Paweł Rasmus1, Elżbieta Kozłowska2, Joanna Ruchała2, Paweł Ptaszyński3, Krzysztof Kaczmarek3, Tomasz Sobów1

Nieadekwatna tachykardia zatokowa – obraz kliniczny

i możliwe podłoże psychogenne

Inappropriate sinus tachycardia – clinical picture and possible psychogenic basis 1 Zakład Psychologii Lekarskiej, Katedra Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Medyczny w Łodzi 2 Studenckie Koło Naukowe Psychologii w Medycynie, Uniwersytet Medyczny w Łodzi 3 Klinika Elektrokardiologii, Katedra Kardiologii i Kardiochirurgii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Correspondence to: Dr n. med. Paweł Rasmus, Zakład Psychologii Lekarskiej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, ul. Sterlinga 5, 91-425 Łódź, tel.: [phone], tel./faks: [phone], e-mail: [e-mail] Praca finansowana z funduszu pracy statutowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, nr 503/6-074-03/503-01

Streszczenie

Wielowymiarowe zależności między psychologią, psychiatrią a kardiologią mają coraz większe znaczenie w diagnozowaniu i leczeniu pacjentów oddziałów kardiochirurgicznych i elektrokardiologicznych oraz rehabilitacji kardiologicznej. Objawy związane z arytmią serca tworzą często bardzo złożony obraz, przez co stanowią istotny problem kliniczny. Nieprawidłowo zaplanowana diagnostyka może znacząco opóźnić właściwe rozpoznanie i wdrożenie leczenia. Nieadekwatna tachykardia zatokowa należy do zespołów z grupy zaburzeń regulacji autonomicznej.

Skomplikowany obraz kliniczny i mnogość objawów sprawiają, że pacjenci – niekiedy przez wiele lat – mają poczucie poważnej choroby somatycznej, która istotnie obniża jakość życia. Wczesne rozpoznanie może ograniczyć dalsze, często zbędne badania, a także przywrócić pełną sprawność fizyczną i poczucie zdrowia. Jak wiadomo, czynniki psychologiczne i społeczne wpływają na większość chorób kardiologicznych; istnieje korelacja między stresującymi wydarzeniami a zaostrzeniem chorób serca. Innym istotnym problemem jest potrzeba wczesnego rozpoznawania i leczenia zaburzeń psychicznych współistniejących z kardiologicznymi – ze względu na częstość ich występowania oraz wpływ na jakość życia chorych. Mowa tu przede wszystkim o schorzeniach związanych z zaburzeniami rytmu serca. Odpowiednia diagnoza kardiologa i psychologa, a nierzadko również skorzystanie z konsultacji psychiatrycznej mogą zapobiec wzrostowi ryzyka pogorszenia zdrowia somatycznego i psychicznego pacjenta.

Słowa kluczowe: nieswoista tachykardia zatokowa, lęk, emocje, osobowość, inteligencja emocjonalna Abstract

Relations between psychology, psychiatry and cardiology are multidimensional and begin to have growing importance in the diagnosis and treatment of patients of cardiosurgery, electrocardiology and cardiac rehabilitation. Palpitations in the course of tachycardia with narrow QRS are often a significant clinical problem. Improperly planned diagnosis can significantly extend the time for proper diagnosis and treatment implemented. Patients suffering from inappropriate sinus tachycardia sometimes for many years experience a severe somatic disease significantly lowering the quality of their life. Early diagnosis can reduce further unnecessary tests and reclaim the patient’s full physical fitness and a sense of well-being. It is known that psychological and social factors have a significant impact on the majority of cardiac diseases, and there is a correlation between stressful experiences and heart disease exacerbation.

Another important problem is the need for early diagnosis and treatment of coexisting psychiatric disorders of cardiacs – due to the frequency of their occurrence and their impact on the quality of patients’ life. The detection of dysfunction by a cardiologist, psychologist, and psychiatric consultations can effectively prevent the accumulation of somatic and mental setback risk.

