Moja wizja oświaty w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku

Kończący się XX wiek stanowi wyjątkowy okres w dziejach całej

ludzkości. Wydarzenia minionych lat wstrząsnęły całym światem i odcisnęły swe piętno na życiu

wszystkich społeczeństw. Wiek XX kojarzy się z takimi wydarzeniami jak: dwie Wojny

Światowe, Rewolucja Radziecka, zrzucenie bomby atomowej, lot na księżyc i “spacer w

Kosmosie”, zburzenie Muru Berlińskiego, Pierestrojka, katastrofa w Czarnobylu. Okres ten

wiąże się także z wynalezieniem mikroprocesorów, technologii cyfrowych, rozwojem przemysłu,

medycyny a przede wszystkim technologii informacyjnej. Pod koniec XX wieku następują

kolejne zmiany społeczne, które wynikają z odejścia od społeczeństwa przemysłowego i

zbliżenia się do nowej cywilizacji. Jesteśmy świadkami rewolucji, która przemienia wiele

dziedzin życia.

Zachodzące zmiany dotyczą:

-

szybkiego rozwoju technologii informatycznej, która staje się bardziej dostępna oraz

szybsza i tańsza;

-

globalizacji produkcji, finansów oraz rynków;

-

nowych wyzwań dotyczących roli i wzajemnych więzów między strukturami krajowymi i

międzynarodowymi;

-

innowacji i przedsiębiorczości, zwłaszcza po usunięciu barier granic i języka1

W dobie cywilizacji informacyjnej większe znaczenie będą odgrywać ci, którzy z

łatwością docierają do odpowiednich źródeł informacji, potrafią je przetwarzać i stosować.

Wiedza będzie więc najważniejszą wartością cywilizacji. Można ją określić jako nowy rodzaj

władzy.

Współcześnie nie jest zbyt trudno mieć dostęp do informacji. Wystarczy mieć komputer,

modem, pokryć koszty związane z używaniem telefonu i Internetu oraz znać języki obce,

zwłaszcza angielski.

Jeżeli nauczyciel, lekarz, polityk, pracownik naukowy nie korzysta ze zbiorów

internetowych sam siebie stawia w pozycji wyłączonego z walki o władzę.

Idea społeczeństwa informacyjnego nawiązuje do “oświeceniowej wiary w postęp i

racjonalność”. Pogłębia się przekonanie, że informacja jest niezbędna do naszego przetrwania.

W dobie cywilizacji informacyjnej technologia komputerowa jest tym czym w

cywilizacji przemysłowej była mechanizacja. Dzięki połączeniom satelitarnym, telewizji,

telefonom, wykorzystaniu światłowodów i komputerów dostęp do informacji staje się pełniejszy.

Rewolucja informacyjna stała się najnowszą transformacją społeczno-ekonomiczną, która

przeobraziła społeczeństwo. Dziś nowe technologie decydują o formach produkcji i sposobie

życia. Praca, zabawa, oświata, stosunki w rodzinie powoli przystosowują się do nowej

technologii.2

1 Pachociński R. “Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń”

Warszawa 1999 s. 7

2 Pachociński R. “Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń”

Warszawa 1999 s. 24

2

Charakterystycznym zjawiskiem społecznym we współczesnym świecie jest

koncentrowanie się jednostki na rodzinie i domu rodzinnym. Najnowsze technologie

informacyjne sprzyjają realizacji tych potrzeb. Nie wychodząc z domu można realizować

zlecenia bankowe, dokonać zakupów, a w domu, wspólnie z rodziną bawić się, szybko

przygotować posiłek dzięki kuchence mikrofalowej, itd. Wystarczy telefon, karta kredytowa,

odbiornik telewizyjny, Internet.

Czy można sobie wyobrazić zmiany jakie mogą dotyczyć

szkoły i oświaty w dobie cywilizacji informacyjnej, w czasach gdy będziemy żyć w “globalnej

wiosce”?

Zastanawiając się nad wizją oświaty XXI wieku trzeba najpierw odpowiedzieć na pytanie,

w jaki sposób ludzie będą wykonywać pracę zarobkową a jak wypoczywać?

Najbliższe lata szkoły to powszechne zastosowanie technologii komputerowej.

