pierwszego wejścia kobiecego. Po raz pierwszy więc w Polsce po kolejny rekordowy cel
alpinistyczny sięgnęły kobiety wspólnie z mężczyznami.

I z tego powodu a także z podświadomej niepewności — partnerki czy konkurentki? —* rodziło się
pewne napięcie już w zarodku wyprawy.

Różne nastroje towarzyszyły organizowaniu wyprawy. Było wiele życzliwości, ofiarnej pomocy, ale także
trochę mniej lub bardziej jawnego torpedowania inicjatywy, sporo niechętnego wyczekiwania na
porażkę. Jak w życiu. Od pewnego momentu nie było już innego wyjścia jak odnieśd sukces:
zorganizowad do kooca wyprawę, zdobyd szczyty i wrócid w komplecie do kraju. Wierzyłam, że tak
będzie.

Wyprawa, która latem 1975 roku wyjechała do Pakistanu pod nazwą „Wyprawa kobieca Karakorum 75"
z zamiarem zdobycia szczytu Gasherbrum III (7952 metry) oraz poprowadzenia nowej drogi na sąsiedni
Gasherbrum II (8035 metrów), przechodziła w czasie organizacji metamorfozy. Jeżeli za' cechę wspólną
koił

lejnych projektów wyprawy przyjąd obecnośd samodzielnego zespołu kobiecego, to zalążków wyprawy
należy szukad w inicjatywie środowiska warszawskiego, a za jej początek uznad decyzję zarządu Klubu
Wysokogórskiego w Warszawie, zatwierdzającego jesienią 1973 roku skład komitetu organizacyjnego
Wyprawy Himalaje 75. Komitet ten zainteresował się Himalajami Nepalu i wystąpił o zgodę władz
nepalskich na wyprawę na jeden z kilku niewysokich ośmiotysięczników. W 1975 roku istniała już tylko
możliwośd wchodzenia na szczyt Annapurna II (7937 metrów). Brak zgody na wyprawę na szczyt
ośmiotysięczny, perspektywa innych wypraw a także kontrowersyjna ze względu na swój
bezprecedensowy charakter koncepcja niezależnej działalności w ramach jednej wyprawy dwu
zespołów: kobiecego, w którym oprócz Polek była grupa alpinistek amerykaoskich pod wodzą Arleny
Blum, i męskiego — wzajemnie się ubezpieczających, wywarły ujemny wpływ na aktywnośd komitetu.
Tragiczna śmierd latem 1974 roku w Pamirze najbardziej aktywnej członkini komitetu, Ewy Czarnieckiej-
Marczak, położyła się cieniem na dalszej jego działalności i praktycznie przypieczętowała jej koniec.

Jesienią 1974 roku z sześcioosobowej grupy pozostałam wyłącznie ja, bowiem większośd zrezygnowała z
udziału. Oprócz mnie było jeszcze kilka osób spoza komitetu zainteresowanych wyprawą, ale
zdezorientowanych istniejącą sytuacją. Potrzebna była powtórna mobilizacja sił i jakiś inicjujący
wznowienie działalności impuls. I wtedy dzięki namowom Ewy Krasioskiej (Bal-cerzak) zdecydowałam się
przejąd inicjatywę w swoje ręce, nie dopuścid do rozwiązania komitetu i po prostu podjąd szansę
zorganizowania wyprawy kobiecej w Himalaje, wykorzystując poczynione już przygotowania formalne.
Głos za wyprawą spokojnej i rozsądnej Ewy, która podjęła się działad razem ze mną i pełnid obowiązki
sekretarza nowego komitetu organizacyjnego, nie był jedyny. Dużo wcześniej, w roku swoich
błyskotliwych sukcesów w Pamirze, zwróciła się z tym do mnie w liście Anna Oko-pioska. Głosów takich
było więcej. A więc istniała nie tylko grupa alpinistek o odpowiednim doświadczeniu, ale również

społeczna potrzeba takiej imprezy. Alpinizm jest sportem, którego nie da się uprawiad bez ryzyka
wiodącego ku sukcesowi. Umied podjąd ryzyko to znaczy przyjąd na siebie ciężar odpowiedzialności za
podejmowane decyzje. Ale tak jest nie tylko w alpinizmie.

Podjęcie decyzji o zorganizowaniu wyprawy kobiecej nakładało na organizatorów dużą
odpowiedzialnośd. Zdawałam sobie z tego sprawę. Zdawałam sobie również sprawę z tego, ile oporów
psychicznych trzeba będzie przełamad nie tylko u tych, którzy decydują, ale również w środowisku
alpinistycznym, u najbliższych. Dialektyka podpowiada, że taka decyzja musiała byd

1

kiedyś w koocu podjęta. Nie ja, to za rok lub za kilka lat zrobiłby to ktoś inny. Ale teraz była dla takiej
decyzji najlepsza koniunktura.

Na początku działałyśmy głównie ja i Ewa. Po wielu dyskusjach w łonie przyszłego komitetu
organizacyjnego wyprawy, jeszcze nie zatwierdzonego, ale już określonego, zostały ustalone cele
wyprawy:

Zdobycie przez zespół kobiecy szczytu Gasherbrum III (7952 metry), piętnastego szczytu świata,
najwyższego siedmiotysięcznika i najwyższego z nie zdobytych samodzielnych szczytów Ziemi.

Drugie wejście, a pierwsze nową drogą, na szczyt Gasherbrum II (8035 metrów), albo od strony przełęczy
między szczytami Gasherbrum II i Gasherbrum III, albo prawą grzędą tego szczytu od strony lodowca
Gasherbrum Południowy. (Pierwsze wejście miało miejsce w 1956 roku, szczyt zdobyła wyprawa
austriacka pod kierownictwem Fritza Moraveca lewą grzędą.)

Oba szczyty położone w górnej części lodowca Baltoro, jednego z największych lodowców Karakorum,
znajdują się w grani górskiej dzielącej Pakistan i łaocuchy Kun-Lun i Kaszgar. Jako rezerwowe cele
wybrano w kolejności: Gasherbrum I (8068 metrów) oraz Nanga Parbat (8125 metrów) leżący w
Himalajach, także na terenie Pakistanu.

Na początku listopada 1974 roku zarząd Klubu Wysokogórskiego w Warszawie zatwierdził
zaproponowany skład komitetu organizacyjnego wyprawy, będący formalnie kontynuacją poprzedniego,
i udzielił mu odpowiednich pełnomocnictw. W skład jego weszli: ja — jako przewodnicząca, Ewa
Krasioska (Balce-rzak) jako sekretarz, Alicja Bednarz z krakowskiego Klubu Wysokogórskiego, Alison
Chadwick-Onyszkiewicz oraz koledzy Maciej Piątkowski i Marcin Zachariasiewicz.

Zatwierdzenie składu komitetu i proponowanych celów poprzedziło tylko o dwa tygodnie zatwierdzenie
składu i kierownictwa wyprawy. Zostałam wówczas oficjalnie mianowana kierownikiem wyprawy
kobiecej, Janusz Onyszkiewicz — kierownikiem męskiej. Zarząd zatwierdził bez zastrzeżeo nasze
propozycje. Nie wiadomo teraz, ile było w tym uznania dla naszej inicjatywy, a ile niewiary w to, że uda
nam się znaleźd niezbędne fundusze a przede wszystkim uzyskad zgodę władz pakistaoskich na
działalnośd w rejonie Gasherbrumów. Sądzono, że i ta inicjatywa umrze śmiercią naturalną, więc
zatwierdzano dla świętego spokoju.

Tymczasem my mierzyliśmy siły na zamiary. Piętrzące się trudności nie zniechęcały a mobilizowały. W
imieniu komitetu zwróciłyśmy się z Ewą do Krajowej Rady Kobiet Polskich i jej

1

przewodniczącej Marii Milczarek z prośbą o objęcie honorowego patronatu nad wyprawą.
Wyjaśniałyśmy, że .....wejście samodzielnej wyprawy kobiecej na szczyt ośmiotysięczny będzie drugim po
wejściu Japonek na Manaslu (8156 metrów) osiągnięciem tego typu w historii światowego alpinizmu, a
jednocześnie stanowid będzie świadectwo szerokiego włączania się kobiet do wszystkich dziedzin
działalności ludzkiej, tym cenniejsze, że przypadające w Międzynarodowym Roku Kobiet". Od dnia
pierwszej naszej wizyty, kiedy przewodnicząca Maria Milczarek wyraziła zgodę na patronowanie
przedsięwzięciu, byłyśmy częstymi gośdmi w siedzibie Krajowej Rady Kobiet Polskich. Nigdy nie
odmawiano nam rady ani pomocy, kiedy zwracałyśmy się z problemami poważnymi i mniej ważnymi.
Bezpośredni „ciężar" naszych wizyt przyjęła na siebie sekretarz Rady — Krystyna Gromkowa, życzliwie
rozwiązująca wszelkie nasze kłopoty. Organ Krajowej Rady Kobiet Polskich — tygodnik „Zwierciadło"
objął nad nami patronat prasowy.

Podstawowe znaczenie dla organizacji wyprawy miała decyzja przewodniczącego Głównego Komitetu
Kultury Fizycznej i Turystyki — Bolesława Kapitana, która nadała wyprawie charakter imprezy centralnej,
wprowadziła ją do planu Polskiego Związku Alpinizmu na 1975 rok, zapewniła pierwszą złotówkową i
dewizową dotację. To spowodowało w konsekwencji przejęcie organizacji wyprawy przez Polski Związek
Alpinizmu.

Poparcie centralnych władz sportowych było bardzo ważne dla wyprawy. Przerastała ona w danym
momencie możliwości organizacyjne Klubu Wysokogórskiego w Warszawie. Borykał się on wówczas z
trudnościami reorganizacji, a prezes Klubu — z organizacją narodowej wyprawy na K2 (8611 metrów).
Powodowało to brak zainteresowania i niekiedy wręcz hamowanie naszej, a więc konkurencyjnej
inicjatywy.

Po opuszczeniu przez nas środowiskowego klubu częśd sporów przeniosła się na łono zarządu Polskiego
Związku Alpinizmu, w którym między innymi zasiadali także niechętni naszej wyprawie członkowie
komitetu wyprawy na K2. Przeważyło szalę zdecydowane poparcie ówczesnego wiceprezesa Związku a
zarazem przewodniczącego komisji sportowej — Stanisława Kulioskiego i głos rozsądku większości
członków zarządu:

— Panowie! (niestety, są tam tylko panowie), jeśli wyprawa kobieca ma uniemożliwid wyprawę na K2,
należy zrezygnowad z niej, jeśli tylko utrudni organizację wyprawy na K2, to naszym obowiązkiem jest
poprzed tę inicjatywę i zmobilizowad się do zorganizowania obu imprez!

Od tego momentu nasza działalnośd stała się o wiele łatwiejsza. Duże znaczenie odegrała pomoc biura
Związku. Mało, była wręcz nieodzowna. W pewnym momencie uświadomiliśmy sobie,

1

jaką gigantyczną machinę zbudowaliśmy i jak niewiele brakowało, by jej obsługiwanie przekroczyło
nasze możliwości. I tak sprawy wyprawy zabrały nasz wolny czas poświęcany rodzinom, niekiedy
przeznaczony na pracę zawodową i bardzo często czas na jedzenie i spanie.

W połowie grudnia Polski Związek Alpinizmu na nasz wniosek zwrócił się do ministra Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych — Tadeusza Rudolfa z prośbą o rozważenie możliwości włączenia naszej imprezy do
programu krajowych obchodów Międzynarodowego Roku Kobiet. „...Poza względami czysto sportowymi
— wejście na szczyt ośmiotysięczny — wyprawa ta ma także niewątpliwe znaczenie propagandowe i
polityczne, gdyż przedsięwzięcia o tej skali podejmowane przez zespoły kobiece są bardzo rzadkie i
zawsze uzyskują rozgłos światowy" — argumentował prezes Związku. Pozytywna odpowiedź przyszła
bardzo szybko i miała dla nas olbrzymie znaczenie.

Również nasza wizyta u przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji — Macieja
Szczepaoskiego spotkała się z pełnym zrozumieniem. Otrzymaliśmy znaczną dotację na potrzeby filmu o
wyprawie. A najważniejsza, jak zawsze w takich wypadkach, była decyzja pierwszego zastępcy ministra
Finansów — Mariana Krzaka, przyznająca wyprawie dodatkowy przydział dewiz pokrywający prawie w
pełni jej potrzeby. Częśd dewiz otrzymaliśmy od dyrektora Zjednoczenia Gospodarki Turystycznej —
Edgara Kaczmarka tytułem umowy zawartej z działem reklamy Zjednoczenia. I rzeczywiście symbol i
napis „Orbis" umieściliśmy w najbardziej widocznym miejscu z przodu naszego samochodu ciężarowego.
Dało to uczestnikom już w czasie wyprawy powód do nie kooczących się żartów. „Takiej wycieczki
orbisow-skiej jeszcze nie było" — mówiliśmy uginając się pod 30-kilo-gramowym plecakiem.

Nie była to jedyna umowa reklamowa, jaka została zawarta. Na tle granatowych Gasherbrumów
wymalowanych na bocznych plandekach samochodu wyprawy rzucała się w oczy pomaraoczową plamą
wdzięczna kurka, symbol „Poldrobu" — Zjednoczenia Przemysłu Drobiarskiego, podkreślona napisem:
„with polish down go up!" — z polskim puchem idź w góry!

Charakterystyczny napis „Ciech" zdobił boki szoferki i był wynikiem niezwykle życzliwego przyjęcia naszej
delegacji u dyrektora Gabinetu Ministra Przemysłu Chemicznego — Ryszarda Jaroszyoskiego.
Otrzymaliśmy w zamian tysiąc i jeden przedmiotów i materiałów z tworzyw sztucznych potrzebnych
wyprawie oraz kosmetyki od „Polleny". Napis „Polsport" — nazwa Zjednoczenia Przemysłu Sportowego
— figurował na naszym sprzęcie. Wstawiennictwo naszej honorowej patronki, wiceministra Przemysłu
Lekkiego — Mirosławy Wąsowicz spowo-

dowało, że i od przemysłu lekkiego otrzymaliśmy sporą pomoc w materiałach i wełnie. Spółdzielczośd
zareagowała na nasz apel jak jeden mąż. Wszystkie związki przekazały na konto wyprawy kwoty, które w
sumie tworzyły poważną pozycję w naszym budżecie. Ponieważ były to pierwsze pieniądze, jakie
pojawiły się na naszym koncie i to w najtrudniejszym momencie, na początku organizacji wyprawy, miały
wartośd podwójną.

Z pomocą przyszło miasto Warszawa. Na wniosek prezydenta Jerzego Majewskiego Wydział Kultury
Fizycznej i Turystyki Urzędu Miasta przyznał wyprawie dotację na sprzęt. Po powrocie wyprawy

zachowany sprzęt stał się własnością magazynu Klubu Wysokogórskiego i w dalszym ciągu będzie służył
warszawskim alpinistom. Listę ofiarodawców zamyka Centralna Rada Związków Zawodowych. Dzięki
przychylności sekretarza Rady — Jerzego Lewandowskiego otrzymaliśmy jeszcze jedną poważną dotację.
W ten sposób koszt wyprawy wynosił około 2,5 miliona złotych (w tym zakup prawie 25 tysięcy dolarów
USA). Fundusze gromadziliśmy przez cały czas organizacji wyprawy w kraju, promesa ostatniej dotacji
nadeszła w przeddzieo mojego odlotu do Islamabadu w koocu kwietnia.

Tymczasem w styczniu wyprawa ciągle nie miała jeszcze zezwolenia władz pakistaoskich na atakowanie
proponowanych przez nas szczytów i miała ograniczone możliwości interwencji. Zdawaliśmy sobie
sprawę z naszych nikłych szans na otrzymanie zezwolenia, na wygranie swoistego przetargu spośród
wielu starających się wypraw z różnych krajów. Zainteresowanie „naszym" szczytem było zrozumiałe.
Gasherbrum III (7952 metry) był od 1964 roku, w którym Chioczycy zdobyli Shisha Pangma (8013
metrów), do 1975 roku najatrakcyjniejszym celem do zdobycia dla wypraw wysokogórskich. — Co robid?
— zastanawialiśmy się gorączkowo. Wreszcie zbawienny pomysł: trzeba zwrócid się do żony ówczesnego
premiera Pakistanu — Begum Nus-rat Bhutto, zaangażowanej mocno w sprawy kobiet w krajach
muzułmaoskich — z prośbą o honorowy patronat nad wyprawą kobiecą na terenie Pakistanu. Gdyby nie
autentyczne przejęcie się Henryka Łaszcza — dyrektora Departamentu II w Ministerstwie Spraw
Zagranicznych tą ważną dla nas sprawą, plan nasz nie miałby szans realizacji. Uknuta została niemalże
intryga dyplomatyczna, w której główną rolę odegrała żona ówczesnego ambasadora PRL w
Islamabadzie — Teresa Bartoszek. Miarą zrozumienia przez dyrektora Łaszcza ważności dla nas
informacji, którą w koocu stycznia ambasada przekazała do MSZ, był jego telefon bezpośrednio do mnie
informujący o zgodzie pani Bhutto na patronat. Radośd nasza nie miała granic i była porównywalna z
radością po zdobyciu Gasherbruma III. A może nawet więk-

1

sza, ponieważ wszystko było jeszcze przed nami i wszystko wydawało się możliwe.

Tego samego dnia napisałam do przewodniczącej Krajowej Rady Kobiet Polskich: „Otrzymaliśmy dzisiaj
wiadomośd z MSZ, że pani Bhutto roztoczy opiekę nad nami w Pakistanie. Nie wiemy co prawda, czy taka
deklaracja jest równoznaczna z promesą zezwolenia na atakowanie szczytu Gasherbrum III (7952 metry)
— najwyższego z nie zdobytych, na którym nam bardzo zależy. Jesteśmy jednak dobrej myśli i wierzymy,
że nie trzeba będzie całego potencjału środków społecznych, zgromadzonych dotychczas (w załączeniu
przedstawiamy nasz raport finansowy) przeznaczyd na usypywanie szczytu ośmiotysięcznego pod
Warszawą..."

W połowie lutego przyszła kolejna radosna wiadomośd — otrzymaliśmy zezwolenie na zdobywanie
szczytu Gasherbrum III. Zezwolenie udzielone nam to szansa dla polskiego alpinizmu, która może się nie
powtórzyd. Niestety wyprawa nie otrzymała zezwolenia na zdobywanie Gasherbruma II, które przypadło
w udziale wyprawie francuskiej pod kierownictwem Jean-Pierre Fresafond. To postawiło znak zapytania
przy dotychczasowej koncepcji niezależnej działalności zespołu męskiego i wprowadziło trochę
zamieszania w ustaleniu roli zespołu męskiego na wyprawie, gdy celem stał się tylko jeden szczyt. W
obecnym stanie przygotowao organizacyjnych jedynym rozsądnym wyjściem było formalne połączenie

się obu zespołów, co też nastąpiło, przy czym priorytet zdobywania szczytu Gasherbrum III został
przyznany kobietom. Z tego wynikły także zmiany w kierownictwie. Zostałam kierownikiem całości
wyprawy, a Janusz Onyszkiewicz moim zastępcą. Nie utraciliśmy jednak nadziei, że po zakooczonej akcji
Francuzów na miejscu uzyskamy zezwolenie także na zdobywanie Gasherbruma II.

POWSTAWANIE ZESPOŁU

Wanda Rutkiewicz

Dalsza organizacja wyprawy toczyła się własnym rozpędem, co nie znaczy, że nie wymagała od nas
dużego wkładu pracy i że nie napotykaliśmy na trudności. Ale od czasu zatwierdzenia przez Polski
Związek Alpinizmu ostatecznego składu wyprawy przybyło rąk do pracy.

Nie wszystkie osoby, podobnie jak Maciej Piątkowski, pracujące przy organizacji wyprawy wzięły w niej
udział. Ewa Krasioska — współtwórczyni imprezy, najofiarniejszy współpracownik w trudnych
początkach, ze względów rodzinnych musiała zrezygnowad z udziału. Zofia Klauznicer jako uczestniczka
rezerwowa też pozostała w kraju.

Bardzo późno ustalono skład ekipy filmowej. Zgoda przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i
Telewizji na przydział pieniędzy to jeszcze nie było wszystko. Należało przygotowad i podpisad tekst
umowy z Telewizyjną Wytwórnią Filmową „Poltel", znaleźd redakcję, którą zainteresuje temat i która
zaakceptuje scenariusz zaproponowany przez naszą ekipę filmową, no i — co było najważniejsze —
znaleźd taką ekipę. W czasie wielomiesięcznych pertraktacji pomocą i radą służyła nam Mira Za-wirska,
ówczesny zastępca dyrektora Biura Koordynacji Emisji Programu. Redakcja Publicystyki broniła się jak
mogła przed kolejnym heroicznym filmem o alpinizmie, nie mówiąc już o kolejnym filmie przygodowo-
geograftcznym. Dopiero scenariusz zaproponowany przez Andrzeja Zajączkowskiego zmienił trochę
nastawienie redakcji do przyszłego filmu. Przedstawiony scenariusz filmu z góry zakładał istnienie
konfliktów, film miał pokazad problem działania w zespole, indywidualne motywacje postępowania.
Główną jednak uwagę skoncentrował na układzie: przełożony— podwładni, pomijając prawie zupełnie
akcję sportową i to, co w czasie niej się działo.

W większości wypraw kompletowanie zespołu zaczyna kierownik dobierając kolejno uczestników, przy
czym czasami na każdego następnego muszą wyrazid zgodę poprzednio dobrani. Sporządzoną listę
kierownik przedstawia komisji sportowej danego

klubu czy Polskiego Związku Alpinizmu, która ma prawo veta, natomiast nie może narzucid swojego
kandydata. W przypadku naszej wyprawy ustalanie składu było podobne z tym, że pominięto etap
wyrażania zgody przez uczestniczki już wybrane na kandydatury do dokooptowania, jako nie mający
większego sensu. Po prostu nie było równorzędnych alpinistek do wyboru, które przeszłyby egzamin
wysokości. Wierzyłam jednak, że nasz cel zmobilizuje wszystkich do dania z siebie jak najwięcej, do
lojalności i zrezygnowania z egoizmu. Wierzyłam, że można będzie podjąd ryzyko realizacji wyprawy w

składzie pod względem sportowym najsilniejszym bez uwzględniania indywidualnych sympatii czy
antypatii. I w większości przypadków się nie omyliłam.

W działalności wyprawowej oparłam się przede wszystkim na uczestnikach, którzy wcześniej działali
wspólnie na jednej wyprawie. Alison Chadwick, Janusz Onyszkiewicz, Krzysztof Zdzi-towiecki, Andrzej
Łapioski i ja spotkaliśmy się i zaprzyjaźniliśmy w Hindukuszu w 1972 roku. Nasza przyjaźo i wzajemne
zaufanie przetrwały wiele prób i trudnych chwil w latach późniejszych. Z Januszem i Krzysztofem
spotkałam się jeszcze raz dwa lata później w Pamirze na pierwowzorze naszej kobieco--męskiej
wyprawy, kiedy podczas wejśd na Pik Korżeniewskiej i Pik Komunizma po raz pierwszy była
wypróbowywana koncepcja niezależnej działalności zespołu kobiecego i męskiego. Zaufanie, jakiego do
nich nabrałam, pozwalało mi bez ujmy dla siebie przyjmowad ich krytyczne uwagi, a inicjatywę traktowad
jako w pełni odpowiedzialną.

Pozostałych uczestników mogłam poznad dopiero na tej wyprawie. Za ludzi, na których można liczyd,
uznałam tych, którzy sprawdzili się w czasie organizacji wyprawy. Niekiedy cierpieli oni z powodu
pokładanego w nich zaufania, bowiem w sytuacjach ważnych ich obarczałam odpowiedzialnością za
wykonanie zadao decydujących dla wyprawy. I tak, gdy trzeba było zorganizowad drugą częśd karawany,
w tyle pozostał Janusz Onyszkiewicz i Alison. Pozostanie z tyłu groziło późniejszym dojściem do bazy i
niewłączeniem się do pierwszych akcji aklimatyzacyjnych, a więc gorszym startem w góry. Zdawali sobie
z tego sprawę, jak zdawał sobie również towarzyszący im przez pewien czas Marek Janas, który sądził
nawet, że w ogóle będzie wykluczony z akcji górskiej. Z tego powodu poprosił na wszelki wypadek o
paszport i pieniądze. Ostatni fragment jego listu do mnie wywołał natomiast ogólny śmiech, „wyszedł" z
niego jak żywy Marek, któremu zawsze coś dolegało lub strzykało: „...proszę o witaminy na czas
przetrwania, od dwudziestu jeden dni miałem w gębie dwie pastylki witaminy C i wyżebraną od
Amerykanów pomaraoczę". Markowi proponowałam również począt-

2

kowo odprowadzenie chorej Sylvy z Urdokas do Skardu. Zastąpiła go w tym Ewa Abgarowicz, która
powiedziała tylko: .....jeśli

trzeba, to pójdę...", chod przez to praktycznie wyeliminowana była z naszej wyprawy. Ewa na własną
rękę zdecydowała się ruszyd sama jeszcze raz do góry z minikarawaną i przejśd pieszo w sumie około 500
kilometrów po lodowcu Baltoro. W koocu trafiła z goocami pocztowymi wyprawy wrocławskiej do jej
bazy pod Broad Peak. Wyprawa wrocławska pod wodzą Janusza Fereoskiego szła naszym śladem dwa
tygodnie po nas i Ewa zdążyła nawet włączyd się do akcji górskiej. Dzięki temu obydwie wyprawy, bo w
koocu Ewa doszła i do nas, mają piękną dokumentację fotograficzną ze swojej działalności i z rejonu
górskiego.

Dobierając uczestników do zespołu mogłam kierowad się ich przypuszczaną przeze mnie przydatnością
dla takiego modelu wyprawy, jaki został założony.

Nie znałam przedtem Marii Mitkiewicz, lekarza wyprawy. Po wyprawie w Hindukusz uzyskała opinię
osoby bezkonfliktowej, emanującej serdecznością i ciepłem i ta opinia znalazła swoje potwierdzenie na

naszej wyprawie. Podobnie nie zetknęłam się wcześniej z Alicją Bednarz; tylko raz stałyśmy obok siebie,
kiedy wręczono nam medal „Za Wybitne Osiągnięcia Sportowe". Udział w kilku wcześniejszych
wyprawach w Hindukusz dał jej duże doświadczenie nie tylko w akcji górskiej. Było to zauważalne już w
czasie marszu w górę do bazy, w wielu codziennych drobiazgach. Umiejętności kulinarne Ali zadziwiały
większośd uczestników, bezradnych wobec okrutnej rzeczywistości ograniczonego i znanego na pamięd
asortymentu żywności. Ala, chod mi nie zapomni do kooca życia, że nie dałam jej szansy wejścia na
któryś z Gasherbrumów, lojalnie stwierdziła już w kraju, że miałam prawo tak postąpid i żebym ją zabrała
na następną wyprawę.

Anka Czerwioska i Krystyna Palmowska były mi znane z opinii sportowej. Stanowiły zgrany zespół, który
przywykł do samodzielności i z roku na rok osiągał coraz to większe sukcesy. Mimo braku wcześniejszego
doświadczenia wyprawowego wykazały, że i w górach wysokich przyszłośd jest przed nimi. W najbliższym
okresie po powrocie z Karakorum potwierdziły to działalnością w Alpach, a pewnie w niedalekiej
przyszłości potwierdzą to i w Himalajach.

Stosunkowo mało, jeśli chodzi o osobisty kontakt, znałam Annę Okopioską, natomiast znałam jej
sukcesy. Anka — drobna i szczupła — już swoją budową predestynowana była do chodzenia po górach
wysokich, a jej udział w wyprawach w Pamir i w Himalaje w pełni to potwierdził. Z natury skryta i
zamknięta, sprawiająca wrażenie nieśmiałej i biernej, potrafiła nieocze-

2

kiwanie podjąd trudną i samodzielną inicjatywę, jak na przykład przejście latem z Danutą Szelenbaum
całej grani Tatr Wysokich. Z podziwem patrzyłam na wyprawie, jak łatwo przychodzi jej poruszanie się na
wysokościach nawet z ciężkim bagażem na plecach.

Z Haliną Kriiger-Syrokomską wspinałam się pod koniec lat sześddziesiątych w Norwegii i w Alpach. Przez
kilka lat byłyśmy jedynym kobiecym zespołem w Polsce, który podejmował trudniejsze samodzielne
przejścia. Halina żartowała, że z nami jest gorzej niż z małżeostwem, bo nie możemy się rozwieśd, jeśli
chcemy wspinad się w kobiecej dwójce. Pokładałam dużą nadzieję w jej doświadczeniu górskim i mimo
złych wspomnieo ze wspólnego udziału w wyprawie w Pamir w 1970 roku uważałam, że pierwsza
większa inicjatywa kobieca nie może odbyd się bez niej. Sądziłam, że zyskam w niej lojalnego
współpracownika, który odciąży mnie w wielu zadaniach i — co więcej — przyjmie na siebie częśd
odpowiedzialności. Halina, jeśli chciała, potrafiła zdobyd sobie sympatię bezpośredniością i dosadnym
humorem. Sądziłam więc, że pomoże mi przy kontaktowaniu się z zespołem.

Leszek Woźniak czyli Brodacz znany mi był przelotnie z Tatr. Razem z Marcinem Zachariasiewiczem
stanowili zespół o dużym doświadczeniu tatrzaoskim i alpejskim, twardy i odporny na wszelkie
przeciwności. Podjęta przez nich bardzo zaawansowana próba zimowego przejścia grani Tatr Wysokich
wyłącznie we dwójkę o mały włos nie zakooczyła się sukcesem. Wysiłek ten był bardzo podobny do
podejmowanego na wyprawach. Sportowe zimowe przejście grani do tej pory nikomu się jeszcze nie
udało. Na Leszku, sumiennym w wykonywaniu najbardziej niewdzięcznych zadao, można było polegad.
W porównaniu z Leszkiem Marcin wydawał się jeszcze bardziej niespokojny i ruchliwy, wolał wykonywad

krótkie i efektowne zadania. Mimo że zapalenie krtani wyeliminowało go z akcji górskiej, nie rozczulał się
nad sobą, żył namiętnie wyprawą widzianą z bazy i ubarwiał jej życie towarzyskie.

Leszek Cichy, który wniósł sporo inteligentnej inicjatywy, w skład zespołu wszedł jako jeden z najlepszych
alpinistów warszawskich. Miał już poza sobą jedną wyprawę. Chodzenie po górach przychodziło temu
najmłodszemu uczestnikowi wyprawy z pozazdroszczenia godną łatwością, może dlatego brakowało mu
zawziętości i ofiarności, która niekiedy decyduje o sukcesie.

Z ekipą filmową poznawaliśmy się prawie wszyscy dopiero w trakcie wyprawy. Operator Zbigniew
Pietrzkiewicz okazał się „złotą rączką" — reperował wszystko, co było popsute.

Gdyby Andrzej Zajączkowski jako reżyser był bezkonfliktowy, pewnie by nie stworzył ciekawego filmu i
mimo całej mo-

2

jej niechęci do tego filmu — chyba dobrego. Andrzej ukooczył AWF i reżyserię filmową w Wyższej Szkole
Filmowej w Pradze; był predestynowany do udziału w ekipie, którą będą czekad trudy podejścia,
przebywania w bazie na wysokości powyżej 5000 metrów i ewentualnie trudy wspinaczki. Znany nam był
przede wszystkim ze swojego filmu o grotołazach „Ósmy kontynent". Andrzej zaproponował jako
operatora Zbigniewa Pietrzkiewicza, który chrzest wyprawowy przeszedł podczas wyprawy naukowej na
Antarktydę. Zgłoszenie od Marii Krokowskiej, która i jako reżyser-kobieta i jako taterniczka byłaby
bardzo cennym uczestnikiem wyprawy, przyszło zbyt późno — wtedy, kiedy Andrzej ze Zbigniewem już
finalizowali rozmowy z redakcją.

Andrzej okazał się bezkompromisowym twórcą. Obiektywnie realizował swój pomysł tematu „kierownik
a zespół, czyli tajemnica sukcesu" lub porażki. Andrzejowi było wszystko jedno, czy wyprawa odniesie
sukces, czy porażkę. W tej sprawie nie zgadzaliśmy się i reprezentowaliśmy sprzeczne interesy. Nie
marzyłam o szczęściu bycia bohaterką filmu i wątpliwą satysfakcję sprawiało mi granie przy tych
założeniach, według nieznanego mi scenariusza i w czasie niekiedy napiętych sytuacji. Z radością
zrezygnowałabym z tego wyróżnienia w zamian za rzetelny film o wyprawie a nie o problemie. Andrzej
twierdził, że prawdziwy film o wyprawie mógłby nakręcid, gdyby ekipa filmowa liczyła co najmniej dwa
razy tyle osób ilu alpinistów i gdyby miał do dyspozycji ze dwa, helikoptery. Co gorsze, miał rację.
Obydwaj przez okres dwu miesięcy pozostawali w bazie i podpatrując życie wyprawy od podszewki nie
mogli zrobid innego filmu niż zrobili. Niejako sama przypieczętowałam wybór tematu, nie zgadzając się
ze względów bezpieczeostwa na ich wyjście do obozów wyższych.

Uczestnicy, poza nieliczną grupą, nie mieli więc okazji przed wyprawą zżyd się, zaprzyjaźnid,
skonfrontowad własnych możliwości z możliwościami innych, określid zakres wzajemnego zaufania.
Pierwsze poznawanie się przypadło na okres organizacji wyprawy. Od chwili zatwierdzenia składu
zespołu przez Polski Związek Alpinizmu podzieliliśmy się pracą.

Janusz Onyszkiewicz współpracował ściśle z komitetem organizacyjnym naszej wyprawy, mimo że
jednocześnie był w składzie komitetu organizacyjnego wyprawy na K2 planowanej na 1975 lub 1976 rok.

Janusz uważał, że nawet pozornie zdecydowanie sprzeczne interesy stwarzają możliwośd pokojowego
współdziałania; czuł się jak ryba w wodzie w konfliktowych sytuacjach i pomagał znaleźd wyjścia z
różnych ślepych zaułków. Biorąc na siebie kierownictwo zespołu męskiego był cennym
współpracownikiem zespołu kobiecego.

Sprzętem zajmował się Maciej Piątkowski, mimo że zrezygno-

wal z udziału w wyprawie. Częśd spraw przejął od niego Janusz Onyszkiewicz, który zajął się także bardzo
istotną dla wypraw himalajskich aparaturą tlenową; nie predestynował go do tego zawód matematyka.
Bardzo często funkcja pełniona na wyprawie nie miała nic wspólnego z zawodem uczestnika.

Także sprzętem zajmowali się: Leszek Cichy — student geodezji, Alison Chadwick — malarz i ja —
elektronik. My dwie zajęłyśmy się specjalistycznym sprzętem, który należało sprowadzid do Polski,
częściowo poprzez PHZ „Uniwersał" a częściowo w formie darowizn firm. W grę wchodziły raki, bardzo
lekkie maszynki do gotowania z ładunkami jednorazowego użycia, napełnionymi mieszanką propan-
butan zapewniającą odpowiednie ciśnienie gazu w niskich temperaturach, leciuteokie metalizowane
folie używane jako płachty ratunkowe, gdyż znakomicie zabezpieczają przed utratą ciepła, piankowe
materace, które nie nasiąkają wodą, i mnóstwo innych drobiazgów. Częśd potrzebnego sprzętu
przywiozłyśmy ze sobą z Międzynarodowych Targów Sprzętu Sportowego — ISPO, które co roku w lutym
odbywają się w Monachium, częśd została przysłana pocztą. Sprzęt krajowy to przede wszystkim sprzęt
biwakowy i transportowy oraz ekwipunek osobisty. Wszystkie krajowe wytwórnie sprzętu sportowego
pomogły nam. Jeśli nie było odpowiedniego sprzętu z produkcji seryjnej, wytwarzały specjalistyczne
modele w ramach produkcji doświadczalnej. Legionowskie Zakłady Sprzętu Sportowego i Turystycznego
zaopatrzyły nas w namioty szturmowe „Turnia I", „Turnia II" i lekkie „Makalu", a także w namioty
bazowe „Warta IV super" i duże ośmioosobowe „Himalaje". Wysokościowe podwójne buty z
wymiennymi wewnętrznymi bucikami z filcu i ze sztucznego futra, tak zwane „Zawrat III", oraz lżejsze,
tak zwane „Lhotse", przeznaczone do marszu przygotowała dla nas Wałbrzyska Wytwórnia Sprzętu
Sportowego. Liny z tworzyw sztucznych o łącznej długości kilku kilometrów kupiliśmy w Bielsku,
materiały na uszycie śpiworów, kurtek puchowych, odzieży przeciwwiatrowej, plecaków, worów
transportowych — w Łodzi, puch — w Puławach. Zjednoczenie „Polsport" z przychylnością patronowało
naszym zabiegom.

Sprawami tysiąca i jeden drobiazgów z dziedziny nie tylko sprzętu zajął się Marek Janas — doktor nauk
technicznych. Był nieznośnym zrzędą, ale dzięki temu rzeczywiście pamiętał o tysiącu i jednej sprawach.
Pełen twórczej inicjatywy, między innymi zaprojektował i wykonał lekkie, zrobione ze stopu aluminium,
składane drabiny, które miały ułatwid przekraczanie szczelin lodowca. Przez te drabiny zyskałam sobie w
Marku wroga, jeśli nie do śmierci, to w każdym razie na jakiś czas. Kiedy

2

w Askole ze względu na brak tragarzy redukowaliśmy bagaż wyprawy, zdecydowałam się jednak nie brad
ich do bazy.

Sprawami łączności zajmowała się Krystyna Palmowska, która jako inżynier elektronik skompletowała
potrzebny sprzęt radiowy i materiały. Do niej więc należało przygotowanie radiotelefonów typu
„Klimek", potrzebnego osprzętu, akumulatorów i baterii, magnetofonów do rejestrowania
przeprowadzanych przez radiotelefony rozmów, radia potrzebnego w bazie do wysłuchiwania prognoz
pogody nadawanych specjalnie dla wypraw alpinistycznych. Przygotowała nawet szereg kaset z
nagraniami. Krystyna postarała się o uzyskanie licencji krótkofalowca.

Jej partnerka Anna Czerwioska, farmaceutka, zajęła się opakowaniami. Jest to bardzo ważny problem dla
wypraw, bowiem w czasie długich karawan koszt transportu jest bardzo wysoki; przykładowo transport 1
kilograma kosztował nas około 5 dolarów, przy wielotonowym bagażu wyprawy koszty te sięgają
kilkunastu tysięcy dolarów. Należało przygotowad możliwie lekkie a jednocześnie trwałe opakowania. Do
tego celu posłużyły nam parafinowane kartony, fibrowe bębny i skrzynie z epoksydu. Już w kraju
przygotowaliśmy gotowe 30-kilogramowe ładunki dla tragarzy.

Maria Mitkiewicz z Zakopanego, lekarz wyprawy, przygotowała sprzęt medyczny, w którym musiało byd
wszystko. W górach byliśmy odcięci od świata i zdani wyłącznie na siebie. Jakakolwiek akcja ratunkowa
trwałaby tygodnie, żaden helikopter z tych, które są w Pakistanie, nie wyląduje powyżej 5000 metrów,
zresztą nie moglibyśmy szybko go przywoład. Radiostacja w czasie transportu uległa uszkodzeniu i
musieliśmy z niej zrezygnowad.

Alicja Bednarz z Krakowa zajęła się wszelkimi sprawami załatwianymi na południu Polski. Do nich
należało między innymi szycie naszego sprzętu puchowego w Krakowie i w Katowicach.

Przygotowanie żywności — najbardziej odpowiedzialny i niewdzięczny odcinek pracy, bo zawsze są
niezadowoleni — należało do Leszka Woźniaka, chemika, zwanego „Brodaczem" z powodu posiadania
imponującej brody.

Marcin Zachariasiewicz przezywany na wyprawie „Marcysią", z zawodu chemik, zajmował się sprawami
transportu i opracowaniem trasy samochodu ciężarowego wyprawy. Pełen inicjatywy i pomysłów, chod
niewytrwały w ich realizacji, wnosił do wyprawy ciągle coś nowego.

Krzysztof Zdzitowiecki, biolog, nie mający stałego przydziału do pracy, pomagał innym i służył do
specjalnych poruczeo.

Kierowcą wyprawy był inżynier górnik z zawodu — Andrzej Łapioski, zwany Łapą, syn gospodarzy
schroniska nad Morskim

2

Okiem w Tatrach. Fabryka Samochodów Ciężarowych w Starachowicach wyraziła zgodę na wypożyczenie
samochodu, ale ponieważ w chwili wyruszania wyprawy mogła dad nam wyłącznie Stara A 28,
musieliśmy z niego zrezygnowad, bo nie pomieścilibyśmy w nim naszego bagażu. Na szczęście zdążyła
przed naszym wyjazdem wrócid zimowa wyprawa na Lhotse i przejęliśmy od niej 9-tonowego Jelcza 316.

Z uczestnikami tej wyprawy powróciła Anna Okopioska, fizyk jądrowy, dla której niełatwa była decyzja
udziału w kolejnej wyprawie, przede wszystkim ze względu na sprawy zawodowe.

Do udziału namówiłam również Halinę Kruger-Syrokomską, z zawodu historyka sztuki. Halina z przyczyn
niezależnych od niej nie była pewna swojego uczestnictwa. Kiedy sytuacja się wyjaśniła, włączyła się do
ostatniego etapu prac organizacyjnych i przyjęła na siebie obowiązki skarbnika.

Ewa Abgarowicz dołączyła do wyprawy jako fotografik; fotografowanie było jej hobby uprawianym poza
godzinami pracy w zawodzie chemika.

Sylvę Kysylkovą zaproponowałam do składu wyprawy, bo pokładałam duże nadzieje w jej
doświadczeniu. Większośd uczestników poznała ją osobiście dopiero w czasie pakowania sprzętu. Ta
znana czeska alpinistka, mająca na swoim koncie piękne osiągnięcia w Alpach, mogła dopiero wtedy
przyjechad do Polski. Następne spotkanie z Sylvą odbyło się już w Islamabadzie.

Ostatnie kłopoty postawiły na nogi komitet organizacyjny jeszcze w przeddzieo odjazdu samochodu.
Mieliśmy trudności z uzyskaniem zezwolenia na dodatkowy wywóz żywności. Nie wszyscy rozumieli, że
uczestnicy wyprawy wysokogórskiej muszą odżywiad się inaczej, niż turyści jadący do Bułgarii.

— Po co wam tyle rodzynek? — nie mógł zrozumied przeglądający nasze bagaże urzędnik celny.
Argumentowałam kaloriami, łatwą przyswajalnością, wypróbowaniem, przyzwyczajeniami. Szczęście i
tym razem nam sprzyjało, uzyskaliśmy zgodę. Chociaż, jak się na wyprawie okazało, racja była po stronie
celnika — rodzynek mieliśmy dużo za dużo. „Nie szły" na tej wyprawie. Jedliśmy je w koocu na siłę, były
karą za każde nieparlamentarne słowo; z czasem kara została zaostrzona o łyżkę smalcu, który też był w
nadmiarze.

W połowie kwietnia zakooczono pakowanie samochodu, które odbywało się na terenie Ośrodka
Rekreacji i Wypoczynku „Wisła" na Pradze. W samochodzie jechad miał oczywiście Andrzej Łapioski oraz
Leszek Woźniak i Marcin Zachariasiewicz. Trasa prowadziła przez Bułgarię, Turcję, Iran, Afganistan i
Pakistan do nowej stolicy tego kraju — Islamabadu. 17 kwietnia załadowany po brzegi samochód
wyprawy odjechał w strugach deszczu z placu Defilad.

2

Alison i ja jako grupa organizacyjna odleciałyśmy 29 kwietnia do Kabulu, a następnie autobusem
dotarłyśmy 2 maja do Islamabadu. Pozostali uczestnicy wyprawy odlecieli z Warszawy 13 maja do
Duszanbe i jadąc przez Termez i Kabul przybyli do Islamabadu 17 i 18 maja. 13 maja przyleciała z
Czechosłowacji Sylva Kysylkova.

Dzięki ogólnej życzliwości dla przedsięwzięcia, dzięki dużemu wkładowi pracy organizatorów,
uczestników wyprawy i bezinteresownych współpracowników został odniesiony pierwszy sukces.
Wyprawa wyruszyła z kraju bez opóźnienia w niespełna pół roku po rozpoczęciu przygotowao.

KARAWANA

Władysław Leszek Woźniak Janusz Onyszkiewicz

26.V. Skardu

Fragment listu: .....Bo w ogóle to jesteśmy od dwóch dni

w Skardu. Przylecieliśmy wojskowym transportem w asyście kompanii żołnierzy z garnizonu. Na lotnisku
miałem komiczną przygodę. Musiałem robid unik przed śmigłem lądującego samolotu. No i rozwaliłem
sobie nie tylko portki, ale i tyłek. Przyjemne to nie było, za to żołnierze na lotnisku mieli uciechy co
niemiara. Zamieszkaliśmy w domku na skarpie nad Indusem. Wokół ośnieżone szczyty po cztery, pięd
tysięcy metrów. Niedaleko naszego domku — chyba 3 kilometry — wyrasta potężna skalna ściana
zakooczona ośnieżonym wierzchołkiem gdzieś na wysokości 4000 metrów. Skardu leży na wysokości
2300 metrów. Panuje tu całkiem znośna atmosfera i — co najważniejsze — nie ma w ogóle much. Samo
Skardu niewielkie i dośd nędzne. Tylko, że w zieleni. No i te góry wokół... Lecąc tu mijaliśmy o
wyciągnięcie ręki Nanga Parbat i Haramosh. Lecieliśmy doliną i wierzchołki ich wznosiły się powyżej
samolotu. Zobaczyłem wreszcie naszą górę. Przez chwilę pokazał się taki ząbkowany grzbiecik obok
symetrycznej piramidy K2. Zaraz po naszym przylocie zaczęła się psud pogoda. W nocy padał deszcz.
Mowy nie ma o lotach, nawet jeśli Wanda zdołała coś załatwid z transportem. Zanosi się na dłuższe
czekanie w Skardu. Tej samej nocy, kiedy startowaliśmy, przyleciała reszta grupy z Kabulu. Nie zdążyłem
z nikim porozmawiad i dręczy mnie myśl, że minąłem się z korespondencją do mnie. A tutaj chyba
przyjdzie długo czekad. Już widzę oczyma wyobraźni wyprawę przeczekującą monsun w bazie. Janas co
prawda kracze, że i tak wyżej nie dotrzemy. Jak na razie zwalczamy solidarnie jego poglądy. W sąsiednim
pokoju zamieszkał wtedy Kanadyjczyk. Pożyczyliśmy mu śpiwór i zadomowił się. Właśnie przyniósł
drewno i rozpalił na kominku. Pokój wypełnił się kłębami dymu, a w tych kłębach Marcin z Markiem
dyskutują zawzięcie o alpinizmie jako takim..."

To było pięd dni temu. Siedzieliśmy we czwórkę w Skardu

2

76X10'

latok

—crśsS,

^CANCHEN SAR

DONGBAR

GAMA SOKHA LUMBU.

Gomboro

Dassu

Biano

Chutran,

Chongo

Askole

Pahorn

Bardumal

<^^\6400 tj!

KOŚER GUNGf .. ( i t /

Mango gus<

/' ; -OK288

fchumik V

•Skoro La

Hurchuś

■ /Skoro,

MARSHAKALA^

■■^y \ N JShigar. SHIMSHAK

lotnisko

Skardu'

2300 ■

76°00'

Trasa Wyprawy Kobiecej w Karakorum w 1975 roku oraz Wyprawy Klubu Wysokogórskiego — Wrocław
1975. która prowadzi dolinami rozdzielającymi grupy górskie Rakaposhi. Panmah Mustagh i Baitoro
Mustagh po stronie zachodniej i północnej od grupy górskiej Masherbrum znajdującej się po stronie
południowej.

;M. białe,

'Błaho LjpJ^SL

l/m. biarc^ędi

i '--r? O 6759/

BALTORO Kj .'7422

I C. V-7312°V^SIA°

iCHÓGOLISA^y \ \

i'?.'\ mashęrbrum^j:

1 i V -Ci. 7flOI

6370

■ l.»IL.III 1 II ............. traktorami i jeepami

—- ------------- karawana z tragarzami

droga wyprawy wrocławskiej

▲ ®

baza i zdobyte szczyty

droga wyprawy kobiecej

O D--0* szczyty, lodowce, przslącze

U — Urdokas; C — Concordia (ok. 4600 m); Lod. A — Lodowiec Abruzzi, w literaturze włoskiej nazywany:
Duca degli Abruzzi; Lod. G.A. — Lodowiec Godwina Austena; szczyty w masywie Falchan Kan-flri: N —
Północny, MD — Środkowy (I wejście dokonane zostało przez wyprawę wrocławską 28.7.1975 roku), M
— Główny (8047, także 8051 m).

