LITWA
Republika Litewska
Powierzchnia: 65,2 tys. km2
Ludność: 3710 tys. mieszk.
Stolica: Wilno
Waluta: 1 lit = 100 centów
Historia:
Bałtyccy przodkowie współczesnych Litwinów zamieszkiwali tereny nad
górnym Niemnem już w I tysiącleciu p.n.e. W XIII w. powstałe wcześniej
państwa plemienne zostały zjednoczone przez Mendoga, który w 1256 r.
ogłosił się królem litewskim. W XIII i XIV w. miał miejsce szybki rozwój
terytorialny kraju, przeprowadzony kosztem słabych księstw ruskich
(wcześniej podlegających władzy Mongołów). W 1385 r., w związku z
zagrożeniem Litwy właściwej przez Krzyżaków, kraj ten przystąpił do unii
personalnej z Polską, a także przyjął chrześcijaństwo. W 1569 r. na mocy
Unii Lubelskiej obydwa państwa utworzyły Rzeczpospolitą Obojga
Narodów. Większa część kraju znalazła się w wyniku II rozbioru (1793) w
granicach Rosji. Tereny na zachód od linii Niemna przypadły Prusom
(póz
niej weszły one w skład Księstwa Warszawskiego (1807) i Królestwa
Polskiego (1815)). W 1918 r. Litwa, wykorzystując osłabienie Rosji w
czasie rewolucji bolszewickiej, ogłosiła niepodległość. Wilno zostało w
1920 r. zajęte przez wojska polskie i na mocy Traktatu Ryskiego
ostatecznie wcielone do II Rzeczypospolitej w 1922 r. (stolicą młodej
Republiki zostało Kowno). Po przewrocie prawicowym w 1926 r.
wprowadzono na Litwie rządy dyktatorskie. W 1940 r. kraj został włączony
do Związku Radzieckiego. Niepodległość państwo litewskie odzyskało w
1991 r.
Ludność:
Ludność: 3710 tys. mieszk.
Gęstość zaludnienia: 57 osób/km2
Przyrost ludności: 0,5%
Główne miasta: Wilno (597 tys. mieszk.), Kowno (434 tys. mieszk.),
Kłajpeda (208 tys. mieszk.), Szawle (149 tys. mieszk.), Poniewież (132
tys. mieszk.)
Języki: litewski (urzędowy), rosyjski, polski, białoruski
Religie: katolicyzm: 85%, prawosławie: 10%, protestantyzm: 8%
Skład etniczny: Litwini: 80%, Rosjanie: 9%, Polacy: 8%, Białorusini,
Ukraińcy, Żydzi
Gospodarka:
Produkt krajowy PKB: 10,2 mld USD
Produkt krajowy na 1 mieszk.: 2580 USD
Eksport: 4,2 mld USD
Import: 5,3 mld USD
1
Inflacja: 9%
Bezrobocie: 6%
Główne produkty przemysłowe: żywność, maszyny i urządzenia, produkty
petrochemiczne, chemikalia, tekstylia, energia elektryczna
Główne produkty rolne: żyto, pszenica, ziemniaki, buraki cukrowe, rośliny
oleiste, konopie, warzywa, owoce
Górnictwo: dolomit, wapień, ropa naftowa, gaz ziemny
Turystyka:
Przyjazdy: b.d.
Przychód z turystyki: 2,7 mld USD
Polityka:
Ustrój: republika parlamentarna
Prezydent: Valdas Adamkus
Premier: Gediminas Vagnorius
Parlament: Sejmas (141 deputowanych)
Główne partie polityczne: Sajudis, Partia Pracy, Litewska Partia
Chrześcijańsko-Demokratyczna, Litewska Partia Socjaldemokratyczna,
Unia Liberalna
Przynależność do organizacji: ONZ, Organizacja Bezpieczeństwa i
Współpracy w Europie, Rada Europy, Partnerstwo dla Pokoju, Współpraca
Gospodarcza Regionu Morza Czarnego, Inicjatywa Środkowoeuropejska
Miasta:
Wilno (Vilnius):
Stolica Litwy, położona nad rzeką Wilią, na południowo-wschodnim krańcu
republiki (597 tys. mieszk.); główny ośrodek kultury i nauki, oraz drugie
(po Kownie ) centrum gospodarcze Litwy. Od czasów póz
nego
średniowiecza Wilno jest miastem wielonarodowościowym - poza
Litwinami mieszkali tu, i mieszkają Polacy, Żydzi, Rosjanie, Białorusini.
Początki miasta sięgają wczesnego średniowiecza. Na początku XIV w.
Giedymin zbudował tam zamek, wokół którego rozwinęła się osada.