Key words: inappropriate sinus tachycardia, anxiety, emotions, personality, emotional intelligence 245

© PSYCHIATR. PSYCHOL. KLIN. 2014, 14 (4), p. 245–249

DOI: 10.15557/PiPK.2014.0034

Paweł Rasmus, Elżbieta Kozłowska, Joanna Ruchała, Paweł Ptaszyński, Krzysztof Kaczmarek, Tomasz Sobów ZABURZENIA RYTMU SERCA –

raportów trudno jednoznacznie określić przyczynę powsta-

PODŁOŻE PSYCHOGENNE

wania IST (Ptaszyński et al. , 2013b). Choroba ta rzadko

U

prowadzi do niepełnosprawności. Doprecyzowanie cha-

podstaw badań nad związkiem między psychia-

rakterystyki klinicznej pozwala na szybszą diagnozę (Still

trią, psychologią kliniczną a medycyną somatycz-

et al., 2005). Jak się ostatnio przyjmuje, z uwagi na słaby ną leży stwierdzony wpływ czynników psycho-efekt farmakoterapii właściwie zaplanowana psychoterapia

społecznych na rezultaty leczenia biologicznego. Nie bez

może poprawić stan ogólny chorych i zmniejszyć poczucie

znaczenia pozostaje tu coraz większa integracja specja-

choroby. Wydaje się, że odpowiednia diagnostyka psycho-

listów z różnych dziedzin medycyny. Ponadto medycynę

logiczno-psychiatryczna to potencjalnie dobry sposób na

psychosomatyczną coraz częściej uznaje się za subspe-

wyodrębnienie tych pacjentów, którzy najlepiej odpowie-

cjalizację, w niektórych krajach – certyfikowaną (Adsett,

dzą na tak zaplanowane leczenie.

2006). Związek psychiatrii i psychologii klinicznej z kar-

diologią jest obukierunkowy. Z jednej strony dolegliwości

WYBRANE CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE

sercowe rzutują na stan emocjonalny, a z drugiej emocje

DETERMINUJĄCE CHOROBY SERCA

przeżywane przez pacjenta, jego lęk, niepokój, obniżony

nastrój czy doświadczany stres prowadzą do nasilenia ob-

Powszechnie uważa się, że problemy w funkcjonowa-

jawów kardiologicznych (Rozanski et al. , 2005).

niu psychospołecznym i zaburzenia psychiczne u pacjen-

Do chorób o szczególnej prezentacji klinicznej należą za-

tów kardiologicznych są wtórne do objawów chorób ukła-

burzenia rytmu serca. Pacjenci skarżą się najczęściej na ko-

du sercowo-naczyniowego. Niemniej jednak w niektórych

łatania serca, omdlenia, utraty przytomności bądź istotne

przypadkach mogą być problemem pierwotnym lub mieć

ograniczenie wydolności fizycznej. Część zespołów cho-

bezpośredni wpływ na ujawnienie się, przebieg i zaostrze-

robowych zagraża życiu, więc wymaga szybkiej diagnozy

nie zaburzeń układu krwionośnego (Rozanski et al. , 2005).

i właściwej terapii. Inne zaburzenia mają charakter łagod-

Mayou i wsp. (2003) z oksfordzkiego wydziału psychia-

ny, ale przewlekły, przez co ograniczają i utrudniają co-

trii zwrócili uwagę na związek między zaburzeniami rytmu

dzienną aktywność chorych.

serca a psychiką. Ich zdaniem podczas interpretacji zabu-

Nieadekwatna tachykardia zatokowa ( inappropriate sinus

rzeń kardiologicznych powinno się brać pod uwagę wszel-

tachycardia, IST) występuje rzadko. Na tę chorobę naj-

kie symptomy psychologiczne. Pacjenci z kołataniem serca

częściej zapadają kobiety, a jej etiologia jest nadal bardzo

doświadczają lęku i depresji, a także miewają ataki paniki.

