MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Możejko
Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych
322[05].Z5.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr n. biol. Halina Bryg
mgr Dorota Piszczek
Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Możejko
Konsultacja:
mgr Maria Żukowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[05].Z5.01
Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu ortoptystka.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przygotowanie dziecka do ćwiczeń 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Ćwiczenia jednoczesnej percepcji 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 15
4.3. Ćwiczenia zakresu fuzji i utrwalające widzenie stereoskopowe 16
4.3.1. Materiał nauczania 16
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.3.3. Ćwiczenia 20
4.3.4. Sprawdzian postępów 23
4.4. Ćwiczenia ruchomości mięśni i konwergencji 24
4.4.1. Materiał nauczania 24
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 28
4.5. Zastosowanie pryzmatów do ćwiczeń 29
4.5.1. Materiał nauczania 29
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.5.3. Ćwiczenia 31
4.5.4. Sprawdzian postępów 31
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 32
6. Literatura 37
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w doskonaleniu umiejętności wykonywania
rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych.
Poradnik zawiera:
 wymagania wstępne  zakres wiedzy i niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć
opanowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania umiejętności
wykonywania rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych,
 pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonywania ćwiczeń,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów  zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności po wykonywaniu ćwiczeń,
 sprawdzian osiągnięć  zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
Jeśli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze je wykonujesz.
Po przerobieniu materiału spróbuj przystąpić do sprawdzianu z zakresu jednostki
modułowej.
Jednostka modułowa  Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych , której
treść teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zdobycia wiedzy z zakresu
rehabilitacji w zezie i niedowidzeniu.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni szkolnej, placówce opieki zdrowotnej musisz przestrzegać
regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych ćwiczeń. Przepisy te dokładnie zostały omówione w jednostce modułowej
 Stosowanie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
322[05].O1.03.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
322[05].Z5
Rehabilitacja w zezie i niedowidzeniu
322[05].Z5.02
322[05].Z5.01
Wykonywanie rehabilitacyjnych
Wykonywanie rehabilitacyjnych
ćwiczeń pleoptycznych
ćwiczeń ortoptycznych
Schemat struktury układu jednostek modułowych  moduł 322[05].Z5
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 rozróżniać kliniczne postacie zeza,
 charakteryzować stopnie widzenia obuocznego,
 rozróżniać leki stosowane miejscowo do oka,
 przeprowadzać wywiad z pacjentem lub jego opiekunem,
 rozpoznawać rodzaje zeza metodą oglądania i sprawdzania ustawienia oczu,
 wykonywać badanie ostrości wzroku w dal i z bliska,
 wykonywać badanie fiksacji i rozróżniać jej typy,
 wykonywać badania ruchów oczu,
 wykonywać badania kątów zeza różnymi metodami,
 wykonywać badania widzenia obuocznego różnymi metodami,
 wykonywać badania korespondencji siatkówek różnymi metodami,
 przeprowadzać diagnostykę zezów porażennych i pourazowych,
 rozróżniać narzędzia i aparaty stosowane do badań strabologicznych,
 obsługiwać i regulować urządzenia do badań strabologicznych,
 rozpoznawać i zapobiegać zagrożeniom zdrowia pacjentów w trakcie przeprowadzania
badań,
 korzystać z wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii w komunikowaniu się z dzieckiem
i jego rodzinÄ…,
 organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zorganizować stanowisko pracy ortoptystki zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska,
 przygotować pacjenta do ćwiczeń i wyjaśnić metody ich wykonania,
 dokonać wyboru ćwiczeń w zależności od stanu widzenia obuocznego,
 zastosować odpowiednie narzędzia i aparaty do różnych ćwiczeń,
 przeprowadzić ćwiczenia ruchomości mięśni, w tym konwergencji przed i po zabiegu
operacyjnym,
 przeprowadzić ćwiczenia usuwające tłumienie,
 wykonać ćwiczenia normalizujące korespondencję siatkówek,
 wykonać ćwiczenia jednoczesnej percepcji metodą obiektywną i subiektywną,
 przeprowadzić ćwiczenia fuzji oraz jej zakresu do bliży i do dali,
 wykonać ćwiczenia widzenia stereoskopowego,
 zastosować właściwe pryzmaty do ćwiczeń,
 zapisać wyniki przeprowadzonych ćwiczeń w karcie leczenia,
 zapewnić dziecku fizyczne i psychiczne bezpieczeństwo podczas wykonywanych
ćwiczeń,
 przeanalizować i ocenić wyniki ćwiczeń,
 porównać stosowane metody ćwiczeń i sformułować wnioski o ich skuteczności,
 nauczyć dziecko i jego rodziców/opiekunów prawidłowego sposobu wykonywania
ćwiczeń ruchomości i konwergencji zleconych do domu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przygotowanie dziecka do ćwiczeń
4.1.1. Materiał nauczania
Przed przystąpieniem do ćwiczeń rehabilitacyjnych w chorobie zezowej ortoptystka musi
przestrzegać następujących zasad:
 przeanalizować dotychczasową dokumentację leczenia zeza,
 dokonać wyboru rodzaju i metody ćwiczeń,
 przygotować niezbędny sprzęt i aparaturę do wykonania zaplanowanych ćwiczeń,
 znać niebezpieczeństwa dla dziecka, wynikające z wykonywanych ćwiczeń i rodzaj
pomocy w wypadku wystąpienia powikłań,
 przygotować dziecko do ćwiczeń.
Przygotowanie dziecka do ćwiczeń:
 nawiÄ…zanie kontaktu z dzieckiem,
 nawiązanie współpracy z rodzicami dziecka,
 wyjaśnienie dziecku celu ćwiczeń w sposób zrozumiały i dostosowany do jego wieku,
 poinstruowanie dziecka jak ma się zachować w czasie ćwiczeń,
 udzielenie dziecku wsparcia, zmniejszenie lęku, uspokojenie.
Skuteczność przeprowadzanych ćwiczeń w czasie leczenia zeza w dużej mierze zależy od
prawidłowej współpracy z dzieckiem. Technika ćwiczenia musi być dostosowana do jego
wieku i możliwości, a u małych dzieci niezbędne jest wprowadzenie elementu zabawy.
Ortoptystka musi dbać o spokojną atmosferę podczas ćwiczeń, wspierać dziecko
emocjonalnie, okazywać mu troskę, cierpliwość, życzliwość. Zasady komunikowania się
i współpracy z dzieckiem zostały dokładnie opisane w Materiale nauczania 4.2.1. jednostki
modułowej  Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych .
Kryteria doboru chorych do ćwiczeń ortoptycznych:
 wiek,
 poczÄ…tek zeza,
 ostrość wzroku,
 stan obuocznego widzenia,
 ogólny stan zdrowia,
 współpraca z pacjentem.
Czynniki wpływające korzystnie na uzyskanie obuocznego widzenia:
 póz
ny początek zeza po 2 r. życia,
 nagły początek zeza,
 ostrość wzroku prawidłowa i jednakowa (lub prawie jednakowa) w obu oczach, wada
wzroku wyrównana okularami, okulary noszone stale,
 prawidłowa korespondencja i fuzja,
 stan ogólny pacjenta dobry, pozwalający na regularne prowadzenie ćwiczeń,
 osoba ćwicząca zdolna do współpracy w czasie ćwiczeń (ważna współpraca z rodzicami).
Czynniki wpływające niekorzystnie na uzyskanie obuocznego widzenia:
 bardzo wczesny początek zeza (przed 2 r. życia),
 anomalna korespondencja siatkówkowa,
 brak i niemożność wykształcenia fuzji,
 amblyopia dużego stopnia,
 zła współpraca dziecka i rodziców.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Aparaty i przyrządy do wykonywania ćwiczeń ortoptycznych:
 synoptofor lub synoptometr,
 diploskop,
 karty stereogramowe,
 cheiroskop,
 stereoskop,
 listwy pryzmatyczne, pojedyncze pryzmaty,
 czerwony filtr lub listwa z filtrami wg Bagoliniego,
 krzyż Maddoxa.
Rodzaje dokumentacji pacjenta leczonego w warunkach ambulatoryjnych
Zakład opieki zdrowotnej udzielający ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych
sporzÄ…dza i prowadzi dokumentacjÄ™:
1) indywidualną wewnętrzną  na którą składa się m.in. historia zdrowia i choroby,
2) indywidualną zewnętrzną, którą stanowią w szczególności: skierowania do innych
zakładów opieki zdrowotnej, zaświadczenia, orzeczenia, opinie lekarskie,
3) zbiorczą  na którą składa się m.in. księga przyjęć odrębna dla każdej komórki
organizacyjnej.
Księga przyjęć opatrzona danymi identyfikacyjnymi zakładu opieki zdrowotnej, nazwą
komórki organizacyjnej i jej kodem identyfikacyjnym oraz numerem księgi zawiera:
 numer kolejny wpisu,
 datę i godzinę zgłoszenia się pacjenta,
 dane identyfikujÄ…ce pacjenta,
 rodzaj udzielonego świadczenia zdrowotnego,
 dane identyfikujące osobę udzielającą świadczenia zdrowotnego.
Historia zdrowia i choroby zawiera dane identyfikujÄ…ce pacjenta, informacje dotyczÄ…ce
jego ogólnego stanu zdrowia, przebytych chorób, obciążeń dziedzicznych, problemów
zdrowotnych i urazów, porad ambulatoryjnych, wizyt domowych oraz opieki środowiskowej
i czynników ryzyka w życiu rodziny.
Zasady prowadzenia dokumentacji medycznej zostały dokładnie opisane w Materiale
nauczania 4.1.1. jednostki modułowej  Wykonywanie szczegółowych badań
strabologicznych .
Ortoptystka również ma za zadanie założyć i prowadzić dokumentację wyników
prowadzonych badań i ćwiczeń w warunkach ambulatoryjnych.