Szkic wykonany został na podstawie map: Tactlcal Pilotage Chart, seria TPC, ark. G-7D, skala 1:500000,
wyd. ACIC 1959, mapy Ghiacciaio Baltoro, skala 1:100000, wyd. Instituto Geografico Militare 1969, mapy
India and Pakistan, Mundik, seria U 502, ark. NI 43-3, wyd. 2-AMS 1963.

1

z polową bagażu wyprawy i czekaliśmy na resztę. Dobrze jeszcze, że można było chodzid na wycieczki w
okoliczne góry. Po tej stronie Indusu to jeszcze Himalaje. Co prawda wyglądają

0

wiele skromniej niż widoczne na horyzoncie białe szczyty Karakorum, ale nazwa imponuje. Po

czterech dniach przyleciała następna częśd wyprawy z resztą bagażu, a dziś jesteśmy wreszcie w
komplecie. Przyleciały dziewczyny jeszcze pod świeżym wrażeniem spotkania z panią Bhutto i kwiatem
żeoskiej dyplomacji. Jest wieczór. Przed naszym resthauzem stoją już zamówione na jutro traktory i
jeepy, które mają przewieźd bagaż

1

nas 90 kilometrów dalej — tam kooczy się droga jezdna. Skooczyliśmy już kolejne

przepakowywanie bagażu. Zwerbowani kulisi ruszyli dzisiaj piechotą do Dassu, gdzie będzie się
formowad karawana. Ku naszemu zdziwieniu stawili się dosyd licznie, chod przed nami są przecież
Amerykanie. Podobno zwerbowali pod K2 około sześciuset tragarzy. Nasza karawana będzie liczyd
„jedynie" dwustu pięddziesięciu. Wzruszył nas dziadek, który przyszedł z własnymi nosiłkami i w butach
otrzymanych od japooskiej wyprawy. Pokazywał referencje od Moraveca — zdobywcy Gasherbruma II z
1956 roku. Reguły gry są twarde. Karawanę formuje sardar (dowódca karawany) i on dobiera ludzi,
którzy w jego opinii nadają się na tragarzy. Stary weteran odszedł z niczym. Jutro żegnamy to ostatnie
miejsce, gdzie jeszcze odczuwamy więź z resztą świata. Mała placówka pocztowa w Skardu umożliwia
wysyłanie korespondencji, która dociera do Polski — przy odrobinie szczęścia już po dwóch tygodniach.
Od jutra będziemy skazani wyłącznie na przypadek i droga wysyłanych listów wydłuży się o całe
tygodnie. Toteż każdy, kto spakował swój plecak, chwyta za pióro usiłując przekazad swym bliskim
jedyne byd może na przeciąg długich miesięcy słowa. Żywności mamy na dwa i pół miesiąca, a nie
zrezygnujemy łatwo z naszej góry.

30.V. Gomboro

Zbyszek miota się w kręgu klaszczących kulisów. Podsuwa terkoczącą kamerę przed roześmiane twarze.
Filmuje taoczących kołysząc się wraz z nimi w takt rytmicznej melodii. Ciężkie jest zadanie filmowca,
który chce zrobid kilka nie pozowanych ujęd. Kulisi bawią się. Wanda zarządziła dzieo postoju i
wykorzystują to ciesząc się bezczynnością. Za ten dzieo należy im się zwyczajowo połowa normalnego
wynagrodzenia. Jesteśmy w Gomboro, o dzieo drogi od Dassu. Do samego Dassu nie dojechaliśmy.
Ostatni odcinek drogi zniszczyło zeszłoroczne trzęsienie ziemi. Rozładowaliśmy traktory o 10 kilometrów
wcześniej w przysiółku o nazwie Baha. O te 10 kilometrów wydłużyła się droga, któ-

rą mamy przebyd pieszo. W sumie — jak to żartobliwie określamy — przed nami dwutygodniowe wczasy
wędrowne na dystansie około 250 kilometrów w poziomie i 2,5 kilometra w pionie.

„Z Orbisem po radośd i zdrowie w najwyższe góry świata". Krzywiąc się prostuję grzbiet obolały po
wczorajszym etapie. Plecaki grupy męskiej nie różnią się zbytnio wagą od tego, co noszą kulisi. Kobiety
niosą niewiele mniej. Trzeba maksymalnie wykorzystad nasze możliwości transportowe. Jeden ładunek
tam w górze to możliwośd przedłużenia działalności górskiej o jeden dzieo. Z każdym dodatkowo
zatrudnionym kulisem koszty i kłopoty z karawaną rosną w postępie geometrycznym. A kłopotów i tak
mamy dosyd. W Dassu został Saeed z Marcinem i Markiem nad stosem ładunków, do których zabrakło
tragarzy. Janusz został wczoraj na trasie z chorym kulisem i przyszedł o drugiej w nocy. Ostatni kulisi
dotarli do nas dopiero rankiem. Siedzimy więc i czekamy. Przede wszystkim na Saeeda, który faktycznie
trzyma w garści całośd spraw karawany. Wykorzystuję ten dzieo na błogie lenistwo. Ostatniej nocy
miałem z Jędrkiem

1

Pomurnikiem kuchenny dyżur (kolacja — śniadanie). Czystą wodę możemy teraz oglądad tylko

we śnie. Na biwakach mamy do dyspozycji zamuloną wodę z lodowca o kolorze kawy z mlekiem. Zdrowa,
ale przyjemnych skojarzeo nie budzi. Z rozmyślao wyrywa mnie zmiana rytmu melodii. W środku kręgu

śpiewaków pozostał tylko jeden solista. Wyginając się taoczy „taniec z szalem" udając nadobną hurysę.
W sumie — męski piknik. Jesteśmy przecież w muzułmaoskim kraju.

2,VI. Askole

Mały placyk zastawiony jest rozbebeszonymi ładunkami. Zginamy grzbiety nad kolejnym
przepakowywaniem bagażu wyprawy. Niespodzianka finansowa — wyższe stawki powyżej Askole —
zmusza nas do redukcji ilości ładunków. Zostawiamy częśd żywności i sprzętu. Wyciągamy z naszej
żywności herbatę dla kulisów. Jestem odpowiedzialny za tę operację. Klnąc pod nosem przeglądam
zawartośd każdego bębna. Wyjmuję rzeczy, bez których możemy się obejśd. Teraz to już w ogóle nie
będzie można nic znaleźd przed dojściem do bazy. Ma tam dotrzed sto pięddziesiąt ładunków.
Nienaruszone pozostawiam tylko bębny z prowiantem na czas trwania karawany. Projektowałem je tak,
aby jeden bęben wystarczał na nasze całodzienne wyżywienie — każdego dnia można będzie zwolnid
jednego tragarza. Przybywa ładunków. Kupiliśmy mąkę dla tragarzy. Przepisy rządowe wyliczają bardzo
dokładnie, co należy się tragarzom, a my musimy do tego dostosowad. Na całą tę operację mamy jeden
dzieo.

2

— Zdobycie Gasherbrumów

3?

Tyle trwa zwyczajowy postój w tej ostatniej ludzkiej siedzibie. Postój nie pozwolił nam jednak na
połączenie wyprawy. W Gom-boro dogonili nas Saeed i Marcin, a obecnie Pomurnik i Leszek, którzy
zostali tam czekając na koocówkę karawany. W Gomr boro Janusz z Markiem smętnie siedzą nad
dwudziestoma pięcioma ładunkami, usiłując zorganizowad ich transport. Tutaj czujemy już oddech gór.
Po drugiej stronie doliny szczyty połyskują bielą śniegu. Samo Askole o dziwo przypomina nasze polskie
wioski. Szeroką kotlinę pokrywają pola uprawne (pszenica, groch, jęczmieo, hreczka). Ścieżka wije się
miedzami, przemyka pośród wiejskich opłotków obsadzonych wierzbami i topolami. I tylko te strzeliste
szczyty wokół i jeszcze świadomośd, że jesteśmy na wysokości 3000 metrów. W kącie placyku Marysia
urzęduje wśród tłumu pacjentów. Zeszli się chyba z całej doliny do mem-sahib, która daje takie ładne
kolorowe pigułki. Jest sporo symulantów, którzy chcą po prostu dostad kolorową tabletkę, ale są i ludzie
rzeczywiście chorzy. Ci dostają zastrzyki, antybiotyki. W organizmie, który nie zetknął się nawet z
aspiryną, jedna kapsułka może zdziaład cuda. Jest zadziwiająco mało pacjentów z chorobami skóry.
Podobno to zasługa gorących źródeł siarkowych, które mijaliśmy po drodze. W jednym z nich siedziała
grupa nagusów — to tragarze amerykaoskiej wyprawy, która założyła właśnie bazę pod K2, wracają do
domów.

Wejście do kotliny, w której leży Askole, zamykają potężne skalne wrota. Kiedy żmudnie podchodziłem
ścieżką omijającą przełom wierzchem górskiego grzbietu, zrozumiałem dlaczego plecy ludzkie są tu
jedynym środkiem transportu. I jeszcze długo pozostaną...

3.VI. Korophon ^

Wiatr miecie piaskiem i łopoce ściankami tropiku, który służy nam za kuchenny namiot, to oddech gór.
Wychodzę, żeby dołożyd parę kamieni obciągających płótno. Nad krawędzią skarpy ukazuje się głowa. To
Pomurnik przydźwigał kolejny kanister wody z odległej o paręset metrów rzeki. Mam dzisiaj razem z nim

i z Jędrkiem dyżur kuchenny. Trzeba nakarmid i napoid towarzystwo. Dwadzieścia osób to już stołówka.
Na drogę każdy musi dostad kompot do bidonu. Śniadanie trzeba podad wcześnie, aby nie opóźniad
wymarszu. Załoga kuchni wstaje jutro przed godziną czwartą. W garze bulgoce już rybna zupa.
Doprawiam ją na ostro i zaczynamy obdzielad towarzystwo, które jeszcze się schodzi. Nieufne
początkowo twarze rozpogadzają się po pierwszych łykach. Większośd odnosi się z rezerwą do moich
wyczynów kulinarnych, ale zmęczenie dodaje smaku każdej z potraw.

9i

Z Askole wyruszyliśmy dośd późno, a etap nie należał do najłatwiejszych. Szczególnie czujemy w kościach
trawersowanie lodowca Biafo. Mocno pofałdowany teren pokryty osuwającym się spod nóg piargiem,
wśród którego wiła się ledwo widoczna i zanikająca co chwila ścieżka. A niektórzy z naszych kulisów idą
boso. Jest już ciemno, a jeszcze nie widad Wandy, Saeeda i Leszka Cichego, którzy wyprawiali z Askole
ostatnich kulisów. Spod ogromnego kamienia, gdzie ulokowali się kulisi, dobiegają chóralne śpiewy.
Podziwiam tych ludzi. Kiedy drugiego dnia karawany z trudem pokonałem strome górskie podejście,
zobaczyłem na ścieżce taoczących tragarzy. Bawili się znakomicie. I to przy ich systemie noszenia
ładunków... Nie uznają żadnych taśm ani pasów nośnych. Całe ich wyposażenie to kawał sznura
kręconego ręcznie z owczej wełny. Omotują nim ładunek naprężając sznur przy pomocy patyka i
przekładają pojedynczy sznur przez ramiona. Pije to w barki, toteż co kilkadziesiąt metrów przystają w
rozkroku opierając ładunek o specjalnie niesiony kij z poprzeczką. Kij ten służy również do podpierania
się przy trawersowaniu stromych stoków.

W Askole została Alison z Zajączkowskim. Mają czekad na „ogon" karawany, który stanowią Janusz,
Marek i dwadzieścia pięd ładunków. Wanda podliczyła kasę i zostawiła Januszowi polecenie, żeby zabrał
również częśd ładunków pozostawionych w Askole.

Jutro czeka nas przeprawa przez górską rzekę — podobno niezbyt trudna przy obecnym poziomie wody.
W okresie „dużej wody" buduje się w górze rzeki most linowy, ale oznacza to wydłużenie drogi o jeden
dzieo.

7.VI. Paiju

Fragment listu: „Wreszcie jest możliwośd przesłania korespondencji. Spotkaliśmy karawanę amerykaoską
schodzącą na dół po paliwo. Ich sardar jest starym znajomym Saeeda i weźmie naszą korespondencję do
Skardu. Jesteśmy w Paiju (piękna oaza zieleni tuż przed czołem lodowca Baltoro) i mamy pierwszy strajk
kulisów. Siedzimy i czekamy aż zmiękną. Na dwoje babka wróżyła, ale ogólnie nie jest źle. Wokół góry tak
piękne, że aż dech zapiera. Kupa dziewiczych sześciotysięczników. Nic tylko się wspinad. Ech! Chyba
jeszcze żadna polska wyprawa nie miała takich problemów. Jak na razie nasze „wczasy wędrowne"
trwają i trwają. Dziś dziewiąty dzieo karawany (w tym cztery dni postoju), a dla mnie pięddziesiąty dzieo
wyprawy. W sumie — nie wiadomo, co z tego wyjdzie. U nas sytuacja zmienia się kilka razy dziennie, a
jest już początek czerwca. Na wyprawę to jednak późnawo. Francuzi mają już obóz I, Amerykanie

bazę wysuniętą, a my siedzimy o osiem dni drogi od naszej ewentualnej bazy i nie wiadomo, czy
ruszymy. Na razie pogoda zupełnie jak w Tatrach. Rano deszczyk, potem słooce, chmury, wiatr (to już

tutejsza specjalnośd), a wieczorem się rozpogadza. Nasza wyprawowa pani doktor ma pełne ręce roboty.
Sylva od kilku dni jest ciężko przeziębiona, Kryśka skręciła nogę, a codziennie zgłaszają się poranieni
kulisi. Na każdym etapie ścieżka trawersuje jakieś skały, gdzie trzeba się wspinad. Na razie idzie mi się
nieźle. Weszliśmy na wysokośd 3500 metrów i do góry już tylko 1500 metrów, a w poziomie ze 100
kilometrów do przejścia (oczywiście do bazy)..."

Dwa dni trwały pertraktacje z kulisami. W efekcie dostali niewielką podwyżkę i obietnicę, że na lodowcu
otrzymają od nas prymusy, paliwo i namioty. Uszczupli to nasze zasoby, ale podobno w granicach
tolerancji. Tak twierdzi Marek, który wczoraj wieczorem dotarł do nas; on zajmował się sprzętem
gospodarczym i paliwem przy organizacji wyprawy. O wiele bardziej pogarsza naszą sytuację fakt, że
kulisi wywalczyli zgodę na dokonanie wypłaty na Concordii — to miejsce na lodowcu, gdzie zbiega się
kilka bocznych dolin, o dwa dni drogi od miejsca, gdzie chcemy założyd bazę. Zostaniemy wtedy
praktycznie zdani na ich łaskę, a właściwie na chęd zarobku. Mogą nas zniszczyd żądając horrendalnych
stawek za ten ostatni odcinek. Od wczoraj zaczęliśmy wydawad kulisom żywnośd według przepisowych
stawek. Nie wszystkim. Niektórzy zgodzili się — oczywiście za dopłatą — iśd dalej korzystając tylko z
własnych zapasów.

Dzisiaj dwie miłe niespodzianki: nawiązaliśmy kontakt radiowy (nieocenione „Klimki") z Januszem i
Alison, którzy biwakują z resztą karawany o dzieo drogi od nas i dogoniła nas wyprawa amerykaoska.
Grupa filmowców będzie kręcid film o wyprawie znanych alpinistów. Amerykanie bawią się jak dzieci
prowokując tragarzy do pozowania przed kamerą. Wieczorem urządzamy śpiewy zbiorowe w "namiocie
kuchennym.

Wanda siedzi z miną dosyd niewyraźną. Ma prawo niepokoid się o dalsze losy wyprawy. Co będzie, jeśli
kulisi zostawią nas ze stosem bagażu przed dojściem do bazy?

8.VI. Liligo

Po kamieniach pełga blask ognisk, a zewsząd dobiegają odgłosy śpiewów. Aż się wierzyd nie chce, że na
tym niewielkim, zasłanym skalnymi blokami tarasie nocuje czterystu ludzi — tylu mniej więcej liczą
połączone karawany, nasza i amerykaoska. Wypełniłem już swoje codzienne obowiązki — razem z
Pomurnikiem i Jędrkiem stanowimy teraz zespół wydzielający żywnośd kulisom. Jesteśmy za to zwolnieni
od innych obowiązków. U nas

już ciemnośd, nad głową gwiazdy, a po przeciwnej stronie doliny różowi się jeszcze w zachodzącym
słoocu dumna wieża Paiju Peak. Połamała na niej w zeszłym roku zęby wyprawa, w której brał udział
nasz kapitan Saeed. Rzeczywiście wygląda na twardy orzech do zgryzienia. W ogóle Karakorum
zaskoczyło mnie swoją wielkością. Stoją potężne skalne i skalno-lodowe ściany. Jak gdyby Alpy
zwiększone dwa—trzy razy. Biwakujemy na wysokości 3800 metrów, a przecież dopiero weszliśmy na
lodowiec i zaledwie przeszliśmy go w poprzek. Lodowiec pełznie jeszcze dalej wspinając się na
sześciotysięczne przełęcze.

Układam się do snu pomiędzy ładunkami. Zanim naciągnę kaptur śpiwora, patrzę jeszcze raz w gwiazdy
mrugające w przejrzystym powietrzu. Co nam przyniesie jutro? Od sąsiednich kamieni dochodzi ciągle
jeszcze pomruk chóralnego śpiewu.

10.VI. Urdokas

Sylva zostaje. Decyzja Marysi zabrzmiała jak wyrok, ale jest nieodwracalna. Sylva choruje już od kilku dni.
Początkowo była nadzieja na poprawę. Nie można było odbierad jej szansy udziału w wyprawie.
Gorączkująca dziewczyna szła dzielnie wytrzymując tempo karawany. Mogliśmy jedynie odciążyd ją od
bagażu. Dalej iśd już nie może. Dzisiaj wchodzimy na lodowiec. Dotąd szliśmy głównie bocznymi
morenami.

Urdokas ,to ostatnia oaza zieleni na naszym szlaku. Aż nierzeczywista w swym pięknie. Nie ma co prawda
drzew tak jak w Paiju, ale trudno sobie wyobrazid na wysokości 4050 metrów to, co zobaczyliśmy tutaj.
Połogie żebro górujące nad lodowcem "porośnięte bujną trawą. Wszędzie pełno karłowatych wierzb,
kwiatków. Spoglądamy na nie z rozczuleniem świadomi, że to ostatnie żywe rośliny, jakie możemy
oglądad na tym lodowym pustkowiu. Nawet zmęczenie pracą nie zabija tego wrażenia. A roboty nie
brakuje.

Po wczorajszym wcale niełatwym etapie nasza trójka musiała jeszc2e rozdzielid żywnośd dla kulisów na
kilka porcji. Częśd przeznaczona na powrót (to także musimy im zapewnid) zostaje pod opieką oficera
łącznikowego Amerykanów, którzy tu się zatrzymują. Na drogę do góry wydajemy żywnośd na dwa dni
naprzód. Wszystko to pozwala odprawid na dół kilku kulisów więcej, ale trzeba im było osobno wydzielid
racje żywności na powrót. Dzisiaj od rana wydajemy pozostałym tragarzom przygotowane uprzednio
trampki i okulary słoneczne (również zastrzeżone przepisami). Mamy ich za mało. Niektórzy tragarze
godzą się iśd dalej bez tego wyposażenia, oczywiście za dodatkową opłatą- Amerykanie wspomagają nas
ofiarując dwa tuziny okularów.

Do tego wszystkiego dochodzi nowy problem. Wanda została

wczoraj w Liligo razem z Ewą Abgarowicz i Markiem. Chciała skontaktowad się z podążającym z dołu
Januszem. Doszli do nas dopiero dzisiaj po biwaku na lodowcu. I wybuchła burza. Wanda wyznaczyła
Marka, aby został z Sylvą jako opiekun. Stanęliśmy okoniem. Ta decyzja oznaczała w praktyce
wykluczenie go z akcji. Ewentualne sprowadzenie Sylvy na dół i powrót do bazy zajmą około miesiąca. A
to przecież Marek był jednym z głównych organizatorów wyprawy i włożył w nią wiele pracy. Poza tym
stanowi istotną częśd naszej siły uderzeniowej. Jako grupa męska złożyliśmy na ręce Wandy
oświadczenie, że jeśli wprowadzi w czyn swoją decyzję, zostajemy i schodzimy na dół razem z Markiem.
Jedynie Leszek Cichy pozostał na uboczu, nie przyłączając się do głosów protestu. Wanda skapitulowała.
Z Syl-vą zostaje Ewa. Jeśli po tygodniu amerykaoski lekarz uzna, że stan zdrowia pacjentki nie rokuje
nadziei na poprawę, zejdą obie do Skardu, skąd Ewa wróci ewentualnie do góry. Jako fotograf wyprawy
zdąży jeszcze zrobid dokumentację fotograficzną. Z westchnieniem ulgi przyjęliśmy ten werdykt.

Ostatni tragarze znikają za zakrętem ścieżki. Jeszcze raz ogarniam wzrokiem zielone stoki i garbiąc się
pod ciężkim plecakiem schodzę w kierunku wijącej się w dole burej wstęgi lodowca.

ll.VI. Lodowiec Baltoro u stóp Mitrę Peak

Długi wąż ludzi powoli schodzi lodowym stokiem. Ostrożnie stąpają po wyrąbanych w lodzie stopniach, a
potem po ogromnym głazie chybocącym się w nurcie lodowatej rzeki. Z rozpaczą patrzę na ciemniejące
niebo. Ta przeprawa przez rzekę będzie nas kosztowad o jeden biwak więcej. Chyba nie zdołamy dzisiaj
dotrzed do Concordii. Nie wiedzie nam się. Wczorajszej nocy spadł śnieg. Z ponurymi myślami zwijaliśmy
rankiem wilgotne namioty. Odbieraliśmy od kulisów namioty, które dostali na nocleg, i wiązaliśmy je w
gotowe ładunki. Tragarze również nie byli zbyt weseli. A teraz jeszcze ta przeprawa. Na dodatek
jesteśmy w zdekompletowanym składzie. Brakuje aż sześciu osób. Wanda, Marcin i Leszek Cichy poszli
przodem — chyba są już na Concordii; Pomurnik i filmowcy są gdzieś z tyłu. Słowem: wyprawa w
proszku.

Dmie mroźny wiatr. Tragarze zbili się w gromadę przy ładunkach i wyraźnie dają do zrozumienia, że nie
ruszą się stąd za żadne skarby. Ha! Trudno! Wyciągamy namioty. Rozpakowuję skrzynię z czekanami i
rozdaję. Gdybyśmy mieli je w garści parę godzin temu, przeprawa trwałaby o wiele krócej. Gorąca zupa
poprawia humory. Rzedną nam tylko miny, gdy pomyślimy

38

o kolegach nocujących na głodno gdzieś na lodowcu. No, nie jest z nimi tak źle. Mają śpiwory, pianki i po
kawałku plastykowej folii — nasze normalne osobiste wyposażenie. Wystarczy na znośne spędzenie nocy
pod gołym niebem.

12.VI. Concordia

Jednak doszliśmy do stóp K2. Nie jest to jeszcze cel naszej wyprawy, ale w sercu Karakorum już jesteśmy
na pewno. Kopuła K2 błyszczy w słoocu, wszechobecna i piękna w swoim ogromie. Góra, o której śni
wielu. Z drugiej strony nachyla się nad naszym obozowiskiem rogata głowa Mitrę Peak. Dotąd nie
zdobytego szczytu. Wzbudza podziw i szacunek stromizną ścian broniących ze wszystkich stron dostępu
do głównego wierzchołka. Perspektywę doliny zamyka ściana Gasherbruma IV.

Jesteśmy prawie w komplecie. Zagubiona szóstka nocowała razem o dwa kilometry od nas. Wanda i
Marcin mają przeziębione gardła, chrypkę. Rozbiliśmy namioty na śniegu leżącym wszędzie grubą
warstwą. W jednym z nich usiadł na stosie banknotów Saeed i wypłaca należnośd kulisom. Na dalszą
pracę zgodziło się trzydziestu trzech, oczywiście za podwojone stawki. Zostało około stu czterdziestu
ładunków, które mają dotrzed do bazy. Czeka nas teraz kilkudniowy transport wahadłowy. Najpierw do
obozu przejściowego, a potem do bazy. Dla przyspieszenia akcji trzeba będzie nosid na równi z kulisami.

Na razie ciężko sapiąc noszę kamienie. Wykładam nimi platformę, na której stanie „Turnia" dla naszego
męskiego zespołu. Zabawimy tu parę dni, a nie chcę gnieśd się tłumnie w dużych bazowych namiotach
ustawionych na gołym śniegu. Każdy ruch jest zwolniony i wymaga o wiele większego wysiłku. Łatwo
dostaję zadyszki. Nic dziwnego — jesteśmy przecież na wysokości 4600 metrów. Tlenu tu prawie dwa

razy mniej niż na poziomie Warszawy. Nareszcie wyciągam się jak długi na podściółce z pianek. Słooce
nagrzewa wnętrze przez płócienne ściany. Trzeba zebrad siły. Dzisiaj musimy jeszcze wydad żywnośd
kulisom, a jutro niesiemy razem z nimi pierwsze ładunki do obozu przejściowego. Humory dopisują.
Teraz naprawdę uwierzyliśmy, że dotrzemy pod naszą górę.

Znowu jest okazja przesłania korespondencji. Rzucamy się do Pisania listów. Damy je schodzącym na dół
kulisom. Skooczyły się już jednodniowe porcje żywności przyszykowane na drogę karawany i prowiant na
bieżące potrzeby trzeba kompletowad grzebiąc na chybił trafił w bębnach z wyposażeniem bazowym.
Zwiększa to i tak spory już zamęt panujący w bagażu wyprawy.

39

13.VI. Lodowiec Baltoro

Z wysiłkiem wyrywam nogę z głębokiego śniegu po to, by zapaśd się z powrotem jeszcze głębiej. Słooce
wznosi się coraz wyżej, a we mnie wzbiera wściekłośd walcząca skutecznie z narastającym znużeniem.
Jeszcze krok i jeszcze... Widad już namioty obozu na Concordii, a tutaj każdy metr trzeba okupywad
potężnym wysiłkiem. Wyszliśmy o świcie. Słooce dopiero zaczynało różowid skuty nocnym mrozem
śnieg. W pośpiechu dopijaliśmy gorącą herbatę oglądając się na ruszających właśnie tragarzy. Kilku z nich
zatrzymało się śpiewając na wysoką nutę. Zupełnie jakby przyśpiewki naszych górali. Raźno podążamy za
nimi. Przymocowany do stelaża nosiłek bęben nie ciążył więcej niż noszony dotąd plecak. Bez trudności
mogłem nadążyd za kulisami, którzy na zmrożonym, twardym śniegu narzucili ostre tempo. Przeprawa
przez wijący się po powierzchni lodowca strumieo wymagała pomocy kolegów. Skok na oblodzony
kamieo nie był niebezpieczny, ale groził w konsekwencji przykrą kąpielą po pas w wodzie. Zostałem, żeby
pomóc w przeprawie idącym z tyłu. Dogonił mnie Jędrek, który marudził przy śniadaniu. Ma wspaniałą
kondycję. Po godzinie dogoniliśmy Pomurnika dumającego smętnie nad resztkami nosiłek. Trzasnęły
połączenia du-raluminiowych rurek. Pomogliśmy mu sporządzid prowizoryczne szelki, na których doniósł
jakoś swoje brzemię do ładunków zwalonych na stos pośrodku lodowca. Tutaj będzie obóz pośredni.
Kulisi pozbywszy się swego ciężaru natychmiast uciekli. Jak na mój gust za wcześnie. Został jeszcze kawał
drogi do stóp białego olbrzyma zamykającego dolinę. To Baltoro Kangri (Golden Throne). Istotnie
przypomina z daleka masywny fotel z poręczami i wysokim oparciem. U jego stóp odgałęzia się w lewo
lodowiec Abruzzi doprowadzający pod kolekcję sześciu Gasher-brumów.

Rozbiliśmy jeden z bazowych namiotów, który będzie służył za skład bardziej delikatnego wyposażenia, i
zaczęliśmy wygrzewad się w słoocu. W koocu około południa ruszyliśmy z powrotem. I zaczęła się
tragedia. Rozmiękły na słoocu śnieg nie wytrzymywał naszego ciężaru. Poranną ścieżkę przecinały świeżo
powstałe bajora, które trzeba było obchodzid. Co krok zapadaliśmy się powyżej kolan w śnieżnej kaszy.
Wlekliśmy się powoli. Dobrze jeszcze, że tu i ówdzie wystawały ponad warstwę śniegu smugi kamienistej
moreny powierzchniowej. Pozwalały odetchnąd i pokonad bez wysiłku kilkadziesiąt cennych metrów. W
koocu zbliżam się do namiotów. Już dobiegają do mnie dopingujące okrzyki. Nic więcej nie można dla
mnie zrobid — idę bez żadnego bagażu. A jednak... O dwadzieścia metrów od namiotów

40

znajduję potężny kubas kompotu wetknięty w śnieg. Wznoszę nim zdrowie kolegów, którzy zatroszczyli
się, żeby dodad mi sił na tych ostatnich metrach trudnej drogi.

15.VI. Lodowiec Abruzzi

„Chciałeś baranie — to masz". Tak mi co pewien czas powtarza Jędrek, kiedy kolejny etap szczególnie da
nam się we znaki. Powtarzam sobie teraz te słowa przed każdym kolejnym pagórkiem. Słooce opuszcza
się coraz niżej. Zaczyna już nas ogarniad cieo, a bazy Francuzów ciągle nie widad.

Wczoraj zawitał do nas niespodziewany gośd — oficer łącznikowy Francuzów, kapitan Kawkab.
Prezentował się nad wyraz malowniczo w nylonowym kombinezonie o żywych barwach. Towarzyszył mu
osobisty kucharz i tragarz jednocześnie. Jakiż kontrast z naszym Saeedem, który nosi plecak tak jak my i
jada posiłki razem z nami. Wanda zdecydowała, że pójdzie z jednym z nas w towarzystwie Kawkaba do
bazy francuskiej i wybierze miejsce na nasz obóz bazowy. Lepiej uprzedzid inicjatywę tragarzy, którzy
mogą oznajmid, że „to tu" w jakimś miejscu lodowca. Dla nas był to dzieo odpoczynku. Na obiad
pomocnik Kawkaba zrobił dla wszystkich ciapaty. Placki z mąki zarobionej z wodą, smażone w gotującym
się tłuszczu — podstawa pożywienia tragarzy — zmogły nasze europejskie żołądki. Jako jeden z
nielicznych, którzy zdołali je strawid, zaproponowałem Wandzie, że pójdę z nią. No i idę. Do ziemi
przygniata mnie mój plecak, do którego dołożyłem jeszcze mały namiocik. Płuca oddychają
rozrzedzonym wysokością powietrzem, a celu naszej wędrówki ciągle nie możemy dostrzec.

Idziemy moreną środkową tworzącą szereg pagórków czerniejących warstwą piargu. Tylko niektóre daje
się ominąd stokami (w dole leży warstwa rozmiękłego śniegu). Pozostałe trzeba zdobywad mozolnie po
to, żeby za chwilę zejśd ich przeciwległym stokiem. Coraz częściej przysiadamy pod naszym brzemieniem.
Wysokośd daje się jednak we znaki pomimo dobrej dotąd aklimatyzacji. Przekroczyliśmy już przecież
wysokośd 5000 metrów. Tempo posuwania się jest raczej żółwie. Późną nocą docieramy do bazowego
namiotu Francuzów jarzącego się w ciemności. Teraz dopiero zwala się na nas zmęczenie dzisiejszego
dnia. Siedzimy otępiali i pochłaniamy kolejne filiżanki gorących napojów. Coś gryziemy. Szczęściem nie
musimy rozkładad przyniesionego przez nas namiociku. Jest dosyd miejsca w obozie Francuzów. Prawie
cała wyprawa siedzi w tej chwili powyżej bazy szykując się do decydującego ataku. Z ulgą wyciągam się
na polowym łóżku w namiocie Kawkaba i natychmiast zasypiam.

41

16.VI. Baza. Lodowiec Abruzzi

Słoneczny ranek wygonił mnie z namiotu. Od razu pojawił się obraz aż nierealnej w swym symetrycznym
kształcie piramidy Gasherbruma II. Naszej góry stąd nie widad. Przed głównym namiotem bazy stoi jeden
z Francuzów z lornetką w garści. Zagaduję go posługując się moim skromnym zapasem angielskich
słówek. Tak. W górze ruszyli do ataku. Są już powyżej obozu II. Przez użyczoną mi lornetkę dostrzegam
ciemny punkcik pełzający łukiem po białej płaszczyźnie. Za nim drugi. Posuwają się powoli po założonych
linach poręczowych.

Po śniadaniu pomagam przy przesuwaniu namiotu bazowego. Półkolisty hangar długości około 12
metrów stoi częściowo w kałuży pomiędzy pagórkami moreny. W ogóle wody tu nie brakuje. Niektóre
namioty stoją jak gdyby na wysepkach otoczonych wodą. Przenosimy namiot wraz z zawartością na
oczyszczony ze śniegu placyk. Zapasy żywności Francuzów nie przedstawiają się imponująco. Ale oni już
kooczą wspinaczkę. Mieli ponad dwa tygodnie dobrej pogody non stop. Jeszcze dwa dni i staną na
szczycie. Jeśli pogoda dopisze.

Wanda nawiązuje kontakt radiowy z obozem przejściowym. Siedem osób wyruszyło w naszym kierunku
wraz z grupą tragarzy. Idziemy szukad miejsca na naszą bazę. O 200 metrów od obozu Francuzów
otwiera się widok na Gasherbrum III. Wygląda zupełnie jak na zdjęciu stanowiącym reklamową
pocztówkę wyprawy. Jesteśmy na wysokości 5200 metrów; miejsca pod namioty dosyd, nie grozi zalanie
tak jak Francuzom, a środkiem terenu sączy się wąski strumyk zapewniający zaopatrzenie w wodę. Po
krótkiej dyskusji Wanda decyduje, że tu będzie nasz obóz bazowy.

W czasie kolejnej łączności z posuwającą się do góry grupą dowiadujemy się o nowym kłopocie. Tragarze
rzucili na stos ładunki dobry kawał drogi poniżej bazy. Wyraźnie chcą dostad zapłatę o jedną dniówkę
większą. Wypożyczamy tragarza od Francuzów i ruszamy trójką w dół. Po półtorej godzinie dochodzimy
do naszych kolegów. Właśnie ugotowali obiad i częstują nas gorącym rosołem. Czują wpływ wysokości.
Chcą rozbid biwak przy bagażach. Perswadujemy im ten zamiar. Ładuję z Wandą i tragarzem namioty,
trochę żywności i wyposażenie kuchenne. Pozostali objuczają się swymi plecakami i ruszamy do góry. Do
miejsca wybranego na obóz bazowy dochodzimy o zmierzchu. Bierzemy się do rozbijania namiotów.
Nagle ciemnośd rozjaśnia blask ognia. W chwilę potem ze stojącego już namiotu wylatuje kanister
tryskający strugą płonącej benzyny. W ślad za nim wybiega Jędrek Łapioski. Gorączkowa wymiana słów:
„Nie, nic się nie stało" i rzucamy się ratowad kanister,

42

który kilka metrów niżej wypluwa w śnieg swą płonącą zawartośd. Udało się uratowad około dwóch
litrów benzyny. Reszta — chyba ze sześd litrów — wsiąkła bezpowrotnie w śnieg i teraz wypala się
powoli, rozjaśniając noc żółtym płomieniem. Oto efekt nieostrożnego rozpalania prymusa. Miny nam się
wydłużają. To poważna strata te kilka litrów paliwa, które przebyło kilkadziesiąt kilometrów na ludzkich
plecach. Za późno na wyrzuty. Należy się raczej cieszyd, że nikt nie odniósł obrażeo. Mogło się to
zakooczyd o wiele gorzej.

18.VI. Baza. Lodowiec Abruzzi

Skrzypi raźnie śnieg pod nogami. Jakaż ogromna różnica w porównaniu z mozolnym marszem sprzed
paru dni albo chociażby z ciężką pracą wczoraj. Wczoraj poszedłem z Pomurnikiem i Łapą po kolejne
ładunki ze stosu leżącego na lodowcu. Nie ma mowy

0

próżnowaniu. Trzeba urządzid bazę do momentu nadejścia reszty karawany. Dziewczyny zostały

pracując nad przygotowaniem platformy pod namiot kuchenny, magazyn, i świetlicę. Nie był to spacer
wypoczynkowy. W dół, bez bagażu — półtorej godziny i w górę, z normalnym ładunkiem tragarza — trzy
godziny marszu. Kulisi znowu doszli tylko do tego miejsca co poprzednio. Nasi koledzy z dołu oczywiście

również pracowali jak co dzieo razem z nimi. Marek dotarł do nas przynosząc baokę nafty. Dotąd
paliliśmy benzyną w naftowych prymusach, co dawało raczej mierne efekty.

Wyciągnęliśmy wnioski z tego, co się działo dotąd. Trzeba działad „po alpejsku". Wyjście o świcie
gwarantuje łatwe i bezpieczne przejście po ściętej nocnym mrozem warstwie śniegu. Kto się spóźni —
płaci wielogodzinną ciężką pracą. I rzeczywiście. Jeszcze nie minęła godzina od startu, a już dochodzimy
do ładunków leżących pośrodku lodowca. Dziś wyruszyliśmy wszyscy. Jeśli skompletujemy potrzebne
(wyposażenie, wyruszymy jutro zakładad obóz I. Szlak przez potrzaskany lodowiec wytyczyli już Francuzi.
Każdy chwyta jeden ładunek (dziewczyny — mniej) i zawracamy. Po upływie następnych sześciu
kwadransów jestem z powrotem w bazie. W przelocie dowiaduję się, że Gasherbrum II został zdobyty.
Na wierzchołku stanął Yannick Seigneur i Marc Batard, finalizując nową drogę prowadzoną na
ośmiotysięcznik

1

zarazem dokonując drugiego wejścia.

Po południu dociera do nas czterdziestu kulisów, Kryśka, Leszek i Anka Okopioska. Poimy ich i karmimy.
Rozpakowujemy przyniesione ładunki, kompletujemy wyposażenie. Jutro zakładamy obóz I.

43

W czasie marszu wyprawy do bazy niewielka częśd karawany została w tyle. Prowadzili ją od Askole
Janusz i Alison, którzy dogonili karawanę główną dopiero na Concordii.

(fragmenty dziennika J. Onyszkiewicza)

30.V.

Saeed „zaparł" się w Dassu. Trzeba go koniecznie zluzowad. Ruszam więc o osiemnastej z nadzieją, że
wyłapię w jakimś z bębnów, które są jeszcze na trasie, jednego „Klimka", dzięki czemu będę miał
łącznośd radiową z główną grupą i wypchnę Saeeda do przodu. Spotykam go na szczęście już niedaleko
Gomboro z ostatnią grupą kulisów. Idę jednak dalej, bo w Dassu został sam Marek z dwudziestu pięciu
ładunkami i marnymi widokami na zwerbowanie dalszych tragarzy. Idzie mi się doskonale, niestety mylę
żleb wyjściowy na plateau. O godzinie dwudziestej jestem już znów przy rzece. Odnalezienie Marka po
ciemku zabiera mi mnóstwo czasu.

31.V.

Wicesardar, który został z Markiem, aby pomóc w werbowaniu tragarzy, okazuje się okropnym
niedołęgą. Wczoraj zdołał zorganizowad tylko szesnastu ludzi. Tylu też wyszło pod kierunkiem Marka
około ósmej rano. Później zdołałem zwerbowad jeszcze sześciu kulisów i posład w ślad za Markiem. W
koocu po wielu usiłowaniach znalazłem dwu krzepkich staruszków, którzy zdecydowali się wziąd po
półtora ładunku każdy. Nie ma rady, biorę jeden cały ładunek — wór soczewicy „nafaszerowany"
dodatkowo przez Marka konserwami. Plecak mój osiąga 50 kilogramów. Z początku wprost nie wierzę,
że będę mógł z tym dojśd. Na duchu podtrzymuje mnie tylko świadomośd, że i kulisi mają niezły bagaż.
Dziwne typy. Jeden z ogromnym wolem i dośd tępy. Drugi o zupełnie startych zębach i twarzy jak

Australijczyk. Wyraźnie się tym pierwszym opiekuje. Idą zabawnym, tanecznym krokiem. Ten z wolem
niesie cały czas swoje buty w ręce. Nie ma za to podpórki pod ładunek i wyraźnie zostaje w tyle. Pod
koniec Australijczyk zamienia się nawet ładunkiem z wolowatym. Po drodze mijamy kulisów, których
wyprzedziłem wczoraj w drodze do Dassu. Pozdrawiają mnie serdecznie machając rękami i wołając
„gdod, góo9". Pod koniec drogi moi kulisi słabną. Stają do-

44

słownie oo 10—20 metrów. Do Gomboro dochodzą około dwudziestej drugiej okropnie wyczerpani.

l.VI.

W nocy leje. Stawiamy namiot. Rano wyrusza Leszek z pewną ilością dodatkowo zwerbowanych
tragarzy. Marek połamany przez lumbago ledwie łazi. Werbunek dalszych kulisów zaczyna byd
poważnym problemem. Pojawia się jakiś tubylec w marynarce US Air Force. Mówi trochę po angielsku.
Twierdzi, że „jego ludzie" żądają 50 rupii za dzieo. Zgoda na taką stawkę to samobójstwo — stworzy
precedens i zrewoltuje całą główną karawanę. Nasz wicesadar twierdzi, że nikt za mniej niż 50—60 rupii,
nie poniesie ładunków. Trzeba ich wziąd na przetrzymanie.

Rano łącznośd radiowa z Wandą. Ponod idzie do nas dwudziestu pięciu kulisów. W koocu dociera
dziewiętnastu. Wysyłamy natychmiast najważniejsze ładunki i naszego wicesardara. Zostaje jeszcze pięd
ładunków.

Wieczorem pojawiają się Amerykanie, którzy idą na Białe (6729 metrów). Mocny zespół — parę nazwisk
o międzynarodowej renomie. Mieli strajk kulisów w Dassu i podnieśli stawkę dzienną do 35 rupii.
Miejscowi miękną nieco. Na jutro zgłasza się w koocu trzech — tym razem wyrostków i tylko do Askole.

3 .VI.

Decydujemy się na zostawienie części rzeczy i wyruszamy z trzema kulisami o siódmej. Marek idzie
pierwszy. Chwała Bogu, lumbago czy coś innego jakoś mu przeszło. Ja trzymam na oku naszych kulisów.
Doganiają nas Amerykanie. Wspólnie dochodzimy do Chongo. Marek idzie bezpośrednio do Ąskole,
gdzie według informacji radiowej jest Zając i Ali. Moi kulisi są bardzo zmęczeni, decydują się więc na
nocótoanie i dojście następnego ditfa.

4.VI.

Ruszamy o piątej i Około pół do dziesiątej jesteśmy w Askole. Zastaję tam Marka i Ali oraz ponad
trzydzieści ładunków. Kulisów brak. Prowadzimy znów twarde pertraktacje, ale szanse są słabe.

Po południu dochodzą Amerykanie. Mają kolejny strajk. Za-Wodzą ich niestety nerwy i godzą się na
kolejną podwyżkę do 40 rupii zą dzieo. Bardzo to komplikuje nąsgą sytuację.

Szefem wioski (lambardanem) jest HadS Mahdi. Jest to dośd

45

drobny mężczyzna trochę po czterdziestce. Chodzi w europejskim płaszczu narzuconym na strój
miejscowy i ma nawet zegarek. Wygląda na to, że całą wioskę ma w kieszeni. Ma ponadto ogromny
autorytet moralny — był dwukrotnie w Mekce. Hołubimy go jak tylko możemy, częstując herbatą i
papierosami i dając mu rozliczne prezenty. Jego pomoc może byd bezcenna. Ta taktyka skutkuje. Pod
wieczór mamy już kilkunastu kulisów.

5.VI.

Decydujemy się zostad z Alison i pełnid rolę „czerwonego światełka" zamiast Marka, który żyd bez
witaminy C nie może, a cały zapas ma główna karawana. Marek wyrusza za Amerykanami z zamiarem
przejścia w dwa dni trzech etapów.

Kooczymy werbowanie kulisów. Po południu jesteśmy zaproszeni na herbatę przez Hadżiego. Dzięki
temu możemy obejrzed dokładnie dom baltijski od środka. Życie w nim toczy się na trzech poziomach.
Płaski dach służy do spania latem i różnych prac gospodarskich, kiedy słooce nie doskwiera. Centralną
częścią domu jest „parter", który składa się przeważnie z jednej sporej izby z dużym kwadratowym
wycięciem w dachu, z czterema wąskimi drewnianymi kolumienkami w rogach. Po bokach stoją szerokie
łóżka, wyplatane i dośd niskie; w piwnicy znajdują się pomieszczenia, w których mieszka się zapewne
zimą razem z bydłem.

Hadżi Mahdi ma jednak ponadto swoje własne sanktuarium — osobny domeczek dośd porządnie
wylepiony z gliny, o solidnych drewnianych drzwiach. W środku jest nawet kilka krzeseł i dywan perski —
wielka rzadkośd w tych stronach i niewątpliwy symbol wysokiego statusu, przywieziony zapewne z
pielgrzymki do Mekki. Hadżi sadza nas za stołem na rachitycznych krzesełkach i daje jednej ze swych żon
klucze od szafki kryjącej takie specjały jak cukier do herbaty. Izba pomału zaludnia się. Przychodzi coraz
więcej osób — zapewne miejscowi notable. Inni nieśmiało zaglądają tylko przez uchylone drzwi. Sami
mężczyźni, paru synów Hadżiego. Córki nie przyszły, a żona po przyniesieniu herbaty wycofała się tyłem z
izby. Między siedzącymi pod ścianą mężczyznami jest brat Hadżiego — Fazil Ali. Będzie on szefem
kulisów zwerbowanych w Askole. Duży, barczysty mężczyzna z bujną czarną brodą. Kojarzy mi się z
szefem zbójców od Ali Baby.

Pod wieczór przychodzą kulisi pobrad ładunki, bo jutro wcześnie wymarsz. Denerwujące dyskusje na
temat wagi ładunków. Zaczyna łamad mnie grypa. Niedobrze.

46

6.VI.

Wyruszamy z planem dojścia od razu do Bardumal. Niestety tempo mamy słabe. Fazil Ali dwukrotnie
zarządza dłuższe postoje na herbatę. Trawers lodowca Biafo to pierwsze zetknięcie z lodem. Około
szesnastej docieramy zaledwie do Korophon. Nocleg pod charakterystycznym, ogromnym głazem. Jakaś
wyprawa, zapewne dla zabawy, wspięła się na jego szczyt i ustawiła kopczyk. Wygląda to na zupełnie
trudną wspinaczkę! Czuję się nieco lepiej.

7.VI.

Brak łączności z główną karawaną. Pewnie są już za Paiju a może nawet w Urdokas.

Kulisi idą wolno, znów pokonujemy tylko jeden odcinek. Pogoda piekielnie zmienna. Co chwila bądź silny
lodowaty wicher (na szczęście w plecy), który wznosi tumany kurzu, bądź prażące słooce. Ciągle się w
związku z tym przebieramy. Przekraczamy rzekę Dumordo. Lodowata woda definitywnie leczy mnie z
grypy.

Biwakujemy w Bardumal — na stromym zboczu jest sporo koleb i platform. Zwalniamy następnych
kulisów — żywnośd, którą nieśli, została już zjedzona. Przy okazji wypłaty kolejny strajk. Twardo
oświadczam waląc teatralnie pięścią w kamieo, że nie dam ani grosza więcej. Załamują się po dwu
godzinach.

8.VI.

Rano wreszcie kontakt radiowy z Wandą. Nic dziwnego — są blisko, bo w Paiju. Mieli strajk i musieli
pójśd na ustępstwa. Ciekawe, czy w tej sytuacji starczy nam pieniędzy?

Po południu docieramy i my do Paiju. Miejsce piękne — drzewa, zieleo, znakomita woda, no i niezwykła
wprost panorama. Dolina zamknięta czarnymi od kamieni zwałami lodowca Baltoro. Spotykamy wielu
schodzących kulisów wyprawy amerykaoskiej na Białe. W Paiju mają zostawioną żywnośd na drogę
powrotną. Żywności pilnuje pozostawiony jeden z kulisów. Mówi trochę po angielsku. Gdy się go pytam,
gdzie się tego języka nauczył, odpowiada z dumą: „I am a security man!" Nie masz to jak jawni tajni
agenci.

