ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

charakterystyka i typologia bibliografii (konspekt)

dr M. Jaskowska

Bibliografia:

1. Spis dokumentów uporządkowany wg określonego kryterium, spełniający określone zadania informacyjne.

2. Metodyka bibliograficzna ustalająca zasady sporządzania spisów bibliograficznych.

3. Teoria bibliografii jako jedna z dyscyplin nauki o książce, badająca przedmiot, metody i zadania bibliografii, zajmująca się dokumentem jako przedmiotem działań bibliograficznych oraz pracami bibliograficznymi.

Bibliografia (PN-89 N-01225)

− uporządkowany zbiór opisów bibliograficznych dokumentów dobranych wg określonych kryteriów, którego celem jest informowanie o istnieniu tych dokumentów, na ogół bez względu na miejsce ich przechowywania

Bibliografia (PN-ISO 5127:2005)

− bibliograficzny system wyszukiwawczy umożliwiający dostęp do danych, które opisują i jednoznacznie identyfikują dokumenty

Różnica między katalogiem a bibliografią:

KATALOG

BIBLIOGRAFIA

− rejestruje dokumenty należące

−

rejestruje dokumenty rozproszone

do określonego zbioru materialnego

−

jednostką bibliograficzną mogą być

−

uwzględnia cechy indywidualne

dokumenty samoistne wydawniczo, ale

egzemplarza

też niesamoistne, np. utwory, fragmenty

−

jednostką katalogową są dokumenty

samoistne wydawniczo

Bibliografie charakteryzuje się za pomocą dwóch pojęć: zakres i zasięg.

Zakres bibliografii wyznaczony jest przez treść dokumentów objętych spisem Typy bibliografii o zakresie pełnym

Typy bibliografii o zakresie ograniczonym

b. specjalne

b ogólne

b. dziedzin

b. narodowe (nie wszystkie)

b. zagadnień

b. powszechne

(osobowe, przedmiotowe,

b. uniwersalne

krajoznawcze, regionalne lub

lokalne przedmiotowe)

Zasięg bibliografii wyznaczony jest przez cechy wydawniczo-formalne dokumentów objętych spisem. Rodzaje zasięgu:

chronologiczny

terytorialny

językowy

1

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

charakterystyka i typologia bibliografii (konspekt)

dr M. Jaskowska

wydawniczo-formalny

autorski

Podział bibliografii ze względu na:

1. zakres / zasięg nieograniczony lub ograniczony:

ogólne

specjalne

2. Zasięg chronologiczny:

retrospektywne

bieżące

prospektywne

3. Zasięg terytorialny:

uniwersalne

regionalne

narodowe

terytorialne

lokalne

4. Zasady doboru materiału:

kompletne

selekcyjne

zalecające

5. Zasady doboru materiału według treści lub cech wydawniczo-formalnych:

treściowe

wydawniczo-formalne

6. Podstawa opisu:

prymarne

pochodne

7. Rodzaj opisu:

rejestracyjne

adnotowane

analityczne

Rodzaje i podział bibliografii:

Bibliografie treściowe:

kryterium doboru stanowią cechy treściowe

dokumentów.

2

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

charakterystyka i typologia bibliografii (konspekt)

dr M. Jaskowska

Bibliografie wydawniczo-formalne:

kryterium doboru stanowią dane tytulatury lub

forma wydawnicza czy piśmiennicza.

Bibliografie kompletne:

rejestrują wszystkie dokumenty odpowiadające

ustalonym kryteriom.

Bibliografie selekcyjne:

z góry zakłada się dokonywanie wyboru spośród

dokumentów

odpowiadających

ustalonym

kryteriom.

Bibliografie ogólne:

mają zakres pełny oraz zasięg terytorialny

obejmujący co najmniej obszar państwa

Bibliografie specjalne:

mają zakres ograniczony lub zakres pełny,

a ograniczony zasięg autorski czy wydawniczo-

formalny.

Bibliografie pochodne:

przejmują opisy z innych bibliografii.

Bibliografie rejestracyjne:

mają opisy zasadnicze.

Bibliografie adnotowane:

spis

bibliograficzny

złożony

ze

opisów

bibliograficznych zasadniczych uzupełnionych

adnotacją.

Bibliografie analityczne:

bibliografia adnotowana, w której adnotacje mają

charakter analiz wskazujących lub omawiających

Bibliografie bibliografii:

bibliografia spisów bibliograficznych – źródło

informacji o istniejących bibliografiach.

Bibliografie bieżące:

spis bibliograficzny rejestrujący w odcinkach

ciągłych publikacje ukazujące się w oznaczonych

kolejnych okresach współczesnych.

Bibliografie czasopism:

rejestruje tytuły wydawnictw periodycznych oraz

wydawnictw zbiorowych.