Karty ćwiczeń oprócz danych pacjenta powinny zawierać:
 wyniki badań okulistycznych i strabologicznych w dniu rozpoczęcia ćwiczeń,
 rodzaj wykonywanych ćwiczeń i metody ich wykonywania,
 wyniki badań kontrolnych,
 wyniki badań okulistycznych i strabologicznych po ćwiczeniach,
 wskazówki do dalszego postępowania.
Po zakończonych ćwiczeniach rehabilitacyjnych w chorobie zezowej w warunkach
ambulatoryjnych rodzice dziecka otrzymują informację na temat wykonanych ćwiczeń np.
Kartę leczenia zeza (rys. 2). Zawiera ona oprócz wyników badań i opisu rodzaju wykonanych
ćwiczeń, zalecenia do dalszego postępowania oraz rodzaje ćwiczeń do stosowania
w warunkach domowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 1. Karta leczenia zeza
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakich zasad należy przestrzegać przystępując do wykonania ćwiczeń u dziecka?
2. Jakie znasz zasady przygotowania dziecka do ćwiczeń i czy potrafisz je wyjaśnić?
3. Jakie znasz kryteria doboru chorych do ćwiczeń ortoptycznych i czy potrafisz je omówić?
4. Jaki znasz urządzenia i aparaty wykorzystywane do ćwiczeń ortoptycznych?
5. Jakie znasz rodzaje dokumentacji medycznej pacjenta leczonego w warunkach
ambulatoryjnych?
6. Jakie znasz zasady prowadzenia dokumentacji ćwiczeń?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
plan przygotowania dziecka do ćwiczeń ortoptycznych na podstawie
dokumentacji medycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację medyczną dziecka,
2) wynotować informacje potrzebne do zaplanowania opieki przed ćwiczeniami:
 wiek dziecka,
 rozpoznanie,
 ogólny stan zdrowia dziecka,
 wyniki badań,
 ćwiczenia wykonywane po raz pierwszy, czy kolejny raz,
 uwagi i spostrzeżenia zawarte w dokumentacji,
3) przeanalizować wynotowane dane,
4) sporządzić plan przygotowania dziecka do ćwiczeń,
5) przedstawić i uzasadnić swój plan na forum grupy,
6) przedyskutować jakie informacje o dziecku mają istotny wpływ na sposób przygotowania
do ćwiczeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru formatu A4, flamastry,
 przykładowa, uzupełniona dokumentacja medyczna.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) przygotować dziecko do ćwiczeń?
2) określić, które informacje o dziecku mają największy wpływ na
sposób przygotowania do ćwiczeń?
3) wymienić sprzęt i aparaturę medyczną, wykorzystywaną do badań
okulistycznych?
4) scharakteryzować kryteria doboru chorych do ćwiczeń ortoptycznych?
5) scharakteryzować zasady prowadzenia dokumentacji ćwiczeń?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Ćwiczenia jednoczesnej percepcji
4.2.1. Materiał nauczania
Brak jednoczesnej percepcji spowodowany jest:
 tłumieniem (supresją),
 nieprawidłową korespondencją siatkówkową.
Ćwiczenia usuwające tłumienie
Ćwiczenia usuwające tłumienie można wykonywać z pomocą prostych przyrządów.
Dawniej używano do ćwiczeń głównie synoptofor. Obecnie stosuje się metody w warunkach
bardziej zbliżonych do fizjologicznych. Należą do nich ćwiczenia w celu uzyskania dwojenia
fizjologicznego, z przegrodÄ…, z pryzmatami, usuwajÄ…ce supresjÄ™ plamkowÄ….
Ćwiczenia dwojenia  podczas tych ćwiczeń uczymy dziecko przezwyciężać tłumienie
i widzieć obrazki podwójnie. Świadomość dwojenia pozwala na rozpoznawanie ustawienia
oczu i kontrolowanie tego ustawienia. MetodÄ™ tÄ… stosujemy w zezach ujawniajÄ…cych siÄ™
okresowo lub zezach o małym kącie z prawidłową korespondencją siatkówkową i tylko
u dzieci przed 12 rokiem życia.
Wskazania:
 w zezach okresowych w pierwszej fazie ćwiczeń,
 w niedomodze konwergencji lub egzoforii z niedomogÄ… konwergencji,
 w zezach stałych o póz
nym początku przed operacją, aby dziecko umiało kontrolować
ustawienie oczu po operacji.
Ćwiczenia dwojenia wykonujemy za pomocą kolorowych szkieł: okularów czerwono-
zielonych, pojedynczego czerwonego szkła, listwy z czerwonymi filtrami wg Bagoliniego.
Przebieg ćwiczenia:
 ćwiczenia dwojenia rozpoczynamy stosując okulary czerwono-zielone,
 dziecko fiksuje światełko na krzyżu Maddoxa z odległości 5 m i widzi dwa światełka
(czerwone i zielone),
 ustalamy w jakim położeniu widzi światełka (skrzyżowane czy nieskrzyżowane),
 zdejmujemy okulary i dziecko powinno widzieć dwa światełka białe,
 następnie uczymy dziecko konwergować (gdy widzi światełka nieskrzyżowane) lub
zwalniać konwergencję (gdy widzi światełka skrzyżowane) , aby połączył światełka,
 ćwiczenie to powtarzamy z odległości 1m,
 następnie wykonujemy ćwiczenia z zastosowaniem pojedynczego czerwonego szkła,
które ustawiamy przed okiem zezującym i powtarzamy wszystkie czynności,
 w końcowym etapie ćwiczeń stosujemy listwę z czerwonymi filtrami wg Bagoliniego,
używając szkła od najciemniejszej czerwieni do najsłabszej czerwieni.
Ćwiczenia z przegrodą  w tej metodzie do rozpoznawana dwojenia stosuje się
przegrodÄ™ np. kartkÄ™ papieru, którÄ… opieramy na nosie pod kÄ…tem 90º. Ćwiczenie to polecane
jest w zezie rozbieżnym.
Ćwiczenie z pryzmatami  podczas tego ćwiczenia posługujemy się zazwyczaj
pryzmatem o sile 10 dioptrii pryzmatycznych, który przesuwa obraz poza obszar tłumienia.
Możemy w tej metodzie zastosować początkowo czerwone szkło, aby ułatwić spostrzeganie
podwójnych obrazów.
Ćwiczenia w celu usunięcia plamkowej supresji  tej grupy metod nie należy stosować
w zezach o małym kącie, gdyż mogą spowodować stałe dwojenie.
Ćwiczenie z czerwonym filtrem  przed oko prowadzące zakładamy czerwony filtr
i polecamy dziecku rysowanie czerwoną kredką na kartce papieru. Należy dobrać odpowiedni
odcień czerwieni kredki, aby dziecko widziało rysowany obrazek tylko okiem zezującym,
czyli bez filtra. Metoda ta polecana jest w zezie akomodacyjnym z ekscesem konwergencji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 Obturacja  w tej metodzie stosujemy zasłonkę oka prowadzącego na kilka godzin
w ciągu dnia. W tym czasie dziecko wykonuje proste ćwiczenia lokalizacyjne (nawlekanie
korali, obrysowywanie konturów, układanie klocków itp.).
Ćwiczenia w celu normalizacji korespondencji siatkówek na synoptoforze
Ćwiczenia w celu rozwinięcia prawidłowej jednoczesnej percepcji i korespondencji na
synoptoforze obecnie sÄ… rzadko stosowane.
Można podzielić je na dwie grupy:
 ćwiczenia obiektywne  zaliczamy do nich m.in. kinetyczne pobudzanie obu siatkówek,
ćwiczenia za pomocÄ… powidoków wg Cüppersa (4 etapy),
 ćwiczenia subiektywne   do wewnątrz i na zewnątrz ,  polowanie ,  ruchy na boki .
Kinetyczne pobudzanie obu siatkówek
Podczas tego ćwiczenia możemy używać zarówno obrazków do jednoczesnej percepcji
jak również fuzyjnych (najlepiej z pionowo umieszczonymi znakami kontrolnymi).
Przebieg ćwiczenia:
 ustawiamy ramiÄ™ synoptoforu w kÄ…cie 0º przed okiem prowadzÄ…cym, a w kÄ…cie
obiektywnym przed okiem zezujÄ…cym i blokujemy oba ramiona synoptoforu,
 polecamy dziecku, aby patrzyło prosto w tuby synoptoforu i nie poruszało oczami,
 przesuwamy ramiona synoptoforu rytmicznie na boki, co powoduje równoczesne
pobudzenie korespondujących punktów siatkówkowych obojga oczu,
 podczas ćwiczenia obrazki powinny zbliżać się do siebie, a następnie nałożyć,
 zakres ruchów bocznych dostosowujemy do rozmiarów tłumienia: dziecko powinno
widzieć oba obrazki jednocześnie.
Metoda ta może być stosowana tylko u pacjentów z zezem stałym i dobrze
współpracujących.
Ćwiczenia za pomocÄ… powidoków wg Cüppersa
MetodÄ™ tÄ… stosujemy w czterech etapach.
I) Na początku leczenia, gdy nieprawidłowa korespondencja jest utrwalona, podczas
ćwiczenia stosujmy tylko powidoki:
 ramiona synoptoforu ustawiamy w kącie obiektywnym, wkładamy czarne płytki ze
szczeliną i wywołujemy powidoki plamkowe (w jednym oku poziomy w drugim
pionowy),
 zmieniamy płytki na mleczne i włączamy migające oświetlenie naprzemienne,
 polecamy dziecku obserwować powidoki i ustawiamy najlepszą częstotliwość fazy
jasnej i ciemnej, przy której powidoki zbliżają się do siebie (najczęściej ustawienie
regulacji dwa na dwa),
 ćwiczymy do momentu, aż powidoki ułożą się w krzyż,
 przełączamy miganie na synchroniczne i ćwiczymy do momentu, aż pacjent będzie
widział stale krzyż.
II) W tej fazie po wywoływaniu powidoków w obu oczach, przed okiem zezującym
umieszczamy obrazki o prostym kształcie (kółko, kwadracik). W miarę postępu
zmieniamy na obrazek bardziej złożony (lew, pajac). W przypadku rozchodzenia się
krzyża wracamy do etapu ćwiczenia tylko z powidokami.