9.VI.

Ruszamy przeszło godzinę po kulisach. Nie mogliśmy odmówid sobie przyjemności dokładnego
wyszorowania się. To chyba na

47

długo ostatnia możliwośd. Wychodzimy w koocu na lodowiec. Kulisów doganiamy jednak dopiero w
samym Liligo, w naszym kolejnym punkcie etapowym. Zastajemy tam Wandę, Ewę i Marka — zostali, by
chwilę z nami pogadad. Około piętnastej ruszają w pogoni za swoją karawaną. Wieczorem w czasie
kontaktu radiowego słyszę nawoływania Wandy — gdzieś się zgubili i śpią na lodowcu. Z Sylvą podobno
niedobrze.

10.VI.

Rano dramatyczne rozmowy na temat Sylvy. Ktoś z nią musi zostad, a jeśli się sytuacja nie poprawi, zejśd
do Skardu. Staje na tym, że ma się tym zająd Ewa.

Dochodzimy do Urdokas, gdzie zastajemy Amerykanów no i Ewę z Sylvą.

Plan niezatrzymywania się zawodzi. Kolejny strajk, którego duszą jest (jak zwykle) Fazil Ali. Nawet dośd
sympatyczny na co dzieo i wręcz opiekuoczy, jest jednak niesłychanie twardy w walce o interesy kulisów,

nawet wbrew umowom. Amerykanie twierdzą, że nadałby się na lokalnego działacza związkowego. Kulisi
dwukrotnie demonstracyjnie szykują się do odejścia, ale w koocu zostają. Płacimy im tylko 5 rupii za ten
dzieo postoju, ale mamy zobowiązanie, że dwunastu z nich pójdzie powyżej Concordii aż do bazy.

Rozdajemy buty i okulary. Z Sylvą dalej źle.

11.VL

Postój w Urdokas. Kulisi pieką ciapati na drogę, bo dalej nie ma nawet trawy na opał. Sylva bez zmian,
niestety — ciągle wysoka gorączka. Prawie nie wychodzi z namiotu.

12.VI.

Ruszamy wcześnie, aby przejśd dwa etapy jednego dnia. Jeden z kulisów poczuł się źle — trzeba go było
odesład. Załatwianie z nim spraw finansowych daje okazję do kolejnego strajku. Tym razem kulisi są
naprawdę wściekli. Czuję jednak swoją przewagę, bo mogę im po prostu nic nie zapłacid, a należy im się
już sporo, chyba żeby wzięli siłą. Ale powiedziałem im, że i tak nie mam pieniędzy, bo są z główną
karawaną. Załamują się więc w koocu. Do Gore docieramy około siedemnastej. Pogoda się psuje.
Spotykamy licznych naszych kulisów schodzących już w dół z Concordii. Podobno zostało tam do
dalszego transportu tylko trzydziestu. Biwakujemy w kamiennych kręgach.

13.VI.

Planowaliśmy wyjście już o piątej, .aby iśd po zmrożonym jeszcze śniegu. Pogoda jednak marna — pada
śnieg i kulisi ociągają się ze wstawaniem. Ruszamy w koocu o siódmej. Idziemy po najautentyczniejszym
lodowcu ze wszystkimi jego „atrakcjami". Kulisi początkowo maszerują dzielnie i sami wynajdują drogę.
Około południa pogoda się poprawia i słooce zamienia śnieg w grzęzawisko. Kulisi nie chcą prowadzid —
boją się szczelin. Wychodzimy z Ali na prowadzenie. Mimo tego około szesnastej trzydzieści kulisi mają
zupełnie dośd, chod widad już namioty naszej wyprawy na Concordii. Perspektywę doliny zamyka
wspaniała ściana Gasherbruma IV. Jest cała złota w zachodzącym słoocu.

OD BAZY DO OBOZU III

Anna Czerwioska

16.VI.

Godzina siódma rano. Na namioty .High Camp padają pierwsze promienie słooca. High Camp to
niewielkie płaskie miejsce na grzbiecie jednej z wielu moren lodowca Baltoro. Tutaj, wahadłowym
systemem, donieśliśmy w ciągu kilku dni ładunki z Con-cordii. Przed nami pozostał ostatni etap ponad
200-kilometrowej karawany — wyjście na lodowiec Abruzzi i dojście aż do miejsca, gdzie łączy się z nim
południowy lodowiec Gasherbrum, spływający spod „naszych" gór. Tam będzie obóz bazowy.

Podniecona myślą, że jeszcze dzisiaj zobaczę na własne oczy szczyty, które ze zdjęd i opisów znam od
ponad pół roku, wyruszam w drogę. Dzisiaj idę z Alką i Haliną.

Wczoraj wieczorem rozmawialiśmy przez radiotelefon z Wandą, która razem z Brodaczem poszła do
bazy Francuzów. Powiedziała nam, że należy cały czas iśd moreną w stronę Baltoro Kangri, a potem
przetrawersowad lodowiec w lewo i wejśd na drugą morenę, która doprowadzi nas aż do bazy. Miejsce
trawersu oznaczyli traserem.

Powoli wędrujemy grzbietem moreny. Miejscami jest szeroki, miejscami zwęża się w stromego „konia",
od czasu do czasu przerywają go uskoki, które trzeba obchodzid bokiem. Idziemy ciągle w górę i w dół,
żwir osypuje się spod nóg, morena zdaje się mied nieskooczoną ilośd wzniesieo, które trzeba kolejno
zdobywad. Upał wzmaga się. Przed nami wspaniały Baltoro Kangri zalany słoocem. Z prawej przepiękna
piramida Chogolisy. Opuszczam rondo kapelusza, żeby chociaż częśd twarzy pozostawała w cieniu.

Coraz bardziej zmęczone upałem, moreną i ciężkimi plecakami dochodzimy wreszcie do trasera.
Skręcamy w lewo w fantastyczny las lodowych turni i penitentów. Wpatrzona w prowadzące mnie ślady
uparcie brnę przez rozmiękły śnieg, przemakam przy przechodzeniu prawie niewidocznych potoczków i
wreszcie docieram do następnej moreny. Gdy dołączają do mnie Ala

90

i Halina, ruszamy dalej. Już po południu dochodzimy do miejsca, w którym kulisi porzucili ładunki.
Spotykamy tu grupę, która przyszła trochę przed nami: Łapa i Pomurnik walczą z prymusem, Alison
wyciągnięta na materacyku śpi. Podczas gotowania obiadu przychodzą Wanda i Brodacz. Znaleźli miejsce
na naszą bazę trochę powyżej bazy Francuzów i namawiają nas, żebyśmy jeszcze dzisiaj tam podeszli. Nie
wywołuje to ogólnego entuzjazmu, ale ruszamy.

Znów nie koocząca się wędrówka po osypiskach moreny. Towarzyszący mi Pomurnik jest optymistą i
przed każdym wzniesieniem twierdzi, że to już ostatnie podejście i że zaraz będzie baza Francuzów.
Kiedy powtarza się to po raz któryś z kolei, wściekła siadam, żeby trochę odpocząd. Ale Pomurnik woła,
że teraz już naprawdę koniec drogi. Rzeczywiście — widad namioty. Przechodząc przez obóz Francuzów
wpadamy po kolei do jeziorka, które zalało ich bazę. Kilka wzniesieo dalej rzucamy plecaki: tu będzie
nasza baza! Jest już prawie ciemno, jednak z tego co widad wynika, że trzeba będzie dobrze popracowad,
zanim będziemy mogli ustawid namioty. Na razie na prowizorycznie wyrównanej platformie rozbijamy z
Alison i Zbyszkiem „Turnię I". Robi się bardzo zimno, ubieramy się więc w kurtki i jak najszybciej
chowamy do namiotu. Jest ciasno ale przytulnie. Rezygnuję nawet z herbaty, którą gotują w sąsiednim
namiocie, i zaszywam się w śpiworze. Pierwsza noc w bazie na wysokości 5200 metrów. Mimo że jest to
mój kolejny rekord wysokości, zasypiam natychmiast.

17.VI.

Pogoda od rana jest piękna. Miejsce, w którym się znajdujemy, stanowi doskonały punkt widokowy.
Wyraźnie widad wspaniały lodospad, którym będzie biegła w przyszłości nasza droga pod masywy
Gasherbrumów II i III. Mimo znacznej odległości wydają się bliskie dzięki przezroczystości powietrza.

Po śniadaniu rozpoczynamy prace przy urządzaniu bazy. Przede wszystkim należy przygotowad platformy
pod dwa duże namioty — hangary, z których jeden będzie kuchnią a drugi świetlicą i równocześnie

namiotem technicznym. Zwrócone do siebie wejściami, będą stanowiły centrum naszej bazy, będą
miejscem posiłków, narad, towarzyskich spotkao. Miejsce bazy pokryte jest jeszcze zimowym śniegiem,
który nie zdążył stopnied. Po jego odgarnięciu musimy wyrównad lodowe podłoże i nanieśd na nie
warstwę szutru i kamieni. Dopiero na tym postawimy namioty. Podczas rąbania lodu zaczynam
odczuwad wpływ wysokości: już kilka gwałtowniejszych uderzeo czekanem powoduje zadyszkę i
przyspiesza akcję serca. Ciągnięcie worków

51

napełnionych żwirem z sąsiedniego pagórka też nieźle daje się we znaki. Prace „budowlane" trwają cały
dzieo. Wieczorem dowiadujemy się, że dwaj Francuzi biwakują 300 metrów poniżej szczytu
Gasherbruma II. Jutro powinni byd na szczycie.

18.VI.

Wcześnie rano wyruszamy, aby zabrad częśd ładunków porzuconych przez kulisów na morenie. Jest
bardzo zimno. Zmrożony śnieg pozwala nam iśd równolegle do moreny śnieżno-lodo-wymi zboczami. To
znaczna oszczędnośd sił i czasu w porównaniu z wędrówką grzbietem moreny. Po godzinie jesteśmy przy
ładunkach. Czuję się dobrze i ambitnie „przymierzam się" do wora z butami. Z trudem umieszczam go na
nosiłkach, podczas gdy Ala przymocowuje do swoich jeden z bębnów. Zakładamy sobie nawzajem nasze
ładunki na plecy i ruszamy do góry. Śnieg jest jeszcze twardy. Mimo 30 kilogramów obciążenia idę bez
odpoczynków.

Przechodząc koło bazy Francuzów, tradycyjnie już wpadam do jeziorka. Gdy wygrzebuję się z trudem,
podchodzi do mnie jeden z nich. Nie rozumiem wprawdzie, co mówi, ale ręką wskazuje szczyt
Gasherbruma II i podając mi lornetkę uśmiecha się. Po chwili w polu widzenia mam już szczyt —
czerwona plamka na wierzchołku śnieżnej piramidy oznacza zwycięstwo francuskiej wyprawy. Czy dla
nas także „nasza" góra okaże się łaskawa? Powoli człapię do bazy. Reszta dnia upływa na dalszych
pracach gospodarczych. Na przygotowanych platformach rozbijamy hangary. Jest to dośd
skomplikowana operacja. W koocu jednak dwa pomaraoczowe prostopadłościany są gotowe. Na
następne dni planujemy zbudowanie magazynu na sprzęt i żywnośd oraz rozbicie namiotów
mieszkalnych. Baza musi byd wygodna! Przez wiele tygodni będzie to nasz jedyny dom, jedyne miejsce
odpoczynku.

19.VI.

Po wczorajszym dojściu do nas Krystyny, Anki i Leszka Cichego większośd uczestników i ładunków jest już
w bazie. Rozpoczynamy akcję górską. Wanda razem z Brodaczem, Łapą i Pomurnikiem wyrusza, aby
założyd obóz I. Wychodzą wcześnie, jeszcze nocą, aby przejśd dolny lodospad przed wschodem słooca.
Tak wczesne wyjście to w praktyce jedyna recepta na w miarę bezpieczne pokonanie potrzaskanego
lodowca. Wśród prawdziwego chaosu lodowych turni będą ich prowadziły ślady i tra-sery Francuzów,
ponieważ aż do pierwszego obozu francuskiego ich droga pokrywa się z naszą. Aby o3 początku iśd
wytrasoWa-

2

nym szlakiem, Wanda z chłopcami startuje z bazy Francuzów. ■Wytrasowanie odcinka lodowca wprost
od naszej bazy do dalej biegnącego „szlaku" powierzone zostało Ance, Leszkowi i mnie.

Wychodzimy wcześnie. Chcemy możliwie najłatwiejszą drogą osiągnąd szlak i w czasie powrotu
oznakowad ją traserami. Związani liną idziemy ostrożnie, coraz dalej zapuszczając się w lodowy labirynt.
Dochodzimy wreszcie do niebieskiego trasera — droga biegnie tędy. Krótki odpoczynek i wracamy, co
kilkadziesiąt metrów wbijając nasze czerwone chorągiewki. Przychodzimy do bazy akurat na śniadanie.
Czekamy na łącznośd z grupą Wandy. Zgłaszają się po przejściu dolnego lodospadu, z wielkiego plateau
poniżej drugiego pasa seraków. Przekazują nam wrażenia i wiadomośd, że w składziku francuskim, który
dostaliśmy w spadku, jest dużo jedzenia. Wanda zadziwia nas opowieścią o „bajkowym świecie
seraków". Po południu przychodzi do bazy reszta uczestników. Wieczorem raz jeszcze łączymy się z
Wandą. Mówi, że założyli obóz I na plateau pod ścianą, około 150 metrów wyżej niż obóz francuski. Stoi
w doskonałym miejscu przy koocu długiej bocznej grani spadającej z Gasherbruma I.

20.VI.

W nocy załamuje się pogoda. Duży opad śniegu uniemożliwia wyjście do obozu I następnych grup.
Zespół Wandy, wykorzystując poranne przejaśnienie, powraca do bazy. Razem z Alką Bednarz, z którą
Krystyna i ja będziemy mieszkały, rozstawiamy naszą „Wartę" na niewielkim wzniesieniu moreny.
Troskliwie wyrównujemy platformę, na której rozkładamy warstwę tektury i worków nylonowych, po
czym rozbijamy namiot. Jest w nim dużo miejsca i od razu widad, że będzie się w nim wygodnie
mieszkało. Do przedsionka wstawiamy rozpakowane już bębny, w których przechowywad będziemy
ubrania i osobisty sprzęt. Na górce obok nas mieszkad będą w drugim namiocie Halina z Marysią i
Leszkiem Cichym. Po drugiej stronie bazy, bliżej wyjścia na lodowiec, urządzają się Onyszkiewiczowie,
filmowcy oraz Marcin z Saeedem i Markiem Janasem. Trójka indywidualistów: Łapa, Pomurnik i Brodacz
wynoszą się ze swoim namiotem za następny pagórek. Czyżby demonstracja stanowczego wydzielenia
się z „Ladies Expedition"? Osobny mały namiocik dostaje nasz kucharz, a jednocześnie osobisty służący
Saeeda.

Po południu pryska miły nastrój towarzyszący gospodarskim zajęciom. Dowiadujemy się, że drugi zespół
francuski atakujący Gasherbrum II został zaskoczony nagłym załamaniem pogody w szturmowym
namiocie wysoko pod szczytem. Namiot ten zostawiony został przez Seigneura i Batarda w czasie ich
zwycięskiego ataku. Startując z nisko położonego obozu II osiągnęli

53

76'40'

G-GASHERBRUM

l*

, 7952jnS§C,<\ jr

I

6350

4

^ 7925>: G IV?

; Gasherbrum La *—'.6600

40 7I--

ok. 6800/ ^ 6748 >0^

6800 o-----

G VIII ok. 7000

) I/ // *

'(( /////V 5600 ^

-7 JJu^// /

A,

7190,7003 \ \ \

P 7063

0 . .V 'aj i

76VC

3 KM \

I J. WALA I

oni po dniu wspinaczki wysokośd około 7800 metrów, spędzili noc w namiocie i następnego dnia
wcześnie rano weszli na szczyt. Schodząc pozostawili namiot dla drugiego zespołu. Ale zespołowi temu
zła pogoda uniemożliwiła zdobycie szczytu. Należało schodzid. Do obozu II wrócił tylko jeden ze
wspinaczy, Audoubert. Drugi, nazwiskiem Villaret, będąc prawdopodobnie pod wpływem choroby
wysokościowej, odmówił zejścia i pozostał w namiocie, aby, jak oświadczył, czekad na pogodę i wejśd na
szczyt. Nie mogąc nakłonid go do zejścia jego partner zszedł sam. W obozie II nie znalazł się jednak nikt,
kto wyruszyłby do góry. Nie zorganizowano żadnej akcji ratunkowej. Nie mogliśmy tego zrozumied.
Dopiero wtedy właściwie dotarło do mojej świadomości, że jesteśmy w górach najwyższych, gdzie
wysokośd

1

aklimatyzacja decydują o wszystkim. W naszej bazie była cała wyprawa. W niższych górach

moglibyśmy wyruszyd na ratunek. Tu, wobec braku aklimatyzacji byliśmy bezsilni.

2

l.VI.

Od rana pada śnieg. Nastrój w bazie jest ponury. Sprawa Villareta rzuciła cieo na pierwsze dni naszego
pobytu w bazie. Po śniadaniu Krystyna nakłania mnie i Marcina do stawiania masztu z anteną dla
naszego bazowego „Klimka". Od chwili rozpoczęcia akcji górskiej, tak długo jak długo ktokolwiek będzie
w górach, radiotelefon ten będzie cały czas na nasłuchu. Wieczorem zapraszamy Francuzów na
pożegnalną kolację. Jutro, po dwudziestu jeden dniach pobytu w bazie, schodzą w dół. Szybko uporali się
z nową drogą na Gasherbrum II. Chyba im trochę zazdrościmy!

22.VI.

Rano Francuzi schodzą angażując naszych kulisów. Kręcimy się w opuszczonej bazie francuskiej
wyszukując drobiazgi, które mogą się nam przydad — plastikowe miski, przeciwsłoneczne «-----

Mapka szkicowa otoczenia Południowego Lodowca Gasherbrum z zaznaczoną działalnością Wyprawy
Kobiecej w Karakorum w 1975 roku oraz innych wypraw w tym rejonie. Drogi:

1

—wyprawy włoskiej w 1958 r. (kierownik R. Cassin),

2

— wyprawy francuskiej w 1975 r. (kierownik J.-P. Frśsafond),

3

— wyprawy polskiej kobiecej w 1975 r. (kierownik Wanda Rutkiewicz),

4

— zespołu R. Messner i P. Habeler w 1975 r„

5

— wyprawy amerykaoskiej w 1958 r. (kierownik P. C. Schoening),

6

— wyprawy jugosłowiaoskiej w 1977 r. (kierownik J. Londar).

Mapka opracowana na podstawie mapy instituto Geografico Militare 1:100000, fotografii z Wyprawy
Kobiecej w Karakorum 1975 oraz fotografii Polskiej Wyprawy na K2 w 1977 roku iz literatury.

55

kremy, różnej wielkości pudełka to dla nas prawdziwe skarby. Najwięcej radości ma Marysia, która
odziedziczyła całą wspaniale wyposażoną aptekę: od aparatów reanimacyjnych do najróżniejszych leków
i materiałów opatrunkowych.

2 3. VI.

Pogoda jest nadal niepewna. Od rana uwijamy się z Krystyną w kuchni, ponieważ na nas wypadło dzisiaj
gotowanie. Obydwie słabo znamy się na sztuce kulinarnej. Eksperymentalnie gotujemy odziedziczoną po
Francuzach suszoną fasolkę. Wszystkim bardzo smakuje, ale też prawie wszystkim szkodzi. Po prostu na
tej wysokości nie można jej ugotowad systemem tradycyjnym, tylko szybkowar czyni ją jadalną.

Wieczorem uroczyście obchodzimy imieniny pani kierowniczki. Alka smaży wspaniałe racuszki, Krystyna
postarała się o muzykę. Nastrój jest prawie domowy. Żeby jeszcze tylko śnieg przestał padad!

24.VI.

Po kilku dniach opadów nareszcie dobra pogoda! Wyrusza czteroosobowy zespół, mający za zadanie
przetorowanie dojścia do obozu I. Jego śladami następnego dnia pójdzie duża grupa transportowa,
której celem będzie doniesienie reszty wyposażenia i żywności do obozu I a także sprzętu, namiotów i
jedzenia do obozów wyższych. Ilośd i różnorodnośd rzeczy, jakie będą potrzebne wyżej, jest wprost
niewiarygodna: butan, maszynki bu-tanowe, menażki, świeczki, śpiwory, sprzęt wspinaczkowy, lekarstwa
i oczywiście odpowiednio dobrane jedzenie.

Trochę niespokojni o grupę pracującą na lodospadzie, czekamy od rana w bazie na nasłuchu. Wreszcie
zgłaszają się. Narzekają na głęboki śnieg utrudniający poruszanie się. Są już na plateau, za chwilę
wyruszą w dalszą drogę do obozu I.

W bazie krzątanina. Wszyscy oprócz Marysi, Janusza i filmowców szykują się do jutrzejszego wyjścia.
Janusz przydziela każdemu jego „porcję" do wyniesienia. Wieczorem jeszcze raz rozmawiamy z Wandą.
Trzeba omówid ilośd zabieranych śpiworów oraz wyjście Saeeda, który czując się uczestnikiem wyprawy
chce brad udział w akcji górskiej. Zapakowane plecaki ustawiamy w przedsionku namiotu, w którym
mieszkamy. Kładziemy się wcześnie, ale obie z Krystyną jesteśmy zbyt przejęte jutrzejszym wyjściem i
ciągle gadamy. Jutro o 800 metrów pobijemy nasz rekord wysokości. Jak będziemy się czuły? Obóz I to
już wysokośd 6000 metrów. Alka zdecydowanym: „cicho, gaduły" przerywa nasze rozważania.

25.VI.

Baza, godzina czwarta rano. Błyskają światełka latarek. Dziesięd osób w dwójkowych zespołach wyrusza
do obozu I. Wiążemy się z Krystyną czerwoną francuską liną. Wyszukując w świetle latarek ślady
poprzedników idziemy klucząc w labiryncie lodowych turni. Gdy robi się jasno, dochodzimy do
najbardziej stromego odcinka lodowca, który opadając gwałtownie z plateau tworzy gigantyczną lodową
kaskadę. Ogromne szczeliny i fantastycznie spiętrzone lodowe bloki. Z niepokojem przekraczamy szereg
śnieżnych mostków. Teraz szczelina, przez którą trzeba przeskoczyd. Na szczęście skacze się z góry na
dół, zawsze to łatwiej. Odpocząwszy po tych emocjach ruszamy dalej. Wreszcie: plateau oddzielone od
lodospadu jeszcze jedną ogromną szczeliną. Śnieżny most na niej był z pewnością najszybciej
pokonanym przez nas miejscem całej drogi. Idąc nieznacznie wznoszącą się równiną plateau zaczynamy
odczuwad zmęczenie. Gdy wchodzimy w zasięg słooca, sytuacja jeszcze się pogarsza. Plateau ma prawie
5 kilometrów długości, toteż gdy dochodzimy wreszcie do drugiego pasa seraków, ledwie żyjemy ze
zmęczenia. Drugi lodospad pokonujemy trawersem w prawo, idąc głębokim wąwozem między lodowymi
turniami. Z sopli wiszących wysoko nad naszymi głowami spadają krople, śnieg robi się miękki, jest
gorąco. Ponad serakami na zboczu, którym wiedzie długi trawers do obozu francuskiego, nasze tempo
jest już bardzo wolne. Wreszcie dochodzimy.

Z przyjemnością siadam i rozglądam się. Jesteśmy na niewielkim, śnieżnym tarasie, zawieszonym wysoko
ponad drugim lodospadem. Wokół resztki jedzenia i lekarstw Francuzów. Spotykamy tu grupę Wandy.
Zapewniają, że z obozu francuskiego do naszego jest najwyżej pół godziny drogi. Powoli podchodzimy

stromym żlebem w górę. Teraz trawers w lewo przez seraki, szczelina z poręczówką, jeszcze śnieżne
zbocze i już namioty obozu I. Z ulgą zrzucamy plecaki. Łapa częstuje Krystynę i mnie herbatą. Jesteśmy
mu niesłychanie wdzięczne. Potem instalujemy się w przydzielonym nam namiocie.

Po południu przychodzi Alison, Halina i Marcin. Alison, która będzie z nami mieszkad w namiocie, od razu
zabiera się do topienia śniegu. Gotujemy coś niecoś i wyciągamy się w śpiworach. Ale zasnąd jest trudno.
Męczy nas pragnienie i dokuczają poparzone przez słooce twarze.

26.VI.

Miejsce obozu I zostało doskonale wybrane: namioty stoją na śnieżnym plateau otoczonym łaocuchem
sześciu Gasherbrumów.

58

Wyraźnie widad stąd naszą dalszą drogę. Podejście pod ścianę Gasherbruma II nie powinno trwad dłużej
niż godzinę. Po śniadaniu kilka osób schodzi do obozu francuskiego, aby zabrad stamtąd większą częśd
pozostawionej żywności. Zabieramy jedzenie, zostawiamy tylko soki, menażki i jedną maszynkę bu-
tanową. To na przyszłośd: zmęczeni drogą z bazy, będziemy mogli napid się przed dojściem do obozu I.
Powrót męczy nas wszystkich. Brak aklimatyzacji jest wyraźny.

O dwunastej ruszamy z powrotem do bazy. Schodzę razem z Alison i Krystyną. Trawers od obozu
francuskiego i górny pas seraków dają się nam we znaki w upalnym słoocu. O plateau lepiej w ogóle nie
mówid. Dopiero w miejscu przełamania lodowca zaczynamy czud się lepiej. Szczęśliwie mijamy wielkie
szczeliny i rozmiękłe w słoocu śnieżne mostki. Musimy przejśd jeszcze przez tę szczelinę, przez którą tak
bohatersko skakałyśmy idąc do góry. Teraz, idąc w odwrotnym kierunku, musimy dostad się na jej
wyższą krawędź. Założona tam lina nie ułatwia sprawy, gdyż trudno jej dosięgnąd. Jestem wysoka i jakoś
udaje mi się chwycid poręczówkę, robię „szpagat" nad szczeliną i za pomocą liny wspinam się na
kilkumetrową lodową ściankę. Wbijam w lód dziób czekana i ściągam Alison. Po chwili jest już przy mnie.
Chcę poprawid trochę asekurację, ale zniecierpliwiona i nie wierząca w szczeliny Krystyna nie dała mi na
to czasu i uczyniła o jeden krok za dużo. W momencie, gdy wyciągnęła rękę po poręczówkę, krawędź
szczeliny ułamała się, a moja partnerka zniknęła. Silne szarpnięcie. Blokując przesuwającą się linę na
czekanie, krzyczę do Alison o pomoc. Mocujemy linę na dwóch czekanach, następnie ostrożnie zaglądam
do szczeliny, ale niestety nic nie widzę. Gdzieś z głębi dochodzi głos Krystyny, która mówi że wszystko
jest w porządku i prosi

0

pętle, z pomocą których mogłaby wspiąd się po linie. Za ich pomocą zaczyna wychodzid do góry.

Już po chwili jest przy nas. Nic jej się nie stało i chyba nawet nie jest zdenerwowana. Już bez dalszych
przeszkód docieramy o szesnastej dwadzieścia do bazy. Świetny kompot na powitanie sprawia, że
czujemy się jak po powrocie do domu.

27.VI.

Dzisiaj wyruszyła ośmioosobowa grupa w celu założenia obozu II. Wcześnie rano pogoda była dobra, ale
w ciągu dnia wyraźnie się psuje. Pada śnieg. Mimo to grupa dotarła do obozu I

1

jest dobrej myśli. Byli na rekonesansie pod ścianą. Pokonanie szczeliny brzeżnej nie przedstawia

trudności. Jutro będą próbowali iśd do góry.

59

28.

VI.

Pogoda od rana jest niepewna. Aby nie siedzied bezczynnie, wyruszam z Krystyną i Saeedem w celu
założenia poręczówek na obejściu szczeliny, w którą wpadła Krystyna. Padający śnieg utrudnia nam
trochę orientację, ale jakoś trafiamy. Saeed, który nie czuje się najlepiej, siada aby odpocząd, a my
zaczynamy szukad możliwie najlepszego sposobu ominięcia szczeliny. Wreszcie wybierając najpewniejsze
z niepewnych mostków podchodzimy aż pod 10-metrową pionową lodową ściankę. Wspinamy się na nią
i zakładamy poręczówkę. W pobliżu wbijamy traser, aby nie było wątpliwości, gdzie teraz biegnie droga.
Śnieg pada cały czas.

Po południu rozmawiamy z Januszem, który jest w obozie I. Dowiadujemy się, ze zostały założone
poręczówki na żebrze, wyprowadzającym nad dolny obryw grzędy Gasherbruma II. Rozpiętych zostało
kilka 80-metrowych lin. Nastromienie lodo-wo-śnieżnego filara na górze osiąga 60 stopni. Doszli do
niewielkiej przełączki na wysokości 6450 metrów i wrócili do obozu I. Mówimy im jeszcze, jak wygląda
nowa droga omijająca szczelinę. Nie możemy ich pocieszyd wiadomością o pięknej pogodzie, ponieważ
na dole pada śnieg.

29.VI.

Całą noc sypie śnieg. O wyjściu do góry nie ma mowy. Grupa Wandy rezygnuje z dalszych prób założenia
obozu II i schodzi do bazy. Wieczorem zbieramy się wszyscy w naszej świetlicy. Muzyka, rozmowy,
dyskusje. Zając krąży wśród nas i nagrywa co ciekawsze wypowiedzi. „Złota rączka" — Zbyszek jak zwykle
coś naprawia, a Krystyna stacza boje z radiem. Do późna w nocy pada śnieg, pokrywając wszystko coraz
grubszą warstwą.

30.VI.

Nad ranem śnieg przestaje padad. Mimo mgieł podchodzących od Concordii wyruszam z Alką, Krystyną i
Saeedem do „jedynki". Następnego dnia chcemy uzupełnid poręczówki na grzędzie Gasherbruma II i
wynieśd wyżej ładunki zostawione tam przez poprzednią grupę. Na zmianę torujemy w głębokim śniegu.
Na szczęście znamy już jako tako „układ" szczelin; po opadzie są one często niewidoczne, co stwarza
dodatkowe niebezpieczeostwo. Skok przez szczelinę znowu dostarcza nam emocji. Kiedy wychodzimy na
plateau, śnieg znów zaczyna padad. Wieje wiatr, a widocznośd nie przekracza kilkunastu metrów. W tych
wa-

60

runkach kilkakrotnie schodzimy z właściwej drogi. Wyżej, w drugim pasie seraków, jest jeszcze gorzej —
głęboki śnieg i trudna orientacja. Poza tym pootwierały się nowe szczeliny. Krystyna wpada w jedną z
nich tuż obok kolejnego trasera. Na trawersie do obozu francuskiego idąca przodem Alka uparcie toruje

w lawiniastym śniegu. Idziemy właściwie „na wyczucie" — w rezultacie podchodzimy zbyt wysoko i
musimy obniżyd się kilkadziesiąt metrów, by osiągnąd miejsce obozu francuskiego. Nie zważając na
padający ciągle śnieg gotujemy herbatę. Jesteśmy już zmęczeni. Powyżej obozu francuskiego walczymy z
osypującym się śniegiem. Wreszcie plateau. Jeszcze trochę torowania i widzę już wierzchołki namiotów.
Są częściowo zasypane, ale noc i tak będzie komfortowa. Oby tylko przestało padad. Wieczorem łączymy
się z bazą.

—

Czy dobrze zrozumiałam, że tam u was jest 40 centymetrów świeżego śniegu? — pyta Wanda.

—

Na plateau jest mniej, dopiero w górnych serakach i na trawersie jest śnieg po kolana. Tu w

obozie też jest bardzo dużo śniegu — mówi Alka.

—

Dobrze Alu, jutro z dołu wychodzi sześd osób, a wy idźcie do góry, jeżeli tylko będzie można. Plan

maximum: uzupełnienie brakujących poręczówek i wyniesienie ładunków na prze-łączkę — odpowiada
Wanda.

Na zakooczenie rozmowy baza przesyła nam w koncercie życzeo piosenkę Aznavoura. To taki zwyczaj na
naszej wyprawie, że dla ludzi w obozach „Radio Gasherbrum" nadaje wieczorne melodie. Zajmuje się
tym głównie Zając.

1.vn.

Budzimy się zasypani śniegiem. Wieje silny wiatr, widocznośd prawie zerowa. Po rozmowie z bazą
postanawiamy, że spróbujemy przeczekad niepogodę. Dzieo wlecze się niemiłosiernie. Śnieg nie
przestaje padad. Śpiwory stają się coraz bardziej wilgotne.

2.VII.

Rano decydujemy się na powrót do bazy. Przejście trawersu poniżej obozu francuskiego bardzo nas
niepokoi. Na tym rozległym zboczu, pokrytym grubą warstwą śniegu, będziemy przez cały czas narażeni
na lawiny. Trzeba schodzid szybko i oczywiście wierzyd w swoje szczęście. Wiążemy się w jeden zespół 1
rozpoczynamy trawers. Spieszymy się maksymalnie i wreszcie z ulgą lądujemy na bezpiecznym śnieżnym
polu. Tutaj spotykamy grupę Onyszka, która wyszła z zamiarem zastąpienia nas w obozie I. Jeśli poprawi
się pogoda, jutro ruszą w stronę „dwój-

61

ki". Posuwając się ich śladami szybko i bez przygód zbiegamy na dół. O czternastej trzydzieści jesteśmy
znowu w bazie.

3.

VII.

Wcześnie rano wychodzą z bazy Wanda, Anka, Łapa, Brodacz i Pomurnik. Tymczasem powyżej obozu I
grupa Onyszka walczy o założenie obozu II. Z trudem posuwając się do góry w głę-bokifn śniegu,
poprawiają i uzupełniają poręczówki oraz wynoszą ładunki na przełączkę. Osiągają wysokośd 6400

metrów. Na niewielkim śnieżnym tarasie zakładają tymczasowy obóz II, gdzie biwakują, wykorzystując
wyniesione przez siebie namioty.

4.VII.

Startując z biwaku na wysokości 6400 metrów, Janusz, Leszek i Marek poręczują dalsze lodowe uskoki
grzędy. Na biwaku zostają Alison i Halina. Od obozu I wzdłuż poręczówek podchodzi grupa Wandy. Obie
grupy mają między sobą łącznośd. Wanda z Januszem ustalają, że obóz II stanie na niewielkim śnieżnym
pólku na wysokości 6500 metrów.

Po południu obóz II jest już założony. Zostaje w nim na noc grupa Wandy z Leszkiem Cichym, a pozostali
schodzą do „jedynki". Wieczorem w obozie II pożar. Wybuch butanu powoduje zniszczenie namiotu i
dwóch śpiworów. Na szczęście pogorzelcy wyszli cało.

5.VII.

Kolejny raz załamanie pogody przerywa akcję górską. Zespoły z obozów I i II po rozmowie z bazą
postanawiają jeszcze kilka godzin przeczekad, a jeśli pogoda nie ulegnie poprawie, schodzid do bazy.

Niestety, pogoda nie poprawia się. Altimetr w bazie wskazuje wysokośd 5245 metrów. Świadczy to, że
jesteśmy w zasięgu niżu. Sypie mokry śnieg, jest aż ciemno z powodu grubej warstwy chmur. Jesteśmy
wszyscy przygnębieni tym kolejnym wstrzymaniem akcji górskiej. Jeśli pogoda będzie nadal tak
niestabilna, w jaki sposób przy jedno-, dwudniowych przejaśnieniach uda nam się założyd obóz III? Jak
będą wyglądały ataki szczytowe?

Tymczasem na górze trwają radiotelefoniczne dyskusje między Wandą i Onyszkiem. Ponieważ baza
pozostaje na nasłuchu, jesteśmy zorientowani, o czym mówią. Janusz nalega, aby w obozie I zostawid
trzyosobową grupę, która, o ile następnego dnia pogoda poprawi się, przetoruje podejście do „dwójki" i
zacznie

62

poręczowad grzędę ponad nią. Wanda natomiast uważa, że trzy osoby to zbyt mała grupa, która po
prostu nie da sobie rady w głębokim śniegu. Jeśli zespół ten ma z powodzeniem działad, musi liczyd
pięd—sześd osób. W koocu staje na tym, że grupa Wandy schodzi do obozu I i tam dopiero zostaną
podjęte ostateczne decyzje.

W międzyczasie Alce udaje się nawiązad łącznośd z Concordią, i wyprawą wrocławską na Broad Peak.
Słyszymy się słabo, ale chłopcom udaje się przekazad nam wiadomości o pogodzie: w całym Pakistanie
od kilku dni leje. Wieczorem wracają do bazy Wanda, Marysia, Anka, Leszek, Marek i Pomurnik. W
obozie I na „dyżurze" pozostaje Halina z Alison oraz Onyszek, Łapa i Brodacz.

6.vn.

Znowu podchodzimy do obozu I. Pogoda wprawdzie daleka jest od ideału, ale mamy już dośd siedzenia
w bazie. Tak jak poprzednio idę z Alką a Krystyna z Saeedem. Przez mgły coraz silniej zaczyna

przeświecad słooce, śnieg rozmięka błyskawicznie i już wkrótce zapadamy się powyżej kolan. Cały stok,
którym biegnie trawers do obozu francuskiego, poryty jest śladami lawin. Nie jest to miękki puch, a zbite
bryły ciężkiego, nasiąkniętego wodą śniegu. Na skutek gwałtownego nagrzania cała powierzchnia zbocza
zaczyna groźnie osuwad się. Panujący upał pogarsza jeszcze sytuację.

Obserwuję idącą dwójkę. Widzę, jak z góry zsuwa się w ich kierunku język kolejnej lawinki. Grudy śniegu
toczą się coraz prędzej po zboczu. Nie możemy ich ostrzec ani pomóc im, jesteśmy tylko widzami.
Wreszcie dostrzegają niebezpieczeostwo i wbijają czekany. Oby tylko nie zrzuciło ich w dół do szczeliny,
otwierającej się u podnóża zbocza. Z narastającym niepokojem patrzymy, jak śnieżna rzeka przesuwa się
przez miejsce, w którym stoją, i z szumem znika w ogromnej szczelinie. Na szczęście lawina nie była zbyt
wielka i po jej przejściu zespół rusza dalej. Oddychamy z ulgą. Odpoczywamy chwilę w cieniu
niewielkiego seraka, a potem przechodzimy trochę z duszą na ramieniu niebezpieczny trawers.

Do obozu I dochodzimy późnym popołudniem. Pogoda jest piękna. Gdy tylko słooce chowa się za grao
Gasherbruma IV, natychmiast robi się strasznie zimno. Mróz zapędza nas do namiotów. Czekamy na
rozmowę bazy z Onyszkiem, który razem z resztą grupy dyżurującej podszedł dzisiaj do obozu II. Pytamy,
co słychad na górze i co mamy zabrad jako grupa idąca jutro z transportem do „dwójki"-. Onyszek wylicza
taką masę brakujących rzeczy (głównie jedzenia), że jesteśmy tym- przerażo-

63

ne. Wanda, mówiąc z bazy, „dokłada" nam jeszcze „Wysotkę",

6

pianek i maski tlenowe. Ale najważniejsze, że jutro idziemy do „dwójki".

7

.VII.

Rano budzimy się bardzo późno, jest już pół do ósmej. Na domiar złego Zając przekazuje nam z bazy
polecenie Wandy, aby zwinąd jedną „Turnię II" w obozie I i samą płachtę zabrad do góry, na miejsce
spalonego namiotu, a w obozie I rozbid „Turnię I". Tracimy na to sporo czasu i w rezultacie wyruszamy
dopiero o dziesiątej. Idziemy po śladach grupy Onyszka przez prawie płaskie plateau w kierunku
wyraźnie widocznej lodowo-śnieżnej grzędy, która łukiem omija z prawej strony uskoki skalnej turni i
wyprowadza na przełączkę poza nią. Droga przez plateau wydaje się nie zagrożona szczelinami i idziemy
nie związani, każdy swoim tempem. Na koocu plateau, u podnóża buli, przysiadamy na krótki
odpoczynek. Teraz czeka nas dosyd strome podejście na bulę, przejście między serakami i trawers w
lewo, na śnieżno-lodowego „konia" grzędy. Wbity wysoko traser oznacza początek poręczówek. Siady,
którymi idę, są częściowo zawiane i muszę torowad od nowa. Miejscami śnieg sięga mi powyżej kolan.
Na stromym stoku wyprzedzam trochę grupę, dzięki temu po przejściu pod serakami mam czas na
zdjęcia i kontemplację widoków. W obozie I dostrzegam kręcących się przy namiotach ludzi. To grupa,
która wcześnie rano wyruszyła z bazy i dzięki świetnym warunkom (twardy śnieg) już dotarła do obozu.

—

Powoli zbliżam się do trasera na początku poręczówek. Za mną idzie Saeed, a trochę niżej widzę Krystynę
i Alkę. Śnieg jest rozmiękły. Wreszcie z ulgą wspinam się do poręczówki. Podchodzę trochę wyżej i

czekam na Saeeda. Potem ruszam do góry i po chwili wychodzę na grzbiet „konia". Krótki odpoczynek i
idę dalej. Łagodnie początkowo nachylony grzbiet robi się bardziej stromy, ale nie odczuwam większego
zmęczenia. Co krok mocno chwytam się liny. Pomaga to bardzo, gdyż śnieg jest zupełnie miękki i czekan
nie daje dobrego oparcia. Co około 40 metrów liny umocowane są do szabli śnieżnych wbitych w śnieg, a
oprócz tego są one wszystkie połączone ze sobą w jeden ciąg, co zwiększa bezpieczeostwo. W górnej
części filara na-stromienie dochodzi do 60 stopni. Ryję głęboki wąwóz w miękkim śniegu i błogosławiąc
poręczówki wychodzę wreszcie na przełączkę. Teraz jest eksponowana śnieżna graoka i schodzę na
niewielki śnieżny taras. Po dojściu Saeeda ruszamy dalej. Przechodzimy prawie pionową ściankę
pierwszego seraka, podchodzimy pod drugi, oddzielony głęboką szczeliną. Po jej przejściu tra-

64

Strajk kulisów w Paiju

ne. Wanda, mówiąc z bazy, „dokłada" nam jeszcze „Wysotkę",

6

pianek i maski tlenowe. Ale najważniejsze, że jutro idziemy do „dwójki".

7

.VII.

Rano budzimy się bardzo późno, jest już pół do ósmej. Na domiar złego Zając przekazuje nam z bazy
polecenie Wandy, aby zwinąd jedną „Turnię II" w obozie I i samą płachtę zabrad do góry, na miejsce
spalonego namiotu, a w obozie I rozbid „Turnię I". Tracimy na to sporo czasu i w rezultacie wyruszamy
dopiero o dziesiątej. Idziemy po śladach grupy Onyszka przez prawie płaskie plateau w kierunku
wyraźnie widocznej lodowo-śnieżnej grzędy, która łukiem omija z prawej strony uskoki skalnej turni i
wyprowadza na przełączkę poza nią. Droga przez plateau wydaje się nie zagrożona szczelinami i idziemy
nie związani, każdy swoim tempem. Na koocu plateau, u podnóża buli, przysiadamy na krótki
odpoczynek. Teraz czeka nas dosyd strome podejście na bulę, przejście między serakami i trawers w
lewo, na śnieżno-lodowego „konia" grzędy. Wbity wysoko traser oznacza początek poręczówek. Siady,
którymi idę, są częściowo zawiane i muszę torowad od nowa. Miejscami śnieg sięga mi powyżej kolan.
Na stromym stoku wyprzedzam trochę grupę, dzięki temu po przejściu pod serakami mam czas na
zdjęcia i kontemplację widoków. W obozie I dostrzegam kręcących się przy namiotach ludzi. To grupa,
która wcześnie rano wyruszyła z bazy i dzięki świetnym warunkom (twardy śnieg) już dotarła do obozu.

Powoli zbliżam się do trasera na początku poręczówek. Za mną idzie Saeed, a trochę niżej widzę Krystynę
i Alkę. Śnieg jest rozmiękły. Wreszcie z ulgą wspinam się do poręczówki. Podchodzę trochę wyżej i
czekam na Saeeda. Potem ruszam do góry i po chwili wychodzę na grzbiet „konia". Krótki odpoczynek i
idę dalej. Łagodnie początkowo nachylony grzbiet robi się bardziej stromy, ale nie odczuwam większego
zmęczenia. Co krok mocno chwytam się liny. Pomaga to bardzo, gdyż śnieg jest zupełnie miękki i czekan
nie daje dobrego oparcia. Co około 40 metrów liny umocowane są do szabli śnieżnych wbitych w śnieg, a
oprócz tego są one wszystkie połączone ze sobą w jeden ciąg, co zwiększa bezpieczeostwo. W górnej
części filara na-stromienie dochodzi do 60 stopni. Ryję głęboki wąwóz w miękkim śniegu i błogosławiąc
poręczówki wychodzę wreszcie na przełączkę. Teraz jest eksponowana śnieżna graoka i schodzę na

niewielki śnieżny taras. Po dojściu Saeeda ruszamy dalej. Przechodzimy prawie pionową ściankę
pierwszego seraka, podchodzimy pod drugi, oddzielony głęboką szczeliną. Po jej przejściu tra-

wersujemy stromy odcinek w lewo i wychodzimy na śnieżny stok. Kilkadziesiąt metrów nad miejscem,
gdzie kooczą się poręczówki, dostrzegam wiązkę traserów. Obóz? Jeszcze kilka pospiesznych kroków i
zdyszana wychodzę wprost na namioty.

— Cześd Czerwosia — słyszę głos Łapy — chodź do nas na zupę-

Jestem tak głodna, że zapominając nawet o zdjęciu plecaka rzucam się w kierunku menażki. Wysokośd
najwyraźniej mi służy. Trochę później, gdy rozpakowuję plecak, przychodzą Krystyna i Alka. Tak jak ja
cieszą się z dojścia do „dwójki".

Wypytujemy chłopców, co działo się dzisiaj i jakie mają plany na jutro. Mówią, że śnieg nad obozem II
jest bardzo głęboki I że założyli tylko kilka poręczówek. Jutro mają wszyscy schodzid do bazy. Są trochę
rozżaleni, gdyż chcieli skooczyd rozpoczętą pracę, ale Wanda nie dała się przekonad. Jutro cały jej respół
(siedem osób) podejdzie z obozu I do II, a pojutrze częśd ruszy z zamiarem założenia obozu III. Zadania
dla naszego zespołu są następujące: Saeed ma jutro zejśd do bazy razem z Onyszkiem, Alka ma czekad w
„dwójce" i dołączyd do zespołu Wandy, a Krystyna i ja mamy zejśd do „jedynki" i uporządkowad obóz.
Przyjmujemy ten wyrok z ciężkim sercem. Czujemy się świetnie, a walka o założenie obozu III rozegra się
jednak bez nas. Wprawdzie plan Wandy przewiduje, że po dniu przerwy wrócimy do obozu II i byd może
pójdziemy potem do obozu III, ale nie wierzymy, że pogoda utrzyma się tak długo.

Obóz II składa się z trzech namiotów typu „Turnia II", stojących na nachylonym śnieżnym zboczu.
Nocujemy w nylonowej „Turni". Wykorzystując ostatnie promienie słooca robię zdjęcia i podziwiam
wspaniałą panoramę: z lewej strony urwista ściana Gasherbruma I, na wprost pod nami lodowa rzeka
Baltoro ze wznoszącym się po jego drugiej stronie rozłożystym Baltoro Kangri, który oświetlony
zachodzącym słoocem rzeczywiście zasługuje na miano „Złotego Tronu". Z prawej strony łaocuch
pozostałych Gasherbrumów. Najbliższy nas — Gasherbrum IV urzeka ostrym, alpejskim zarysem grani.

8.vn.

Rano, w czasie pięknej pogody, z żalem schodzimy na dół. Szybko obniżamy się po poręczówkach. W
połowie ich spotykamy grupę Wandy. W niespełna trzy godziny jesteśmy w obozie I. Panuje tu straszny
upał, biorę się więc natychmiast do przygotowania czegoś do picia. Po odpoczynku zaglądamy po kolei
do Wszystkich namiotów i stwierdzamy, że bałagan jest spory. Suszymy pianki i śpiwory oraz robimy
remanent porozrzucanego

3 — Zdobyci* Gashtrbrumów 85

po namiotach jedzenia. Wieczorem Krystyna wywołuje obóz Ij. Zgłasza się Wanda:

—

Słyszę cię dobrze, Krysiu. Chciałabym przekazad ci plany na dzieo jutrzejszy i najbliższe. Nie da się

„wypuścid" was jutro do obozu II. Stwarzałybyście niebezpieczeostwo zagęszczenia w obozie II, jeśli my

nie założymy od razu „trójki", z czym należy się liczyd. A poza tym szłybyście tylko dwie, bez asekuracji
innego zespołu.