Niezależnie od tego, jaką pracą będzie zajmować się człowiek, czy będzie aktorem,

nauczycielem, czy lekarzem będzie musiał zdobyć umiejętności wykorzystania komputera w

swojej działalności.

Czy komputer to tylko narzędzie , które zastąpi nam maszynę do pisania? Może dzięki

dostępowi do Internetu nie będą potrzebne już podręczniki, zeszyty, biblioteki? Czy tak należy

wyobrażać sobie nadchodzące zmiany w szkole?

Dzieci i nastolatki mają komputery w domach i szkołach. Całymi dniami korzystają z

Internetu. Po zajęciach spotykają się w kawiarniach internetowych. Potrafią tylko rozmawiać

przez ekran komputera. Będą poznawać dzieła kultury narodowej poprzez Internet. Tradycyjne

kino czy muzeum przestanie dla nich istnieć. Społeczeństwo informatyczne, a zwłaszcza dzieci i

młodzież będzie zatem potrzebowało nowej oświaty.

Warto podkreślić, że oświata i szkoła to przede wszystkim uczeń i nauczyciel.

Zagadnienie jakie należy poruszyć mówiąc o jakichkolwiek zmianach czy wizjach dotyczy

zatem właśnie roli w systemie szkolnym ucznia i nauczyciela i ich wzajemnych korelacji.

Nowa cywilizacja żąda od społeczeństw ustosunkowania się do zachodzących zmian. Do

tych zmian dostosować się musi również szkoła. Kupisiewicz stwierdza, że:

“(...) Szkoła musi być ustawicznie doskonalona, wrażliwa na edukacyjna potrzeby jednostki i

społeczeństwa, podatna na innowacje wynikające z rozwoju nauki, życia społecznego, techniki i kultury, otwarta na problemy naszej cywilizacji, które w coraz większym stopniu i coraz szybciej urastają – inaczej niż dawniej – do rangi problemów globalnych.(...)”

śyjemy w wielkie “globalnej wiosce”. Świadomość powiązania wszystkich krajów jest

widoczna zwłaszcza dzięki środkom masowego przekazu. Telekomunikacja, komputer

doprowadziły do “skurczenia” naszego globu. Pojęcia odległości i czasu, dzięki nowym

technologiom elektronicznym nabierają innego znaczenia.

3

Idea społeczeństwa globalnego zakłada możliwość powstania społeczeństwa

kosmopolitycznego, które zachowałoby tradycje narodowe dzięki uznaniu takich

ponadczasowych wartości jak pokój, sprawiedliwość, równość i wolność.3

Najnowsze technologie elektroniczne, cyfrowe wpływają na rozwój różnych dziedzin

życia człowieka. Również oświata korzysta z nowych technologii. Zachodzące w niej zmiany,

wynikające z rozwoju technologii (komputery, telekomunikacja) i potrzeb społeczeństwa muszą

polegać nie na tym aby kształcić nie lepiej ale inaczej. Należy zwrócić uwagę, że:

“ wiedza to przetworzona informacja dzięki inteligencji człowieka lub maszyny. Mądrość to

wiedza, której wykorzystanie jest uzależnione od wartości, zasad etycznych i dobrego

wychowania”4

Szkoła była zawsze miejscem, gdzie zgłębiano tajniki wiedzy. W całych dziejach naszej

cywilizacji zmieniały się instrumenty, dzięki którym dochodzono wiedzy. Zawsze jednak był

uczeń i nauczyciel, czyli ten, który szuka wiedzy i ten, który pomaga ją odnaleźć.

Należy się zastanowić jak dzisiejsza cywilizacja, a zatem najnowsze technologie mogą

zmienić szkołę. Czy jesteśmy w stanie przewidzieć tempo tych przemian? Czy wiemy do czego

dążymy?

Dzisiejsza cywilizacja opiera się na dostępie do informacji, która jednak nie jest

równoznaczna z wiedzą, ale jest niezbędna. Szkoła musi zwrócić uwagę na tę istotną różnicę.

Dynamiczna istota koncepcji współczesnej wiedzy najbardziej jest widoczna w działaniu

sieci komputerowych. Internet jest bardzo elastycznym, szybko zmieniającym się środowiskiem,

w którym najłatwiej jest obserwować zdolność człowieka do uzyskiwania i wykorzystywania

informacji.5

Szkoła to zdobywanie wiedzy. Tradycyjna wiedza staje się informacją, którą należy

pozyskiwać w dynamicznym procesie poszukiwania znaczenia.