mało znana (Ptaszyński et al. , 2013a). Zaburzenie cechu-

Dlatego ważne są: wcześniejsza interpretacja czynników

je się łagodną arytmią nadkomorową o typowym, utrzy-

psychologicznych i próba pomocy chorym przez postawie-

mującym się wzroście rytmu zatokowego w spoczynku

nie właściwej diagnozy.

bądź podwyższonym tętnem w czasie niewielkiego wysiłku

Jak zauważają Lazzarino i wsp. (2014), np. na chorobę

lub sytuacji stresowych. W obrazie klinicznym IST poja-

niedokrwienną serca i udar mózgu wpływają m.in. mniej

wiają się liczne zaburzenia układu autonomicznego, takie

znane, słabiej przebadane trudności w funkcjonowa-

jak kołatanie serca, zawroty głowy, hipotonia, uczucie dys-

niu psychospołecznym jednostki: przewlekły stres, niskie

komfortu w obrębie klatki piersiowej. Zwyczajowo zespół

wsparcie społeczne, depresja, konflikty małżeńskie, stres

zaliczany jest do zaburzeń z grupy dysautonomii. Oznacza

związany z pracą czy problemy finansowe. Według auto-

to obecność licznych i złożonych symptomów związanych

rów wymagają one większej uwagi w przyszłych badaniach.

z dysfunkcją autonomicznego układu nerwowego. U cho-

Ponadto naukowcy ci nadmieniają, że palenie tytoniu, spo-

rych obserwuje się nasilone objawy niekorelujące bezpo-

żywanie produktów złej jakości i brak aktywności fizycznej

średnio z obecnością arytmii (Ptaszyński et al. , 2013b).

to czynniki odgrywające ważną – udowodnioną w bada-

Diagnoza musi opierać się przede wszystkim na rozpozna-

niach – rolę w powstawaniu chorób serca.

niu w badaniu elektrokardiograficznym częstotliwości ser-

ca powyżej 100 pobudzeń na minutę w trakcie czuwania

OSOBOWOŚĆ A CHOROBY SERCA

bądź powyżej 90 w 24-godzinnym badaniu holterowskim

oraz stwierdzeniu morfologii załamka P i osi serca zbliżo-

Wybrane cechy osobowości mogą wpływać zarówno na

nej do normalnego rytmu zatokowego. Konieczne okazu-

czynniki warunkujące zachowanie zdrowia, jak i na roz-

je się także wykluczenie wszelkich innych czynników pro-

wój chorób somatycznych. Szczególne zainteresowanie

wadzących do przyspieszenia rytmu serca – szczególnie

budzi oddziaływanie cech osobowości na choroby ukła-

stanów zapalnych, gorączki, zaburzeń hormonalnych, nie-

du sercowo-naczyniowego (Deary et al., 2010). Wykaza-

pożądanych działań leków (Ptaszyński et al. , 2013a; Still no związek między obecnością incydentów sercowo-na-et al. , 2005).

czyniowych a takimi cechami, jak wysoka neurotyczność,

Początek choroby bywa ukryty; epizody pojawiają się na-

niska ugodowość i niska sumienność (Jokela et al. , 2014).

gle i mogą się utrzymywać miesiącami, a nawet latami. Ro-

Zdaniem amerykańskich naukowców sumienność może

kowania są zazwyczaj dobre, lecz z powodu zróżnicowa-

poprawić stan zdrowia: osoby bardziej sumienne są bar-

246 nia populacji, ograniczonej obserwacji i zbyt małej liczby dziej skłonne do prawidłowych zachowań zdrowotnych

© PSYCHIATR. PSYCHOL. KLIN. 2014, 14 (4), p. 245–249

Nieadekwatna tachykardia zatokowa – obraz kliniczny i możliwe podłoże psychogenne / Inappropriate sinus tachycardia – clinical picture and possible psychogenic basis niż pacjenci cechujący się niską sumiennością (Lodi-Smith

emocji też są tutaj istotne – i jako czynniki ryzyka, i jako

et al. , 2010).

wskaźniki rokowań.