—

Na poręczówkach to przecież nie ma żadnego znaczenia — odpowiada Krystyna.

—

Tak, ale mnie chodzi o wasz start do obozu III, a nie o dojście do „dwójki". Musicie czekad jeden

dzieo w obozie I, potem razem z Marysią, która jutro schodzi, ruszycie do obozu II, a pojutrze...

Przygnębione perspektywą bezproduktywnego siedzenia w obozie I szykujemy się do snu. Dopiero
piosenka wysłana dla nas z bazy przez Zająca poprawia nam trochę humory.

9.VII.

Leżąc jeszcze w śpiworach włączamy radiotelefon. Słyszymy rozmowę obozu II z bazą:

—

U nas wszystko w porządku. Pierwsza trójka poszła do góry, my wyjdziemy za pół godziny. Za

chwilę Marcin z Marysią schodzą na dół — mówi Pomurnik.

—

W porządku, zrozumiałem. Powiedz mi jeszcze, bo przed chwilą obserwowałem was przez

lornetkę, kto jest w pierwszej trójce? — pyta Zając.

—

Anka, Wanda i Leszek Cichy. Są około 150 metrów od obozu. No to cześd, następny kontakt o

dwunastej.

Gawędzimy jeszcze chwilę z Zającem. Po śniadaniu, zgodnie z poleceniem Wandy, dalej porządkujemy
obóz. Prywatne rzeczy uczestników składamy w jednym namiocie, następnie bierzemy się do mycia
menażek. Przy tej operacji zastaje nas Marysia, która razem z Marcinem schodzi z „dwójki" do bazy.
Marcin jak najszybciej musi znaleźd się możliwie nisko, ponieważ jego stan po pobycie w obozie II
gwałtownie się pogorszył. Prawie nie może mówid, jest bardzo zmęczony. Częstujemy ich sokiem i po
chwili znikają nam z oczu.

Pogoda od rana jest piękna i upał na przypominającym soczewkę plateau, gdzie stoi obóz I, staje się nie
do wytrzymania. Aby jakoś przeżyd, robimy prowizoryczny daszek i chronimy się w cieniu. Co pewien
czas obserwujemy przez lornetkę akcję ponad obozem II. Kilka ciemnych punkcików powoli zbliża się ku
śnieżnemu siodłu, jakim załamuje się grzęda Gasherbruma II na wysokości około 7000 metrów. Tam stał
obóz III austriackiej wy*

prawy Moraveca, która w 1956 roku zdobyła Gasherbrum II. Ale nasz obóz III będzie stał znacznie wyżej.
Tak przewiduje plan Wandy. O szesnastej, żądne wiadomości, łączymy się z bazą. Niestety nie mieli
żadnego kontaktu z grupą Wandy i tylko, podobnie jak my, obserwują ich przez lornetkę. Jeszcze
kilkakrotnie w ciągu popołudnia wywołujemy bazę, ale niezmiennie słyszymy, że nie mają dla nas żadnej
wiadomości. Mamy nadzieję, że to tylko awaria „Klimka" uniemożliwia im kontakt, niepokój o nich
jednak wzrasta. O dwudziestej zgłaszamy do bazy, że jutro wcześnie rano wyruszamy do obozu II. Na
wszelki wypadek zabierzemy ze sobą „Klimka". To wszystko, co możemy zrobid.

i|vii.

Budzimy się wcześnie rano. Jest bardzo zimno. Szybko kooczymy śniadanie. Dopakowujemy do plecaków
śpiwory oraz radiotelefon i ruszamy. Plateau jest jeszcze w cieniu i po zamarzniętej powierzchni idzie się
świetnie, toteż szybko dochodzimy pod ścianę. Pozostawione ślady ułatwiają nam znacznie przejście
grzędy. Jeszcze ostatnia poręczówka i wychodzę na przełączkę. Spoglądając w górę dostrzegam dwie
osoby schodzące do obozu ii. Gdy dochodzi Krystyna, wywołujemy bazę. Zgłasza się Zając:

—

Nie mamy od nich żadnej wiadomości, a gdzie wy jesteście?

—

My w tej chwili jesteśmy na przełączce. Widzimy schodzącą dwójkę, poza tym wydaje mi się, że

widzę także kogoś idącego do góry. Jak to wygląda z bazy? — pyta Krystyna.

—

My też widzimy schodzącą dwójkę. Spotkacie się na pewno z nimi w obozie II. Tylko zrób coś z

radiotelefonami, bo to zaczyna byd denerwujące. Całe szczęście, że chociaż ich widad.

—

W porządku, zgłosimy się z „dwójki". Będziemy tam za godzinę. No to cześd!

Ruszamy dalej. Podczas gdy pokonujemy strome ścianki seraków pod obozem II, do bazy zgłasza się Anka
Okopioska. To ona razem z Wandą schodziła do obozu II. Relacjonuje przebieg wydarzeo. Wczoraj doszli
do wysokości 7150 metrów i na platformie wyrąbanej w stromym zboczu rozstawili „Whillans-box", w
którym sześd osób spędziło niewygodny biwak. Dzisiaj rano Alka z chłopcami poszła w górę, aby
poszukad wyżej lepszego miejsca na obóz III, a Wanda z Anką wróciły do „dwójki", aby następnego dnia
razem z nami podejśd do właściwego obozu III z transportem żywności i sprzętu. Wyjaśnia się także
sprawa braku łączności. Po prostu zabrali „Klimka" ale bez akumulatora.

Popołudnie upływa na długich dyskusjach z grupą Onyszka w bazie. Wanda przedstawia zadania dla tej
grupy oraz zarys Planu ataków szczytowych. Pakując na jutrzejszy dzieo plecaki,

67

słuchamy z dużym zainteresowaniem. Od pewnego czasu widzimy schodzącą ku nam dwójkę.
Rozpoznajemy Leszka i Pomurnika. Szybko zbiegają do obozu. Zarzucamy ich pytaniami. Mówią, że obóz
III stoi u stóp skalnej grzędy Gasherbruma II. Rozbili tam „Whillans-box" oraz „Turnię I". Miejsce jest
bezpieczne i dośd wygodne. Wysokośd około 7400 metrów. Warunki śnieżne w górze są ciężkie: stromy
stok pokryty jest nie związanym śniegiem, leżącym na lodzie lub na skałkach. Po krótkim odpoczynku
chłopcy ruszają na dół, będą nocowad dzisiaj w obozie I. Czekając na schodzących jeszcze z góry Alkę i
Marka łączymy się z bazą:

—

Słuchaj, Janusz, obóz III założony jest w stosunku do obozu II o 900 metrów wyżej — informuje

Wanda.

—

Takie przewyższenie na tej wysokości może się dad potężnie we znaki. No, ale sprawdzimy to

jutro na waszej skórze. A co mówili chłopcy? — pyta Janusz.

—

Mieli podobno przepiękny widok z góry. Wykluczają możliwośd wejścia kuluarem na

Gasherbrum III. Pozostaje tylko grao od przełęczy.

—

A jak wygląda trawers na przełęcz?

—

Jest śnieżny, ale może wymagad poręczowania, chociażby dla orientacji.

Z niepokojem czekamy na wolno schodzących Alkę i Marka. Nie zdążą już dzisiaj zejśd do „jedynki", a w
obozie II nie ma dla nich śpiworów. Wreszcie schodząca dwójka jest w obozie. Są zmęczeni. Na noc
Marek zrzędząc układa się między mną i Krystyną w swoich puchowych spodniach i kurtce. Alkę
zabierają do swego namiotu Wanda z Anką. Jeszcze wieczorna rozmowa z bazą i można spad. Jutro czeka
nas ciężki dzieo — podejście do obozu III.

n.vn.

Budzimy się wcześnie. Szybko gotujemy śniadanie i przed ósmą wychodzimy z Krystyną z namiotu.
Ponieważ Wanda z Anką jeszcze krzątają się w swojej „Turni", ruszamy jako pierwsza dwójka. Idąc
zawianymi częściowo śladami zbliżamy się powoli do trasera, oznaczającego początek ciągu poręczówek.
Gdy dochodzimy do pierwszej poręczówki, zaczyna nas oświetlad słooce. Przez chwilę jest cudownie
ciepło, ale równocześnie zbocze zaczyna gwałtownie rozmiękad. Każda kolejna lina wydaje się dłuższa od
poprzedniej. Z wysiłkiem posuwam się do góry. Co kilkanaście kroków przystaję na krótki odpoczynek.

Nade mną lodowa ściana przełamuje się. Przed chwilą zniknęła tam Wanda, wreszcie i ja wychodzę na
mało strome, śnieżne pole. Widzę siedzące Ankę i Wandę. Z ulgą zrzucam plecak. P°

chwili ruszamy dalej. Grzęznąc w miękkim śniegu, co chwila spoglądam w górę. Pologa częśd grani, na
którą wyprowadzają poręczówki, zbliża się bardzo wolno. Wreszcie jednak wychodzimy na prawie płaski
grzbiet grzędy, obrywającej się z lewej strony wielkim urwiskiem. Kilka metrów ode mnie łopoce
chorągiewka trasera.

—

Gratuluję wysokości 7000 metrów — mówi do mnie Wanda.

Cieszę się, ale radośd przysłania niepokój, gdyż jest już późno, a do obozu III wciąż daleko. Zakładam raki.
Przed dalszym podejściem rozglądam się jeszcze dookoła: dopiero teraz widad, jak wysoko już jesteśmy.
Wiele szczytów tak potężnie wyglądających z obozu II zmalało. Zza grani Gasherbrumów IV, V i VI
wyłania się wspaniała panorama. Aż do granic widnokręgu nic, tylko góry. W dole widad ostry kontur
turni pod obozem II, a poniżej białą powierzchnię plateau, na którym jako drobne kolorowe plamki
rozpoznaję obóz I. Cienka nitka śladów biegnie od niego w stronę ściany. Dalsza nasza droga wiedzie
trawersem w prawo, łagodnie' nachylonym tu zboczem. Potem stok przechodzi w stromą lodową ścianę.
Ponad nią, u stóp urwisk szczytowych Gasherbruma II, stoi obóz III. Wspinamy się teraz stromo śniegiem
na prawo od ostrza grzędy. Śnieg jest miękki i zaczynają spod niego wystawad skałki. Raki zgrzytają.
Dochodzimy wreszcie do niewielkiej wyrąbanej w zboczu platformy. To miejsce biwaku. Siadamy na
odpoczynek i wywołujemy bazę.

—

Jesteśmy na miejscu naszego biwaku. Pewnie zresztą widzicie nas przez lornetkę?

—

lak, cały czas was obserwujemy. Powiedz, jaka jest sytuacja — pyta Zając.

—

To raczej my chcemy was spytad, bo nie wiemy, co się dzieje w obozie I. INie widzimy, żeby ktoś

schodził z „dwójki" ani żeby ktoś podchodził do „jedynki". Czy wiesz coś na ten temat?

—

Leszek i Pomurnik przed chwilą zeszli do bazy, ale Alka i Marek nie zgłosili się dotąd.

—

To dziwne. Widziałyśmy ich, jak zaczynali schodzid około dziewiątej. Powinni już dawno byd.

Niepokoimy się, bo nie widziałyśmy nikogo na plateau. Popatrzcie jeszcze na poręczówki pod obozem II.

■— A kiedy będziecie schodzid?

—

Jutro. Dziś nocujemy w „trójce", o ile tam w ogóle dojdziemy, bo jesteśmy już ledwie żywe.

Z dalszej rozmowy wynika, że dzisiaj do „jedynki" wyruszyła tylko Marysia z Brodaczem, natomiast
większośd grupy Onysz-ka zawróciła z powodu żołądkowych kłopotów.

Wleczemy się dalej. Mamy nadzieję, że obóz jest tuż, tuż, ale naszym oczom ukazują się tylko kolejne
uskoki grzędy, która P° prostu wydaje się nie mied kooca. Wreszcie po przejściu stro-

mego żlebka wychodzimy na kamienisty grzbiet. Kilkadziesiąt metrów wyżej widad niebiesko-czerwone
pudełko — „Whillans-box". Wanda z Anką ruszają do obozu, a ja czekam przy wyjściu ze żlebu na
Krystynę, która została w tyle. Jest zimno i już po chwili wstrząsają mną dreszcze, ale nie mogę
zmobilizowad się do założenia puchowej kurtki. Po prostu siedzę i marznę. Gdy dochodzi Krystyna,
ruszamy po kamienistym stoku w kierunku obozu. Namiot przybliża się bardzo powoli. Wreszcie
jesteśmy przy nim. Zdejmujemy raki i jak najszybciej wchodzimy do środka. Łączymy się z bazą:

—

Jak się czujecie? — pyta Leszek.

—

Czujemy się dobrze. Muszę przyznad, że po raz pierwszy niosłam — pozostałe dziewczyny

również — tyle kilogramów na wysokości 7400 metrów — mówi Wanda.

—

A jak się czują dziewczyny — te dwie nasze małe? — (Tak określił Leszek Krystynę i mnie,

wysokościowe debiutantki).

—

Myślę, że będzie z nich pociecha.

Zabieramy się do gotowania, ale idzie nam niezbyt składnie. Mimo że siedzę w kurtce, zawinięta jeszcze
w śpiwór, trzęsę się z zimna. To wpływ zmęczenia i wysokości. Jest zresztą naprawdę zimno, wiatr
szarpie namiotem, na którego ściankach osiada od wewnątrz coraz grubsza warstwa szronu. Po niezbyt
obfitej kolacji kładziemy się spad. Wanda z Anką zostają w namiocie „Whillans-box", a my przenosimy się
do stojącej obok „Turni". Krystyna szybko zakopuje się w puchy i przestaje się odzywad. Mając do
dyspozycji tylko zalodzony śpiwór i cienką piankę, spędzam nie najlepszą noc. Wielokrotnie budząc się z
zimna z utęsknieniem oczekuję świtu.

12.VII.

Rano gotujemy na śniadanie kisiel i popijamy go ziołową herbatą odziedziczoną po Francuzach. Na inne
jedzenie nie mamy ochoty. Następnie bierzemy się do umocowania namiotu, który dotąd po prostu

tylko stał na platformie. Robimy jeszcze porządki, zakładamy raki, pstrykam kilka zdjęd i zaczynamy
schodzid na dół. Obie z Krystyną jesteśmy senne. Wiążemy się i schodzimy z asekuracją. Już wczoraj
zresztą w rozmowie z bazą Wanda zdecydowała, że odcinek pod obozem III musi zostad zaporęczo-wany,
ponieważ w czasie zejścia, zwłaszcza przy dużym zmęczeniu lub po opadzie, może okazad się
niebezpieczny. Rozwiązujemy się dopiero na części połogiej i po chwili dochodzimy do poręczówek.
Schodząc lina za liną zaczynam po prostu zasypiad. No cóż, pierwsze zetknięcie się z tak dużą wysokością
musiało się jakoś odbid. Wlokę się powoli. Wreszcie poręczówki się kooczą, jeszcze śnieżny stok nad
obozem II i już namioty. Po odpoczynku

schodzimy dalej. Tu, na znanej już wysokości, czujemy się z Krystyną znacznie lepiej. Poręczówki na
śnieżnym „koniu" wspaniale ułatwiają schodzenie. Wreszcie zza śnieżnej wydmy ukazują się namioty
obozu I. Widzimy krzątającą się grupę Onyszka. Jeszcze chwila i jesteśmy wśród nich. Wanda z Anką
zdecydowały się schodzid do bazy. Ja jednak protestuję stanowczo i w rezultacie zostajemy z Krystyną na
noc w „jedynce". Z ulgą wchodzę do śpiwora. Mam tylko jedno pragnienie: spad!

AKCJA TRWA

Janusz Onyszkiewicz

V

Marcysia pokpił sprawę i nas nie obudził. Dopiero Halina ocknęła się jakcś, kiedy zaczęło już świtad, i
narobiła alarmu. Bardzo późno — dochodzi szósta. Nawet zbierad się szybko nie warto, nie bardzo jest
już po co.

Pogoda zapowiada się znakomita — tym gorzej dla nas. Na tym plateau słooce wysysa błyskawicznie całą
energię z człowieka. Doświadczaliśmy tego już wiele razy. Nie ma jednak rady, i tak mamy przecież cały
dzieo spóźnienia przez niedyspozycje żołądkowe. Spotykamy się w kuchni przy śniadaniu. Menu jak
zwykle dcśd skromne: płatki na mleku, trochę sucharów i mięsa z puszki, herbata. Mimo spóźnienia jest
dośd wcześnie — zupełnie nie moja pora na śniadanie. Pytam o samopoczucie, wygląda na to, że jest o
wiele lepiej niż wczoraj. Ten jeden dzieo aklimatyzacji więcej to jednak bardzo wiele. Nalewamy jeszcze
w odę z sokiem do butelek. Trzeba tego wziąd ze sobą sporo, każdy z nas doświadczył chyba skutków
odwodnienia w tym rozżarzonym piecu, w jaki słooce w południe zamienia lodowiec.

Kiedy wychodzimy z namiotu kuchennego, słooce już oświetla całe szczytowe kopuły Chogolisy i Baltoro
Kangri. W bazie jest jeszcze cieo, ale to już kwestia najbliższej godziny. Halina i Łapa gotowi są do drogi.

Ich namioty stoją po przeciwnej stronie kuchni, schodzą więc od razu z plecakami. Nasz namiot —
bezpośrednio przy drodze w górę, zostawiamy więc zawsze plecaki idąc na śniadanie, aby je zatrad po
drodze z kuchni. I zawsze wracając do namiotu okazuje się, że trzeba je dopakowad albo coś wyjąd. W
efekcie wychodzimy zawsze później niż inni. Nie ma to na szczęście żadnego znaczenia i tak idziemy
niezależnymi, dwójkowymi zespołami-

Kiedy w koocu startujemy z Alison, ciemne sylwetki Haliny i Łapy widad już dośd daleko na lodowcu.

Na razie idzie się dobrze. Słooce jeszcze nie rozmiękczyło lodowca i zmrożony śnieg nie zapada się
zbytnio pod butami. Trzeba jednak uważad — tych parę dni pogody zmieniło lodowiec w zbiorowisko
jeziorek i strumieni tylko po wierzchu zamarza-

jących nocą. W ciągu ostatnich dni mieliśmy na koncie kilka niespodziewanych „kąpieli".

plecak mamy jak dotąd tylko jeden i to lekki. Drugi czeka na nas w połowie pierwszego lodospadu. Kiedy
dochodzimy do niego, ogarnia już nas słooce. Od razu robi się gorąco. Zdejmujemy z siebie wszystko, co
się da, aby tylko mied całą skórę zasłoniętą, i dopychamy szybko plecaki. Śnieg robi się coraz bardziej
grząski. Trzeba się w koocu związad liną. Szybko pokonujemy ostatnie ścianki lodowe u szczytu
lodospadu. Teraz najgorsze: trzeba przejśd system szerokich szczelin, w które popękał lodowiec
przełamując się w lodospad. Za każdym razem jest tu inaczej i za każdym razem gorzej. Stare mosty
śnieżne zawalają się, a szczeliny robią się coraz szersze. Zygzakując, skacząc, przepeł-zając mostki i
lodowe „konie" wychodzimy w koocu na plateau. Chłodzi nas tu nieco lekki zefirek. Jest już około
dziesiątej. Smarujemy się ponownie kremami przeciwsłonecznymi i ruszamy powoli dalej.

Godziny południowe na plateau to prawdziwe szaleostwo światła. Odbijane tysiącznymi refleksami od
śniegu i lodu, atakuje człowieka ze wszystkich stron. Jego siłę czuje się niemal całym ciałem.

Mozolne posuwanie się naprzód urozmaica nam spotkanie z Alą i Markiem schodzącymi z obozu I. Oboje
są- w dobrych humorach, chod Ala wygląda na zmęczoną. Nic w koocu dziwnego, mają już za sobą
podejście do obozu III. Żegnamy się z nimi po krótkiej pogawędce, radząc maksymalną ostrożnośd przy
przechodzeniu ostatnich szczelin.

Kiedy dochodzimy do górnego lodospadu, Łapa i Halina wchodzą już na trawers prowadzący do
francuskiego obozu.

Stajemy na krótki odpoczynek w tradycyjnym miejscu, pod pierwszym serakiem. W koocu nie ma się co
spieszyd. Teraz przecież najgorsze godziny. Pijemy wodę z sokiem z bidonu i jemy słodycze. Jak gorąco!
Wszystko zamiera w całkowitym bezruchu. Nawet pokazujące się czasami wrooczyki gdzieś się
pochowały. Tylko czasem od strony Gasherbruma VI sypią się bezgłośnie małe śnieżne lawiny. Po chwili
zaczyna się jednak robid chłcdno. Siedzimy przecież w cieniu, a to kolosalna różnica. Zbieramy się więc
do dalszej drogi. Nad nami wznoszą się wielkie lodowe schody o kilkudziesięciometrowych stopniach.
Oby się nie zawaliły. Dotąd nie mieliśmy żadnych dramatycznych Przygód z walącymi się serakami. To
raczej szczeliny dostarczały nam emocji. Słooęe przeszło już na lewą częśd nieba i seraki zaczynają rzucad
krótkie cienie. Robi się nieco lepsza pora do zdjęd. Alison w swym jaskrawoczerwonym kombinezonie
tworzy ładną barwną plamę na lodowcu. Puszczam ją przodem i robię zdjęcia w miarę, jak zbliżamy się
do kooca trawersu. Teraz

73

wyjście na stok Gasherbruma I i łagodne podejście na ukos pod skałkę, pod którą stał obóz francuski.
Robi się już późne popołudnie. Ruszamy dalej. Z góry dobiegają nas jakieś głosy. To Wanda z Anką

schodzą z obozu III do bazy. Rozmawiamy przez chwilę na temat dalszej akcji, potem dziewczyny szybko
zbiegają w dół. Najgorszy, dolny kawałek plateau jest już w cieniu — zanim dojdą, pewnie podmarznie i
przejście winno byd w miarę bezpieczne. Tak, tylko że nie zostanie wiele czasu na zejście za dnia z
dolnego lodospadu. No, ale to ich kłopot. Zresztą dadzą sobie radę.

Ostatni odcinek przed obozem I to po całym lodowcu prawdziwe wytchnienie. Jest to sprawa przeżyd
psychicznych — trasa jest początkowo stroma, potem także nieco niebezpieczna ze względu na szczeliny.
Ale jest jakoś bardziej różnorodna i interesująca. No i perspektywa gorącej herbaty i śpiworów też robi
swoje.

W obozie zastajemy Marysię i Brodacza już dobrze zadomowionych. Łapa z Haliną, którzy przyszli dobrą
godzinę przed nami, też siedzą w drugim namiocie i coś tam pitraszą. Wchodzimy i my. Szybkie
gotowanie i spad! Dla Alison to ostatnia okazja wyspania się. Wyżej jest już zbyt wysoko i nawet środki
nasenne nie działają na nią.

Nazajutrz dalej doskonała pogoda. Nastroje też dobre. Szlak bądź co bądź przetarty przez schodzące
dziewczyny, a w nocy nie padało. Pierwszy rusza Łapa, za nim Marysia z Haliną i Brodaczem. Alison i ja
trochę zamarudziliśmy. Dochodzimy do kolegów na początku poręczówek. Łapa jest jednak sporo wyżej.
Trzeba go w koocu zmienid w prowadzeniu, ślady są nieco zawiane. Mijamy więc całą trójkę i zaczynamy
powoli zmniejszad dystans dzielący nas od Łapy.

Idę wciąż za Alison. Ma ona rzadką zaletę utrzymywania cały czas dokładnie takiego samego tempa.
Prędko wpada się dzięki temu w automatyzm ruchów powtarzanych cyklicznie stałym rytmem. Noga,
podciągnięcie jumara * na linie, przytrzymanie — wtedy Alison podciąga swojego, podciągnięcie się na
linie na wyższy stopieo. Cztery oddechy i znów to samo. Alison nie chodzi szybko. Jest, jak sama mówi,
„naturally slow". Ale prawie nie zmienia tempa ze zmianą wysokości. Tak więc stosunkowo powolna
niżej, tu porusza się tempem wręcz doskonałym. Stok jest stromy i idąc tuż za nią widzę tylko jej buty.
Mogę powtarzad dokładnie jej ruchy i myśled o przysłowiowych „niebieskich migdałach". Nie ma to
jednak charakteru rozważao na jakiś konkretny temat. Ot, po prostu „strumieo świadomości" utkany z
często niewyrażalnych słowami odczud i nastrojów.

* Nazwa urządzenia zaciskającego się pod obciążeniem na linie.

74

Tylko jedno bardziej konkretne wrażenie kołacze mi się po głowie: chyba jednak „złapałem" w koocu
formę i zaaklimatyzowałem się. Silne osłabienie, będące wynikiem zatrucia i przeziębienia na początku
akcji, jakoś wreszcie minęło. Nie mam w każdym razie już uczucia, że „odstaję" od innych.

Łapę doganiamy pod pierwszym serakiem i około czternastej osiągamy całą trójką obóz II. Upał tu nie
dokucza tak jak w obozie I, mimo pięknego słooca. Szybko wyrzucamy z namiotów mokre śpiwory i
piankowe materace. W silnym słoocu schną bardzo szybko. Jeszcze trochę i wreszcie można spokojnie
się położyd. Trzeba dobrze wypocząd. Jutro czeka nas naprawdę ciężki dzieo — przejście odcinka z obozu
II do obozu III. Bądź co bądź ponad 800 metrów różnicy poziomu i to na tych wysokościach. No i samo

dojście to nie koniec, czekad nas będzie jeszcze najbardziej jak dotąd emocjonująca częśd trasy — wyjście
na dziewiczą przełęcz i założenie tam obozu IV. Trzeba się też solidnie najeśd. Leżąc już w namiocie
rozpoczynam gotowanie. Z sąsiednich namiotów też dobiegają odgłosy kuchennej krzątaniny. Nieco
głośniej jest w namiocie Haliny i Łapy. Po chwili słychad głos tego ostatniego.

—

Brodacz, a u was kto gotuje?

—

Ja — odpowiada dziarsko Leszek.

—

Au was, Onychy?

—

Ja — odpowiadam podnosząc głowę znad menażki.

—

O, i to się nazywa Ladies Expedition! — z boleścią w głosie stwierdza Łapa.

Budzimy się wcześnie — trzeba przecież wyjśd najpóźniej o ósmej, żeby mied pewnośd, że się za dnia
dojdzie. Jeszcze kontakt radiowy z bazą, ostateczne uzgodnienia, listy wynoszonego sprzętu,
przypomnienie drogi dojścia do „trójki" i ruszamy. Pogoda niestety nie nadzwyczajna. Pojawiają się
chmury, zaczyna padad drobniutki śnieżek. Idziemy z Łapą przodem. Pierwsze poręczówki to jeszcze
teren nam znany. Tu przecież dokładnie tydzieo temu walczyliśmy rozpaczliwie dosłownie o każdy metr
w koszmarnym śniegu po to tylko, by po całym dniu wydrzed górze dalszych 80 metrów. Teraz jednak
idzie się zdecydowanie inaczej. Śnieg trzyma o wiele lepiej no i pozostawione już ślady są tylko częściowo
zawiane. Pogoda zaczyna upodabniad się jednak coraz bardziej do tej sprzed tygodnia. Trudno, tydzieo
temu rozjaśniło się w parę godzin po tym, jak skapitulowaliśmy i zeszliśmy z powrotem do obozu II. Teraz
pogoda też może się poprawid.

Zmieniając się solidarnie w prowadzeniu osiągamy w koocu częśd połogą. Wysokośd prawie 7000
metrów. Wieje tu już potężnie. Naciągamy szybko anoraki. Łapa zakłada jeszcze spodnie
Przeciwwiatrowe. Po chwili dołącza do nas Alison. Pogoda psu-

75

je się coraz bardziej. Miejsce, w którym siedzimy, wygląda nawet na stosunkowo zaciszne w porównaniu
z tym, co się dzieje wyżej. Chorągiewka następnego trasera trzepoce spazmatycznie w wichrze niosącym
kłęby śniegu.

—

Panie kierowniku — słyszę głos Łapy — chyba trzeba się poddad i wracad na dół.

—

Nie wygląda to dobrze, to prawda. Ale poczekajmy na resztę. Może się coś wyklaruje.

Siadamy we trójkę tyłem do wiatru. Łapa jak zwykle zapala papierosa. Jak on może palid i jeszcze mied
tyle energii w tych górach to jego prywatna tajemnica.

Po chwili zza śniegu wyłania się uśmiechnięty Brodacz. Za nim w pewnej odległości brnie Marysia i
Halina.

—

Chodź tu, chodź, to ci zaraz humor przejdzie — nawołuje Łapa.

Istotnie robi się coraz gorzej. Trudno. Czas na kontakt. Łączę się z bazą.

—

Halo, Wanda, czy mnie słyszysz? Jesteśmy już na części połogiej. Wieje tu jak cholera i pada

śnieg. Wygląda na to, że pogoda się definitywnie łamie. Chyba zejdziemy do „dwójki". Cq ty na to?

—

Halo, Janusz, słyszę cię dobrze. Zrozumiałam, że u was jest zła pogoda. Wiesz, tutaj nie jest

wcale tak źle. To się może rozejśd.

Wygląda na to, że Wanda pragnie dodad nam ducha i nakłonid do dalszej akcji. To zrozumiałe. Ta
piekielna pogoda potrafi zmienid się całkowicie w ciągu paru godzin. Ja też nie mam ochoty na
schodzenie. Pamiętam naszą akcję sprzed tygodnia, kiedy to zrezygnowaliśmy trochę za wcześnie. Ale
kto mógł wiedzied? W Tatrach czy Alpach byłoby to wyraźne załamanie, a tu — diabli wiedzą. Żebyśmy
chod znali prognozę pogody, ale cóż, nasze radio nawaliło, a barometr to trochę za mało. Przed nami
jednak ciągle jeszcze kawał drogi. W tych warunkach możemy po prostu nie dojśd do obozu III, a o
biwaku nie może byd mowy. Z drugiej strony, jeśli zejdziemy teraz i pogoda się poprawi, mamy pełne
szanse, by ruszyd jutro znów i idąc połowę drogi „na lekko" dotrzed do „trójki" bez problemów.

—

Halo, Wanda. Będziemy schodzid. Sprzęt zostawimy przy traserze — mówię przez radio.

—

No, jak chcecie. Ale tu u nas jest dosyd znośnie...

—

Janusz, złazimy — wtrąca się Halina.

—

Wanda, może u was jest dobrze, ale tu — całkiem do kitu, a my jesteśmy właśnie tu, a nie 2000

metrów niżej w bazie. Złazimy.

—

Dobrze. Czy macie coś jeszcze? Jeśli nie, to koniec. Następny kontakt o osiemnastej.

76

Szybko wypakowujemy plecaki i układamy rzeczy w stos Miejsce oznaczamy traserem. Zostawiamy także
swoje raki — niżej mamy poręczówki i nie będą chyba potrzebne, a zawsze to o kilogram mniej.

Zejście nie zabiera nam wiele czasu. Ze względu na padający śnieg nie ma nawet co oszczędzad ścieżki
podejściowej — 1 tak wszystko będzie zasypane i zawiane. Zjeżdżamy więc na siedzeniach trzymając liny
pod pachami. Zaszywamy się w namiotach, śnieg pada ciągle, wiatr też się nie zniechęcił.

Pod wieczór kontakt radiowy z bazą. Pojawiła się wyprawa Austriaków z Grazu. Mają pozwolenie na
zdobywanie Baltoro Kangri, ale chcą iśd na Gasherbrum I drogą Amerykanów. Na zdobywanie tego
szczytu ma ponod pozwolenie Messner, który ma się zjawid lada dzieo i który zgodził się na ich wejście.
Wszystko to razem strasznie zawiłe. Poza tym Amerykanie wycofali się z K2, a ataki Herrligkoffera na
Nanga Parbat też się załamały. Ta pogoda pewnie wszystkim daje się we znaki.

Następnego dnia budzimy się wcześnie. Nie ma jednak po co. Śnieg pada dalej. Padał zresztą chyba całą
noc, bo namioty są już mocno przysypane.

Co robid? Wyjście do góry prawie nie wchodzi dziś w rachubę. Trzeba poczekad, aż te masy świeżego
śniegu nieco „siądą". W takich warunkach, pomijając nawet niebezpieczeostwo lawin, dojście do obozu
III jednego dnia jest wykluczone. Pozostaje możliwośd przeczekania złej pogody w obozie II. W danej
chwili wydaje się to najlepsze. Po prostu szkoda mi tego całego podejścia. Po krótkiej naradzie ustalamy,
że śpimy jeszcze do dziesiątej. Potem zobaczymy.

O dziesiątej nadal jednak bez zmian. Może nawet jest trochę gorzej. Wygląda to na głębokie załamanie
pogody. Wielkie opady śniegu mogą nas po prostu odciąd od obozu i i od bazy. Na długie czekanie w
obozie II nie mamy ani żywności, ani paliwa. No i w koocu jesteśmy na wysokości 6500 metrów i ta
wysokośd też może zacząd dawad się we znaki. A więc odwrót.

Kooczymy gotowanie, zjadamy śniadanie i zaczynamy się zbierad do wyjścia. W ciasnocie
poprzywalanych śniegiem namiotów nie jest to wcale łatwa sprawa. Do tego dochodzi jeszcze wysokośd,
która sprawia, że wciągnięcie buta na nogę to już poważny wysiłek zmuszający do paru chwil
odpoczynku.

Wreszcie zaczynamy wyłazid z namiotów. Dopiero będąc na zewnątrz, można ocenid, jak podła jest
pogoda i ile śniegu już napadało. Nie ma na co czekad, więc Łapa i Halina, którzy pierwsi jakoś się
pozbierali, ruszają w dół. W jakiś czas później za nimi startuje następna para — Leszek i Marysia.
Grzebiemy się jeszcze trochę z Alison. I tak nie ma co iśd w grupie, bo będą przestoje na poręczówkach.
Kiedy ruszamy, innych skryła już mgła.

Dobrze nam znany teren wygląda teraz wręcz groźnie. Ogromne masy śniegu wydają się tylko czekad na
drobny impuls, by runąd w dół lawiną. Padający jednak gęsty śnieg głuszy wszelkie odgłosy. Bezszelestnie
też wysuwa się spod nas na graoce wielka „deska" śnieżna. Kilkanaście metrów dalej następna. Lodowo--
śnieżnej ściany Gasherbruma II znajdującej się po lewej ręce nie widad w padającym śniegu. Czasami
dobiegają tylko stamtąd grzmoty spadających lawin. Dochodzimy do siodełka pod turnią, skąd zaczyna
się następna seria poręczówek prowadzących stromo w dół po lodowo-śnieżnym „koniu". Przed nami
głęboka rynna wybita w stoku przez zjeżdżających naszych poprzedników. Musieli mied niezłą zabawę
zrzucając przed sobą całe śnieżne lawiny po tej stromiźnie. Nie widad ich jednak już wcale. Pewnie idą
znacznie szybciej niż my.

Zejście po poręczówkach nie nastręcza żadnych poważniejszych trudności. Idzie się jednak w tej
pogodzie zdecydowanie wolniej niż zazwyczaj. Kiedy osiągamy podnóże ściany, dochodzi już chyba
piętnasta. Teraz najważniejsze to nie zgubid szlaku. Ponadmetrowe tyczki traserów są zasypane
całkowicie. Mamy jednak na szczęście ślady poprzedników. Łapa i Halina mieli niezłą robotę, aby znaleźd
dojście w tej mgle do „jedynki". Pobłądzili oczywiście. To nie do uniknięcia prawie. Zauważyliśmy, że
ścieżka zatacza na pewnym obszarze spore koło. Ale doszli, a za nimi i pozostała nasza czwórka.

Kiedy zbieramy się wszyscy w obozie I, staje się jasne, że o dalszym zejściu dzisiaj chyba nie ma co
marzyd. Po pierwsze jest już dośd późno, a czekałoby nas ciężkie torowanie w świeżym śniegu. Ale
przede wszystkim zapewne nie do przejścia jest trawers poniżej francuskiego obozu I. Stromy stok,
którym jest prowadzony, powinien w tej sytuacji obsunąd się z lawiną.

Nie można dad się ponieśd psychozie „ratuj się kto może". Szybki odwrót może byd czasem znacznie
gorszy od czekania. W koocu w obozie I nic nam nie grozi, a jest na tyle nisko i na tyle wygodny, że
można tu ewentualnie przeczekad najgorsze. Zostajemy więc na biwak.

Nie jest on może „z tych najprzyjemniejszych". Śnieg nie pada już wprawdzie tak gęsty jak wczoraj, ale
zrywa się wiatr. Kiedy budzimy się rano, namio'ty zawiane są śniegiem aż po kalenice. Wiatr ma jednak
swoją dobrą stronę — prasuje śnieg, który dzięki temu staje się mniej lawiniasty.

Przed wyruszeniem kontakt radiowy z bazą. Bardzo się tam niepokoją o nas i nie szczędzą nam różnych
rad.

Po ścieżce nie ma ani śladu. Zaczynamy więc mozolne torowanie w śniegu po pas. Widocznośd: około 10
metrów, silny wiatr miecie śniegiem prosto w twarz. Szczęściem pierwsza częśd trasy

78

jest orientacyjnie prosta. Do obozu francuskiego docieramy bez przygód. Tu zaczyna się najbardziej
denerwujący kawałek drogi: długi trawers po silnie nachylonym stoku. Spadnie z nami lawina czy nie?
Wbijam hak w ścianę, zakładam stanowisko asekuracyjne. Przy naszym sześcioosobowym zespole
zawsze ktoś pozostanie poza ewentualną lawiną. O ile nie zrzuci nas ona i nie zamuruje w szczelinach na
lodowcu poniżej, mamy szanse wyjścia z tego cało. Wchodzę na stok asekurowany przez Brodacza, z
uczuciem że wstępuję na pole minowe. Po kilku jednak krokach stwierdzam, że śnieg chod głęboki, nie
jest specjalnie lawiniasty. Ten wiatr widad zrobił swoje. No więc dalej. Na stok wchodzid zaczynają
kolejno następni. W połowie trawersu wbijam „nieboszczyka" *. Tu może coś na nas z góry spaśd, lepiej
więc mied coś jeszcze niż tylko czekany. Ukośne schodzenie przybliża nas jednak coraz bardziej do
bezpiecznej od lawiny płaszczyzny lodowca.

Wreszcie wszyscy lądujemy na szerokim polu śnieżnym obok górnej bariery seraków. Uff...

Zawiadamiamy bazę, która jest cały czas na nasłuchu, o przejściu najgorszego odcinka.

—

Zapytaj ich — woła Łapa, kiedy przekazuję meldunek — czy nie mają „ratraka" albo pługu

śnieżnego?

Wanda zrozumiała aluzję.

—

Zamówiliśmy już „ratrak", który wyruszy o jedenastej.

—

A powiedz im, żeby włożyli do tego „ratraka" termos z czymś gorącym do picia, bo tu

sakramencko wieje — krzyczy Halina.

Ustalamy jeszcze łącznośd i ruszamy. Idziemy związani w dwa zespoły: Łapa i ja w przodzie w charakterze
pługu śnieżnego, za nami pozostała czw7órlca na jednej długiej linie.

Torowanie w tym skomplikowanym i pełnym szczelin terenie jest. zajęciem bardzo męczącym i nie
pozbawionym emocji. Tra-sery są pozasypywane i trzeba szlak wyszukiwad na nowo. Od czasu do czasu

lądujemy w niewidocznych pod śniegiem szczelinach. Nie są one na szczęście szerokie, toteż
wydostawanie się z nich jest stosunkowo proste.

Kiedy wychodzimy na górny skraj plateau, pogoda poprawia się znacznie. Ułatwia to bardzo utrzymanie
właściwego kierunku dalszego marszu. Brzeg plateau zbliża się nawet dośd szybko. Kraocowe wielkie
szczeliny przechodzimy gładko. Zaczyna nas tylko nieco niepokoid brak kontaktu z idącym z dołu „ratra-

* * (dead man) płytka o dużej powierzchni zakopywana w śniegu, służąca do asekuracji.

79

kłem" Zapewne ciężko walczą ze świeżym śniegiem. Nam jednak jest łatwiej — idziemy przecież w dół.
Obyśmy się tylko nie mi-

nęSpotkaliśmy się jednak na szczęście prawie „nos w nos" w górnej partii pierwszego lodospadu.
Odwalili kawał piękne+ roboty. W nisko stojącym słoocu widad było głęboki do pół uda row, który
mozolnie wydeptali. Do bazy docieramy już o zmierzchu.

PIERWSZY SUKCES

Krzysztof Zdzitowiecki

Po założeniu i wstępnym zaopatrzeniu obozu III przyszła kolej na ataki szczytowe. Miały one byd
poprzedzone jeszcze jednym wyjściem zaopatrzeniowo-aklimatyzacyjnym, ale ciężkie załamanie pogody
w dniach 14—16 lipca udaremniło ten zamiar. Sześcioosobowa grupa zawróciła z wysokości 7000
metrów zostawiając tam ładunki. Opad śniegu był tak duży, że groziło więcej niż całodzienne przebijanie
się z obozu I do bazy. Sytuację wyjaśniła poprawa pogody i wyjście naprzeciw schodzącym
pięcioosobowego zespołu torującego. Kolejne dwa dni upłynęły na odpoczynku i porządkowaniu bazy.
Wreszcie znowu można było ruszyd w górę. Problem nie był łatwy. Zapowiadało się, że grupa czołowa,
tak zwany „ratrak", będzie musiała nieśd duże ładunki i równocześnie uporad się ze świeżym śniegiem
niewiadomej grubości. Ostatecznie Wanda zaplanowała wyjście w trzech zespołach, opuszczających bazę
kolejno dzieo po dniu.

19 lipca wyruszyliśmy czwórką: Leszek Cichy, Marek Janas, Janusz Onyszkiewicz i ja. Oprócz przetarcia
szlaku mieliśmy uzupełnid zaopatrzenie obozów I—III, założyd na przełęczy między Gasherbrumami II i III
obóz IV i zaatakowad z niego Gasherbrum II. Brane było pod uwagę odciążenie naszej grupy przez
czasowe włączenie do niej Brodacza i Łapy. Wzięliby oni na siebie torowanie do obozu II i zawróciliby na
odpoczynek do obozu I. Projekt ten miał wiele wad i nie był ostatecznie zrealizowany.

Drugi zespół tworzyło sześd dziewczyn: Ala Bednarz, Alison Chadwick-Onyszkiewicz, Anka Czerwioska,
Halina Kruger-Syro-komska, Anka Okopioska i Wanda Rutkiewicz. Miały one donieśd kolejną porcję
zaopatrzenia i wryłonid liczący dwie do czterech osób zespół szturmowy na Gasherbrum III. W trzeciej
grupie znajdowali się wyżej wymienieni Brodacz i Łapa oraz Marysia Mitkiewicz, Krysia Palmowska i
kapitan Saeed. Na dole został Marcysia, prezes „towarzystwa bazowego", któremu zapalenie gardła

uniemożliwiło działanie w górach, oraz filmowcy. Przez cały czas trwania akcji przesyłali nam za pomocą
radiotelefonu

81komunikaty meteorologiczne i umilali życie koncertami życzeo nadawanymi z posiadanych taśm
magnetofonowych.

Po intensywnych opadach śniegu nastała piękna pogoda, nocami silne mrozy, w dzieo szalone upały.
Bazę opuściliśmy o świcie. Był to jedyny sposób uniknięcia zapadania się w rozmiękły śnieg. Dolny próg
lodowca i położone nad nim plateau nie sprawiły kłopotów. Ta częśd drogi była zresztą przetafta przez
schodzących trzy dni wcześniej. W czasie dojścia do byłego obozu I wyprawy francuskiej też nie było źle.
Za to dalej zaczęło się... Na przestrzeni ostatnich paruset metrów przed naszym obozem I lodowiec
pokrywała metrowa warstwa świeżego śniegu, na której uformowała się pokrywa szreni. Była akurat tak
gruba, aby prawie wytrzymywad ciężar ciała ludzkiego i załamywad się w czasie przenoszenia drugiej
nogi. Był to przedsmak przyszłych rozkoszy i od razu wywarł wpływ na moje słownictwo...

Obóz zastaliśmy zasypany po kalenice namiotów. Odkopywanie trwało parę godzin i było bardzo
męczące. Poprzestaliśmy na doprowadzeniu do użytku trzech namiotów, na crwarty zabrakło sił i ochoty.
Problemy były z wysuszeniem większości materacyków piankowych. Ich biała barwa powodowała
odbijanie promieni słonecznych zamiast pożądanego pochłaniania.

Pogoda była dobra i drugi dzieo marszu rozpoczęliśmy pełni optymizmu. W praktyce okazał się on ośmio-
i półgodzinną męczarnią. Tak ciężkiego torowania dawno nie miałem. Zmienialiśmy się w prowadzeniu
co piętnaście minut. Doprowadzający pod ścianę płaski odcinek lodowca przechodziliśmy zwykle w
dwadzieścia minut. Tym razem było to półtorej godziny orki. Swoistej przyjemności dostarczała nam
szreo. Na początku podejścia zrobiło się jeszcze gorzej, chwilami zapadaliśmy po pas. W takich
warunkach najmniej kłopotów miał długonogi Leszek. Z .kolei pozostali przeklinali zbyt wysokie stopnie
w śniegu. Chorągiewka trasera oznaczająca początek poręczówek zbliżała się powoli. Wreszcie znalazła
się poniżej nas. Rodzaj wysiłku uległ zmianie. Można było pomagad sobie liną, ale przedtem prowadzący
musiał ją wyrywad spod śnieżno-lodowej skorupy. Przeszło dwudziestokilogramowe plecaki ciężyły coraz
bardziej, słooce paliło, z radości można się było wściec. Wszystko się kiedyś kooczy, skooczyła się i
stroma, śnieżna grao. Odpoczęliśmy trochę i zabraliśmy się do dalszego torowania. Wreszcie poręczówki
zostały za nami. Od obozu II dzieliło nas 80 metrów łagodnego stoku. Poprzednio przejście go trwało
kilka minut, tym razem była to prawie godzinna walka ze zbitym śniegiem sięgającym po pas.

Namiotów nie było widad do ostatniej chwili. Nagle ukazała się tuż nad powierzchnią chorągiewka
trasera. Obok niej w paru miejscach widad było niewielkie, kolorowe płaszczyzny — frag-

82

menty dachów namiotów. Cała reszta zniknęła w zaspach. Śnieg był mniej zbity niż w obozie I i
odkopywanie nieco łatwiejsze, ale i my dużo bardziej zmęczeni. Wykopaliska trwały dwie godziny.
Oczyściliśmy dwie „Turnie", trzeciej — nikt już nie miał siły. Zgodnie uznaliśmy, że .nasze koleżanki z
drugiego zespołu też powinny „poznad życie". Próbę dostania się do czwartego, uszkodzonego namiotu,
gdzie mieścił się magazyn sprzętowy, odłożyliśmy do rana. Powinna tam byd częśd haków. Marek i Janusz

długo i bezskutecznie ich szukali nazajutrz. Przepadły jak i szereg innych nie zabezpieczonych
odpowiednio drobiazgów.

Trzeci dzieo był najbardziej wyczerpujący. Przekroczyliśmy już wysokośd 6500 metrów. Skooczyła się
krwawa (dosłownie) walka ze szrenią, nie skooczyło zapadanie. Ponad dziesięd godzin brnęliśmy do góry.
Po wyjściu na połogę częśd grzędy (według wskazao wysokościomierza: 6950 do 7050 metrów) skooczyły
się liny poręczowe. Omijanie skał spiętrzenia miało już poprzednio fatalną opinię. Tym razem nie było
nawet dużo gorzej niż podczas zakładania obozu III, ale już wtedy myśleliśmy, że to szczyt niedogodności.
Wykonywane ruchy niekiedy kojarzyły się z pływaniem stylem rozpaczliwym. W dodatku stało się
najgorsze: koniec pogody. Niebo powoli zasnuwały chmury, uderzyły w nas pierwsze podmuchy wiatru.
Zrobiło się zimno. Podczas podejścia koocową, nie nastręczającą już większych kłopotów, częścią grzędy
zaczęły mi marznąd nogi. W pewnym momencie straciłem nawet czucie w palcach. Na szczęście obóz III
był zasypany w stopniu umiarkowanym. Z większością śniegu uporał się za nas wiatr. Już po niewielu
minutach zaszyliśmy się w namiotach. Mocno zmęczeni zasnęliśmy z nadzieją, że chmury znikną i pogoda
utrzyma się chociaż jeszcze dwa dni.

