Rozdział X. Niezależne od Rządu Organy Regulujące

§ 1. Narodowy Bank Polski

- podmiot emitujący pieniądze w ustalanej przez siebie wielkości, podejmuje on wszelkie inne decyzje, od których zależy utrzymanie dobrej kondycji pieniądza naszego kraju (np. ustalanie stopy oprocentowania, ustalanie wysokości rezerwy pieniężnej, ustalanie kursów walut obcych i inne)

- tak NBP realizuje konstytucyjne zadanie "odpowiedzialności za wartość polskiego pieniądza".

Mimo wynikającej z tego wszystkiego niezależności NBP od Rady Ministrów, ustawa dotycząca

NBP stanowi, że na NBP ciąży obowiązek wspierania polityki gospodarczej rządu, o ile nie

ogranicza to podstawowego celu NBP, którym jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Można

uznać to za kolejną konkretyzację zalecenia ze wstępu do Konstytucji odnośnie "współdziałania władz".

- NBP posiada co najmniej dwoisty charakter: z jednej strony jest bankiem, prowadzącym

działalność finansową, z drugiej strony jego organy są jednocześnie organami państwa, powołanymi do wykonania istotnych kompetencji publicznych. Kompetencje te mają charakter kompetencji z zakresu władzy wykonawczej i organy te należy zaliczyć do organów "drugiej władzy", ale wyłączyć z tzw. administracji rządowej

- Naczelną ideą ustrojową dotyczącą pozycji NBP, wynikającą z jego wyżej wskazanej funkcji jest jego niezależność od parlamentu i rządu. Chodzi o niezależność polityczną, brak możliwości uzewnętrznienia dezaprobaty dla merytorycznej działalności NBP ze strony tych organów, z

konsekwencjami polegającymi wówczas na odpowiednich zmianach personalnych i zmiany linii

postępowania.

- Pewną kontrolę NBP przeprowadza NIK, jest to jednak kontrola fachowa, nie polityczna

- ewentualne zarzuty NIK pod adresem Prezesa NBP przedstawiane mają być Sejmowi, jednak

konsekwencje takiej sytuacji nie są określone przez prawo

- NBP oraz jego organy muszą podlegać zarówno kontroli przestrzegania prawa jak i ponosić

konsekwencje jego naruszenia. Wśród nich ważna jest odpowiedzialność konstytucyjna Prezesa NBP przed TS.

- NBP działa przez swoje organy. Są nimi:

1) Rada Polityki Pieniężnej

2) Zarząd NBP

3) Prezes NBP, stojący na czele obu powyższych organów

- w skład RPP oprócz Prezesa NBP wchodzi również po 3 członków powoływanych przez Sejm, Senat i Prezydenta, wszyscy na 6-letnie i jednorazowe kadencje, rozpoczynające się jednocześnie.

Członkowie RPP powoływani przez Prezydenta powoływani są bez kontrasygnaty premiera (jak i wnioskowanie przez Prezydenta do Sejmu o powołanie Prezesa NBP), co oznacza, że rząd nie ma żadnego formalnego wpływu na skład RPP. Organy powołujące mogą dokonywać odwołania

odpowiednich członków RPP, lecz jedynie w wypadku zrzeczenia się przez nich funkcji, choroby uniemożliwiającej wypełnianie obowiązków, skazania wyrokiem sądowym za przestępstwo,

złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym

wyrokiem sądu, oraz jeśli nie zawiesili oni działalności w partii politycznej lub związku

zawodowym. Członkowie RPP (oprócz przewodniczącego, jako prezesa NBP) nie podlegają

natomiast odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS

- w skład Zarządu NBP, oprócz Prezesa, wchodzi 2 wiceprezesów oraz 4-6 członków, wszyscy powoływani przez Prezydenta na wniosek Prezesa NBP. (należy wnosić, iż konieczna jest tu

kontrasygnata premiera). W tym samym trybie następuje również ich odwołanie

- Prezes NBP wybierany jest przez Sejm, ale na konieczny wniosek Prezydenta, na 6-letnią kadencję, którą ta sama osoba może sprawować jedynie dwa razy. Prezes NBP jest organem

niezależnym o bardzo ograniczonej odpowiedzialności przed Sejmem, może być odwołany jedynie na skutek niewykonywania obowiązków z powodu długotrwałej choroby, skazania prawomocnym

wyrokiem za popełnienie przestępstwa, złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu oraz skazania przez TS na karę zakazu

zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością. Do tego odwołania wniosek Prezydenta nie jest już wymagany

- Naczelnym, konstytucyjnym organem NBP jest RPP. Powinna ona obradować przynajmniej raz w miesiącu, swe uchwały podejmuje większością głosów, w obecności co najmniej 5 członków, w tym przewodniczącego.

