Podział:
1. Wyrazy znaczące i nieznaczące. Wyrazy nieznaczące to te, które służą jedynie do ukazywania stanów psychicznych mówiącego: och !, ach ! - wykrzykniki.
2. Wyrazy samodzielne i niesamodzielne. Wyrazy niesamodzielne to te, które nie przenoszą znaczenia: w, i, niech - przyimki, spójniki, partykuły.
3. Wyrazy odmienne i nieodmienne.
RZECZOWNIK
Nazwa przedmiotów (teczka), osób (Ewa), zwierząt (koń), roślin (kaktus), zjawisk przyrody (burza), czynności (sprzątanie) , cech (młodość) ...
Odmiana:
kozę - biernik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński
KONKRETNE - nazywają "fragmenty" otaczającej nas rzeczywistości, dające zaobserwować się za pomocą zmysłów (krzesło, pies, Jan).
NIEKONKRETNE - nazwy fikcyjne (krasnoludek, Pegaz).
WŁASNE - imiona ludzi, zwierząt, nazwy rzek, wysp, krajów itp.
POSPOLITE - człowiek, pies, rusałka, mężczyzna.
ŻYWOTNE - nazwy istot żywych. NIEŻYWOTNE - wszelkie inne.
OSOBOWE - nazwy ludzi. NIEOSOBOWE - wszelkie inne.
CZASOWNIK
Czynność (biegać) lub stan (spać).
Odmiana:
przyglądają (się) - 3 osoba, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, czas teraźniejszy, tryb orzekający, strona zwrotna, aspekt niedokonany.
BEZOKOLICZNIK - nieosobowa forma czasownika zakończona na -ć (śpiewać) lub -c (piec).
IMIESŁOWY
- PRZYMIOTNIKOWY CZYNNY (WSPÓŁCZESNY)
Oznacza czynność lub stan, które stanowią czyjąś właściwość (piszący, idąca, kończące).
BUDOWA:
temat czasu teraźniejszego czasowników niedokonanych + -ąc- +
końcówki przymiotnikowe
ODMIANA
czytający - mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski
- PRZYMIOTNIKOWY BIERNY
Właściwość spowodowana przez czyjąś czynność (bity, otwierane).
BUDOWA
temat czasu przeszłego + -n- , -on-, -t- + końcóowki przymiotnikowe ODMIANA
zapisany - biernik, liczba pojedyncza, rodzaj męski
- PRZYMIOTNIKOWY PRZESZŁY
Właściwość spowodowana wcześniejszą czynnością (wybuchły, zbielały).
BUDOWA
Cechuje go przyrostek stały -ł-, -l- + końcówki przymiotnikowe ODMIANA
dojrzałej - dopełniacz, liczba pojedyncza, rodzaj żeński
- IMIESŁÓW PRZYSŁÓWKOWY WSPÓŁCZESNY
Bezrodzajowa i nieodmienna forma imiesłowu współczesnego przymiotnikowego, otrzymana przez odjęcie przymiotnikowych końcówek deklinacyjnych (pisząc, idąc, czytając). Wyraża czynność równocześnie wykorzystywaną z czynnością zawartą w orzeczeniu.
Szedł kulejąc na lewą nogę.
- IMIESŁÓW PRZYSŁÓWKOWY UPRZEDNI
Nieodmienna forma czasownika tworzona wyłącznie przez czasowniki dokonane. Wyraża czynność wcześniejszą niż zawartą w orzeczeniu.
Wyszedłszy zamknął drzwi.
Do tematów spółgłoskowych dodajemy -łszy.
Do tematów samogłoskowych dodajemy -wszy (zapomniawszy, zobaczywszy).
- IMIESŁÓW PRZYSŁÓWKOWY BIERNY
Różni się od im. biernego przymiotnikowego tym, że zamiast końcówek przymiotnikowych ma końcówkę przysłówkową -o (widziano, wypito).
PRZYMIOTNIK
Określa cechy, właściwości rzeczownika, z którym występuje w związku zgody.
ODMIANA:
głupi - mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski
STOPNIOWANIE:
stopień równy, wyższy, najwyższy
ładny, ładniejszy, najładniejszy
Stopień wyższy przyjmuje przyrostek -szy (rzadki - rzadszy).
Stopień najwyższy przyjmuje przedrostek naj- , dodany do stopnia wyższego (najgorszy).
Niektóre przymiotniki stopniują się nieregularnie.
dobry, lepszy, najlepszy
mały, mniejszy, najmniejszy
Niektóre przymiotniki nie mają form stopniowania, wówczas zróżnicowanie nasilenia ich treści mogą wyrażać przysłówki: bardziej -
najbardziej; więcej - najwięcej; mniej - najmniej.
pilny - mniej pilny - najmniej pilny
ZAIMEK
Obejmuje wyrazy będące równoważnikami rzeczowników, przymiotników, liczebników lub przysłówków.
Podział ze względu na funkcję:
- rzeczowne (ja, ty, ktoś, co, coś, nikt), jemu - celownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski;
- przymiotne (taki, jaki, który, inny, ten,twój, czyj, nasz), innego -
dopełniacz, liczba poj., r. męski;
- liczebne (tyle, kilka, ile);
- przysłowne (tak, jak, gdzie, kiedy, tam, wtedy), nieodmienny.
Podział ze względu na znaczenie:
- osobowe (ja, ty, on), on - mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski;
- zwrotne (się, sobie), sobie - celownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski;
- dzierżawcze - wskazujące na przynależnność lub posiadanie (mój, twój), naszego -D.,l.poj.,r.m;
- wskazujące (ten, tamten,ów);
- pytające (który?, czyj?);
- względne - łączące zdanie podrzędne z nadrzędnym ( który, jaki, wtedy, kiedy);
- nieokreślone (ktoś, coś, cokolwiek);
- przeczące (nikt, nic, żaden);
- upowszechniające (zawsze, każdy, wszyscy).
LICZEBNIK
Wyrazy określające liczbę lub kolejność.
Główne: sześć, jeden , trzynaście.
Ułamkowe: ćwierć, półtora.
Zbiorowe: dwoje, czworo.
Porządkowe: pierwszy, trzeci.
Mnożne: potrójny, pięciokrotny).
Wielorakie: dwojaki, trojaki.
PRZYSŁÓWEK
Bliższe określenie czasowników i przymiotników (nieodmienny), przez dodanie przysłówka precyzujemy i uściślamy treść (daleko, późno, szybko).
PRZYIMEK
Zaznacza związki podrzędne między wyrazami samodzielnymi (nieodmienny, niesamodzielny).
Pojedyncze: w, przed, za.
Złożone: zza, poprzez.
SPÓJNIK
Zaznacza związki współrzędne między wyrazami samodzielnymi oraz zdaniami.
Łączne: i, oraz, tudzież.
Rozłączne: lub, albo, bądź, czy.
Wyłączające: ani, ni.
Przeciwstawne: a, ale, lecz, jednak.
Wynikowe: więc, zatem, toteż, dlatego.
Synonimiczne: czyli.
PARTYKUŁA
Modyfikuje lub wzmacnia znaczenie innego wyrazu, wyrażenia lub zdania (nieodmienna, niesamodzielna), no, -że, oby, -li, niech.
WYKRZYKNIK
Dodatkowe wyrażenie uczuć (nieodmienny), ach!, och!, hop!, chlup!