W tej fazie możemy także wywołać tylko powidok pionowy przed okiem prowadzącym
i włożyć obrazek przed okiem zezującym. Pacjent ma nałożyć obrazek i powidok,
a następnie ćwiczy utrzymanie prawidłowej korespondencji przy odpowiednio ustawionej
częstotliwości naprzemiennego i synchronicznego migania.
III) W tej fazie do ćwiczeń z powidokami zaczynamy używać obrazków do jednoczesnej
percepcji. Podczas ćwiczeń staramy się, aby pacjent utrzymał nałożone obrazki w środku
krzyża.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
IV) W końcowej fazie tej metody stosuje się obrazki fuzyjce. Ćwiczymy tak długo, aż pacjent
zobaczy nałożone obrazki fuzyjne w środku krzyża.
Jeżeli występuje fałszywa fuzja krzyż rozchodzi się lub jeden powidok znika. Obecność
krzyża nałożonego na zlane obrazki fuzyjce świadczy o prawidłowej fuzji.
Celem ćwiczeń obiektywnych jest uzyskanie jednoczesnej percepcji w kącie
obiektywnym. Jeżeli dziecko potrafi nałożyć obrazki przy prawidłowej korespondencji
siatkówkowej można utrwalić tą zdolność stosując ćwiczenia subiektywne. Najczęściej
stosowanym ćwiczeniem subiektywnym jest  polowanie .
 Polowanie
Ortoptystka ujmuje uchwyt ramienia synoptoforu z budką, a dziecko z żołnierzykiem
i porusza nim, aby wprowadzić żołnierzyka do budki. Ortoptystka płynnie porusza ramieniem
synoptoforu kilka stopni raz w lewo raz w prawo, a dziecko stara się  łapać żołnierzyka do
budki, przesuwając ramię. W ćwiczeniu tym ciągły ruch obrazków stanowi obuoczne
pobudzenie, zaś ruchy oczu wzmacniają mięśnie.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje ćwiczeń usuwających tłumienie i w jaki sposób je wykonujemy?
2. Jakie znasz wskazania do wykonywania poszczególnych ćwiczeń usuwających supresję?
3. Jakie znasz metody ćwiczeń w celu uzyskania prawidłowej korespondencji siatkówkowej
na synoptoforze?
4. W jaki sposób wykonujemy ćwiczenia za pomocÄ… powidoków wg Cüppersa?
5. W jaki sposób wykonujemy ćwiczenie tzw. polowanie i kiedy możemy je stosować?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do gabinetu ćwiczeń zgłosiło się 7-letnie dziecko z zezem rozbieżnym okresowym
z niedomogą konwergencji. Dokonaj wyboru metody ćwiczeń usuwających tłumienie
i wykonaj ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) założyć dziecku kartę ćwiczeń ortoptycznych i wykonać pomiary:
 ostrości wzroku do dali i do bliży,
 kątów zeza i obuocznego widzenia za pomocą synoptoforu,
2) przeanalizować wyniki pomiarów,
2) dokonać wyboru metody ćwiczeń usuwających tłumienie,
3) przedyskutować z nauczycielem i grupą wybór metody ćwiczenia,
4) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczenia, przepisami bhp i ergonomii pracy,
5) przygotować dziecko do ćwiczenia, dostosowując metody do wieku dziecka,
6) wykonać ćwiczenie wybraną metodą, zgodnie z procedurą wykonania,
7) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
8) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 krzyż Maddoxa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 czerwony filtr,
 okulary czerwono-zielone,
 listwa z czerwonymi filtrami Bagoliniego,
 pryzmat o sile 10",
 arkusz papieru formatu A4,
 karta ćwiczeń.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
ćwiczenia usuwające plamkową supresję dla dziecka w wieku
przedszkolnym.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczenia usuwającego plamkową supresję,
2) przygotować stanowisko do ćwiczenia zgodnie z zasadami wykonywania ćwiczeń,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczeń, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) dobrać kredkę czerwonego koloru do koloru filtra, aby były jednakowe,
5) założyć czerwony filtr na szkło okularowe przed oko prowadzące,
6) polecić dziecku rysowanie czerwoną kredką na kartce papieru,
7) w czasie ćwiczenia sprawdzać, czy dziecko nie podgląda nad okularami, podtrzymywać
kontakt z dzieckiem, zachęcać do malowania,
8) udokumentować wykonanie ćwiczenia,
9) przeprowadzić dyskusję na temat zastosowania ćwiczenia w różnych rodzajach zeza.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 czerwony filtr,
 kredki o czerwonym kolorze,
 arkusze papieru,
 gotowe malowanki, schematy rysunków itp,
 karta ćwiczeń.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
ćwiczenia normalizujące korespondencję siatkówek za pomocą powidoków
wg Cüppersa na synoptoforze.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania ćwiczeń normalizujących korespondencję siatkówek,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami wykonywania
ćwiczeń, przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do ćwiczeń,
4) posadzić wygodnie dziecko przed aparatem i uregulować wysokość aparatu,
5) głowę dziecka ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
6) wykonać pomiar obiektywnego kąta zeza zgodnie z zasadami badania,
7) ustawić ramiona synoptoforu ustawiamy w kącie obiektywnym i zablokować,
8) włożyć czarne płytki ze szczeliną i wywołać powidoki plamkowe w obu oczach zgodnie
z zasadami jak podczas badania korespondencji siatkówek,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
9) zmieniać płytki na mleczne i włączyć migające oświetlenie naprzemienne,
10) polecić dziecku obserwować powidoki i uregulować częstotliwość fazy jasnej i ciemnej,
przy której dziecko zbliża powidoki do siebie,
11) ćwiczyć do momentu, aż powidoki ułożą się w krzyż, a następnie przełączyć miganie na
synchroniczne i ćwiczyć do momentu, aż pacjent będzie widział stale krzyż,
12) w miarę postępu leczenia po wywołaniu powidoków w obu oczach zakładać proste
obrazki przed oko zezujące i ćwiczyć stałe nałożenie krzyża powidokowego i obrazka,
13) w kolejnych etapach stosowania tej metody do ćwiczeń używać obrazków do
jednoczesnej percepcji, a następnie fuzyjnych,
14) w czasie ćwiczeń dążyć, aby dziecko utrzymało nałożone obrazki w środku krzyża,
15) w przypadku rozchodzenia się krzyża wracamy do etapu ćwiczenia tylko z powidokami,
16) udokumentować wykonanie ćwiczeń w karcie ćwiczeń,
11) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 synoptofor z zestawem obrazków,
 taborety z regulacją wysokości,
 karta ćwiczeń.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać ćwiczenia usuwające tłumienie?
2) wykonać ćwiczenia w celu usunięcia supresji plamkowej?
3) wykonać ćwiczenia normalizujące korespondencję siatkówek na
synoptoforze?
4) dobrać metodę ćwiczeń z uwzględnieniem wskazań
i przeciwwskazań do ich wykonania?
5) prowadzić dokumentację wykonywanych ćwiczeń ortoptycznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.3. Ćwiczenia zakresu fuzji i utrwalające widzenie stereoskopowe
4.3.1. Materiał nauczania
Ćwiczenia fuzji
MajÄ… one na celu wzmocnienie fuzji poprzez uzyskanie jak najszerszego jej zakresu
w kierunku konwergencji i dywergencji. Ćwiczenia fuzji możemy przeprowadzić za pomocą
pryzmatów i synoptoforu.
Ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów
Ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku konwergencji (dodatni zakres fuzji):
 polecamy dziecku fiksować światełko lub jakiś przedmiot np. długopis,
 za pomocÄ… listwy pryzmatycznej ustawiamy pryzmaty przed okiem dziecka podstawÄ…
w kierunku skroni,
 stopniowo zwiększamy siłę pryzmatu, a dziecko ma za zadanie utrzymać jeden obraz
(fuzjÄ™),
 jeżeli dziecko zgłosi rozdwojenie obrazu, wracamy do pryzmatu o słabszej mocy
i polecamy ćwiczącemu, aby starał się pokonać diplopię i nałożył obrazy,
 ćwiczenie to wykonujemy do dali z odległości 6 m i do bliży z odległości 30 cm,
 dążymy do uzyskania fuzji dodatniej przy sile pryzmatu 40  45" do bliży i 20  25" do
dali.
Ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku dywergencji (ujemny zakres fuzji):
 pryzmaty ustawiamy podstawą w kierunku nosa i powtarzamy czynności jak podczas
ćwiczenia zakresu fuzji dodatniej.
Ćwiczenia fuzji za pomocą synoptoforu
W pierwszym etapie ćwiczeń fuzji na synoptoforze możemy stosować ćwiczenia:  do
wewnÄ…trz i na zewnÄ…trz ,  polownie ,  ruchy na boki . Stosujemy je w celu pobudzenia
zdolności fuzji i przezwyciężenia stale ujawniającego się tłumienia. W drugim etapie
ćwiczymy zakres fuzji w kierunku konwergencji i dywergencji.
Zasady ćwiczenia fuzji za pomocą synoptoforu:
 stosujemy obrazki makularne i w miarÄ™ poprawy zmieniamy na foweolarne,
 na pierwszym etapie ćwiczeń stosujemy obrazki proste, o jasnych barwach i ze znakami
kontrolnymi u góry i u dołu (w pionie),
 podczas ćwiczeń stale kontrolujemy, czy nie rozwija się fałszywa fuzja,
 podczas ćwiczeń zakresu fuzji dodatniej stosujemy obrazki o małych znakach
kontrolnych, które dodatkowo pobudzają akomodację co jednocześnie wzmaga
konwergencjÄ™,
 podczas ćwiczeń zakresu fuzji ujemnej w zezie zbieżnym stale sprawdzamy, czy nie
wytwarza się nieprawidłowa korespondencja siatkówkowa.