- konstytucyjnym zadaniem RPP jest ustalanie corocznie założeń polityki pieniężnej, a następnie, kierując się tymi założeniami, podejmowanie najważniejszych kroków zmierzających do stabilizacji pieniądza, w tym także ustanawianie przepisów prawnych.

- Zarząd NBP wykonuje uchwały RPP, ale przede wszystkim realizuje całokształt ustawowo

określonych zadań NBP poza tymi, które przypisane są Prezesowi NBP. Działalność zarządu, w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej, podlega kontroli RPP.

- Prezes NBP pełni funkcje reprezentacyjne, w czym należy widzieć również prawo składania

oświadczeń majątkowych w imieniu NBP. Reprezentuje także państwo polskie (a nie NBP) w

międzynarodowych instytucjach bankowych oraz - o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej - w międzynarodowych instytucjach finansowych. Główna jednak jego rola polega na przewodniczeniu RPP i Zarządowi NBP, co przyznaje mu istotny udział w rozstrzygnięciach tych gremiów. Oprócz tego jest przełożonym służbowym pracowników NBP, kieruje rewizją wewenętrzną w NBP.

- uchwalane przez RPP założenia polityki pieniężnej są przedstawiane Sejmowi, ale jedynie do wiadomości. Oznacza to, że nie są one przez Sejm zatwierdzane, zmieniane, odrzucane, służą jedynie do informacji Sejmu o tym jak może on np. kształtować budżet, gdyż założenia te

przedstawiane są równocześnie z przedłożeniem przez RM projektu budżetu państwa.

- Ustawa o NBP wymaga także przesłania przez Prezesa NBP projektów założeń polityki pieniężnej RM i Ministrowi Finansów, by można było je uwzględnić w toku opracowywania budżetu. Projekt budżetu jest również opiniowany przez RPP, ale tylko do wiadomości RM.

- z wykonania założeń polityki pieniężnej RPP przedstawia Sejmowi sprawozdanie w terminie 5

miesięcy od zakończenia roku budżetowego. I ten termin jest identyczny z terminem składania Sejmowi przez RM sprawozdania z wykonania budżetu, a podobnie jak wykonanie budżetu, tak

wykonywanie założeń podlega kontroli NIK, zaś analizę tego wykonania NIK przedkłada Sejmowi, jednak nie ma tu miejsca żadne uchwalanie absolutorium pod adresem RPP.

- Mimo braku podległości organów NBP wobec Sejmu i ich niezależności wobec RM nie wyklucza to powiązań między tymi organami (współdziałanie władz, wymóg wspierania polityki

gospodarczej rządu i inne)

- organy NBP mogą opiniować rządowe projekty ustaw z zakresu polityki gospodarczej oraz

mających znaczenie dla systemu bankowego, a Prezes NBP przedstawia Sejmowi i RM kwartalne

informacje o bilansie płatniczym i roczne zestawienie międzynarodowej polityki inwestycyjnej.

RPP także współdziała z Ministrem Finansów w opracowywaniu planów finansowych

- RM także jest zobowiązana do współpracy z odpowiednimi organami NBP - np. ustalanie polityki walutowej w porozumieniu z RPP, w szczególności zasad ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych. Do realizacji tak ustalanej polityki walutowej powołany jest następnie NBP.

- najważniejszą kompetencją RM wobec NBP jest prawo rządu do badania i zatwierdzania

rocznego sprawozdania finansowego NBP. Brak zatwierdzenia powoduje konieczność

ponownego przedstawienia sprawozdania, pozbawionego już niedociągnięć, skrytykowanych przez RM.

§ 2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

I. Uwagi wprowadzające

- trzecia instytucja ustalająca warunki kierowania przez rząd polityką państwa

- jest ona instytucją odpowiadającą za informację publiczną w najważniejszych środkach masowego przekazu - mediach elektronicznych w postaci radia i telewizji

- z wyjątkiem spraw objętych tajemnicą państwową lub tajemnicą innego rodzaju, o wszelkich innych sprawach powinna informować opinię publiczną publiczna radiofonia i telewizja, wyłączona

spod gestii władzy publicznej czyli parlamentu i rządu.