Wkrótce Wilno wyrosło na główny ośrodek handlowy Litwy i najważniejsze
miasto kraju. W epoce Unii z Polską, stolica Litwy przeżywała okres
nieprzerwanego rozwoju. Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej, Wilno
wcielone zostało do Imperium Rosyjskiego. W latach 1923-1939 miasto
znajdowało się w granicach Polski. Po zajęciu Polski przez Armię
Czerwoną, Wilno zostało przekazane Litwie, lecz wkrótce - wraz z całą
Litwą - inkorporowane do ZSRR. Od 1991 r. Wilno jest stolicą niezależnej
Republiki Litewskiej. Starówka wileńska należy do największych i
najpiękniejszych w tej części Europy. Na Wzgórzu Zamkowym znajduje się
pozostałość zamku - Wieża Giedymina z XIII-XIV w. Nieopodal, na Placu
Katedralnym (Arkikatedros aika
te), wznosi się katedra, pierwotnie
gotycka, po przebudowie w XVIII w. klasycystyczna, przypominająca
grecką świątynię. Gotycki kościół św. Anny wraz z klasztorem
Bernardynów tak zachwycił Napoleona, że chciał budowlę rozebrać i
przenieść do Francji. Do cenniejszych gotyckich świątyń miasta należy też
kościół św. Mikołaja. Pięknymi przykładami baroku są kościoły: św. Teresy,
św. Kazimierza - patrona Litwy, przekształcony w czasach radzieckich w
Muzeum Ateizmu, oraz kościół św. Piotra i Pawła. Przykładem architektury
2
rokokowej w budownictwie sakralnym miasta jest świątynia św. Jana z
XVIII w. Rynek wileński zdominowany jest przez pochodzący również z
XVIII w. ratusz. XVII-wieczna kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej
(Aua
ros Vartu Kopyl%0ńia) z obrazem MB Ostrobramskiej przyciąga tysiące
katolickich pielgrzymów. Dla turystów z Polski interesująca jest wizyta na
cmentarzu na Rossie, gdzie pochowanych jest wiele wybitnych postaci
znanych z historii Polski. Państwowe Muzeum Sztuki (Lietuvos Dailes
Muziejus) prezentuje bogatą kolekcję malarstwa litewskiego ostatnich dwu
stuleci. Muzeum Adama Mickiewicza prezentuje pamiątki po poecie,
szczególnie z okresu jego pobytu w Wilnie.
Kowno (Kaunas):
Miasto położone nad Niemnem w środkowej części Litwy (434 tys.
mieszk.); największy w kraju ośrodek przemysłowy, centrum kulturalne i
akademickie. Gród kowieński znany był już w XIII w., w XIV w. miasto
zajmowane było wielokrotnie przez Krzyżaków. W XVI-XVII w. Kowno było
ruchliwym portem na Niemnie. W 1731 r. miasto niemal doszczętnie
zniszczył pożar. W wyniku Trzeciego Rozbioru Rzeczypospolitej Kowno
znalazło się w granicach Rosji. W czasach Pierwszej Republiki Litewskiej,
gdy Wilno przyłączone było do Polski, Kowno pełniło funkcje stołeczne.
Centrum miasta stanowi długa, handlowa ulica Laisves aleja, przeznaczona
wyłącznie dla ruchu pieszego. Na jej wschodnim krańcu znajduje się
masywna sylweta kościoła św. Michała Archanioła o bogatym wyposażeniu
wnętrza. Na terenie Starego Miasta podziwiać można ogromną
archikatedrę, monumentalny przykład architektury gotyckiej z barokowym
wnętrzem. Na Placu Rynkowym wznosi się pochodzący z XVIII w. budynek
ratusza, zwany Białym A
abędziem. Warto obejrzeć też piękną, choć
niestety pozbawioną oryginalnego wyposażenia, białą cerkiew z końca XIX
w. Na drugim brzegu rzeki warto zwiedzić zbudowany w 1674 r. barokowy
kościół i klasztor Pazaislis, obydwa pełne cennych zabytków z epoki.
Pomnik Wolności w centrum miasta jest świadkiem i symbolem burzliwej
historii Litwy w XX w. w 1940 r. został zdemontowany przez Rosjan, by
na nowo pojawić się w 1989 r. wraz ze wskrzeszonym państwem
litewskim. Interesujące Muzeum M. K. Ciurlionisa prezentuje prace
artysty, którego pragnieniem było łączenie w jeden środek wyrazu muzyki
i plastyki. Warto wpaść również do Kowieńskiego Muzeum Diabła, by
obejrzeć ponad 200, niekoniecznie przerażających, figurek (wśród nich są
m.in. wyobrażenia Hitlera i Stalina).
3