W celu rozpoznania fałszywej fuzji wywołujemy powidoki Heringa w jednym i drugim
oku i prezentujemy obrazki fuzyjne. Gdy dziecko widzi krzyż na nałożonych obrazkach
wówczas fuzja jest prawidłowa. Gdy obrazki oddalają się i widzi krzyż na jednym obrazku
lub pomiędzy nimi lub gdy widzi jeden obrazek na rozdzielającym się krzyżu wówczas fuzja
jest fałszywa.
Przebieg ćwiczenia zakresu fuzji:
 zakładamy do synoptoforu obrazki fuzyjne w kącie jednoczesnej percepcji i sprawdzamy,
czy jest fuzja,
 blokujemy ramiona synoptoforu w tym kącie, a następnie specjalną śrubą zbliżamy
jednocześnie obie tuby synoptoforu do siebie (ćwiczenia zakresu w kierunku
konwergencji) i oddalamy od siebie (ćwiczenia zakresu w kierunku dywergencji),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 podczas tego ćwiczenia stale obserwujemy położenie odblasków rogówkowych, które
powinny pozostawać w środku rogówki, co świadczy, że oczy dziecka towarzyszą
ruchom obrazków i fuzja utrzymuje się,
 polecamy dziecku, aby starało się utrzymać jak najdłużej zlewające się obrazki
i zasygnalizowało nam moment rozdwojenia się obrazka,
 gdy fuzja zostaje przerwana ustawiamy ponownie ramiona synoptoforu w kÄ…cie
jednoczesnej percepcji i sprawdzamy czy dziecko zlewa obrazki w jedną całość,
 ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie.
W rozwinięciu zakresu fuzji stosuje się dodatkowo ćwiczenia połączone z napięciem lub
zwolnieniem akomodacji.
Ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku konwergencji  są to ćwiczenia połączone
z napięciem akomodacji:
 zakładamy w synoptoforze soczewki wklęsłe (o znaku    ),
 polecamy dziecku aby patrzył na koniec nosa, a następnie na obrazki w synoptoforze,
 możemy zastosować obrazki stereoskopowe, które skuteczniej zwiększają fuzję
w kierunku konwergencji.
Ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku dywergencji  są to ćwiczenia połączone ze
zwalnianiem akomodacji:
 zakładamy w synoptoforze soczewki wypukłe ( o znaku  + ),
 polecamy dziecku patrzeć na daleki punkt (na okno, na ścianę) a następnie na obrazki
w synoptoforze [7].
Ćwiczenia utrwalające obuoczne widzenie
Ćwiczenia oparte na fizjologicznej diplopii
Są skuteczną metodą nauczenia pacjenta kontrolowania ustawienia oczu. Świadomość
dwojenia pozwala na rozpoznawanie ustawienia oczu i kontrolowanie tego ustawienia.
Metody te stosuje siÄ™ w celu utrwalenia obuocznego widzenia w:
 zezie akomodacyjnym,
 w zezie ukrytym,
 w zezie rozbieżnym okresowym.
Metody ćwiczeń:
 ćwiczenie z punktem fiksacji,
 karty stereogramowe,
 ćwiczenia za pomocą diploskopu,
 czytanie z pałeczką,
 karta z kropkami.
Ćwiczenie z punktem fiksacji
1) Pacjent siedzi w odległości 5 m od światełka (na krzyżu Maddoxa), a z odległości 30 cm
prezentujemy mu jakiś przedmiot (ołówek, długopis).
2) Rozpoznawanie diplopii nieskrzyżowanej  pacjent fiksuje na długopis i widzi dwa
światełka, które oddalają się od siebie w miarę zbliżania długopisu do oczu pacjenta.
3) Rozpoznawanie diplopii skrzyżowanej  pacjent fiksuje na światełko i widzi 2 długopisy.
Na początku tych ćwiczeń w celu wzmocnienia efektu można zastosować czerwony filtr
lub okulary czerwono-zielone.
W pierwszej fazie ćwiczeń rozwijamy u dziecka zdolność rozpoznawania diplopii, którą
najłatwiej spostrzega. Diplopia skrzyżowana jest łatwiej spostrzegana w zezie zbieżnym,
a nieskrzyżowana w zezie rozbieżnym. W dalszym etapie ćwiczeń uczymy dziecko
rozpoznawania dwóch rodzajów diplopii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Karty stereogramowe
W ćwiczeniach tą metodą posługujemy się przezroczystymi płytkami, na których
znajdują się pary obrazków, podobnych do tych, jakich używa się w synoptoforze. Obrazki są
namalowane obok siebie (np. kotek i budka). W czasie ćwiczeń dziecko trzyma płytkę
w odległości ok. 30 cm na wysokości wzroku. Polecamy dziecku, aby patrzyło przez płytkę
na daleki punkt. Dzięki zjawisku dwojenia fizjologicznego obrazki podwajają się, a dwa
środkowe nakładają się na siebie. Dziecko w efekcie widzi trzy obrazki: po jednej stronie
budkę, w środku kotka w budce, a po drugiej stronie kotka. W ten sposób dziecko ćwiczy
dywergencję (zwolnienie konwergencji) bez zwalniania akomodacji. Możemy też ćwiczyć
spostrzeganie diplopii przy fiksacji z bliska, umieszczając np. ołówek przed płytką. W ten
sposób dziecko ćwiczy również konwergencję bez nadmiernej akomodacji.
Diploskop
Podczas ćwiczeń za pomocą diploskopu ćwiczący patrzy przez specjalną przegrodę
z czteroma otworami na białą kartkę, na której znajdują się litery T O N. Poza tym na kartce
znajduje siÄ™ zielony kwadrat nad literÄ… O, a czerwony kwadrat pod tÄ… literÄ…. Prawym okiem
pacjent widzi litery T O, a lewym okiem litery O N. Przy prawidłowym ustawieniu oczu
i widzeniu obuocznym oraz przy prawidłowym stosunku akomodacji do konwergencji pacjent
widzi wyraz
nie napis T O N.
Diploskop służy do:
 ćwiczeń rozdzielania akomodacji i konwergencji,
 ćwiczeń obuocznego widzenia,
 jako test do badań obuocznego widzenia.
Ćwiczenia rozdzielania akomodacji od konwergencji na diploskopie:
1) Ćwiczenie zwiększania konwergencji bez nadmiernej akomodacji (dodatniej względnej
konwergencji)  pacjent stara siÄ™ wyraz
nie widzieć litery T N, patrząc na punkt
w przegrodzie pomiędzy dwoma środkowymi otworami. Możemy jeszcze bardziej
zwiększyć konwergencję, polecając pacjentowi, aby fiksował na ołówek, który
umieszczamy przed przegrodą. Wówczas pacjent stara się wyraz
nie widzieć litery O N T
O. To ćwiczenie polecane jest u pacjentów z zezem rozbieżnym niestałym, u których
odchylenie powiększa się podczas zwolnienia akomodacji.
2) Ćwiczenie zwalniania konwergencji bez zwalniania akomodacji (ujemnej względnej
konwergencji)  pacjent stara się widzieć wyraz
nie litery T O O N, patrzÄ…c daleko nieco
ponad aparat. To ćwiczenie polecane jest u pacjentów z zezem zbieżnym
z nadwzrocznością, u których odchylenie powiększa się w czasie akomodacji.
Czytanie z przeszkodÄ…
Ta metoda służy do ćwiczeń obuocznego widzenia, ale jest równocześnie testem do
stwierdzania obuocznego widzenia. Podczas ćwiczenia dziecko czyta tekst oddalony ok. 30
cm, a w połowie odległości między oczami a tekstem ma umieszczoną przeszkodę w postaci
pałeczki (linijki, ołówka). Dzięki zjawisku dwojenia fizjologicznego, dziecko z prawidłowym
obuocznym widzeniem czyta druk bez problemu. Litery zasłonięte przez pałeczkę widzianą
jednym okiem są czytane drugim okiem. Do ćwiczeń najlepiej używać specjalnego pulpitu na
tekst z zamontowaną nieruchomą przeszkodą. W miarę postępu stosować coraz szerszą
pałeczkę do ćwiczenia (do 2 cm) i używać coraz mniejszego druku do czytania.
Ta metoda może być również doskonałym ćwiczeniem do wykonywania w warunkach
domowych, pod warunkiem, że odpowiednio poinstruowany rodzic będzie pilnował, aby
dziecko podczas czytania nie przechylało głowy i nie przesuwało pałeczki.
Karta z kropkami
MetodÄ™ tÄ… stosujemy w celu poprawy konwergencji akomodacyjnej i dodatniej
konwergencji fuzyjnej. Jest to kolejna prosta metoda, nie wymagajÄ…ca specjalistycznego
sprzętu i do wykonania w każdych warunkach, również w domu przez przeszkolonego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
rodzica. Do ćwiczenia używamy podłużnej karty, na której narysowane są małe kółeczka
wzdłuż linii o długości około 30 cm. Kartę opieramy na nasadzie nosa i trzymamy
prostopadle do płaszczyzny twarzy. Polecamy pacjentowi, aby fiksował najdalszy punkt, aby
uzyskać fizjologiczną diplopię skrzyżowaną linii i punktów bliżej leżących. Następnie
polecamy, aby fiksował coraz bliżej położone kropki. W ten sposób pacjent powinien
spostrzegać diplopię nieskrzyżowaną dalszych kropek i odcinka linii poza punktem fiksacji.
Podczas ćwiczenia staramy się, aby pacjent widział kropki wyraz
nie.
Ćwiczenia na cheiroskopie
Ćwiczenia za pomocą cheiroskopu (rys. 2) stosujemy w zezach z prawidłową
korespondencją siatkówkową i w celu utrwalenia obuocznego widzenia.
Podczas ćwiczenia dziecko ma za zadanie przerysować obrazek widziany jednym okiem
na kartkę, widzianą drugim okiem. Do ćwiczenia używa się prostych obrazków o czarnych,
wyraz
nych konturach, które zakłada się w bocznym uchwycie aparatu. Dziecko opiera czoło
na podpórce aparatu i patrzy przez soczewki wypukłe. Jednym okiem widzi odbicie obrazka
na ukośnie ustawionym lusterku, a drugim kartkę papieru, na której przerysowuje obrazek.
