DZIECKO NADPOBUDLIWE

NADPOBUDLIWOŚĆ PSUCHORUCHOWA JEJ CECHY I

PRZYCZYNY

Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo to dziecko sprawiające otoczeniu najwięcej trudności wychowawczych ze względu na gwałtowne, często niepohamowane reakcje emocjonalne (płacz, krzyk, złość), ruchowe (bójki, niszczenie przedmiotów, pośpiech i chaotyczność w zachowaniu, znaczna ruchliwość i żywiołowość) i poznawcze (brak koncentracji na zadaniu, chaos myślowy, gonitwa myśli itp.). Bezpośrednią przyczyną takich zachowań dziecka nadpobudliwego jest od strony fizjologicznej wyraźna przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad hamowaniem [T. Bednarska 1980, H. Spionek 1970].

Jeżeli w fazie największego wzrostu mózgu występują jakieś przeszkody, mogą one doprowadzić do zmniejszenia się liczby połączeń nerwowych oraz spowodować niezbędne procesy dojrzewania. To może zaburzyć dynamikę procesów nerwowych, wpłynąć na opóźnienie kształtowania się mowy, pisania, czytania oraz myślenia.

Do przyczyn nadpobudliwości od strony biologicznej można zaliczyć różne czynniki uszkadzające OUN w okresie płodowym, okołoporodowym jak i później.

Mogą to być:

- czynniki uszkadzające komórkę nerwową (alkohol, narkotyki itp.);

- choroby zakaźne lub inne w okresie ciąży;

- zatrucia ciąży i niewłaściwe odżywianie się;

- urazy mechaniczne lub niedotlenienie w czasie porodu.

Istotną rolę w powstawaniu zaburzeń zdrowia psychicznego przypisuje się czynnikom społecznym. Dziecko o słabym systemie nerwowym szybciej i mocniej reaguje na nieprawidłowe sytuacje środowiskowe.

U

źródła powstawania zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci leżą: 1. Szkodliwe czynniki składające się na atmosferę emocjonalną rodziny takie jak:

- niezrozumienie i nie zaspakajanie potrzeb psychicznych dziecka;

- atmosfera jawnych konfliktów;

- zakłócenia komunikacji np. sprzeczne komunikaty;

- osobowość rodziców np. matki nerwicowe, nadmiernie chroniące, pedantyczne, wymagające.

2. Atmosfera panująca w środowisku poza rodzinnym – są to głównie przedszkole i szkoła. Nadmierne wymagania powodują u dzieci stan frustracji i napięcia w związku z niemożliwością sprostania im.

1

3. Sytuacje traumatyczne występujące nagle: utrata bliskiej osoby, nagła ciężka choroba dziecka lub kogoś z rodziny, przeżycie uczucia bardzo silnego zagrożenia.

Ostatnie badania naukowe mówią o negatywnym wpływie

oddziaływania zwiększonego pola elektromagnetycznego na kobiety w ciąży oraz na centralny układ nerwowy u dzieci.

Naukowcy z Medical College w Milwankee sądzą, że najbardziej niekorzystnie wpływają na organizm pola elektromagnetyczne o małych siłach – pochodzące np. z telewizji kablowej, kuchenki mikrofalowej, świateł

fluorescencyjnych komputerów, video, telefonów komórkowych, faksów, sekretarek automatycznych, suszarek do włosów, koców elektrycznych.

Badania wykazują, że w kulturach z zawansowaną techniką więcej noworodków wykazuje stan ,,podekscytowania’’, niemal szoku. Brak im naturalnego systemu i koordynacji.

OBJAWY NADPOBUDLIWOŚCI

PSYCHORUCHOWEJ

Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej. Typowe objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej to: wzmożona ekspansja ruchowa niepokój ruchowy [H. Spionek 1965]. Dzieci, u których występuje wzmożona ekspansja ruchowa charakteryzują się ruchliwością, biegają, skaczą, krzyczą, na lekcji wyrywają się do odpowiedzi, machają rękoma, są pełne energii, szukają każdej okazji, aby wyżyć się ruchowo. Natychmiast wykonują każde polecenie nauczyciela związane z ruchem. Gorzej jest gdy mają coś wykonać na miejscu, w skupieniu. Nie mogą wtedy zapanować nad własnym pobudzeniem

ruchowym. Na polecenia nauczyciela nie zwracają uwagi, co nie wynika z ich negatywnej postawy emocjonalnej, lecz z nieumiejętności panowania nad własnym pobudzeniem. Pobudzenie to wzrasta, gdy dziecko przebywa w grupie. Dlatego w domu może być spokojniejsze, a podczas indywidualnej rozmowy nadpobudliwość może się nie ujawniać. Odpowiednie kierowanie dzieckiem daje dobre wyniki wychowawcze. Wadliwe oddziaływanie powoduje natomiast wtórne zaburzenia emocjonalne. Przy większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może występować także niezręczność, brak dokładności, precyzji, co sprawia, że dzieci te ciągle coś tłuką, zrzucają, łamią i ulegają wypadkom.

Inaczej objawia się niepokój ruchowy. Dzieci wykonują wtedy wiele drobnych, niepotrzebnych ruchów, na przykład bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół

2

nich. Niepokój ruchowy często objawia się dodatkowymi skurczami mięśni, tikami, wyładowaniami ruchowymi; jeden zwalczany objaw może być zastępowany przez inne. Wzrost emocjonalnego napięcia czy surowa dyscyplina może doprowadzić do jąkania, nerwicy czy ruchów

mimowolnych. Dzieci te są trudniejsze do odpowiedniego prowadzenia.