II. miejsce KRRiTV w konstytucyjnej strukturze organów państwa

- powołanie rady wynika z przekonania, że specyfika radia i telewizji nie nadaje się do

uregulowania "klasycznymi" formami ingerencji w sferę praw i wolności obywatelskich, powierzenie kontroli organom administracyjnym, prokuraturze czy sądom. (ważne jest że w

stosunku do radia i tv istnieje system koncesyjny)

- rozdział IV Konstytucji, poświęcony organom kontroli państwowej i ochrony prawa - jednym z podstawowych celów istnienia Rady jest badanie działalności innych podmiotów pod kątem

zgodności z obowiązującym prawem

- Rada ma niezależny w zasadzie status i nie jest formalnie podporządkowana innym organom

państwowym, w szczególności RM

- jest to jednak organ odmienny od innych. nie należy do niej ocena zachowania się innych organów władzy publicznej. Kontroluje ona działalność obywateli i ich zrzeszeń, a przede wszystkim instytucji prywatnych prowadzących lub zamierzających prowadzić działalność polegającą na

emitowaniu programów radiowych lub telewizyjnych, a także spółek akcyjnych publicznej

radiofonii i telewizji. Ponadto - jako jedyna z tej grupy- została ona upoważniona do działalności prawotwórczej

- zaliczano Radę do struktur władzy wykonawczej, jest wiele podobieństw, jednak pogląd teraz jest już raczej nieaktualny, ze względu na osobną kategorię organów państwa w Konstytucji, mimo, że działalność Rady ma w pewnej części charakter administracyjny.

III. Skład i organizacja KRRiTV

- uregulowanie konstytucyjne odnośnie KRRiTV - organ kolegialny o co najmniej trzyosobowym składzie. Ustawa reguluje stałą liczbę członków Rady w liczbie 5 osób, w tym przewodniczącego Rady (jako jej organu wewnętrznego) oraz zastępcę przewodniczącego. Wcześniej (do 2006 r.) Rada liczyła 9 członków

- jest to organ o ciągłym trybie działania, nie ma przerwy międzykadencyjnej ani nie ma w zasadzie momentu, gdy wygasają pełnomocnictwa Rady jako całości. Dla zapewnienia ciągłości,

ustawodawca przewiduje przedłużenie mandatu członków Rady, do powołania ich następców

- ustawa przyznaje Radzie autonomię wewnętrzną, nadając jej uprawnienia do samodzielnego określenia regulaminu swoich obrad. Zakres tej autonomii jest bardzo szeroki

- Jako organ kolegialny KRRiTV wykonuje swoje uprawnienia poprzez podejmowane uchwały. Dla ich przyjęcia wymagana jest zawsze kwalifikowana większość 2/3 głosów ustawowej liczby

członków Rady. Za projektem głosować powinno zawsze co najmniej 4 jej członków.

IV. Powoływanie i status prawny członków KRRiTV

- członków Rady powołują Sejm, Senat i Prezydent RP

- system powoływania jest analogiczny jak przy RPP, przy czym nie ma zasady równej liczebności nominatów poszczególnych organów kreacyjnych. Dwóch członków Rady powołuje Sejm, jednego

- Senat, dwóch - Prezydent

- Kadencja członków Rady wynosi 6 lat. Rozpoczyna się ona w dniu powołania "ostatniego" z członków. Kończy się tego samego dnia. Osoby powołane na opróżnione w trakcie kadencji miejsce piastują urząd tylko do czasu, gdy wedle ustawy kończyłaby się kadencja ich poprzednika. Zakaz reelekcji.

- członkowie rady powinni wyróżniać się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu (Rada powinna być ciałem o składzie profesjonalnym)

- tryb powoływania członków regulują regulaminy Sejmu i Senatu. Nominacja Prezydencka

zwolniona jest z kontrasygnaty. Ma to wyeliminować wpływ Rządu na KRRiTV.

- odwołanie członka Rady może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie. Dwie

grupy sytuacji:

1) zależne bezpośrednio od woli członka KRRiTV - zrzeczenie się funkcji

2) niezależne od woli członka rady - 4 sytuacje - choroba uniemożliwiająca sprawowanie

funkcji, skazanie prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej,

naruszenie przepisów ustawy, stwierdzone przez TS oraz złożenie niezgodnego z prawdą

oświadczenia lustracyjnego, co musi być stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu

- zakaz należenia do partii politycznych, związków zawodowych, zakaz prowadzenia działalności publicznej, niedającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji. Zakaz sprawowania mandatu parlamentarnego, nakaz zawieszenia członkostwa we władzach stowarzyszeń, związków

pracodawców, organizacji kościelnych i związków wyznaniowych oraz zasadniczo zaprzestanie

innej pracy zarobkowej

- choć nie ma takiej zasady wprost, to jednak członkowie Rady zajmują pozycję niezależną, także od innych władz publicznych. Rozpatrywać to można w trzech aspektach:

1) niezależności od organów powołujących - ograniczona możliwość odwołania, zakaz

reelekcji

2) niezależności od nadawców programów - zakaz zajmowania się pośrednio lub

bezpośrednio działalnością w zakresie emitowania programów radiowych lub telewizyjnych oraz posiadania akcji czy udziałów spółki będącej nadawcą programów radiowych lub telewizyjnych 3) niezależności od partii politycznych i niektórych grup nacisku

- niezależność nie jest jednak bezwzględna, Rada jako całość podlega kontroli w zakresie

działalności, a wyrazem kompetencji kontrolnych jest obowiązek składania corocznego

sprawozdania i informacji o podstawowych problemach radiofonii i telewizji oraz możliwość jego odrzucenia przez organy powołujące członków Rady

- stanowisko członków Rady z wyjątkiem przewodniczącego (i ewentualnie jego zastępcy) jest jednolite. Wszyscy posiadają te same prawa i dysponują taką samą liczbą głosów

V. Pozycja Przewodniczącego KRRiTV

- autonomia wewnętrzna Rady - sama powołuje swojego przewodniczącego, z tym że może nim

zostać tylko osoba już zasiadająca w radzie. Wybierany on jest większością 2/3 głosów zgodnie z zasadami ogólnymi dotyczącymi podejmowania uchwał przez Radę. Ponosi on odpowiedzialność

przed Radą, może go ona bowiem odwołać przy zachowaniu analogicznych warunków dotyczących

większością

- przewodniczący zajmuje stanowisko szczególne i jego uprawnienia wykraczają daleko poza

kompetencje samej Rady.

- kieruje on pracami Rady i reprezentuje ją na zewnątrz, wobec obywateli i innych organów

państwa. Wchodząc w skład Rady, przewodniczący dysponuje naturalnie prawem głosu przy

podejmowaniu uchwał przez Radę. Dodatkowo ma on uprawnienia do podejmowania decyzji

administracyjnych, zwłaszcza w zakresie:

1) udzielania koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych

2) cofania udzielonej koncesji, nakazywania zaniechania przez nadawcę działań

naruszających przepisy prawa lub warunki koncesji

3)nakładania kar pieniężnych na nadawców naruszających obowiązki, wynikające z

przepisów ustawy oraz w szczególnych wypadkach na osoby kierujące działalnością nadawcy

- przewodniczący jest w sensie formalnym odrębnym od Rady organem władzy publicznej.

- Jego kompetencje są w części ściśle związane z uchwałami Rady, które stanowią podstawę jego decyzji administracyjnych np. przy udzielaniu koncesji

- W pewnym zakresie są wykonywane samodzielnie - np. kontrola wobec nadawców. Może on

wobec nich zażądać wszelkich materiałów i wyjaśnień w zakresie ich działań objętych regulacją ustawową i wzywać do zaniechania naruszania przepisów ustawy, uchwał KRRiTV oraz warunków

koncesji. Sprawuje więc bieżącą kontrolę nad działalnością nadawców programów radiowych i

telewizyjnych, choć należy podkreślić, że kontrola ta nie może przybrać charakteru cenzury prewencyjnej.

- przewodniczący podlega Radzie, nie może np. odmówić koncesji, gdy wniosek o nią

zaaprobowała Rada. Natomiast w pozostałym zakresie przewodniczący ma formalnie niezależną

pozycję, albowiem jako adresat ustawowych uprawnień nie jest związany stanowiskiem rady

- funkcja przewodniczącego ma dwoisty charakter - z jednej strony jest organem kierowniczym i wykonawczym Rady, z drugiej strony samodzielnym organem państwowym

IV. Kompetencje KRRiTV

- stanie na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji - dyrektywa, która jednak nie nadaje żadnych uprawnień

- Na gruncie ustawy kompetencje ujęte są szerzej - stanie na straży samodzielności nadawców oraz otwartego i pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji, co uznać można za gwarancję szeroko rozumianej wolności wypowiedzi i prawa do informacji.

- analizując szczegółowe kompetencje Rady, można wyróżnić następujące funkcje:

1) prawotwórczą

2) koncesyjną

3) kreacyjną

4) kontrolną

5) opiniodawczo-programową

6) finansową

- Najważniejsze są 4 pierwsze z nich w zakresie wolności słowa. Zakres działania Rady jest cały czas przedmiotem daleko idących kontrowersji

1. Funkcja prawotwórcza

- Rada może wydawać rozporządzenia.