Aby prawidłowo wykonać to ćwiczenie potrzebna jest współpraca obu oczu. Dziecko nie
może patrzeć naprzemiennie, a można to rozpoznać porównując przerysowany obrazek do
oryginału. Dziecko patrzyło naprzemiennie, gdy jest on większy lub mniejszy od oryginału.
Rys. 2. Cheiroskop z kompletem obrazków
Inne metody ćwiczeń ortoptycznych
Ćwiczenia kontrolowania ustawienia oczu
Metody te stosuje siÄ™ w zezach okresowych, gdy przechodzÄ… w zez jawny. Podczas
ćwiczeń chory samoistnie uczy się kontrolowania ustawienia oczu. Polega to głównie na
uświadomieniu pacjentowi, że zezuje wówczas, gdy widzi podwójnie (podczas występowania
diplopii). Uświadomienie dwojenia pozwala pacjentowi na rozpoznawanie ustawienia oczu
i kontrolowanie tego ustawienia.
Metody ćwiczeń:
 pacjent fiksuje przedmiot z odległości, w której widzi go pojedynczo, a następnie
przybliża przedmiot lub oddala, starając się utrzymać pojedynczy obraz,
 ustawiamy pryzmat przez który pacjent widzi pojedynczo fiksowany obraz i stopniowo
redukuje się moc pryzmatu polecając dziecku, aby usiłował nakładać rozdwajające się
obrazy,
 w zezie zbieżnym stosujemy metody polegające na zwolnieniu akomodacji  podczas
ćwiczeń uczy się chorego, aby oglądane przedmioty widział  niewyraz
nie ,  zamglone ,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
 w zezie rozbieżnym stosujemy metody polegające na pobudzeniu akomodacji  podczas
ćwiczeń chory skupia się na oglądaniu małych przedmiotów, przedmiotów z małymi
szczegółami kontrolnymi, z bliskiej odległości.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz metody ćwiczenia zakresu fuzji?
2. W jaki sposób przeprowadzamy ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów?
3. W jaki sposób przeprowadzamy ćwiczenia zakresu fuzji na synoptoforze?
4. Jakie znasz aparaty służące do ćwiczeń obuocznego widzenia?
5. Jakie znasz wskazania do przeprowadzania ćwiczeń opartych na fizjologicznej diplopii?
6. Jakie znasz rodzaje ćwiczeń opartych na fizjologicznej diplopii i w jaki sposób je
przeprowadzamy?
7. W jakim rodzaju zeza wykonujemy ćwiczenia kontrolowania ustawienia oczu i na czym
one polegajÄ…?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do gabinetu ćwiczeń zgłosił się rodzic z 5-letnim dzieckiem w celu wykonania ćwiczeń
obuocznego widzenia. W dołączonej dokumentacji dziecka wyniki badań są następujące:
Vod 1,0 cc Sn Vod 0,5 cc
Vos 1,0 cc Sn Vos 0,5 cc
Fiksacja obu oczu centralna
Okulary: OP +1,5 Dsph
OL +1,5 Dsph
Cover-test (+), zez zbieżny naprzemienny
KÄ…ty zeza mierzone na synoptoforze:
kÄ…t obiektywny +6º
kÄ…t subiektywny +6º
jednoczesna percepcja (+), fuzja (+) zakres: konwergencja 2º, dywergencja 2º
Wykonaj ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów i synoptoforu. Porównaj obie
metody pod względem przydatności dla danego dziecka.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów i synoptoforu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczeń, zgodnie z zasadami ćwiczeń, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przeanalizować wyniki badań okulistycznych i strabologicznych,
4) przygotować dziecko do ćwiczeń, dostosowując metody do wieku dziecka,
5) przeprowadzić ćwiczenie zakresu fuzji w kierunku konwergencji i dywergencji za
pomocą pryzmatów zgodnie z procedurą wykonania,
6) ocenić przebieg ćwiczenia,
7) przeprowadzić ćwiczenie zakresu fuzji w kierunku konwergencji i dywergencji za
pomocÄ… synoptoforu zgodnie z procedurÄ… wykonania,
8) ocenić przebieg ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
9) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) dokonać porównania obu metod pod względem przydatności dla danego dziecka,
12) przedyskutować wnioski na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 listwa pryzmatyczna,
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 krzyż Maddoxa,
 synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,
 taborety z regulacją wysokości,
 karta ćwiczeń.
Ćwiczenie 2
Do gabinetu ćwiczeń zgłosił się rodzic z 6-letnim dzieckiem w celu wykonania ćwiczeń
utrwalających obuoczne widzenie. Jest to kolejna seria ćwiczeń. Wcześniej wykonywano
ćwiczenia usuwające tłumienie, zakresu fuzji. W dołączonej dokumentacji dziecka aktualne
wyniki badań są następujące:
Vod 1,0 cc Sn Vod 0,5 cc
Vos 1,0 cc Sn Vos 0,5 cc
Fiksacja obu oczu centralna
Okulary dwuogniskowe:
do dali: OP +1,5 Dsph do bliży: OP +4,5 Dsph
OL +1,5 Dsph OL +4,5 Dsph
KÄ…ty zeza mierzone na synoptoforze:
 bez korekcji:
kÄ…t obiektywny +10º
kÄ…t subiektywny +10º
 z korekcjÄ…:
kÄ…t obiektywny +5º
kÄ…t subiektywny +5º
jednoczesna percepcja (+),
fuzja (+) zakres: konwergencja 6º, dywergencja 4º
Po przeanalizowaniu treści zadania i wyników badań dobierz i wykonaj ćwiczenia
utrwalajÄ…ce obuoczne widzenie metodÄ… opartÄ… na fizjologicznej diplopii.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania ćwiczeń opartych na fizjologicznej diplopii,
2) przeanalizować wyniki badań okulistycznych i strabologicznych,
3) dokonać wyboru ćwiczeń, uwzględniając wiek dziecka, rodzaj zeza i kolejny etap jego
leczenia,
4) przedyskutować z nauczycielem i grupą wybór metody ćwiczenia,
5) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
6) przeprowadzić ćwiczenia spostrzegania diplopii skrzyżowanej wybraną metodą,
a następnie diplopii nieskrzyżowanej, zgodnie z procedurą wykonania ćwiczenia,
7) ocenić przebieg ćwiczenia, przydatność wybranej metody,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
8) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
9) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 krzyż Maddoxa,
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 karty stereogramowe,
 karta z kropkami,
 karta ćwiczeń.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
ćwiczenia rozdzielania akomodacji i konwergencji za pomocą diploskopu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania ćwiczeń za pomocą diploskopu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do ćwiczenia,
4) przeprowadzić ćwiczenie zwiększania konwergencji przy zwolnieniu akomodacji:
 polecić pacjentowi, aby patrzył na punkt w przegrodzie pomiędzy dwoma
środkowymi otworami i jednocześnie starał się widzieć wyraz
nie litery T N,
 w trakcie ćwiczeń zwiększać konwergencję, polecając pacjentowi, aby fiksował na
długopis, który umieszczasz przed przegrodą,
5) przeprowadzić ćwiczenie zwalniania konwergencji bez zwalniania akomodacji:
 polecić pacjentowi aby fiksował na daleki punkt ponad aparatem i jednocześnie starał
się widzieć wyraz
nie litery T O O N,
6) ocenić przebieg ćwiczenia,
7) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) przeprowadzić dyskusję na forum grupy na temat wskazań i przeciwwskazań do
zastosowania diploskopu do ćwiczeń ortoptycznych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 diploskop,
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 karta ćwiczeń.
Ćwiczenie 4
Przygotuj dziecko i rodziców do wykonywania ćwiczenia czytania z przeszkodą w domu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania ćwiczenia czytania z przeszkodą,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) wyjaśnić dziecku i rodzicom cel wykonywania ćwiczenia w domu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4) zmotywować dziecko i rodziców do systematycznego wykonywania ćwiczenia w domu,
wyjaśniając znaczenie utrwalania obuocznego widzenia podczas czytania w procesie
leczenia zeza,
5) przeprowadzić ćwiczenie czytania z pałeczką zgodnie z zasadami:
 umieścić tekst do czytania w odległości ok. 30 cm od oczu dziecka,
 w połowie odległości między oczami a tekstem umieścić przeszkodę w postaci
pałeczki (linijki, ołówka),
 obserwować dziecko, aby w trakcie czytania nie przechylało głowy lub nie
przesuwało przeszkody,
6) omówić z rodzicami i dzieckiem zasady ćwiczenia i wyjaśnić wszelkie wątpliwości,
7) polecić rodzicom, aby w miarę postępu stosowali coraz szerszą pałeczkę do ćwiczenia
(do 2 cm) i używali coraz mniejszego druku do czytania,
8) polecić rodzicom, aby wykonali ćwiczenie pod naszym nadzorem,
9) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia przez rodziców i zwrócić uwagę na
ewentualnie popełnione błędy,
10) udokumentować zalecenia wykonywania ćwiczeń w domu w karcie ćwiczeń dziecka,
11) podczas kolejnych wizyt dziecka w gabinecie sprawdzać efekty ćwiczeń,
przeprowadzanych w domu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 książeczki do czytania z różnymi wielkościami druku,
 pałeczki lub linijki o różnej szerokości (maksymalnie do 2 cm),
 karta ćwiczeń.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów?
2) wykonać ćwiczenia zakresu fuzji na synoptoforze?
3) wykonać ćwiczenia z punktem fiksacji?
4) wykonać ćwiczenia za pomocą kart stereogramowych?
5) wykonać ćwiczenia rozdzielania akomodacji i konwergencji za
pomocÄ… diploskopu?
6) wykonać ćwiczenie czytania z przeszkodą i przygotować dziecko
i rodziców do wykonywania tego ćwiczenia w domu?