Obudziłem się w środku nocy. Wiał silny wiatr, obóz tonął we mgle. Zawierucha wzmagała się i rano nie
było mowy o pójściu dalej. Cały dzieo 22 lipca przesiedzieliśmy w „Whillans-box'ie". To namiot, który,
jeżeli go dobrze zakotwiczyd, wytrzymuje huragan. Od wiatru chronił cudownie. Nie darmo używano go
w Patagoni; i na Antarktydzie. W naszych warunkach okazał się za szczelny. Początkowo nie mogliśmy
zrozumied, dlaczego świeczka gaśnie, a maszynki butanowe nie chcą się palid. Prędko pojęliśmy istotę
zjawiska. Wskutek utrudnionej wymiany gazowej przez impregnowane ściany szybko zużywaliśmy tlen,
którego na wysokości prawie 7500 metrów i tak nie ma wiele. Zaczęliśmy odczuwad dusznośd. Trzeba
było otwierad wejście i wpuszczad świeże powietrze a z nim szalejącą na zewnątrz zawieję. Do środka
dostawało się coraz więcej śniegu, zwiększała się wilgotnośd i warstwa szronu na ścianach i suficie.
Poniżej nas, W obozach I i II przeczekiwały wichurę następne grupy. Na ra-

8?

zie nikt, a rozmów radiotelefonicznych było sporo, nie mówi!

0

odwrocie.

Następnego dnia pogoda nie zmieniła się. Przez chwilę wydawało się nam, że wiatr przycicha a
widocznośd poprawia się, ale prędko przestaliśmy się łudzid. Przerwaliśmy przygotowania do pójścia
dalej. Po dwóch radiotelefonicznych rozmowach z Wandą zapadła decyzja odwrotu. Cztery dziewczyny
zeszły z obozu II do obozu I, dwie tzekały na nas. Z ciężkimi sercami ruszyliśmy w dół. Dzięki traserom nie
mieliśmy trudności w orientacji. Śnieg, chod głęboki, nie okazał się lawiniasty. Na najbardziej stromym
odcinku pozostawiliśmy naszą pięddziesięciometrową linę w charakterze poręczówki i po półtorej
godziny byliśmy już na bezpiecznej części połogiej. Stąd przeszło pół kilometra poręczówek dawało pełne
poczucie bezpieczeostwa. W obozie II powitały nas Alison i Halina. W obozie I nie było już miejsca w
namiotach i całą szóstką biwakowaliśmy w „dwójce".

Markowi i mnie dostała się na tę noc ortalionowa „Turnia". Był to właśnie ten namiot, którego nie
odkopaliśmy-idąc do góry. Dziewczyny ograniczyły się do oczyszczenia dachu i wejścia. W rezultacie
mieszkaliśmy w... jeziorze. Zapasy wody były prawie nieograniczone i ciągle odnawiające się. Pracy przy
odgarnięciu śniegu ze ścian byłoby na parę godzin i to, w związku z koszmarną zawieruchą, raczej
syzyfowej. Nie to było jednak najgorsze. Okazało się, że brakuje menażek. Przypadała jedna na namiot.
W rezultacie ograniczyliśmy się do gotowania płynów. Rano byłem przemoknięty i głodny. Zapadła
decyzja schodzenia. Pozornie wypocząłem, ale po niewielu krokach stwierdziłem ze zdziwieniem

1

lekkim przestrachem, że ledwo powłóczę nogami. Do obozu I dotarłem zupełnie wykooczony.

Natychmiast dałem nurka do względnie suchego namiotu i zacząłem gotowad. Wanda, która czekała tu
na nas, usiłowała zmobilizowad mnie do dalszego zejścia. Nie czułem się na siłach i odmówiłem. Żeby nie
było nieporozumieo — byłem absolutnie zdrowy. Po prostu zmęczony i głodny. Trójka moich partnerów i
cała druga grupa poszli do bazy. Chwilowo zostałem sam. Grupa Brodacza próbowała w tym czasie
dotrzed do obozu II. Zawrócili z połowy drogi. Znów miałem towarzystwo. Powitałem ich gorącą zupą, a
potem leniuchowałem obsługiwany przez Łapę.

Ranek 25 lipca przyniósł oczekiwaną zmianę pogody. Świeciło słooce. Piątka Brodacza szybko zebrała się
i przejęła funkcję „ratraka". Na najbliższe dwa dni zostałem sam. Akurat przypadały moje imieniny.
Wychodząc z bazy miałem cichą nadzieję zrobienia sobie prezentu w postaci wejścia na ośmiotysięcznik.
Teraz rozmyślałem smutno, jakie mam szanse na takie odzyskanie sił, aby w ogóle pójśd do góry. Na razie
wziąłem się do porządkowania obozu. Tego dnia odkopałem i wysuszyłem trzy namioty, na-

4

stępnego — czwarty. To, że mogłem to zrobid nie odczuwając specjalnego zmęczenia, podniosło mnie na
duchu. Przy okazji zrobiłem przegląd zapasów. Okazało się, że jedzenia i butanu jest niewiele. Nie
wiedziałem, czy w bazie zdają sobie z tego sprawę. Powstał problem, jak przekazad tę wiadomośd.
Bateria mojego radiotelefonu wyczerpała się. Trochę ją naładowałem przez podgrzewanie. Była jednak
tak słaba, że w ciągu niewielu sekund traciła moc i zabieg trzeba było powtarzad. W rezultacie wysłałem
w eter szereg jednobrzmiących depesz: „W obozie I brak żywności i butanu". Żadnego potwierdzenia
odbioru nie usłyszałem. Okazało się, że ich słyszalnośd była dostateczna, a monotematycz-nośd wywołała
pewne obawy co do mojego stanu psychicznego. Ale skutek odniosły, a o to mi tylko chodziło.

W górze grupa trzecia ciężko pracowała. Pierwszego dnia dotarli do obozu II, następnego poszli dalej.
Zdołali przedrzed się przez zaspy do wysokości około 7100 metrów. Stąd zawrócili Krysia, Łapa i Saeed.
Marysia i Brodacz założyli jeszcze osiem-dziesięciometrową poręczówkę i podążyli za nimi.

27 lipca rano nadal utrzymywała się piękna pogoda. Miałem już zupełnie dosyd siedzenia w obozie. Ku
swej radości ujrzałem podchodzącego z dołu człowieka. Nie należał on jednak do naszej wyprawy. Był to
mój znajomy spod Noszaka, Reinhold Messner. Wkrótce pojawił się jego partner, Peter Habeler.
Przyjechali do Pakistanu, by we dwóch tylko atakowad nową drogę na Gasher-brum I. Drobnymi
grupkami, każda w optymalnym dla siebie tempie, schodzili się członkowie naszej ekspedycji. Grupa
pierwsza znów była w komplecie, przyszły cztery dziewczyny. Obie Anki zostały na dole. Czerwioska
skręciła nogę, a Okopioską rozbolał ząb. Od Austriaków, naszych sąsiadów, dowiedziała się, że na

Concordii jest baza wyprawy, w której składzie znajdują się dentyści. Adres był w miarę dokładny:
kilkadziesiąt kilometrów kwadratowych pagórków pokrytych moreną, pociętych szczelinami i
pooddzielanych huczącymi w lodowych korytach potokami. Wszystko to dzieo drogi od naszej bazy, na
wysokości 4500 metrów. Okopioską wraz z Andrzejem Zajączkowskim udała się na poszukiwania i
znalazła. Ząb usunięto, a częśd członków wyprawy miała okazję poznad sławnego everestowca Reista,
który odwiedził potem naszą bazę.

W górze akcja trwała dalej. Nasz pakistaoski przyjaciel, kapitan Saeed zdecydował się zawrócid.
Towarzyszyła mu Marysia, Brodacz, Krysia i Łapa nie dali za wygraną. Zakładając po drodze jeszcze trzy
osiemdziesięciometrowe poręczówki osiągnęli obóz III. To był wielki dzieo Łapy, którego tempo
posuwania się było wspaniałe.

Tymczasem świeżo przybyli podjęli w obozie I odważną decyzję. Było wcześnie, większośd z nich — w
doskonałej formie. Nie-

zwłocznie wyruszyliśmy do obozu II. Dzięki przetorowanym śladom było to coś zupełnie odmiennego od
walki ze śniegiem sprzed kilku dni. W ciągu czterech godzin byliśmy na miejscu. Poprawiliśmy nieco
namioty i w doskonałych humorach ułożyliśmy się w śpiworach. Moi współtowarzysze cieszyli się z
pokonania w jednym dniu dwóch odcinków, ja — z niezłej, po wypoczynku w obozie I, kondycji.

Po noclegu poszliśmy wyżej, nadal wygodnymi schodami zrobionymi przez poprzedników. Spotkaliśmy
ich schodzących po biwaku w obozie III. Wiadomości mieli niewesołe. W górze wiał silny wiatr.
Uniemożliwił im rozstawienie trzeciego namiotu. Próba oczyszczenia przysypanej do połowy „Turni"
okazała się syzyfową pracą. Tylko, silnie od środka zalodzony, „Whillans-box" nadawał się do względnie
normalnego użytku. W tych warunkach w obozie nie było miejsca dla naszej ośmioosobowej grupy. A i
pogoda zaczęła się psud. Zrozumieliśmy, że nadchodzi kolejne załamanie. Wanda od razu odesłała na dół
Alę, która nie najlepiej się czuła. Dołączyła ona do powracającego do bazy zespołu Brodacza. Wkrótce
pozostała siódemka też zawróciła do obozu II. Wstyd przyznad, ale chciało mi się płakad. Tyle wysiłku i
znowu porażka. Na krótko straciłem nawet wiarę w koocowy sukces. Ale gdy stanął na wokandzie
problem odwrotu do bazy, zaparłem się. Chciałem, nie jedyny zresztą, czekad w „dwójce" aż do
ponownego rozpogodzenia. Na tym też stanęło.

W nocy rozszalała się zamied, ta sama w której zginęli nasi koledzy z wyprawy na Broad Peak. My byliśmy
bezpieczni w wilgotnych lecz przytulnych namiotach. Cały dzieo 29 lipca spędziliśmy w śpiworach. Tylko
parę razy podejmowałem, z umiarkowanym rezultatem, próby odgarnięcia śniegu. Zapobiegałoby to
przesiąkaniu do wnętrza wody, co stanowiło poważny problem. Głównym moim sukcesem było
rozdarcie przy tym ściany namiotu. W rezultacie Wanda miała zajęcie: szycie.

Dodatkowych atrakcji dostarczał nam radiotelefon. Mogliśmy odbierad wszystko, co nadawano do nas z
bazy, ale oni nas nie odbierali. Oczywiście nie mieli przy tym pojęcia, że my ich słyszymy. Od czasu do
czasu, ni stąd ni zowąd, nasz aparat przemawiał. Były kolportowane poglądy, że na znak protestu
odmawia posłuszeostwa kierowniczce, bo więcej szczęścia w nawiązywaniu łączności miał Janusz.
Usiłowaliśmy wmówid w kolegów z bazy, że uszkodzenie jest u nich. W rzeczywistości źle działał nasz

nadajnik. Kłopoty miały się skooczyd po osiągnięciu przez nas któregokolwiek z sąsiednich obozów, w
każdym był pełnosprawny aparat.

Zdecydowani czekad do skutku, skontrolowaliśmy stan jedzenia i paliwa. Remanent wypadł słabo. Było
nas za dużo. 30 lipca w południe Marek, długo nie mogący się pogodzid z decyzją Wan-

dy, i Alison zostali odesłani w dół. Oboje w pełni sił, ale ktoś musiał zejśd. Dla nich i ta próba ataku
zakooczyła się niepowodzeniem.

Tymczasem zaczęło się przejaśniad. Zdecydowaliśmy czwórką: Wanda, Janusz, Leszek i ja, przetrzed
odcinek drogi do części po-łogiej, to jest do wysokości 6950 metrów. Halina, słabsza od nas fizycznie i
drobniejszej budowy, została uporządkowad obóz. Ku naszemu wielkiemu zdumieniu torowanie okazało
się dosyd łatwe. Wiatr wymiótł większośd świeżego śniegu, ubił resztę. Niestety, swoją formę fizyczną
oceniłem jako dośd słabą. Z dużym wysiłkiem wykonałem przypadającą na mnie częśd pracy. Po czterech
godzinach byliśmy z powrotem w namiotach. Radiotelefonowi właśnie zachciało się działad i
nawiązaliśmy kontakt z bazą. Poprosiliśmy o prognozę pogody. W odpowiedzi usłyszeliśmy, że prognozy
nie ma i nie będzie. Wybuchła wojna indyjsko-pakistao-ska i rano mamy wszyscy schodzid. Osłupieliśmy.
Wanda i Janusz zaczęli rozpaczliwie pertraktowad. Tłumaczyli, że dwa dni nie mają znaczenia, bo i tak
bez kulisów nie możemy schodzid w dół. Prosili Saeeda o zezwolenie na atak szczytowy. Po kwadransie
nasi rozmówcy zlitowali się i zdementowali komunikat. Był on dowcipem Saeeda i jego kolegów,
oficerów łącznikowych sąsiednich wypraw. Prognoza meteorologiczna była dobra. Mogliśmy spokojnie
iśd spad.

Następnego dnia planowaliśmy wymarsz przed świtem, ale nocą znów harcował wiatr. Dopiero około
szóstej ucichł i nastał piękny, słoneczny dzieo. W cudowny sposób odzyskałem siły. Warunki były dobre.
Ciężko pracowaliśmy tylko mijając skały spiętrzenia grzędy powyżej jej części połogiej. Był tam głęboki
śnieg, ale były i poręczówki świeżo założone przez naszych poprzedników. Jakże ich błogosławiliśmy.
Każdy z mężczyzn i Wanda przetoro-wali ślady wzdłuż jednej liny, to jest po 80 metrów. Najbardziej
pechowo trafił Janusz, który prowadził jako ostatni. Halina bila za każdym krokiem swój rekord życiowy
ustanowiony na Piku Lenina i poruszała się wolniej. Na koocu poręczówek dogoniła nas i już razem
doszliśmy do obozu III. Szybko doprowadziliśmy go do stanu używalności. Odgarnianie śniegu trwało
niewiele ponad godzinę. Nieco większy kłopot był z wyrąbaniem lodu z wnętrza „Whillans-box'a".
Zasypiając zaciskałem kciuki. Potrzebny, wręcz konieczny był przynajmniej jeden dzieo dobrej pogody.

W nocy znowu zaczęło wiad. Co gorsze nie przestało i rano. Było bardzo zimno i z wymarszem
zaczekaliśmy na słooce, to jest do ósmej. Postanowiliśmy stworzyd sobie możliwośd bezpiecznego
spędzenia nocy na przełęczy między Gasherbrumami II i III. W tym celu wzięliśmy namiot — „Wysotkę",
maszynkę butano-wą, dwie menażki i trochę jedzenia. Uznaliśmy, że śpiwory nie są niezbędne. W koocu
każdy miał ze sobą puchowe części garde-

87

roby: kurtkę, spodnie, botki i rękawice. Niektórzy wzięli też spodnie przeciwwiatrowe, każdy miał
ratunkowe płachetki biwakowe z materiału odbijającego promienie cieplne.

Zbocze prowadzące ku przełęczy było podcięte barierami seraków. Aby je obejśd, podeszliśmy
kilkadziesiąt metrów w górę. Stąd rozpoczynał się lekko wznoszący trawers w lewo. Torowanie nie było
specjalnie uciążliwe. Śnieg przeważnie nie sięgał nawet do kolan i nie był zbity. Trafiały się nawet
zmrożone odcinki, na których w ogóle nie zapadaliśmy się. Gorsze było zimno i potęgujący je wiatr. Nogi
zaczęły mi marznąd zaraz po wyruszeniu, grzebanie się w sypkim śniegu pogarszało sytuację. Przyjąłem,
dośd rozpaczliwe chyba, założenie, że kiedy bolą, to mam w nich czucie i nie ma się czym przejmowad.
Sygnałem ostrzegawczym był brak bólu. Wtedy zaczynałem energiczną gimnastykę palców. Ból powracał
i uznawałem, że wszystko jest w porządku. Taka zabawa trwała przez cały dzieo. W rezultacie nóg nie
odmroziłem. Leszek stosował „broo chemiczną" i zażywał pastylki powodujące rozszerzanie
obwodowych naczyo krwionośnych. Trochę za bardzo im zaufał, pozornie miał mało kłopotów i potem
długo leczył odmrożone palce u jednej nogi.

Opatuleni w kurtki puchowe, niosąc po kilkanaście kilogramów w plecakach, brnęliśmy nie kooczącym
się zboczem. Trawersowaliśmy przeszło kilometr. Architektura górska skrywała widok przełęczy za
wypukłością zbocza prawie do ostatniej chwili. Po trzech godzinach doszliśmy. Przełęcz okazała się
śnieżną równiną urozmaiconą porozrzucanymi blokami skalnymi. A nad nią... Zamiast „uczciwych" grani
piętrzyły się skalne ściany. Grao Gas-herbruma III urywała się stupięddziesięciometrowym uskokiem.
Gasherbrum II zwracał ku nam kilkusetmetrowe miejscami przewieszone urwisko. Z ulgą złożyliśmy pod
kamieniem wyposażenie obozu i rozdzieliliśmy się.

Wanda i Halina poszły szukad słabego punktu w skalnej barierze broniącej dostępu do grani
Gasherbruma III. Nam początkowo opadły ręce. Ale Janusz głęboko wierzył w możliwośd wejścia od
północy. Udaliśmy się w dalszy trawers. Po przejściu kamienistej równiny ujrzeliśmy rozciągające się
nieco niżej śnieżne plateau. Za nim prezentował piękną sylwetkę nieznany szczyt mierzący sporo ponad
7700 metrów. Pomyślałem, że jeżeli nie będzie z tej strony możliwości wejścia na nasz szczyt, możemy
spróbowad go zdobyd. W tym przypadku atakowalibyśmy Gasherbrum II drogą austriacką, po powrocie
do obozu III. Na razie uparcie nie dawaliśmy za wygraną. Aby nie tracid wysokości posuwaliśmy się
zboczem poniżej skał. Były coraz mniej strome. Minęliśmy kolejne żeberko i odetchnęliśmy z ulgą. Nad
nami ukazała się, w samym środku północno-zachodniej ściany, śnież-no-lodowa depresja. To było to, o
czym marzyliśmy.

88

Zbliżało się już południe, ale bez namysłu skierowaliśmy się skośnie ku górze. Nadeszła pora kontaktu
radiotelefonicznego. Zatrzymaliśmy się przy wystającej spod śniegu grupie skał. Odpoczynek był już
bardzo potrzebny. Od bazy oddzielał nas masyw naszej góry, ale kontakt nawiązaliśmy bez kłopotów.
Kilometr od nas, po drugiej stronie przełęczy, widad było dziewczyny dochodzące pod uskok grani
Gasherbruma III. W tyle widniały wspaniałe sylwetki K2 i Broad Peak. Byłoby pięknie, gdyby nie dający
się we znaki wiatr.

Odpoczywaliśmy krótko. Należało się spieszyd. Teraz poszliśmy już prosto do góry. Ścianę zamykała
śnieżna grao, w której sterczały trzy turnie zbudowane z jasnych skał. Nie wiedzieliśmy, ' gdzie jest
wierzchołek. Prawa turnia wydała się najwyższa i szliśmy, w miarę możliwości, w jej kierunku.
Torowaliśmy na zmianę. Regulowanie długości trwania zmian za pomocą zegarka skooczyło się już
wcześniej. Każdy prowadził, ile mógł, następnie stawał na odpoczynek, rozgrzewał nogi i szedł za
partnerami.

Droga zespołu L. Cichy. J. Onyszkiewicz i K. Zdzitowiecki północno-zachodnią ścianą Gasherbruma II (/
wejście. 1.8.1975 roku).

89

Ściana stawała się coraz bardziej stroma. Śnieg był zmienny — miejscami po kolana, gdzie indziej twardy
jak lód. Takie odcinki pokonywaliśmy na przednich kolcach raków. Pierwszy pas skał przeszliśmy
śnieżnym kominkiem. Wysokośd rosła w tempie około 120 metrów na godzinę. Z niepokojem
spoglądaliśmy na zegarki i wysokościomierz. Czy zdążymy? Wiatr wzmagał się. Ewentualny biwak groził
poważnymi odmrożeniami. Obawialiśmy się drugiego pasa skał. Szybko został za nami. Umożliwiła to
skośna, śnieżna rynna. Nad nią przywitały nas niesione wiatrem tumany śniegu. Nagle utknęliśmy. Nie
spowodowały tego trudności techniczne. Dostępu do grani bronił stumetrowy pas świeżego śniegu.
Zapadaliśmy się w nim chwilami po pierś. Przy nastromieniu, na oko, około 55 stopni, graniczyło to z
klęską żywiołową. Oraliśmy w tych zaspach półtorej godziny. Każdy odbył odpowiednio wyczerpujący
dyżur. Ale nawet ostatni z podchodzących zapadał się po kolana, często drepcząc w miejscu w
obsuwającym się śniegu. Swój odcinek usiłowałem przebrnąd trochę za szybko. Drogo mnie to
kosztowało. Gdy przeszkoda została za nami, byłem już bardzo zmęczony. Tak dalece, że poprosiłem o
zwolnienie z torowania. Ale Leszek musiał kiedyś skooczyd prowadzenie, a Janusz, który torował przed
nim, jeszcze nie wypoczął. Nie było rady, musiałem wykrzesad z siebie potrzebne rezerwy sił. Do grani
nie było daleko — około 100 metrów. Akurat wystarczyło na dwie zmiany: moją i Janusza. Bardzo stromy
stok, podejrzewam nachylenie ponad 60 stopni, wiatr uformował w szeregi zlodowaciałych zasp. Każdą
podcinała prawie pionowa ścianka. Lawirując pomiędzy nimi dotarliśmy pod skały prawej, rzeczywiście
najwyższej turni. Tu trochę mniej wiało. Chcieliśmy chod na chwilę usiąśd i odpocząd, ale było paskudnie
stromo i Leszek zdecydował się wyjrzed na grao. Podszedł kilka metrów. Nagle zawołał: „jestem na
szczycie, tu nie wieje" i zniknął nam z oczu. Podążyliśmy za nim. To był naprawdę wierzchołek
Gasherbruma II, a tuż przy nim znajdowała się osłonięta ze wszystkich stron kotlinka. Była godzina
szesnasta dwadzieścia. Piędsetmetrową ścianę pokonaliśmy w pięd godzin.

Słooce pięknie świeciło i powoli dochodziliśmy do siebie. Nawiązaliśmy kontakt z bazą. Okazało się, że
koledzy obserwowali szczyt przez lunetę i zobaczyli nas w momencie wejścia na wierzchołek. W
osłoniętej kotlince byliśmy niewidoczni. Zbyszek chciał sfilmowad nas przez teleobiektyw, więc
weszliśmy jeszcze raz na śnieżną kopułkę górującą nad dwiema miniaturowymi skalnymi igliczkami. Przy
okazji wziąłem na pamiątkę kilka kamyków. W takich momentach przyjęte są wzniosłe słowa do
mikrofonu. Wyraźnie nie dorośliśmy do sytuacji, a może zabrakło opracowania odpowiedniego tekstu w
bazie, bo nic takiego nie przekazaliś-

90

my. Zrobiliśmy po kilka zdjąd i uciekliśmy przed wiatrem z powrotem do kotlinki.

Nadeszła pora zejścia. Początkowo planowaliśmy powrót tą samą drogą. Byłby trudny i nieprzyjemny,
wręcz ryzykowny. Ale istniała przecież droga austriacka. Leszek pierwszy wyjrzał w jej kierunku i zaraz
krzyknął, że tylko nią chce wracad. Wyjrzałem za nim i przestałem mied wątpliwości. Pod samym
wierzchołkiem czekał nas krótki, stromy i eksponowany trawers, dalej było zupełnie łatwo. Trafiały się
jedynie krótkie, bardziej strome odcinki. Wszystkie były bez ekspozycji i kooczyły się łagodnymi pólkami
miękkiego śniegu. Na wszelki wypadek związaliśmy się liną (wiadomo, że najbardziej niebezpieczne są
łatwe zejścia — ze względu na odprężenie nerwowe i zmniejszoną uwagę, połączone ze zmęczeniem). O
siedemnastej dwadzieścia ruszyliśmy w dół. Śnieg był niezły, torowanie mało uciążliwe. Cały czas
prowadził Janusz. Szlak wiódł po północnej stronie wschodniej grani. W ciągu godziny doszliśmy do
siodełka, z którego udało się bez kłopotów opuścid na południowo-wschodni stok. Tu zarządziliśmy
dziesięciominutowy postój. Dalej kierunek marszu zmienił się

0

prawie 180 stopni. Kilometrowy trawers prowadził do obozu III. Baliśmy się kopnego śniegu i nie

szliśmy słabo nachylonym plateau, lecz stokiem nad nim. Wybór trasy był słuszny i kłopotów nie
mieliśmy. Całe zejście prowadziło terenem osłoniętym

1

o wietrze dawno zapomnieliśmy. Do namiotów dotarliśmy o dziewiętnastej trzydzieści.

Dziewczyny już na nas czekały. Przeprowadziły rekonesans uskoku grani Gasherbruma III, napotkały
wielkie trudności i stwierdziwszy brak szans zdobycia szczytu tego dnia wróciły do obozu godzinę
wcześniej.

Dobiegał kooca dzieo 1 sierpnia, czternasty dzieo od chwili opuszczenia przeze mnie bazy,
osiemdziesiąty pierwszy od odlotu z Warszawy. Okazał się jednym z najpiękniejszych moich górskich dni.
Byłem zmęczony, ale dużo mniej niż po nieudanej próbie dziesięd dni wcześniej. Z nadmiaru wrażeo nie
spałem pół nocy. Rozpamiętywałem minione dni i godziny.

Rano okazało się, że Leszek odmroził nogę. Janusz też nieco ucierpiał. Wanda chciała kontynuowad
rekonesans w kierunku Gasherbruma III, ale po naradzie z Haliną zrezygnowała. Zaczęliśmy wszyscy
schodzid. Jeszcze raz błogosławiliśmy półtora kilometra poręczówek, które pozbawiały drogę do obozu I
wszelkich elementów ryzyka. Potwierdzeniem naszej dobrej formy było dotarcie do bazy w ciągu
jednego dnia. Długo nie zapomnę serdecznego powitania. Góra opustoszała. Dalsze ataki na Gas-
herbrumy miały nastąpid za kilka dni. Dla naszej trójki wielka przygoda, zwana Gasherbrum II, przeszła
do kategorii czasu przeszłego dokonanego.

91

GODZINA ZERO

Wanda Rutkiewicz

3 sierpnia. Baza. Słooce. Życie toczy się pozornie normalnym zwolnionym rytmem. Poprzedniego dnia
pięd osób wróciło z obozu III: Janusz, Krzysztof i Leszek po udanym wejściu na Gasher-brum II, Halina i ja
po rekonesansie na wschodniej grani Gasherbruma III. Większośd ludzi w bazie zajęta jest drobnymi
pracami gospodarskimi, częśd leniuchuje. Dzisiaj jest jeden z rzadkich dni, kiedy wszyscy są w bazie, i od
razu podczas śniadania w kuchni dał się odczud brak miejsc siedzących, ciasnota, brak łyżek i kubków
wyniesionych do górnych obozów. Namioty stoją już na wysokich lodowych postumentach, bowiem
słooce wytopiło lód i poziom lodowca z wyjątkiem osłoniętych miejsc obniżył się o prawie metr. Wejście
do namiotu kuchennego i świetlicy jest obłym lodowym stopniem, na którym od czasu do czasu ktoś się
ślizga i wywraca. Przed namiotem stoi duży gar kompotu, to picie przede wszystkim dla tych, którzy
powrócili odwodnieni z góry.

Dzisiaj należałoby opracowad jakiś plan dalszego działania, przedyskutowad go i podjąd jakieś decyzje.
Mamy już pierwszy sukces, który znaczy wiele, ale Gasherbrum III w dalszym ciągu jest nie zdobyty i na
dodatek nie wiadomo, którędy przeprowadzid atak szczytowy: granią czy kuluarem. Przypominam sobie
pierwsze wrażenie, jakie przy zakładaniu obozu III wywarł ku-luar na Leszku, i jego słowa przez
radiotelefon: „Mamy stąd dobry wgląd w ścianę Gasherbruma III, kuluar stoi tak, że mógłby byd dobrym
celem w Tatrach, a nie tutaj, na takiej wysokości. Według mnie tędy się nie da wejśd!"

Dlatego przed dwoma dniami z Haliną byłyśmy zdecydowane próbowad wejśd na szczyt wschodnią
granią, która skalnym urwiskiem wrastała w łagodne, śnieżne siodło przełęczy pomiędzy Gasherbrumem
II i Gasherbrumem III, na wysokości około 7650 metrów. Chłopcy, z którymi dotarłyśmy na przełęcz,
odeszli w prawo, by spróbowad szczęścia na niewidocznej stąd, schowanej za skalną grzędą, północno-
zachodniej ścianie Gasherbruma II. Na przełęczy dożyliśmy rzeczy, które w razie czego mogły

92

umożliwid jaki taki biwak. Przepakowywałam plecak, kiedy odezwała się Halina, trochę przestraszona
nagłą samotnością.

—

Słuchaj, jest godzina jedenasta, późno jest; nie rozstawiajmy namiotu, bierzmy, co trzeba, i

chodźmy, chłopcy już poszli... A w ogóle to nie trzeba było ich puszczad na Gasherbrum II, tylko pójśd
razem na Gasherbrum III; jeszcze możesz ich odwoład.

Pomysł Haliny miał swoje uroki, ale byłby zbyt skwapliwą rezygnacją z przyjętego planu akcji.

—

Czasu jest jeszcze dosyd; jak się dzisiaj nam nie uda, to zdążymy spróbowad jeszcze raz. No cóż,

staruszko, pójdziemy jednak same, tak jak już kiedyś bywało — powiedziałam odczuwając nagłą
potrzebę serdeczności.

Grao okazała się nie do przebycia, w każdym razie — nie w ciągu tego dnia. Nie miałyśmy sprzętu
puchowego, więc nie mogłyśmy ważyd się na biwak w takich warunkach. Na stronę chioską spadały
prawie pionowe, gładkie i pozbawione śniegu płyty skalne, sama grao spiętrzała się szeregiem skalnych
turniczek, trudnych uskoków, których pokonanie nastręczało duże trudności od razu na starcie z
przełęczy. Spróbowałam znaleźd przejście po stronie zwróconej do przełęczy, ale system półek

wyprowadzał mnie za każdym razem pod kolejny trudny uskok skalny. Zdecydowałam wycofad się i zejśd
z powrotem na dół do marznącej na stanowisku Haliny. Mnie było, co tu ukrywad, raczej gorąco.

—

Za jednym zamachem tego się nie przejdzie. Może by przeprowadzid jutro rekonesans w

kuluarze, jakoś po dzisiejszym dniu mam więcej do niego serca — powiedziałam.

Ale następnego dnia zeszłyśmy z obozu III do bazy. Halina nie miała ochoty podchodzid jeszcze raz na
przełęcz. Także nikt z zespołu, który wrócił ze szczytu Gasherbruma II, nie mógł tego zrobid. Leszek
odmroził sobie nogi, więc musiał spieszyd się na dół, a Janusz i Krzysztof byli trochę zmęczeni. Ale był to
błąd. 3 sierpnia w bazie, podczas planowania dalszej akcji bardzo brakowało tego rekonesansu i
podstawowego założenia, którędy będziemy zdobywad szczyt. Nie wiadomo było także, czy uda się
zdobyd szczyt w jeden dzieo od wyruszenia z obozu III. Nie można podjąd tylko jednego ataku na
Gasherbrum III, bowiem jeśli nie uda się w pierwszym dniu zdobyd szczytu i zespół zejdzie na przełęcz, to
następnego dnia może nie mied sił na powtórzenie ataku. Trzeba utworzyd dwa zespoły atakujące dzieo
po dniu i równorzędnie silne. Pierwszy będzie zakładał w trudnych miejscach liny poręczowe i jeśli zdąży,
może dojśd do szczytu, jeśli nie, to drugi zespół wkroczy do akcji następnego dnia. Należy pomyśled o
alternatywnym celu dla drugiego zespołu — rozmyślałam siedząc w namiocie-świetlicy. Podeszłam do
namiotu Saee-da, aby uzyskad potwierdzenie wyrażonej kiedyś mimochodem zgody na atakowanie
Gasherbruma II również przez kobiety,

93

jeśli on będzie w tym ataku uczestniczył. Wejście również kobiet lub kobiety na Gasherbrum II — to moje
skrycie pielęgnowane od początku wyprawy marzenie. Przekroczenie przez Polkę granicy 8000 metrów
byłoby prawdziwą rewelacją, bardziej przemawiającą do wyobraźni opinii publicznej niż zdobycie
dziewiczego szczytu siedmiotysięcznego. Saeed potwierdził swoją zgodę, ale na razie wolałam nie mówid
o tym w bazie. Chłopcy byli bardzo zazdrośni o „swój" ośmiotysięcznik, na wszelkie sugestie na ten
temat odwarkiwali:

—

Dobrze, ale my wtedy wchodzimy również na Gasherbrum III.

—

Wanda, gdzie jesteś? — usłyszałam głos Marysi. — Aha, tutaj jesteś. Słuchaj, powinnaś o tym

wiedzied przy układaniu planów — powiedziała — jako lekarz muszę cię poinformowad, że Ala miała
niedawno wysokie ciśnienie i że Anka nie powinna iśd w najbliższym czasie do góry, bo ma jeszcze nie
zasklepiony zębo-dół. Duży wysiłek może spowodowad krwotok.

—

Masz ci babo placek..., ale nie wykluczasz jej udziału w ataku szczytowym?

—

Teraz tak, a co będzie za kilka dni — zobaczymy.

W ten sposób pozostała nas tylko czwórka, której nic nie dolega: Alison, Halina, Krystyna i ja. Druga Anka
mając nogę w gipsie oczywiście nie może byd brana pod uwagę, Marysia musi opiekowad się pacjentami
w bazie. Mało nas.

Po prawie trzygodzinnej dyskusji z Januszem — reprezentantem interesów mężczyzn, kiedy układaliśmy
różne warianty planu nawzajem je zbijając, utwierdziliśmy się w przekonaniu, że taktyka dwóch
kolejnych ataków na Gasherbrum III jest w aktualnej sytuacji najlepsza. Pierwszemu zespołowi
kobiecemu towarzyszyd będzie ubezpieczający akcję zespół męski, który może pomóc przy zakładaniu lin
poręczowych, ale nie będzie wchodził na szczyt. Kiedy do dyskusji dołączył się Krzysztof, zarówno on jak i
Janusz wyrazili gotowośd udziału w tej akcji po kilkudniowym odpoczynku. W ten sposób akcja kobiet na
Gasherbrum III nie zablokuje pozostałej trójce męskiej możliwości wchodzenia na Gasherbrum II.

Ponieważ jestem już gotowa do przedstawienia planu wszystkim, umawiamy się w namiocie-świetlicy na
dyskusję po obiedzie. Przed spotkaniem sonduję jeszcze opinię na temat naszego oficera łącznikowego.
Pomysł zabrania Saeeda wzbudził zdecydowany sprzeciw. Argument wdzięczności dla niego za udzielone
na własną rękę zezwolenie na atakowanie Gasherbruma II przez chłopców nie przemawiał do
przekonania w sytuacji, kiedy jego umiejętności wspinaczkowe i doświadczenie wysokościowe są
mniejsze niż pozostałych uczestników wyprawy. Może on stanowid zbyt duże zagrożenie dla siebie i
innych. Broni go tylko Kry-

94

styna, która najczęściej chodziła razem z nim w zespole. Halina natomiast się zaparła:

—

Jeśli Saeed pójdzie do góry, to ja nie idę — powiedziała.

Zobaczymy, co powiesz, jak przedstawię ci cały plan akcji —

pomyślałam. Przed obiadem wyjawiam jej założenia planu i konsultuję sprawy składu obu zespołów.

—

Słuchaj, w pierwszym zespole pójdzie Alison i ja oraz jako zespół wspierający Janusz z

Krzysztofem. Jeśli zdecydujemy się iśd od przełęczy granią, mamy małe szanse dojśd do szczytu w jeden
dzieo i naszym zadaniem będzie założenie poręczówek i zejście na przełęcz. Po spędzonej tam nocy, jeśli
któraś z nas będzie czuła się dobrze, może dołączyd do zespołu twojego. Ty wyruszysz z bazy z Krystyną,
Anką — jeśli będzie mogła, oraz z Saeedem dzieo po nas. Z Krystyną oraz z Anką spróbujcie zdobyd szczyt
korzystając z założonych przez nas poręczówek.

—

Wanda, daruj sobie Saeeda...

—

Widzisz, kryje się tutaj pewien podstęp. Jeśli my z Alison zdołamy jednak założyd poręczówki i

zdobyd szczyt, to twój zespół może następnego dnia wchodzid na Gasherbrum II, a to jest tylko możliwe,
jeśli Saeed będzie razem z wami. Jeśli poczuje się źle, to w zależności od rozwoju sytuacji sprowadzi go
albo Krystyna albo ktoś od nas. Wejście na ośmiotysięcznik jest też coś warte, nie uważasz?

Halina przestała od tej chwili protestowad przeciwko udziałowi Saeeda w akcji.

—

Słuchaj Halino — powiedziałam jeszcze — plan jest taki, że nie wiadomo komu stwarza większą

szansę zdobycia Gasherbruma III, za dużo tu niewiadomych. Wydaje mi się jednak, że jest po prostu
optymalny z największymi szansami na sukces. Przedstawiając wszystkim plan, nie będę mówiła o

alternatywie wchodzenia na Gasherbrum II, aby nie drażnid niepotrzebnie chłopców. Ewentualnośd ta
wydaje mi się mało prawdopodobna.

Spotkaliśmy się wszyscy po południu w namiocie-świetlicy. W powietrzu wisiało napięcie.

—

Słuchajcie — zaczęłam — z akcji na Gasherbrum III wyłączeni są Marek, Andrzej i Brodacz, którzy

wyruszą z bazy, kiedy będą gotowi, z celem wejścia drogą austriacką na Gasherbrum II. Szefem zespołu
będzie Brodacz. Kiedy chcesz wyruszyd?

—

My możemy wyjśd jutro, tylko musisz dzisiaj powiedzied nam, co mamy wynieśd z bazy.

—

O key, to po zebraniu. Nasza akcja na Gasherbrum III zacznie się za trzy lub cztery dni, jak tylko

trochę odpoczniemy w bazie. Nie powinno byd między nami większego odstępu jak dwa dni.

Następnie przedstawiłam plan zdobywania Gasherbruma III. Dyskusja nad nim była bardzo burzliwa, nie
brakowało drama-

95

tycznych spięd, niekiedy rozmywała się w szczegółach, robiła chaotyczna. Plan, prawdę mówiąc, nie
wzbudził entuzjazmu. Ponieważ miał to byd decydujący atak, budził w większości niepokój. Zwróciłam
uwagę na jeden ton, który po raz pierwszy usłyszałam na wyprawie: zwątpienie i znużenie. Zaczął Leszek.

—

Wanda, chciałem ci zwrócid uwagę, że my tu już jesteśmy sześd—siedem tygodni i wszyscy poza

tobą mają tego wszystkiego dośd. Ten atak będzie traktowany trochę rozpaczliwie, a to nie jest dobra
sytuacja. Na następny atak nie będziemy mied już sił.

—

Dlaczego rozpaczliwie? Przecież dopiero teraz układamy plan na Gasherbrum III, wiedząc coś o

nim po poprzednim rekonesansie.

—

Ludzie będą wiedzieli, że to jest ostatni atak, wobec tego będą. woleli zaryzykowad biwak w

czasie wejścia, niż się wycofad. Nastawienie ludzi, którzy wiedzą, że to jest ostatnia szansa, zwiększa
możliwośd wypadku.

—

No więc czy w związku z tym nie należy w ogóle atakowad?

—

Tego nie powiedziałem, tylko uważam, że ryzyko należy zmniejszyd do minimum.

—

Co robid więc, aby zmniejszyd ryzyko? — zapytałam.

—

Żeby nic innego nas nie absorbowało tylko Gasherbrum III, żadni inni ludzie, żadne inne góry,

żadne inne sprawy.

—

Ale to nie zmniejsza naszego ryzyka — atakujących Gasherbrum III.

—

Zmniejsza.

—

W jaki sposób?

—

Wyjście zespołu Brodacza na Gasherbrum II to rozproszenie sił i zawsze jakieś dodatkowe

prawdopodobieostwo wypadku. Poza tym stwarza je obecnośd Saeeda w waszym zespole; tam trzeba
chodzid w rakach, jest dosyd trudno zejśd — niech się po-iliznie... Musisz więc i o tym myśled.

—

A więc co proponujesz?

Z odpowiedzią włącza się Anka.

—

Nie trzeba Brodacza wysyład na Gasherbrum II, niech poczeka na nas. Janusz i Krzysztof, którzy

zeszli z ośmiotysięcznika, nie będą w stanie ubezpieczad nikogo, są wyeksploatowani.

—

Nie zgadzam się z tobą, rozmawiałam przecież z nimi. Nie czują się zmęczeni. Mam poza tym

pewien punkt odniesienia — byłyśmy z Haliną tylko 300 metrów niżej niż oni i jakoś nie czujemy się
wyeskploatowane. Do akcji wspierającej czy ubezpieczającej starczy im sił na pewno. Nie ma więc
powodu, by zatrzymywad Brodacza. Należy mu się to wejście. Przedstawiony plan może dotyczyd tylko
tych siedmiu czy ośmiu osób, o których mówiłam.

—

W takim razie — uniósł się Leszek — uważam,, że w ogóle nie należy wychodzid. W takim

zespole, jaki pozostał!

96

Anna Czerwioska w obozie III na tle kopuły szczytowej Gasherbruma III

Andrzej Łapioski zdejmuje Annie Czerwioskiej gips pod fachowym nadzorem Marii Mitkiewicz

—

To co, należy w takim razie wracad do Warszawy?

—

Należałoby. Słabośd plus słabośd nie stanowi siły — odpowiedział Leszek.

—

W tej chwili to chyba rzeczywiście tak — dodała Anka.

—

Oj — jęknęłam, nie wierząc własnym uszom, tego się po prostu nie spodziewałam.

—

Nie oj, tylko sytuacja jest taka — odparowała Anka. Poparł ją Leszek.

—

Niestety, są tak małe szanse wejścia na szczyt, że...

—

Koniec dyskusji na temat odwrotu — zdenerwowałam się wreszcie. Dyskusja zaczęła przybierad

niebezpieczny obrót.

—

To według ciebie nie powinniśmy w ogóle dyskutowad, tylko poddad się i jak barany iśd na rzeź!

— usłyszałam ze zdumieniem w odpowiedzi i zrozumiałam nagle, jak niewiele wiem o wyprawie.

—

Czekajcie, nie, nie — przyszła mi z pomocą Halina. — Słuchaj Wanda, — zwróciła się do mnie —

oczywiście trzeba atakowad, można spróbowad i babskimi siłami, bo męskich de facto nie mamy do
dyspozycji — usłyszałam z ulgą.

Słowa Leszka i Anki reprezentujące pewnie nie tylko ich poglądy uświadomiły mi, jak bardzo zaważył na
nastroju wyprawy długi pobyt w bazie i brak sukcesu na Gasherbrumie III. Przekonały mnie, że wyprawie
starczy sił tylko na ten jeden atak. Od niego wszystko teraz zależało: czy zwyciężymy, czy poniesiemy
porażkę i czy wszyscy w komplecie wrócimy do domów. Ale nie na darmo całe przedpołudnie minęło na
rozważaniach na ten temat. Byłam przekonana o słuszności planu. Jak Waoka-wstaoka wracałam do
zaproponowanej koncepcji, starając się przekonad do niej wszystkich. Plan został przyjęty. Janusz
dyplomatycznie nie włączał się do dyskusji, która teraz potoczyła się na temat techniki zdobywania
Gasherbruma III i też była dosyd napięta. Niepokojąc się o sukces wyprawy, prawie każdy chciał
uczestniczyd w jego tworzeniu. Plan mógł taką szansę stworzyd lub ją nieodwołalnie przekreślid,
ponieważ była to nasza ostatnia akcja.

Ala ciężko przeżyła decyzję o wyłączeniu jej z akcji zdobywania Gasherbruma III. Rozumiałam jej żal,
bowiem na własnej skórze poczułam kiedyś, jak to boli, ale byłam bezwzględna — wprowadzenie jej do
akoji uważałam za zbyt duże zagrożenie dla niej samej i dla powodzenia planu.

—

Więc podchodzicie, Wando, pod uskok grani i poręczujecie. Załóżmy, chociaż w to nie wierzę, że

uda wam się zaporęczowad cały ten uskok — w dalszym ciągu kracze Leszek.

—

Właśnie, dlaczego chcesz iśd z Alison? — wtrąciła się Anka. — Przecież Alison nie była ani razu

powyżej 7000 metrów!

—

Alison świetnie się wspina, była na części połogiej grzędy, a to jest właśnie 7000 metrów. Tego

trudnego wspinania nie jest

* — Zdobycie Gasherb rumów

97

tak dużo, jakieś 150 metrów, więc nawet z gorszą aklimatyzacją da sobie z tym radę — odpowiedziałam.

—

No dobrze, zaporęczujecie i myślisz, że potem dwójka kobiet da sobie radę następnego dnia

wejśd na szczyt i zejśd?

—

Tak, bo do szczytu od przełęczy jest tylko około 350 metrów.

—

Podziwiam twój optymizm, bo ja myślę, że się nie uniknie biwaku, wystarczy trochę wiatru; mróz

będzie jak zwykle około minus 30 stopni C i biwak może się skooczyd bardzo źle — włączył się znowu
Leszek.

—

Rozumiem, więc co proponujesz?

—

Musisz maksymalnie wykorzystad chłopaków.

—

Wejście na Gasherbrum III musi byd kobiece — protestuję.

Do namiotu wpadł w międzyczasie Marcysia. Zaczepił nogą

o linki od namiotu, stracił równowagę, rozdarł folię osłaniającą wejście do namiotu i wywrócił bęben,
który stał w przejściu.

—

Marcin, czy ty nie możesz bardziej uważad!

Marcin nas złościł w takich wypadkach. Halinę zaniepokoiła inna sprawa.

—

Jeżeli Anka nie pójdzie, bo ją Marysia nie puści, to co wtedy? — zapytała. — Ktoś musi wejśd na

ten wierzchołek, a kto?

—

No ty i Krystyna — odpowiedziałam.

—

Co, ja mam iśd sama z Kryśką? To jest zbyt ryzykowne! Kryśka świetnie się wspina — ciągnie

dalej Halina — ale nie ma tak zwanego doświadczenia. Wanda, sama się przekonałaś7 poza tym, że dwie
osoby na atakowanie szczytu to za mało.

—

Ale wy będziecie mied poręczówki, a potem jest już łatwo!

—

A skąd wiesz, co jest na górze?

—

Halino, jest taka możliwośd, że Alison lub ja dołączymy do ciebie po pierwszym dniu, ale nie

można tego założyd z góry.

—

Znając ciebie, Wanda, to ty padniesz a pójdziesz...

—

Może tak, a może nie będę w stanie, w każdym razie będziemy was ubezpieczad. Na pewno

przygotujemy gorącą herbatkę, jak zejdziecie. Tak między nami, to czy wierzysz w poważną akcję
ratunkową na tej wysokości? Nie znam takiego przypadku.

—

Wanda, nie wolno ci tak mówid! — zdenerwowała się nagle Alka. — Chodziłam po Hindukuszu,

byłam na dwu siedmiotysięcznikach, ale zawsze wiedziałam, że mogę liczyd na pomoc kolegów.

—

Nie denerwuj się, Ala, nie o to mi chodziło — zdałam sobie sprawę, że nie można mówid wprost

o tym, co każdy chciałby usunąd ze swojej świadomości. — Możemy już chyba sobie nie mówid, że każdy
z nas zrobi wszystko, by ratowad drugiego. Ale lepiej wiedzied, że na tej wysokości niewiele można
zrobid, w każdym razie lepiej wiedzied o tym w chwili układania planów.

98

—

Jeszcze jedno, Wanda — wtrąca się do rozmowy Anka — czy Janusz i Krzysztof ruszą się z

przełęczy wyżej?

—

Mogą się ruszyd i pomóc przy zaporęczowaniu grani, ale na szczyt pójdziemy, jeśli pójdziemy,

tylko z Alison. Wejście na Gasherbrum III musi byd kobiece, ze względu na...

Gwar przerwał mi dalszą wypowiedź:

—

Nie musi!

—

Nie musi byd kobiece!

—

Słuchajcie, przecież przyjechaliśmy tu po to, żeby w ogóle ktoś wszedł na szczyt, no nie?

Uważam, że Gasherbrum III jest tak znakomitym celem — pardon za szumne słowa — dla polskiego
alpinizmu, że trzeba zrobid wszystko, by go osiągnąd — to chyba mówił Leszek.