Zdobywanie informacji w szkole będzie o wiele łatwiejsze dzięki nowym technologiom.

Największe znaczenie będzie miała łatwość posługiwania się komputerem oraz umiejętność

wykorzystywania danych zawartych w Światowych Sieciach WWW.

Być może również technologia wirtualna odegra pewne znaczenie w procesie przyswajania

nowej wiedzy. Jednak najbliższe 10 lat nowego wieku, ze względów finansowych nie będzie

należało do tej technologii w szkole.

Tak jak wcześniej napisałam wiedza jest warunkowana przez dostęp do informacji,

również w szkole. Wiąże się to z koniecznością zastosowania w szkołach komputerów.

3 Pachociński R. “Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń”

Warszawa 1999 s. 38

4 tamże s. 60

5 Pachociński R. “Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń”

Warszawa 1999 s. 62

4

Dzisiejszy uczeń z większą łatwością posługuje się komputerem i korzysta z materiałów

internetowych częściej niż z leksykonów, encyklopedii czy atlasów.

Internet przyczynił się do powstawania olbrzymich zasobów informacji, które nigdy w

przeszłości nie były tak dostępne i tanie. Problem stanowi jedynie fakt, że większość materiałów

internetowych znajduje się w bazach informacyjnych w USA. Dla Europejczyka “ściąganie”

plików internetowych trwa bardzo długo, gdyż łącza pomiędzy Europą a Stanami Zjednoczonymi

są przeciążone a często zupełnie zablokowane. Dlatego korzystanie z takich danych dla uczniów

w godzinach nauki szkolnej na pewno nie będzie możliwe. Poważną barierą dla użytkowników

Internetu jest konieczność bardzo dobrej znajomości języka angielskiego.

Nie da się jednak ukryć, że Internet zmienił i dalej będzie zmieniał spojrzenie na świat.

Technologia informatyczna umożliwia badania nie tylko zawodowym naukowcom ale również

nauczycielom, uczniom i rodzicom.

Należy tu jeszcze raz zwrócić uwagę na rolę nauczyciela. Musi on zdawać sobie sprawę,

że jego zadaniem jest takie pokierowanie uczniami, aby dzięki dostępowi do odpowiednich

informacji mogli oni uzyskaną wiedzę umiejętnie wykorzystać i przetwarzać.

Odpowiednio wykształcony nauczyciel to ten, który dzięki rozwijającej się technologii

informatycznej umie:

-

uzupełnić wiedzę przedmiotową,

-

zdobyć wiedzę pozwalającą usprawnić swoje umiejętności nauczania,

-

przygotować się do pracy badawczej.6

Dzięki Internetowi uczniowie sami będą angażować się w podnoszenie wiedzy i

umiejętności.

Nowa szkoła to tworzenie grup rówieśników wspólnie docierających do informacji pod

okiem nauczyciela.

Trzeba pamiętać, że nauczyciele znajdują się w gorszej sytuacji niż uczniowie. Ludzie

młodzi znacznie szybciej i pewniej przyswajają sobie technikę zdobywania informacji przez

Internet niż wychowawcy, którzy nie czują się zbyt pewnie w otoczeniu urządzeń technologii

informacyjnej.7 W takiej sytuacji może dojść do zamiany ról. Nauczyciel stanie się uczniem. Być

może dzięki temu zmienią się stosunki nauczyciel – uczeń. Staną się oni partnerami w dążeniu

do zdobywania wiedzy.

Największą wartością a jednocześnie zagrożeniem niesionym przez Internet jest wolny

dostęp do informacji. Szkoła poprzez kształtowanie prawidłowych postaw może w tym wypadku

spełniać bardzo ważną rolę. Nauczyciel jako opiekun może nauczyć mądrego korzystania z

informacji zawartych w bazach informacyjnych Internetu.

Rolą szkoły jest zatem przygotowanie wychowanków do funkcjonowania w nowej

rzeczywistości. Dotychczasowy sposób przekazywania wiedzy encyklopedycznej i kształcenia

6 Pachociński R, Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń

Warszawa 1999 s. 65

7 tamże s. 67

5

prostych umiejętności poznawczych spotyka się z coraz mniejszym zainteresowaniem na rynku

pracy.