Najlepszym sposobem oddziaływania na dzieci nadpobudliwe ruchowo jest zainteresowanie ich lekcją, tematem, przy równoczesnym zapewnieniu im wyżycia się, wybiegania na przerwie, jak również zorganizowanie krótkiej gimnastyki śródlekcyjnej.

Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się inaczej. Dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza, powodując nadmierne pobudzenie w centralnym układzie nerwowym. Odwraca się, rozmawia z kolegami, nie słucha, co się mówi na lekcji, zwraca uwagę na każdy szmer, głośno go komentując, a wyrywane do odpowiedzi nie wie w ogóle o co jest pytane. Odrabianie lekcji trwa długo i z małymi efektami.

W zeszycie często są niedokończone zdania, wyrazy, gubione litery.

Wypracowania nie mają logicznego ciągu, są chaotyczne. Zaburzenie koncentracji może wzrastać przy powstaniu napięć emocjonalnych, na przykład przed klasówką czy odpowiedzią.

U tych dzieci może także występować zmożona wyobraźnia. Zaczyna wtedy przeważać świat fantazji nad rzeczywistością. Dziecko takie jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie na temat, robi miny, nie śledzi tematu lekcji i nie uważa.

Nadpobudliwość psychoruchowa może objawiać się też w sferze emocjonalnej. Objawy tego typu nadpobudliwości są wielorakie, głównie polegają na zwiększonej wrażliwości na działające bodźce. U dzieci tych występują reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje. Są konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do wymagań szkolnych.

Obrażają się, bywają drażliwe, agresywne, łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu.

Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi. Przy odpowiedzi dzieci te pocą się, czerwienią się lub bledną. Czasami nie są w stanie wydobyć z siebie głosu.

Nadpobudliwość emocjonalna może przejawiać się też w sferze uczuć wyższych głównie społecznych. Dzieci nadpobudliwe przeżywają cudzą krzywdę, zamartwiają się, płaczą, są egocentryczne. Wtedy zbyt mocno przeżywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy wśród rówieśników.

Nadpobudliwość psychoruchowa utrudnia zdobywanie dobrych

wyników w nauce, często przeszkadza i może być jedną z przyczyn niepowodzeń w nauce. Dlatego też, moim zdaniem, ważne jest stosowanie w 3

pracy terapeutycznej metod uspakajających, wyciszających, usprawniających koncentrację uwagi i metod radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

Z dzieckiem nadpobudliwym powinni prowadzić zajęcia nie tylko terapeuci, nauczyciele ale przede wszystkim rodzice. Właściwie prowadzona terapia może w znacznym stopniu złagodzić nadpobudliwość psychoruchową dziecka. Pod wpływem konsekwentnej dyscypliny pedagogicznej, odpowiednich metod wychowawczych i poprawnego oddziaływania

środowiska rodzinnego, dzieci u których przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu są zaburzenia procesu hamowania mają szanse na dobre wyniki w nauce.

ZASADY POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM

NADPOBUDLIWYM

Przystępując do pracy z dzieckiem nadpobudliwym, należy pamiętać o głównych założeniach:

• Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic, co dziecku wolno, a czego nie może wykonać.

• Należy wyznaczyć niezbyt odległe cele działania i określić sposób ich realizacji. Chwiejna koncentracja i duże rozproszenie uwagi powoduje kierowanie swoich zainteresowań na coraz to inne

bodźce. Stawianie odległych celów powoduje zapomnienie,

porzucanie rozpoczętego zadania i podejmowanie coraz to

nowych zabaw. Dlatego im bliższy jest postawiony cel lub termin, tym większa pewność, że polecenie zostanie wykonane, a praca zakończona

• Systematyczne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do

finalizowania każdego rozpoczętego zadania.

• Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomoc w ich realizacji.

Jeżeli dziecko mimo wielu wysiłków rodziców i nauczycieli nie poddaje się normalnemu sposobowi wychowania i nie są oni w stanie mu pomóc, wtedy niezbędna jest systematyczna terapia. Wybór odpowiedniej metody terapeutycznej dla dziecka nadpobudliwego psychoruchowo nie jest łatwy, gdyż trzeba wziąć pod uwagę sferę, w jakiej nadpobudliwość występuje i głębokość jej nasilenia. Terapię dobiera się do specyficznych potrzeb dziecka, jego osobowości i indywidualnych sytuacji. Zawsze jest jednak potrzebna współpraca rodziców i nauczyciela z terapeutą.

Opracowała: Mirosława Skowina – Konik

4

LITERATURA

1. T. Bednarska ,,Nadpobudliwość psychoruchowa [w:] Rozpoznawanie i reedukacja uczniów o częściowo zaburzonym rozwoju

psychomotorycznym, (red. M. Szurmiak), Kraków 1982r

2. I. Prekop, Ch. Schweizer ,,Niespokojne dzieci’’ Poznań 1997r 3. H. Spionek ,,Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych’’ Warszawa 1970r

4. H. Spionek ,,Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka’’ Warszawa 1965r

5. A. Wróbel ,,Neuron i sieci nerwowe [w:] Mózg a zachowanie (red. T.

Górska, A. Grabowska, J. Zagrodzka), Warszawa 1997r

6. T. Opalska, E. Potempska ,,Dziecko nadpobudliwe’’ CMPPP MEN

Warszawa 1999r

7. H. Nartowska ,,Wychowanie dziecka nadpobudliwego’’ Nasza Księgarnia Warszawa 1986

5