W badaniach brytyjskich (Deary et al. , 2010; Shipley

Stresowi psychologicznemu przypisuje się w kontekście

et al. , 2007) wykazano, że wysoki poziom neurotyzmu wią-

schorzeń serca i naczyń znacznie większą rolę niż innym

że się z wyższym ryzykiem śmieci z powodu choroby nie-

czynnikom psychospołecznym – m.in. ze względu na jego

dokrwiennej serca (CHNS). Ekstrawersja nie okazała się

powszechną obecność w praktyce kardiologicznej i praw-

natomiast w żaden sposób związana z tą chorobą. W in-

dopodobne bycie czynnikiem sprawczym ostrych zda-

nych badaniach (Dimsdale, 2008) ekstrawersja i psycho-

rzeń sercowych. Jak dowiedziono, stres to ważny czyn-

tyczność nijak nie korelowały z CHNS.

nik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Ponadto często

We wspomnianych wcześniej badaniach (Jokela et al. , 2014) jest maskowany pod postacią objawów kardiologicznych

dowiedziono, że wysoki poziom neurotyzmu może być

(Lavie et al. , 2011).

szczególnie powiązany ze wzrostem ryzyka chorób serco-

Kolejny badacz – Dimsdale (2008) – dowiódł, że wro-

wo-naczyniowych, a negatywne emocje mogą prowadzić

gość wobec otoczenia (jako cecha) powoduje wzrost

do CHNS przez rozregulowanie autonomicznego układu

nadciśnienia tętniczego i markerów zapalnych oraz roz-

nerwowego. Powtarzające się incydenty związane z przy-

wój miażdżycy. Jak sugerują dane z badań epidemiolo-

krymi emocjami prowadzą potencjalnie do rozwoju m.in.

gicznych, wrogość i tłumiony gniew są związane z pięcio-

miażdżycy i zmienności rytmu serca, a w konsekwencji do

krotnie większym ryzykiem rozwoju choroby wieńcowej

wzrostu śmiertelności w wyniku chorób układu krążenia.

(Lavie et al. , 2011).

Dowiedziono także, iż typ osobowości A jest czynnikiem

W prestiżowym czasopiśmie naukowym „The Lancet” na-

ryzyka CHNS. Ryzyko to mogą dodatkowo podnosić ce-

pisano, iż konflikty wewnątrzrodzinne, utrata pracy, prze-

chy osobowości, które predysponują jednostkę do nastroju

moc czy śmierć bliskiej osoby korelują z wyższym ryzykiem

depresyjnego, agresji, lęku czy wrogości. Pacjentów kardio-

wystąpienia zawału serca. Na podstawie tych samych ba-

logicznych z typem osobowości D charakteryzuje znacz-

dań dowiedziono, że stany depresyjne, zarówno u kobiet,

nie wyższe ryzyko pogorszenia rokowań i nagłego zgonu

jak i u mężczyzn, wiążą się z większym ryzykiem zachoro-

sercowego. Zaobserwowano również, że pacjenci kar-

wania na CHNS, a smutek, przygnębienie czy kryzys trwa-

diologiczni prezentujący wysoką otwartość na doświad-

jące ponad dwa tygodnie – z ryzykiem zawału mięśnia ser-

czenia mają mniejsze ryzyko zgonu sercowego (Deary

cowego (Rosengren et al. , 2004).

et al. , 2010).