Bibliografie dziedzin lub zagadnień:

jej

tematem

są

wielkie

działy

wiedzy,

poszczególne

dziedziny,

poszczególne

zagadnienia. Bibliografiami zagadnień są także

przedmiotowe bibliografie osobowe, regionalne i

lokalne.

Bibliografie krajoznawcze:

spis bibliograficzny piśmiennictwa o danym kraju

lub państwie (o wszechstronnym zakresie), często

3

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

charakterystyka i typologia bibliografii (konspekt)

dr M. Jaskowska

rejestrująca także dzieła literatury pięknej danego

kraju w oryginałach i przekładach.

Bibliografie krytyczne:

Opis zasadniczy jest uzupełniony adnotacją

krytyczną.

Bibliografie księgarskie:

odmiana

bibliografii

ogólnej,

rejestrująca

publikacje znajdujące się w obiegu księgarskim

oraz uwzględniająca w opisie ich cechy ważne dla

tego obiegu: rodzaj oprawy, wagę, cenę, wysokość

nakładu, dostępność w sprzedaży.

Bibliografię księgarską wydawała w Polsce powojennej

„Składnica

Księgarska”:

prospektywne

„Zapowiedzi

Wydawnicze”, bieżący „Kartkowy Katalog Nowości” i

retrospektywny „Katalog Składowy”

Bibliografie lokalne:

spis bibliograficzny dotyczący miejscowości,

mający takie same odmiany jak bibliografia

regionalna.

Bibliografie międzynarodowe:

1.

bibliografia

rejestrująca

piśmiennictwo

ukazujące się w różnych krajach

2. bibliografia opracowywana międzynarodowo tj.

opracowywana centralnie w oparciu o materiały

nadsyłane z różnych krajów

Bibliografie narodowe:

rejestruje dokumenty opublikowane na terenie

danego kraju lub państwa, niekiedy także wydane

poza granicami, ale związane z nim tematem,

pochodzeniem autora lub językiem.

Bibliografie osobowe:

dążą do ukazania dorobku wybranego autora

(bibliografia osobowa podmiotowa) i stanu

piśmiennictwa o nim (bibliografia osobowa

przedmiotowa).

Bibliografie powszechne (uniwersalne): spis bibliograficzny o nieograniczonym zakresie i zasięgu terytorialnym, dążący do zarejestrowania

piśmiennictwa o zasięgu światowym.

Bibliografie prospektywne:

spis publikacji, które mają się ukazać

Bibliografie prymarne:

dokonuje się opisu dokumentów z autopsji,

zasadniczo w czasie najbliższym od momentu ich

ukazania się

4

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

charakterystyka i typologia bibliografii (konspekt)

dr M. Jaskowska

Bibliografie regionalne:

Spisy

1. publikacji wydanych na obszarze danego

regionu (bibliografia podmiotowa)

2. prac autorów pochodzących z danego regionu

(bibliografia podmiotowa)

3. prac o danym regionie bez względu na ich

miejsce wydania (bibliografia przedmiotowa)

Bibliografie rejestracyjne:

spis

bibliograficzny

złożony

z

opisów

bibliograficznych zasadniczych.

Bibliografie retrospektywne:

spis

bibliograficzny

rejestrujący

publikacje

wydane w oznaczonym (zamkniętym) okresie.

Bibliografie zalecające:

spis bibliograficzny odpowiednio dobranego

piśmiennictwa

przeznaczony

do

zadań

kształcących (oświatowych i wychowawczych)

wobec określonego środowiska czytelniczego.

Bibliografie załącznikowe:

(krypto-bibliografie)

spis

bibliograficzny

dołączony

do

wydawnictwa

lub

utworu,

zawierający najczęściej wykaz wykorzystanych

przez autora źródeł lub lekturę uzupełniającą.

Bibliografie zawartości czasopism:

rejestrują artykuły z czasopism, niekiedy rozprawy

zamieszczone w wydawnictwach lub dziełach

zbiorowych.

5

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

charakterystyka i typologia bibliografii (konspekt)

dr M. Jaskowska

CZĘŚCI BIBLIOGRAFII

Bibliografia składa się ze:

1/ wstępu

2/ zrębu głównego

3/ spisów pomocniczych, w tym indeksów

Główny zrąb bibliografii - uporządkowany stosownie do przyjętego układu szereg opisów bibliograficznych reprezentujących zespół dokumentów dobranych według ustalonych z góry kryteriów. Układ zrębu głównego bibliografii odzwierciedla jej spis treści UKŁAD BIBLIOGRAFII

- ustalona według określonego kryterium kolejność haseł.