7) wykonać ćwiczenie za pomocą cheiroskopu?
8) dobrać metodę ćwiczeń w zależności od rodzaju zeza i stanu
widzenia obuocznego?
9) prowadzić dokumentację wykonywanych ćwiczeń ortoptycznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.4. Ćwiczenia ruchomości mięśni i konwergencji
4.4.1. Materiał nauczania
Cel ćwiczeń mięśni ocznych
Ćwiczenia mięśni gałki ocznej przeprowadzamy przed i po operacji zeza. W niektórych
przypadkach zeza nie wymagających leczenia operacyjnego ćwiczenia mięśni i konwergencji
są metodą uzupełniającą ćwiczenia ortoptyczne (w zezach rozbieżnych, w niedomodze
konwergencji).
Cel ćwiczeń mięśni przed zabiegiem:
  rozruszanie , wzmocnienie mięśni,
 nauczenie dziecka sposobu wykonywania ćwiczeń,
 ukształtowanie u dziecka nawyku wykonywania codziennie, systematycznie ćwiczeń,
 wzmocnienie konwergencji, aby zapobiec przed jej wtórną niedomogą po zabiegu.
Cel ćwiczeń mięśni po operacji:
 przywrócenie gałce ocznej prawidłowej ruchomości we wszystkich kierunkach,
 zapobieganie przykurczom mięśni i zrostom z sąsiednimi tkankami.
Metody ćwiczeń mięśni ocznych
Po operacji w zależności od rodzaju zeza ćwiczymy odwodzenie lub przywodzenie,
ćwiczymy konwergencję i kierunki skośne.
Ćwiczenia mięśni po operacji zeza zbieżnego
1) Przeprowadzamy ćwiczenia odwodzenia w oku operowanym.
2) W przypadku kiedy osłabione jest przywodzenie, ćwiczymy przywodzenie i odwodzenie.
3) Po każdym ćwiczeniu kontrolujemy ruchy w obie strony.
4) Sprawdzamy stan konwergencji  jeśli występuje niedomoga konwergencji to ćwiczymy
również konwergencję.
Ćwiczenia mięśni po operacji zeza rozbieżnego
1) Ćwiczymy przywodzenie w oku operowanym.
2) Wykonujemy ćwiczenia konwergencji.
3) Po każdym ćwiczeniu kontrolujemy ruchy oczu.
Aparatura do ćwiczenia mięśni
Muscle trainer  specjalny aparat do ćwiczeń ruchomości oczu wg Bangertera. Posiada
specjalną podpórkę na brodę i czoło i automatycznie poruszające się ramię zakończone gałką.
Pacjent opiera głowę na podpórce i ma za zadanie śledzić gałkę. Zakres ruchów ramienia
wynosi ok. 45°. Aparat posiada również możliwość regulacji pÅ‚aszczyzny ruchów (poziomo,
pionowo, skośnie) i zakresu ruchów.
Perymetr Förestera  ćwiczenia mięśni przeprowadzamy, przesuwajÄ…c dobrze widziany
przedmiot (np. ołówek, długopis) po łuku perymetru w odpowiednio ustawionym kierunku.
Pacjent ma za zadanie śledzić ruch przedmiotu.
Synoptofor  można go wykorzystać do ćwiczeń mięśni w kierunku poziomym.
Możemy przeprowadzać ćwiczenia bez aparatury  prezentujemy mały przedmiot do
fiksacji i wykonujemy płynne ruchy w określonym kierunku. W ten sposób rodzice mogą
ćwiczyć dziecku ruchomość mięśni ocznych w domu.
Ćwiczenia konwergencji
Convergence trainer (rys. 3)  jest to specjalny aparat wg Bangertera do ćwiczenia
konwergencji. Pacjent trzyma brodę na podpórce i polecamy mu patrzeć na środek
poruszającej się spirali ( ślimaka ). Poruszająca się spirala stanowi silny bodziec do
konwergencji. Pacjent powoli przesuwa na szynie spiralÄ™ w kierunku oczu. Maksymalne
skupienie występuje gdy  ślimak jest jak najbliżej nosa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 3. Ćwiczenia konwergencji
Ćwiczenia konwergencji można przeprowadzać w prosty sposób bez użycia aparatów.
Polecamy pacjentowi skupić uwagę na czubek długopisu lub inny mały przedmiot
i z odległości ok. 50 cm lekko od dołu przesuwamy go w kierunku nosa. Tą metodą rodzice
mogą przeprowadzać ćwiczenia konwergencji w domu.
Zasady ćwiczeń mięśni ocznych
1) Podczas ćwiczeń dziecko trzyma nieruchomo głowę, nie przechyla się na boki.
2) Przedmiot użyty do ćwiczeń pokazujemy w ściśle określonym kierunku i w odpowiedniej
odległości od oczu dziecka.
3) Ćwiczenia powinny odbywać się pod kontrolą ortoptystki lub w domu pod kontrolą
przeszkolonego rodzica.
4) Czas trwania ćwiczenia zależy od wieku pacjenta. U dzieci zaleca się stopniowe
wydłużanie czasu ćwiczenia  zaczynamy od 5 minut i stopniowo przedłużamy je do 20
minut.
5) Ćwiczenia przeprowadzamy 2 3 razy dziennie.
6) U małych dzieci ćwiczenia przeprowadzamy częściej i krótko (5 6 min.).
7) Stale kontrolujemy ruchomość gałki ocznej (przed ćwiczeniem i po).
Przygotowanie dziecka i rodziców do wykonywania ćwiczeń w domu
Leczenie choroby zezowej jest procesem złożonym i długotrwałym. Właściwa
współpraca z rodzicami bądz
opiekunami dziecka podczas leczenia zeza jest jednym
z głównych elementów powodzenia terapii. Aby ta współpraca przebiegała prawidłowo
konieczne jest przystępne i jasne wytłumaczenie dziecku i jego rodzicom wszystkich
problemów, wiążących się z poszczególnymi etapami leczenia. Jest to zadanie dla całego
zespołu terapeutycznego, w tym również dla ortoptystki w ramach realizacji jej funkcji
edukacyjnej.
Rola edukacyjna ortoptystki:
 dostarczenie wiadomości na temat choroby zezowej, ćwiczeń rehabilitacyjnych,
 współpraca z dzieckiem i rodzicami, dotycząca przestrzegania zasad leczenia choroby
zezowej,
 informowanie na temat konieczności przestrzegania zaleceń lekarskich, terminów wizyt
kontrolnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
 edukacja dziecka i rodziców na temat ćwiczeń wykonywanych w domu,
 wyrobienie u dziecka nawyku dokładności i systematyczności w wykonywaniu ćwiczeń,
 edukacja na temat higieny narzÄ…du wzroku.
Część ćwiczeń rehabilitacyjnych w leczeniu zeza może być przeprowadzone
w warunkach domowych. Aby przyniosły one pożądany skutek ortoptystka musi
odpowiednio przygotować dziecko i rodziców bądz
opiekunów do ich wykonywania.
Przygotowanie dziecka i rodziców do wykonywania ćwiczeń w domu:
 wyjaśnić dziecku i rodzicom cel wykonywania ćwiczenia w domu,
 zmotywować dziecko i rodziców do systematycznego wykonywania ćwiczenia w domu,
 omówić z rodzicami i dzieckiem zasady ćwiczenia i wyjaśnić wszelkie wątpliwości,
 nauczyć rodziców techniki wykonywania ćwiczeń,
 udokumentować zalecenia wykonywania ćwiczeń w domu w karcie ćwiczeń dziecka,
 podczas kolejnych wizyt dziecka w gabinecie sprawdzać efekty ćwiczeń,
przeprowadzanych w domu.
Ćwiczenia ruchomości mięśni i konwergencji doskonale nadają się do wykonywania
w warunkach domowych. Mogą być przeprowadzane bez użycia specjalistycznego sprzętu,
a technika ich wykonania nie jest trudna. Należy zwrócić uwagę rodziców na konieczność
przestrzegania przez nich zasady systematyczności i konsekwencji w wykonywaniu tych
ćwiczeń w domu.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu wykonujemy ćwiczenia mięśni ocznych?
2. Jakie znasz metody ćwiczenia mięśni ocznych po operacji zeza zbieżnego?
3. Jakie znasz metody ćwiczenia mięśni ocznych po operacji zeza rozbieżnego?
4. Jakie znasz aparaty służące do ćwiczenia mięśni ocznych i konwergencji?
5. W jaki sposób przeprowadzamy ćwiczenia mięśni na poszczególnych aparatach?
6. Jakie znasz metody ćwiczeń konwergencji?
7. Jakie znasz zasady ćwiczenia mięśni ocznych i konwergencji?
8. Jaka powinna być treść edukacji rodziców bądz
opiekunów dziecka z chorobą zezową?