Wydawać się może, że nie istnieje bezpośredni związek

Czynniki psychospołeczne, takie jak stres, cechy osobowo-

między nasileniem stresującej sytuacji a zachorowaniem

ści (typy A i D) czy niski poziom wsparcia społecznego,

czy zaostrzeniem objawów. Wynika to najprawdopodob-

są coraz częściej uważane za zmienne predysponujące do

niej z różnic w mechanizmach radzenia sobie ze stresem

rozwoju chorób serca i naczyń. Jak ustalono w badaniach

i zasobach pacjentów. Według sugestii części badaczy za-

polskich (Opuchlik et al. , 2009), w grupie osób cierpiących równo unikowy styl radzenia sobie ze stresem, jak i alek-na CHNS i nadciśnienie tętnicze najczęściej wybieranym

sytymia, powodująca deficyty w regulacji emocjonalnej,

stylem radzenia sobie ze stresem był sposób skoncentro-

mogą zaburzać fizjologiczną regulację, prowadzącą do

wany na zadaniu. Dla porównania: badania przeprowa-

istotnych zmian psychosomatycznych – przez mechani-

dzone w grupie pacjentów po zawale mięśnia sercowego

zmy psychoneuroendokrynne i psychoneuroimmunolo-

wykazały, że osoby te częściej charakteryzował styl radze-

giczne (Dimsdale, 2008).

nia sobie ze stresem skoncentrowany na emocjach. Pacjen-

ci skoncentrowani na zadaniu lepiej znosili chorobę i rza-

NEGATYWNE EMOCJE JAKO CZYNNIK

dziej doświadczali poczucia lęku niż ci preferujący styl

RYZYKA CHORÓB SERCA

skoncentrowany na emocjach.

Niedawne analizy (Kones, 2011) wskazują na rolę nega-

STRES PSYCHOSPOŁECZNY

tywnych emocji i myśli – wraz z innymi czynnikami ry-

zyka – w powstawaniu licznych chorób somatycznych.

Jak donoszą amerykańscy badacze (Lavie et al. , 2011),

Pozytywne emocje mogą natomiast poprawić zdrowie

stresory psychospołeczne odgrywają znaczną rolę w scho-

i wyeliminować dolegliwości. W czasie diagnozowania np.

rzeniach sercowo-naczyniowych ( cardiovascular disease,

choroby wieńcowej serca ( coronary heart disease, CHD)

CVD). Badania kohortowe wykazały, że oprócz palenia

najczęściej bierze się pod uwagę czynniki genetyczne, śro-

tytoniu, nadciśnienia tętniczego, otyłości czy braku aktyw-

dowiskowe i fizjologiczne, udowodniono jednak, że równie

ności fizycznej istotne są właśnie czynniki psychospołecz-

ważny jest kontekst psychospołeczny.

ne. Naukowcy podkreślają także, iż zaburzenia nastroju,

Według doniesień amerykańskich ośrodków badaw-

przede wszystkim depresja, to główny czynnik ryzyka scho-

czych lęk to niezależny czynnik powodujący zachorowa-

rzeń sercowo-naczyniowych (wśród czynników psycho-

nie na CHD i śmiertelność w wyniku tej choroby. Ostry

społecznych). Istnieją przesłanki wskazujące na to, że lęk,

i przewlekły lęk wydaje się także czynnikiem ryzyka in-

wrogość wobec otoczenia czy silna kontrola negatywnych

nych schorzeń sercowo-naczyniowych (Lavie et al. , 2011). 247

© PSYCHIATR. PSYCHOL. KLIN. 2014, 14 (4), p. 245–249

Paweł Rasmus, Elżbieta Kozłowska, Joanna Ruchała, Paweł Ptaszyński, Krzysztof Kaczmarek, Tomasz Sobów Silne pobudzenie emocjonalne, złość czy strach mogą do-PODSUMOWANIE

prowadzić do ostrego zespołu wieńcowego.

Wśród czynników psychospołecznych prowadzących do

Pacjent ze schorzeniem kardiologicznym wymaga holi-

wzrostu częstości występowania choroby niedokrwiennej

stycznego podejścia, wnikliwej, wielostronnej analizy. Cho-

serca wymienia się jeszcze: niskie wykształcenie, konflikty

roby serca mają ogromny wpływ na stan psychiczny, a ten

rodzinne, brak poczucia wsparcia, strach, niepokój, wro-

z kolei rzutuje na stan układu sercowo-naczyniowego.

gość i skłonność do gniewu (Albus et al. , 2014).