—

Nie można stawiad alternatywy: albo kobiece, albo żadne! — powiedział ktoś inny.

Tak, ten problem istniał od samego początku, jeszcze w Warszawie, kiedy sprzeczałam się na ten temat z
Januszem. Nikt mi oczywiście nie powiedział tego jako nakazu: że jeżeli nie uda się atak kobiecy, to niech
idzie mieszany, a jeśli się nie uda mieszany, niech idzie męski, bowiem nie wolno zmarnowad szansy
zdobycia przez Polaków Gasherbruma III — ale takie przekonanie, nie ujawnione wprost, istniało.

—

Powtarzam po raz któryś z rzędu, że celem wyprawy jest zdobycie Gasherbruma III przez kobiety

i- dopóki istnieje szansa, a istnieje, żeby zdobyd szczyt kobiecymi siłami, należy to zrobid, a mój plan to
umożliwia. Może lepiej jest puścid od razu najsilniejszy zespół kobiecy, niech idzie tylko jeden atak —
uda się to dobrze, nie uda się to szczyt pozostanie niezdobyty, tak? Przecież nikt nie wie, jakie są
trudności na grani czy w kuluarze i czy uda się je pokonad w jeden dzieo. Nie można stawiad wszystkiego
na jedną kartę; nawet gdybyśmy już teraz założyli atak mieszany, tak jak ty to Leszku proponowałeś, to
też z tego samego powodu nie wiadomo, czy dojdzie do szczytu. Uważam, że ten plan jest dobry. Jeżeli
uważacie, że jest zły, to zaproponujcie inny — wygłosiłam dłuższe expose.

—

Rzeczywiście, dużo w' tym planie zmienid nie można... A dlaczego? Bo obejmuje on tylko siedem

czy osiem osób i jest bardzo mała możliwośd wymiany kogokolwiek. Tylko chciałem ci powiedzied, że
plan atakowania wydaje się mocno ryzykowny, a ty widzisz wszystko bardzo różowo — to znowu Leszek.

Dzięki dyskusji pozbyliśmy się niepokoju, niepewności jak będzie lepiej, jak bezpieczniej. Coś zostało
postanowione i koniec, teraz trzeba się skoncentrowad tylko na samej akcji.

—

Wanda, a kiedy wyruszysz? — pyta mnie Krystyna.

—

Wanda może wystartowad jutro, nie zadawaj takich nietaktownych pytao, Krysia — wyzłośliwia

się Halina.

99

—

Moja grupa do pełnego odpoczynku potrzebuje trzech—czterech dni, dzieo po naszym

wyruszeniu z bazy pójdziecie wy.

Rozmowa trwała jeszcze dosyd długo, w koocu noc rozgoniła wszystkich do namiotów, które w chwilę
potem rozświetliły się ciepłym pomaraoczowym światłem. Ja zostałam w namiocie-świe-tlicy, gdzie w
kącie, między sprzętem radiowym a bębnem z różnymi rzeczami stało moje składane łóżko

odziedziczone po Francuzach. Nie mogłam zasnąd. Od pewnego czasu przestałam odczuwad potrzebę
snu, do późnej nocy układałam zazwyczaj różne warianty akcji, liczyłam ładunki, które w związku z każdą
akcją należało wynieśd do góry lub przenieśd z obozu do obozu, rysowałam grafiki ruchów zespołów,
zastanawiałam się nad pytaniem — kto? i którędy? Wyszłam wreszcie przed namiot i zapatrzyłam się w
noc piękną jak w bajce. W blasku księżyca wszystko było czarno-białe i tajemnicze, góry wydawały się
bliższe, istniały teraz tylko one. W namiotach już pogasły światła i przez chwilę wydawało mi się, że
jestem tutaj sama, że ^tałam się cząstką tego świata i tu jest moje miejsce. Lodowiec żył swoim własnym
życiem, w jego lodowych arteriach płynęła woda. Na szczytach obu Gasherbrumów wiatr, którego tu nie
było słychad, wzbijał pióropusze śniegu. Szczyty stały oświetlone księżycem jak białe zjawy wyniosłe i
obojętne. Czekały. Stałam wtopiona w noc, nie czułam się tutaj intruzem. Droga w dół do ludzi była
otwarta, ciągnęła się czarną moreną w dół, widoczna aż do załamania lodowca Abruzzi. Ale nie kusiła
mnie, nie pragnęłam opuścid tych kilkudziesięciu kilometrów kwadratowych lodu i kamieni.

4 sierpnia. Brodacz, Marek i Andrzej wyszli z bazy do góry. Dwa dni później z wrocławskiej bazy,
oddalonej o około 30 mil, do naszej przyszła Ewa Abgarowicz w eskorcie dwu kucharzy, naszego Gulama
i kucharza Austriaków. Ewa po odprowadzeniu Sylvy do Skardu zdecydowała się wrócid jeszcze raz na
lodowiec Baltoro. Z goocami pocztowymi wyprawy wrocławskiej dotarła do niej i była tam przez prawie
miesiąc. Przyniosła tragiczne wieści.

—

Andrzej, Marek i Bogdan nie żyją, zginęli w czasie zejścia ze szczytu 28 lipca. Kazkowi nie stało się

nic, ale Kulka odmroził sobie nogi...

Kiedy w głuchej ciszy czytałam opis wypadku z listu od Janusza Fereoskiego — kierownika wyprawy, Ewa
słuchając płakała. Potem opowiedziała szczegóły. Przypomniałam sobie tamten dzieo. 28 lipca w osiem
osób wyruszyliśmy z obozu II do obozu III. Na połogiej części grzędy wiatr prawie przygniótł nas do ziemi.
Według prognozy pogody wiał z prędkością 40 węzłów. Dusząc się szliśmy pod wiatr do kooca części
połogiej, do trasera na wysokości 7050 metrów. W zamieci śnieżnej wzbijanej przez wiatr zobaczyłam
schodzące z góry sylwetki — to Brodacz, Kry-

100

styna i Łapa schodzili z obozu III. Brodacz odwracając się tyłem do wiatru i przekrzykując wiatr zdał
relację z sytuacji na górze:

—

Tam wieje tak... że nie mogliśmy rozbid... jeszcze jednego namiotu. „Turnia" jest porwana,

podarła się od ciężaru śniegu nawiewanego przez wiatr!

Podeszliśmy jeszcze około 100 metrów i zrezygnowaliśmy. Wycofaliśmy się do obozu II.

—

Huragan zastał ich, jak dochodzili do szczytu — opowiadała Ewa. — Bogdan zginął pierwszy; w

nocy podczas zjazdów na przełęcz, w tej zawiei, nikt nie zauważył, kiedy to się stało. Po biwaku, bez
śpiworów, bez namiotu na przełęczy — to prawie 8000 metrów. Zaczęli schodzid po południu dalej,
pogoda wcale się nie poprawiała, wtedy zginęli Andrzej i Marek. Zapanowało milczenie.

Jutro powinniśmy wyjśd do góry, ale nie mogę zabrad się jakoś do spakowania plecaka. Nikt właściwie
nie ma ochoty wyruszyd jutro. Odraczam wyjście o jeden dzieo. Wieczorem podczas kontaktu z obozem
II powiedziałam Brodaczowi:

—

Do bazy dzisiaj przyszła Ewa. Pytasz co z nimi? A więc zdobyli szczyt 28 lipca, szczegóły potem.

Prognoza pogody na jutro nie jest najlepsza, nie podejmujcie większego ryzyka, niż można, i uważajcie
podczas zejścia. Jakaś wyprawa na Baltoro miała wypadek podczas zejścia ze szczytu. Uważajcie na
siebie;

Spokojny głos Brodacza napawał otuchą.

—

O key, nie ma co się denerwowad. Jutro i tak nie wyruszymy, właśnie pada śnieg.

—

Dobra Brodacz, my niezależnie od pogody wyruszymy pojutrze. W koocu pogoda musi się

poprawid.

Rankiem 7 sierpnia słooce rozświetliło jak zwykle wierzchołek Chogolisy, ale potem zaczął padad drobny
śnieg. Po południu rozpogodziło się znowu.

—

Zobaczcie, wrooczyki! — zauważył ktoś.

Rzeczywiście, wysoko nad bazą krążyły czarne ptaki.

—

Z czego one żyją na tych wysokościach, toż to przecież ponad 5000 metrów! Ciągną za

wyprawami!

—

Mnie się wydaje, że one wróżą ocieplenie i opady.

Marysia ze spaceru z Krzysztofem przyniosła niezwykłą rzecz?

—

Zobacz, co znaleźliśmy — powiedziała.

Na jej dłoni leżało kilka drobnych kwiatków i trochę zieleni. Była to pierwsza zieleo, jaką widzieliśmy od
ośmiu tygodni.

Wieczorem trochę słucham muzyki. Jutro rano o czwartej zacznie się nasza ostatnia godzina 0. Plecaki
mamy już spakowane. Na wszelki wypadek nasz zespół weźmie biało-czerwony proporczyk. Starannie
więc zawijam go w folię i wsadzam do kieszeni w klapie plecaka.

101

GASHERBRUM III ZDOBYTY

Wanda Rutkiewicz

8 sierpnia. I znowu, jak tyle razy wcześniej, budzik zadzwonił o trzeciej nad ranem i znowu odczułam
prawie nienawiśd do losu, że trzeba wyjśd z ciepłego śpiwora. Przeciągam o kilka minut ten stan pośredni
między snem a działaniem i marzę: Ech, żeby mied taki gest i nie wyjśd, powiedzied, że mam to wszystko

gdzieś, że wybieram spanie dalej, że chcę jeździd w góry, ale kto to widział wstawad w nocy, spad w
śniegu, marznąd, głodowad, bad się, padad na nos z wyczerpania...

—

Wanda wstawaj — budzi mnie Reinhold, który z Peterem wychodzi dzisiaj na Gasherbrum I.

Budzę pozostałą trójkę: Alison, Janusza i Krzysztofa. Śniadanie. Wszyscy jak senne muchy. Ciemno.
Śniadanie po raz któryś z rzędu takie samo i tak samo nienawistne: płatki z mlekiem, herbata, keks, rybki,
herbatniki szalupowe. Janusz — głodomór podgrzewa sobie resztki z wczorajszego obiadu. Patrzę na
niego nieledwie z obrzydzeniem. I tak to wszystko, co zjadłam, będzie podchodzid do gardła w czasie
drogi do obozu I. Każdy pobyt w bazie obciąża nam żołądki, które buntują się przy pierwszym wysiłku.
Dlatego najmniej przyjemny odcinek drogi to dojście do obozu I. Dzisiaj po raz dziewiąty wychodzę z
bazy.

Lodowiec zmienił się zupełnie w porównaniu z ubiegłymi dniami. Większośd traserów wytopiło słooce i
gdzieś zniknęły unoszone przez płynący ze ślimaczą powolnością lodowiec. Niektóre sterczą teraz w
zupełnie absurdalnych miejscach, gdzie nikomu nie przyszłoby do głowy ich umieszczad. Lód stwardniał i
zestalił się a na lodowcu w dolnej jego części prawie nie było śniegu, natomiast pojawiły się liczne
jeziorka i strumienie nie zamarzające nawet w nocy.

Na plateau pomiędzy dwiema barierami lodowca Alison obejrzała się w tył:

—

Janusz, Janusz, odwród się, szybko — usłyszałam nagle jej zemocjonowany głos.

Rzeczywiście, było na co patrzed. Lodowiec poniżej nas właśnie się poruszył i tam, gdzie niedawno
jeszcze byliśmy, wytrysnął

102

w górę fontannami śniegu wypychanego przez zbicie się ze sobą szczelin lodowca. Głuche grzmoty
towarzyszyły temu zjawisku. Nie komentowaliśmy go. Poszliśmy dalej z niejasnym wrażeniem, że drogę
powrotną mamy odciętą.

Dtoga wejścia Wyprawy Kobiecej w Karakorum w 1975 roku oraz wyprawy francuskiej, która dokonała w
1975 roku drugiego wejścia na Gasherbrum II nową drogą. 1 — droga i obozy wyprawy francuskiej w
1975 r. (kierownik J.- P. Frisafond). 2— droga wyprawy austriackiej w 1956 r. (kierownik F. Moravec)
powtórzona przez polską wyprawę w 1975 roku.

3 — droga zespołu: L. Cichy, J. Onyszkiewicz I K. Zdzitowlocki, 1.8.1975, z wyprany kobiecej. I przejęcia
ściany, zeszli drogą austriacką. *— droga zespołu: Alison Chadwick-Onyszkiewlcz, W. Rutkiewicz, J.
Onyszkiewicz i K. Zdzltowieckl,

11.8.1975, z wyprawy kobiecej. I wejście na szczyt. 6 — wejście drogą austriacką na Gasherbrum II
zespołów: M.Janas, A. Łapioski i W. L.Woźniak, 9.8.1976, oraz H, Kruger-Syrokomska i A. Okopioską,
12.8.1975, z wyprawy kobiecej. I wejście kobiece.

103

o co walczyd... Teraz dopiero ogarnia mnie zmęczenie, gasząc zbudzoną radośd jak płomyk świeczki.
Wypowiadam do podsuniętego radiotelefonu parę zdawkowych uwag i zaczynam rozwijad linę,
przygotowując się do zejścia."

10 sierpnia. Podchodząc do obozu III, spotykamy powyżej pierwszej poręczówki za częścią połogą grzędy
schodzącą z góry grupę Brodacza. Gratuluję po kolei całej trójce i całując się na stoku o nachyleniu ponad
40 stopni z trudem utrzymuję równowagę. Wszyscy sprawiają wrażenie jakby skrępowanych tymi
gratulacjami, jakby myśleli: „o co tyle hałasu, weszliśmy po prostu i tyle". Nie ukrywam przed nimi dłużej
tragicznych wieści spod Broad Peak. Teraz wiedzą, dlaczego tak często słyszeli z bazy prośby o
ostrożnośd. Po kilkunastu minutach schodzą dalej na dół. W obozie II spotykają się z dziewczynami i
Saeedem.

Wczesnym popołudniem docieramy do obozu III. Pogoda w dalszym ciągu dopisuje. Widoczne przez
przełęcz między Gasherbrumem IV i Gasherbrumem V otoczenie lodowca Baltoro podświetlone jest
promieniami zachodzącego słooca. Od dołu lodowca podpełzają jednak skłębione chmury. To śmieszne:
tam w dole, jeśli ktoś idzie lodowcem, to idzie w chmurze — myślę. Tego dnia Reinhold z Peterem
wchodzą na Gasherbrum I.

Pakujemy na jutro sprzęt. Weźmiemy trzy liny, haki, karabinki, ławeczki (na trudności uskoku), dwa
czekanomłotki (młotek wynieśliśmy wcześniej na przełęcz), radiotelefon, „dedmeny", szable śnieżne,
trochę pętli, trochę jedzenia do gotowania, jedzenie szturmowe, menażki, jeszcze jedną maszynkę
butanową, pianki, śpiwory, kurtki puchowe, spodnie puchowe i aparaty fotograficzne; minimalną
apteczkę, jumary... Sporo tego będzie, na każdego przypadnie kilkanaście kilogramów.

Bardzo niecierpliwie czekam na wieczorny kontakt z bazą. Przy tylu niewiadomych, których nie określę
wcześniej niż jutro, chcę znad chociaż w przybliżeniu jutrzejszą pogodę. Dzisiaj trzeci dzieo jest prawie
doskonała, a zwykle po trzech, czterech dniach dobrej — następowała zła, i na odwrót. Taką regularnośd
zaobserwowaliśmy i my i inne ekspedycje na lodowcu Baltoro. Nasi koledzy spod Broad Peak nie zdążyli
zakooczyd akcji w sprzyjającej pogodzie, huraganowy wiatr zastał ich schodzących ze szczytu, Zaczynam
żałowad, że nie wyszliśmy z bazy 7 sierpnia, w ostatni dzieo niepogody; teraz może zabraknąd nam tego
jednego dnia.

Zbliża się godzina siedemnasta dwadzieścia. O tej porze podawano przez radio prognozę pogody na
najbliższe dwadzieścia cztery godziny dla ekspedycji znajdujących się na terenie Karakorum i Nanga
Parbat. Nie mieliśmy radia, uległo uszkodzeniu. By wysłuchad kolejnej prognozy, Marcin zazwyczaj biegł
o tej porze do Austriaków.

Godzina osiemnasta. Z bazy odzywa się Leszek i przekazuje usłyszaną od Marcina prognozę pogody:

— Do południa pogoda idealna, po południu mają byd jakieś takie zamiecie, to znaczy pogoda taka jak
wczoraj przy ataku szczytowym chłopaków. Temperatura na poziomie obozu III minus 24 stopnie C,
biwaki raczej zabronione, wiatr od 20 do 35 węzłów, trochę większy przy zamieciach ewentualnie..; — i

dodaje już własny komentarz: — tak że pogoda raczej dobra, nie przewiduje się jakiegoś generalnego
załamania.

Wczoraj pogoda była idealna, chłopcy ponod opalali się na szczycie ośmiotysięcznika bez koszul. Co
będzie jutro? Czy będą zamiecie i wiatr, którego szybkośd (znowu ci Anglicy!) podano jak zwykle w
węzłach; 35 węzłów to prędkośd wiatru około 65 kilometrów na godzinę. Wrocławiacy mieli 28 lipca
wiatr o prędkości 40 węzłów. No i czwarty dzieo pogody, czy nie będzie ostatni w tym cyklu pogodowym.
Wprawdzie wiadomo, że co będzie to będzie, że i tak postanowid cokolwiek można będzie dopiero jutro;
zresztą może sama pogoda postanowi za nas.

Długo rozmyślam na ten temat i nie mogę usnąd. Marysia, kiedy się jej w bazie skarżyłam na bezsennośd
i na gonitwę myśli, której nie mogę zatrzymad, kazała po prostu zażywad środki nasenne. To objawy
nerwicy — powiedziała. Nie chcę zażywad dzisiejszej nocy tabletek. Jutro wstajemy bardzo wcześnie,
około trzeciej nad ranem, chcę byd przytomna i od razu czujna. Krzysztof śpi dzisiaj sam w „Turni" tak
przywalonej śniegiem, że jest w niej miejsce tylko dla jednej osoby. Alison, Janusz i ja leżymy razem w
„Whillans-box'ie". Janusz twierdzi, że mu jest wszystko jedno, w jakiej pozycji śpi. Chyba tak jest
rzeczywiście, bo leży już dłuższy czas nieruchomo, ale ja nie mogę przecież cały czas leżed wyciągnięta
jak struna z nosem przy chłodnej, bo za nią śnieg, ścianie namiotu, więc się wiercę, przewracam. W
koocu budzi to protest moich sąsiadów zazwyczaj bardzo tolerancyjnych. Zrezygnowana zażywam w
koocu tabletkę i zasypiam takim pół-snem.

Rano — trudno to zresztą nazywad rankiem, jest godzina pół do czwartej — budzę się, ale daleko mi do
przytomności. Zachowuję się jak lunatyk, prawie zasypiam z łyżką w ręce. Mimo zaspania zauważam
rzecz zdumiewającą: Alison, która nienawidzi rannego wstawania i zazwyczaj po obudzeniu długo
dochodzi do przytomności, pawie daje się przestawiad, doprowadzając tym innych do pasji, tym razem
jest uosobieniem energii.

Z namiotów wychodzimy kilkanaście minut po piątej. Podejście na przełęcz trwa tym razem o godzinę
krócej niż za pierwszym razem, o pół do ósmej docieramy do pozostawionych na przełęczy rzeczy.
Wysiłek podejścia rozbudził mnie zupełnie. Stawiamy namiot na śnieżnej rampie u stóp pięknej,
oświetlonej wschodzącym

słoocem ściany Gasherbruma III. Skała ma kolor brunatno-poma-raoczowy i sprawia wrażenie ciepłej.
Ale temperatura jest bardzo niska, po zdjęciu rękawiczek natychmiast straciłam czucie w palcach.

Krzysztof zaczął się denerwowad, że jest późno.

—

Zadecyduj, którędy idziemy. Kuluar jest chyba łatwiejszy, ale boję się zejścia. Pójdę, gdzie

zadecydujesz — powiedział do mnie szorstko. — Nie marnujmy tyle czasu.

Przecież cały czas myślę tylko o tym — którędy. Żeby to można było znad przyszłośd i wiedzied, co będzie
dzisiaj.

—

Janusz, a ty jak myślisz? — zapytałam gramolącego się z namiotu Janusza.

—

Ja jestem za granią — odpowiedział.

Dzisiaj raczej nie dojdziemy nią do szczytu, a jeśli pogoda się pogorszy, to drugi zespół jutro też nie
dojdzie i szczytu nie zdobędziemy w ogóle. Kuluar wydaje się rzeczywiście łatwiejszy niż grao i jeżeli
pójdziemy nim we czwórkę, to mamy szansę dotrzed dzisiaj do szczytu. Może zdążymy przed kolejnym
cyklem niepogody. Dzisiaj jest już właśnie ten czwarty dzieo.

Za duża stawka, by ryzykowad odkładanie ataku na jutro. Halina, która z dziewczynami i Saeedem jest już
pewnie w drodze do obozu III, opowiadała się za atakiem mieszanym, kiedy byłyśmy na przełęczy
dziesięd dni temu. Dziewczyny pójdą jutro na Gasherbrum II, jeśli pogoda pozwoli. Saeed może mied mi
za złe pójście na Gasherbrum III w zespole nie tylko kobiecym, ale to jest problem do rozwiązania na
później.

—

Pójdziesz Krzysiu kuluarem? We czwórkę — zwróciłam się specjalnie miękko do wyraźnie już

złego, ostentacyjnie gotowego do ruszenia gdziekolwiek Krzysztofa.

Klamka zapadła, od tego momentu przestałam przeżywad kierownicze rozterki i skupiłam się na samej
akcji. Krzysztof ruszył do przodu jak zawodnik na starcie i zaczął brnąd śnieżną rampą prowadzącą do
wylotu kuluaru. Za nim ruszył Janusz. Zostałyśmy z Alison jeszcze chwilę przy namiocie. Wyciągnęłam
radiotelefon i zawiadomiłam bazę o naszej decyzji.

Uporządkowałyśmy namiot i po godzinie dogoniłyśmy Janusza i Krzysztofa, których zatrzymały trudności.
Krzysztof stał pod przewieszonym skalnym progiem kuluaru na stanowisku w tak stromym lodzie, że
dochodząc do niego po wyrąbanych stopniach musiałam się wspinad. Janusz był już wyżej i powoli
posuwał się w prawo w górę śnieżno-skalnym terenem umożliwiającym obejście progu z prawej strony.
Po około 30 metrach założył stanowisko, stając na udeptanych w śniegu stopniach. Korzystając z liny,
doszłam do niego zgrzytając nieprzyjemnie rakami o skałę, często obsuwając się ze śniegiem na niższe
stopnie.

Zerknęłam podejrzliwie na stanowiskowy hak i ruszyłam dalej.

Nie lubią stanowisk z jednym hakiem, więc po kilku metrach wbiłam następny wyżej. Po prawie 20
metrach dosyd łatwej wspinaczki należało zacząd trawers w lewo z powrotem do kulua-ru. Wyglądał
bardzo nieprzyjemnie, na stromych płytach skalnych leżała cienka warstwa śniegu, płyty były
niekorzystnie uwarstwione. Wbiłam jeszcze jeden hak, słaby zresztą. Postawi mnie na nogi, jeśli spadnę
— pomyślałam. Byłam związana z Alison cienką liną zjazdową, która w tej sytuacji wydawała mi się
szczególnie cienka. Ruszyłam ostrożnie i powoli w lewo w górę. Było mi gorąco z emocji, czas upływał
niedostrzegalnie. Tuż przed dwunastą po zrobieniu ostatnich kilku ryzykownych kroków z ulgą dopadłam
śniegu w kuluarze. Południe. Wywołałam bazę. Przerywanym głosem, bo jeszcze nie uspokoiłam
oddechu, powiedziałam do radiotelefonu:

—

No więc wszystko w porządku, nachylenie stoku znośne. Właśnie zawieszamy linę, która

umożliwi nam zejście przez ten próg... z tą przewieszką, którą ominęliśmy... trawersami w prawo i w
lewo...

—

Tak, widzimy was z dołu. Jakie były trudności na tym trawersie, z tego pólka w lewo?

—

Słuchaj, właściwie normalny śnieżno-skalny teren...

—

Czy masz wysokościomierz i ile wskazuje?

—

Mój wysokościomierz jest chyba do kitu, bo raz wskazuje 7000...

—

Ile?

—

7150... nie bardzo chce mi się wierzyd... Przepraszam, 7715.

Jeszcze przez jakiś czas konferowaliśmy na temat dalszej drogi widocznej dosyd dobrze z obozu
bazowego. W koocu schowałam radiotelefon do plecaka.

—

Można iśd — krzyknęłam na dół. — Zabierzcie ze sobą „dedmena", bo nie mam z czego założyd

stanowiska, nie skaczcie na linie!

—

Idzie Alison, weźmie ze sobą „dedmena" — usłyszałam z dołu.

Po dojściu Alison założyła stanowisko z tego „angielskiego wymysłu", do którego nie miałam w tych
warunkach ani krzty zaufania. Śnieg był za stromy i za słabo związany, ale mówid źle o tej zakopanej w
śniegu duralowej płytce znaczyłoby ranid uczucia Alison.

W kuluarze rozwiązaliśmy się. Chłopcy zabrali liny do plecaków. Wydawało się, że następny odcinek
podejścia będzie nietrudny. Ruszyliśmy do góry, torując z Krzysztofem i Januszem na zmianę, ale po
około 100 metrach dalszą drogę zamknęła wielka skalna ściana. Od tego miejsca istniała możliwośd
pójścia w prawo w górę stromym zachodem śnieżnym przetykanym skałkami, który podprowadzał
kolejno do dwóch kuluarów wycho-

5 — Zdobycie Gashrerbruraów 109

dzących już na grao szczytową. Stromizna śniegu była już tutaj zawrotna, śnieg trzymał się skały nie
wiadomo na jakiej zasadzie. Ten trawers kosztował nas najwięcej sił. Torowaliśmy drogę w śnieżnym
puchu, trzeba było odgarniad rękami śnieg sprzed nosa, żmudnie udeptywad stopieo, który najczęściej
nie wytrzymywał ciężaru ciała i torujący obsuwał się w śnieżnym puchu z powrotem. Wszystko tylko nie
ten śnieg — myślałam, rozglądając się dookoła. Janusz doszedł właśnie prawie do połowy zachodu i
stanął w słoocu tuż za granicą cienia. Krzysztof spróbował podejśd pod pierwszy kuluar.

—

Tam powinno byd łatwo — stwierdził.

—

Chyba jest trudniej, niż myślałem — usłyszałam po chwili. Ale kiedy zobaczyłam, że Krzysztof stoi

opierając kooce raków o występ skalny, trzymając się rękami skały i że nie może zdecydowad się na

zrobienie następnego ruchu, wiedziałam już, że raczej tędy nie pójdziemy. Poszliśmy mozolnie dalej po
śniegu. Teraz Alison ruszyła naprzód, potem znowu ją ktoś zmienił.

\ Wejście do drugiego kuluaru okazało się bardzo niebezpieczne, tam już nie było żartów. Każdy krok
trzeba było stawiad delikatnie, próbując, czy raki przebijające cienką warstwę śniegu utrzymają na skale.
Nie można było pozwolid sobie na- żaden nieostrożny ruch. Każdy błąd spowodowałby konsekwencje
ostateczne. Kilkaset metrów przyprószonych śniegiem skał pod nami jakby uginało się.
Niebezpieczeostwo zmobilizowało mnie. Wyszłam na prowadzenie i szłam dalej jak maszyna, równo i
dosyd szybko jak na tę wysokośd. Za szybko. Zatkało mnie kilkanaście metrów poniżej grani i
odpoczywałam trzęsąc się z zimna. Po śladach doszli do mnie pozostali. Pierwszy ruszył dalej Janusz.
Zauważyłam, że szedł związany z Alison. Zrozumiałam, że był jeszcze ciągle pod wrażeniem śmierci Ewy
w Pamirze. Wszyscy wtedy schodzili nie związani i kiedy Ewa się potknęła, nic już nie mogło jej
zatrzymad.

Kiedy doszłam do grani, Janusz umocowywał właśnie koniec liny zjazdowej do haka wbitego pod
szczytem skalnej turniczki. Musieliśmy ją minąd, by dojśd do przełączki przed ostatnimi na szczęście już
śnieżnymi wzniesieniami. Za pomocą założonej liny przetrawersowaliśmy zbocza turniczki w lewo i na
przełączce stanęliśmy naprzeciw zachodzącego już słooca, które grzało. Wiatr jakby trochę ucichł. Szczyt
powinien byd kilkanaście metrów wyżej — pomyślałam. Grao od zachodu spadała na stronę chioską
stromym śnieżnym zboczem. Śnieg był twardy, tylko jego kilkucentymetrowa warstwa rozmiękła w
słoocu przylepiała się do raków. Kiedy idąc zachodnimi zboczami, doszliśmy do przełączki rozdzielającej
dwa śnieżne wzniesienia, zwróciłam się do Janusza:

—

Zaczekaj, pójdę zobaczyd, który jest wyższy.

Ten dalszy sprawiał wrażenie najwyższego punktu grani.

110

Nie czułam zmęczenia, przepełniała mnie radośd, czułam niezwykłą w porównaniu z ostatnimi godzinami
lekkośd. Nogi stawiałam byle jak, nie zważałam na to, że raki ślizgają mi się w rozmiękłym śniegu i że
mogę po prostu spaśd na dół. Dopiero kiedy pośliznęłam się mocniej, oprzytomniałam. Ostrożnie
weszłam na ostatnie śnieżne wzniesienie uważając, by nie stanąd na nawisie. Byłam chyba na szczycie. Z
drugiej strony grani wionął dojmujący chłód. W dole, ponad 2500 metrów niżej była baza i ludzie przy
lunecie. Może mnie widzą — przemknęła mi przez głowę myśl. Kiedy obejrzałam się wstecz, pierwsze
wzniesienie wydało mi się jednak wyższe. Wróciłam na przełączkę, na której stali już wszyscy. Od szczytu
wzniesienia dzieliły nas dosłownie metry. Krzysztof ruszył przodem.

—

Zaczekaj,- — krzyknął Janusz — niech dziewczyny wejdą pierwsze.

Krzysztof jakby nie usłyszał, szedł dalej równym krokiem, jak w lunatycznym śnie.

—

Krzysztof, zaczekaj!

—

Dobra, oczywiście — powiedział jakby nie całkiem przytomnie.

Wreszcie na szczycie. Nie jestem w stanie niczego sobie uświadomid, niczego odczud w tym momencie.
Wiem tylko, że nie trzeba już iśd wyżej. Z tego miejsca tamto wzniesienie znowu wydaje mi się wyższe. A
niech tam, to właściwie wszystko jedno, które jest wyższe naprawdę.

Wyciągnęłam radiotelefon i zgłosiłam się do bazy. Usłyszałam w odpowiedzi:

—

Tu baza, słyszymy was i zarazem widzimy na wierzchołku... Jak się czujecie?

—

Czujemy się dobrze, dopiero dotarliśmy, najbardziej nam dokuczał śnieg... Myślałam, że po

prostu już nie dojdziemy przez ten śnieg... Na szczęście jesteśmy... Niedługo posiedzimy, bo jest późno.
Schodzimy naszymi śladami...

—

Dobra, przede wszystkim... gratulacje i naprawdę... Rzeczywiście krótko siedźcie, poróbcie tylko

mnóstwo zdjęd i... bardzo szybko schodźcie i bardzo uważnie, jest jednak dosyd późno, a tam jest stromo
i niebezpiecznie...

O godzinie osiemnastej włączyła się Halina z obozu III:

—

A więc Wanda, gratulacje od nas wszystkich... również od Saeeda. Przykro mi tylko, że nie mogę

ci złożyd gratulacji za czysto kobiece wejście... My idziemy jutro na Gasherbrum II, tak?

Potwierdzam jeszcze tylko wyjście jej zespołu na Gasherbrum II i chcę kooczyd rozmowę, kiedy włącza
się Łapa. Mówię mu, że zimno, że trochę tchu brakuje, ale on troszczy się przede wszystkim o nasze nogi,
mamy na nie uważad. Wreszcie kooczymy łącznośd. Chmury zaczęły się podnosid i wpełzły na przełęcz
mię-

111

dzy Gasherbrumem II i Gasherbrumem III. Zrobiło się bardzo zimno, ponieważ słooce prawie już zaszło.
Przywiązuję do czekana flagę pakistaoską i polską, Alison dowiązuje jeszcze żółtą chorągiewkę jej
rodzinnej Kornwalii, fotografujemy się z tym czekanem wszyscy.

Trzeba schodzid, zaraz zrobi się ciemno — myślę, ale nikt nie daje hasła do schodzenia. Mimo że tyle
jeszcze niepewnego przed nami: nasze zejście na dół, jutrzejszy atak na Gasherbrum II, to odczuwam
ogromną, rozluźniającą wielomiesięczne napięcie radośd, że ten szczyt został zdobyty. Nie wątpiłam albo
raczej nie chciałam wątpid w to w kraju, kiedy przedstawiałam cele wyprawy, ale moja pewnośd
wypływała z żarliwej chęci, aby tak się stało, ba, z wiary, którą zarażałam wszystkich, że tak się stad musi.

Nie rozmawiamy ze śobą. Wykonujemy proste czynności. Każdy tam o czymś myśli, ale czujemy
nawzajem swoją obecnośd i to, jak bardzo staliśmy się związani przeżyciami dzisiejszego dnia.

Chod pewnie nieraz w przyszłości pokłócimy się i będziemy mied coś sobie za złe, chod poznaliśmy siebie
przecież dokładnie, od złych stron również, to nie przekreślimy tego dnia, nie uda nam się go wymazad z
pamięci. Zresztą nie będziemy nawet chcieli tego zróbid, w miarę upływu czasu będziemy coraz chętniej
wracad do tych wspomnieo z żarliwym pragnieniem ocalenia czegoś bardzo ładnego — przyjaźni.

Zejście nie było przyjemne, do namiotu pozostawionego u stóp kuluaru dotarliśmy późną nocą. W czasie
schodzenia zasypiałam prawie na stojąco, walka ze śniegiem nie pozostała bez echa i ciało ważyło jakby
setki kilogramów. Na ostatniej rampie śnieżnej podprowadzającej wielkim łukiem pod namiot
schodziłam już jak zepsuty automat. Żeby się tylko nie potknąd — myślałam. Jeśli potknę się i obsunę
poniżej rampy na równię przełęczy, to nie wstanę już, tylko zasnę. Spaó... spad... marzę o chwili, kiedy
wyciągnę się w śpiworze. Kto to mówił, że na wysokości się źle sypia. No, w koocu...

W namiocie położyliśmy się we czwórkę w poprzek. Janusz, Krzysztof i ja zasnęliśmy prawie natychmiast,
tylko Alison się złościła:

— Tak nie można, musimy coś wypid, zjeśd, trzeba się zregenerowad.

Wierciła się przy menażkach, chyba w koocu coś ugotowała, ale nie jestem tego pewna. Zasnęłam.

POWYŻEJ 8000 METRÓW

Krystyna Palmowska

Tak już jest, że chociaż na sukces grupy, która ostatecznie staje na szczycie, składa się praca i
poświęcenie całego zespołu, w pamięci ludzkiej zostają przeważnie tylko zwycięzcy. Reszta pozostaje
ukryta w cieniu, postacie bez twarzy. Byłam jedną z nich.

W dzieo po zespole Wandy wyrusza z bazy nasza czwórka: Halina — kierownik grupy, Anka Okopioską,
Saeed i ja. Gdy gramolę się z namiotu w ponurą ciemnośd nocy, budzą się moje współlokatorki: Ala
Bednarz i Anka Czerwioska, moja stała partnerka z górskich wspinaczek. Dziewczyny życzą mi wejścia na
szczyt. Ba, czy znajdę się w kobiecym zespole, który według planu taktycznego Wandy ma zaatakowad
ostatecznie Gasherbrum III?

Jest to nasza ostatnia szansa zdobycia tego szczytu, na następny atak nie starczy już ani czasu ani sił. W
bazie pełna mobilizacja; zostają tylko ranni, chorzy no i oczywiście filmowcy, czyli Towarzystwo Bazowe *
w pełnym składzie. Opiekę nad unieruchomioną Anką przekazuję Ali i Marysi Mitkiewicz, która właśnie
dokonała operacji i gipsowania chorego kolana Anki. Zapewne zapisała się tym w historii medycyny
wypraw himalajskich (a przynajmniej wypraw kobiecych). Marysia ma wręcz anielską cierpliwośd dla
swoich pacjentów, nie wszystkim bowiem starcza hartu ducha, aby znosid swój los równie dzielnie jak
moja partnerka. Tak więc prezes, nieoceniony Marcin Zachariasiewicz, musi się nieźle napracowad, aby
wywiązad się ze swoich licznych i odpowiedzialnych obowiązków; należy do nich również troska o morale
członków Towarzystwa.

Sporo osób przekroczyło już staż pobytu w bazie, uprawniający do tytułu członka honorowego, jednak
absolutny rekord długości przebywania w bazie należy do filmowców. Tylko Zającowi

* lub raczej International Base Camp Company, była to już bowiem organizacja międzynarodowa.

113

udało się zrealizowad dłuższy wypad z bazy. Towarzyszył wtedy Ance Okopioskiej w poszukiwaniach
dentysty — lekarza wyprawy szwajcarskiej, który miał się znajdowad w pobliżu Concordii, miejsca
oddalonego o dwa dni marszu od naszej bazy. Udało się: ząb, przyczyna całego zła, został wyrwany. Czy
jednak Ance, karmionej środkami przeciwbólowymi niemal przez trzy tygodnie, wystarczy sił do wejścia
na szczyt? Leszek Cichy, powłócząc odmrożoną nogą, schodzi do namiotu kuchennego, aby przygotowad
nam śniadanie. Na nasze pożegnanie otwiera ostatnią puszkę z keksem, ale o drugiej w nocy każdy
posiłek jest czystym marnotrawstwem jedzenia; z niechęcią wspominam potem ten keks w czasie całej
drogi przez lodowiec.

Śnieg jest twardy, porowaty, wierzchnia warstwa zmarznięta po ostatnim okresie pogody, więc nie
widad żadnych śladów z wyjątkiem chorągiewek ustawionych zbyt rzadko. Gdzieś w połowie gubimy się
trochę w tym labiryncie seraków. Mimo to tempo jest nie najgorsze. Pokonujemy charakterystyczną
ściankę lodową, ubezpieczoną poręczówką. Tędy prowadzi obejście ogromnej szczeliny, przez którą
początkowo wiodła droga przez lodowiec.

Do tej szczeliny wpadłam jeszcze na początku naszej górskiej działalności. Następnego dnia po tym
wypadku wraz z Anką Czerwioską poszłyśmy znaleźd bezpieczniejsze obejście tego fragmentu drogi,
sama wtedy zakładałam tę poręczówkę. Teraz, po dwu miesiącach szczelina jest tak szeroka, że nie
można byłoby jej w ogóle przeskoczyd. Na całym zresztą odcinku między dolnym pasem seraków i
plateau konfiguracja terenu zmienia się bardzo szybko, czasem po kilku dniach trudno jest go rozpoznad.

Wiążemy się. Stało się już regułą, że moim partnerem linowym jest Saeed. Ten dwudziestotrzyletni
chłopak zyskał sympatię wszystkich, zgadzając się byd zwykłym uczestnikiem wyprawy i odsuwając na
dalszy plan przywileje, ale także i obowiązki oficera łącznikowego. Był z nami, aby dopilnowad właściwej
realizacji celów wyprawy zaakceptowanych uprzednio przez jego władze. Jednak naszej kierowniczce
dośd łatwo udało się skłonid go do coraz to nowych ustępstw, które okazały się w istocie przekroczeniem
jego kompetencji. Pierwszym z nich było pozwolenie na zdobywanie Gasherbruma II przez mężczyzn.
Teraz zgodził się na zaatakowanie Gasherbruma II przez kobiety pod warunkiem, że on sam weźmie
udział w tym ataku. (W przypadku sukcesu byłoby to pierwsze wejście Pakistaoczyka na
ośmiotysięcznik.)

W gorących dyskusjach, jakie toczyły się w bazie na temat celowości wyjścia z nami Saeeda, byłam za
tym, żeby szedł. Faktem jest, że stanowił raczej obdiążenie naszego zespołu — bez większego
doświadczenia wspinaczkowego i bez aklimatyzacji, dodatkowo osłabiony ciągłymi niedomaganiami
żołądkowymi. Uważałam jednak, że szansa pierwszego wejścia Polki na ośmiotysięcznik jest

114

warta podjęcia ryzyka zabrania ze sobą tak młodego i niedoświadczonego wspinacza. Poza tym był
jeszcze zespół Janusza i Pomurnika, który miał stanowid ubezpieczenie dla kobiecego ataku na
Gasherbrum III i miał sprowadzid Saeeda na dół w przypadku jego niedyspozycji.

Tak wtedy myślałam, chociaż wszystko potoczyło się zupełnie inaczej.

Do obozu I dochodzimy rano, słooce praży nieznośnie, w namiocie nie można spad, duszno nie do
wytrzymania. Halina i Anka chytrze lokują się pod szkieletem „Turni II", na którym rozłożyły śpiwory.
Chronione w ten sposób od słooca, oddychają świeżym powietrzem i szybko zasypiają. Budzi je dopiero
zachód słooca. Sytuacja zmienia się wtedy kraocowo, natychmiast robi się piekielnie zimno.

Następnego dnia najwcześniej wychodzi Halina, ale już na poręczówkach śnieżnego „konia" pierwsza jest
Anka. Najwidoczniej cała historia z zębem nie była w stanie jej zaszkodzid. Mknie jak mały motorek, jest
po prostu o klasę lepsza od nas wszystkich. Zastanawiam się, czy to wpływ aklimatyzacji — zaledwie
przed kilkoma miesiącami osiągnęła na Lhotse wysokośd 7000 metrów — czy jakieś szczególne
predyspozycje do przebywania na wysokości. Tak czy inaczej w obozie II jest o jakąś godzinę wcześniej
ode mnie i chyba o dwie-trzy od Haliny.

Zbliżając się do obozu widzimy schodzących z góry po poręczówkach chłopców, którzy poprzedniego
dnia stanęli na Gas-herbrumie II. Wychodzimy z Anką naprzeciw — z tradycyjnymi kubkami kompotu,
którymi zwykle przyjmowało się zwycięzców. Wiedzą już od Wandy o tragedii wrocławiaków. Andrzej
Łapioski szczególnie mocno przeżywa śmierd Andrzeja Sikorskiego, który był jego bliskim przyjacielem.
Opowiadają o drodze na szczyt. Twierdzą, że zdobycie Gasherbruma II było dla nich łatwiejsze niż
turystyczne wejście na Rysy(!). Dla nas, a raczej dla całego kobiecego zespołu cel jest jeszcze przed nami.

W wieczornej rozmowie radiotelefonicznej Wanda znajdująca się w obozie III ustala z Haliną listę rzeczy,
które powinny byd przez nas wyniesione do góry. Wanda potwierdza, że wszystko ma byd zgodne z
dotychczasowym planem. Nie jest jeszcze zdecydowana, jaką drogą ma pójśd jutrzejszy atak na
Gasherbrum III, ale skłonna jest raczej wybrad kuluar; uważa, że panujące obecnie doskonałe warunki
śnieżne przemawiają za taką alternatywą. Halina natomiast sądzi, że kuluar jest zbyt ryzykowny. Tak
więc rozstrzygnięcie przyniesie jutro. Dyskusję kooczy Wanda.

— Jeszcze raz tylko przypominam, cośmy przedtem ustaliły, że jeżeli szczyt jest zdobyty, to wy atakujcie
„dwójkę", jeżeli nie jest zdobyty, to podchodzicie wcześnie rano pod obóz IV i stąd utworzy się nowy
zespół, prawdopodobnie bez trzech osób z tego

115

zespołu, który walczył poprzedniego dnia. Tak dla przypomnienia.

—

Wandziu, ja jeszcze nie mam sklerozy — odpowiada na to Halina i łączymy się z bazą, aby

wysłuchad prognozy pogody. Leszek Cichy przekazuje nam optymistyczną wiadomośd, że pogoda ma byd
bez zmian.

Pada jeszcze sakramentalne pytanie: co słychad, w bazie?

—

Tu w bazie wszystko w porządku. Wszyscy czekamy z niecierpliwością na dzieo jutrzejszy,

ewentualnie pojutrzejszy. Towarzystwo życzy łatwego śnieżnego kuluaru aż na sam szczyt. No i cóż,
ciapaty sobie pieczemy, codziennie mamy szyneczkę lub polędwiczkę, tak że życie w bazie jest piękne...

I przez chwilę staje nam przed oczami obraz życia w bazie. Rano budzi nas wołanie Gulama, naszego
kucharza, który już zupełnie nieźle posługuje się świeżo nabytym zasobem polskich słów. I do
śniadaniowego rytuału weszło, że na Saeeda: „dzieo dobry pani doktór" Marysia odpowiada z
niezmiennym uśmiechem „dzieo dobry panie kapitanie". Następnie z pogodą wdaje się w wyjaśnienia
zaobserwowanych u poszczególnych osobników nieprawidłowości funkcjonowania układu trawiennego i
wydal-niczego. W ciągu dnia Marcin rozwija działalnośd, okropnie zachrypniętym głosem przekazując
członkom Towarzystwa najświeższe wiadomości z ostatnich kontaktów radiotelefonicznych i ożywiając w
ten sposób nawet najbardziej ospałych. Wreszcie wieczorem, po zakooczeniu akcji w górnych obozach
można kolejny raz posłuchad w naszej „świetlicy" nagrao muzyki, zgromadzonych z najprzeróżniejszych
źródeł w Warszawie.

I znów znajome poręczówki w pierwszej części podejścia do obozu III. „Zaliczam" je już czwarty raz,
pocieszam się tylko, że w coraz lepszym stylu. Pierwszy raz szłam tędy z obiema Ankami i Wandą, w
dzieo po założeniu obozu III. Podobnie jak moja partnerka, Anka Czerwioska, pobiłam wtedy swój
dotychczasowy alpejski rekord wysokości o prawie 4000 metrów. Byłam z tego niesłychanie dumna —
po zejściu oczywiście, bo przedtem byłam zbyt zmęczona, aby odczuwad cokolwiek. Wydawało mi się to
szczytem marzeo i nie myślałam, że będę miała szanse sięgnąd po więcej. Jak wtedy, pogoda jest piękna.
Okres pogody trwa nietypowo długo, czy starczy go także i dla nas?

Koniec poręczówek jest zawsze miejscem dłuższego odpoczynku. Roztacza się stąd wspaniały widok na
otaczające góry, całe morze szczytów, a na pierwszym planie gniazdo Gasherbrumów zamykające
lodowiec, którym prowadzi nasza trasa. Doskonale widoczna jest stąd ściana Gasherbruma I, którą
wiedzie droga Messnera i Habelera. Wydaje mi się, że widzę cienką nitkę śladów, ale gubi się ona
stosunkowo nisko. Dopiero dwa dni później dowiemy się, że udało im się już wejśd na szczyt.

Anka Okopioską zaniepokojona jest brakiem raków, które zo-

116

stawiła zatknięte na traserze, kiedy była tu ostatnim razem Dotąd nie są one specjalnie potrzebne, ale
wyżej trudno się bez nich obejśd, a do ataku szczytowego są wręcz niezbędne. Kopiemy więc czekanami
w śniegu, przeszukujemy cały teren w pobliżu trasera, niestety bez rezultatu. Pozostaje tylko nadzieja, że
ktoś z poprzedniej czwórki zabrał je do obozu III.

Tak zwana częśd połoga, którą wiedzie dalsza droga, zawsze daje się najbardziej we znaki. Wysokośd
ponad 7000 metrów, najwyższy punkt osiągnięty do tej pory przez Marysię i Saeeda. Przed dwoma
tygodniami byliśmy tutaj razem w piątkę, jednak z powodu fatalnych warunków śnieżnych i
atmosferycznych zawróciliśmy. Nasz oficer dostał wtedy nieźle w kośd, następnego dnia musiał zejśd na
dół, sprowadzony przez Marysię, podczas gdy nam udało się — głównie dzięki Łapie — założyd
poręczówki na nie ubezpieczonym dotąd odcinku drogi do „trójki".

Na szczęście tym razem warunki są świetne i wszyscy czujemy się znakomicie — do momentu, kiedy
wychodzimy na ostatni odcinek prowadzący do upragnionego „pudła" Whillans'a w obozie III.

Tu bowiem stajemy zaskoczeni. W kuluarze szczytowej ściany Gasherbruma III widzimy wyraźnie cztery
poruszające się plamki. Są jeszcze stosunkowo nisko, ale szybko zdobywają wysokośd.