9. W jaki sposób ortoptystka powinna przygotować dziecko i rodziców do wykonywania
ćwiczeń w domu?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj ćwiczenia mięśni ocznych 5-letniemu dziecku po operacji zeza zbieżnego za
pomocÄ… muscle trainera.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką ćwiczenia mięśni za pomocą muscle trainera,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) zapoznać się z dokumentacją dziecka, dotyczącą rodzaju przeprowadzonej operacji
i operowanych mięśni,
3) przygotować dziecko do ćwiczeń, dostosowując metody do wieku dziecka,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4) wykonać orientacyjne badanie ruchów oczu we wszystkich kierunkach spojrzenia,
zgodnie z procedurÄ… badania,
5) przeanalizować wynik badania i ustalić kierunki ograniczonego ruchu obu gałek ocznych,
6) ustawić ramię aparatu w odpowiednim położeniu,
7) posadzić dziecko wygodnie przed aparatem, głowę umieścić na podpórkach na czoło
i brodÄ™,
8) polecić dziecku, aby dokładnie śledziło gałkę poruszającego się ramienia,
9) przeprowadzić ćwiczenia odwodzenia w oku operowanym,
10) w przypadku kiedy osłabione jest przywodzenie, przeprowadzić ćwiczenia przywodzenia
i odwodzenia,
11) podczas ćwiczenia obserwować dziecko, czy jest skoncentrowane na ćwiczeniu, czy nie
przechyla głowy,
12) ćwiczyć dziecko około 5 minut,
13) po ćwiczeniu ponownie wykonać orientacyjne badanie ruchów oczu,
14) ocenić przebieg ćwiczenia,
15) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
16) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 aparat do ćwiczenia mięśni (muscle trainer),
 taboret z regulacją wysokości,
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 przykładowa dokumentacja medyczna dziecka po operacji zeza zbieżnego, np. karta
informacyjna,
 karta ćwiczeń.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ćwiczenia konwergencji za pomocą aparatu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką ćwiczenia mięśni za pomocą convergence trainera,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do ćwiczenia,
4) wykonać badanie konwergencji i ocenić jej stan,
4) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem i uregulować wysokość aparatu,
5) głowę ćwiczącego ustawić na podpórkach pod brodę,
6) polecić pacjentowi, aby skupiał wzrok na środku poruszającej się spirali i za pomocą
specjalnego uchwytu powoli przesuwał spiralę w kierunku oczu i z powrotem,
7) obserwować pacjenta, czy jest skoncentrowany na ćwiczeniu, czy nie przechyla głowy,
8) po ćwiczeniu ponownie wykonać badanie konwergencji i ocenić jej stan,
9) ocenić przebieg ćwiczenia,
10) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
11) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 aparat do ćwiczenia konwergencji (convergence trainer),
 taboret z regulacją wysokości,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 karta ćwiczeń.
Ćwiczenie 3
Przygotuj dziecko i rodziców do wykonywania ćwiczenia konwergencji w domu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką ćwiczenia konwergencji bez aparatu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) wyjaśnić dziecku i rodzicom cel wykonywania ćwiczenia w domu,
4) zmotywować dziecko i rodziców do systematycznego wykonywania ćwiczenia w domu,
wyjaśniając znaczenie ćwiczeń konwergencji w leczeniu zeza,
5) przeprowadzić ćwiczenie konwergencji zgodnie z zasadami:
 polecić dziecku skupić uwagę na czubek długopisu lub inny mały przedmiot
i z odległości ok. 50 cm lekko od dołu przesuwać go w kierunku nosa,
 obserwować, czy dziecko wykonuje symetryczny, zbieżny ruch obu gałek ocznych,
 w zależności od wieku dziecka wykonać około 10 takich spojrzeń,
6) omówić z rodzicami i dzieckiem zasady ćwiczenia i wyjaśnić rodzicom, aby na początku
ćwiczyli dziecko krócej i częściej,
8) polecić rodzicom, aby wykonali ćwiczenie pod naszym nadzorem,
9) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia przez rodziców i zwrócić uwagę na
ewentualnie popełnione błędy,
10) udokumentować zalecenia wykonywania ćwiczeń w domu w karcie ćwiczeń dziecka,
11) podczas kolejnych wizyt dziecka w gabinecie sprawdzać efekty ćwiczeń,
przeprowadzanych w domu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 karta ćwiczeń.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać ćwiczenia mięśni ocznych za pomocą aparatów i bez?
2) wykonać ćwiczenia mięśni ocznych po zabiegu zeza zbieżnego?
3) wykonać ćwiczenia mięśni ocznych po zabiegu zeza rozbieżnego?
4) zróżnicować cel wykonywania ćwiczeń przed i po zabiegu zeza?
5) wykonać ćwiczenie konwergencji za pomocą aparatu i bez?
6) przygotować rodziców i dziecko do przeprowadzania ćwiczeń
ruchomości i konwergencji w domu?
7) wyjaśnić zagadnienia edukacji rodziców dzieci z chorobą zezową?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.5. Zastosowanie pryzmatów do ćwiczeń
4.5.1. Materiał nauczania
Pryzmat  przyrząd optyczny, który składa się z dwóch płaskich, przejrzystych
powierzchni łamiących światło, tworzących ze sobą kąt [7].
W pryzmacie wyróżniamy:
 podstawÄ™,
 krawędz
,
 płaszczyzny główne,
 kÄ…t Å‚amiÄ…cy (µ - epsilon).
KÄ…t odchylenia pryzmatu (´ - delta)  kÄ…t pomiÄ™dzy kierunkiem promienia padajÄ…cego na
pryzmat i kierunkiem promienia wychodzÄ…cego z pryzmatu (rys. 4).
Moc pryzmatu  może być wyrażana oznaczeniem wielkoÅ›ci kÄ…ta µ lub kÄ…ta ´
w stopniach. Przy przepisywaniu szkieł okularowych posługujemy się oznaczeniem mocy
pryzmatu wyrażonym w dioptriach pryzmatycznych.
Dioptria pryzmatyczna (prdpt)  pryzmat odchyla promień światła o jedną dioptrię
pryzmatyczną, jeśli przesunięcie promienia na ekranie odległym o 1 m wynosi 1 cm. Jeżeli
przesunięcie to wynosi x cm to pryzmat odchyla o x dioptrii pryzmatycznych ( rys. 2).
Rys. 4. Charakterystyka pryzmatu (objaśnienie w tekście)
Rodzaje pryzmatów:
1) GÅ‚adkie:
 do badania  pojedyncze i w listwach pryzmatycznych,
 do oprawek okularowych  pryzmaty i sferopryzmaty (z dodatkowÄ… korekcjÄ… od Ä…0,5
do Ä…10,0 D),
2) Mikropryzmaty  są zbiorem małych pryzmatów, leżących blisko siebie na cienkiej
plastikowej płytce, z dodatkową korekcją sferyczną  sferomikropryzmaty.
3) Pryzmaty Frasnela  presson  mikropryzmaty produkowane z miękkiego plastiku. Folia
plastikowa daje się ciąć nożyczkami i można ją nalepiać na szkła okularowe.
Za pomocą mikropryzmatów można łatwo wyrównać różne kąty zeza do dali i do bliży.
Korekcji pryzmatyczna w leczeniu zeza
Cel stosowania pryzmatów w leczeniu zeza:
 symetryczne pobudzanie punktów na siatkówce  ułatwienie widzenia obuocznego
w zezie (ukrytym, jawnym, porażennym) i oczopląsie,
 leczenie nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej i niedowidzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Zasady stosowania pryzmatów w zezie:
1) Pryzmaty dobieramy po wcześniejszym wyrównaniu wady refrakcji.
2) Przy wyrównywaniu odchylenia zezowego pryzmat ustawia się zawsze krawędzią
w kierunku odchylenia oka.
3) Podczas dobierania pryzmatu odchylenie oka określa się za pomocą krzyża Maddoxa
i pałeczki Maddoxa ustawionej przed OP. Badanie wykonujemy z odległości do jakiej ma
służyć korekcja pryzmatyczna oraz w płaszczyz
nie poziomej i pionowej.
4) Gdy istnieje odchylenie oka w płaszczyz
nie poziomej i pionowej  jest to odchylenie
skośne. Moc i kierunek pryzmatu potrzebny do wyrównania tego odchylenia oblicza się
metodą wektorową lub używając gotowej skali.
5) Siła pryzmatów przed OP i OL musi sumować się  w zezie zbieżnym pryzmaty
ustawiamy krawędziami ku sobie, w zezie rozbieżnym podstawami ku sobie.
Pryzmaty mają szerokie zastosowanie w diagnostyce strabologicznej. Służą do pomiarów
kątów zeza, badania zakresu fuzji, badania korespondencji siatkówek.
Podczas ćwiczeń ortoptycznych pryzmaty są stosowane głównie do ćwiczeń zakresu fuzji.
Metoda ta jest uznawana za bardziej skuteczną niż ćwiczenia za pomocą synoptoforu.
Dokładny opis tych ćwiczeń znajduje się w Materiale nauczania 4.3.1.
Zasady dobierania mocy pryzmatu w zależności od rodzaju zeza:
 w zezie ukrytym w okresie dekompensacji ( z wyłączeniem cykloforii):
a) w ezoforii i hiperforii wyrównuje się całe odchylenie,
b) w egzoforii wyrównujemy połowę odchylenia, aby umożliwić konwergencję fuzyjną,
 w zezie jawnym - we wszystkich typach poziomych i pionowych należy całkowicie
wyrównać odchylenie,
 w zezach porażennych - wyrównujemy całkowite odchylenie, pryzmaty znoszą diplopię
i co się z tym wiąże wyrównawcze ustawienie głowy,
 w oczoplÄ…sie - pryzmaty stosujemy w celu:
a) zniesienia kompensacyjnego ustawienia głowy  pryzmat ustawiamy krawędzią
w kierunku strefy ciszy, powoduje to przesunięcie obrazu do strefy ciszy,
b) poprawy ostrości wzroku  poprzez pobudzanie fuzyjnej konwergencji  pryzmaty
ustawiamy przed obojgiem oczu krawędziami w kierunku nosa,
 w leczeniu nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej  stosuje się hiperkorekcję
pryzmatyczną (30  40" przed każdym okiem),
 w leczeniu niedowidzenia  w małym zezie zbieżnym z fiksacją ekscentryczną nosowo
od plamki można zastosować pryzmat odwrócony tzn. krawędzią do skroni (podstawą
w kierunku miejsca fiksacji ekscentrycznej).
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje pryzmatów?