Na koniec niniejszych rozważań warto zaznaczyć, że nie-

W związku z niepodważalnym wpływem emocji na po-

swoista tachykardia zatokowa jest arytmią łagodną – nie

wstawanie i przebieg omawianych chorób ważne jest wdra-

udowodniono jej wpływu na pogorszenie funkcji serca. Wy-

żanie w przebiegu terapii kardiologicznej oddziaływań te-

daje się, iż uwzględnianie w terapii chorób serca metod po-

rapeutycznych, takich jak metody relaksacyjne, techniki

zafarmakologicznych, takich jak biofeedback i metody re-

behawioralno-poznawcze czy hipnoza. W części przypad-

laksacyjne czy behawioralno-poznawcze, oraz zachęcanie

ków zaleca się dołączenie leczenia przeciwlękowego bądź

chorych do regularnej aktywności fizycznej mogą popra-

przeciwdepresyjnego (Dornelas, 2008).

wić skuteczność leczenia biologicznego. Często poprawę

uzyskuje się już po rzeczowym wytłumaczeniu pacjentowi

INTELIGENCJA EMOCJONALNA

charakteru dolegliwości i rokowania w tym – wciąż zagad-

kowym – zespole objawów. Zakres i mechanizmy wzajem-

Inteligencja emocjonalna ( emotional intelligence, EI) zo-

nego oddziaływania psychiki i ciała z pewnością wymaga-

stała opisana przez Golemana jako „rozumienie wła-

ją dalszych badań.

snych emocji, zarządzanie emocjami, samomotywacja,

rozpoznawanie emocji u innych, utrzymywanie satys-

Konflikt interesów

fakcjonujących relacji międzyludzkich”. Ten rodzaj in-

Autorzy nie zgłaszają żadnych finansowych ani osobistych powiązań z inteligencji może odgrywać istotną rolę w radzeniu sobie

nymi osobami lub organizacjami, które mogłyby negatywnie wpłynąć na z negatywnymi emocjami – predyktorami zaburzeń kar-treść publikacji oraz rościć sobie prawo do tej publikacji.

diologicznych.

Istnieją wyniki badań (Kravvariti et al. , 2010), w świetle których wybrane aspekty inteligencji emocjonalnej, takie

jak wykorzystanie i regulacja emocji, wiążą się z występo-

PIŚMIENNICTWO:

waniem CHD. Wymiar tzw. używania emocji odnosi się

BIBLIOGRAPHY:

do umiejętności ich wykorzystania – jednostka osiągająca

Adsett A: Psychosomatic medicine. Can J Psychiatry 2006; 51: 547–549.

wysokie wyniki w tym wymiarze jest zmotywowana do po-

Albus C, Ladwig KH, Herrmann-Lingen C: Psychokardiologie: pra-

dejmowania konstruktywnych decyzji i działań w kierunku

xisrelevante Erkenntnisse und Handlungsempfehlungen. Dtsch

odzyskania i utrzymania zdrowia.

Med Wochenschr 2014; 139: 596–601.

Deary IJ, Weiss A, Batty GD: Intelligence and personality as predic-Próbę powtórzenia powyższych badań w większej grupie

tors of illness and death: how researchers in differential psychol-pacjentów przeprowadziły Vlachaki i Maridaki-Kassotaki

ogy and chronic disease epidemiology are collaborating to under-

(2013). Autorki wskazały na związek między inteligencją

stand and address health inequalities. Psychol Sci Public Interest emocjonalną a CHD. Pacjentów z mniejszą zdolnością re-2010; 11: 53–79.

gulowania własnych emocji cechowało większe prawdopo-

Dimsdale JE: Psychological stress and cardiovascular disease. J Am Coll Cardiol 2008; 51: 1237–1246.