Wyróżnia się układy mechaniczne (formalne) i rzeczowe

Układ mechaniczny powstaje, gdy porządkowania dokumentów dokonuje się wg ich cech formalno-wydawniczych, biorąc pod uwagę autora, tytuły, miejsce lub daty wydania. Do układów mechanicznych należą:

Układ alfabetyczny (autorsko-tytułowy) szereguje opisy w porządku abecadłowym według nazw autorów lub tytułów dokumentów anonimowych.

Układ topograficzny (geograficzny) przyjmuje jako kryterium porządkowe miejsce wydania lub druku dokumentów (podział wg krajów, regionów, miejscowości).

Układ typograficzny porządkuje dokumenty wg drukarń będących ich wytwórcami.

Układ chronologiczny. Wyróżnia się tu chronologię wydawniczą i przedmiotową.

Pierwsza szereguje dokumenty według dat wydania. W drugiej grupuje się materiał wg dat rocznych i okresów historycznych.

Układ wg podziału na formy wydawnicze (książki, artykuły) lub piśmiennicze (gatunki literackie).

Układ rzeczowy powstaje, gdy porządkowania dokumentów dokonuje się wg ich cech treściowych, biorąc pod uwagę temat lub ujęcie. Do układów rzeczowych należą: Układ działowy występuje, gdy cały materiał jest podzielony na pewną ilość podstawowych działów, a dzieła sklasyfikowane na podstawie treści, przydzielone są do działów przewidzianych w układzie danej bibliografii. Ilość działów jest zależna od posiadanego materiału.

Układ systematyczny porządkuje materiał w zależności od treści w ramach określonych grup, w obrębie których przeprowadzony jest dalszy podział. Cechą tego układu jest hierarchia nadrzędnych i podrzędnych grup.

Układ przedmiotowy szereguje materiał w kolejności abecadłowej haseł

przedmiotowych. Ta sama pozycja bibliograficzna może wystąpić w kilku miejscach, gdy dzieło dotyczy kilku tematów.

Układ klasowy to układ opisów bibliograficznych wg dziedzin i klas piśmienniczych następujących po sobie w porządku abecadłowym ich nazw. Klasy nie są równe co do szerokości zakresu, nie są współrzędne treściowo i nie są powiązane logicznie.

6

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

charakterystyka i typologia bibliografii (konspekt)

dr M. Jaskowska

SPISY POMOCNICZE

Indeksy czyli spisy, które zestawiają materiał zawarty w głównym zrębie bibliografii w formie bardzo skróconej, lapidarnej, podając tylko wybrane elementy opisu bibliograficznego właściwe dla danego rodzaju indeksu i wskaźniki cyfrowe. Zadaniem indeksu jest wykazanie zawartości bibliografii z odmiennego punktu widzenia.

Można wyróżnić następujące rodzaje indeksów:

Indeksy formalne

Indeks alfabetyczny wykazuje w kolejności abecadłowej nazwiska autorów dokumentów nieraz z tytułami prac, nazwiska współpracowników, tytuły samoistnych wydawniczo prac anonimowych i zbiorowych oraz wydawnictw ciągłych.

Indeks autorski wykazuje tylko autorów (z wyjątkiem korporatywnych), zazwyczaj także współpracowników.

Indeks tytułowy wykazuje tytuły prac zamieszczonych w opisach zrębu głównego.

Indeks chronologiczny wykazuje piśmiennictwo uszeregowane wg dat, wg chronologii wydawniczej lub piśmienniczej

Indeksy rzeczowe

Indeks przedmiotowy wykazuje w szeregu abecadłowym tematy dokumentów opisanych w bibliografii, może ponadto wymieniać nagłówki działów i poddziałów bibliografii.

Indeks klasowy zestawia piśmiennictwo w jednym szeregu abecadłowym wg nazw klas (dziedzin) niewspółrzędnych logicznie.

Indeks systematyczny podaje zawartość bibliografii w działach i poddziałach wg przyjętej klasyfikacji

Indeks krzyżowy jest połączeniem indeksu alfabetycznego z przedmiotowym. W jednym szeregu alfabetycznym występują tam nazwy autorów, współpracowników, tytuły dzieł

anonimowych i autorskich oraz tematy.

Indeks osobowy (formalno-rzeczowy): wykazuje w szeregu abecadłowym nazwy autorów, współpracowników oraz osób będących przedmiotem opracowania wymienionych w tytule lub adnotacji poszczególnych pozycji bibliograficznych.

Indeks nazw geograficznych (formalno-rzeczowy): wykazuje w szeregu abecadłowym nazwy jednostek geograficznych, występujących w tytułach dokumentów lub adnotacjach.