2. W jakim celu stosujemy pryzmaty podczas leczenia zeza?
3. Jakie znasz zasady dobierania korekcji pryzmatycznej?
4. W jaki sposób dobieramy moc pryzmatu w zależności od rodzaju zeza?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami ćwiczenia zakresu fuzji za pomocą pryzmatów,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do ćwiczenia, zgodnie z zasadami ćwiczenia,
przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do ćwiczeń,
4) wykonać ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku konwergencji (dodatni zakres fuzji):
 polecić pacjentowi, aby fiksował światełko na krzyżu Maddoxa z odległości 6 m,
 za pomocą listwy pryzmatycznej ustawiać pryzmaty przed okiem pacjenta podstawą
w kierunku skroni,
 stopniowo zwiększać siłę pryzmatu i polecić, aby ćwiczący starał się utrzymać jeden
obraz (fuzjÄ™),
 jeżeli pacjent zgłosi, że widzi dwa światełka, wrócić do pryzmatu o słabszej mocy
i polecić ćwiczącemu, aby starał się pokonać diplopię i nałożył obrazy,
 powtórzyć ćwiczenie do bliży z odległości 30 cm, wykonując te same czynności,
5) wykonać ćwiczenia zakresu fuzji w kierunku dywergencji (ujemny zakres fuzji):
 pryzmaty ustawiać podstawą w kierunku nosa i powtórzyć czynności jak podczas
ćwiczenia zakresu fuzji dodatniej,
6) ocenić przebieg ćwiczenia,
7) udokumentować wykonanie ćwiczenia w karcie ćwiczeń,
8) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 listwa pryzmatyczna,
 krzyż Maddoxa,
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 karta ćwiczeń.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zróżnicować pryzmaty stosowane w diagnostyce i leczeniu zeza?
2) wyjaśnić cel stosowania pryzmatów w leczeniu zeza?
3) wyjaśnić zasady dobierania korekcji pryzmatycznej?
4) zróżnicować sposób dobierania mocy pryzmatu w zależności od
rodzaju zeza?
5) zastosować pryzmaty do ćwiczeń obuocznego widzenia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Prognoza poprawy obuocznego widzenia jest lepsza u dzieci, u których zez pojawił się
a) w pierwszym miesiącu życia.
b) w pierwszym roku życia.
c) w trzecim roku życia.
d) początek zeza nie ma wpływu na rokowanie.
2. Ćwiczenia dwojenia są wskazane
a) w egzoforii z nieprawidłową korespondencją siatkówkową.
b) w ezoforii z nieprawidłową korespondencją siatkówkową.
c) u dorosłych w każdym rodzaju zeza.
d) w zezach ujawniajÄ…cych siÄ™ okresowo.
3. Podczas kinetycznego pobudzania siatkówek, aby pobudzić okolicę plamkową oka
zezujÄ…cego
a) ustawia siÄ™ ramiÄ™ synoptoforu w kÄ…cie 0º przed okiem zezujÄ…cym i ortoptystka
wykonuje ruchy obrazkiem przed okiem prowadzÄ…cym.
b) ustawia siÄ™ ramiÄ™ synoptoforu w kÄ…cie 0º przed okiem prowadzÄ…cym i ortoptystka
wykonuje ruchy obrazkiem przed okiem zezujÄ…cym.
c) blokuje siÄ™ oba ramiona synoptoforu i ortoptystka wykonuje nimi jednoczesne ruchy
w prawo i w lewo.
d) ortoptystka płynnie porusza ramieniem synoptoforu kilka stopni raz w lewo raz
w prawo, a dziecko stara się  łapać żołnierzyka do budki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4. Ćwiczenia dwojenia przeprowadza się za pomocą
a) wizuskopu.
b) synoptoforu.
c) separatora.
d) listwy Bagoliniego.
5. Ćwiczenia w celu uzyskania prawidłowej korespondencji siatkówkowej przeprowadza się
metodÄ…
a) Cüppersa.
b) Bangertera.
c) Bagoliniego.
d) Wilczka.
6. Podczas ćwiczeń dodatniego zakresu fuzji pryzmaty ustawia się
a) podstawÄ… w kierunku skroni.
b) krawędzią w kierunku skroni.
c) podstawÄ… w kierunku nosa.
d) bez znaczenia w jaki sposób.
7. Podczas ćwiczeń zakresu fuzji w kierunku konwergencji za pomocą synoptoforu
dodatkowo można zastosować:
a) soczewki wypukłe.
b) ćwiczenia połączone z fiksowaniem dalekich przedmiotów.
c) reduktory ostrości wzroku.
d) obrazki stereoskopowe.
8. Do ćwiczeń opartych na fizjologicznej diplopii nie należy
a) ćwiczenie z punktem fiksacji.
b) ćwiczenie z kartami stereogramowymi.
c) ćwiczenie z listwą pryzmatyczną.
d) czytanie bez przeszkody.
9. Za pomocą kart stereogramowych wykonuje się ćwiczenia w celu
a) pobudzenia fuzji.
b) poprawy kontrolowania ustawienia oczu.
c) zmiany lokalizacji wzrokowej.
d) uzyskania jednoczesnej percepcji.
10. Podczas ćwiczeń spostrzegania diplopii nieskrzyżowanej pacjent prawidłowo wykonuje
ćwiczenie, gdy
a) fiksuje na długopis z odległości 30 cm i widzi dwa światełka na krzyżu Maddoxa.
b) pacjent fiksuje na światełko z odległości 5 m i widzi 2 długopisy.
c) fiksuje na długopis z odległości 30 cm i widzi jedno światełko na krzyżu Maddoxa.
d) fiksuje na światełko na krzyżu Maddoxa z odległości 5 m i widzi jeden długopis.
11. Diplopię skrzyżowaną łatwiej rozpoznają pacjenci z zezem
a) rozbieżnym stałym.
b) zbieżnym.
c) rozbieżnym okresowym.
d) skośnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
12. Podczas ćwiczenia za pomocą diploskopu pacjent patrzy na ołówek, który umieszcza się
przed przegrodÄ… i widzi wyraz
nie litery O N T O. To oznacza, że nastąpiło
a) zwiększenie konwergencji przy wzmożonej akomodacji.
b) zwolnienie konwergencji przy prawidłowej akomodacji.
c) zwiększenie konwergencji przy prawidłowej akomodacji.
d) wzmożenie akomodacji i zwolnienie konwergencji.
13. Ćwiczenia dodatniej względnej (fuzyjnej) konwergencji są wskazane u pacjentów
a) z zezem porażennym.
b) z zezem akomodacyjnym częściowo kontrolowanym.
c) z zezem zbieżnym.
d) z zezem rozbieżnym z ekscesem dywergencji.
14. Do ćwiczenia mięśni ocznych służy
a) muscle trainer.
b) convergence trainer.
c) stereoskop.
d) koordynator.
15. Podczas dobierania korekcji pryzmatycznej pacjent widzi czerwoną smugę świetlną
oddaloną od środka krzyża w odległości 15 cm przy badaniu z odległości 5 m. Moc
pryzmatu potrzebna do wyrównania tego odchylenia powinna wynosić
a) 15".
b) 10".
c) 5".
d) 3".
16. Przy wyrównywaniu zeza zbieżnego pryzmat ustawia się
a) krawędzią w kierunku nosa w obu oczach.
b) podstawÄ… w kierunku nosa w obu oczach.
c) krawędzią w kierunku skroni w jednym oku.
d) krawędziami równoległymi.
17. Korekcji pryzmatycznej nie stosuje siÄ™ w leczeniu
a) zeza porażennego.
b) zeza ukrytego.
c) oczoplÄ…su.
d) zeza akomodacyjnego.
18. W celu zniesienia kompensacyjnego ustawienia głowy w oczopląsie, pryzmat ustawia się
a) podstawą do góry.
b) podstawÄ… w kierunku strefy ciszy.
c) krawędzią w kierunku strefy ciszy.
d) podstawą do dołu.
19. Gdy dziecko słabo współpracuje podczas ćwiczeń należy
a) przerwać ćwiczenia.
b) wykonywać ćwiczenia tylko wtedy gdy dziecko ma ochotę.
c) zmodyfikować technikę ćwiczenia do możliwości dziecka.
d) konsekwentnie realizować zaplanowane ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
20. Etapy ćwiczeń zeza akomodacyjnego atypowego:
a) ćwiczenia usuwające tłumienie, poszerzenie zakresu fuzji, ćwiczenia zwolnienia
akomodacji, ćwiczenia rozdzielania akomodacji i konwergencji.
b) poszerzenie zakresu fuzji, ćwiczenia usuwające tłumienie, ćwiczenia zwolnienia
akomodacji, ćwiczenia rozdzielania akomodacji i konwergencji.
c) ćwiczenia usuwające tłumienie, poszerzenie zakresu fuzji, ćwiczenia rozdzielania
akomodacji i konwergencji, ćwiczenia zwolnienia akomodacji.
d) kolejność stosowanych ćwiczeń nie ma znaczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
6. LITERATURA
1. Baranowska-George T.: Leczenie zeza ze szczególnym uwzględnieniem metody
szczecińskiej. Wyd. Sylwjana, Szczecin 1993
2. Basic and Clinical Scence Course sect. 6: Okulistyka pediatryczna i zez. Wydawnictwo
Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2004
3. Formański J.: Psychologia. PZWL, Warszawa 2003: 321 361
4. Jarzębińska-Većerowa M., Tuleja D.: Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku.
Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005
5. Kański J., Nischol K.: Okulistyka. Objawy i różnicowanie. Wyd. Med. Urban & Partner,
Wrocław 2000
6. Kański J.: Okulistyka kliniczna. Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005
7. Krzystkowa K., Kubatko-Zielińska A., Pająkowa J., Nowak-Brygowa H.: Choroba
zezowa. Rozpoznanie i leczenie. PZWL, Warszawa 1989
8. Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla
studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. Zamkor, Kraków 2005
9. Litwin M.B.: Zarys okulistyki. PZWL, Warszawa 1997
10. Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. VOLUMED, Wrocław 2000
11. Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna, t. III. PZWL, Warszawa 1992
12. Prost M.: Problemy okulistyki dziecięcej. PZWL, Warszawa 1998
13. Szaflik J., Grabska-Liberek l., Izdebska J.: Stany nagłe w okulistyce. PZWL, Warszawa
2005
14. Turno-Kręcicka A., Barć A., Kański J.J.: Choroby oczu u dzieci. Kompendium
diagnostyki i terapii. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2002
Czasopisma:
 Klinika Oczna
 Kontaktologia i Optyka Okulistyczna
 Magazyn Okulistyczny
 Okulistyka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37