Dzisiaj nie wystarcza umiejętność czytania, pisania i liczenia. Szybki rozwój nowej

wiedzy wymusza zdobywanie umiejętności poznawczych wyższego rzędu, pomocnych w

rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji.8

Nowa szkoła musi być przygotować odpowiednio wykształconych ludzi aby mogli

sprostać nowym wyzwaniom cywilizacji informacyjnej. Rolą szkoły będzie kształcenie tak aby

nauczyć szybciej i lepiej myśleć. Rolą oświaty będzie nauczenie radzenia sobie z niewiadomym.

Zgodnie z psychologiczną tezą Wygotskiego uczenie się jest rezultatem społecznych

interakcji między jednostkami oraz wewnątrz jednostki. Wiedza jest formułowana poprzez

interakcję jednostek ze społeczeństwem.

Teoria społecznego konstruktywizmu zwraca uwagę na rolę rówieśników w procesie uczenia się

i podkreśla, że z założenia uczenie ma charakter społeczny.

Podsumowując należy podkreślić, że zawsze, w każdej epoce uczenie się opierało się na

współpracy i współzawodnictwie oraz przyznawaniu nagród za sukcesy w nauce.

Wydaje się, że te same elementy będą w dalszym ciągu siłą napędową szkoły XXI wieku.

Dzięki współpracy i współzawodnictwu uczniowie będą osiągać kolejne sukcesy w zdobywaniu

wiedzy. Zmieniać się będą jedynie: sposób dotarcia do niej, metody i pomoce. Nie będzie to

książka a Internet lub sieć satelitarna.

Uczenie się w szkole XXI wieku wykształci umiejętność współdziałania w dotarciu do

informacji. Nowa szkoła powinna uczyć samodzielności, współpracy i inicjatywy. Powinna

uczyć myślenia kreatywnego i twórczego. Bardzo istotne jest nauczenie dokładnego,

precyzyjnego przekazywania informacji, czyli rozwijanie myślenia i języka. Ważna jest również

nauka kompetencji słowa, myśli i czynu.

Szkoła musi pomóc uczniom w krytycznym postrzeganiu rzeczywistości. Jej zadaniem

jest kształcenie uczniów tak, by mogli zadawać refleksyjne pytania, a także samosprawdzać się

prowadzić refleksje nad własnym myśleniem i planować przyszłość. Rolą nauczyciela jest być

bardzo blisko uczniów. Musi być on modelem do

naśladowania. Dzięki swej wiedzy jest on kimś w rodzaju trenera, eksperta, który ocenia próby

rozwiązania problemów, podpowiada odpowiednie strategie, ocenia eksperymenty uczniów,

prowadzi z nimi dyskusje. Dzięki takim postawom nauczyciela uczniowie uczą się więcej.

Nauczyciel przestaje być instruktorem, który jedynie przekazuje wiedzę. Dzięki

akceptacji i zaufaniu uczniów do nauczyciela powstaje odpowiednie środowisko wychowawcze.

Uczeń w szkole poznaje co to jest wolność ale i co oznacza dyscyplina.

8 Pachociński R. “Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń”

Warszawa 1999 s. 72

6

Nauczanie w szkole daje szansę poznawania różnych celów życia, różnych celów

działania. Rozwój wyobraźni ułatwia przygotowanie ucznia do rozmaitych wersji przyszłości.

Celem szkoły jest kształcenie giętkości w myśleniu. Największy akcenty kładzie się na

to, że każdy powinien sam zadbać o naukę własną.

Z punktu widzenia społeczeństwa informacyjnego istnieje przepaść pomiędzy tym co jest

nauczone w szkole, a tym co jest niezbędne do rozwoju społeczeństwa.

Można zadać pytanie czy umiejętność odręcznego pisania będzie miała znaczenie w przypadku,

gdy powszechnie stosuje się klawiaturę komputera. Prawdopodobnie o wiele ważniejsza jest

umiejętność precyzyjnego wydawania poleceń ustnie ze względu na upowszechnienie się

urządzeń elektronicznych, zdolnych do współdziałania z człowiekiem na podstawie wydawanych

poleceń ustnych.