Indeksy permutacyjne – rodzaj alfabetycznych indeksów tytułowych, przedmiotowych lub krzyżowych, opartych na zasadzie rotacji elementów hasła

indeks słów kluczowych typu KWIC – jeden tytuł dokumentu umieszczany jest w indeksie tylukronie, ile słów kluczowych wchodzi w jego skład; za każdym razem inne z tych słów wyróżnione jest graficznie

indeks typu KWOC tworzy się ze słów kluczowych pochodzących z tytułów dokumentów, które przekształcone na formę podstawową (mianownik w l. poj.) stanowią hasła, pod którymi umieszcza się autorów i pełną formę tytułów 7

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

charakterystyka i typologia bibliografii (konspekt)

dr M. Jaskowska

inne spisy pomocnicze

1. wykaz tytułów czasopism i innych wydawnictw ciągłych, z których zaczerpnięto materiały do bibliografii ze skrótami tytułów

2. wykaz skrótów i symboli zastosowanych w bibliografii

HEURYSTYKA BIBLIOGRAFII - umiejętność wyszukiwania i zbierania informacji za pomocą źródeł bibliograficznych polegająca na:

1) znajomości ogólnych zasad sporządzania spisów bibliograficznych; 2) orientacji w podstawowym warsztacie bibliograficznym (ogólnym i danej dziedziny); 3) wyborze najbardziej właściwej bibliografii;

4) odszukaniu w jak najkrótszym czasie pełnej informacji.

8

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

charakterystyka i typologia bibliografii (konspekt)

dr M. Jaskowska

Ważniejsze normy (PKN, symbol 01.140.20 w wyróżniku ICS, www.pkn.pl): 1. PN

P -ISO 5127:2005 Informacja i dokumentacja -- Terminologia

Wprowadza: ISO

5127:2001 [IDT],

Zastępuje: PN-87/N-

09127, PN-92/N-

01227, PN-91/N-

01226

2. PN

P -ISO 5127:2005 Bibliotekarstwo i bibliografia -- Typologia dokumentów -- Zastępuje: PN-N-Terminologia

01227:1992

3. PN

P -ISO 5127:2005 Informacja naukowa -- Zagadnienia organizacyjne i

Zastępuje: PN-N-

prawne -- Terminologia

09127:1987

4. PN

P -ISO 999:2001

Indeksy do bibliografii

Zastępuje: PN-73/N-

01159

5. PN

P -ISO 7154:2001 Dokumentacja -- Zasady szeregowania bibliograficznego Wprowadza: ISO

7154:1983 [IDT]

6. PN

P -N-01224:1989

Bibliotekarstwo i bibliografia -- Opracowywanie zbiorów

Wprowadza: ISO

informacji o dokumentach -- Terminologia

5127-1:1983 [NEQ],

ISO 5127-2:1983

[MOD], ISO 5127-

3A:1981 [MOD]

7. PN

P -89/N-01225

Bibliotekarstwo i bibliografia -- Rodzaje i części składowe

Wprowadza: ISO

bibliografii -- Terminologia

5127-2:1983 [NEQ],

ISO 5127-3A:1981

[MOD]

8. PN

P -85/N-01158

Skróty wyrazów i wyrażeń w opisie bibliograficznym

Zastępuje: PN-70/N-

01158

9. PN

P -N-01152:1973

Przepisy bibliograficzne -- Opis zasadniczy w bibliografii

Zastępuje: PN-N-

bieżącej dziedzin lub zagadnień

01152:1952

1. PN

P -82/N-01152.00 Opis bibliograficzny -- Postanowienia ogólne Zastępuje: PN-73/N-01152

2. PN

P -82/N-01152.01 Opis bibliograficzny -- Książki Zastępuje: PN-73/N-01152

3. PN

P -N-01152-1/A1:1997 Opis bibliograficzny -- Książki

4. PN

P -N-01152-2:1997 Opis bibliograficzny -- Wydawnictwa ciągłe Zastępuje: PN-73/N-01152

5. PN

P -87/N-01152.03 Opis bibliograficzny -- Dokumenty normalizacyjne Zastępuje: PN-73/N-01152

6. PN

P -N-01152-5:2001 Opis bibliograficzny -- Dokumenty kartograficzne

7. PN

P -83

8 /N

/ -01152.06 Opis bibliograficzny -- Druki muzyczne Zastępuje: PN-73/N-01152

8. PN

P -85/N-01152.07 Opis bibliograficzny -- Dokumenty dźwiękowe Zastępuje: PN-73/N-01152

9. PN

P -N-01152-8:1994 Opis bibliograficzny -- Stare druki Zastępuje: PN-73/N-01152

10. PN

P -91/N-01152.10 Opis bibliograficzny -- Dokumenty techniczno-handlowe 11. PN

P -N-01152-12:1994 Opis bibliograficzny -- Filmy Zastępuje: PN-73/N-01152

12. PN

P -N-01152-13:2000 Opis bibliograficzny -- Dokumenty elektroniczne

9