A więc jednak Wanda zdecydowała się na atak w składzie mieszanym, zrezygnowała nagle z kobiecego
wejścia na Gasherbrum III, które było głównym celem wyprawy. Zrezygnowała z idei, której sama była
dotychczas najgorętszym zwolennikiem i w którą nam kazała wierzyd. Co skłoniło ją do zmiany planów,
obawa przed załamaniem pogody, zwątpienie w sukces kobiecego ataku, czy jeszcze inne względy?

Przeżywamy ogromny zawód. Rozumiemy, że w sytuacji, kiedy była to ostatnia szansa sukcesu, należało
uniknąd wszelkiego ryzyka. Dlaczego więc, gdy możliwośd ataku mieszanego była dyskutowana w bazie,
Wanda stanowczo ją odrzuciła, zapewniając nas wszystkich, że w grę wchodzi tylko atak kobiecy,
dlaczego jeszcze wczoraj w wieczornej rozmowie przez radiotelefon twierdziła, że „wszystko jest tak, jak
było uzgodnione"? Nasz oficer przeżywa to równie mocno, gdyż jest to złamanie umowy zawartej
między nim i Wandą, według której pozwolenie na zdobycie Gasherbruma III miały tylko kobiety.

Wieczorem, gdy Gasherbrum III zostanie pokonany — po raz pierwszy — przez Polaków, Halina
rozmawia z Wandą, stojącą na szczycie. Rozmowa jest krótka.

—

Gratulacje od nas wszystkich, no i w takim razie jest sprawa do uzgodnienia, jutro startujemy we

czwórkę na Gasherbrum I+t- Zgoda?

—

O kay. Myślę, że jakby się to udało, to byłoby genialnie.

117

—

Może się uda, a może nie. Przykro mi, że nie mogę ci złożyd gratulacji za czysto kobiece wejście.

Aha, gratulacje również od Saeeda. W takim razie my jutro startujemy, na noc wracamy do „trójki" i
schodzimy potem w dół.

—

O kay, Halinka. Ja tutaj porozmawiam jeszcze z bazą.

—

Cześd.

Największy problem stanowią teraz raki Anki, których nie ma w „trójce". Chłopcy z bazy, z którymi
dzielimy się wszystkimi zmartwieniami, pocieszają, że wejście bez raków powinno byd możliwe, w
trudniejszych miejscach po prostu Anka pójdzie ze sztywną asekuracją. „Klimek" bazowy jest teraz stale
na nasłuchu, dobra jest ta świadomośd.

Zdajemy sobie sprawę z ogromnej szansy, która przed nami stoi: pierwsze Polki na ośmiotysięczniku.
Prognoza pogody nie jest tym razem najlepsza, przewidywane są opady śniegu. Kładąc się myślimy tylko,
aby schodzącej już z Gasherbruma III czwórce udało się dotrzed przed nocą do namiotu rozbitego pod
kuluarem.

Dzieo ataku. Więc wyruszamy — we czwórkę. Nasza droga wiedzie długim, ukośnym trawersem
biegnącym u podstawy kopuły szczytowej Gasherbruma II, tak zwanym trawersem Moraveca. Śnieg jest
początkowo miękki, idziemy po śladach zostawionych przez trójkę chłopców, którzy byli tu dwa dni

wcześniej. Po fatalnej nocy (bezustanny kaszel Saeeda nie pozwolił zasnąd mnie i Ance) czuję się
wyraźnie słabiej, wysokośd daje się we znaki. Halina dodaje mi otuchy, po pewnym czasie odzyskuję siły i
łapię rytm. Stopniowo zbocze staje się coraz bardziej strome, buty ślizgają się na zlodowaciałej
powierzchni. Anka jest jak zwykle w przodzie, ale bez raków porusza się bardzo niepewnie, musi
podrąbywad stopnie. Pogoda zaczyna się psud, sypie drobny śnieg.

Nagle Saeed przeżywa kryzys. Kiedy pomagam mu w przymocowaniu raków, widzę że jest niedobrze,
idziemy jednak jeszcze przez pewien czas. Po chwili niespodziewanie oświadcza, że nie może iśd dalej.
Próbuję go namówid, żeby doszedł do grani, która wydaje się byd już blisko, twierdzi jednak, że nie ma
sił. Stało się to, co było do przewidzenia i o czym zapomniałam w napiętej atmosferze ostatniej doby.
Gonię Halinę. Krótka narada, rozmowa z bazą. Czy można byłoby zaryzykowad samotny powrót Saeeda
do obozu? Dowiadujemy się, że czwórka z Gasherbruma III jest w drodze do obozu III, ale my nie
możemy czekad, jest już późno. Zresztą zdajemy sobie sprawę, jak bardzo są zmęczeni i że ich pomoc jest
raczej problematyczna.

Nie ma rady, ktoś musi zejśd. Więc — z rozpaczą — rezygnuję, ponieważ... moim koleżankom byłoby
jeszcze trudniej podjąd taką decyzję. Jestem w koocu debiutantką na tej wyprawie w góry najwyższe,
Halina i Anka mają nieporównywalnie większe doświadczenie w tego typu górach.

118

Moje raki oddaję Ance.

Halina schodzi ze mną do miejsca, gdzie zakładaliśmy raki. Anka nie może już po nie wrócid, schodzid w
tym terenie jest trudniej niż wchodzid.

Później, już po powrocie, przy różnych okazjach niejednokrotnie wracam do tej decyzji: czy musiałam
wrócid? Prawdopodobnie Saeed mógłby zejśd sam, chociaż wracając z nim widziałam, że był zupełnie
wyczerpany i sądzę, że nie można było podjąd takiego ryzyka.- Była jednak dodatkowo sprawa tych
nieszczęsnych raków, bez których wejście na szczyt byłoby praktycznie niemożliwe; z nas dwu Anka była
po prostu lepsza.

Tego dnia Halina i Anka stanęły na szczycie Gasherbruma II — jako pierwszy w ogóle zespół kobiecy i
jako pierwsze europejki na ośmiotysięczniku.

Razem z Wandą czekam na nie w obozie III. Nie jestem zdaje się zbyt rozmowną towarzyszką. Przytłacza
mnie świadomośd własnej porażki tak nieoczekiwanej, chociaż przecież — logicznie rozumując — tak
łatwej do przewidzenia. No tak, „są jeszcze inne Annapurny...", tylko nic nie zwróci mi tej, którą właśnie
utraciłam. Słucham Wandy, która cieszy się zdobyciem Gasherbruma III — sukcesem wyprawy i
niewątpliwie jej własnym i prawie pewnym sukcesem naszych koleżanek, walczących teraz

0

zdobycie szczytu. Słucham i jak z oddali dociera do mnie myśl, że ona nie rozumie uczud naszej

grupy, naszego rozgoryczenia

1

świadomości, że zostałyśmy w jakiś sposób oszukane. Jedno jest pewne: Wanda ostatecznie

zwątpiła w możliwośd wyłącznie kobiecego wejścia na Gasherbrum III. Zbyt poważnie traktowałyśmy jej
poprzednie deklaracje. Pamiętna dyskusja w bazie była tylko sondażem opinii. W decydującym
momencie odrzuciła wszelkie skrupuły tak, jak odrzuca się coś zupełnie nieprzydatnego, by sięgnąd po
to, czego się pragnie. A przecież musiała dopuszczad wcześniej możliwośd ataku w składzie mieszanym.
Cały plan na to wskazuje, wszystkie okoliczności: udział zespołu męskiego w pierwszym ataku na
Gasherbrum III w zestawieniu z ambicją Janusza i Krzysztofa, stworzenie alternatywy działania dla naszej
grupy...

A teraz wracamy na szczyt.

Około szesnastej zgłasza się Halina.

—

Halo baza, tu Anka i Halina, czy nas słyszycie? Odbiór.

W bazie szał. Ogłuszające hurra!!!, a potem z radiotelefonu płynie fragment hymnu śpiewanego przez
Joan Baez „We shall oyercome". Takiego przyjęcia nie miał nawet zespół męski, który pierwszy odniósł
sukces zdobywając Gasherbrum II nową drogą.

Mówi Halina:

—

No więc jesteśmy na tym piku, tylko wieje jak cholera. Zaraz schodzimy na dół. Od przełęczy

podchodziłyśmy trzy go-

dżiny. Aniśmy się obejrzały, żeśmy weszły, a już schodzimy! — kooczy jakby zaskoczona.

—

Cholerne, cholerne gratulacje — składa Leszek.

—

Halinko, powiedz, co ci zrobid? — woła Ala, proponuje pączki (niestety, nie zachowały się do

naszego powrotu).

Odbiór jest nie najlepszy, na szczycie wieje silny wiatr, dziewczyny marzną, trzeba kooczyd rozmowę.
Zając dociska się wreszcie do bazowego „Klimka", ma coś ważnego do powiedzenia Ance.

—

Ja mam tylko taką prośbę. Tam w lewej kieszeni koszuli jest myszka. Nie zgub jej.

Anka nie zrozumiała, więc Andrzej musi powtórzyd jeszcze raz. Brzmi to wzruszająco i śmiesznie zarazem.

Jeszcze tylko:

—

Uważajcie teraz w czasie zejścia! — to Leszek.

—

Schodźcie na dół jak najszybciej, tylko ostrożnie, błagam, ostrożnie! — to głos Zająca.

Dziewczyny są wzruszone, dziękują za wszystko i obiecują zgłosid się zaraz po zejściu do obozu III.
Czekamy na nie w namiocie. Wanda przygotowuje picie. Wreszcie są.

Opowiada Anka Okopioską:

„Od miejsca, w którym rozstałyśmy się (wysokośd około 7600 metrów), droga do grani zajęła nam
jeszcze dwie godziny. Przed samą granią trawers stawał się bardzo stromy i wchodziło się w śnieżny
żlebik między skałkami. Żlebik wyprowadzał do rynny przypominającej łukowaty tor bobslejowy, potem
jeszcze 100— 150 metrów łagodnego terenu do siodła w grani i dopiero stamtąd widad było chioską
stronę Gasherbruma II. Tam odpoczęłyśmy i o trzynastej ruszyłyśmy dalej. Za siodłem była śnieżna ściana
o nachyleniu około 30 stopni. Siady chłopców były już trochę przysypane, ale można było z nich
korzystad. Śnieg był dobry, przeważnie zapadałyśmy się do kostek, w każdym razie w rakach można było
iśd bez liny.

Związałyśmy się dopiero przed samym szczytem, dokładnie przed ostrą graoką śnieżno-lodową, "takim
jakby „koniem". Wyszłam na tę graokę, usiadłam na niej okrakiem i zrobiło mi się potwornie zimno. Jak
dotąd, do 8000 metrów szłam w koszuli flanelowej, dopiero tutaj powiał lodowaty wiatr zza grani i
właśnie siedząc tak na niej zaczęłam wkładad sweter i kurtkę puchową. Halinka miała stanowisko pod
„koniem", a ja szłam po jego przeciwnej stronie, tak że asekuracja była znakomita. A grao była ostra,
bardzo eksponowana na obie strony i w bardziej stromych miejscach było rzeczywiście nieprzyjemnie.
Przed samym szczytem skooczyła się lina. Założyłam stanowisko. Do góry poszła Halina, po 20 metrach
wylazła na szczyt, ściągnęła mnie.

Nawet nie czułyśmy się takie zmęczone. Zresztą na dół szło się

120

nam bardzo dobrze, zeszłyśmy w dwie godziny, chłopcy w dwie i pół godziny.

Sam szczyt Gasherbruma II jest bardzo dziwny. W koocowym odcinku drogi wychodzi się na szeroką grao
śnieżną. Najwyższym punktem są zwietrzałe i rozsypujące się skałki wapienne, gdzie zrobiłyśmy kilka
zdjęd, ale obok właściwego wierzchołka jest tam jeszcze spora kopa śnieżna. Właśnie za nią
odnalazłyśmy dośd zaciszny dołek, a w nim pozostawioną przez chłopców paczkę herbatników — nie
mogłam jednak zjeśd ani jednego.

Połączyłyśmy się przez radiotelefon z bazą. I właściwie dopiero ta rozmowa i ogromna radośd
zgromadzonych w bazie koleżanek i kolegów pozwoliła nam odczud smak zwycięstwa i uświadomiła
rozmiar sukcesu. Bo przedtem nie łączyłyśmy się. Jeszcze przed samym „koniem" miałam wielką ochotę
dowiedzied się przez radiotelefon, jak daleko jesteśmy od szczytu (okazało się potem, że podobną
ochotę miała też Halinka). W koocu nie wiedziałam przecież, że znajdę się na tej drodze, słyszałam o niej
tylko trochę opowiadao chłopców. A jednak byłoby dobrze wiedzied, że to już był prawie szczyt."

Potem zostaje już tylko zejście.

Następnego dnia docieramy do obozu I. Dopiero tutaj widad, jak bardzo zmęczone są Anka i Halina i jaki
olbrzymi wysiłek musiały włożyd w ten ostatni atak na szczyt. Ance puchnie twarz, przy jej drobnej buzi i
charakterystycznej wschodniej urodzie wygląda to bardzo zabawnie. Jak twierdzi Marysia — to reakcja

na odwodnienie polegająca na zatrzymaniu wody w organizmie. Natomiast z Haliny została mniej więcej
połowa i... cięty język, którym ma zwyczaj przedstawiad swoją zawsze rzeczową ocenę sytuacji.

Powrót do bazy. Pogoda psuje się. Śnieg bardzo miękki, a droga znaczona jest dużymi dziurami — to
ślady po grupie Onyszka. Chłopcy wyszli wczoraj dopiero o szesnastej po południu, gdy warunki na
plateau są najgorsze. Zapłacili za to biwakiem w dolnych serakach, już niedaleko od bazy.

Drogę do obozu I będę musiała przebyd jeszcze raz — z Alison, Pomurnikiem i Brodaczem, aby znieśd
resztę cennego sprzętu, który tu został. Teraz odczuwam tylko ulgę i radośd z zakooczenia tej wyprawy,
która trwała zbyt długo, żal, że nie dane mi było osiągnąd więcej. Nie tak sobie wyobrażałam atmosferę
towarzyszącą akcji zdobywania wielkiego szczytu. Nie tak sobie wyobrażałam tę wyprawę, której
ostateczny sukces był jakby dziełem Przypadku.

Koledzy wychodzą z bazy na nasze powitanie. Szybko wymykam się z „szalejącego tłumu", aby ukryd te
moje nieodpowiednie do chwili uczucia.

121

WYPRAWA NIE KOOCZY SIĘ W GÓRACH

Wanda Rutkiewicz

Rankiem 12 sierpnia, następnego dnia po wejściu na Gasherbrum III, Alison, Janusz, Krzysztof i ja
zaczęliśmy schodzid z biwaku na przełęczy do obozu III. Kiedy tam dotarliśmy, nikogo już w nim nie było.
Halina, Anka, Krystyna i Saeed wyruszyli we wczesnych godzinach rannych na swój szczyt, śladami
wyprawy austriackiej i naszego zespołu sprzed kilku dni. Połączyłam się z bazą. Andrzej Łapioski
poinformował mnie od razu o wydarzeniach w czasie podejścia dziewczyn, o rezygnacji Saeeda i o tym,
że do obozu III odprowadza go Krystyna. Zdecydowałam więc, że od obozu III Saeeda, którego na wszelki
wypadek należało sprowadzid jak najszybciej do niższych obozów, zabiorą ze sobą Alison, Janusz i
Krzysztof. Ja natomiast pozostanę z Krystyną w obozie III, aby ubezpieczad nasze koleżanki idące dalej do
szczytu. Czekała mnie tym samym trzecia z kolei noc na wysokości 7500 metrów, ale czułam się dobrze.

Czas oczekiwania na Halinę i Ankę wlókł się powoli. Mimo niepewnych prognoz pogoda była słoneczna i
tylko zimny wiatr był bardzo przykry. Dobra widocznośd niwelowała różnicę wysokości, jaka dzieliła nas
od bazy. Radiotelefon bazowy był cały czas na nasłuchu. W ciągu dnia zgłosił się Marcin. Powiedział, że
właśnie Reinhold i Peter przybyli do bazy, że weszli na Gasherbrum I i że jutro zamierzają rozpocząd
drogę powrotną. To oni przekażą w świat pierwszą wiadomośd o wejściu na Gasherbrum III. Saeed prosił
tylko, aby nie mówili nic o wejściu kobiet na Gasherbrum II. Wolałby byd pierwszym, który poinformuje
Tourism Division

0

udzielonym na własną odpowiedzialnośd zezwoleniu. Marcin

1

Marek zgłosili się na ochotnika do zejścia na dół razem z Reinholdem i Peterem w celu

zorganizowania karawany powrotnej, zamówienia jeepów i rezerwacji miejsc na przelot do Islamabadu.
Uzgodniliśmy termin przyjścia kulisów do bazy na 20 sierpnia. Marcin wyliczył, że na powrotną drogę

powinno wystarczyd dwudziestu pięciu tragarzy. Jeszcze zamieniłam kilka słów z Reinholdem, który
gratulował wyprawie sukcesu i dziękował za gościnnośd. Ja również pogratulowałam im udanego ataku
na Gasher-

122

brum I. Korzystając ze słooca zaczęłyśmy przygotowywad obóz III do likwidacji, suszyd śpiwory,
zeskrobywad lód z podłogi namiotu, czyścid garnki. Trudno byłoby mi nie zostad w obozie III. Wolałam
byd bliżej akcji, która trwała powyżej. Po prostu bałam się, aby nic nieprzewidzianego się nie wydarzyło.
Tylko nieoczekiwane mogło zagrozid wchodzącym. Ślepy los, który w czasie wypraw himalajskich zebrał
tyle ofiar, mimo przestrzegania przez nie wszelkich reguł sztuki. Pęknięcie raka, spadający nie wiadomo
skąd kamieo, chwila nieuwagi mogły przesądzid o wszystkim.

Wszelkie dyskusje na temat planowanych akcji nie gwarantują wyboru najwłaściwszej i mają sens tylko
przed i po przeprowadzonej akcji. Jedynym wyróżnikiem poprawności planu działania jest sukces, mimo
że osiągnięcie go jest nie tylko zasługą planu, ale realizujących go ludzi i przede wszystkim szczęścia.
Szczęście — to brak wpływu negatywnych czynników, których nie można było z góry przewidzied.

Kiedy usłyszałyśmy w radiotelefonie rozmowę Haliny i Anki z bazą, radośd z odniesionego przez nie
sukcesu wzmogła jeszcze napięcie — żeby nic nie przydarzyło się podczas zejścia ze szczytu. Ale niepokój
okazał się niepotrzebny, bowiem pod wieczór, w szarzejącym i lekko zamglonym powietrzu niedaleko
namiotów ukazały się dwie drobne sylwetki. Szły szybko krokiem, który nie wskazywał na nadmierne
zmęczenie. Czekałam na nie przed namiotem, Krystyna krzątała się już przy gotowaniu. Gratulowałam im
serdecznie sukcesu, ich osobistego sukcesu, który był bardzo potrzebny wyprawie. Brakowało bowiem
osiągnięcia wyłącznie kobiecego i wejście Haliny i Anki na Gasherbrum II ten brak zrekompensowało.

/

Nasza ostatnia noc w obozie III upłynęła bez niespodzianek. Trochę niepokoił nas wiatr, niezbyt silny na
szczęście, który pobrzękiwał wystawionymi poza namiot rzeczami, menażkami, rakami wiszącymi na
czekanie. W pewnej chwili uległam złudzeniu — słyszałam kroki człowieka obutego w raki,
podpierającego się czekanem. Poza nami nie było nikogo, nikt nie mógł podchodzid do namiotów.

Rano załadowałyśmy na plecy co cenniejsze rzeczy, z żalem pozostawiając resztę wyposażenia obozu III.
Nie byłyśmy w stanie zabrad wszystkiego. Pierwszeostwo miał cenniejszy sprzęt wspinaczkowy i butle
tlenowe, które znajdowały się nieco poniżej obozu na wysokości 7000 metrów. Na szczęście tlen nie był
potrzebny.

Tego dnia zeszłyśmy tylko do obozu I, aby tam przenocowad.' Schodzenie popołudniem w rozmiękłym
śniegu przez bariery lodowca było zbyt ryzykowne i ostatni odcinek dzielący nas od bazy Przeszłyśmy
następnego dnia rano, jeszcze po twardym śniegu. W bazie powitano nas radośnie serdecznymi
gratulacjami, gorą-

123

cym kompotem i szumem kamer. Tak zakooczyła się akcja zdobywania Gasherbrumów i pozostało nam
jeszcze tylko jedno wyjście zespołu w celu likwidacji obozu I. Na więcej wyjśd nie było ani ludzi ani czasu.
Ruszyli więc po kilkudniowym odpoczynku w bazie ostatni raz do góry Alison, Krystyna, Krzysztof i
Brodacz. Kiedy i oni po nocy spędzonej w obozie I powrócili do bazy, można było nareszcie powiedzied
sobie, że akcja górska zakooczyła się szczęśliwie.

Wszyscy odetchnęli z ulgą. Nareszcie skooczyło się długotrwałe napięcie i oczekiwanie, skooczyło się
niepewne. Zajęliśmy się swoimi sprawami i przygotowaniem powrotu. Ani ja ani inni nie robiliśmy tego
tak sprawnie jak przed wyprawą. Łatwo zwykłemu człowiekowi zostad bohaterem, ale bardzo trudno
bohaterowi zostad zwykłym człowiekiem. Po intensywnych przeżyciach w górach trudno się było
zmobilizowad do żmudnej i drobiazgowej pracy przy pakowaniu sprzętu.

20 sierpnia rozpoczęliśmy marsz powrotny. We wrześniu i październiku kolejne grupy uczestników
docierały do kraju. Przez jeszcze prawie rok trwało rozliczanie i podsumowywanie wyprawy, więc nie dla
każdego powrót oznaczał jej koniec. Ponieważ jednak wszystko kiedyś ma swój kres, więc i ten
niewdzięczny etap pozostał za nami. I wtedy wszyscy mogliśmy sobie powiedzied, że wyprawa nareszcie
się skooczyła.

O ile w czasie ostatnich akcji szczytowych w bazie zapanowało poruszenie w związku z moją decyzją
wchodzenia na Gasherbrum III pierwszego dnia razem z mężczyznami, o tyle po zakooczeniu działalności
górskiej nastąpiło „zawieszenie broni". Żale i urażone ambicje nie wygasły jednak i odżyły po powrocie
do kraju. Spowodowały, że atakowano mnie za pochopne podjęcie decyzji i co za tym icteie za
niezdobycie Gasherbruma III wyłącznie w kobiecym zespole oraz za pominięcie koleżanek przy akcji na
Gasherbrum III. Ton żalu za straconą okazją zdobycia przez kobiety najwyższego z niezdobytych szczytów
przebijał przez wszystkie relacje prasowe moich koleżanek, mimo że dopuszczały wcześniej możliwośd
ataku w zespole mieszanym. Nihil novi sub sole. Jak doświadczenie uczy, z prawie każdej wyprawy
himalajskiej częśd uczestników wracała do kraju rozgoryczona i pełna pretensji.

Po powrocie do kraju i ja zaczęłam mied powody do rozgoryczenia. Plan ostatniej akcji szczytowej
wydawał mi się najlepszy z możliwych w ówczesnej sytuacji. Stwarzał największe szanse na realizację
celów. Tymczasem bagatelizowano mój argument o złej prognozie pogody, która zadecydowała o
składzie zespołu atakującego Gasherbrum III pierwszego dnia planowanej akcji. Prognoza bowiem się nie
sprawdziła i pogoda dopisała przez kilka następnych dni. Odnosiłam wrażenie, że w blasku słooca
niektórzy zapomnieli o tym, iż w górach może byd inaczej, chod mieliśmy

124

Piramida szczytowa Gasherbruma II. U)ej podnóża, na granicy słooca i cienia, biegnie tzw. trawers
Moraveca - droga pierwszych zdobywców

r

•i

iii

już wiadomośd o tragedii pod szczytem Broad Peak. W górach nie powinno się targowad o korzystny dla
siebie podział sukcesów. Niekiedy prawie żałowałam, że planowałam akcje tak, by było ich jak najwięcej.
Nie byłoby sporów, który sukces jest ważniejszy, gdyby przed wyprawą stał tylko jeden cel i planowanie
akcji nie dopuszczałoby alternatywy.

Wyprawę każdy przeżywał na pewno inaczej. Niemożliwością jest przekazanie wszystkich przeżyd,
przedstawienie wszystkich postaw. Wprawdzie książka jest zbiorem relacji kilku jej uczestników, nie daje
to jednak gwarancji pełnego obrazu wyprawy, czy w pełni obiektywnego spojrzenia na nią.

Dla mnie wyprawa była bardzo trudna. Na czas jej trwania oddaliłam od siebie wszystko to, co mogło
przeszkadzad w rozwiązywaniu jej problemów. Oczekiwałam tego samego od innych. Wyprawa była dla
mnie wielką przygodą i ukierunkowaniem potrzeby walki. Poznałam dzięki niej radośd tworzenia.
Pozwoliła mi skonfrontowad Bwoje wyobrażenia o pracy w zespole w warunkach trudnych,
wywołujących wiele napięd, szczególnie w zespole kobiecym. Ale mimo wszystkich negatywnych
doświadczeo, te pozytywne były źródłem wielkiej satysfakcji. Wyprawa stała się dla mnie lekcją życia, co
prawda życia nieco specyficznego przez swoje ograniczenia. Wyprawę alpinistyczną cechuje bowiem
skooczony czas trwania, ograniczenie liczby osób i przestrzeni działania. W określonym czasie, w
określonym zespole i w określonym miejscu należy osiągnąd pewien cel. Nie można tak jak w normalnej
pracy wykonad pewnego zadania z opóźnieniem lub zmienid zespołu. W górach cel albo zostanie
osiągnięty, albo nie, innej alternatywy nie ma. Wydawało mi się w związku z tym, że odmienne warunki
działania narzucają odmienny sposób postępowania i kierowania zespołem, że dopuszczalna jest
bezwzględnośd i potrzebny altruizm. W normalnych warunkach przywykliśmy jednak do tego, że życie
nasze jest uporządkowane i poszufladkowane, że znamy dokładnie zakres naszych obowiązków i naszych
praw; nie lubimy nieoczekiwanych zmian, nawet jeśli pomyślane są dla naszego dobra, czy dla dobra
sprawy. Dlatego w odmiennych warunkach trudno jest zmienid sposób myślenia. Niezrozumienie
konieczności tej zmiany wydawało mi się praźródłem konfliktów, które istnieją na wyprawach, i źródłem
wielkich emocji. Tym łatwiej o nie, jeśli jest trudno, głodno, zimno i źle. W takich warunkach rodzi się
agresja i nieprzyjaźo, ale rodzą się również wielkie przyjaźnie.

Większośd konfliktów, które powstawały na wyprawach, rozwiązywała się po powrocie do kraju: W
miarę upływu czasu, z pewnego dystansu topniały wszelkie urazy, jeśli u ich podłoża nie leżały
zadawnione konflikty. Dlatego tak ważną sprawą dla każdej z wypraw jest dobór uczestników. Nie mogą
wziąd w niej

6 —

Zdobycie Gasherbrumów

125

udziału ludzie nie lubiący się i „obywatele Rzeczypospolitej War-cholskiej". Zarówno jedni jak i drudzy są
plagą wielu wypraw, wielu kierowników; W warunkach szczególnie trudnych czują się zwolnieni od zasad
gry fair i lojalności. Są nawet usprawiedliwiani, gdy zaczynają występowad w imieniu niezadowolonych,

0

których nietrudno na wyprawach. Rola trybuna ludowego zaspokaja ich ambicję, rola ta jest

wygodna, bowiem nie przyjmuje żadnej odpowiedzialności, a zjednuje popularnośd. Trudno jest z takimi
ludźmi współpracowad, jeśli są nielojalni, i trudno jest obronid się przed nimi, ponieważ pozycje obronne
są z reguły gorsze.

Wyprawa jest miniaturową społecznością, która kieruje się określonymi zasadami etycznymi. Nikt z
alpinistów nie pozwoli sobie na czyn nieetyczny w czasie akcji górskiej, nikt nikogo nie zepchnie do
szczeliny, nie strąci ze skały, wprost przeciwnie — będzie gotów z narażeniem życia ratowad drugiego.
Zasady te są akceptowane w warunkach trudnych, w czasie zmagao z górami

1

własną słabością.- Ale w normalnych warunkach społecznośd ta rządzi się tymi samymi prawami,

co każda inna. Każdy wnosi do niej swój indywidualny bagaż cech dobrych i złych. Egoista — pozostanie
egoistą, pozbawieni skrupułów — nie będą mieli ich więcej, zawistni — nie zaczną się cieszyd sukcesami
innych, skłonni do bezinteresowności — pozostaną nimi, życzliwi dla innych — zachowają tę życzliwośd,
przywykli do dawania wiele z siebie — nie zaczną byd nastawieni do życia konsumpcyjnie. Cechy te
ujawnią się zarówno w górach podczas akcji, jak i w czasie odpoczynku w bazie, czy w marszu karawany.
Wyjdą też na jaw w sytuacjach nadzwyczajnych, jak wypadek w górach, i przy ustalaniu
odpowiedzialności za porażkę. Także przy podziale sukcesów. Wspomniałam, że wyprawa była dla mnie
trudna. Składała się z dwu grup, które miały własne cele, ale jednocześnie tworzyły jeden organizm.
Dlatego przy planowaniu i prowadzeniu akcji górskiej należało kierowad się zasadami nie tylko
efektywnego działania, ale i nie zawsze zbieżnymi interesami obu grup — kobiecej i męskiej. Większośd
uczestników przyzwyczajona była do innego modelu wyprawy, w której występuje maksymalna
koncentracja sił i środków na jednym celu. Dlatego nie zawsze akceptowano odrębnośd naszej
całkowicie eksperymentalnej wyprawy. Z tego też powodu rodziły się niekiedy burzliwe dyskusje w
zespole. Cele kobiece miały priorytet, ale nie można było egzekwowad tego w sposób bezwzględny.
Wyważenie złotego środka było sprawą najtrudniejszą i nie zawsze przynoszącą popularnośd
kierownikowi zarówno u jednej, jak i drugiej grupy. Aby przy podejmowaniu decyzji opierad się nie tylko
na opiniach uczestników, ale także na własnych spostrzeżeniach, uczestniczyłam w większości akcji
zakładania obozów i zaopatrywania ich. Niejako

126

sprawdzałam na sobie dopuszczalne obciążenie innych, wysiłek którego mogłam jeszcze wymagad
zarówno od kobiet jak i od mężczyzn. Świadomie ryzykowałam przemęczenie, które mogło mnie
wyeliminowad z akcji szczytowych. Dlatego w bazie przebywałam mało i nie znałam bazowego nurtu
wyprawy, który uwieczniony został w filmie. O pewnych wydarzeniach na wyprawie dowiadywałam się
potem w kraju, oglądając film czy słuchając nagranych taśm. I wtedy różne myśli przychodziły mi do
głowy. Na wyprawie nie miałam na nie czasu. Nie dzieliłam wtedy włosa na czworo. Zakładałam u innych
postawę dobrej woli i sama taką przyjęłam. W kraju nadszedł czas na rozważania i przemyślenia, kiedy

skooczyło się działanie, kiedy nie było celu mobilizującego siły i skupiającego uwagę tak, że byłam
niewrażliwa na wiele spraw. Stały się one dokuczliwe po powrocie. Ale wszelkie rozważania snute po
powrocie, a nie w trakcie wyprawy, nie są autentycznym odzwierciedleniem przeżyd. Może więc są
niepotrzebne w opowieści o wyprawie. Mówią, że łyżka dziegciu potrafi zepsud smak beczki miodu. Czy
warto więc psud smak miodu? Czy warto zapominad o tym, co było na wyprawie najpiękniejsze: o pełnej
napięcia walce każdego z nas dla osiągnięcia sukcesu wyprawy, o przyjaźniach, które powstały tam i w
czasie przygotowao do wyprawy i przetrwały próbę czasu, o przeżyciach, które stały się naszym udziałem
i do których, jeśli się tylko spotkamy, stale wracamy? Na pewno nie warto.

LAURY I SPLENDORY

Ewa Krasioska

„Biorąc pod uwagę sumę wyników, wyprawę można uznad za najowocniejszą w historii polskiego
alpinizmu, a jeśli chodzi o alpinizm kobiecy — za najdonioślejszą w ogóle" — stwierdził Polski Związek
Alpinizmu oceniając osiągnięcia wyprawy.

Wyprawa odbiła się szerokim echem w prasie zarówno rodzimej jak i obcej, nie szczędzono jej słów
pochwały i podziwu, wręczono odznaczenia;

Pierwsze gratulacje były jeszcze w górach, a potem już w Skar-du, gdzie w oczekiwaniu na samolot
uczestnicy wyprawy spotkali się z innymi wyprawami.

A potem Islamabad. Honorowy patron wyprawy, pani Begum Nusrat Bhutto, żona ówczesnego premiera
Pakistanu, która już przed wyruszeniem w góry nie szczędziła pomocy i słów zachęty uczestniczkom,
przysłała na ręce Wandy Rutkiewicz słowa pełne podziwu i życzliwości:

„I congratulate your mountaineering team on the success achieved by it in conąuering Gasherbrum II. In
this age of grow-ing awakening, this challenging feat accomplished by a team of women shall be
acclaimed far and wide. Let us look forward and hope that more such victories will be achieved in the
futurę, which will inspire confidence in the ability of women to play a significant role in human society."
*

Również miejscowa prasa okazała wielkie zainteresowanie wyprawą. „Pakistan Times" jako pierwszy
podał wiadomośd o sukcesie kobiet, a później zamieścił obszerne relacje z wyprawy. Znany pisarz i
publicysta, A.- Sayeed Khan Qamar, nadał w Pa-

* Gratuluję waszemu zespołowi wysokogórskiemu sukcesu zdobycia Gasherbruma II. W epoce
rozwijającej się świadomości człowieka ten śmiały wyczyn kobiecego zespołu zdobędzie powszechny
poklask i uznanie. Miejmy nadzieję, że przyszłośd przyniesie więcej podobnych osiągnięd, które pozwolą
ludziom uwierzyd w możliwości odgrywania przez kobiety ważnej roli w społeczeostwie.

kistaoskim Radiu i Telewizji audycje poświęcone wyprawie kobiecej.

Jeszcze w Islamabadzie otrzymali uczestnicy telegramy od władz GKKFiT, KRKP, PZA, rodzin i przyjaciół.
Wdzięczne za tyle serca i tak życzliwy stosunek do ich osiągnięd, uczestniczki wyprawy przesłały do I
sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka, przewodniczącego Rady Paostwa Henryka Jabłooskiego i prezesa
Rady Ministrów Piotra Jaroszewicza depeszę z pozdrowieniami, przedrukowaną później w prasie.

Po powrocie do kraju uczestniczki wyprawy zostały przyjęte przez przewodniczącego GKKFiT Bolesława
Kapitana i wicepremiera Józefa Tejchmę.

Późną jesienią uczestnicy wyprawy spotkali się w siedzibie KRKP z opiekunami wyprawy, honorowymi
patronami i działaczami PZA. Wiceprzewodniczący GKKFiT, Bogusław Ryba, wręczył uczestnikom w czasie
t«go spotkania złote i srebrne medale GKKFiT „Za Wybitne Osiągnięcia Sportowe". Wśród obecnych
znajdowała siq między innymi przewodnicząca Krajowej Rady Kobiet Polskich, Maria Milczarek, obecnie
minister Administracji Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, oraz podsekretarz stanu w
Ministerstwie Przemysłu Lekkiego — Mirosława Wąsowicz. Obydwie panie pomagały wyprawie pokonad
niejedną trudnośd organizacyjną.

W lipcu 1976 roku na wyprawę spłynął jeszcze jeden splendor: zespół kobiecy otrzymał doroczną
nagrodę ministra Spraw Zagranicznych za rok 1975 dla sportowców, którzy najbardziej rozsławili imię
Polski poza granicami kraju.

Prasa nasza dośd długo zamieszczała relacje z przebiegu wyprawy. Parę spotkao z uczestniczkami
zaaranżowała Telewizja. Kilkakrotnie wyświetlano w Telewizji również film na temat wyprawy —
„Temperatura wrzenia". Film ten reżyserowany przez Andrzeja Zajączkowskiego, ze zdjęciami Zbigniewa
Pietrzkiewi-cza, otrzymał na Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie w 1976 roku III nagrodę
— Brązowy Lajkonik.

Tamte dni wielkiego sukcesu, chwały i uznania są już historią. Historią alpinizmu.

Zespół męski wyprawy poprowadził nową drogę na Gasherbrum II, powtórzył drogę pierwszych
zdobywców oraz uczestniczył w ataku na Gasherbrum III. Mimo że wkład do ogólnego sukcesu wniósł
zarówno zespół kobiecy jak i męski, to jednak osiągnięcia kobiet bardziej zwracają na siebie uwagę. Przez
to, że są bezprecedensowe. Zreasumujmy więc osiągnięcia kobiet:

Ośmiotysięcznik osiągnięty samodzielnie przez Polki i dziewiczy szczyt z pogranicza ośmiu tysięcy
metrów zdobyty również przez kobiety. Dzięki temu dotychczasowa pięcioosobowa grupa
„ośmiotysięcznych pao", składająca się uprzednio jedynie z Japonek

129

i Chinek, powiększyła się o Polki, a alpinistki uczestniczące w zdobyciu dziewiczego szczytu są jedynymi
na świecie, które weszły na tak wysoki szczyt.

Czy tak wielkie osiągnięcie nie powinno zapoczątkowad eksploracji gór wysokich przez polskie alpinistki?

Czy ten początek umożliwi polskim alpinistkom zorganizowanie następnej wyprawy w góry najwyższe,
czy pozostanie zdarzeniem równie sporadycznym jak Międzynarodowy Rok Kobiet?

ANEKS

KALENDARIUM WYPRAWY

Krzysztof Zdzitowiecki

17.IV.1975 r. Łapioski, Woźniak i Zachariasiewicz wyruszają z Warszawy ciężarówką Jelcz 316 z 9-
tonowym bagażem.

29.IV. Rutkiewicz i Chadwick-Onyszkiewicz odlatują z Warszawy przez Moskwę do Kabulu, skąd pojadą
do Ra-walpindi.

2.V. Rutkiewicz i Chadwick-Onyszkiewicz przybywają do Rawalpindi.

7.V. Samochód prowadzony przez Łapioskiego przybywa do Islamabadu.

9.V. Rutkiewicz i Chadwick-Onyszkiewicz zostają przyjęte przez żonę ówczesnego premiera — Begum
Nusrat Bhutto.

13.V. Główna grupa (trzynaście osób) odlatuje z Warszawy przez Moskwę do Duszanbe, skąd przyjeżdża
przez Ter-mez i Kabul do Islamabadu. Przylot Sylvy Kysylkovej do Rawalpindi.

18.V. Wszyscy uczestnicy są w Rawalpindi i Islamabadzie.

19.V. Pierwsza grupa z połową bagażu przelatuje do Skardu.

23.V. Druga grupa z resztą bagażu przelatuje do Skardu.

Przyjęcie w rezydencji ambasadora PRL w Islamabadzie, na które przybywa Begum Nusrat Bhutto.

26.V. Pozostali uczestnicy przylatują do Skardu.

27.V. Przejazd dziewięcioma traktorami i jeepem do Baha na odległośd 55 mil.

Karawana

28.V. Przeniesienie bagażu do Dassu (2500 metrów).

29.V. Karawana z większością ładunków dochodzi do Gom-boro. Wobec braku dostatecznej liczby
tragarzy częśd ładunków zostaje w Dassu pod opieką Janasa, Zacha-riasiewicza i Saeeda.

131

30.V. Postój w Gomboro: Przybywają tam Zachariaslewicz i Saeed z dalszymi tragarzami. Onyszkiewicz
wraca do Dassu.

31.V. Karawana wyrusza z Gomboro, dokąd docierają ostatnie ładunki pod opieką Janasa i
Onyszkiewicza. Cichy i Zdzitowiecki czekają na nich.

1.VI.

Cichy dogania karawanę, która dochodzi do ostatniej wioski, Askole (około 3100 metrów).

2.VI.

Postój w Askole, dokąd przybywa Zdzitowiecki. •s/3.VI. Karawana wyrusza z Askole, gdzie

zostają Chadwick-

-Onyszkiewicz i Zajączkowski. Początek choroby Ky-sylkovej.

4.VI.

Grupa koocowa dociera do Askole. Zajączkowski zaczyna gonid karawanę, z której czeka na niego

Cichy.

5.VI.

Cichy i Zajączkowski doganiają karawanę, która dochodzi w pobliże czoła lodowca Baltoro (Paiju,

około 3500 metrów).

6.VI.

W Paiju strajk tragarzy. Onyszkiewiczowie z grupą koocową opuszczają Askole. Janas goni

karawanę.

7.VI.

Zakooczenie pertraktacji ze strajkującymi tragarzami. Do Paiju przybywa Janas.

8.VI.

Karawana wchodzi na lodowiec Baltoro. Grupa koocowa posuwa się dzieo drogi za karawaną.

9.VI.

Karawana dochodzi do Urdokas (4050 metrów). Rutkiewicz, Abgarowicz i Janas zostają, aby

skontaktowad się z grupą koocową, a następnie gonią karawanę biwakując blisko Urdokas.

Chora Kysylkova zostaje pod opieką Abgarowicz i lekarza wyprawy amerykaoskiej w bazie Amerykanów
w Urdokas. Później Abgarowicz odprowadzi Kysylkovą do Skardu i dołączy się do wyprawy wrocławskiej.
Karawana podąża dalej.

11.VI. Nie udaje się dotrzed do Concordii. Rutkiewicz, Cichy, Pietrzkiewicz, Zachariasiewicz,
Zajączkowski i Zdzitowiecki wchodzą omyłkowo na ścieżkę prowadzącą pod K2 i biwakują oddzielnie.

12.VI. Karawana dochodzi do Concordii (około 4600 metrów). Wypłata dla większości tragarzy, którzy
schodzą na dół.

13.VI. Początek noszenia ładunków przez uczestników i pozostałych tragarzy do obozu pośredniego i
następnie do bazy. Grupa koocowa dogania karawanę.

Akcja górska

15.VI. Rutkiewicz i Woźniak dochodzą do bazy wyprawy francuskiej na Gasherbrum II.

132

16.VI. Rutkiewicz i Woźniak wybierają miejsce na bazę, na morenie lodowca Abruzzi, na wysokości około
5200 metrów. Pod wieczór docierają tam Bednarz, Chadwick--Onyszłriewicz, Czerwioska, Kruger-
Syrokomska, Łapioski, Pietrzkiewicz i Zdzitowiecki. Ustawienie w bazie pierwszych namiotów.

18.VI. Francuzi wchodzą na szczyt Gasherbrum II.

19.VI: Ostatni uczestnicy osiągają bazę. Rutkiewicz, Łapioski, Woźniak i Zdzitowiecki przechodzą
śladami Francuzów podwójny próg lodowca i w kotle pod Gasherbrumami zakładają obóz I (5950
metrów). Załamanie pogody.

20.VI. Grupa z obozu I wraca do bazy.

21.VI. Tragarze przynoszą do bazy ostatnie trzy ładunki. Wypłata.

22.VI. Francuzi opuszczają swoją bazę i angażując naszych tragarzy schodzą na dół.

24.VI. Poprawa pogody. Rutkiewicz, Okopioską, Janas i Zdzitowiecki podchodzą do obozu I.

V 25.VIj Bednarz, Chadwick-Onyszkiewicz, Czerwioska, Kriiger--Syrokomska, Palmowska, Cichy,
Zachariasiewicz, Łapioski i Woźniak podchodzą do obozu I. Dwaj ostatni schodzą z grupą Rutkiewicz do
bazy. Zachariasiewicz zachorował na zapalenie strun głosowych, które nie ustąpiło do zakooczenia
działalności w górach.

26.VI. Wszyscy nocujący w obozie I powracają do bazy.

27.VI. Rutkiewicz, Mitkiewicz, Okopioską, Janas, Łapioski, Onyszkiewicz, Woźniak i Zdzitowiecki
podchodzą do obozu I.

28.VI. Janas, Woźniak i Zdzitowiecki przechodzą, zakładając poręczówki, żebro wyprowadzające nad
dolny obryw grzędy Gasherbruma II i osiągają wysokośd około 6450 metrów. Rutkiewicz, Okopioską i
Łapioski podążają za nimi z ładunkami. Na noc wracają do obozu I, dokąd z bazy dochodzą Chadwick-
Onyszkiewicz, Krtiger-Sy-rokomska i Cichy.

29.VI. Niepogoda. Woźniak i Zdzitowiecki znakują traserami dojście do żebra. Następnie wszyscy
wracają z obozu I do bazy. Czerwioska i Palmowska oraz Saeed poręczują obejście szczeliny na dolnym
progu lodowca.

30.VI. Bednarz, Czerwioska, Palmowska i Saeed podchodzą do obozu I. Po południu początek
parodniowego okresu opadów.

2.VII. Poprawa pogody. Grupa Bednarz odkopuje namioty obozu I i schodzi do bazy. Chadwick-
Onyszkiewicz, Kruger-Syrokomska, Mitkiewicz, Cichy, Janas i Onyszkiewicz podchodzą do obozu I.

133

3.YII.

4. VII.

5.VII.

6.VII.

7?VII.

8.VII.

9.VII.

10.VII.

11.VII.

12.VII,

Pięcioosobowa grupa (bez Mitkiewicz)' poprawia i uzupełnia poręczówki na żebrze i zakłada tymczasowy
obóz II (6400 metrów). Rutkiewicz, Okopioską, Łapioski, Woźniak i Zdzitowiecki podchodzą do obozu I.
Cichy, Janas i Onyszkiewicz poręczują dwa uskoki grzędy i wyszukują miejsce na obóz II (6500 metrów).
Następnie wraz z Chadwick-Onyszkiewicz i Kriiger--Syrokomską przenoszą obóz na' nowe miejsce, dokąd
dochodzi grupa Rutkiewicz. Janas, Woźniak i Zdzitowiecki rozpoczynają przecieranie i poręczowanie
szlaku nad obozem. W obozie zostaje na nocleg grupa Rutkiewicz i Cichy. Pozostali schodzą do obozu I.
Wieczorem w obozie II wybucha mały pożar, nadpalony zostaje jeden namiot.

Załamanie pogody. Grupa z obozu II schodzi do obozu I, a następnie Rutkiewicz, Mitkiewicz, Okopioską,
Cichy, Janas i Zdzitowiecki schodzą do bazy. Rozpogodzenie. Onyszkiewicz, Chadwick-Onyszkiewicz,
Kruger-Syrokomska, Łapioski i Woźniak podchodzą do obozu II. Bednarz, Czerwioska, Palmowska i Saeed
podchodzą do obozu I.

Grupa Onyszkiewicza toruje i poręczuje spiętrzenie grzędy nad obozem II, dokąd wraca na noc. Grupa
Bednarz podchodzi do obozu II. Rutkiewicz, Mitkiewicz, Okopioską, Cichy, Janas, Zachariasiewicz i
Zdzitowiecki podchodzą do obozu I.

Grupa Onyszkiewicza i Saeed schodzą do bazy. Czerwioska i Palmowska schodzą do obozu I. Bednarz
zostaje w obozie II, gdzie dochodzi grupa Rutkiewicz. Rutkiewicz, Bednarz, Okopioską, Cichy, Janas i
Zdzitowiecki kooczą poręczowanie spiętrzenia grzędy nad obozem II, przechodzą częśd połogą i biwakują
w jednym namiocie na wysokości około 7150 metrów. Mitkiewicz i Zachariasiewicz schodzą do bazy.
Bednarz, Cichy, Janas i Zdzitowiecki zakładają obóz III (7350 metrów). Następnie Bednarz i Janas schodzą
do obozu II, a Cichy i Zdzitowiecki do obozu I. Rutkiewicz i .Okopioską schodzą z miejsca biwaku do
obozu II, gdzie z obozu I podchodzą Czerwioska i Palmowska. Rutkiewicz, Czerwioska, Okopioską i
Palmowska podchodzą do obozu III. Cichy i Zdzitowiecki schodzą do bazy, a Bednarz i Janas do obozu I.
Do obozu I podchodzą Mitkiewicz i Woźniak.

Onyszkiewicz, Chadwick-Onyszkiewicz, Kruger-Syrokomska i Łapioski podchodzą do obozu I; Do bazy
wra-

134

cają Bednarz i Janas oraz Rutkiewicz i Okopioska. Czerwioska i Palmowska zostają na nocleg w obozie I.

13.VII. Sześcioosobowa grupa Onyszkiewicza osiąga obóz II. Czerwioska i Palmowska wracają do bazy.