dobieństwo zachorowania na chorobę wieńcową. Badacz-

Dornelas E: Psychotherapy with Cardiac Patients: Behavioral Cardi-ki zwracają uwagę na spadek ryzyka chorób serca dzięki

ology in Practice. American Psychological Association, Washing-

ekspresji pozytywnych emocji i uczuć oraz właśnie inteli-

ton 2008.

gencji emocjonalnej. Przypuszcza się, że różne wymiary EI Gross JJ: Emotion regulation: taking stock and moving forward.

powinny być brane pod uwagę tak samo jak znane czyn-

Emotion 2013; 13: 359–365.

Jokela M, Pulkki-Råback L, Elovainio M et al. : Personality traits as niki ryzyka chorób serca, m.in. palenie tytoniu czy historia

risk factors for stroke and coronary heart disease mortality:

rodzinna. Jak się wydaje, powyższą hipotezę potwierdza-

pooled analysis of three cohort studies. J Behav Med 2014; 37:

ją słabsze umiejętności rozumienia, wykorzystania i regu-

881–889.

lacji emocji u pacjentów z CHD (w porównaniu z osoba-

Kones R: Primary prevention of coronary heart disease: integration mi bez takiej diagnozy).

of new data, evolving views, revised goals, and role of rosuvas-

tatin in management. A comprehensive survey. Drug Des Devel

Również zdaniem Grossa (2013) pacjenci z CHD mają

Ther 2011; 5: 325–380.

problemy z regulowaniem emocji. Autor stwierdza, że pa-

Kravvariti E, Maridaki-Kassotaki K, Kravvaritis E: Emotional intel-nowanie nad emocjami, a przede wszystkim ich tłumienie,

ligence and coronary heart disease: how close is the link? Glob

wpływa na poziom białka C-reaktywnego (CRP) – marke-

J Health Sci 2010; 2: 127–137.

ra stanu zapalnego i jednego z czynników ryzyka choroby

Lavie CJ, Milani RV, O’Keefe JH et al. : Impact of exercise training on psychological risk factors. Prog Cardiovasc Dis 2011; 53: 464–470.

niedokrwiennej serca. Niezbędne są dalsze badania, które

Lazzarino AI, Yiengprugsawan V, Seubsman SA et al. : The associa-ocenią związek regulacyjnej funkcji emocji z występowa-

tions between unhealthy behaviours, mental stress, and low

248 niem zaburzeń rytmu serca.

socio-economic status in an international comparison of repre-

© PSYCHIATR. PSYCHOL. KLIN. 2014, 14 (4), p. 245–249

Nieadekwatna tachykardia zatokowa – obraz kliniczny i możliwe podłoże psychogenne / Inappropriate sinus tachycardia – clinical picture and possible psychogenic basis sentative samples from Thailand and England. Global Health

patients unresponsive to previous pharmacological therapy.

2014; 10: 10.

Europace 2013b; 15: 116–121.

Lodi-Smith J, Jackson J, Bogg T et al. : Mechanisms of health: Edu-Rosengren A, Hawken S, Ounpuu S et al. : Association of psychosocation and health-related behaviours partial y mediate the rela-

cial risk factors with risk of acute myocardial infarction in 11119

tionship between conscientiousness and self-reported physical

cases and 13648 controls from 52 countries (the INTERHEART

health. Psychol Health 2010; 25: 305–319.

study): case-control study. Lancet 2004; 364: 953–962.

Mayou R, Sprigings D, Birkhead J et al. : Characteristics of patients Rozanski A, Blumenthal JA, Davidson KW et al. : The epidemiology, presenting to a cardiac clinic with palpitation. QJM 2003; 96:

pathophysiology, and management of psychosocial risk factors in

115–123.

cardiac practice: the emerging field of behavioral cardiology.