Szkoła powinna zwracać uwagę na promowanie umiejętności mówienia, pisania i rozumienia

poleceń i instrukcji.

Konwencjonalna szkoła oparta na systemie klasowo – lekcyjnym będzie współistnieć ze

szkołą wirtualną. Będzie spełniać funkcję socjalizacyjną.

Będzie miejscem, gdzie dzieci współpracują ze sobą, uwrażliwiają się nawzajem, stają się

odpowiedzialne za innych.9

Sama technologia informacyjna, zastosowanie jej urządzeń w szkole nie jest w stanie

przyczynić się do osiągnięcia wyższych wyników w nauce. Potrzebne jest dobre planowanie

procesu nauczania oraz wysoki poziom pracy nauczyciela.

Większa liczba komputerów w szkole nie oznacza jej wyższego poziomu nauczania i większych

umiejętności uczniów.

Strach nauczyciela, że jego uczniowie radzą sobie z komputerem lepiej niż on powoduje

obwinianie się nauczycieli, którzy w konsekwencji uciekają przed nowymi technologiami.

Należy uświadomić sobie, że komputer jest tylko środkiem do zdobywania wiedzy. To, że

dzieci lubią pracować na komputerze nie oznacza, że uczą się czegoś ważnego. Technologia

informacyjna spełni swoją rolę w szkole wtedy, gdy ich kierownictwo i nauczyciele będą

wiedzieć jak jest jej rola, oraz poznają jej mocne i słabe strony.10

Zastanawiając się nad tym jaka będzie oświata w XXI wieku trzeba znać

odpowiedź na pytanie co będą robić ludzie, jakie umiejętności będą im potrzebne?

Oświata zawsze służyła politycznym i ekonomicznym celom społeczeństwa. Rola szkoły

wzrośnie w kształtowaniu wartości, właściwych relacji między jednostkami w przekazywaniu

grupowej i społecznej wiedzy. Coraz bardziej widoczny będzie humanistyczny, społeczny i

9 Pachociński R. “Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń”

Warszawa 1999 s. 93

10 tamże s. 119

7

kulturalny aspekt oświaty. Szkoła będzie promować umiejętności interpersonalne, oraz

kształtować wartości moralne i etyczne.

W dzisiejszym świecie obserwujemy ogromne przyspieszenie zmian dokonujących się

wokół nas. Nigdy tak wiele nie zależało od tego, jakie mamy wykształcenie.

Być może właśnie dlatego najważniejszą rolą szkoły XXI wieku będzie rozwijanie

samodzielności, aktywności, innowacyjności i różnych technik komunikowania się.

Człowiek nowego wieku będzie w dużej mierze pracował nieporównywalnie bardziej

samodzielnie niż dotychczas ale z pomocą najnowszych urządzeń informacyjnych.

Mam nadzieje, że szkoła będzie również uczyć jak w epoce globalizacji i cywilizacji

informacyjnej pozostać człowiekiem przez durze C.

Tylko dzięki prawdziwym wartościom takim jak miłość, piękno, życzliwość, otwartość

człowiek będzie mógł samodzielnie wybrać to co lepsze dla niego i innych.

śycie zmusza nas do podejmowania ważnych decyzji. Może dzięki szkole te wybory będą

łatwiejsze.

Istotą kształcenia czyli uczenia i uczenia się jest wiedza. Szkoła zawsze uczyła jak ją

nabywać. W tym procesie uczestniczą nauczyciel i uczeń. Współczesna technologia

informacyjna pozwala na zastosowanie nowoczesnych technik ułatwiających czy wręcz

umożliwiających ten proces.

Czy rozwój technologii pozwoli na wprowadzenie nowych metod do powszechnego

zastosowania w każdej szkole? Prawdopodobnie nie będzie to możliwe. W obecnej chwili

obserwuje się różnice w dostępie do nowoczesnych technologii. Podstawowe trudności to koszty.

Powstaje po raz kolejny problem podziału na biednych i bogatych.

Jedyną szansą na rozwiązanie tego problemu może być realizacja koncepcji globalizacji

wszystkich struktur życia. Bo tylko wielostopniowe powiązania przekraczające granice państw

mogą zmniejszyć dystans między narodami. Ale tu znowu pojawia się pytanie czy szkoła jest

przygotowana do tych zmian?