14.VII. W południe załamanie pogody. Grupa Onyszkiewicza podchodzi na wysokośd około 7000
metrów i zawraca do obozu II.

15.VII. Wielki opad śniegu. Grupa z obozu II schodzi do obozu I.

16.VII. Lekka poprawa pogody. Grupa z obozu I schodzi do bazy. Z bazy wychodzą Rutkiewicz, Bednarz,
Cichy, Janas i Zdzitowiecki i torują szlak na lodowcu do spotkania ze schodzącymi, następnie wracają z
powrotem.

19.VII. Rozpoczęcie ataków szczytowych. Grupa męska w składzie: Cichy, Janas, Onyszkiewicz i
Zdzitowiecki podchodzi do obozu I.

20.VII. Grupa męska podchodzi do obozu II. Grupa żeoska w składzie: Rutkiewicz, Bednarz, Chadwick-
Onyszkie-wicz, Czerwioska, Kriiger-Syrokomska i Okopioska podchodzi do obozu I.

2 LVII. Grupa męska podchodzi do obozu III, grupa żeoska do obozu II. Grupa rezerwowa w składzie:
Woźniak, Mit-kiewicz, Palmowska, Łapioski i Saeed podchodzi do obozu I.

22.VII. Załamanie pogody. Wszystkie grupy przeczekują w obozach. Okopioska chora (ból zęba).

23.VII. Grupa męska schodzi do obozu II, gdzie zostają też Chadwick-Onyszkiewicz i Kriiger-Syrokomska.
Reszta grupy żeoskiej schodzi do obozu I.

k! 24.VII. Szóstka z obozu II schodzi na dół. Cała grupa żeoska i trzy osoby z grupy męskiej schodzą do
bazy. Zdzitowiecki zostaje w obozie I z grupą Woźniaka. Kontuzja Czerwioskiej.

25.VII. Grupa Woźniaka podchodzi do obozu II. Zdzitowiecki jest nadal w obozie I. Poprawa pogody.

26.VII. Grupa Woźniaka przeciera szlak nad obozem II do wysokości około 7100 metrów i rozpoczyna
poręczowanie spiętrzenia pomiędzy częścią połogą a obozem III. Na nocleg schodzą do obozu II.

27.VII. Rutkiewicz, Bednarz, Chadwick-Onyszkiewicz, Krtiger--Syrokomska, Cichy, Janas i Onyszkiewicz
podchodzą z bazy do obozu II. W obozie I dołącza do nich Zdzitowiecki. Woźniak, Palmowska i Łapioski
podchodzą do obozu III, koocząc po drodze zakładanie poręczówek. Mitkiewicz i Saeed schodzą do
obozu I.

135

28.VII. Oznaki zbliżającego się załamania pogody. Ósemka z obozu II podchodzi na wysokośd około 7100
metrów i zawraca do obozu II. Grupa Woźniaka oraz Bednarz schodzą do obozu I. Mitkiewicz i Saeed
wracają do bazy.

29.VII. Załamanie pogody. Grupa Rutkiewicz (siedem osób) przeczekuje w obozie II. Czwórka z obozu I
schodzi do bazy.

30.VII; Chadwick-Onyszkiewicz i Janas schodzą z obozu II do bazy. W południe poprawa pogody.
Rutkiewicz, Cichy, Onyszkiewicz i Zdzitowiecki torują szlak nad obozem II i powracają do niego na nocleg.

31.VII. Cała piątka z obozu II podchodzi do obozu III.

Akcje szczytowe

l.VIII. Rutkiewicz, Kruger-Syrokomska, Cichy, Onyszkiewicz i Zdzitowiecki osiągają przełęcz pomiędzy
Gasherbru-mami II i III (około 7550 metrów, I wejście). Cichy, Onyszkiewicz i Zdzitowiecki wchodzą
północno-zachodnią ścianą na Gasherbrum II (8035 metrów, III wejście nową drogą, wysokościowy
rekord Polski) i schodzą do obozu III drogą austriacką. Cichy odmraża nogę. Rutkiewicz i Kruger-
Syrokomska dokonują rekonesansu uskoku wschodniej grani Gasherbruma III i wracają do obozu III.

M 2.VIII. Piątka z obozu III wraca do bazy. W bazie wypadkowi ulega Czerwioska (skręcenie nogi w stawie
kolanowym).

3.VIII. Rutkiewicz przedstawia plan akcji szczytowej.

4.VIII. Woźniak, Janas i Łapioski podchodzą do obozu I.

6.VIII. Grupa Woźniaka podchodzi do obozu II. Do bazy przybywa Abgarowicz z wiadomościami o
zdobyciu Broad Peak Middle przez wyprawę wrocławską i o śmiertelnych wypadkach podczas zejścia.

7.VIII. Krótkie załamanie pogody. Grupa Woźniaka przeczekuje w obozie II.

8.VIII. Początek długiego okresu (do 18.VIII) dobrej pogody. Grupa Woźniaka podchodzi do obozu III.
Rutkiewicz, Chadwick-Onyszkiewicz, Onyszkiewicz i Zdzitowiecki podchodzą do obozu I.

9.VIII. Woźniak, Janas i Łapioski wchodzą drogą austriacką na Gasherbrum II (IV wejście, wyrównany
rekord Polski) i wracają do obozu III. Grupa Rutkiewicz podchodzi do obozu II. Kruger-Syrokomska,
Okopioską, Palmowska i Saeed podchodzą do obozu I.

136

10.VIII. Grupa Rutkiewicz podchodzi do obozu III, grupa Krii-ger-Syrokomskiej do obozu II. Grupa
Woźniaka schodzi do obozu I.

11.

VIII. Rutkiewicz, Chadwick-Onyszkiewicz, Onyszkiewicz

i Zdzitowiecki zakładają na przełęczy obóz IV (około 7550 metrów) i wchodzą południowo-wschodnią
ścianą na Gasherbrum III (7952 metry, I wejście, kobiecy rekord wysokościowy Polski i Europy). Na
nocleg schodzą do obozu IV. Grupa z obozu II podchodzi do obozu III. Grupa Woźniaka wraca do bazy.

12.VIII. Kriiger-Syrokomska i Okopioska wchodzą drogą austriacką na Gasherbrum II (V wejście, I wejście
kobiece, kobiecy rekord wysokościowy Polski i Europy, pierwszy żeoski zespół na szczycie
ośmiotysięcznym). Wracają do obozu III.

Palmowska i Saeed zawracają z wysokości około 7600 metrów. Grupa Rutkiewicz schodzi do obozu III.-
Następnie Chadwick-Onyszkiewicz, Onyszkiewicz, Zdzitowiecki i Saeed schodzą do obozu II.

13.VIII. Czwórka z obozu II schodzi w kierunku bazy i biwakuje na lodowcu nie dochodząc do niej.
Czwórka z obozu III schodzi do obozu I. Janas i Zachariasiewicz opuszczają bazę i schodzą na dół, by
przygotowad powrotny transport jeepami i samochodem.-

14.VIII. Oba czteroosobowe zespoły powracają do bazy.

17.VIII. Zdzitowiecki, Chadwick-Onyszkiewicz, Palmowska i Woźniak podchodzą do obozu I.

18.VIII. Grupa z obozu I schodzi do bazy.

19.VIII. Załamanie pogody. Przybywają tragarze.

Powrót

20.VIII. Początek karawany powrotnej.

21.VIII. Dalsze zejście. Onyszkiewicz, Chadwick-Onyszkiewicz, Kriiger-Syrokomska i Cichy odłączają się i
idą na rekonesans pod K2. Okopioska i Zajączkowski gubią drogę na lodowcu.

22.VIII. Karawana przybywa do Urdokas. Rutkiewicz i Zdzitowiecki poszukują Okopioskiej i
Zajączkowskiego. Po spotkaniu z nimi przebywają dwie trzecie etapu i biwakują na lodowcu. Grupa
rekonesansowa rezygnuje wobec złej pogody z dojścia pod K2 i podąża za karawaną.

23.VIII. Karawana przeczekuje niepogodę w Urdokas, gdzie doganiają ją pozostałe grupy.

137

24.VIII. Karawana dochodzi do Paiju (koniec lodowca Baltoro).

\^25.VIII. Czerwioska pod opieką Chadwick-Onyszkiewicz i Onyszkiewicza zostaje w Paiju i czeka na
helikopter. Janas i Zachariasiewicz przybywają do Islamabadu.

\J 27.VIII. Czerwioska i Onyszkiewiczowie rezygnują z czekania i kontynuują zejście.

29.VIII. Koniec karawany. Przejazd dwoma jeepami i traktorem do Skardu.

\/ 30.VIII. Helikopter odnajduje Czerwioską poniżej wsi Chongo (około 2900 metrów) i przewozi ją do
Skardu. Onyszkiewiczowie kontynuują zejście.

I.IX.

Przejazd na lotnisko i początek oczekiwania na samolot.

2.IX. Onyszkiewiczowie łączą się z główną grupą.

9.IX. Przelot do Rawalpindi. Bagaż zostaje w Skardu.

II.IX.

Pierwsi uczestnicy rozpoczynają powrót do kraju przez Afganistan i ZSRR.

13.IX. Przylot i odebranie bagażu.

15.IX. Konferencja prasowa w ambasadzie PRL w Islamabadzie.

19.IX. Samochód wyprawy opuszcza Islamabad.

Pierwsi uczestnicy przybywają do kraju.

24.X. Samochód prowadzony przez Łapioskiego przybywa do Warszawy.

KARAKORUM

Zbigniezu Kowalewski

Łaocuch górski Karakorum wznosi się na terenie Pakistanu, Indii i Chin i jest drugim (po Himalajach) pod
względem wysokości na Ziemi. Ciągnie się z północnego zachodu na południowy wschód na przestrzeni
około 450 kilometrów długości i około 100 kilometrów szerokości między Himalajami a Kun-Lunem
Zachodnim. Od zachodu graniczy z Hindukuszem i Pamirem, na wschodzie ogranicza go rzeka Shayok,
będąca dopływem Indusu.

Karakorum zbudowane głównie z prekambryjskich gnejsów i granitów, uformowane zostało ostatecznie
w orogenezie alpejskiej. Łaocuch ten ma rzeźbę alpejską ze skalistymi, o ostrych zarysach szczytami oraz
głębokimi, wąskimi dolinami dopływów Indusu i Tarymu. Jest silnie zlodowacony i ma jedne z
najdłuższych górskich lodowców świata: Siachen (72 kilometry), Biafo (68 kilometrów), Baltoro (62
kilometry) i Batura (58 kilometrów). Przeciętna wysokośd grani — 6000 metrów. Ponadto sto
wierzchołków przekracza wysokośd 7000 metrów. Najwyższymi szczytami są: K2 (8611 metrów),
Gasherbrum I (Hidden Peak, 8068 metrów), Falchan Kangri (Broad Peak, 8047 metrów) i Gasherbrum II
(8035 metrów). Granica wiecznego śniegu zaczyna się na wysokości około 5900 metrów na północnych
stokach i około 4700 metrów na południowych.

Alpinistyczną eksplorację tych gór rozpoczęto w XIX wieku, ale większe sukcesy odniosła dopiero w 1934
roku międzynarodowa wyprawa (IHE) kierowana „ przez Guntera Oskara Dyhren-furtha, która zdobyła
Sia Kangri (7422 metry) i Baltoro Kangri V (7260 metrów). Najwięcej sukcesów odnieśli alpiniści w latach
1954—60, kiedy zdobyto wszystkie ośmiotysięczniki i dwanaście siedmiotysięczników. W latach
sześddziesiątych, w związku z kryzysami politycznymi i konfliktami zbrojnymi w tej części Azji, działały
tylko nieliczne wyprawy, które zdobyły pięd siedmiotysięczników z najwyższym Saltoro Kangri (7742
metry).

W 1969 roku w rejonie szczytu Malubiting (7453 metry) działała polska wyprawa, która zdobyła jego
północny wierzchołek (6843 metry). Wyprawa ta miała rekonesansowy charakter i była

139

pierwsza z całej serii znakomitych sukcesów Polaków w latach następnych: zdobycie w 1971 roku
Kunyang Chhish (7fl52 metry), w 1974 roku Shispare (7619 metrów), w 1975 roku Falchan Kan-gri
Środkowego (Broad Peak Middle, 8016 metrów). Zdobyte przez relacjonowaną w książce polską

wyprawę szczyty Gasherbrum II i III wznoszą się w grupie górskiej o tej samej nazwie i wchodzą w skład
Baltoro Mustagh. Baltoro Mustagh stanowi północne obramienie lodowca Baltoro od przełęczy Old
Mustagh (5420 metrów) na zachodzie do przełęczy Abruzzi na wschodzie. W grupie Baltoro Mustagh
znajdują się wszystkie cztery ośmio-tysięczniki Karakorum z drugim szczytem świata — K2 (8611
metrów). Baltoro Mustagh jest najbardziej wyeksplorowaną ze wszystkich grup górskich Karakorum, tym
niemniej pod względem sportowym będzie atrakcyjna dla alpinistów przez wiele lat.

Wykaz ważniejszych wypraw działających w Baltoro Mustagh

Szczyt Rok

Wyprawa t kierownik Osiągnięcia

K2 8611 ra

JM?

międzynarodowa, Oskar Eckensteln

Rekonesans północno-wschodnie] grani

do wysokości 8800 m.

1908

włoska, Lulgi Amadeo dl Savola Odkrycie drogi, którą zdobyto szczyt w 1954 roku.

Wykonanie pomiarów fotogrametrycznych, na podstawie których opracowano mapę topograficzną
Baltoro Mustagh.

1938

amerykaoska, Charles S. Houston

7900 m na tebrze Abruzzl.

1839

amerykaoska, Frltz H. Wiessner 8390 m na żebrze Abruzzl. Smferd Du-dleya Wolfa 1 3

Szerpów.

1953

amerykaoska, Charles S. Houston

7770 m na żebrze Abruzzl. Śmierd Arthura

Gllkey'a.

1854

włoska, Ardito Deslo

Zdobycie szczytu drogą przez iebro Abruzzl. 31 lipca Achille

Compagnoni 1 Lino Lacedelll stanęli na wierzchołku Jako pierwszy zespól.

1860

amerykaosko--niemiecka, William D. Hackett

7260 m na żebrze Abruzzl.

1875

amerykaoska, James W. Whlttaker

6750 m na grani północno-zachodniej.

1978

polska, Janusz Kurczab Pokonania północno-wschodniej grani 1 kopuły szczytowej do

wysokości około 8400 m.

1977

Japoosko-pakl-staoska, Isaoh Shinkal

Powtórzono drogę zdobywców z 1954 roku.

Pierwszy atak szczytowy załamał się 4 sierpnia z powodu złej pogody. 8 sierpnia trzech Japooczyków
dokonało II wejścia na szczyt. Dzieo później na wierzchołku stanęli Pakistaoczyk 1 trzech Japooczyków.

Gasherbrum I (Hldden 1838

francuska, Henry de Sśgogne

6800 m na połudnlowo-zachodnlm

żebrze.

Peak) 8068 m 1958

amerykaoska, Nicholas B. Clinch I wejście 5 lipca: Andrew J. Kauffman 1 Peter K.

Schoenlng.

141

1975

dwuosobowa II wejście 10 sierpnia: Peter Habeler 1 Reinhold Messner. Alpiniści

poprowadzili nową drogę trudną północną ścianą.

1075

austriacka, Hanns Scbell III wejście 11 sierpnia: Robert Schauer, Hanns Schell 1 Herbert

Zefferer (drogą amerykaoską).

1978

francuska, dwuosobowa

Louis Audoubert 1 Marc Batard osiągnęli wysokośd 7000

m na południowo--zachodnim żebrze.

1977

jugosłowiaoska, Janez Loncar

IV wejście 8 lipca: Andrzej Stremfelj 1 Nejc Zaplotnik

(zachodnią granią). Śmierd poniósł Drago Bregar.

Falchan Kangrl (Broad Peak) 8047 m

1954

niemiecka, Karl Marla Herrllgkoffer

7260 m.

1957

austriacka, Marcus Schmuck

I wejście 9 czerwca: Hermann Buhl, Kurt Diemberger,

Marcus Schmuck i Fritz Wlntersteller. Sukces czteroosobowej wyprawy, która jako jedyna działała w
1957 roku w tej partii Karakorum.

1974

japooska, Tatsuro Arloka

Rekonesans północnej flanki do wysokości około 6000

m.

1975

polska, Janusz Fereoski I wejście na środkowy wierzchołek (8016 m) 28 lipca: Kazimierz

Głazek, Marek Kęsicki, Janusz Kuliś, Bohdan Nowaczyk 1 Andrzej Sikorski. Podczas zejścia zginęli: Kęsicki,
Nowaczyk 1 Sikorski.

1970

francuska, Yannlck Selgneur

Czteroosobowy zespół idąc drogą Polaków osiągnął

przełęcz między wierzchołkami (7800 m). Silny wiatr zmusił wspinaczy do odwrotu 150 m od głównego
wierzchołka.

1977

japooska, Michloh Yuasa

II wejście na główny wierzchołek 8 sierpnia: Kazuhisa

Noro, Takashi Ozakl 1 Yoshiyuki Tsuji.

Gasherbrum II 8035 m 1958

austriacka, Fritz Moravec

I wejście 7 lipca: Joseph Larch, Fritz

Moravec 1 Johann Willenpart.

1975

francuska, Jean-Pierre Frdsafond

II wejście (I południową grzędą) 18 czerwca:

Marc Batard 1 Yannick Selgneur. Zginął Bernard Ylllaret.

142

1975

polska, Wanda Rutkiewicz

III

wejście (częściowo nową drogą) 1 sierpnia:

Leszek achy, Janusz Onyszkiewicz i Krzysztof Zdzitowiecki. IV

wejście 9 sierpnia: Marek Janas, Andrzej

Łapioski i Władysław Wożniak. V

wejście 12 sierpnia: Halina Krtlger--Syrokomska 1 Anna

Okopioską.

1976

japooska, Hisashl Aokl Nieudana wyprawa zakooczona śmiercią trzech wspinaczy.

Gasherbrum III 7952 m 1975

polska, Wanda Rutkiewicz

I wejście 11 sierpnia: Alison Chadwlck--

Onyszkiewlcz, Janusz Onyszkiewicz, Wanda Rutkiewicz 1 Krzysztof Zdzitowiecki.

Gasherbrum IV 7925 m 1958

włoska, Riccardo Cassln I wejście 6 sierpnia: Walter Bonatti i Carlo

Maurl.

Skyang Kangri 7544 m 1909

włoska, Luigi Amadeo dl Savoia 6600 m na południowo-wschodniej

grani.

1975

austriacka, Ferdinand Deutschmann

13 września na wysokości 7000 m zaginął

Deutschmann, co było powodem wycofania się wyprawy.

1976

japooska, Genzo Mitsui I wejście U sierpnia: Yoshlokl Fujlohji 1 Hideki Nagata.

Skllbrum 7360 m

1957

austriacka, Marcus Schmuck

I wejście 19 czerwca: Marcus Schmuck i

Fritz Wintersteller. W dziesięd dni po zdobyciu Falchan Kangri Austriacy weszli na drugi szczyt, wznoszący
się w pobliskiej grupie Savola.

Urdok Peak I 7Soo m

1975

austriacka, Hanns Schell I wejście 4 sierpnia: Karl Hub, Robert Schauer,

Hanns Schall, Lieselotte Schell 1 Herbert Zefferer. Jest to mało wybitne wzniesienie w grani między
Gasherbrumem 1 1 Sla Kangri (7422 m).

Mustagh Tower 7273 m 1956

angielska, John Hartog I

wejście (granią północno-zachodnią) 6

lipca: Joe Brown i łan Mc Naught--Davls. II

wejście 7 lipca: John Hartog 1 Tom Patey.

1956

francuska, Guido Magnone

III wejście (granią południowo-wschodnią) 12 lipca:

Andrd Contamine, Paul Keller, Guido Magnone i Rober Paragot.

1976

japooska, Ryuji Iehihashl

7000 m na południowo-zathodniej ścianie.

1«3

WAŻNIEJSZA LITERATURA DOTYCZĄCA BALTORO

MUSTAGH

Zbigniew Kowalewski

Jan Kazimierz Dorawski: Człowiek zdobywa Himalaje, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1957

Gunter Oskar Dyhrenfurth: D&mon Himalaya. Bericht der Internationalen Karakorum-Expedition 1934,
wyd. Schwabe, Basel 1939 Gunter Oskar Dyhrenfurth: Baltoro. Ein Himalaya-Buch, wyd. Schwabe, Basel
1939

Gtinter Oskar Dyhrenfurth: Zum dritten Pol. Die Achttausender der Erde,

wyd. Nymphenburger Verlagshandlung, Miinchen 1952

Gttnter Oskar Dyhrenfurth: Der dritte Pol. Die Achttausender der Erde

und ihre Trabanten, wyd. Nymphenburger Verlagshandlung, Miinchen

1960

Jean Escarra: Karakoram. Exp6dition franęaise d l'Himalaya, 1936, wyd. Flammarion, Paris 1938

Mario Fantin: K2, Sogno Vissuto, wyd. Tamari, Bologna 1958

Mario Fantin: I Quattordici „8000". Testi e documenti sulle 14 piu alte

montagne delia terra, wyd. Zanichelli, Bologna 1964

Karl Maria Herrligkoffer: Himalaya-Abenteuer. Durch Pakistan zu den Achttausendeni im Karakorum-
Himalaya, wyd. Passavia, Passau 1975 Marcel Kurz: Chroniąue Himalayenne II. Supplement, wyd.
Fondation Suisse pour Explorations Alpines, Ztirich 1963

Fosco Maraini: Gasherbrum IV. Baltoro, Karakorum, wyd. Leonardo da Vinci, Bari 1959

Reinhold Messner: Die Herausforderung. Zwei und ein Achttausender, wyd. BLV Verlagsgesellschaft,
MUnchen—Bern—Wien 1976

Reinhold Messner: Arena der Einsamkeit. Ezpeditionen gestem, heute, morgen, wyd. Athesia, Bożen
1976

Fritz Moravec: Wcissc Berge-Schwarze Menschen. Vom Himalaya zu den Riesenkratern Afrikas, wyd.
Osterreichischer Bundesverlag, Wian 1958 Andrd Roch: Karakoram Himalaya. Bezwingung von
Siebentausendern, wyd. Rascher, Zurlch 1947

Galen Rowell: In the Throne Room of the Mountain Gods, wyd. Sierra Club Books, San Francisco 1977

Luis Trenker, Helmut Dumler: Die hochsten Berge der Welt. Erlebnisse der Erstbesteiger, wyd. F.
Bruckmann KG, Miinchen 1974

144

Alpinismus, nr 5/1971, s. 32

Berge der Welt, 1958/59, s. 117—156

Berge der Welt, 1960/61, s. 58—85

La montagne et dlpinisme, nr 103, 1/1976, s. 236—244

Der Naturfreund, 62 Jahrgang, nr 3+4, 1969, s. 11—18

\

Publikacje na temat polskiej wyprawy w 1975 roku na Gasherbrum II i III

American Alpine Journal 1976, Volume 20, Number 2, Issue 50, s. 540—541

American Alpine Journal 1977, Volume 21, Number 1, Issue 51, s. 36—41

The Himalayan Journal 1974—75, Volume XXXIV, s. 93—96

Alpinismus, nr 7/1976, s. 40—41

Dookoła świata, nr 9/1976, s. 13—15

Filipinka, nr 22/1975, s. 6—7

Innowacje, nr 51—52/1975, s. 19—22

Kobieta i Zycie, nr 7/1975, s. 6—7

Kontynenty, nr 4/1976, s. 30—33

Mountain, nr 49/1976, s. 18—34

Mountain, nr 53/1977, s. 38—41

Na przełaj, nr 44/1975, s. 18—19

Profile, nr 12/1975, s. 12—14

Sportowiec, nr 41/1975, s. 3—7

Taternik, nr 3/1975, s. 125—126

Taternik, nr 2/1976, s. 50—«5

Trybuna Ludu, Magazyn sobota—niedziela, sześd odcinków od 15 XI1975 do 3 11976

Zarzewie, nr 52/1975, s. 12—13 i 22

DWADZIEŚCIA PIĘD SZCZYTÓW ZIEMI

Józef Nyka

Czternaście ośmiotysięczników i jedenaście tak zwanych wysokich siedmiotysięczników tworzą elitę
wśród szczytów kuli ziemskiej. Oto ich zestawienie opracowane na podstawie listy Guntera

O. Dyhrenfurtha:

1.

Mount Everest (8848 m) — I wejście wyprawa brytyjska w. 1953 r.; I wejście kobiece wyprawa

japooska w 1975 r.

2.

K2 czyli Chogori (8611 m) — I wejście Włosi w 1954 r.

3.

Kangchendzónga (8598 m) — I wejście Anglicy w 1955 r.

4.

Lhotse (8511 m) — I wejście Szwajcarzy w 1956 r.

5.

Makalu (8481 m) — I wejście Francuzi w 1955 r.

6.

Dhaulagiri (8167 m) — I wejście wyprawa szwajcarska w 1960 r. (z udziałem przedstawicieli

innych narodowości, w tym dwóch Polaków).

7.

Manaslu (8156 m) — I wejście Japooczycy w 1956 r.; I wejście kobiece wyprawa japooska w

1974 r.

8.

Cho Oyu (8153 m) — I wejście Austriacy z Szerpą w 1954 r.

9.

Nanga Parbat (8125 m) — I wejście Austriak w 1953 r.

10.

Annapurna (8091 m) — I wejście Francuzi w 1950 r.

11.

Gasherbrum I (8068 m) — I wejście wyprawa amerykaoska w 1958 r.

12.

Falchan Kangri czyli Broad Peak (8047 m) — I wejście Austriacy w 1957 r.

13.

Gasherbrum II (8035 m) — I wejście Austriacy w 1956 r.; I wejście kobiece wyprawa polska w

1975 r.

14.

Shisha Pangma (8013 m) — I wejście Chioczycy w 1964 r.

15.

Gasherbrum III (7952 m) — I wejście wyprawa polska w 1975 r.

16.

Annapurna II (7937 m) — I wejście wyprawa angielsko-in-dyjsko-nepalska w 1960 r.

17.

Gasherbrum IV (7925 m) — I wejście Włosi w 1958 r.

18.

Gyachung Kang (7922 m) — I wejście Japooczycy w 1964 r.

19.

Himalchuli (7893 m) — I wejście Japooczycy w 1960 r.

20.

Distaghil Sar (7885 m) — I wejście Austriacy w 1960 r.

21.

Nuptse (7879 m) — I wejście Anglicy w 1961 r.

146

22.

Kunyang Chhish (7852 m) — I wejście wyprawa polska w 1971 r.

23.

Peak 29 (7835 m) — I wejście Japooczycy w 1970 r. (wejście nie jest pewne, gdyż zdobywcy nie

wrócili ze szczytu).

24.

Masherbrum (7821 m) — I wejście wyprawa amerykaosko--pakistaoska w 1960 r.

25.

Nanda Devi (7816 m) — I wejście wyprawa brytyjsko-ame-rykaoska w 1936 r.

Dwadzieścia bocznych wierzchołków

Masywy ośmiotysięczne oprócz wierzchołków głównych mają także niższe od nich wierzchołki boczne.
Po zdobyciu głównych szczytów przyszła kolej na nie i dziś są one celami osobnych wypraw. Nasze
zestawienie jest kompletnym wyciągiem z listy Dyhrenfurtha. Trzeba dodad, że niektóre z wyliczonych
wierzchołków są trzeciorzędnymi wypiętrzeniami grani (na przykład numery 1 lub 7), inne zaś są
znacznie wyodrębnione (na przykład trzy wierzchołki zdobyte przez Polaków — numery 3, 13 i 17).
Wśród owych dwudziestu wierzchołków dopiero jedenaście zostało zdobytych, z tego trzy przez
alpinistów polskich.

1.

Everest p. 8760 m — I wejście wyprawa angielska w 1953 r.

2.

Kangchendzonga Południowa I (8496 m) I wejście Polacy w 1978 r.

3.

Kangchendzonga Południowa II (8494 m) — I wejście Polacy w 1978 r.

4.

Yalung Kang (ok. 8433 m) — I wejście Japooczycy w 1973 r.

5.

Lhotse p. 8426 m — bez wejścia.

6.

Lhotse Shar (8398 m) — I wejście Austriacy w 1970 r.

7.

Lhotse p. 8376 m — bez wejścia.

8.

Everest tzw. plecy (8348 m) — bez wejścia.

9.

K2 p. 8230 m — bez wejścia.

10.

K2 p. 8134 m — bez wejścia.

11.

K2 p. 8132 m — bez wejścia.

12.

Annapurna p. 8051 m — bez wejścia.

13.

Falchan Kangri Środkowy (Broad Peak Middle, ok. 8016 m). — I wejście Polacy w 1975 r.

14.

Annapurna p. 8010 m — pierwsze wejście Hiszpanie w 1974 r.

15.

Makalu p. 8010 m — I wejście Japooczycy w 1970 r.

16.

Nanga Parbat p. 7910 m — I wejście Czechosłowacy w 1971 r.

17.

Kangbachen (7902 m) — I wejście Polacy w 1974 r.

18.

Manaslu p. 7895 m — bez wejścia.

19.

Nanga Parbat p. 7816 m — I wejście Czechosłowacy w 1978 r.

20.

Ngozumpa Ri I (7806 m) — bez wejścia.

Zdobyty w 1974 roku przez wyprawę polsko-niemiecką (RFN) szczyt Shispard (7619 m) zajmuje na liście
najwyższych szczy-

147

tów świata miejsce 49, zaś zdobyty przez Polaków w 1939 roku szczyt Nanda Devi Fast (7434 m) —
miejsce 78. Mimo iż światowa walka o zdobycie ośmiotysięczników odbyła się w latach 1950—60 bez
naszego organizacyjnego udziału, na liście pierwszych zdobywców gór świata Polacy — szczególnie dzięki
intensywnej i dobrze ukierunkowanej działalności w ostatnich latach — zdołali się uplasowad na
miejscach 15 i 22.

W kategorii pierwszych wejśd kobiecych ustępujemy tylko Japonii.

ZAGADNIENIA MEDYCZNE

Maria Mitkiewicz

Wyprawa składała się z grupy kobiecej liczącej dziesięd osób i z grupy męskiej, w skład której wchodziło
siedmiu wspinaczy, dwóch filmowców i pakistaoski oficer łącznikowy. Wśród uczestniczek sześd osób
było co najmniej raz na wysokości ponad 7000 metrów, pozostałe cztery osoby osiągały wysokości
alpejskie. Wśród wspinaczy sześd osób było co najmniej raz na wysokości około i ponad 7000 metrów, a
jeden osiągał wysokości alpejskie.-Oficer łącznikowy uczestniczył rok przedtem w pakistaosko-ame-
rykaoskiej wyprawie w Karakorum na szczyt Paiju. Nasi filmowcy: reżyser i operator nie byli
wspinaczami. Operator przebywał uprzednio kilka miesięcy na Antarktydzie.

W gronie uczestników wyprawy byłam jedynym lekarzem i moja praca z założenia miała charakter
wyłącznie usługowy.

Od wszystkich uczestników wyprawy wymagana była karta zdrowia sportowca. Badania dodatkowe to:
Rtg klatki piersiowej, elektrokardiogram, badanie morfologiczne krwi, grupa krwi, badanie moczu,
badanie stomatologiczne oraz niektóre badania uzupełniające, zależnie od indywidualnych potrzeb, na
przykład badanie okulistyczne. Szczepienia obowiązujące to: szczepienie przeciwko ospie, jeżeli od
ostatniego szczepienia minęły trzy lata, i szczepienie przeciwko cholerze, jeżeli od ostatniego szczepienia
minęło sześd miesięcy. Szczepienie przeciwko durowi brzusznemu i tężcowi było ponadobowiązkowe.

W profilaktyce leczniczej stosowano zapobiegawczo leki prze-ciwmalaryczne na trzy tygodnie przed
wejściem w rejony zagrożone malarią i trzy tygodnie po wyjściu z rejonów zagrożonych malarią.
Podawano arechin raz w tygodniu w ilości 0,5 grama na dawkę,

W okresie trwania wyprawy, w drodze, w czasie pobytu w rejonach subtropikalnych i w górach do
poziomu wypasu zwierząt, obowiązywał surowy reżim higieniczny. Woda traktowana była jako niezdatna
do picia. Stosowanie pantocidu jako środka odkażającego nie zdało egzaminu ze względu na
nieprzyjemny smak

149

tak odkażonej wody. Stosowano ją tylko do mycia naczyo i owoców. Do mycia owoców używano zresztą
głównie roztworu nadmanganianu potasu. Owoce o cienkiej skórce jak winogrona i pomidory moczono
w takiej wódzie przez okres do pół godziny. Owoce z grubymi skórkami jak pomaraocze, banany, dynie,
arbuzy moczono krócej lub myto przed zdejmowaniem skóry czy krojeniem.

Ponieważ posiłki przygotowywaliśmy sami — metodą dyżurów, kwestia postępowania higienicznego nie
stanowiła problemu. W czasie drogi używaliśmy do picia, oprócz płynów przygotowanych przez nas,
wyłącznie napoi produkowanych przez duże firmy, typu coca-cola.

W czajchanach * i restauracjach spożywaliśmy potrawy długo gotowane takie jak ryż, baranina lub
pieczone kebaby. Podawanych do tego surowych sałatek nie jedliśmy. Zęby myliśmy w przegotowanej
wodzie.

Leki

Planowanie zaopatrzenia w leki wypraw w wysokie góry wymaga uwzględnienia całego szeregu
czynników, na przykład:

1)

Zapewnienia możliwie największej samowystarczalności leczniczej dla członków wyprawy, ze

względu na odległości, jakie dzielą rejony działao górskich od najbliższych szpitali (odległości od
parudziesięciu kilometrów do paruset kilometrów) i ze względu na trudności w transportowaniu
chorych, spowodowane ukształtowaniem terenu i wysokością.

2)

Objęcia opieką lekarską i leczniczą kulisów wyprawy. Jest to niekiedy pokaźna ilośd osób, w

naszym przypadku około trzystu.

3)

Objęcia opieką lekarską i leczniczą ludności tubylczej w rejonach, przez które przechodzi

wyprawa.

Z dużą dokładnością można obliczyd jedynie ilości leków do stosowania profilaktycznego dla członków
wyprawy i ilośd potrzebnych witamin. Wszystkie inn£ grupy leków bierze się zawsze z dużym zapasem. Z
tych powodów leków jest prawie zawsze za dużo, ale to konieczne.

Mieliśmy: antybiotyki doustne, domięśniowe i dożylne, sulfonamidy o działaniu ogólnym, sulfonamidy
przewodu pokarmowego oraz preparaty: mexaform mexase lakcid, idalbinę, środki rozkurczowe, węgiel
medyczny, środki przeczyszczające, leki rozszerzające obwodowe naczynia krwionośne w postaci
doustnej, domięśniowej i dożylnej.

* Herbaciarnie 150

Mieliśmy też dużą ilośd środków powierzchniowo odkażających skórę i śluzówki, na przykład pyoctaminę
w roztworze wodnym i alkoholowym, merkurochrom, zieleo brylantową oraz dużo maści
antyseptycznych. Największymi odbiorcami tej grupy leków byli kulisi i tubylcy, ze względu na szeroko
rozpowszechnione wśród nich choroby infekcyjne skóry oraz częste urazy skóry powstałe u kulisów w
czasie transportu bagażu wyprawy.

Następna grupa leków to środki przeciwko zapaleniu spojówek oczu, maści i kremy chroniące skórę
przed promieniowaniem ultrafioletowym, leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, uspokajające i
nasenne.

Mieliśmy również leki intensywnej terapii, to znaczy leki krążeniowe, przeciwwstrząsowe,
przeciwobrzękowe w postaci doustnej, domięśniowej i dożylnej.

Dysponowaliśmy dużą liczbą materiałów opatrunkowych jałowych, bandaży i przylepców. Mieliśmy
zestaw narzędzi chirurgicznych do zabiegów w zakresie małej chirurgii, kleszcze stomatologiczne,
strzykawki i igły jednorazowego użycia, opaski gipsowe, szyny usztywniające kooczyny: Kramera i szyny
nadmuchiwane ze sztucznego tworzywa, płyny krwiozastępcze i zestawy do przetaczania, zestaw do
intubacji dotchawiczej i aparat Am-bu, preparaty dożylne do narkozy.

Mieliśmy dużą ilośd witamin, niektóre w połączeniu z solami mineralnymi, środki przeciwkaszlowe i
syropy wykrztuśne, butle tlenowe z osprzętem do celów medycznych, spirytus do celów medycznych.

W czasie trwania karawany każdy uczestnik miał przy sobie miniapteczkę złożoną z bandaża, przylepca,
witaminy C 400 mg, multivitaminy — dwie tabletki na dobę oraz glucardiamidu. Należy nadmienid, że
uczestnicy wyprawy niechętnie obarczali się tym niewielkim ciężarem.

W pobliżu mnie szedł kulis z bębnem aptecznym zawierającym dośd szeroki asortyment leków i środków
opatrunkowych. Leki te służyły głównie kulisom w czasie drogi i postojów oraz ludności tubylczej w
czasie przechodzenia przez wioski. Pacjenci zawsze zgłaszali się tłumnie i przyjmowanie ich trwało
codziennie do późnego wieczora, do całkowitej ciemności. Nie przeprowadzaliśmy w czasie karawany,
jak sugerują niektóre wyprawy, odro-baczania kulisów, bo to przekraczało nasze możliwości. W bazie i
powyżej nie mieliśmy kulisów wysokościowych, tak że problem zniknął.

W bazie znajdowała się podstawowa apteka, a w każdym obozie powyżej bazy były małe apteczki
zawierające: niewielką ilośd antybiotyków, środków przeciwbólowych, nasennych, prze-
ciwwstrząsowych, odwadniających, rozszerzających obwodowe na-

151

czynią krwionośne, środki opatrunkowe, unieruchamiające tymczasowo kooczyny, butle tlenowe.

Dzięki radiotelefonom można było zdalnie zlecad postępowanie lecznicze w razie zachorowania.

Stan zdrowotny uczestników wyprawy

W czasie wielodniowych pobytów w Islamabadzie w klimacie subtropikalnym i w czasie karawany w
rejonach górskich występowały sporadycznie, co kilka dni u innych osób, przypadki ostrych zaburzeo
żołądkowo-jelitowych, bez gorączki, połączonych z biegunką i wymiotami. Zachorowania te trwały od
paru godzin do jednego-dwóch dni. Nie wymagały stosowania antybiotyków, ustępowały po
zastosowaniu ścisłej diety, początkowo nawet głodówki, połączonej z intensywnym nawadnianiem i na-
chlorowaniem doustnym. Następnie stosowano sulfaguanidynę lub mexaform i węgiel medyczny. Na
węgiel medyczny było duże zapotrzebowanie.

W czasie dwumiesięcznego pobytu w bazie (5200 metrów nad poziomem morza) i powyżej u prawie
wszystkich uczestników wyprawy obserwowano w różnym nasileniu tak zwane „zmienione trawienie" w
postaci kolek brzusznych i nasilonych wzdęd.

Sądzę, że na powstawanie tych dolegliwości miały wpływ co najmniej dwa czynniki, to jest:

1)

nietypowe jedzenie, bo głównie konserwowe,

2)

wysokośd, a więc niedotlenienie i może w związku z tym niedostateczna synteza enzymów

trawiennych.

O ile mi wiadomo, wyżej wymienione dolegliwości powtarzają się regularnie na wszystkich wyprawach
wysokogórskich.

Drugim problemem wypraw w wysokie góry są przewlekłe nieżyty górnych dróg oddechowych z
przewagą nieżytów noso--gardzieli. Na powstawanie tych schorzeo mają wpływ: wzmożone oddychanie,
suchośd powietrza i zwiększona zawartośd ozonu w powietrzu. Przebiegają one zazwyczaj bez gorączki,
powodują przewlekły kaszel, uczucie suchości w jamie ustnej i w nosie, drapanie w gardle, chrypkę, ból
gardła przy przełykaniu.

Walka z tymi dolegliwościami jest bardzo trudna i mało skuteczna. Antybiotyki nie pomagają, codeina
nieco hamuje odruch kaszlu, ale przewlekłe jej stosowanie nie jest wskazane. Syropy wykrztuśne
nieznacznie tylko zmniejszają uczucie suchości śluzówki jamy ustnej i gardła, zresztą praktycznie można
je stosowad tylko w bazie. Na jednej z wypraw austriackich stosowano preparat „sztuczną plwocinę" w
aerozolu. Każdy uczestnik niósł ze sobą flakon aerozolu i w miarę potrzeby zwilżał jamę ustną. Efekt tego
postępowania opisany był jako dobry. Na powyższe dolegliwości uskarżali się kolejno wszyscy uczestnicy
wyprawy.

152

Okres trzytygodniowej karawany do bazy, w czasie którego powoli osiągano wysokośd od około 2000
metrów do około 5000 metrów, sprawił, że wszyscy mieli bardzo dobrą podstawę do aklimatyzacji.
Działalnośd powyżej bazy aż do osiągnięcia szczytów, to jest od około 5000 metrów do powyżej 8000
metrów, trwała sześd do siedmiu tygodni. Oprócz taktyki osiągania aklimatyzacji przyczyniła się do tego
również zmienna pogoda w Karakorum. Okresy trzech-czterech dni pogody regularnie przedzielały trzy—
cztery dni niepogody, w czasie której wszyscy obowiązani byli zejśd z górnych obozów do bazy. Dzięki
temu każdy z uczestników, z wyjątkiem jednego kolegi — przewlekle chorego, przekraczał od dwu do

siedmiu razy wysokośd 7000 metrów. Zasada prawidłowo przeprowadzonej aklimatyzacji, to znaczy
przeznaczenie jednego tygodnia czasu na każde 1000 metrów wzniesienia, ważna zwłaszcza dla osób
przebywających i działających po raz pierwszy w wysokich górach, została w naszym przypadku
zrealizowana z nadwyżką czasową.-

Dzięki doskonałej aklimatyzacji nie było potrzeby używania tlenu. Uczestnicy w znacznej większości nie
odczuwali typowych dolegliwości wysokościowych, jak bezsennośd, bóle głowy, utrata łaknienia. A
nawet apetyt na każdej kolejno zdobywanej wysokości dopisywał wszystkim nadspodziewanie dobrze.

W czasie całej działalności górskiej wszyscy otrzymywali od 400 do 1000 mg witaminy C na dobę oraz
dwie tabletki wielowi-taminowe. Witaminy były najchętniej spożywane w formie musującej. Co trzy-
cztery dni wszyscy otrzymywali 500 mg polopiryny jako profilaktykę przeciwzakrzepową. U wszystkich
uczestników, z wyjątkiem przebywających w bazie dłużej ze względów zdrowotnych, obserwowano
utratę wagi ciała w granicach od 5 procent do ponad 15 procent w stosunku do wagi przed wyprawą. U
jednej osoby wystąpiły zaniki mięśniowe.

Na początku karawany po trzech dniach marszu u jednej z uczestniczek wystąpiły objawy ostrego
zapalenia oskrzeli z gorączką. W ciągu następnych sześciu dni mimo pełnego leczenia antybiotykami,
początkowo jednym, a następnie skojarzonymi, kaszel ani gorączka nie ustępowały. Istniała możliwośd
śródmiąższo-wego zapalenia płuc nie dającego zmian osłuchowych. Po porozumieniu z kierownictwem
wyprawy i z chorą podjęto decyzję powrotu do Skardu na ewentualną obserwację szpitalną. Zaopatrzona
w leki, pod opieką jednej z uczestniczek wyprawy, z pomocą kulisów zeszła do Skardu. Tam gorączka
ustąpiła, poczuła się znacznie lepiej, ale zdecydowała wracad do domu. Pod koniec karawany u jednego z
kolegów wystąpił ostry nieżyt krtani bez gorączki, z uporczywą chrypką o zmiennym nasileniu, aż do
bezgłosu włącznie. Podjęta próba pójścia wyżej do obozu II przejściowo wyraźnie pogorszyła jego stan.
Kolega ten do kooca wy-

153

prawy został wyłączony z działalności wysokogórskiej. Po powrocie do Islamabadu opisane wyżej objawy
chorobowe ustąpiły samoistnie.

U dwóch kolegów wystąpiły odmrożenia stóp I i II stopnia. Procesy przebiegały bezinfekcyjnie,
zakooczone odpadnięciem paznokci palców.

U jednej z koleżanek nastąpiło skręcenie stawu kolanowego z wylewem krwawym okołostawowym.
Krwiak ewakuowano, a następnie zastosowano tutor gipsowy.

Inna koleżanka przechodziła proces zapalny zęba trzonowego. Doktor stomatologii, uczestnik
sąsiadującej z nami w tym czasie wyprawy szwajcarskiej, usunął ząb. Gojenie przebiegało bez powikłao.
W niecałe trzy tygodnie później koleżanka ta zdobyła ośmiotysięczny Gasherbrum II.

U wszystkich uczestników wyprawy wielokrotnie kontrolowano ciśnienie krwi. W czasie kolejnej kontroli
u jednej z koleżanek stwierdzono podwyższenie ciśnienia i skurczowego i rozkurczowego. Koleżanka ta
została okresowo wycofana z działalności wysokogórskiej w obawie przed powikłaniami chorobowymi.

Po pewnym okresie ciśnienie krwi zaczęło się normowad, ale plan ataków szczytowych już nie pozwolił
na włączenie jej ponowne do działalności wysokogórskiej.

Mimo stosowanej ochrony przed promieniowaniem ultrafioletowym miały miejsce niegroźne oparzenia
skórne oraz zapalenia spojówek oczu. U większości kobiet w czasie pobytu w bazie i powyżej w czasie
działalności wysokogórskiej występowały zaburzenia miesiączkowania: wydłużenie cyklu
miesiączkowego na okres od dwu do trzech miesięcy.- Po powrocie na niziny cykle miesiączkowe wracały
do normy.

Interesujące były jednoczesne obserwacje dwóch grup: kobiecej i męskiej, przebywających i działających
w takich samych bardzo ciężkich warunkach. Zgodnym pragnieniem wszystkich uczestników obu grup
było osiągnięcie założonych celów wyprawy i uczestniczenie w tym osiągnięciu. To stwarzało dla
wszystkich dodatkowe napięcia i stresy psychiczne w czasie całej wielotygodniowej działalności wstępnej
zakładania i zaopatrywania obozów pośrednich. Z mojej oceny wynika, że mężczyźni w większości
usiłowali rozładowad swoje stany napięciowe w tak zwanej agresji słownej. Kobiety natomiast w
większości reagowały demonstrowaniem szeregu różnorodnych dolegliwości, ocenionych przeze mnie
jako nerwicowe, które to dolegliwości ustąpiły natychmiast i bezpośrednio po zakooczonej działalności
zdobywczej.

Wśród ludności tubylczej dominowały trzy grupy schorzeo:

1) choroby skóry, zainfekowane, toczące się przewlekle,

164

2)

niedoczynnośd tarczycy manifestowana ogólnym niedorozwojem i wolami szyjnymi,

3)

gruźlica płuc; informacja o tej grupie schorzeo pochodziła od miejscowego jakby pielęgniarza,

prowadzącego jednocześnie punkt apteczny.

W tych chorobach mogłam pomóc tylko ludziom z pierwszą grupą schorzeo oraz doraźnie w ostrych
infekcjach. Podejście ludności do lekarza, nawet kobiety — lekarza, było pełne nieograniczonego i
szczerego wydaje mi się zaufania.

W przygotowaniach do wyprawy korzystałam z doświadczeo własnych zgromadzonych w czasie
poprzednich wypraw w góry Turcji i Hindukuszu, z nielicznych publikacji w polskim górskim
piśmiennictwie medycznym oraz z konsultacji z kolegami lekarzami, uczestnikami wypraw w góry
wysokie, a mianowicie z Jerzym Hajdukiewiczem i Janem Koisarem. Serdecznie dziękuję im za wszystkie
udzielone mi i bardzo pomocne rady.

SPIS MAPEK I RYSUNKÓW

Trasa Wyprawy Kobiecej w Karakorum w 1975 roku oraz Wyprawy

Klubu Wysokogórskiego — Wrocław 1975 .......

Mapka szkicowa Południowego Lodowca Gasherbrum z zaznaczoną działalnością Wyprawy Kobiecej w
Karakorum w 1975 roku oraz

innych wypraw..............

Panorama północnego otoczenia Południowego Lodowca Gasherbrum Panorama zachodniego otoczenia
Południowego Lodowca Gasherbrum Droga zespołu: L. Cichy, J. Onyszkiewicz i K. Zdzitowiecki północ-

no-zachodnią ścianą Gasherbruma II........

Droga wejścia Wyprawy Kobiecej w Karakorum w 1975 roku oraz ■wyprawy francuskiej.............

30—31

54 57 57

89

103