Opuchlik K, Wrzesińska M, Kocur J: Ocena poziomu stylów radze-

J Am Coll Cardiol 2005; 45: 637–651.

nia sobie ze stresem i poczucia umiejscowienia kontroli zdrowia

Shipley BA, Weiss A, Der G et al. : Neuroticism, extraversion, and u osób z chorobą niedokrwienną serca i nadciśnieniem tętniczym.

mortality in the UK Health and Lifestyle Survey: a 21-year pro-

Psychiatr Pol 2009; 43: 235–245.

spective cohort study. Psychosom Med 2007; 69: 923–931.

Ptaszyński P, Kaczmarek K, Poddębska I et al. : Nieadekwatna tachy-Still AM, Raatikainen P, Ylitalo A et al. : Prevalence, characteristics kardia zatokowa – przypadłość czy choroba? Kardiol Pol 2013a;

and natural course of inappropriate sinus tachycardia. Europace

71: 1087–1089.

2005; 7: 104–112.

Ptaszyński P, Kaczmarek K, Ruta J et al. : Metoprolol succinate vs.

Vlachaki C, Maridaki-Kassotaki K: Coronary heart disease and emo-

ivabradine in the treatment of inappropriate sinus tachycardia in tional intelligence. Glob J Health Sci 2013; 5: 156–165.

Zasady prenumeraty kwartalnika

Rules of subscription to the quarterly

„Psychiatria i Psychologia Kliniczna” ”Psychiatria i Psychologia Kliniczna”

(“Journal of Psychiatry and Clinical Psychology”)

(“Journal of Psychiatry and Clinical Psychology”)

1. Prenumeratę można rozpocząć od dowolnego

1. Subscription may begin at any time. Subscribers

numeru pisma. Prenumerujący otrzyma zamówione

will receive ordered volumes of the journal

numery kwartalnika pocztą na podany adres.

to the address provided.

2. Pojedynczy egzemplarz kwartalnika kosztuje 25 zł.

2. A single volume of the quarterly for foreign

Przy zamówieniu rocznej prenumeraty

subscribers costs 8 EUR. The cost of annual

(4 kolejne numery) koszt całorocznej prenumeraty

subscription (4 consecutive volumes) for foreign

wynosi 80 zł.

subscribers is 30 EUR.

3. Istnieje możliwość zamówienia numerów

3. Archival volumes may be ordered at a price

archiwalnych (do wyczerpania nakładu).

of 8 EUR per volume until the stock lasts.

Cena numeru archiwalnego – 25 zł.

4. Orders may be placed by making a money transfer

4. Zamówienie można złożyć:

from own bank account – payments should be

• Wypełniając załączony blankiet i dokonując

made payable to:

wpłaty w banku lub na poczcie. Prosimy

Account Name: Medical Communications Sp. z o.o.

o podanie dokładnych danych imiennych

Bank Name: Deutsche Bank PBC S.A.

i adresowych.

Bank Address: 02-903 Warszawa,

• Dokonując przelewu z własnego konta

ul. Powsińska 42/44

bankowego (ROR) – wpłaty należy kierować

Account number: 15 1910 1048 2215 9954 5473 0002

na konto:

SWIFT Code/IBAN: DEUTPLPK

Medical Communications Sp. z o.o.,

Please provide a precise address and nominative data.

ul. Powsińska 34, 02-903 Warszawa

5. The order should be send via e-mail at:

Deutsche Bank PBC SA

[e-mail].

42 1910 1048 2215 9954 5473 0001

• Drogą mailową: [e-mail].

• Telefonicznie lub faksem: tel.: [phone],

faks: 22 842 53 63.

• Wypełniając formularz prenumeraty

zamieszczony na stronie:

www.psychiatria.com.pl/index.php/prenumerata-

-wersji-drukowanej

5. Zamawiający, którzy chcą otrzymać fakturę VAT,

proszeni są o kontakt z redakcją.

249

© PSYCHIATR. PSYCHOL. KLIN. 2014, 14 (4), p. 245–249