- należy jednak zaznaczyć, że z przepisu przewidującego programowanie kierunków polityki

państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji w porozumieniu z Prezesem RM wypływa obowiązek Rady informowania szefa rządu o zamierzonych i przygotowanych aktach prawnych z

zapewnieniem możliwości przedstawienia przez niego swego stanowiska

- udzielone pełnomocnictwa są bardzo szerokie, niekiedy wkraczają wręcz w materię ustawową -

np. upoważnienie blankietowe - delegacja do określania trybu postępowania w sprawach

związanych z ustawowo zagwarantowanym uprawnieniem partii politycznych i innych organizacji społecznych do przedstawiania stanowiska w sprawach publicznych. W tym przypadku cały ciężar regulacji oddany został Radzie.

2. Funkcja koncesyjna

- podejmowanie rozstrzygnięć w sprawie udzielania koncesji. Ustawa przewiduje w tym zakresie szczególną procedurę, a dodatkowo ustawodawca upoważnił Radę do określenia szczegółowego

trybu postępowania w tej materii. Należy uznać, że w sprawach nieuregulowanych stosuje się odpowiednio przepisy procedury administracyjnej, choć ustawa do niej nie odsyła

- najpierw ogłasza się możliwość uzyskania koncesji. Dokonuje tego przewodniczący Rady w

porozumieniu z Prezesem Urzędu Komunikacji Elektronicznej, który jest centralnym organem

administracji rządowej. Po upływie terminu składania wniosków rozpoczyna się właściwe

postępowanie prowadzone łącznie dla wszystkich wnioskodawców. Ustawodawca precyzuje

kryteria, co ogranicza swobodę rady. Procedura obejmuje przedewszystkim analizę pisemnych

wniosków. po zakończeniu postępowania wyjaśniającego Rada podejmuje uchwałę w sprawie

udzielenia koncesji określonemu wnioskodawcy. Odnośnie warunków technicznych potrzebne jest jeszcze porozumienie z Prezesem UKE. Na podstawie rozstrzygnięcia Rady przewodniczący

podejmuje formalną decyzję w sprawie koncesji - pozytywną dla jednego wnioskodawcy,

negatywną dla pozostałych. Nie ma możliwości odwołania. Naruszenie zasady dwuinstancyjności, jednak można wnieść skargę do sądu administracyjnego

3. Funkcja kreacyjna

- obsada organów zarządzających jednostek publicznej telewizji i radiofonii - Rada wybiera członków rad nadzorczych publicznych spółek radiofonii i telewizji z zastrzeżeniem prawa

powołania jednej osoby do każdej z tych rad przez Ministra Skarbu Państwa oraz powołuje Rada po 15 członków ich rad programowych

4. Funkcja kontrolna

- uprawnienie w przedmiocie cofnięcia koncesji - kompetencje podzielone między Radę a

przewodniczącego.

- dwie ostatnie funkcje mają mniejsze znaczenie z punktu widzenia konstytucyjno-prawnego

- rada w porozumieniu z premierem projektuje kierunki polityki państwa w zakresie radiofonii i telewizji, i opiniuje akty ustawodawcze i umowy międzynarodowe w tej dziedzinie. Przepis ten obliguje inne organy państwowe do przesyłania Radzie stosownych dokumentów

- uprawnienia o naturze finansowej - pozostają poza zakresem rozważań konstytucyjno-prawnych (TK uznał ustalanie wysokości abonamentu przez Radę za niekonstytucyjne (by the way))

VII. Odpowiedzialność Rady i jej członków

- organ niezależny, jednak istnieje odpowiedzialność polityczna - sytuacja gdy Rada zaprzestaje swej działalności - następuje to po negatywnej ocenie jej pracy przez obie izby parlamentu i prezydenta.

- Rada ma obowiązek przedstawiać tym organom coroczne sprawozdania.

- Gdy odrzucenie sprawozdania następuje przez trzy podmioty, które powołują członków Rady

następuje zaprzestanie działalności. Ustawa przewiduje, że wygaśnięcie kadencji następuje w 14

dni od dnia ostatniej uchwały jednej z izb, należy przyjąć, że jeśli w ciągu tego terminu Prezydent nie dokona takiej czynności, to kadencja nie wygasa.

- konieczność kontrasygnaty postanowienia Prezydenta w sprawie potwierdzenia wygaśnięcia

kadencji KRRiTV przez premiera

- odpowiedzialność ma charakter solidarny - cała Rada ponosi odpowiedzialność

- dodatkowo członkowie Rady ponoszą indywidualną odpowiedzialność przed TS